gecmisten gunumuze yahudi mezheplerinin mesih anlayisi ve mesihi hareketler the understanding of...

8/7/2019 Gecmisten Gunumuze Yahudi Mezheplerinin Mesih Anlayisi Ve Mesihi Hareketler the Understanding of Mess Ian Ism

1/120

T. C.

SELUK NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTSFELSEFE VE DN BLMLER ANABLM DALI

DNLER TARH BLM DALI

GEMTEN GNMZE YAHUDMEZHEPLERNN MESH ANLAYII VE MESH

HAREKETLER

YKSEK LSANS TEZ

DANIMAN

Yrd.Do.Dr.Ahmet ARAS

HAZIRLAYAN

lknur DABADEM

054245031012

KONYA - 2008


2/120

I

NSZ

lahi dinlerin ilki olan Yahudilik, kutsal kitabnda ahde geni yer vermesinden

dolay ahit dini olarak da bilinir. Tanr srailoullarnn atalaryla ahit yapm vesrailoullarn semitir. Seilmilik fikri, Yahudileri tarih boyunca daima dier

milletlerden farkl klmtr.

Babil srgnnden sonra mill din haline gelen Yahudilik, bir rka tahsis

edilmesi bakmndan ilahi dinlerden; iinde tek tanr, vahiy, peygamber, Kutsal

Kitap gibi inanlar bulundurmas bakmndan ise mill dinlerden ayrlr.

Kudsteki mabet, Yahudiliin odak noktasn oluturur. nk Yahudiler

gnlk ve mevsimlik birtak

m ibadetleri, kurban takdimlerini yaln

z mabetteyapabilmektedirler. Bu bakmdan mabet, onlar iin ok nemlidir.

Yahudiliin dier bir zellii de mesih fikrini iinde barndrm olmasdr. Biz

burada konumuz olan bu fikri, btn ynleriyle incelemeye altk.

Giri blmnde nce Yahudiliin tarihi hakknda bilgi verdik ve mesihi fikrin

olumasnda hangi faktrlerin etkili olduunu vurgulamaya altk.

Birinci blmde, mesih kelimesinin anlam zerinde durduk, Yahudilikte mesih

inanc bal altnda konumuzu anlattk ve Saadia Gaon ile bn-Meymunun mesih

konusundaki fikirlerine deindik.

kinci blmde, Yahudi Mezhepleri hakknda genel bir bilgi verip bu

mezheplerin, Mesih konusundaki grlerini aktarmaya altk.

nc blmde ise, mesihi hareketlerin ksa tarihesi ve sahte Mesihler

zerinde durduk.

Bu almamzda, Dinler Tarihindeki nitelendirici (deskriptif) metodun yan

sra karlatrmal metodu da kullandk. Bu almann hazrlanmasnda

yardmlarn esirgemeyen danmanm Yrd. Do. Dr. Ahmet ARAS hocama

teekkr bir bor bilirim.

lknur DABADEM

KONYA -2008


3/120

II

ZET

Yahudilikte mesih inanc nemli bir yer tutmaktadr. Gerek M.. 586 Babil

srgn gerekse M.S. 70te Romallarn Kuds igal edip kutsal mabedi ykmalaronlar mesihi inana biraz daha srklemitir. Hep bir gn Davud soyundan birisinin

gelip onlar bu acdan kurtaraca kutsal topraklara gtrecei midiyle

yaamlardr.

Yahudiler Mesih geldiinde Tanr kralln kuracan ve Sleyman

mabedini yapacana inanmaktadr.

Mesih inanc mezhepler arasnda farkllk gsterir. rnein Reconstrutionism,

Reformistler bir insan olarak mesihi reddetmi ve bu kavram dua kitaplarndankarmlardr. Ortodokslar mesihe inanr ve beklemeye devam ederler. Conservative

ise kurtarc inancn mesihi bir dnemle ifade eder.

te byk bir ounluun kurtarc beklemesi birok sahte mesihin ortaya

kmasna sebep olmutur. Bunlarn en nemlisi Sabatay Sevidir.


4/120

III

ABSTRACT

The Messianism is take an important place in Jewishness. Both the Babel

Banishment (B.C. 586) and the Occupation Of The Jarusalem by the Romans (A.D.70) confirm this believing. They believe that someone come from Davids descent

and save them from all the suffering and take along them to holy land.

The jews believe that when the messiah come, he constitute a God Kingdom

and built the Sleyman temple.

The Messihanism is differ in interdenominational. For example in

Reconstrutionism, the reformers reject the messiah as of person and eject this

concept from the prayer books.The orthodox believes messiah and they stil waiting him. The Conservative are

represent the messihanism with a messiah period.

As a result because of the many majorities waiting the messiah, there was

many apocrypha messiahs appear. The one of the most important of them name is

Sabatay Sevi.


5/120

NDEKLER

NSZ...IZET .................................................................................................................... II

ABSTRACT.........................................................................................................III

NDEKLER.IV

KISALTMALAR.VI

GR..1

I. BLMA-MESH VE MEHD KELMELERNN LGAT VE TERM ANLAMI..6

1-MESH KELMESNN LGAT VE TERM ANLAMI .6

2-MEHD KELMESNN LGAT VE TERM ANLAMI.7

B-YAHUDLKTE VE MAN ESASLARINDA MESH NANCI.8

1-YAHUDLKTE MESH NANCI .8

a.BEKLENEN MESHN ZELLKLER 10

b.MESH NCES VE SONRASI BEKLENEN OLAYLAR14

2-MAN ESASLARINDA MESH NANCI 19

a.SAADIA GAON 19

b.MUSA B. MEYMUN21

II. BLM

A-YAHUD MEZHEPLER VE MESH DNCES25

1-HIRSTYANLIK NCES YAHUD MEZHEPLER 25

a) FERSLER(PERUM) 25b) SADUKLER 32c) ESSENLER(SYM)36d) ZELOTLAR43

2- ORTAA YAHUD MEZHEPLER 44

a)RABBAN YAHUDLK 44b)KARALER 45c)SEVYYE 53


6/120

d)YUDGANYYE563- ADA YAHUD MEZHEPLER 57

a)HASDLER57b)ORTODOKS YAHUDLK61c)REFORMST YAHUDLK 70d)MUHAFAZAKAR YAHUDLK80e)YENDEN YAPILANMACI YAHUDLK 86

III. BLM

YAHUD TARHNDE GRLEN MESH HAREKETLER VESAHTE MESHLER 91

A-MESH HAREKETLERN KISA TARHES VE GENEL

DURUMU.................................................................................................91

B-SAHTE MESHLER 96

1-THEUDAS96

2-MON BAR KOHBA96

3-GRTL MOE 98

4-SERENE 99

5-MENAHEM BEN SOLOMON99

6-YEMENL MESHLER101

7-SABATAY SEV 102

SONU109

BBLYOGRAFYA 111


7/120

VI

KISALTMALAR

a.g.e. : Ad geen eser.

a.g.m. : Ad geen makale.

a.g.md. : Ad geen madde.

A...F. : Ankara niversitesi lahiyat Fakltesi

b. : Bin

C. : Cilt

ev. : eviren

M. : Miladi

M.. : Milattan nce

M.S. : Milattan Sonra

s. : Sayfa

S. : SayS...F.D : Seluk niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi

v.b : Ve benzeri

v.s : Vesaire

Yay. : Yaynlar


8/120

1

GR

Yahudilikte mesih inancna gemeden nce, Yahudiliin tarihine ksaca

deinmemiz gerekir. nk, mesih inanc bu tarihi srete ekillenmitir.Yahudilik, yaayan dinlerin en eskilerinden biridir. Kendi halinde din mi, rk

m, millet mi olduu pek belirli deildir. Dinler Tarihinde kendine has bir yere

sahiptir. Irk ve din i ie girmitir, birbirinden ayrmak ok zordur.1 Tevrattaki

Balam hikayesinde Tek bana yaayan, uluslardan kendini soyutlayan bir halk

gryorum2eklindeki ifade, Yahudiliin durumuna k tutmaktadr.

Ayrca, Yahudilik ahid dini olarak da bilinir. Tanr, srailoullarnn atalarna,

onlar

n soylar

n

byk bir millet haline getireceini, st ve bal akan kutsaltopraklar onlara vereceini vadetmitir.

Yahudiler, kendilerinin Tanr tarafndan stn bir millet olarak seildiklerine,

Tanr katnda dier insanlardan daha stn olduklarna inanrlar. Tanr ve

srailoullar arasndaki bu ba atalar brahimle yaplan antlamaya dayanr.

Kitab- Mukaddeste; Tanrbrahime, sen ve soyun kuaklar boyu antlamama

bal kalmalsn z. Seninle ve soyunla yaptm antlamamn koulu aranzdaki

erkeklerin snnet edilmesidir3eklinde deinilmitir.

Ayrca bu antlama, Snda Musa vastasyla da tasdik edilmitir. Dnya

durduka da devam edecektir.4 Yukarda belirtildii gibi bu antlamann iareti yeni

doan her erkek ocuun snnet edilmesidir. Bununla ocuk ilahi vaadin mirass

olur. Bu antlama hibir vakit bozulmaz, gnah ileyen Yahudi halk tevbe ederse,

tekrar antlamaya balanm olur.

Yahudilerin seilmilik fikri, onlar tarih boyunca daima dier milletlerden

farkl klmtr. Yahudiler, her trl bask, zorlama karsnda milli ve din

kimliklerini bu fikir sayesinde koruyabilmilerdir. Zaten mesih beklentilerinin

temelinde de seilmilik yatar. Talmud ve Siyonist hkimlerin protokolleri,

Yahudilerin stnl ve seilmi olduklar hususunu mbalaa ederek insanla

hayvan arasndaki fark neyse, Yahudi ile dier insanlar arasndaki fark da odur

eklinde ifade etmilerdir. Yine onlar ebedi hayatn sadece Yahudilerin hakk

1 Ekrem Sarkolu, Balangtan Gnmze Dinler Tarihi, Isparta, 2002, s.249.2 Saylar, 23/9.3

Yarat

l

, 17/9-10; Moe Farsi, Tora (1.Kitap Bereit) stanbul, 2002, s.111.4 Ekrem Sarkolu, Balangtan Gnmze Dinler Tarihi, s.271.


9/120

2

olduunu, onlarn ruhlarnn, dier milletlerden farkl olarak Allahn ruhundan

olduunu sylerler.5

Yahudilerin seilmilii, Kuran- Kerimde de Bakara Suresi 47.ayette szkonusu edilmektedir. Allah Yahudilere, bir zamanlar kendilerini setiini, dier

milletlere stn kldn ve onlara eitli nimetler verdiini hatrlatmaktadr.6

Yahudilere gre, Musa tahminen M.. 1250 yllarnda srailoullarn

Msrdan, Firavunun zulmnden kurtararak millet olma uuruna kavuturur ve

Arz- Mevuda (vadedilmi topraklar) gtrmek zere yola karr. Fakat vaat

edilen diyra ulamadan vefat eder.7 Yerine Nuh olu Yeu geer, srailoullarn

Kenan diyar

na gtrr. Yeudan sonra srailoullar

bir sre lidersiz kal

r ve busrada hkimler tarafndan ynetilirler. Daha sonra srailoullarna peygamber

olarak Samuel gnderilir. Halkn istei zerine Saul, onlara kral tayin edilir.8

Sauln bir savata ldrlmesi zerine Davud kral olur ( 30 yanda ). Eski Ahide

gre Davud, brani Devletinin en byk kraldr. Yaklak M.. 1006-966 yllar

arasnda saltanat srmtr. Davudun srailoullarnn kral olarak grev banda

bulunduu dnem devletin en gl alarndan biridir.9

Davud kurduu ordusuyla lkesinin snrlarn gneyde Msrdan, kuzeyde

Toroslara kadar geniletmi, srailoullarnn gcn komu lkelere gstermitir.

Ayrca Kuds yer alt su yolundan soktuu fedailerin basknyla alm ve bakent

yapmtr.10 Ahid sandn da Kudse getirmeyi baarmtr.11

Onun baarlar arasnda srailoullarn birlie kavuturmas, Musa eriatini

dzenleyip ona bir yasa nitelii kazandrmas da saylabilir. Davud Kuds

Mabedini yapmak istemise de buna mr yetmemitir.

5 Ahmet elebi, Mukayeseli Dinler Asndan Yahudilik, ev: Ahmet M.Byknar, merF.Harman, stanbul, 1978,s.212.6 Ey srailoullar! Size hsan ettiim nimetlerimi ve (bilhassa ) sizi alemlerden stn kldm hatrlayn.Bakara , 47.7 Abdurrahman Kk, Dnmeler Tarihi, Ankara, 1992, s.132.8 www.Orienternet.de/yahudilik/yahudilik.html,16.03.20069 Dinler Tarihi Ansiklopedisi, Geliim Yay.II, s.405; Ekrem Sarkolu, Balangtan GnmzeDinler Tarihi, s.258.10 Josy Eisenberg; Yahudi Kaynaklarna Gre Yahudilik Din Fenomeni, eviren: Mehmet Aydn,Konya, 2000, s.124; Hayrullah rs, Musa ve Yahudilik, stanbul, 1966, s.216; Ekrem Sarkolu,

Balang

tan Gnmze Dinler Tarihi, s.258.11 II. Samuel, 6/2-5.


10/120

3

Kutsal Kitapta Davudun baarlarndan bahsedildii gibi onu ktleyici

szleri de bulmak kolaydr.12 Davud, Yahudilere gre bir peygamber saylmamakla

birlikte, kral olarak Yahudi tarihinde nemli bir yere sahiptir. srailoullar enihtiaml dnemlerini onun zamannda yaam ve tarih boyunca onun zamanndaki

ihtiaml yaama dnmeyi hayal etmilerdir. Bu da Yahudileri, Davud soyundan bir

mesihin gelip onlar kurtaraca, btn Yahudileri kutsal topraklarda toplayp o

ihtiaml krall kuraca fikrine yneltmitir.

Yahudilerin en grkemli dnemlerinden biri de Sleyman zamandr. M..

966-926 yllar arasnda saltanat srmtr. Yahudi Devletinin nc kral saylr.

Davudtan sonra ikinci byk kral olarak da an

l

r. En nemli icraat

Siyon tepesineyaptrd mabettir. Sleyman Mabedi olarak da geen Kuds Mabedinin yapl

hikayesi Tevratta genie anlatlr.13

Onun devrinde srail, Asyay Afrikaya, Mezopotamyay Msra birletiren

belli bal ticaret yollar zerinde kontrol kuran byk bir ekonomik g haline

gelmi ve lke mamurlam, retim artmtr. Kral Sleymann filosu olduka

mehurdur. Bylece altn, gm, fildii, deerli aalar, nadir hayvanlar sraile

akmtr.14

Kuds onun zamannda gerekten byk bir ehir haline gelmi, adr ve

kulbelere alk olan srailoullar ilk saray ve tapna Sleyman zamannda

grm, uzak diyarlarla ticari ve politik mnasebetleri de yine onun zamannda

kurmutur. Yine Eski Ahidte de onun zamanna kadar sava hikyeleri anlatlrken,

Sleymanla birlikte artk yap faaliyetleri, uzak diyarlara mal getirmek iin

yollanan gemiler, iletilen madenler, elenceler, lks ve ihtiam anlatlmaya

balanmtr. srailoullar arasndaki boy kavgalar da bu dnemde son bulmutur.

Kuds onun saltanat dneminde bir emniyet ve gvenlik kenti haline gelmitir.15

12 II. Samuel, 11/1-27.13 I.krallar, 5/5-13.14 Josy Eisenberg; Yahudi Kaynaklarna Gre Yahudilik, Din Fenomeni, eviren: Mehmet Aydn,

s.123.15 Hayrullah rs, a.g.e., s..222


11/120

4

Netice olarak, Yahudi toplumu Kral Sleyman zamannda lks ve bolluk

iinde yaamtr. Kutsal Kitapta Kral Sleymann zenginliinden uzunca

bahsedilir.16

Btn bunlara ramen, Davudta olduu gibi, Kutsal Kitapta ve eitli

kaynaklarda17 Kral Sleymann ynetimi elinde bulundurduu srece, yapt iler

anlatlrken, onu ktleyici nitelikte szler de bulmak mmkndr.

Ksacas Davud ve Sleyman zamannda Yahudiler altn alarn

yaamlardr. Tarih boyunca eitli skntlara maruz kalan Yahudilerin bu

dnemlere duyduklar zlem, onlarn iman esaslar iine koyduklar mesih inancnn

ekillenmesinde yard

mc

olmutur.Sleymann vefatndan sonra Yahudi krall, gneyde Yahuda, kuzeyde

srail olmak zere ikiye ayrlr. nce srail Krall M.. 721 Asurlular tarafndan;

sonra da Yahuda Krall Babil hkmdar Buhtunnasr tarafndan M.. 586 da

yklr. Mabet tahrip edilir. Hanedna mensup bir ok kii ldrldkten sonra

iinde peygamberler, hahamlar ve generallerin de bulunduu halk esir olarak

Babile gtrlr.18

Yaklak 70 yl sren Babil esareti srailoullarnda ar bir milliyetilik ve

Yahudilik uuru yaratmtr. Srgn hayatnda ekilen aclar Yahudileri, bir

kurtarcnn k p kendilerini kurtaraca dncesine sevk etmitir. Dolaysyla

mesihi dnce kuvvetlenmitir.

Yahudilerin Babil esareti M.. 538 ylndaki ran hkimiyetine kadar devam

etmitir. Yahudiler M.. 332 ylnda Byk skenderin istilasna kadar ran

kontrolnde kalm ve ran mparatorunun yardmyla mabedi yeniden

yapmlardr. Ancak mabet, daha sonra Yunan tanrlaryla dolmutur. M.. 163te

Yahudiler mabedi ele geirip yunan tanrlarndan temizlemilerdir. M.. 157li

yllarda siyasi ve dini ynden bamsz bir Yahudi Devleti kurulduysa da M.S. 70

ylnda Romallarn hkimiyetiyle son bulmutur.19

16 I.Krallar, 5/5-13.17 I.Krallar 11.bab; Theodar Fritsch, Tarih Boyunca Yahudi Meselesi, ev: Mnir Abdurrahman,stanbul,1972, s.56.18 Abdurrahman Kk, Dnmeler Tarihi, s.133; Mehmet Aydn, Dinler Tarihine Giri, Konya, 2002,

s.110; Sami Baybal, brahimi Dinlerde Mesihin Dn, Konya, 2002, s.51.19 Abdurrahman Kk, Dnmeler Tarihi, s.133.


12/120

5

M.S. 70 ylnda Roma tarafndan Kuds yeniden tahrip edilmi ve Romann

zulm ok korkun olmutur.20 Buhtunnasrn zulmn adeta glgede brakmtr.

Bir milyon Yahudi kesilmi, bir ksm da Romaya gtrlp hayvanlaraparalattrlm, bylece korkun Diaspora devri balamtr ( M.S.70 ).21 Bunun

sonucunda Yahudiler dnyann drt bir tarafna dalmlar ve kutsal topraklardan

ayr kalmlardr.

M.S. 70 ylnda Yahudiliin ana noktasn tekil eden Sleyman Mabedinin

yklmas Yahudileri gnlk ve mevsimlik ibadetlerini yapamaz duruma

drmtr. Gerek kutsal topraklardan ayr kalan, gerekse ibadetlerini yapamaz

duruma gelen Yahudiler, kendilerini esaretten kurtar p Arz- Mevuda yenidenkavuturacak ve mabedi yeniden kuracak bir kurtarcy beklemeye balamlardr.

Bu mitleri gnmzde de hl devam etmektedir.

20 Mircea Eliade, Dinsel nanlar Ve Dnceler Tarihi, Gotama Budhadan Hristiyanln Douuna,ev: Ali Berktay, c.2, stanbul, 2003, s.302.

Diaspora: M.. 538de Pers Kral Kurus, Babili igal eder ve Yahudilere lkelerine geri dnmeleriiin izin verir. Yahudilerin bir ksm lkelerine geri dner, bir ksm ise geri dnmeyerek Sinagogetrafnda bir cemaat meydana getirirler. te Kuds ve evresi dnda yaantlarn srdren bu

cemaatlere Diaspora ad

verilmitir.21 Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi, stanbul, 1975, s.123.


13/120

6

I. BLM

A-MESH VE MEHD KELMELERNN LGAT VE TERMANLAMI

1-MESH KELMESNN LGAT VE TERM ANLAMI

Mesih kelimesinin asl ramice meiha, branice maiahtr. Sm

dillerinde mterek olan kelimenin fiil kk Arapada meseha, Asur dilinde

mahu, ramice ve branicede mh olup el srmek, yala meshetmek

anlamndadr.22

Mesih kelimesinin, Arapaya ramice meiha veya branice meiahtangetiini savunanlar bulunduu gibi, Habee mesih olabileceini de ileri srenler

bulunmaktadr. Kk itibariyle beklenilen kurtarcya verilen bir sfat olarak mesih

kelimesi Arapada meshedilmi, gnahlardan temizlenmi, ya ile yalanm,

gzel yzl, sddk, yryen, seyahat eden, lmek, silmek anlamlarna

gelmektedir. Bu kelime ayn zamanda sann sfat olarak da kullanlmaktadr.23

Bu kelimelerin Avrupa dillerindeki karl ( maiahn Yunanca tercmesi

olan) christos (yalanm) tabirinden tremedir.24 Christos tabiri, balangta

srail krallar iin kullanlrken, sonradan barahip ve rahipler iin de kullanlmaya

balanmtr.25

Kitap- Mukaddeste ise mesih genel anlamda Kutsal manasna gelmekte ve

Kutsal bir yetkiye haiz btn insanlar, krallar ve peygamberler iin

kullanlmaktadr.26

branice Eski Ahidte maiah kelimesi Tevratta drt, Neviimde yirmi ve

Ketubimde on drt olmak zere toplam 38 defa gemekte, temelde Tanr tarafndan

22Jacques Waardenburg, Mesih Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, stanbul, 2004, c.29,s.306.23 Ethem Ruhi Flal, Kdiynilik (Ahmediyye Mezhebi ), Dokuz Eyll niversitesi yay., zmir,1986, s.5; Ekrem Sarkolu, Dinlerde Mehdi Tasavvurlar, Samsun, 1997, s.15; AbdurrahmanKk, Dnmeler Tarihi, s.124. Abdurrahman Kk, Dnmeler ve Dnmelik Tarihi, s.91.24 Ekrem Sarolu, Dinlerde Mehdi Tasavvurlar, s.15.25 Mehmet Aydn, slami Gelenekte sa-Mesih nanc, Mslman Hristiyan Diyalou, Tanr le

nsan Aras

ndaki liki Konulu Sempozyum, stanbul, 2005, s.70.26 Abdurrahman Kk, Dnmeler Tarihi, s.124.


14/120

7

zel bir kuvvetle ve grevle tehiz edilmi kiiyi yani khini ve krallar, hatta baz

peygamberleri iaret iin kullanlmtr.27

Terim anlam; ahir zamanda Tanr tarafndan yeryzne gnderilecek veyeryzn hkimiyeti altna alarak, insanlara doru yolu gsterecek, bir peygamber

veya din lider28 eklinde genel bir tanmn yapabiliriz. Yahudilik asndan

tanmn yapacak olursak; gn geldiinde yeryzne inerek Yahudileri kurtaracak,

bozulan dzeni yeniden kuracak, dnyay adaletle dolduracak ilhi bir temsilcidir.29

2-MEHD KELMESNN LGAT VE TERM ANLAMI

Mehdi kelimesi Arapa bir kelimedir ve had kknden tremitir.

30

Arapada kendisine rehberlik edilen, Allah tarafndan yol gsterilen manasndadr.

Bu manasyla mehdi, Allahn hidayetine nail olan kimse demektir. Allahn

isimlerinden el Hdi kelimesi de had kknden tremitir. Hidayet edici, kurtulua

ulatrc, rehber anlamndadr.31

Terim anlam ise, ahir zamanda Allah tarafndan gnderileceine ve

Mslman bir dnya imparatorluu kuracana inanlan bir ahs, bir

hkmdardr.32

Genel olarak, mehd ve mesih kavramlar, birbirinin eanlamls olarak

kullanlmakta, hemen btn dinlerde beklenen bir kurtarcy ifade etmekte ve ortak

bir fenomen eklinde yer almaktadr. Ancak; mesih inan, dier dinlerden daha

farkl bir ekilde, Yahudilik ve Hristiyanlkta nemli bir yer tutmakta ve bir

kurtulu lks halinde iman esaslar arasna girmektedir. slamda ise mesih ve

mehdi inanc, Yahudilik ve Hristiyanlkta olduu gibi, iman esaslar arasnda

bulunmamakta; fakat Mslmanlar arasnda ve slam kltrnde bir anlay olarak

yaamaktadr.33

27 Jacques Waardenburg,a.g.md., s.306-307.28 Ekrem Sarkolu, Dinlerde Mehdi Tasavvurlar, s.15.29 Abdurrahman Kk, Dnmeler Ve Dnmelik Tarihi, s.92, Abdurrahman Kk, Dnmeler Tarihi,s.12530 Ekrem Sarkolu, Dinlerde Mehdi Tasavvurlar, s.15; Mehmet Aydn, a.g.m., s.80.31 Abdurrahman Kk, Dnmeler Tarihi, s.12532

Ekrem Sar

k

olu, Dinlerde Mehdi Tasavvurlar

,s.16; Mehmet Ayd

n, a.g.m., s.8033 Abdurrahman Kk, Dnmeler Tarihi, s.123


15/120


16/120

9

Yahudilerin yurtsuz kaldklar devirlerde yava yava bu Tanrnn Devleti

lks, gerek bir devleti beklemekten ziyade, btn dnyada hkm srecek bir

altn a bekleyii haline gelmitir.38

Birinci mabet dneminde snk kalan bu inan artan zulm, bask ve zlemle

beraber ikinci mabet dneminde cokulu bir hal almtr. srailoullar dman

uluslar tarafndan tehdit altndayken Yeaya ve Yeremya peygamberlerin, Davud

soyundan bir kraln geleceini ve ihtiaml bir krallk srleceini39 haber vermeleri

de bu inanc tetiklemitir.

Btn bunlarn sonucunda, Tanrnn yabanc milletlerin boyunduruu altna

koyduu kendi z milletini bir gn tekrar eski ihtiam gnlerine kavuturaca

midi Yahudilerde daima canl kalmtr. ekilen eziyetler arttka, bunlarn artk

sona ermesi iin duyulan zlemle birlikte mit de artmtr. Yahudiler ezildike

mesihi bekleyileri artm ve bu zlemleri onlara, ahir zamann ok yakn olduu

inancn vermitir.40

Yukarda anlattklarmza gre, Yahudilikteki mesih inancnn menei

hakknda eitli grler ileri srlmektedir.

Mesih inancnn kaynan Msrllara ve rann eski dini inanlarndan

Zerdtlke dayandranlar olduu gibi, Yahudilik kutsal kitabnda arayanlar veya

dinin kendi i bnyesinde grenler de vardr.41

Mezopotamya kltrnde yle bir inan vardr. Bu kltre gre zaman

gnden gne ktleecek, gnahlar dnyay saracaktr. Halkn bekledii kurtuluu

ise Tanrnn kendisi veya gnderecei bir hkmdar gerekletirecektir. te bu

inancn M.. 2000 yllarnda Msr etkiledii, oradan srailoullarna, Babilden

rana, randan Hindistana ve Budizm yoluyla ine kadar gittii ileri

srlmektedir.42

Mesih inancnn kaynann Zerdtlkten geldiini savunanlar, M.. 586da

balayan Babil Esaretinin 538de ranllar vastasyla sona ermesi ve Yahudilerin

yaklak 200 yl ran kltrnn etkisinde kalmalarndan hareket etmektedir. Zra,

38 Hayrullah rs, a.g.e., s.432.39 Yusuf Baselel, Mesianizm,Yahudilik Ansiklopedisi (1-3), C.2, stanbul, 2003, s.398-399.40 Hayrullah rs, a.g.e., s.432.41

Sami Baybal, a.g.e., s.48.42 Abdurrahman Kk, Dnmeler Tarihi, s.128.


17/120

10

Zerdtlkte Dualizm ilkesi gerei Ahura Mazda (iyiliin temsilcisi); Angra

Mainyu (ktln temsilcisi) kavramlar vardr. Ahura Mazda ve Angra

Mainyunun birbirleriyle mcadelesinde Ahura Mazdaya yardm iin Saoyantadnda bir kurtarc gnderilecek bylece iyilik galip gelecek Saoyant sayesinde

insanlar kurtulacaktr.43te bu fikrin savunucular Yahudilikteki mesihi, Saoyant(

yardm, yardmc) ile zdeletirmekte ve Yahudilie mesih inancnn

Zerdtlkten getiini savunmaktadrlar.

Bazlar da mesih fikrinin Yahudilerde ran hkimiyetinden nce de var

olduunu sylemektedirler. Fakat hemen hemen kaynaklarn tm Yahudilikteki

mesih inanc

n

n Babil esareti s

ras

nda Zerdtlkten al

nd

n

kaydetmektedirler.Tabi ki Yahudilerin bu inanc kendilerine uygun bulmalarnda Kitab- Mukaddesin

Daniel ve aya blmlerinin etkisi de yadsnamaz. nk mesih hakknda en ok

bilgiyi bu blmlerde grmekteyiz.

Sonu olarak Yahudilikteki mesih inancnn tam olarak ne zaman ve nasl

doduunu kesin olarak bilmek zordur.

a.BEKLENEN MESHN ZELLKLER

Bu ksmda Yahudilerin nasl bir mesih bekledii, mesihin zellikleri, mesihin

gelmesiyle hayatlarnda nelerin deiecei gibi sorular cevaplandrmaya

alacaz.

Daha ncede bahsettiimiz gibi Davud soyundan geleceine inanlan mesih,

Beyt-lehemde bakire bir kzdan doacak ve admmanuel ( Tanr bizimle )olacak44

ve doumunu Mikail ilan edecektir.45

Bu mesih ilhi nitelikte, Tanr gcn tayan bir kiilie sahip olacak ve

Tanr Yahvenin temsilciliini yapacaktr. Yahudi peygamberleri tarafndan

gelecei ileri srlen bu mesihin ilhi ve cismani iki yn vardr. lhi mesih

Yahvenin hizmetkr olup, Tanrnn ruhunu benliinde tayacak, cismani mesih

ise Davud soyundan yce bir kral olacaktr. Yahudilerde mesih insani tabiata

43 Abdurrahman Kk, Dnmeler Tarihi, s.12944

aya, 7/14; Mika, 5/2.45 Ekrem Sarkolu, Balangtan Gnmze Dinler Tarihi, s.278.


18/120

11

sahiptir. Fakat meshedilmesinden dolay da masumdur. Su ilemez. O, Tanrnn

zel ltfuna sahip ve Onun yeryzndeki vekilidir.46

Ahir zamanda gelecei savunulan bu kurtarcnn mesih olarakadlandrlmasnn sebebi ise, onun kutsal yala meshedilecek olmasdr. Yahudi

geleneine gre bu yalanma, meshedilme ii ok nemlidir. Yukarda da

bahsedildii gibi bununla o kiiye zel bir g ve kutsiyetin getiine inanlr.

Bunun kayna da u ekilde anlatlmaktadr:

Rivayete gre Yakup bir ta bulmu ve bu tan ilahi bir deer tad

inancyla ta alarak yalam ve saklam. Bunun sonucunda da krallar ve nemli

grevlere gelen kiiler bu greve geldiklerinde yalanarak kutsanm

47

ve greveondan sonra balamlardr.

Kurtarc mesih inanc konusunda Eski Ahidte de geni bilgiler var, fakat

daha ok sembolik ifadelerle bu konu anlatlmaktadr.

Beklenen kurtarc iin Eski Ahidte melik,48 mesih,49 efendi anlamnda

Rab,50 Tanrnn olu,51 lh,52 insanolu,53 yerine geen anlamnda

menahem,54 srekli hayr55 gibi deiik tabirler gemektedir. Genelde ise

beklenen kurtarcdan kral diye bahsedilmektedir.

Aslnda Tevrattaki mesihle ilgili ayetler son derece yoruma msaittir.

rnein, ite zerine hkmdar olacak adam bana senden kacaktr. Onun

kkeni ncesizlie, zamann balangcna dayanr.56 Ey Sion kz , byk sevinle

co, ey Yerualim kz bar; ite kraln o adil kurtarc ve alak gnlldr. Eee,

evet, spaya binmi sana geliyor.57

46 Abdurrahman Kk, Dnmeler Tarihi, s.131; Sami Baybal, a.g.e., s.43.47inasi Gndz, Din ve nan Szl, Ankara, 1998, s.25848 Mezmurlar, 149/1-9.49 Mezmurlar, 145/1-17.50 Mezmurlar, 110/1-7.51 Mezmurlar, 2/1-2.52aya, 49/5, 9/17, 7/14.53 Daniel, 7/13-14.54aya, 66/13-14.55 Daniel, 9/23-24.56

Mika, 5/2.57 Zekeriya, 9/9.


19/120

12

Mevcut metinlerdeki en kesin ibare Malakidedir. RABbin byk ve korkun

gn gelmeden nce size peygamberlyas gndereceim.58

Buradan da anlalaca gibi Yahudilere gre mesihin ncs lyas(Eliyyahu)dr. Peygamber Malaki mesihten biraz nce lyasn geleceini

mjdelemitir. lyasn bu gelii herhangi bir bayram gnne tesadf etmeyecektir.

nk, o kavminin bayram hazrln bozmak istememektedir. O, mesihin

gelmesinden gn nce Filistin dalarnda grnecek ve mesihin gelmesini

mjdeleyecektir. Daha sonra mesihe barahip olarak hizmet edecek, Yahudilerin

aile hayatlarn dzenleyecek, eri ve dini meseleleri halledecektir. Ayrca lyas

gelirken kudret helvas

n

, kutsal suyu ve kutsal mesh ya

n

, Harunun asas

n

gerigetirecektir.59 Bu ibarelerden anlaldna gre lyas deta Yahudi toplumunu

mesihe hazrlayacaktr.

Mesihlik tarihinde Peygamber Nathann mucizesi de byk rol

oynamaktadr. Bu mucizeye gre Davud, hem Tanrs hem de kendisi iin bir ev

ina edecek; aralarnda baba oul ilikisi olacak; soyundan gelenlerin krall ve

taht ebedi kalacaktr.60 Mill bir kriz annda aya, Nathann mucizesine

dayanarak, Yahudileri kurtaracak olan mmanuelin doacan haber vermekte61 ve

onun Davudun taht zerine oturacan, zamannda gerekleecek ileri ve

mucizeleri teferruatl birekilde anlatmaktadr.62 O, kral gibi krallk edecek, akll

davranacak, memlekette doruluk ve adaletle hkmedecektir. Onun gnlerinde

Yahudiler kurtulacak ve srail emniyette olacaktr.63 Kutsal Kitapn Hezekiel

blmnde bu kii prens olarak64 ilan edilmekte, Zekeriya ise mesholunmular

ikiye karmaktadr.65 Daniel Kitabnda kurtarc mesih insanolu66 adyla

58 Malaki, 4/559 Ekrem Sarkolu, Dinlerde Mehdi Tasavvurlar, s.88.60 II. Samuel, 7/1-16.61aya , 7/14.62aya, 9. Ve 11. Bablar.63 Yeremya, 23/5.64 Hezekiel, 34/23-24.65 Zekeriya, 4/11-1466

Daniel, 7/13-14.


20/120

13

gemekte, Amosta mesihin Davud soyundan olaca67 bahsedilmekte, Mikada ise

mesih devrinin huzurlu olaca68 mjdesi verilmektedir.

Daha nce de bahsettiimiz gibi Kutsal Kitapta mesihi mide geni yerverilmektedir.

Mesih umudu aslnda Yahudi dininin bir zelliidir. Her Yahudi, Yehovann

kavmine mutluluk bahedecei a gvenle beklemektedir. Yahudiler iin tek

kurtulu yolu, mesihin ortaya kmasdr. Bunu hzlandrmak iin her dini btn

Yahudi her gn yle dua eder:

Kurtuluumuz iin al byk boruyu

Srgnleri toplamak iin a bayra

n

nceleri naslsa yle getir yarglarmz

Ve t verenlerimizi eskiden olduu gibi

Yoldan kanlarn kalmasn midi,

Zulmn devletini de yok et abucak...

Ac Yahve, Tanrmz, Yerualime, kendiehrine,

Ve Siyona,annn yuvasna

Ve Davud soyunun krallna,

Gnder artk adaletinin mesihini.69

Bu szlerden Yahudi milletinin nasl bir mesih bekledii ve buna yrekten

inand aka anlalmaktadr.

Yahudiler byle bir inanla bekleyi iindeyken o yzyllarda sann gelmesi

onlar hayal krklna uratmtr. Zira onlarn bekledikleri mesih, Davud

soyundan olacak, kendilerini Romallarn zulmnden kurtaracak, dank

vaziyetteki Yahudileri vaat edilen topraklarda birletirecek bir ahstr. Yahudiler

ise, sa da bu zelliklerin bulunmadna inanmaktadrlar. Bu nedenle Yahudiler,

say o sralarda mesihim diye ortaya kan Theudas gibi kabul edip sahte mesih

muamelesine tbi tutmulardr.70 nk Kitab- Mukaddeste ska ilenen tema u

ekildedir: gnah bitirecek, sular sona erdirecek, fesat iin kefaret edecek, ebedi

67 Amos, 9/11-12.68 Mika, 4/4.69

Hayrullah rs, a.g.e., s.431; Dinler Tarihi Ansiklopedisi, II/432.70 Sami Baybal, a.g.e., s.46; Abdurrahman Kk, Dnmeler Tarihi, s.140.


21/120

14

salah ieri getirecek; Yerualimi eski haline koyacak, mesholunmu(mesih)

gelecektir.71

Halbuki sa sebt gnn ihlal etmekte ve Yahudilerin bekledii dnyahkimiyeti fikrini gerekletirmemektedir. Bu nedenlerden dolay say kabul

etmemiler ve kendi Mesihlerinin baz artlar vuku bulunca geleceini ne

srmlerdir.

b.MESH NCES VE SONRASI BEKLENEN OLAYLAR

Yahudilere gre mesih devri ncesinde dnyaya dinsizlik ve ahlakszlk

hkim olacak ve Allahn dman olan kuvvetler Kudse saldracaklardr.

nsanlarda utanma hissi azalacak, pahal

l

k artacakt

r. lke z

nd

kl

a dnecek,hakka fazla kulak verilmeyecek, limlerin meclisi fhieler yuvas olacaktr. Tevrat

limlerinde bilgi kalmayacak, oul babasnn erefini drecek, kz annesine, gelin

kaynanasna kar gelecektir. Felaketler birbirini kovalayacak; savalar, hastalklar

ve pahallk insanlar saracaktr.72 Dnyann verimi azalacak, lke le dnecek,

tarla ve balar bakmsz kal p, dikenler, allar yetiecektir. Kuds harap olacak,

yabani eeklerin gezinti yeri, srlerin otla olacaktr.73 Snr halklar sefalet iinde

ehirden ehre dolaacak, yzlerine bakan olmayacaktr. Babillilersrail lkelerine

ayak basacak, Fars atlarsrail mezarlarn ineyecektir.74

Yahudilerce mesihin gelmesi yaklatnda Gne kararacak,75 rdn

Nehrinin sular kana dnecek ve dnya milletleri birbirlerine saldracaktr. Fars

Kral Arabistana hcum edecek, Arabistan Kral da Romay vuracak ve insanlarn

nesilleri kesilecektir.76 Mesih devri yaklarken eytann gc doruk noktasna

kacak, yukarda saydmz felaketler oalacak fakat Yahve eytan yenecek,

blislerin hepsini yok edecek, ktl kkten kazyp atacak, ebedi hayat, nee ve

bar getirecek kendi kralln kuracaktr. Kabbalada mesihin ilk defa Yukar

Galilede Aden Bahesi ierisinde bir sarayda grnecei ve mesihin ruhunun

71 Daniel, 9/23-27.72 Ekrem Sarkolu, Dinlerde Mehdi Tasavvurlar, s.30; Abdurrahman Kk, Dnmeler Tarihi,s.141.73aya, 32/14.74 Ekrem Sarkolu, Dinlerde Mehdi Tasavvurlar, s.30.75aya, 13/1076

Ekrem Sar

k


, s.31.Kabbala: Gizli bilgi, hikmet anlamna gelir. Yahudi mistisizminin kaynan oluturur.


22/120

15

demin ruhuyla ayn olaca belirtilmektedir. Buna gre demdeki ruh Kral

Davudta kendini gstermi, Kral Davudtaki ruh ise mesihte kendini

gsterecektir.77

Ayrca, Yahudiler Kabbalaya bavurarak mesihin gelecei yl ve ay tespit

etmeye de almlardr. Tespit edilen tarih tutmaynca tevil yoluna gidilmi ve

ileriye dnk tarihler verilmitir. Hahamlarn hesaplarna gre mesih M.S. 240 veya

271 ylnda gelecekti. Bazlar ise bu tarihlere itiraz edip akrep, define, mesih

olmak zere eyin umulmadk zamanda geleceini sylemilerdir. Bunlara

ramen mesihin gelecei ay, gn hesap edenler de eksik olmamtr. Onlara gre

mesih Nisan ay

n

n 14.gecesinde gelecektir. nk Allah, srailoullar

n

M

s

rdan bu gnde kurtarmtr. imdiye kadar vaat edilen devrin gelmemesinin sebebi,

halkn gnahkrldr. Bir veya iki sebt gnne tam anlamyla riayet edilse mesih

hemen gelecektir.78

Yahudilere gre Mesih devri genel olarak 400 yl srecektir. Yahudilerin

Eliyyahu Ekolnde ise mesih devrinin 2000 yl srecei, fakat bu srenin bir

ksmnn insanlarn gnahlar yznden iptal edildii gr hkimdir. Bu devir

mesihin lm ile son bulacak ve mesihin lmesinden sonra btn insanlar da

lecektir. Dnya yedi gn sessizlie brnecek, artk hibir canl varlk

kalmayacak, belirli bir zaman sonra hair ve hesap gn gerekleecektir.79

Yahudiliin Eski Ahidin Peygamberler Blm (Neviim) ve Talmud,

mesihin ahsiyetinden daha ok mesihi devreye nem vermilerdir. Onlara gre

Allah, dnyay mesihi devrin olacan dnerek yaratmtr. O halde mesih veya

insanolu insanlk tarihinin bir sonucu, bir rndr. Yine mesihi toplum,

insanlarn gayretleriyle meydana getirilmi ideal bir toplumdur. nsanlk bunda

baar gsteremezse bile Allah yine mesihini gnderecektir. Talmudta geen u sz

de bunu dorulamaktadr: mesih insanlk tam olarak iyi veya tam olarak kt

olduu zaman gelecektir (Sanhedrin 98).80 Yine gelenee gre mesih, bu dnyaya

77 Messie Dictionnaire Encyclopedique Du Judaisme, Cerf, 1996, Paris, s.660-66378 Ekrem Sarkolu, Dinlerde Mehdi Tasavvurlar, s.32; Sami Baybal, a.g.e., s. 6279 Ekrem Sarkolu, Dinlerde Mehdi Tasavvurlar, s.36; Mircea Eliade, a.g.e., s.308; Sami Baybal,

a.g.e., s.62; Abdurrahman Kk, Dnmeler Tarihi, s.144.80 Dictionnaire Encyclopdique du Judaisme, a.g.md., s.660-663


23/120

16

gelmeye ynelmi ruhlar dizisinin tkendii veya srail tarafndan dklen

gzyalarnn topland bardan dolmu olduu andan itibaren gelecektir.81

Yahudiler mesih geldikten sonra da eitli hadiselerin vuku bulacanainanmaktadrlar. Onlar iin mesih devri Yahudi egemenliinin gerekleecei bir

dnemdir. Yahudilere gre mesih, Tanrnn yeryzndeki vekilidir. Bu sebeple o,

hem Yahudi milletine hem de Yahudi olmayan milletlere hkim olacaktr. Bir

dnya imparatoru olarak mminlere Tanrnn rahmetini, kfrbazlara da lnetini

getirecektir. Hkimiyetini kabul etmeyenler ilahi cezaya arptrlacaklardr.82

Mesih dil bir hkmdar olarak Davudun tahtndan lkeyi idare edecektir.83

Halk

n

ve lkesini dmanlara kar

koruyacak, lkesinin s

n

rlar

n

kuzeyde vegneyde denizlerden denizlere, douda nehirlere, batda dnyann ucuna (okyanusa)

ulatracaktr.84 Zalim hkmdarlar perian edecek, Kuds putperestlerden

temizleyecek, gnahkrlar toprak anak gibi parampara edecektir. Dalm

srailoullarn toplayacak85 Romay fethedecek, Habeistan, Msr ve Araplar

vergiye balayacaktr.86

Mesih geldiinde mabedi Siyon Tepesinde yeniden yapacak, btn milletler

ona akacak ve yle diyeceklerdir: Gelin Rabbin dana, Yakupun Allahnn

evine kalm; o bize kendi yolunu retsin, biz de onun yolundan gidelim. nk

yasa Siyondan Rabbin sz Yerualimden kacak.87

Buradan anlald gibi Yahudiler, bekledikleri mesihe btn milletlerin tbi

olacana inanmaktadrlar.

Kutsal mabedin yaplmasyla beraber Tanr rahmetini Davud evi zerine

indirecek yani mesih ve Kudste oturanlar zerine indirecektir.88 lhi rahmetle

Kuds sahil ehri olacaktr. Etrafn 12 kaps bulunan ateten bir sur evirecek ve

ieriye girmek isteyen dmanlar yok edecektir. ehir inci ve mcevherlerle

sslenecek, dalm cemaat burada toplanacak ve tozlar iinde muazzam bir

81 Josy Eisenberg; Yahudi Kaynaklarna Gre Yahudilik Din Fenomeni, eviren: Mehmet Aydn ,s.126.82 Ekrem Sarkolu, Dinlerde Mehdi Tasavvurlar, s.80.83 Yeramya, 23/5-6.84 Zekeriya, 9/10.85 Yeaya, 27/12-13.86 Ekrem Sarkolu, Balangtan Gnmze Dinler Tarihi, s.278.87

aya, 2/3.88 Zekeriya, 12/10.


24/120

17

ihtiam burada ykselecektir. Caddeler, evler, surlar mcevherlerden ina edilecek,

saadet ehrinde Tanrnn ebedi ihtiam k olarak ehrin zerinde parlayacak,

Gne ve Ayn na ihtiya kalmayacaktr. ehir genileyecekam kaplarnaulaacaktr.89

Yahudi inancna gre mesih devrinde llerden sular fkracak, steplerden

dereler akacaktr.90 O gn dalardan tatlarap damlayacak, tepelerde st, Yahuda

derelerinde su akacak, Rabbin Tapnandan kan bir pnar ittim Vadisini

sulayacaktr.91 Yine, Arz- Mevud o devirde cennet bahelerine benzeyecektir.

llerde akasyalar, zeytinler serviler yetiecek, aalar devaml meyve

vereceklerdir.

92

Mesih devrinde hayvanlarn vahilikleri kaybolacak, kurt kuzu ile beraber

oturacak, kaplan olakla beraber yatacak, buza, gen aslan ve besili sr bir arada

bulunacak ve bunlar kk bir ocuk otlatacaktr. ocuklar kara ylann deliinde

oynayacaklar, ellerini engerein kovuuna soktuklar halde hibir zarar

grmeyeceklerdir.93

Rab benim kutsal damda ktlk olmayacak94 diyecek ve hayvanlarda bu

emre itaat edeceklerdir. Kitab- Mukaddesin dier haberlerinde ise tabii deiiklie

uramadan aslan ve dier hayvanlarn kutsal lkeden kovulacaklar95 veya yok

edilecekleri96 haber verilmektedir.

Yahudilerce mesih, lkesini ilhi kanunlara gre idare edecek ve lkesindeki

btn milletleri sulh ve refah iinde yaatacaktr. O, dnyadan harbi kaldracak,

kl ve mzrak gibi sava aletlerini ziraat aletlerine dntrecektir. Sava arabalar,

ok ve yay krlacak, kanl izme ve elbiseler yaklacaktr.97Onun devrinde Kuds ve

halk zulm, sefalet, yokluktan kurtulacak, huzura kavuacaktr. Yahudiler kendi

89 Ekrem Sarkolu, Dinlerde Mehdi Tasavvurlar, s.52-53.90aya, 35/6.91 Yoel, 3/18.92aya, 32/15.93aya, 11/6-994aya, 11/9.95 Levililer, 26/6.96

aya, 35/9; Hezekiel, 34/25.97aya, 2/4; Mika, 4/3-4.


25/120

18

evine, bana, bahesine ve tarlasna sahip olup; artk ondan sonra, onlarn bina

ettiinde bakas oturmayacak, onlarn diktiini de bakas yemeyecektir.98

Mesih, lkesini zelzele, alk, hastalk gibi her trl felaketlerden eminklacak, devrinde mesut olmayan kimse kalmayacaktr. Hatta hadmlara dahi

evlenme ve ocuk imkan salayacaktr.99

Yahudilere gre mesihin en nemli vazifesi ise Allaha iman konusunu

retmek, onun varln kinata anlatmaktr. O Tevrat yalnz Yahudilere deil,

Yahudiler dndaki btn milletlere de retecektir. Yehova ona her sabah ilhi

hakikatleri vahyedecek, o da gndz bunlar halka tebli edecektir. Ayrca o,

srailoullar

n

n aff

iin keffaret orucu tutacak hatta kendini had

m edecektir.Bylece gnah srailoullarndan kalkacak ve halk birbirlerine adaletle muamele

edecek, hrmet gsterecektir. Denizin su ile dolduu gibi, lke imanla dolacaktr.

Allahn srailoullaryla yapaca yeni bir ahit, artk kt zerine deil, insanlarn

kalplerine yazlacaktr.100

Yahudiler iin bu saadet tablosu geerliyken, dmanlarna bu tablonun

iinde pek yer vermezler.

Yahudilerin dmanlar mesih devrinde eitli cezalara arptrlacaklardr.

rnein, Fars Krallarn melekler tahtlarnda yakalayarak srye saldran a kurtlar

gibi paralayacaklardr. Yine Asurlularda Allah tarafndan imha edileceklerdir.101

Btn bunlardan yola karsak, Yahudiler iin mesih devri, gemite

ektikleri aclarn bir bedelidir. inde bulunduklar durum, tarih boyu yaadklar

skntlar onlar bu mide srklemitir. Meshi mit sadece Yahudilerde deil,

hemen hemen tm dinlerde grlmektedir.

Zerdtlikte Saoyant, Budizmde Metteyya, Hinduizmde Kalki, Eski

Amerika Dinlerinde Quetzalcoatl, intoizmde Mirozo, Konfyanizmde Milafo,

Sabiilikte Praai Siva adyla bir kurtarcnn gelecei umut edilmektedir.102

nsanlk, zalim idareciler, savalar, srgnler vb. devam ettii mddete bu

mide muhta grnmektedir. nsanlar ancak bu sayede yaplan zulmlere,

98 Mika, 4/4.99 Ekrem Sarkolu, Dinlerde Mehdi Tasavvurlar, s.83.100 Ekrem Sarkolu, Dinlerde Mehdi Tasavvurlar, s.85.101

Ekrem Sar

k


, s.92-93.102 Ekrem Sarkolu, Dinlerde Mehdi Tasavvurlar, s.13-16.


26/120

19

ktlklere katlan p hayata tutunabilmektedirler. Tpk Yahudilerin, ektikleri

zulmlere meshi umut sayesinde katlanabildikleri gibi

2-MAN ESASLARINDA MESH

Mesih inanc iman esaslar arasna da girmitir. Dolaysyla mesihe inanmak

dinin bir rkn hline gelmitir. Burada Yahudilii ekillendiren ve mesih inancnn

iman esas haline gelmesini salayan iki isimden bahsetmeye alacaz.

a-SAADIA GAON (882-942)

slam dnyasnda Said b.Yusuf el- Feyyumi olarak da bilinen Saadia Gaon,

882de Yukar

M

s

rdaki Feyyumda mtavazi bir ailenin ocuu olarak dnyayagelmitir. Yahudi Tanr bilimci ve yorumcularndandr. Kendisi Yahudi felsefesinin

babas olarak bilinir.103

Saadia Gaon, akl dinin bir dayana sayar. Onun amac, asl Yahudi

felsefesini, bilimin verileriyle din gelenei arasndaki uygunluk esas zerine

kurmaktr. Ayrca o, vahiy ile felsefeyi uzlatrmaya alan ilk Ortaa

filozofudur.104

Saadia Gaon, retilerini Kutsal kitaba dayandran Karaim Mezhebine kar

km ve Yahudi felsefesinde hahamclk denilen doktrini gelitirmitir.105 Onun

en nemli baars ise Kutsal Kitap Arapaya tercme etmesidir.106 Ayrca, Yahudi

takviminin hazrlanmasnda da etkili olmutur.107

Saadia Gaonun gerek ok ynl bir ahsiyet olmas gerekse iinde

bulunduu konum, onu telif almalarna yneltmi ve ok sayda eser vermitir.

Emunt ve Det, Miras Kitab, nanlar ve Fikirler Kitab eserlerinden bazlardr.

nanlar ve Fikirler Kitabnda ahir zamanla ilgili dncelerine yer vermitir.108

Ortaa Yahudi felsefesinin ncs olarak byk bir n kazanmasna sebep olan

eseri ise Kitab-al Amanat vel tikadattr. Kelam felsefesi ile Yahudi domas

103 Sami Baybal, Saadia Gaon, Onun Ortaa Yahudi Felsefesini Oluturma Ve Yahudi DomasnYeniden Formle Etme abalar, S...F.D., S.15, s.169-170, 2003-Bahar104 Sami Baybal, a.g.m., s.172.105 Sami Baybal, a.g.m., s.171106 Yusuf Baselel ,a.g.e., C.3, s.555107

Dictionnaire Encyclopedique Du Judaisme, a.g.md., s.660-663.108 Dictionnaire Encyclopedique Du Judaisme, a.g.md., s.660-663


27/120

20

arasn sentezlemeye ynelik ilk sistematik aba olan sz konusu eser, Ortaa

Yahudi felsefesinin balangcn oluturmutur.109

Saadia Gaonun ortaya att 8 madde, Yahudilikte iman esaslar iinegirmitir. Bu maddeleru ekildedir:

1. lem sonradan yaratlmadr. (Hdistir)2. Allah tek olup cismi yoktur.3. Vahye iman, Yahudi ananesini de iine almak zere arttr.4. nsan muttaki olmaya, ruhen ve bedenen btn gnahlar ilemekten

saknmaya davet olunmutur.

5.

Mkfat ve ceza hakt

r.6. Ruh saf ve temiz yaratlmtr, lm annda cesedi terk eder.7. Yeniden dirilmek haktr.8. Mesihe intizar, hesap ve nihai hkm haktr.110Bu esaslar iinde konumuzla ilgili olan 8. maddedir. Burada da belirtildii

gibi Saadia Gaon , Davud soyundan bir mesihin geleceini savunur.

Saadia Gaona gre, srailoullar srgnden bir mesih sayesinde

kurtulacaklardr. Zira Allah dildir, mademki bizi gnahlarmzdan tr

memleketten ve bamszlktan eden Odur, bu cezann da bir sonunun olmas

gerekir. Davudun olu mesih gelecek, Kuds dmandan temizleyecek ve kavmi

ile birlikte oraya yerleecektir. srailloullar bulunduklar yabanc memleketlerden

Filistine toplan p geldikleri zaman, yeniden dirilme zaman da gelmi olacaktr.

Sleymann ina ettii mabet yeniden ina edilecek, Allahn nuru yine onun zerine

yerleecektir ve mukaddes devir, zamann sonuna yani bu dnya yerini dierine terk

edene kadar devam edecektir.111

O, mesihi dnemin srailloullarnn balln ifade ettiini ve evrensel

barn gelecekte salanacan syler. Ona gre mesih, sadece vaat edilmi

topraklara srgndekileri toplamayacak, evrenin tek hkimi olarak uluslar arasndaki

uyumu da salayacaktr. Ayrca Kral Mesih, ok deerli bir peygamberdir.112

109 Sami Baybal, a.g.m., s.173.110 Yaar Kutluay, slam Ve Yahudi Mezhepleri, s.127; Sami Baybal; a.g.m. s.185111

Sami Baybal, a.g.m., s.185112 Sami Baybal, a.g.e., s.55


28/120

21

Saadia Gaona gre, bu muhteem an yaanabilmesi iin ya

srailloullarnn tevbe etmesi ya da Allahn takdirinin gereklemesi gerekecektir.

b.MUSA B. MEYMUN(1135- 1204)Endlsl bir Yahudi olan bn Meymun, spanyann Kurtuba ehrinde

domutur. Maimonides olarak da bilinir. ocukluundan itibaren babas tarafndan

Tora ve Talmud eitimine tbi tutulmutur. Dier yandan matematik, felsefe ve tp

eitimi almtr.113

Maimonides, hayatn Mslmanlara ve Yahudilere doktorluk yaparak

geirmitir. Maimonidesin baz fikirleri Yahudi lahiyatlarnca tenkit edilmesine

ramen yine de o, Yahudi lahiyat

n

n en byklerinden say

l

r.

114

bn Meymunun fikirlerinde akl n plandadr. Aristotalesi bir dnce

yapsna sahiptir. zellikle Talmuda ilk kez felsefeyi getiren de o olmutur.115 bn

Meymun akl ilkelerine dayanarak Kutsal Kitapn imana bal yarglarn

aklamaya alm ve vahye dayanan Tanrsal dorularla, akla dayanan gerekler

arasnda bir elikinin olamayacan ileri srmtr. eliki gibi grnen eylerin

sadece grnte olduunu syleyerek, Kutsal Kitapn grnne deil de zne

baklmas gerektiini belirtmitir. Kutsal Kitap Aristonun cevher grne gre

yorumlamaya almtr. te Maimonidesin bu tutumu, Yahudi bilginlerini hatta

Hristiyan kilisesini dahi kzdrmtr.116

bn Meymunun Yahudi teoloji ve dncesine tesiri ok byk olmutur.117

Bunlardan en nemlisi ortaya att 13 maddelik Yahudi amentsdr. Bu 13 madde

Yahudilerin iman esaslar arasna girmitir. Yahudilerin byk bir ounluu

tarafndan kabul edilen bu esaslar gnlk dua kitaplarna dahi geirilmitir.

bn Meymundan nce, eitli esaslar ortaya atlmsa da bn Meymunun

ortaya att esaslar dierlerini unutturmu ve hepsinin yerini almtr.

113 Mehmet Aydn, Ansiklopedik Dinler Szl, Konya, 2005, s.462; Dinler Tarihi Ansiklopedisi,II/476114 Mehmet Aydn, Ansiklopedik Dinler Szl, s.463115 Yusuf Baselel, a.g.e., C.2, s.375; Dictionnaire Encyclopedia Du Judaisme, a.g.md., s.660-663.116 Dinler Tarihi Ansiklopedisi II/477; Josy Eisenberg; Yahudi Kaynaklarna Gre Yahudilik Din

Fenomeni, ev. Mehmet Ayd

n, s.129.117 Yaar Kutluay, slam Ve Yahudi Mezhepleri, s.128


29/120

22

bn Meymun, Yahudilerin iman esaslarnslamiyetteki amentye benzeterek

1180 yllarna doru 13 madde halinde formle etmitir. Mishneh Torah adl eserinde

de bahsettii bu esaslarbn Meymun, u ekilde sralamtr.118

Tam bir imanla inanrm ki;

1. Mkemmel ve eksiksiz olan Tanr, dier yaratlanlarn var olmasna sebepolandr.

2. Tanrnn teklii dier varlklarn tekliine benzemez.3. Tanrnn bedeni yoktur, insan biiminde dnlemez, hibir ekilde

tasvir edilemez.

4.

Tanr

sonsuzdur.5. Dua edilecek ve itaat edilecek tek varlk Tanrdr.6. Peygamberlerin btn szleri dorudur.7. Musa, btn peygamberlerin arasnda en byktr.8. Elimizde olan Tora, Tanr tarafndan Musaya verilen Torann ayndr ve

deitirilmemitir.

9. Tora, ilahi bir dindir ve deitirilemez.10.Tanr, kullarnn btn hareket ve dncelerini bilir.11.Tanr, Tora buyruklarna uyanlar mkfatlandrr, uymayanlar

cezalandrr.

12.Mesih kesin olarak gelecektir, gecikse dahi, geleceini her gnbeklemekte srar ediyorum.

13.Ruh lmszdr ve Tanr istedii zaman lleri hayata kavuturacaktr.119Musa b.Meymuna gre bu esaslardan birini kabul etmeyen kimse, kfir

olmakta ve Yahudi cemaatinden kmaktadr.120

Bahsedilen bu esaslar, bugn Sefarad ve Akenaz Ortodoks Yahudilerce

kabul edilmekle birlikte, onlarn dua kitaplarnda yer almakta ve her gn ibadet

118 Ekrem Sarkolu, Balangtan Gnmze Dinler Tarihi, s.271119 Yahudilikte Kavram Ve Deerler (Dinsel Bayramlar, Dinsel Kavramlar, Dinsel Gereler), SuzanAlalu, Klara Arditi, Eda Asayas, Teri Basmac, Fani Ender, Beki Haleva, Dalya Maya, Nimet Pardo,Sara Yanarocak, stanbul, 1996, s.110; Erdoan Ba, Salih nci, Ana Hatlaryla Yahudilik,Hristiyanlk ve slam, stanbul, 2003, s.85; Osman Cilc, Dinler ve nsanlar, Konya, 1990, s.183;Ekrem Sarkolu, Balangtan Gnmze Dinler Tarihi, s.271; Yaar Kutluay, slam Ve Yahudi

Mezhepleri, s.128; Gnay Tmer, Abdurahman Kk, Dinler Tarihi, Ankara, 2002, s.251.120 Sami Baybal, a.g.e., s.54-55


30/120

23

vakitlerinde sylenmektedir. Buna ramen bu esaslar Reformist Yahudiler tarafndan

kabul grmemektedir.121

Daha nce getii gibi bu esaslardan 12. madde mesihe ayrlmtr. Bumaddeden de anlalaca zere O, her ne olursa olsun mesihin gelecei, dnya

dzeninin deiecei, srailin kendi devletini kuraca dncesine sahiptir.122

O, mesihin ok gl zihinsel yetenekleri olan bir insan, ok belirgin bir

peygamber olarak Yahudilere rnek bir tarzda ortaya kacan ne srer.123

Maimonidese gre meshedilmi kral bir gn gelecek ve Davudun kralln

eski kudreti ile yeniden diriltecektir. Mabedi yeniden ina edecek, dalm olan

srailoullar

n

toplayacak ve btn adalet hkmleri onun gnlerinde yeniden eskiyrrlklerine kavuacaktr. Ama ona inanmayanlar ya da onun gelmesini

beklemeyenler, sadece peygamberleri deil, Tevrat ve retmenimiz olan Musay

da inkr etmi olurlar. nk Tevrat bunu bildirir ve yle der: Tanrn Rab seni

srgnden dndrecek ve sana ac yacak, dnecek ve Tanrn Rabbin aralarna

datt btn kavimlerden seni toplayacak. te Tevratn aka syledii bu

szler, daha sonra btn peygamberlerin bildirecekleri btn vaatleri iinde

toplamaktadr.124

bn Meymuna gre, mesianik dnemde evrenin doal yasalar muhafaza

edilecek fakat llerin snrl bir sre iin ruhlarnn ve bedenlerinin bir araya

gelecei bir dirilme olay da vuku bulacaktr. srailin baka uluslar tarafndan

ezildii dnem bitecek, srgnler geri gelecek, sosyal adalet ve tm uluslar arasnda

uyum, bar salanacak, insanlk Tanry evrenin tek yneticisi olarak kabul

edecektir.125

bn Meymun, tabiatst bir mesihi deil, gerek bir kral beklemektedir.

Onun sadece eski devleti ve eriati yerine getireceini syler. Bu szleri ayn

zamanda Hristiyanlarn say Mesih saymalarna kar bir talamadr.126

bn Meymun, Hristiyanlar ve Mslmanlar mesihin geliini hazrlama

anlamnda, Tanrya dair hakikatlerin insanlara ulatrlmas fonksiyonunu yerine

121 Gnay Tmer, Abdurrahman Kk, Dinler Tarihi, s.252122 Abdurrahman Kk, Dnmeler Tarihi, s.153123 Yusuf Baselel, a.g.e., C.2, s.399124 Hayrullah rs, a.g.e., s.434125

Yusuf Baselel, a.g.e., C.2, s.399.126 Hayrullah rs, a.g.e., s.434; Sami Baybal, a.g.e., s.54-55


31/120

24

getirdiklerini kabul eder. Ancak zaman zaman kulland ifadelerde Hristiyanlar,

putperestlere denk kabul ediyor grnmesine ramen, genel olarak bakldnda

Nuhiler iinde deerlendirdii sylenebilir. bn Meymuna gre Mslmanlar daNuhiler arasnda yer alrlar. Hatta tevhide verdikleri nemden dolay zaman zaman

onlar Hristiyanlara tercih eder. bn Meymun, Hristiyanlarn yerine getirdiini

dnd mesihin geliini hazrlama fonksiyonuna yani, mesihin gelii iin Tanr

hakkndaki hakikatleri insanlara tebli etme grevine Mslmanlar da dahil eder.127

Yine o, mesihten eitli mucizelerin (lleri diriltmesi, dnyada yeni eyler

meydana getirmesi v.s) beklenilmemesi gerektiini ilave etmekle beraber128 mesihin

elbet bir gn geleceini, her Yahudinin onu her ne durumda olursa olsun, mutlakabeklemesi gerektiini savunur.

Ksacas, tm Ortaa boyunca mesihi speklasyonlar eksik olmamtr. Hal

savalar ve Avrupada 1400lerde kara veba dneminde, spanya Yahudilerinin

1492 srgn ncesinde, Polonya ve Ukraynadaki katliamlarda mesih dncesi

canlanm hatta bu dnce sahte mesihlerin ortaya kmasna neden olmutur. Fakat

tarihi sre bu mesihlerin sahte olduunu her defasnda ortaya karmtr.129

127 Fuat Aydn, Yahudilik, stanbul, 2004, s.162128

Hayrullah rs, a.g.e., s.434.129 Dictionnaire Encyclopedique Du Judaisme, a.g.md., s.660-663.


32/120

25

II. BLM

A- YAHUD MEZHEPLER VE MESH DNCES

1- HIRSTYANLIK NCES YAHUD MEZHEPLER

a-FERSLER (PERUM)

Ferisilik kelimesinin branicesi Peruimdir ve P.R.. kknden

gelmektedir. Peruilik iki anlama gelmektedir.

a- Kendini ayr tutmak veya saf ve temiz olmayan ahs veya eyadan

uzaklamak.

b- Aklamak, tefsir etmek.130

Uzaklaanlar yani itizal edenler denmesine sebep olarak, Yahudi

ananesinde bunlarn Makabi mcadelelerine karmaktan saknmalar, itiraki

reddetmeleri gsterilmektedir. Fakat bu gr kendi kendisiyle tezat halindedir.

Yunan idaresinde, mabetlere konulan Yunan Tanrlarnn heykellerine ibadete

zorlanan halk arasnda pasif mukavemeti balatan bir Hasidizm hareketi vardr. Halk

gizli gizli helenlemekten alkoyan, Toraya sarlmalarn, itikatlarn terk

etmemelerini telkin eden bu insanlar Makabilerin giritikleri kurtulu

mcadelesinde de n sray igal ediyorlard. M.. 165 ylnda Yehuda Makabinin

hkimiyetine kadar onun safnda dvmlerdir. te Ferisilik mene itibariyle bu

harekete balanmaktadr.131 Bu gre gre Ferisiler, Hasidilerin devam

niteliindedir. Fakat onlar kendilerine bilginler ve din kardeleri denilmesini

isterler.132

Dier bir gr, Ferisilikin teekkln ok daha ncelere gtrmektedir.Ezra ve yardmclar Babilden dndkleri zaman Toraysrailin yeni ruhuna gre

izaha girimiler ve yeni yeni kanunlar ortaya koymulardr. Fakat ba Kohenin

riyasetindeki baz aristokratlar bu yeni kanunlara ba kaldrmlar, kabul

etmemilerdir. Bu grup Sadukim tekil etmi ve Ezrann getirdii kanunlara

130 Yaar Kutluay, slam ve Yahudi Mezhepleri, s.156; Gnay Tmer, Abdurrahman Kk, DinlerTarihi, s.233131 Yaar Kutluay, slam ve Yahudi Mezhepleri, s.156.132

Gnay Tmer, Abdurrahman Kk Dinler Tarihi, s.233; Mehmet Ayd

n, Dinler Tarihine Giri,s.125


33/120

26

uyanlara Yahudilerden ayrlm olanlar anlamna Ferisilik denmitir.133 Bu grte

baz Yahudi yazarlarca benimsenmitir.

Frkalarn teekkllerinin ne zaman olduu hakknda kesin bir sz

sylenmemekle beraber Hasidimin idealleri en iyi ekliyle Ferisilikte yaamaya

devam etti eklindeki grn aksine, bunlar tamamen milli ve anti-helenist bir

karakter tayan Hasidime balamay doru grmeyenler de vardr.134

Ayrlm anlamna gelen bu kelime Yahudi eriatna kendini vermi,

dindar Yahudilere tahsis edilmitir. nk bunlar, Helenistik adetlere boyun eerek,

Yahudi eriatn tatbik etmeyenlerden ayrlmak istemektedirler. Bu kelime ilk defa,

Flavius Josephe tarafndan M.. II. asrn olaylarn anlatan tarihinde kullanlmtr.

M.S. I. asrda bu kelime daha ok dindar insalar belirtmektedir. Bu insanlar, kk

gruplar halinde yaayan, yeme ve ime konusunda hassasiyet gsteren kiilerdir.

nsanlardan ayrlmalarnn sebebi, halkn eriat titiz ekilde tatbik etmeyileridir.135

Ferisiler byk kitlelere sahip olan bir mezheptir. I. asr, Ferisilerin

hkimiyet adr.136

Ferisilik, daha sonraki Yahudilie ekil veren byk bir mezheptir.Yahudilik, Ferisilikin prensipleri dorultusunda ekil alm ve gelimitir.

Ferisilikin prensipleri dorultusunda gelien ve devam eden Yahudilik, slam

dneminde Rabbani Yahudilik, modern dnem de ise, Ortodoks Yahudilik adn

alm ve daima ana bnyeyi tekil etmitir.137

Ferisiler I. mabed dneminin byk bir blmnde Yahudi halknn manevi

liderliini yapm, Erets Yisrael ve Diasporada gelenekleri yaatmada nc

olmulardr. Ferisiler, John Hinkanus (M.. 135104 aras hkm srmtr)zamannda belirgin bir hal aldlar ve zellikle Salame Alexandra (M.. 7667)

zamannda liderleri Simean Ben etah bakanlnda siyasal nfuz kazandlar,

Romallarn hkmranlnn balamas ile beraber (M.. 63) Ferisiler Yahudi

dininin aklayclar ve cemaatin dhili mnakaalarnn hkimleri roln

133 Yaar Kutluay, slam ve Yahudi Mezhepleri, s.157134 Yaar Kutluay, slam ve Yahudi Mezhepleri, s.157135 Mehmet Aydn, Ansiklopedik Dinler Szl, s.230136

Mehmet Ayd

n, Din Fenomeni, s.101137 Gnay Tmer, Abdurrahman Kk, Dinler Tarihi, s.233


34/120

27

benimsediler. Ancak bunun yan sra Romallara kar M.. 67-70te R.Simean

Gomliel I ve Ferisi liderlerce gelitirilen isyanda veya 132-135 yllarndaki Bar

Kohba isyannda olduu gibi siyasi rol oynadlar.138

Rabbis veya yazclar olarak isimlendirilen birka bilgenin etrafnda

kenetlenmi olan Ferisilerin ideali, Levililer 11/45in tefsirinde yanksn

bulmaktadr. Burada yle denmektedir: Ben aziz olduum iin siz de aziz

olacaksnz. Ben ayrldm iin, bylece sizde ayrlm olacaksnz(Midrah Sifra,

Lv.11,45).

Ferisiler, laikleri ou zamanda zanaatkarlar ve tccarlar toplayarak, bir

tarikat tekil etmiler ve yahudi eriatna sadk bir ekilde yaamaya gayret

etmilerdir. Ferisileri canlandran tek ey fevkalade dini dinamizmdir. Bunlarn

says byk Herode dneminde alt bin kiiyi buluyordu. Bunlar srail milletinin

entelektel ve elit tabakasn meydana getirmekteydiler.139

Ferisiler dini eitim veren akademiler ile tanmlanrlar. M.. I. yzylda

Hillel ve amay okullar gelimeye balamtr.140 Ferisi Yahudiliinin kuvvet

izgileri bu okullarda gelimi ve erh edilmitir. Fakat ksa bir zaman sonra, szl

nakil artlarnn gvenirliinin olmad dnlerek (Yahudi merkezlerinin

dalmas, zulmler, gvensizlik nedenleriyle) Mukaddas Haham Yuda, Filistin

okullarnda tedris edilen kanunlarn tmn yazmaya karar vermitir. te bu

tedvinden de Mina domutur.141

Ferisiler Tevrat (Tora)n yannda szl rivayetlerin doruluunu, gnlk

hayattaki haram ve helal hakkndaki kaidelerin geerli olduunu savunmulardr.

Bunlar sadece dini ilericiliin deil, ayn zamanda gerek dindarln da temsilcileri

idiler.142

Ferisilere gre Yahudilii yeni duruma (Diaspora) uygulamak iin Tevrat

dikkatli ekilde okumak kfidir. nk her ey onda bulunmaktadr. Musadan,

Knesseth Hagvedola hahamlarna varncaya dek, nakledilmi olan ifahi gelenek,

138 Yusuf Besalel, a.g.e., C.1, s.174139 Mehmet Aydn, Ansiklopedik Dinler Szl, s.231140 Yusuf Besalel, a.g.e., C.I, s.174141

Mehmet Ayd

n, Din Fenomeni, s.102142 Ekrem Sarkolu, Balangtan Gnmze Dinler Tarihi, s.294


35/120

28

Yahudilere Allah ak ve hizmetine doru rehber olmak iin ok titiz hayat

ereveleri koyan yazl kanunun yorumuna izin vermitir. O halde eriatn etd

yce bir deerdir. Dnya, sadece Tora okuyan ocuklarn nefesleriyle, onunemirlerinin tatbiki ile menfaat karl olmayan ltufla devam etmektedir.143

te bunun iin hikmet, tevazu ve alak gnlllk, gerek Yahudinin

faziletleridir. O, sevaplarnn mkfatn gelecek dnyada alacaktr. nk bir amel,

bu dnyada ve br dnyada mkfatlandrlmtr.

Bu dnya, br dnyann giri odasndan baka birey deildir.144

Ferisiler mtevazi bir hayat srdkleri iin, byk halk kitlelerinin desteini

almlardr. Onlara izafe edilen en byk baar ise birok ilaha ibadet edilen bir

evrede Tek Tanrcl en iyi ekilde muhafaza etmeleridir.145

Ferisiler, her eye ramen, tavizsiz bir dindarl ve ruhani bir derinlii

temsil etmilerdir. Hristiyanlarla aralarnda ortak noktalar olduundan Hz. sann

bir Ferisi olduu bile dnlmtr. Ancak, Hz. sann Ferisilerle benzerliinin tek

yn, belkide ruhi hayata verdikleri nemdi. Hz. saya kar en ciddi reaksiyonu

Ferisiler gstermitir. Ferisiler M.S. 70 ylna kadar yaamlardr. Romallarn M.S.

70 ylnda Kuds ykmalaryla birlikte, Ferisiler de sahneden ekilmilerdir. Fakat

Yahudi cemaati iinde her zaman Ferisi ruhunu yaatanlar bulunmutur.146

ncilde Ferisilike iaret olunarakyle denilmektedir.

Sen sadaka verdiin zaman ikiyzl insanlarn dier insanlardan hrmet

grmek iin sinagoglarda ve sokaklarda yaptklar gibi, nnde boru ttrme.147

Dua ettiiniz zaman da ikiyzller gibi olmayn, onlar insanlar kendilerini

grsnler diye sinagoglarda ve ke balarnda durup dua etmeyi severler.148

Oru tuttuunuz zaman ikiyzller gibi surat asmayn; zira onlar, oru

tuttuklarn bakalar grsnler diye suratlarn asarlar.149

143Mehmet Aydn, Din Fenomeni, s.102144 Mehmet Aydn, Din Fenomeni, s.102145 Yaar Kutluay, slam ve Yahudi mezhepleri, s.164146 Mehmet Aydn, Ansiklopedik Dinler szl, s.231147 Matta6/2148

Matta 6/5149 Matta 6/16


36/120

29

Ey kr klavuzlar, siz kk sinei szerek ayrrsnz, fakat deveyi

yutarsnz, vay banza, yazclar ve Peruiler, ikiyzller; nk siz bardak ve

anan dn temizlersiniz, fakat onlarn ii soygunculuk ve taknlkla doludur. Seney kr Perui, nce bardak ve anan iini temizle ki da da temiz olsun, vay

banza geleceklere, ey yazclar ve Peruiler, ikiyzller, nk siz badanal

kabirlere benzersiniz ki dtan gzel grnrler, fakat iten l kemikleri ve her trl

murdarlkla doludurlar, siz de bylece insanlara dtan Salih grnrsnz, fakat

iten ie ikiyzllk ve fesatla dolusunuz Siz ey ylanlar, siz ey engerekler nesli,

cehennem hkmnden nasl kaarsnz?150

sa peygamber kendi akirdlerine yle der; Yazclar ve Ferisiler Musannkrssnde otururlar, bundan dolay size syledikleri btn eyleri yapn ve tutun,

Fakat, zinhar, onlarn ilerine gre yapmayn, nk kendileri sylerler ve

yapmazlar Onlar btn ilerini insanlara gsteri olsun diye yaparlar. Hamailerini

geniletip esvaplarnn saaklarn byk tutarlar. Ziyafetlerde ve sinagoglarda bo

yerleri kaparlar. ar ve meydanlarda selamlanmay ve insanlar tarafndan Rabbi

diye arlmay severler.151

ncilde Ferisilerden bu ekilde sz edilmesi ve Ferisi kelimesine verdii

ikiyzl anlamnn bat dillerinde bu gn dahi yaamakta olmas, bu mezhebi

inceleyen modern aratrmaclar dahi tesir altnda brakmaktadr.152

Ferisilere gre srail Oullarndan herhangi birisi ile Kohen arasnda hibir

fark bulunmamaktadr. Kohen ile cemaat arasnda deil, ancaksrailoullar ile dier

kavimler arasnda bir stnlkten bahsedilebilir.153

Mabedteki kohenlerin yemeklerini takdislerinin ve sonra ykanlarnn

aynn Ferisiler kendi yiyeceklerine uyguladlar. Bilhassa abat ve dier kutsal

gnlerde takdisi yerine getirip kurbanlarda da gnn erefine arap kullandlar. Bir

150 Matta 23/26-27151 Matta 23/, 2-7152 Yaar Kutluay, slam ve Yahudi Mezhepleri, s.154153

Yaar Kutluay, slam ve Yahudi Mezhepleri., s.158; aban Kuzgun, Trklerde Yahudilik DouAvrupa Yahudilerinin Menei Meselesi, Hazar ve Karay Trkleri, Ankara, 1985, s.150


37/120

30

Ferisi kendi gnlk yiyeceklerinin koerliine (dini kurallara uygun hazrlanm

olmasna) tpk mabedteki bir kohen kadar ihtimam gstermektedir.154

Gnlk ibadette takip olunan sra ve ma155 okunmas da bir Ferisi

adetidir. Ayrca Ferisiler kohenlerin sadece halkn bir temsilcisi olduu esasn ortaya

atm ve Tanahta bulunmayan fakat halkn adetleri arasna girmi baz hususlar da

mabede sokmulardr. Bayram sabah su imek, st aacn rparak bayram

bitirmek gibi156

Adaletin tatbiki konusunda sert yasalar hafifletmilerdir. rnein Tanahta

geen Fakat zarar olursa o zaman can yerine can, gz yerine gz, di yerine di, el

yerine el, ayak yerine ayak, yank yerine yank, yara yerine yara, bere yerine bere

vereceksin157 kaidesini de hafifleterek bunlarn para ile karlanabileceini kabul

etmiler ve ayn prensibi dier hukuki meselelerde de uygulamlardr.158

Ferisilere gre fert gibi cemiyetin kaderi de insana deil Allaha baldr.

Yahudi halkn mesud veya bedbaht olmas beer kudreti, beer hikmeti veya

savalarn yiitlii ile deil ancak Allahn mutlak kudreti ile gerekleir. Herey

Allahn ezeli iradesine gre olup bitmektedir. nsanlar teker teker hareketlerinden

sorumlu olduu gibi, insanlardan meydana gelen topluluun da bir sorumluluu

vardr. lahi adalet bu dnyada deil, fakat muhakkak lmden sonra yerine

gelecektir. Bundan u sonu kar; insann iyi veya fena hareketlerinin mkfat veya

cezas istikbalde tamamen kendi hareketlerine bal olarak verilecektir.159 Ksacas

Ferisiler hereyin Tanrsal kaderle olduuna inanmaktadrlar.160

Ferisiler lmden sonra dirilii kabul ederler. Bununla ilgili ncilde u

ibareler yer alr:

Oradakilerden bir blmnn Saduki, brlerinin de Ferisi mezhebinden

olduunu anlayan Pavlus, yksek kurula yle seslendi: Kardeler, ben zbe z

154 Yaar Kutluay, slam ve Yahudi Mezhepleri, s.159155 ma dinle demektir, Yahudilerin Fatiha s mesabesinde olan bir duadr. Yalnz ibadetlerdedeil her vesile ile okunmaktadr.156 Yaar Kutluay, slam ve Yahudi Mezhepleri, s.160157 k 20/23-25158 Yaar Kutluay, slam ve Yahudi Mezhepleri, s.161159

Yaar Kutluay, slam ve Yahudi Mezhepleri s.162160 Mehmet Aydn, Dinler Tarihine Giri, s.125


38/120

31

Ferisiyim, llerin dirilecei umudunu beslediim iin yarglanmaktaym. Pavlusun

bu sz zerine Ferisilerle sadukiler ekimeye baladlar, Kurul ikiye blnd.

Sadukiler, lmden dirili, melek ve ruh yoktur derler; Ferisiler ise bunlarn hepsineinanrlar. 161

Ferisiler temizlie ok nem verirler ve sk sk banyo yaparlar. Geleneklere

ve dini kurallara sk skya baldrlar. Bu ballk, onlar ekilci bir hale

sokmutur.162 Onlar hahamlarn hata yapmayacana, hahamlara kar gelmenin,

Tanrya kar gelmek olduuna, itihadn caiz olduuna ve fiillerin kaza, kadere

tesirinin mmkn olduuna inanrlard. Karai inancna muhalefetin temelleri bu

mezhebe dayanmaktadr.163

Ferisilikin temellerinden birinin de Mesihe intizar olduu sylenmektedir.

Ferisilikin muarzlarndan tamamen ayrld bu husus yle zikredilmektedir:

Ferisiler geici hkimiyeti ve halkn bu geici hkmranla balln tasvip eden

fakat Allahn hkimiyeti zamann kendilerine Tanah tahsilinin verdii ruh, huzur ve

hrriyeti ile mteselli olarak beklemektedirler.164 Ferisilere gre de gelecek olan

Mesih Davud soyundan olacaktr.165

Ferisilike gre Tanahn gayesi insan Allaha kar sorumluluunu idrak

edebilecek bir seviyeye getirmek ve iki cepheli devini ona anlatmaktr. Birincisi

Allahn hkmranln, ikincisi de onun emirlerini kabul ve tasdik etmektir. Her

Yahudi sabah akam okuduu ma ile her ikisini de kabul ettiini beyan

etmektedir. Onlara gre ancak mkemmel bir kalbe malik olan kii Allah muhabbeti

yznden gnah ilemekten saknr.166

Bir topluluk olarak Ferisiler, 70 ylndan sonra grnmezler. Ancak onlarn

inanlar Rabbinik Yahudilikte yaamtr. Ferisiler milli kltrn ve gelenein

161 Elilerin leri, 23/6-8162 Mehmet Aydn, Dinler Tarihine Giri, s.125163aban Kuzgun, a.g.e., s.151164 Yaar Kutluay, slam ve Yahudi Mezhepleri s.163165

Gnay Tmer, Abdurrahman Kk, Dinler Tarihi s.234166 Yaar Kutluay, slam ve Yahudi Mezhepleri, s.163


39/120

32

korunmasndan yanadrlar. Bu mezhebin mensuplarn genellikle orta snf

oluturur.167

Ferisiler iin milli bamszlk olduka nemlidir. nk o, eriat ve onun

tatbikinin etdnn kolaylatrlmas vastasndan baka bir ey deildir. Ferisileri

orta bilginler ve hahamlar snf meydana getirmektedir. nsancl, Pedagog olan

Ferisiler, halkn ounluunu kendilerine katmaya almlardr.168

b-SADUKLER

II. Mabet dneminin ikinci yarsnn sonlarna doru (M. 2. yzyldan

M.S. 1.yzyla dek) srail topra zerinde etkinliini srdren dinsel ve siyasal

gruptur. 169

Kelime olarak Sadukimin menei zerinde, Ferisilikte olduu gibi, kesin

bir hkme varlm deildir. Baz yazarlar kk Sadoka balamlardr. Kral Davud

ve Sleyman zamanlarnda Kohenlik makamna getirilen ve kurduu slale ok uzun

mddet i banda kalan Sadokun170 soyundan gelen kohenler, Yunan tesiri altnda

dejenere olarak Helen kltrn benimsemiler ve onlarla birlikte btn aristokratlar

da, mehur deyimi ile Epikrist olmulard

r. sim muhtemelen btn buaristokratlara muhalefetle Helenizmle birlikte her ikisine kar cephe alan Hasidim

tarafndan mabetteki kohenlerle akrabalk ba kurmu olan btn asilleri iine alan

gruba verilmitir.171

Yahudi ananesine gre bunlarn meneini baka yerde aramak

gerekmektedir. Rabbilerin aralarnda dolaan rivayetlere gre; Helenist fikirlerin ok

reva bulduu sralarda (skender istilasndan itibaren balayan iki yz yl iinde)

Byk Sinagogun son mensuplarndan Sakolu Antigonus u dsturu ne atmt.Efendilerine, alacaklar cret iin hizmet eden hizmetkrlar gibi deil, fakat cret

almay dnmeden devlerini yapanlar gibi olun. Antigonusun rencilerinden

ikisi Sadok ve Boethius bu dsturdan ki yksek ahlaki maksad ters anlamlar.

Akam olduunda hak ettii mkfat almayacak olduktan sonra hangi hizmetkr

167Gnay Tmer, Abdurrahman Kk, Dinler Tarihi, s.234168 Mehmet Aydn, Ansiklopedik Dinler Szl, s.804169 Yusuf Besalel, a.g.e., C.3, s.558170

I. Krallar, 2/35171 Yaar Kutluay, slam ve Yahudi Mezhepleri, s.167


40/120

33

alrm? demek suretiyle, mstakbel bir hesaplama olduunu inkr etmiler ve

bu reticinin evresinden ayrlmlardr. Tanahn gsterdii yoldan ayrlarak byk

bir lks ve debdebe iinde, gm kaplar, altn eyalar kullanarak yaamayabalamlardr. Dnyada gayenin elenip zevk almak olduunu reten okullar

amlar, Ferisiliki hor grmlerdir. Bu iki kiinin isimlerine izafetle bunlara

Sadukim ve Batusim taraflar denilmitir.172

Bu anlatlan hikye tarihe uygun deildir. nk Baethius Sadukimin

ortaya kndan ok sonralar yaamtr. Olay her ne kadar tarihe uygun deilse de,

sonraki yzyllarda rabbilerin bu rivayeti Yahudi yazarlar tarafndan aynen kabul

edilmitir.173

Sadukiler, Ferisilerin aksine aristokrat snf tekil etmi ve Romal

idarecilerle ibirliine girimilerdir. Erets Yisraelde halkn devlet ileri ile

ilgilenirler, en yksek manevi dzeyi temsil eden Yksek khinlik kurumuna itirak

eder ve dini yarg organlarna katlrlard.174sa Mesihi bertaraf etmeye almalar,

sosyal ve siyasi dzeni ellerinde tutma arzularndan kaynaklanmt. Yahudilerin

Helen kltryle yorulmas iin aba gstermilerdir.175 Sadukilerin soylarnn

Haruna kadar vard sylenmektedir. Kuds mabedinin hizmetini ellerinde

bulundurduklar iin ekonomik dzeyleri yksektir.176

Sadukiler devlet ynetiminde ise, din ve devlet ilerini birbirinden ayrmak

istemilerdir. Ferisiler ise insan ile devlet arasnda fark olmad, devletin kaderinin

de tpk insann ki gibi Allaha bal olduunu ileri sryorlard. Sadukime mensup

olanlar ise tecrbe sahibi insanlar olarak, devletin sadece dini kanunlarla idare

edilemeyeceini, sadece Allaha gvenmenin yetimeyeceini sylyorlar ve bu

temel prensipten u sonuca varyorlard. nsan bedeni ve ruhi kudretini kullanmal,

dini esaslarn kendisini siyasi birlemeler veya savatan alkoymasna meydan

vermemelidir. Allah irade gcn insana kullanmas iin vermitir. nsan kendi

kaderinin hkimidir. Beeri iler ilahi mdahale ve idareden kesinlikle uzaktr. Bu

172 Yaar Kutluay, slam ve Yahudi Mezhepleri, s.168173 Yaar Kutluay, slam ve Yahudi Mezhepleri, s.168174 Yusuf Besalel, a.g.e., C.3, s.558175

Gnay Tmer, Abddurrahman Kk, Dinler tarihi, s.234176 Mehmet Aydn, Dinler Tarihine Giri, s.125


41/120

34

ifadelerden anlald zere Sadukiler istikbali Allaha terk etmeyerek insanlarn

kaderlerin kendi ellerine aldlar.177

Sadukiler, eski Yahudiliin savunucusu olduklarndan, sonradan ortaya

kan ve Ferisilerin benimsedii szl Tevrat kabul etmemilerdir. Bunlar kendi

inan ve amellerini yazl Tevrattaki naslardan kardklarndan, szl Tevrat

kabul eden Ferisilerin grlerine muhalefet etmilerdir.178 Dini sahada sadece

yazl Toray kabul etmilerdir. Delil ve tartmay tercih edip kr krne

renmeyi reddetmilerdir. Tevratn ilk be kitabn zellikle k, Levililer,

Tesniyeye ok nem verirlerdi.179 Tevrat kanunlarnn zahiri anlam ile kelime

kelime uygulanmasn istiyorlard. Gze gz, die di180 kaidesini harfiyentutuyorlard. Uygulamadaki bu sertlikleri sebebiyle, Kralie Salome Aleksandra

zamannda bunlar Sanhedrinden uzaklatrl p da iman ben eta bakanlnda

Ferisiler hkim olunca o gn bir bayram olarak kutlanlmaya balanmt.181

Sadukiler materyalist bir dnceye sahiptirler.182 Ferisilikin ileri srd

yeniden dirilme doktrinini ve ruhun lmezlii grn de kabul etmezler.183 Yine

onlar cennet, cehennem gibi eyleri reddederler. Her eyin dnyada balayp,

dnyada biteceine dnyada lks ve ihtiam iinde yaamak gerektiine

inanrlard.184 Cin, melekler ve kt ruhlarn varln da reddederlerdi.185 Sadukiler,

Essenilerin hastalk vukuunda yaptklar by ve sihir ile tedaviyi de

reddetmilerdir.186

Ferisilerin zddna, klenin iledii sutan, yahut kz veya eein yapt

zarardan dolay asl sahibini sorumlu tutuyorlard.187

177 Yaar Kutluay, slam ve Yahudilik Mezhepleri, s.169178 Gnay Tmer, Abdurrahman Kk, Dinler Tarihi, s.234; Ekrem Sarkolu, BalangtanGnmze Dinler Tarihi, s.294179 Mehmet Aydn, Ansiklopedik Dinler Szl, s.660; Mehmet Aydn, Dinler Tarihine Giri, s.126180 k 21/24181 Yaar Kutluay, slam ve Yahudi Mezhepleri, s.170182 Mehmet Aydn, Dinler Tarihine Giri, s.126183 Yaar Kutluay, slam ve Yahudi Mezhepleri, s.169; Mehmet Aydn, Ansiklopedik Dinler Szl,s.660184aban Kuzgun, a.g.e., s.151185 Elilerin ileri, 23/8; Markos, 12/24-27186

Yaar Kutluay, slam ve Yahudi Mezhepleri, s.170187 Yaar Kutluay, slam ve Yahudi Mezhepleri, s.170


42/120

35

Sadukilerin Ferisilerden ayrldklar en nemli husus, yeniden dirilme ve

gelecek dnyadr. Bu farkn sebebi de Sadukilerin yalnz Tevrat esas alm

olmalardr.188

Sadukilerde Mesih inanc da yoktur.189 Ferisilerde olduu gibi ahir

zamanda Davud soyundan gelecek bir Mesih beklenmemektedir.

Josephus, Sadukilerin birok Yahudi tarafndan dlandn ve aslnda

Ferisilerin sevildiini ve bunlara danldn syler. Ancak sadukiler, zmlenmeye

kar ve atalarnn geleneklerini srdrmeye kararl olan bir gruptu; deiik

dnemlerin aristokrasisinden gelmekle beraber, tamamen Yahudi kkenliydiler.

Bununla beraber, Bet Amikdan aristokrasisi ve yksek khinlik kaynakl olmalar,

halkla kaynamalarn snrlad ve Romal yneticilere fazla yakn grldler.

Sadukiler, mabedin Romallar tarafndan tahribinden sonra halk zerindeki nfuzunu

tamamen kaybederek tarih sahnesinden silinmitir.190

Fakat, sadukimin derhal ortadan kalkm olduunu iddia etmenin yanl

olduunu savunan bir gr de vardr. Esasen iki yzyldan fazla bir zaman siyasi ve

sonra milli sahada varlk gsteren bir sistemin bir gn iinde ortadan kalkacana

inanmak da gtr. Sadukim, messir bir frka olarak deilse bile, Tora hakknda

zel grlere sahip, ifahi Torann geerliini inkr ve bu Torann otoritesini

savunan rabbileri reddeden bir gurup hviyeti ile varlklarn devam ettirdiler.

Sadukim ad altnda grnmeseler de, btn Tannaim devri boyunca onlara matuf

iaretlere rastlanmaktadr. Amoraim devri boyunca da kendilerine Sadukim

denmeyen, fakat onlarn fikirlerini paylaan kimselerin varl dikkati ekmektedir.

Bunlar rabbilere muhalefet ile onlarn gr ve retilerini reddetmektedirler.

Talmudik devrin bu anti-rabbinik unsurlar kadim Sadukim ile sonraki Karaim

arasnda ba devi grmektedirler.191

188Gnay Tmer, Abdurrahman Kk, Dinler Tarihi, s.235189aban Kuzgun, a.g.e., s.151190

Yusuf Besalel, a.g.e., C.3, s.558191 Yaar Kutluay, slam ve Yahudi Mezhepleri, s.171


43/120

36

c -ESSENLER (SYM)

kinci Bet Amikda dneminin sonlarna doru (M.. II. yzyldan M.S.

I. yzyla denk) zellikle l Denizin bat kylarnda yerlemi bulunan bir Yahuditarikatdr.192

Kelimenin etimolojisi zerinde fikir birlii yoktur. ki anlam ileri

srlmektedir.

a) Mtevazi ve dindar kii ve bunlarn meydana getirdii topluluk.b) Sessiz, sakin ve ketum kii ve bunlarn topluluu.193Essenilerin menei hakkndaki Yahudi grne gre bunlar Makabi

mcadelelerinden nceki Hasidimin devamdrlar, yunan idarecileri ve Helenistlere

kar baar kazandktan sonra, Hasidimin son derece dine bal tutumlar toplumda

reva bulmam, onlar da Acayip kaideler ve yeni grlerle, son derece mfrit bir

mezhep kurmulardr.194

Birinci yzylda yaam Yahudi dnr Filo Esseniler isminin kutsal

anlamna geldiini iddia eder. Modern grlere gre ise merhamet veya

iyiletirici anlamndadr. Bu tarikatn, Antiokhus IV.nn Yahudilere basks

sonucunda M.. 167de balayan Makabilerin ayaklanmas zamannda tredii

dnlmektedir.195 Bazlar ise bu mezhebin Ferisilik mezhebinden ayrlarak ortaya

ktn savunmaktadrlar.196

Ksacas mezhebin kayna konusunda fazla bilgiye sahip deiliz.

Mezhebin en belirgin zellii, yardm ve efkat konusunda ar

davranmalardr. Mezhebe giri hemen olmaz.197 Aday bir yl bekler. Ayn tarzda

hayat yaamas teklifinde bulunurlar, kendisine bir balta, Petamal ve bir beyaz

elbise verilir. Bu sre iinde yeterliliini ispat eden aday, biraz daha kendilerine

yaklatrlr. Temizlik ykanmasna itirak ettirilir fakat henz tamamen kabul

192 Yusuf Besalel, a.g.e., C.1, s.159193aban Kuzgun, a.g.e., s.151; Yaar Kutluay, slam ve Yahudi Mezhepleri, s.172194 Yaar Kutluay, slam ve Yahudi mezhepleri, s.172195 Yusuf Besalel, a.g.e., C.1, s.159196

aban Kuzgun, a.g.e., s.151197 Mehmet Aydn, Dinler Tarihine Giri, s.126


44/120

37

edilmi deildir. Yeterliliini ispattan sonra iki yl kontrol altnda tutulur, eer bunda

iyi not almsa gruba girer.198

Mezhep toplu yemek yemeye ok nem vermektedir. Din adamlar, ekmekve arabafakta, aydnln kayna olan gnein karsnda takdis etmektedirler.199

Mezhebe kabul edilen kimse, mterek yemee el srmeden, kardeleri

huzurunda dini ant ier. nce Allaha kar sadakatle hizmet edeceine, sonra

insanlara kar adaleti gzeteceine, hi kimseye ne kendi arzusu ne de bakasnn

emri ile fenalk etmeyeceine200, ktlkten nefret edip hep beraber adalet iin

mcadele edeceine, daima gerei sevip yalanclar reddedeceine, ellerini

hrszlktan, ruhunu kt kazanlardan uzak tutacana, mezhep mensuplarndanhibir eyi gizlemeyip, lm tehdidi de olsa dardakilere hibir ey

aklamayacana dair yemin eder201 ve bylece toplu yemee katlabilirlerdi.

Esseniler, zahidane bir hayat srm, hemen hemen manastr tipi bir cemaat

hayat yaamlardr.202

Essenilere ldeniz Mezhebide denilmektedir. Bunun sebebi; 1947de

ldenizdeki Kumran maaralarnda bulunan yazmalarn bu mezhep hakknda bilgi

vermi olmasdr. Esseniler hakkndaki bilgiler daha ok bu Kumran Yazmalarndan

elde edilmitir.203 Kumran yaztlarnn eitli yerlerinde geen Goral (Kader)

kelimesinin kullanlndan da anlalyor ki, bunlarda koyu bir kadercilik gr

hakimdir. nsanlar daha domadan bile aydnlk veya karanlk taraflardan birine

aittir. Kaderleri ebediyen tespit edilmitir, bu yldzlara yazlmtr. Kader hereyin

badr. nsann kaderi tamamen Allahn elindedir. Mezhep mensubu bir aydnlk

oludur. Bu da Allahn onu semesi sayesindedir.204 Onlara gre insan, Allahtan

gelmitir ve onun suretinde yaratlmtr.205

Ksacas, Esseniler kaderin

198Yaar Kutluay, slam ve Yahudi mezhepleri, s.177199 Mehmet Aydn, Ansiklopedik Dinler Szl, s.215200 Mehmet Aydn, Dinler Tarihine Giri, s.126201 Yaar Kutluay, slam ve Yahudi mezhepleri, s.177202 Mehmet Aydn, Ansiklopedik Dinler Szl, s.215203 Gnay Tmer, Abdurrahman Kk, Dinler Tarihi, s.235; Baki Adam, Yaayan Dnya Dinleri,Ankara, 2007, s.221204

Yaar Kutluay, slam ve Yahudi mezhepleri, s.180205 Mehmet Aydn, Dinler Tarihine Giri, s.126


45/120

38

deitirilemeyeceine ve serbest iradenin devre d braklmas gerektiine

inanmlardr.206

Yine bu yaztlarda vcudun yeniden dirilecei inanc yannda Nihai

mahkeme Dnyann atele tahribi ve sonu temalar sk sk grlr.207 Ruhun insan

bedenine hapsedildiine ve ruhun lmszlne inanrlar. Ruhun mutlu veya

mutsuz oluunu, ilk hayatndaki yaayna balarlar. Bylece bir nevi Ruh gne

inanmaktadrlar.208

Melek inanc bakmndan Ferisilikten pek ayrlmamakla beraber grleri

daha teferruatldr. Meleklerden kutsal yaratklar, erefliler, gklerin oullar, semavi

varlklar, ebedi varlklar, kutsallareklinde bahsettikten sonra, onlar yaptklar ilere

gre de isimlendirirler: klar prensi, karanlk melei, gereklik melei, tahrir

melei, mestemah (eytan) gibi. Bunlardan ayr bir snf muhafz melekleri, himaye

melekleri (Gabriel, Mihael, Rafael, Suriel) oluturur. simlerinden anlalan

devlerinden baka, meleklerin dnyann sonunda ktlkle alan savata iyilerin

yannda yer alacaklar da zikredilir.209

M.. II. yzylda ortaya kan bu mezhep, ilk komnistler olarak

tannmlardr. Her trl ahsi mlkiyeti kaldrmlar, altn, gm, biriktirmeyi

reddetmilerdir. zel meskenleri, toplum mal haline getirmiler, hep birlikte

yaamaya mutlak olarak riayet etmilerdir.210

Esseniler, hayatlarn ruhani tefekkre adamak iin Kudsn kalabalndan

ayr ve uzakta yayorlard. Fiziksel saflk konusunda duyduklar endielerle de

nldrler. Ruhani saflklarn korumak iin gnde birok kez ykanrlard.211

Mezhep yeleri daima beyaz giyerlerdi.212 Bedensel temizlik, ritel, saflk, beyaz

giysiler, kiisel alak gnlll simgelerdi.213

206 Yusuf Besalel, a.g.e., C.1, s.159207 Yaar Kutluay, slam ve Yahudi Mezhepleri, s.180208 Mehmet Aydn, Dinler Tarihine Giri, s.127209 Yaar Kutluay, slam ve Yahudi Mezhepleri, s.180; Gnay Tmer, Abdurrahman Kk, DinlerTarihi, s.236210 Mehmet Aydn, Dinler Tarihine Giri, s.126211 Michael Levin, Yahudi Ruhanilii ve Mistisizmi, ev.Estreya Seval Vali, stanbul,2006, s.250212

Gnay Tmer, Abdurrahman Kk, Dinler Tarihi, s.235213 Yusuf Besalel, a.g.e., C.1, s.159


46/120

39

Esseniler ok mtevazi yaarlar, lks, beden ve ruh iin tehlike sayarlar,

giyecekleri de yiyecekleri gibi basit ve mtevazidir.214

Esseniler kirlenecekleri dncesiyle mabette ibadeti reddetmektedirler.

Gne takvimine gre yaamaktadrlar. Bu takvimde otuz gnlk 12 ay

bulunmaktadr.215

Esseniler evlenmeyi hor grrler, fakat yetitirmek iin bakalarnn

ocuklar ile ilgilenirler, onlar kendilerine akraba sayarlar, bu ocuklar kendi

adetleri zere yetitirmek isterlerdi. Fakat bu, onlarn evlilik kurumunu tamamen

ortada kaldrdklar anlamna gelmez.216

Essenilerin bir kolu da evlilik hususunda; evlenmeyen kimseler kendilerini

hayatn ok nemli bir blmnden mahrum ederler, yeni nesil retmekten geri

kalrlar. Buna uyanlar ise, insan neslinin dolaysyla Esseniler mezhebinin ortadan

kalkmasna sebep olurlar tezini savunmaktadr.217 Evlilik sadece rkn devam iin

zel bir tarikat iinde kabul edilmitir.218

Ayrca bu mezhebe sadece erkekler girebilirdi, k

gecmisten gunumuze yahudi mezheplerinin mesih anlayisi ve mesihi hareketler the understanding of...

Documents