gec105 - ekonomie
DESCRIPTION
BCom (ondernemingsbestuur) Hersiene UitgaweTRANSCRIPT
www.akademia.ac.za
c Kopiereg 2016
Onder redaksie van: Paul JN Steyn, BA (PU vir CHO), THOC (POK), DEd (Unisa)Skrywer: Elize-Mari Coetzer
Onderwysontwerp, bladuitleg en taalversorging: Dr. Daleen van Niekerk
’n Publikasie van Akademia.
Alle regte voorbehou.
Adres: Von Willichlaan 284, Die Hoewes, CenturionPosadres: Posbus 11760, Centurion, 0046
Tel: 0861 222 888E-pos: [email protected]
Webtuiste: www.akademia.ac.za
Geen gedeelte van hierdie boek mag sonder die skriftelike toestemming van die uitgewers gereproduseer of in enige vorm of deur enige middel weergegee word
nie, hetsy elektronies of deur fotokopiëring, plaat- of bandopnames, vermikrofilming of enige ander stelsel van inligtingsbewaring nie. Enige ongemagtigde weergawe van hierdie werk sal as ’n skending van kopiereg beskou word en die dader sal
aanspreeklik gehou word onder siviele asook strafreg.
GEC105 Ekonomie
Inhoudsopgawe Bladsy 1
INHOUDSOPGAWE
INLEIDING .................................................................................................................. 7
VAKLEERUITKOMSTE ............................................................................................ 8
WOORDOMSKRYWING VIR EVALUERING ........................................................ 9
STUDIE-EENHEID 1: MIKRO-EKONOMIE: DEEL I ......................................... 11
1.1 Studie-eenheid leeruitkomste ........................................................................................... 11
1.2 Voorgeskrewe handboek .................................................................................................. 12
1.3 Verrykende bronne ............................................................................................................. 12
1.4 Hoe kan jy jou begrip verbeter? ....................................................................................... 12
1.5 Inleiding ................................................................................................................................ 13
1.6 Waaroor gaan ekonomie? ................................................................................................. 13
1.6.1 Wat is ekonomie? ........................................................................................................... 13
1.6.2 Verskil tussen mikro-ekonomie en makro-ekonomie ................................................ 14
1.6.3 Skaarsheid, keuses en geleentheidskoste ................................................................. 15
1.6.4 Skaars hulpbronne: die produksiefaktore ................................................................... 16
1.6.5 Die produksiemoontlikheidskromme ........................................................................... 17
1.6.6 Ekonomie as ʼn wetenskap ............................................................................................ 18
1.6.7 Sekere punte om van kennis te neem ........................................................................ 19
1.6.8 Basiese instrumente van ʼn ekonomiese analise ....................................................... 19
1.7 Belangrike konsepte, vraagstukke en verhoudings ...................................................... 21
1.7.1 Verskillende ekonomiese stelsels ................................................................................ 21
1.7.2 Produksie, inkomste en besteding ............................................................................... 23
1.7.3 Die onderlinge afhanklikheid tussen huishoudings en ondernemings ................... 23
1.7.4 Makro-ekonomie beleid ................................................................................................. 25
1.7.5 Die meting van die peil van ekonomiese aktiwiteite: die bruto binnelandse produk
........................................................................................................................................... 26
1.7.6 Ander sleutelkonsepte ................................................................................................... 28
1.8 Vraag, aanbod en pryse .................................................................................................... 29
1.8.1 Vraag ................................................................................................................................ 29
1.8.2 Aanbod ............................................................................................................................. 31
1.8.3 Markewewig .................................................................................................................... 32
GEC105 Ekonomie
Bladsy 2 Inhoudsopgawe
1.8.4 Verbruikersurplus en produsentesurplus .................................................................... 33
1.9 Vraag en aanbod in aksie ................................................................................................. 34
1.9.1 Verandering in vraag...................................................................................................... 34
1.9.2 Verandering in aanbod .................................................................................................. 35
1.9.3 Gelyktydige veranderings in vraag en aanbod .......................................................... 35
1.9.4 Die wisselwerking tussen verwante markte ............................................................... 36
1.9.5 Owerheidsinmenging ..................................................................................................... 36
1.9.6 Landboupryse ................................................................................................................. 38
1.9.7 Spekulatiewe gedrag: selfvervullende verwagtings .................................................. 38
1.10 Elastisiteit............................................................................................................................. 38
1.10.1 Pryselastisiteit van vraag .............................................................................................. 39
1.10.2 Ander vraagelastisiteite ................................................................................................. 42
1.10.3 Pryselastisiteit van aanbod ........................................................................................... 43
1.11 Die teorie van vraag: die nutsbenadering ....................................................................... 43
1.11.1 Nut .................................................................................................................................... 44
1.11.2 Grensnut en totale nut ................................................................................................... 44
1.11.3 Verbruikersewewig volgens die nutsbenadering ....................................................... 45
1.11.4 Afleiding van ʼn individuele vraagkromme ................................................................... 45
1.11.5 Opmerkings oor die nutsbenadering ........................................................................... 46
1.12 Die teorie van vraag: die onsydigheidsbenadering ....................................................... 46
1.12.1 Ordinale en kardinale nut .............................................................................................. 46
1.12.2 Onsydigheidskrommes .................................................................................................. 46
1.12.3 Die begrotingslyn ............................................................................................................ 47
1.12.4 Verbruikersewewig, die verbruiker se waardebepaling en die mark se
waardebepaling .............................................................................................................................. 47
1.12.5 Veranderings in ewewig ................................................................................................ 48
1.13 Agtergrond tot aanbod: produksie en koste ................................................................... 49
1.13.1 Inleiding ............................................................................................................................ 49
1.13.2 Basiese koste- en winsbegrippe .................................................................................. 49
1.13.3 Produksie op die kort termyn ........................................................................................ 50
1.13.4 Korttermynkoste.............................................................................................................. 52
1.13.5 Produksie en koste op die lang termyn ....................................................................... 53
1.14 Samevatting ........................................................................................................................ 54
1.15 Selfevaluering ..................................................................................................................... 55
GEC105 Ekonomie
Inhoudsopgawe Bladsy 3
STUDIE-EENHEID 2: MIKRO-EKONOMIE: DEEL II ....................................... 57
2.1 Studie-eenheid leeruitkomste ........................................................................................... 57
2.2 Voorgeskrewe handboek .................................................................................................. 58
2.3 Verrykende bronne ............................................................................................................. 58
2.4 Hoe kan jy jou begrip verbeter? ....................................................................................... 58
2.5 Inleiding ................................................................................................................................ 58
2.6 Markstrukture I: oorsig en volmaakte mededinging ...................................................... 59
2.6.1 Markstrukture: ʼn oorsig .................................................................................................. 59
2.6.2 Die ewewigsvoorwaardes vir enige onderneming ..................................................... 60
2.6.3 Volmaakte mededinging ................................................................................................ 60
2.6.4 Die vraag na die produk van die onderneming .......................................................... 61
2.6.5 Die ewewig van ʼn onderneming onder volmaakte mededinging ............................ 61
2.6.6 Die aanbodkromme van die onderneming en die markaanbodkromme ................ 62
2.6.7 Langtermynewewig van die onderneming en die bedryf onder volmaakte
mededinging .................................................................................................................................... 62
2.7 Markstrukture II: monopolie en onvolmaakte mededinging ......................................... 62
2.7.1 Monopolie ........................................................................................................................ 62
2.7.2 Monopolistiese mededinging ........................................................................................ 63
2.7.3 Oligopolie ......................................................................................................................... 65
2.7.4 Vergelykings tussen monopolie en onvolmaakte mededinging met volmaakte
mededinging .................................................................................................................................... 65
2.8 Die arbeidsmark ................................................................................................................. 66
2.8.1 Die arbeidsmark teenoor die goederemark ................................................................ 66
2.8.2 ʼn Volmaak mededingende arbeidsmark ..................................................................... 67
2.8.3 Onvolmaakte arbeidsmarkte ......................................................................................... 69
2.9 Samevatting ........................................................................................................................ 70
2.10 Selfevaluering ..................................................................................................................... 71
STUDIE-EENHEID 3: MAKRO-EKONOMIE: DEEL I ....................................... 73
3.1 Studie-eenheid leeruitkomste ........................................................................................... 73
3.2 Voorgeskrewe handboek .................................................................................................. 74
3.3 Verrykende bronne ............................................................................................................. 74
3.4 Hoe kan jy jou begrip verbeter? ....................................................................................... 74
3.5 Inleiding ................................................................................................................................ 74
GEC105 Ekonomie
Bladsy 4 Inhoudsopgawe
3.6 Die meting van die prestasie van die ekonomie ............................................................ 75
3.6.1 Ander maatstawwe vir produksie, inkomste en besteding ....................................... 75
3.6.2 Die meting van werkverskaffing en werkloosheid ..................................................... 76
3.6.3 Die meting van pryse: die verbruikersprysindeks ...................................................... 76
3.6.4 Die meting van transaksies met die res van die wêreld: die betalingsbalans ....... 77
3.6.5 Die meting van ongelykheid: die verdeling van inkomste ........................................ 77
3.7 ʼn Eenvoudige Keynesiaanse ekonomiese model ......................................................... 78
3.7.1 Produksie, inkomste en besteding ............................................................................... 78
3.7.2 Die basiese aannames van die model ........................................................................ 79
3.7.3 Verbruiksbesteding ........................................................................................................ 79
3.7.4 Investeringsbesteding .................................................................................................... 80
3.7.5 Die algebraïese voorstelling van die eenvoudige Keynesiaanse model ................ 81
3.7.6 Die invloed van ʼn verandering in investering: die vermenigvuldiger ...................... 81
3.8 Samevatting ........................................................................................................................ 82
3.9 Selfevaluering ..................................................................................................................... 82
STUDIE-EENHEID 4: MAKRO-EKONOMIE: DEEL II ...................................... 83
4.1 Studie-eenheid leeruitkomste ........................................................................................... 83
4.2 Voorgeskrewe handboek .................................................................................................. 84
4.3 Verrykende bronne ............................................................................................................. 84
4.4 Hoe kan jy jou begrip verbeter? ....................................................................................... 84
4.5 Inleiding ................................................................................................................................ 85
4.6 Die owerheidsektor en die fiskale beleid ........................................................................ 85
4.6.1 Die owerheid of publieke sektor ................................................................................... 85
4.6.2 Owerheidsdeelname in die ekonomie ......................................................................... 85
4.6.3 Fiskale beleid en die begroting .................................................................................... 85
4.6.4 Staatsbesteding .............................................................................................................. 86
4.6.5 Finansiering van staatsbesteding ................................................................................ 86
4.6.6 Belasting .......................................................................................................................... 86
4.6.7 Die Keynesiaanse model saam met ʼn staatsektor .................................................... 87
4.7 Die buitelandse sektor ....................................................................................................... 88
4.7.1 Waarom lande handel dryf ............................................................................................ 88
4.7.2 Handelsbeleid ................................................................................................................. 91
4.7.3 Wisselkoerse ................................................................................................................... 91
GEC105 Ekonomie
Inhoudsopgawe Bladsy 5
4.7.4 Bekendstelling van die buitelandse sektor aan die Keynesiaanse model: die oop
ekonomie ......................................................................................................................................... 92
4.8 Geld en die monetêre beleid ............................................................................................ 92
4.8.1 Die funksies van geld ..................................................................................................... 92
4.8.2 Geld in Suid-Afrika ......................................................................................................... 93
4.8.3 Die Suid-Afrikaanse Reserwebank .............................................................................. 94
4.8.4 Die vraag na geld ........................................................................................................... 94
4.8.5 Die voorraad van geld: hoe word geld geskep? ........................................................ 95
4.8.6 Instrumente van monetêre beleid ................................................................................ 96
4.9 Meer oor makro-ekonomiese teorie en beleid ............................................................... 98
4.9.1 Die totale-vraag-en-aanbodmodel ............................................................................... 98
4.9.2 Monetêre transmissiemeganisme .............................................................................. 100
4.9.3 Monetêre en fiskale beleide in die AD-AS-raamwerk ............................................. 101
4.9.4 Ander benaderings tot makro-ekonomie................................................................... 101
4.10 Samevatting ...................................................................................................................... 101
4.11 Selfevaluering ................................................................................................................... 102
STUDIE-EENHEID 5: MAKRO-EKONOMIE: DEEL III ................................. 103
5.1 Studie-eenheid leeruitkomste ......................................................................................... 103
5.2 Voorgeskrewe handboek ................................................................................................ 104
5.3 Verrykende bronne ........................................................................................................... 104
5.4 Hoe kan jy jou begrip verbeter? ..................................................................................... 104
5.5 Inleiding .............................................................................................................................. 104
5.6 Inflasie ................................................................................................................................ 105
5.6.1 Meting van inflasie........................................................................................................ 105
5.6.2 Gevolge van inflasie ..................................................................................................... 106
5.6.3 Die oorsake van inflasie .............................................................................................. 106
5.6.4 Anti-inflasiebeleid ......................................................................................................... 107
5.7 Werkloosheid en die Phillipskromme ............................................................................ 107
5.7.1 Werkloosheid ................................................................................................................ 107
5.7.2 Werkloosheid en inflasie: die Phillipskromme .......................................................... 108
5.8 Ekonomiese groei en konjunktuurgolwe ....................................................................... 109
5.8.1 Die definisie en meting van ekonomiese groei ........................................................ 109
5.8.2 Die konjunktuurgolf/sakesiklus/besigheidsiklus ....................................................... 110
GEC105 Ekonomie
Bladsy 6 Inhoudsopgawe
5.8.3 Bronne van ekonomiese groei .................................................................................... 110
5.9 Samevatting ...................................................................................................................... 111
5.10 Selfevaluering ................................................................................................................... 111
WOORDELYS IN AFRIKAANS EN ENGELS .................................................... 112
BRONNELYS .......................................................................................................... 116
SELFEVALUERINGSRIGLYNE ........................................................................... 117
GEC105 Ekonomie
Inleiding Bladsy 7
INLEIDING
Ekonomie is deel van die sosiale wetenskappe en is ʼn vakgebied wat probeer om te verklaar
hoe, onder andere, die doeltreffende gebruik van skaars bronne kan bydra tot die maksimum
voordeel van ekonomiese behoeftes.
Ekonomiese beginsels kan gebruik word om verskeie vraagstukke te probeer beantwoord.
Ekonomie is soos ʼn storie wat vertel word. Daarom is dit belangrik om eerstens die definisie
van ekonomie te ontleed. Die volgende aspek, naamlik mikro-ekonomie, verduidelik wat met
die ekonomie in die kleine bedoel word. Nadat ʼn basiese konsep van die mikro-ekonomie
gevorm is, gaan die ekonomie vanuit ʼn geheelbeeld, die makro-ekonomie, beskou word.
Die gids sal jou deur die handboek begelei en poog om moeilike gedeeltes toe te lig en aan
te vul, waar nodig, en om die belangrike gedeeltes uit te wys. Let daarop dat die nommering
van paragrawe in die handboek nie met dié in die gids ooreenstem nie. Maak telkens seker
dat jy die belangrike begrippe verstaan en doen die selfevalueringsaktiwiteite aan die
einde van elke studie-eenheid wanneer jy vir die eksamen voorberei.
Die gedeeltes in die handboek wat betrekking het op die inhoud van die studie-eenhede sal
telkens aangedui word. Vir eksamendoeleindes moet jy dus die voorgeskrewe gedeeltes in
die handboek, asook hierdie begeleidingsgids bestudeer. Die aantekeninge in die
begeleidingsgids is kripties van aard en moet gesien word as ʼn bykomende hulpmiddel tot
die handboek.
Jy word aangemoedig om die handboek en die begeleidingsgids soos volg te gebruik:
• Berei voor vir lesings deur die toepaslike onderwerpe in die handboek en
begeleidingsgids deur te werk.
• Identifiseer probleemareas en konsepte en woon die lesings getrou by waar dit
uitgeklaar kan word.
• Hersien die verskillende onderwerpe in die handboek deur die aktiwiteite, soos
daarna verwys word in hierdie begeleidingsgids, deur te werk.
Vir hierdie vak is die volgende handboek voorgeskryf:
Mohr, P. & medewerkers. 2015. Ekonomie vir Suid-Afrikaanse studente. 5de uitgawe.
Pretoria: Van Schaik Uitgewers.
Die gedeeltes wat betrekking het op die inhoud van die studie-eenhede sal telkens aangedui
word. Vir eksamendoeleindes moet jy dus die voorgeskrewe gedeeltes in die
handboek, asook hierdie begeleidingsgids bestudeer.
GEC105 Ekonomie
Bladsy 8 Vakleeruitkomste
VAKLEERUITKOMSTE
Kennis en begrip
Na voltooiing van die vak EKONOMIE (GEC105) sal jy in staat wees om jou kennis en
begrip van die volgende te demonstreer:
• Mikro-ekonomiese konsepte
• Makro-ekonomiese konsepte
• Die verskillende sektore wat in die ekonomie voorkom
• Makro-ekonomiese modelle
• Makro-ekonomiese onderwerpe
• Verbruikers- en produsentegedrag
• Verskillende markvorms wat in die ekonomie voorkom
Vaardighede
Jy sal ook in staat wees om:
• makro-ekonomiese konsepte te verduidelik;
• die verskillende sektore wat in die ekonomie voorkom te onderskei en te definieer;
• makro-ekonomiese modelle te gebruik;
• makro-ekonomiese onderwerpe te ontleed;
• mikro-ekonomiese onderwerpe te verduidelik;
• verbruikers- en produsentegedrag te gebruik om ekonomiese afleidings te maak;
en
• verskillende markvorms wat in die ekonomie voorkom van mekaar te onderskei.
GEC105 Ekonomie
Woordomskrywing vir evaluering Bladsy 9
WOORDOMSKRYWING VIR EVALUERING
In die afdeling oor selfevaluering, asook in die werkopdragte, sal daar van jou verwag word
om sekere take te verrig. Dit is belangrik dat jy presies weet wat van jou verwag word. Die
woordelys hieronder sal jou hiermee help.
Werkwoord Omskrywing
Lys Lys die name/items wat bymekaar hoort
Identifiseer Eien (ken uit) en selekteer die regte antwoorde
Verduidelik Ondersoek die moontlikhede, oorweeg dit en skryf dan jou
antwoord (verklaring/verduideliking) neer
Beskryf Omskryf die konsep of woorde duidelik
Kategoriseer/
klassifiseer
Bepaal tot watter klas, groep of afdeling bepaalde
items/voorwerpe behoort
Analiseer Om iets te ontleed
Evalueer Bepaal die waarde van ʼn stelling/stelsel/beleid/ens.
Toepas Pas die teoretiese beginsels toe in ʼn praktiese probleem
Hersien Evalueer, verbeter en/of wysig ʼn beleid/dokument/stelsel/ens.
Maak ʼn studie van Maak seker dat jy alle konsepte en definisies verstaan en in
staat sal wees om dit in jou eie woorde weer te gee, asook
prakties toe te pas
GEC105 Ekonomie
Studie-eenheid 1: Mikro-ekonomie: Deel I Bladsy 11
STUDIE-EENHEID 1: MIKRO-EKONOMIE: DEEL I
1.1 Studie-eenheid leeruitkomste
Kennis en begrip
Na voltooiing van Studie-eenheid 1 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip van die
volgende te demonstreer:
• Die veld van die ekonomie
• Belangrike konsepte, vraagstukke en verhoudings
• Aanbod, vraag en pryse
• Aanbod en vraag in aksie
• Elastisiteit
• Die teorie van vraag: die nutsbenadering
• Die teorie van vraag: die onsydigheidsbenadering
• Aanbod: produksie en koste
Vaardighede
Jy sal ook in staat wees om:
• die konsepte van ekonomie, mikro-ekonomie en makro-ekonomie te verduidelik
• verskeie ekonomiese stelsels te identifiseer
• vraag, aanbod en ewewig te beskryf
• verandering in vraag en aanbod te analiseer
• pryselastisiteit van vraag en aanbod te analiseer
• nutsbenadering toe te pas
• onsydigheidsbenadering toe te pas
• produksie en koste op die kort en lang termyn te verduidelik
GEC105 Ekonomie
Bladsy 12 Studie-eenheid 1: Mikro-ekonomie: Deel I
1.2 Voorgeskrewe handboek
Mohr, P. & medewerkers. 2015. Ekonomie vir Suid-Afrikaanse studente. 5de uitgawe.
Pretoria: Van Schaik Uitgewers.
Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer:
Hoofstuk 1 tot 9.
1.3 Verrykende bronne
• Mahadea, D., Mangondo, K., Snowball, J. & Viljoen, K. 2008. Economics: An
introduction. South Africa: Heimann.
• Mohr, P. 2001. Economics Indicators. Revised Edition. South Africa: Unisa Press.
• Roos, A. 2008. Economics: An introduction. South Africa: Heimann.
• Sloman, J. & Jones, E. 2011. Economics and the business environment. England:
Pearsons Education Limited.
• Sien ook lys met relevante webwerwe op bladsy 8 in die handboek
1.4 Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan:
Sleutelwoord Omskrywing
Aanbod Hoeveelheid van ʼn produk of diens wat produsente bereid is om
te verkoop.
Basiese behoefte Behoefte na dinge/goedere wat noodsaaklik is vir oorlewing.
Behoefte Innerlike begeerte na goedere en dienste.
Elastisiteit Maatstaf wat sensitiwiteit meet.
Faktormark Mark waar produksiefaktore soos arbeid en kapitaal aan
ondernemings verkoop word.
Goederemark Mark waar goedere en dienste deur ondernemings aan
huishoudings verkoop word.
Huishoudings Persone wat saamwoon en wat gesamentlike ekonomiese
besluite neem.
Inkomste-elastisiteit Meet die gevoeligheid van die hoeveelheid gevra vir ʼn
verandering in inkomste.
GEC105 Ekonomie
Studie-eenheid 1: Mikro-ekonomie: Deel I Bladsy 13
Makro-ekonomie Makro-ekonomie verwys na die ekonomie as ʼn geheel,
byvoorbeeld die totale produksie van alle goedere en dienste in ʼn
land.
Mikro-ekonomie Mikro-ekonomie fokus op sekere sektore/elemente van die
ekonomie, byvoorbeeld die produksie van ʼn produk soos koring.
Normatiewe
ekonomie
Gebaseer op menings.
Produsentesurplus Die verskil tussen wat produsente bereid is om die produk voor te
verkoop, en wat hulle ontvang.
Pryselastisiteit Persentasieverandering in die hoeveelheid gevra, indien die prys
van die produk met een persent verander (ceteris paribus)
Verbruikersurplus Die verskil tussen wat verbruikers betaal en die waarde wat hulle
ontvang.
Vraag Hoeveelheid van ʼn produk of diens wat voornemende kopers kan
bekostig en bereid is om aan te koop.
1.5 Inleiding
Hierdie studie-eenheid kyk na die term “ekonomie” en wat dit behels, asook wat die
onderskeid tussen mikro-ekonomie en makro-ekonomie is. Belangrike konsepte en
ekonomiese stelsels word uitgewys. Daarna fokus die studie-eenheid slegs op die mikro-
ekonomie. Vraag, aanbod, ewewig en elastisiteit word volledig bespreek met die verskeie
benaderings wat gebruik word in die teorie van vraag. Laastens word daar aandag gegee
aan produksie en koste wat ʼn agtergrond skep rondom aanbod.
1.6 Waaroor gaan ekonomie?
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 1-26 (Hoofstuk 1)
1.6.1 Wat is ekonomie?
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 1-4
Die meeste mense is bekend met die woord “ekonomie”, maar min mense kan die term
werklik definieer. Die term “ekonomie” is afkomstig van die Griekse woorde “huis” en
“bestuur”. Ekonomie het te doen met elke aspek van die menslike bestaan en die bestuur
daarvan. Dit kan gestaaf word deur die feit dat ons op ʼn daaglikse basis keuses moet
uitoefen. Keuses soos wat om te eet, wat om aan te trek, watter vervoer om te gebruik,
GEC105 Ekonomie
Bladsy 14 Studie-eenheid 1: Mikro-ekonomie: Deel I
watter beroep om te volg. Net soos wat ʼn individu keuses maak, maak ondernemings, die
regering en ander besluitnemers in die gemeenskap ook keuses, byvoorbeeld: moet pryse
verhoog word? Hoeveel aankope moet gedoen word? Moet die regering meer geld op
staatshospitale spandeer?
Het jy al ooit gewonder hoekom keuses gemaak word en hoekom dit belangrik is? Die
antwoord lê in skaarsheid. Dit sou nie nodig gewees het om keuses te maak as dit nie vir
skaarsheid was nie. Individue, ondernemings en die regering wil baie dinge hê en doen; ons
noem dit ʼn behoefte of begeerte. Die hulpbronne om die behoefte te vervul is ongelukkig
beperk. Die uitdaging is om met die skaars hulpbronne die oneindige behoeftes te vervul.
Die kern van ekonomie lê dus in keuses en skaarsheid.
Verder omskryf, verduidelik, analiseer en voorspel ekonomie verskynsels soos ekonomiese
groei, werkloosheid, inflasie, handel tussen individue en lande, die pryse van verskillende
goedere en dienste, armoede, welstand, geld, rentekoerse, wisselkoerse en
ondernemingsiklusse.
Lees deur die ekonomiese vrae wat gelys is op bladsy 3 en 4 in die handboek.
Iets om oor te dink
Watter besluite moes jy gemaak het vandat jy vanoggend opgestaan het?
1.6.2 Verskil tussen mikro-ekonomie en makro-ekonomie
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 12-13
Figuur 1.1: Mikro-ekonomie en makro-ekonomie
(Outeur: 2014)
Mikro-ekonomie fokus op die individuele besluitnemers in die ekonomie, soos individuele
verbruikers, huishoudings, ondernemings en ander ondernemings deur hulle te isoleer van
die res van die ekonomie. Dit sluit die studie van vraag, aanbod en prys in van individuele
Makro-ekonomie
Mikro-ekonomie
GEC105 Ekonomie
Studie-eenheid 1: Mikro-ekonomie: Deel I Bladsy 15
goedere en dienste soos mediese dienste, skoonheidsbehandelings, die diens van ʼn motor,
ensovoorts. Die eerste twee studie-eenhede bespreek die mikro-ekonomie.
Makro-ekonomie fokus op die ekonomie as ʼn geheel en kyk na die groter prentjie. Dit het
te doen met die totale ekonomiese gedrag. Dit sluit onderwerpe in soos die totale produksie,
inkomste, spandering, ekonomiese groei, werkloosheid, die algemene prysvlakke, inflasie en
die balans van betalings. Die laaste drie studie-eenhede van die begeleidingsgids fokus op
makro-ekonomie.
Om mikro-ekonomie en makro-ekonomie in konteks te plaas kan die volgende voorbeeld
gebruik word: in mikro-ekonomie kyk ons na die prys van mielies, terwyl ons in makro-
ekonomie op die totale produksie van goedere en dienste in die landbousektor fokus.
Kyk na Raam 1-3 in die handboek om ʼn duidelike onderskeid tussen die twee terme te tref.
1.6.3 Skaarsheid, keuses en geleentheidskoste
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 4-5
Op bladsy 4 word die verskil tussen ʼn behoefte (begeerte), basiese behoefte en vraag
verduidelik. Som dit in drie kolomme op met voorbeelde sodat jy dit maklik van mekaar kan
onderskei. Soos genoem, is die kern van die ekonomie skaarsheid en keuses. Met die
skaars hulpbronne wat beskikbaar is, moet keuses uitgeoefen word om aan behoeftes te
voldoen. Op bladsy 4 word drie tipes hulpbronne verduidelik.
ʼn Keuse kan slegs uitgeoefen word wanneer daar twee of meer alternatiewe is om uit te
kies, anders kan ʼn keuse nie gemaak word nie. Byvoorbeeld, wanneer Sarah R300 tot haar
beskikking het en sy wil die geld gebruik vir ʼn nuwe aandrok, ʼn massering, om brandstof in
haar motor te gooi en plante te koop vir haar tuin, moet sy ʼn keuse maak omdat die R300
nie genoeg gaan wees om vir alles te betaal nie. Sy kan moontlik net een van daardie items
aankoop. Hoe meer alternatiewe daar betrokke is, hoe moeiliker is die besluit wat geneem
moet word. Veronderstel sy hoef net te kies tussen die brandstof en die massering, sal die
keuse makliker wees. As sy die massering sou kies, is die massering die opsie wat sy kies
en die geld die skaars hulpbron. Behalwe dat sy R300 vir die massering betaal, kom die
keuse wat sy maak ook met ʼn ander koste. Sy het die brandstof prysgegee vir die
massering, dus het die massering haar haar brandstof gekos. Hierdie verskynsel word
geleentheidskoste genoem. Op bladsy 5 in die handboek word die definisie van
geleentheidskoste opgesom.
GEC105 Ekonomie
Bladsy 16 Studie-eenheid 1: Mikro-ekonomie: Deel I
1.6.4 Skaars hulpbronne: die produksiefaktore
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 4, 44-48
� Produksiefaktore
Produksiefaktore is die skaars hulpbronne wat gebruik word om goedere en dienste te
produseer. Daar is vyf produksiefaktore. Lees bladsy 44-48 om ʼn beter agtergrond te kry
van wat die faktore alles behels. Let daarop dat geld nie ʼn produksiefaktor is nie.
Natuurlike
hulpbron
Arbeid Kapitaal Entrepreneurskap
Nie-menslike
hulpbron
Menslike hulpbron Nie-menslike
hulpbron
Menslike hulpbron
Primêre faktore Sekondêre faktore
Tegnologie
Figuur 1.2: Produksiefaktore
(bron: http://www.davey.com/elements/skin/home_tree.png; http://static.ddmcdn.com/gif/labor-union-
7.jpg; http://www.expatcapetown.com/images/south_africa_currency.JPG;
http://undercdn.under30media.netdna-cdn.com/wp-content/uploads/2013/05/Crash-Course-for-
Entrepreneur.jpg; http://rdacl.ca/wp-content/uploads/2013/07/Technology-and-telecom.jpg)
Lees bylae 3-1 deur om `n oorsig te kry van Suid-Afrika se faktorbegiftiging.
GEC105 Ekonomie
Studie-eenheid 1: Mikro-ekonomie: Deel I Bladsy 17
� Tipes goedere en dienste
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 9-11
Menslike begeertes en behoeftes word vervul deur ʼn diens of produk. Daar is ʼn verskil
tussen ʼn produk en ʼn diens. Die kernverskil is dat ʼn produk tasbaar is en ʼn diens nie. In
ekonomie praat ons die meeste van die tyd van “goedere”, maar in werklikheid verwys ons
na “goedere en dienste”. Daar is verskeie tipes goedere. Maak seker dat jy onderskeid kan
tref tussen die volgende:
• Verbruiksgoedere (nie-duursame, semi-duursame en duursame) en kapitaalgoedere
• Finale goedere en intermediêre goedere
• Private goedere en owerheidsgoedere
• Ekonomiese goedere en vrye goedere
• Homogene en heterogene goedere
1.6.5 Die produksiemoontlikheidskromme
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 5-9
Die produksiemoontlikheidskromme dui die kombinasie van twee of meer goedere aan wat
geproduseer kan word, indien ʼn gemeenskap se hulpbronne optimaal en effektief
aangewend word. Lees aandagtig deur afdeling 1.3 in die handboek. Gestel ʼn dorp, soos
Ventersdorp, kan hoenders en mielies produseer. As hulle al hul hulpbronne vir mielies
aanwend, kan hulle nie hoenders produseer nie. Dus moet die hulpbronne so aangewend
word dat beide produkte geproduseer kan word. Vir elke 100 kg mielies kan daar 1 boks
hoenders per dag geproduseer word. Hoe minder mielies geproduseer word, hoe meer
hoenders kan geproduseer word en omgekeerd. Daar is verskeie moontlikhede waaruit die
entrepreneur kan kies rakende die verhouding mielies en hoenders wat geproduseer kan
word. Indien Opsie B gekies word, kan dit soos volg geïnterpreteer word:
Opsie B: 100 kg mielies word geproduseer en 1 boks hoenders. Die geleentheidskoste is
20 kg mielies en 4 bokse hoenders. Dis die verskil tussen die maksimum wat geproduseer
KON word en hoeveel nou geproduseer KAN word: (120 – 100 = 20 / 5 – 1 = 4)
Moontlikheid Hoenders
(boks per dag)
Mielies
(kg per dag)
A 0 120
B 1 100
GEC105 Ekonomie
Bladsy 18 Studie-eenheid 1: Mikro-ekonomie: Deel I
C 2 85
D 3 70
E 4 45
F 5 0
Tabel 1.1: Produksiemoontlikhede
Hierdie moontlikhede word op ʼn x-as en y-as geplot en ʼn kromme word getrek uit die
moontlikhede om dit aan te dui. Sien Figuur 1-1 op bladsy 6 in die handboek.
Gebruik die inligting in Tabel 1.1 om jou eie produksiemoontlikheidskromme te teken.
Kyk na Figuur 1-1 in die handboek as ʼn voorbeeld. Belangrik: die x-as is horisontaal
en die y-as vertikaal.
In Figuur 1-1 in die handboek lê Punt G buite die kromme wat beteken dat daardie punt van
produksie nie bereikbaar is nie. Punt H lê binne die kromme, wat beteken dat produksie nie
optimaal en effektief plaasvind soos wat dit kan nie, dus wel bereikbaar, maar oneffektief.
Op dieselfde kromme kan die asse gebruik word om die verbruikersgoedere en
kapitaalgoedere aan te dui – die verbruikersgoedere op die y-as en die produksiegoedere op
die x-as. Die kromme word gebruik om aan te dui wat die beperking op produksie is. Indien
daar ʼn verbeterde tegniek ontwerp word om meer kapitaalgoedere te produseer met die
huidige hulpbronne, kan die kromme uitwaarts skuif om aan te dui dat daar meer
geproduseer kan word; dieselfde met verbruikersgoedere. Hierdie beweging dui dan op
ekonomiese groei. Indien die aantal hulpbronne of produktiwiteit verminder, dan beweeg die
kromme na binne wat dui op ʼn afname in produksie. Kyk na die opsomming in Tabel 1-2 op
bladsy 9 in die handboek rakende die produksiemoontlikheidskromme.
1.6.6 Ekonomie as ʼn wetenskap
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 11-12, 13-15
Lees die bladsye deur om ʼn begrip te kry van wat met ekonomie as ʼn wetenskap bedoel
word. Raam 1-4 verduidelik waarom ekonome van mekaar verskil.
GEC105 Ekonomie
Studie-eenheid 1: Mikro-ekonomie: Deel I Bladsy 19
1.6.7 Sekere punte om van kennis te neem
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 15-19
Daar is konsepte wat ekonome verkeerd interpreteer – lees deur afdeling 1.8 in die
handboek om te verstaan watter tipe foute dit is sodat jy nie dieselfde foute maak nie.
Bestudeer Raam 1-5 en doen die berekeninge van die voorbeelde wat gegee word en kyk of
jy by dieselfde antwoord kan uitkom as wat in die voorbeeld gegee is.
1.6.8 Basiese instrumente van ʼn ekonomiese analise
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 19-25
Neem kennis van die volgende:
• Hoofdoelwitte van ekonomie as ʼn teorie.
• Vier verskillende maniere waarop ʼn teorie verduidelik kan word.
• Die term “ewewig”. Ewewig verteenwoordig ʼn gebalanseerde situasie waarin alle
teenkragte uitbalanseer en daar geen neiging tot verandering is nie. Om dit prakties
te verduidelik kan die volgende voorbeeld gebruik word: ʼn Winkeleienaar wil sy
winkel vir tien ure (08:00-18:00) vir ses dae van die week oophou vir besigheid. Sy
twee werknemers wil egter net halfdag werk omdat hulle op ʼn Saterdag ook moet
werk. Die oplossing is dat die twee werknemers in skofte moet werk – vyf ure in die
oggend en vyf ure in die middag. Die een werknemer sal die een week die
oggendskof werk en die volgende week die middagskof; dieselfde vir die ander
werknemer waar hy of sy dan die middagskof werk wanneer die ander werknemer
die oggendskof gewerk het. Die oplossing voldoen dan in almal se behoeftes. Dit is
ewewig – ʼn situasie waarin al die betrokke planne realiseer. Indien die een
werknemer siek word en nie ʼn skof kan werk nie, moet die ander werknemer instaan
en ʼn dubbelskof werk. In hierdie geval word die ewewig versteur en sal die siek
werknemer die skof moet inwerk om weer die ewewig te balanseer. Die nuwe
ewewig word dan met die oorspronklike ewewig vergelyk om die invloed van die
verandering te bepaal.
• Die term “ceteris paribus”. Die term verwys na die aanname dat daar slegs na een
verandering (faktor/krag) op ʼn keer gekyk kan word en dat al die ander faktore en
kragte konstant of onveranderd bly. Om die oorsaak of gevolge van ʼn verandering te
voorspel kan slegs een ding op ʼn keer toegelaat word om te verander.
Natuurwetenskaplikes doen dieselfde wanneer hulle bestanddele een vir een byvoeg
om te bepaal watter bestanddeel tot ʼn bepaalde verandering bydra en om so die
GEC105 Ekonomie
Bladsy 20 Studie-eenheid 1: Mikro-ekonomie: Deel I
resultaat te kan toeskryf aan een van die bestanddele. In die ekonomie moet die
faktore ook afsonderlik “bygevoeg” word.
• Vertolking en gebruik van grafieke. Dis belangrik om ʼn grafiek te verstaan en reg te
vertolk. Grafieke word gebruik om ekonomiese feite en syfers visueel voor te stel en
om ʼn ekonomiese teorie of model grafies te illustreer. Lees aandagtig deur
bladsy 22-25 rakende die vertolking en gebruik van grafieke. Die belangrikste om te
weet is dat ʼn grafiek normaalweg in vier kwadrante gedeel word, maar dat ekonome
slegs die eerste kwadrant gebruik omdat die x- en y-waardes in daardie kwadrant
positief is. Die x-as is die horisontale lyn en loop van links na regs en die getalle
raak groter na regs. Die y-as is die vertikale lyn en loop van onder na bo en die
getalle raak groter na bo. Gewoonlik word die afhanklike veranderlike op die
vertikale y-as, aangedui en die onafhanklike veranderlike op die horisontale x-as.
Indien mielies en reënval as voorbeeld gebruik word, is mielies die afhanklike
veranderlike (y-as) en reën die onafhanklike veranderlike (x-as) omdat reën nie van
die mielies afhang nie, maar die mielies wel afhanklik van reën is.
Die x-as se waardes op die lyn moet ewe groot wees en so ook die y-as se
waardes. Die x- en y-waardes word gewoonlik gegee. Neem dan die eerste opsie of
moontlikheid en begin met die x-as se waarde wat gegee is en plot dit regoor die
y-waarde van dieselfde opsie en maak ʼn kolletjie waar dit bymekaarkom. So word
elke moontlikheid geneem en geplot met ʼn kolletjie; daarna word die kolletjies met ʼn
liniaal verbind deur ʼn lyn te trek. Indien dit moontlik is om ʼn lyn te trek, word dit ʼn
lineêre verband genoem. Indien dit nie moontlik is nie en die kromme ʼn boog maak,
word dit ʼn nie-lineêre verband genoem. Die lyn of kromme wat getrek word kan na
regs of links lê. Indien dit na regs neig, is dit ʼn direkte of positiewe verband. Indien
die lyn na links neig, is dit ʼn inverse of negatiewe verband. Die twee asse kruis
mekaar by 0, wat die oorsprong genoem word. Byskrifte is van kardinale belang
wanneer ʼn grafiek getrek word, anders sal niemand in staat wees om die grafiek te
lees nie.
Bestudeer Figuur A-4 in die handboek, op bladsy 24 en kyk of jy die vier
verbande kan identifiseer.
GEC105 Ekonomie
Studie-eenheid 1: Mikro-ekonomie: Deel I Bladsy 21
1.7 Belangrike konsepte, vraagstukke en verhoudings
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 27-60 (Hoofstuk 2 ,3 en bladsy 71-72)
1.7.1 Verskillende ekonomiese stelsels
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 27-40 (Hoofstuk 2)
Bestudeer die afdelings en neem veral kennis van die volgende aspekte:
� Drie ekonomiese vrae wat beantwoord moet word
• Uitsetvrae: Watter en hoeveel produkte en dienste gaan geproduseer word?
• Insetvrae: Hoe gaan dit geproduseer word? Hoeveel van die skaars hulpbronne
gaan gebruik word in die produksie daarvan?
• Verspreidingsvrae: Vir wie word die produkte en dienste geproduseer? Wie gaan
die produkte en dienste ontvang? Hoeveel gaan hulle ontvang? Waar gaan die
produksie plaasvind
� Vier ekonomiese stelsels om die drie vrae op te los
Dis belangrik dat jy die term “sisteem” of “stelsel” verstaan en kan verduidelik. Daar is vier
stelsels in die ekonomie: die tradisionele stelsel, bevelstelsel, markstelsel en ʼn gemengde
ekonomie.
• Tradisionele stelsel
Hierdie stelsel word gekenmerk deurdat die take van elke deelnemer aan die
ekonomie, sowel as die produksiemetodes, deur tradisie voorgeskryf word. Die
tradisie van hoe, wat en vir wie, word van geslag tot geslag oorgedra en kinders
gaan eenvoudig net op dieselfde manier voort as wat hulle by hul ouers geleer het.
Deur na tradisie te kyk kan die antwoorde van die drie ekonomiese vraagstukke
maklik beantwoord word. Die stelsel is egter onbuigsaam en pas stadig by
veranderende omstandighede aan. Bestaansekonomie is ʼn voorbeeld van die
tradisionele stelsel en word gekenmerk deur ekonomiese stagnasie. Ekonomiese
aktiwiteite is gewoonlik nie die eerste prioriteit nie en is ondergeskik aan,
byvoorbeeld, kulturele waardes.
• Bevelstelsel
Die stelsel word gekenmerk deur die sentrale owerheid wat voorskryf wat
geproduseer moet word, hoe dit geproduseer moet word en vir wie geproduseer
GEC105 Ekonomie
Bladsy 22 Studie-eenheid 1: Mikro-ekonomie: Deel I
moet word. Die ekonomie word dus deur die owerheid gerig en gekoördineer. Daar
word ook na bevelstelsels verwys as sosialistiese stelsels.
Die kenmerke van ʼn bevelstelsel kan soos volg opgesom word:
o Sentrale beplanning word deur die owerheid gedoen.
o Die owerheid besit alle goedere, dienste en produksiefaktore behalwe arbeid.
Min bevelstelsels kom vandag nog voor, maar elemente van die bevelstelsel is
waarneembaar in die meeste ekonomieë. Die owerheid speel ʼn belangrike rol in
alle lande en alle owerheidsaktiwiteite word deur ʼn sentrale liggaam beplan.
Lees deeglik deur Raam 2-1 in die handboek sodat jy ʼn onderskeid kan tref tussen
die verskillende ekonomiese stelsels op grond van die kriteria vir eiendomsreg en
koördineringsmeganismes:
o Kapitalistiese markekonomie / markkapitalisme
o Beplande sosialisme
o Marksosialisme
• Markstelsel
ʼn Mark word gedefinieer as enige kontak tussen potensiële kopers en potensiële
verkopers. Enige instelling wat dus hierdie twee partye bymekaarbring, word as ʼn
mark geklassifiseer. Dit is belangrik dat jy besef dat ʼn mark nie noodwendig ʼn
fisiese plek, byvoorbeeld in ʼn spesifieke gebou, hoef te wees nie.
Vir ʼn mark om te bestaan moet daar aan vyf voorwaardes voldoen word:
o Daar moet ten minste een koper en een verkoper teenwoordig wees.
o Die verkoper moet ʼn produk/diens besit wat hy/sy wil verkoop.
o Die koper moet oor die middele beskik om die produk/diens te koop.
o ʼn Markprys moet vasgestel wees.
o Die ooreenkoms moet deur wet of tradisie gewaarborg wees.
In ʼn markstelsel word die besluite en voorkeure deur die markmeganisme
gekommunikeer en gekoördineer. Die markprys word die belangrikste element van
hierdie stelsel.
Die markmeganisme word hoofsaaklik in kapitalistiese stelsels aangetref. Dit is
belangrik dat jy die kenmerke van markkapitalisme ken. Dit is ook belangrik om te
weet wat, hoe en vir wie daar volgens markkapitalisme geproduseer moet word.
GEC105 Ekonomie
Studie-eenheid 1: Mikro-ekonomie: Deel I Bladsy 23
Alle partye in markkapitalisme reageer op prysseine en mededinging is ʼn belangrike
kenmerk van markkapitalisme.
• Gemengde ekonomie
Elke ekonomie is ʼn mengsel van tradisie, gedrag, sentrale beheer en
markbepaling, waar een van die meganismes gewoonlik oorheersend is.
Die Suid-Afrikaanse ekonomie is ʼn gemengde ekonomie en bevat elemente van
private eiendom, private inisiatief, eiebelang en die markmeganisme, sowel as ʼn
groot mate van owerheidsinmenging.
Dit is belangrik dat jy weet wat die verskil tussen privatisering en nasionalisering
is.
Trek vir jouself `n tabel op om onderskeid te tref tussen Smith, Marx en Keynes se
uitkyk op die ekonomie (sien bladsy 36-40)
1.7.2 Produksie, inkomste en besteding
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 41-42 (Hoofstuk 3)
Soos jy kan aflei, fokus ekonomie baie op produksie. Die uiteindelike doel daarmee is om
aan die mens se behoeftes te voldoen deur die gebruik of verbruik van produkte. Die logiese
orde of vloei in die ekonomie word in Figuur 3-1 aangedui. Dit verwys na die drie hoofvloeie
in die ekonomie: produksie, inkomste en besteding. Produksie wat geskied deur die
produksiefaktore (natuurlike hulpbronne, arbeid, kapitaal en entrepreneurskap) genereer
inkomste. Natuurlike hulpbronne verdien huur; arbeid verdien lone en salarisse; kapitaal
verdien rente; en entrepreneurskap verdien wins. Hierdie inkomste word dan weer deur
huishoudings, ondernemings, die regering en die buitelandse sektor spandeer op goedere
en dienste wat beskikbaar is. Hierdie drie vloeie vind tegelyk plaas. Buiten vir produksie,
inkomste en besteding, is ruil die ander belangrike ekonomiese aktiwiteit wat die verskillende
sektore verbind. Ruil vind op die goederemark en op die faktormark plaas. Lees Raam 3-4 in
die handboek vir die onderskeid tussen die goederemark en faktormark.
1.7.3 Die onderlinge afhanklikheid tussen huishoudings en ondernemings
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 48-57
� Huishoudings en ondernemings
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 48-50
Let op die volgende:
GEC105 Ekonomie
Bladsy 24 Studie-eenheid 1: Mikro-ekonomie: Deel I
Huishoudings Sakeondernemings
• Al die persone wat saamwoon en wat
gesamentlik ekonomiese besluite neem
of wat ondergeskik is aan ander wat die
besluite vir hulle neem.
• Verbruiksgoedere en dienste om in
behoeftes te voorsien.
• Die gebruik van goedere en dienste
word verbruik genoem.
• Verbruik word aangedui met die
simbool C.
• Huishoudings bepaal grootliks wat
geproduseer moet word.
• Huishoudings verkoop produksiefaktore
op die faktormark aan ondernemings.
• Ontvang inkomste in ruil vir
produksiefaktore sodat goedere en
dienste op die goederemark
aangekoop kan word om sodoende aan
hul behoeftes te voldoen.
• Die eenheid wat produksiefaktore
aanwend om goedere en dienste te
produseer wat dan op die goederemark
verkoop word.
• Hoofsaaklik betrokke by produksie.
• Kopers op die faktormark en verkopers
op die goederemark.
• Bepaal hoe die goedere en dienste
geproduseer moet word.
• Probeer om maksimum wins te maak –
verskil tussen inkomste en koste.
• Kapitaal is een van die
produksiefaktore. Die aankoop van
kapitaalgoedere staan as investering of
kapitaalvorming bekend en word met
die simbool I aangedui.
• Eenmansake, vennootskappe,
maatskappye en beslote korporasies.
(Let daarop dat nuwe beslote
koporasies nie meer geskep word nie).
Tabel 1.2: Verskille tussen huishoudings en ondernemings
(Opgesom uit Mohr en medewerkers, 2015: 48-50)
� Goederemark en faktormark
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 50
� Goederekringloop vs inkomste-en-bestedingskringloop
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 52-56
Bestudeer Figuur 3-3 en Figuur 3-4 in die handboek deeglik. Jy moet in staat wees om
hierdie figure te skets en te verduidelik.
GEC105 Ekonomie
Studie-eenheid 1: Mikro-ekonomie: Deel I Bladsy 25
Goederekringloop Inkomste-en-bestedingskringloop
(monetêre/geldelike vloei)
Huishoudings bied hul produksiefaktore
te koop aan op die faktormark.
Ondernemings koop die faktore.
Ondernemings gebruik die faktore om
goedere en dienste te produseer.
Die goedere en dienste word op die
goederemark te koop aangebied.
Die goedere en dienste word deur die
huishoudings gekoop
(let op dat die vloei in Figuur 3-3
kloksgewys is).
Ondernemings koop produksiefaktore op die
faktormark aan.
Die besteding deur ondernemings
verteenwoordig die inkomste van
huishoudings.
Op hul beurt spandeer huishoudings hul
inkomste op die goederemark om goedere en
dienste te koop.
Die besteding van die huishoudings
verteenwoordig die inkomste van die
ondernemings.
(let op dat die vloei in Figuur 3-4
antikloksgewys is).
Figuur 1.3: Vloei van goedere en dienste vs. vloei van inkomste en besteding
(Opgesom uit Mohr & medewerkers, 2015: 52-53)
Bestudeer ook Figuur 3-5 en Figuur 3-6. Hierdie figure beeld die toevoeging van die
owerheid en buitelandse sektor op die inkome-en-bestedingskringloop. Let daarop dat die
owerheid se besteding en uitvoere op `n ekonomiese inspuiting dui en belasting wat betaal
word en invoere op `n ekonomiese lekkasie dui.
1.7.4 Makro-ekonomie beleid
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 244-245
Die makrobeleid het vyf doelwitte, soos hier opgesom:
Ekonomiese groei Ekonomiese groei vind plaas wanneer totale produksie van
goedere en dienste in die ekonomie toeneem.
Volle indiensneming Volle indiensneming word bereik wanneer alle beskikbare
hulpbronne (arbeid, kapitaal, grond en entrepreneurskap)
verbruik word vir produksiedoeleindes.
GEC105 Ekonomie
Bladsy 26 Studie-eenheid 1: Mikro-ekonomie: Deel I
Prysstabiliteit Prysstabiliteit verwys na die doelstelling om inflasie so laag
as moontlik te hou.
Betalingsbalansstabiliteit Betalingsbalansstabiliteit (eksterne stabiliteit) bestaan
wanneer daar ʼn balans tussen invoere en uitvoere in ʼn land
is. Die betalingsbalans en wisselkoers moet redelik stabiel
wees.
Regverdige verdeling van
inkomste
Die verdeling van inkomste is ʼn subjektiewe kwessie. Die
verdeling van inkomste kan ook ʼn belangrike invloed op die
struktuur en ontwikkeling van die ekonomie uitoefen.
1.7.5 Die meting van die peil van ekonomiese aktiwiteite: die bruto binnelandse
produk
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 245-251
Die bruto binnelandse produk (BBP) is die totale waarde van alle finale goedere en dienste
wat gedurende ʼn sekere tydperk (een jaar) binne die grense van ʼn land geproduseer is. Om
die waarde te bereken word die pryse van die verskillende goedere en dienste gebruik. Lees
bladsy 245-246 rakende toegevoegde waarde aandagtig deur.
Bestudeer Tabel 13-1 en bereken die toegevoegde waarde van die volgende:
Deelnemer Waarde van verkope Toegevoegde waarde
Plantasieboer R40 000
Meubelvervaardiger R45 000
Meubelhandelaar R49 000
Winkelier R51 000
Totaal R185 000
� Drie metodes om die BBP te bereken
Daar is drie metodes om die BBP te bereken:
• Produksiebenadering (toegevoegde waarde)
• Bestedingsbenadering (finale goedere en dienste)
• Inkomstebenadering (inkomste van die produksiefaktore)
Die drie metodes meet in werklikheid dieselfde vloei, maar op verskillende punte in die
ekonomiese kringloop. Dit lewer egter dieselfde antwoord omdat die waarde van die finale
GEC105 Ekonomie
Studie-eenheid 1: Mikro-ekonomie: Deel I Bladsy 27
goedere en dienste saamgestel is uit die waarde wat in elke stadium van die
produksieproses toegevoeg word.
Bestudeer die voorbeeld op bladsy 247-248. Dis duidelik dat produksie uitgedruk in
geldterme gelyk moet wees aan die totale geldelike inkomste wat in die produksieproses
verdien is.
� Verdere aspekte van die definisie van die BBP
Die woord “bruto” in die konsep “BBP” beteken dat daar geen voorsiening gemaak is vir
waardevermindering nie, anders sou die konsep “netto” gebruik word. Die woord
“binnelandse” verwys na ʼn geografiese gebied van ʼn land waar produksie plaasvind. Die
definisie van BBP dui ook daarop dat dit betrekking het op produksie van nuwe goedere en
dienste gedurende ʼn spesifieke tydperk wat normaalweg gekoppel word aan ʼn jaar. Maak
seker wat word nie tydens hierdie periode ingesluit nie (bladsy 248).
� Meting teen markpryse, basiese pryse en faktorkoste (of -inkomste)
BBP kan bereken word deur drie stelle pryse te gebruik:
• Markpryse word gebruik tydens die bestedingsbenadering
• Basiese pryse word gebruik tydens die produksiebenadering
• Faktorkoste word gebruik tydens die inkomstebenadering
Lees deur bladsy 248 en 249. Maak seker dat jy weet wat die volgende konsepte behels:
• Indirekte belasting
• Subsidies
• Belasting op produkte
• Ander belasting op produksie
• Subsidies op produkte
• Ander subsidies op produksie
Kyk ook na die identiteite wat aangewys word op bladsy 249.
� Meting teen heersende of konstante pryse
In hierdie afdeling word die fokus geplaas op BBP teen heersende pryse en BBP teen
konstante pryse. Dis belangrik om die verskil tussen hierdie begrippe te identifiseer en om
die berekeninge daarvan te kan doen. Bestudeer Raam 13-1 en bladsy 249-251 aandagtig.
GEC105 Ekonomie
Bladsy 28 Studie-eenheid 1: Mikro-ekonomie: Deel I
BBP teen heersende pryse BBP teen konstante pryse
• Word ook nominale BBP genoem
• Verwys na die sigwaarde
• Word ook reële BBP genoem
• Verwys na die werklike waarde wat
gemeet word teen ʼn basisjaar
Tabel 3.1: Verskil tussen BBP teen heersende pryse en konstante pryse
Die verskil tussen nominale BBP en reële BBP dui dus aan wat met pryse gebeur het. Kyk
ook na Tabel 13-2 wat die BBP teen heersende pryse en konstante pryse aandui.
1.7.6 Ander sleutelkonsepte
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 56-57, 71-72
� Die drie hoof ekonomiese aktiwiteite
Produksie Ruil Verbruik
Die vraag is: in watter produk of diens moet ondernemings of ’n land spesialiseer? Die
antwoord lê in watter geleentheidskoste die laagste sal wees en om ook te kyk na die
absolute voordeel en relatiewe voordeel per arbeider.
� Absolute voordeel
Hierdie verskynsel is waar daar twee persone, ondernemings of lande is wat twee van
dieselfde produkte produseer en waar die een beide produkte beter kan produseer as die
ander. Veronderstel beide Suid-Afrika en Australië produseer mielies én vervaardig
skootrekenaars, maar Suid-Afrika produseer 2 ton mielies of vervaardig 6 skootrekenaars
per arbeider per dag. Hierteenoor kan een arbeider in Australië 1 ton mielies produseer of 8
skootrekenaars per dag vervaardig. Dus het Suid-Afrika ʼn absolute voordeel in die
produsering van mielies en Australië ʼn absolute voordeel in die vervaardiging van
skootrekenaars.
� Relatiewe voordeel
Relatiewe voordeel is ʼn verskynsel waar daar twee persone, ondernemings of lande is wat
twee van dieselfde produkte produseer, maar waar die een se geleentheidskoste minder as
dié van die ander is. As ons die bogenoemde voorbeeld gebruik van Suid-Afrika en
Australië, dan moet Australië 8 skootrekenaar prysgee om 1 ton mielies te produseer en
Suid-Afrika moet 3 skootrekenaar prysgee vir 1 ton mielies (tensy die geleentheidskoste
konstant is). Alhoewel Australië meer skootrekenaars vervaardig, het Suid-Afrika ʼn relatiewe
voordeel omdat hulle minder skootrekenaars moet prysgee om 1 ton mielies te produseer.
GEC105 Ekonomie
Studie-eenheid 1: Mikro-ekonomie: Deel I Bladsy 29
� Die wet van relatiewe prys / wet van vergelykende voordeel
ʼn Groep individue, ondernemings of lande se uitset/opbrengs sal meer wees indien die uitset
van elke produk geproduseer word deur die persoon, onderneming of land wat die laagste
geleentheidskoste vir daardie produk het.
� Absolute prys
Die werklike prys van ʼn produk in die mark op enige gegewe tyd, byvoorbeeld, ʼn koeldrank
kos R10.00.
� Relatiewe prys (Raam 4-1 op bladsy 71-72)
Dit is die prys van ʼn produk in vergelyking met ander produkte se pryse, of in vergelyking
met ʼn persoon se inkomste. Byvoorbeeld, ʼn koeldrank kos R10 en ʼn burger kos R30. Die
burger is drie keer duurder as die koeldrank. Wanneer die prys van koeldranke styg na R15,
is ʼn burger relatief goedkoper in vergelyking met die koeldrank, want dis nou slegs twee keer
duurder as die koeldrank.
1.8 Vraag, aanbod en pryse
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 61-86 (Hoofstuk 4)
Die handboek bied ʼn oorsig van vraag en aanbod. Gee veral aandag aan Figuur 4-1 in die
handboek.
1.8.1 Vraag
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 61-72
Vraag verwys na die hoeveelheid goedere en dienste waarvoor ʼn potensiële koper gewillig
is om te betaal en kan bekostig. Vraag word oor ʼn sekere tydperk gemeet (dae, weke,
maande, ensovoorts), maar om dit eenvoudig te hou verwys ons daarna as hoeveelhede, in
plaas van hoeveelhede oor ʼn tydperk. Die hoeveelheid wat aangevra word, kan meer, gelyk
aan of minder wees as die werklike hoeveelheid wat aangekoop word. Vraag hou verband
met die planne van huishoudings, ondernemings en ander deelnemers in die ekonomie en
het nie betrekking op gebeure wat reeds plaasgevind het nie.
� Individuele vraag
Daar is vyf faktore of determinante wat die hoeveelheid vraag bepaal:
• Prys van die produk
• Prys van verwante produkte (komplementerende en substituutprodukte)
• Inkomste van die verbruiker
GEC105 Ekonomie
Bladsy 30 Studie-eenheid 1: Mikro-ekonomie: Deel I
• Die voorkeure van die verbruiker
• Die grootte van die huishouding
Een afhanklike veranderlike (vraag) is die funksie van vyf ander onafhanklike veranderlikes
(determinante van vraag), waarvan prys die belangrikste is.
Maak seker jy weet watter simbole gebruik word as ʼn snelskrifmetode (bladsy 64).
Die wet op vraag (bladsy 65) dui aan dat, indien die ander determinante konstant bly en
prys styg, die hoeveelheid vraag sal daal. Die verhouding tussen vraag en prys kan
uitgebeeld word deur ʼn vraagskedule (Tabel 4-1 in die handboek) of deur ʼn vraagkromme
(Figuur 4-2 in die handboek). Om die kromme te trek, word die inligting in die vraagskedule
gebruik en geplot op die x-as en y-as, soos vroeër verduidelik. Let wel dat die vraagkromme
altyd links lê en dus dui op ʼn negatiewe verhouding tussen die hoeveelheid vraag en die
prys van die produk. Kyk ook na die ander maniere waarop die hoeveelheid vraag en die
wet op vraag uitgedruk kan word (handboek, bladsy 66-67).
� Markvraag
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 67
Die markvraag is die som van die vraag van al die betrokke persone in die bepaalde mark.
Die vyf determinante wat die hoeveelheid vraag bepaal is dieselfde as by individuele vraag,
behalwe dat N by markvraag die totale aantal potensiële verbruikers van die produk is.
Bestudeer Tabel 4-2 en Figuur 4-3 in die handboek wat aandui hoe die markvraagskedule
vanaf individuele vraagskedules afgelei word.
� Bewegings langs ʼn vraagkromme en ʼn verskuiwing van die vraagkromme
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 68-72
Dit is belangrik om te onderskei tussen ʼn beweging langs die kromme en die verskuiwing
van ʼn kromme. Die beweging langs die kromme hou verband met die helling van die
kromme en die verskuiwing van die kromme hou verband met die posisie van die kromme.
ʼn Beweging in die kromme vind slegs plaas indien die prys van ʼn produk verander en die
beweging is op of af, langs die kromme. ʼn Verskuiwing in die kromme vind plaas in die
volgende gevalle en verskuif na links of regs van die kromme:
• ʼn verandering in die prys van ʼn substituutproduk of komplementêre produk
• ʼn verandering in die verbruiker se inkomste
• ʼn verandering in die verbruiker se voorkeure of smaak
• ʼn verandering in die grootte van die populasie
GEC105 Ekonomie
Studie-eenheid 1: Mikro-ekonomie: Deel I Bladsy 31
• ʼn Verwagting dat toekomstige pryse gaan verander
Bestudeer Tabel 4-3 in die handboek saam met die Figure 4-4, 4-5 en 4-6. Jy moet in staat
wees om die verskillende krommes te teken en te verduidelik met die scenario’s wat gegee
word.
1.8.2 Aanbod
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 72-78
Aanbod is die hoeveelheid goedere en dienste wat ondernemings beplan om te verkoop
teen verskeie moontlike pryse gedurende ʼn sekere tydperk. Die ondernemings moet gewillig
en in staat wees om die hoeveelhede aan te bied. Daar is geen waarborg dat die
hoeveelheid wat beplan was, wel in werklikheid verkoop gaan word nie; dit kan minder, gelyk
aan of meer as die beplande hoeveelheid wees.
� Individuele aanbod
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 72-76
Aanbod is die resultaat van die besluite wat individuele verskaffers maak rakende die produk
wat in aanvraag is. Daar is vyf faktore of determinante wat bepaal hoeveel van ʼn produk of
diens voornemende verkopers beplan om teen verskillende pryse te verkoop:
• Die prys van die produk
• Die prys van alternatiewe produkte
• Die prys van produksiefaktore en ander insette
• Verwagte toekomstige pryse
• Die stand van tegnologie
Ondernemings wil sovêr as moontlik ʼn wins maak deur die produk te verkoop teen ʼn prys
wat meer as net die onkoste van die insette sal wees.
Maak seker jy weet watter simbole word gebruik as ʼn snelskrifmetode (bladsy 75).
Aanbod kan uitgedruk word deur ʼn aanbodskedule (Tabel 4-4 in die handboek), of deur ʼn
aanbodkromme (Figuur 4-8 in handboek). Die kromme word getrek deur die inligting te
gebruik wat in die aanbodskedule gegee word en dit dan op die x-as en y-as te plot, soos
vroeër verduidelik is. Die helling lê na regs en is dus ʼn positiewe helling wat aandui dat die
hoeveelheid wat aangebied word, styg soos wat pryse verhoog. Die wet op aanbod dui
aan dat die verhouding tussen prys en die hoeveelheid van ʼn produk wat aangebied word,
GEC105 Ekonomie
Bladsy 32 Studie-eenheid 1: Mikro-ekonomie: Deel I
positief is. Kyk ook na ander maniere waarop die hoeveelheid van aanbod uitgedruk kan
word (handboek, bladsy 76).
� Markaanbod
Om van die individuele aanbod na die markaanbod oor te gaan, word die aanbod van elke
individuele aanbieder horisontaal bymekaargetel. Vier ander moontlike determinante wat ook
ʼn impak op die aanbod kan hê, word genoem (sien bladsy 77 in handboek).
� Bewegings langs ʼn aanbodkromme en ʼn verskuiwing van die aanbodkromme
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 77-78
ʼn Beweging langs die kromme vind slegs plaas indien die prys van ʼn produk verander en
die beweging is op of af langs die kromme. Die beweging verwys na ʼn verandering in die
hoeveelheid van die aanbod. ʼn Verskuiwing in die kromme vind plaas in die volgende
gevalle en verskuif na links of regs van die kromme, waar daar ʼn hele nuwe verhouding
geskep word (dit word ʼn verandering in aanbod genoem):
• Pryse van alternatiewe produkte
• Pryse van komplementêre produkte
• Pryse van insette
• Verwagte toekomstige pryse
• Tegnologie
• Aantal ondernemings
Bestudeer Tabel 4-5 in die handboek saam met Figure 4-9 en 4-10. Jy moet in staat wees
om die verskillende krommes te teken en te verduidelik met die scenario’s wat gegee word.
1.8.3 Markewewig
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 78-81
Jy behoort nou ʼn basiese begrip van vraag en aanbod te hê. Ons gaan nou vraag en
aanbod kombineer en begin kyk na die ewewig van ʼn produk, soos bespreek in afdeling 4.4
in die handboek.
Ewewig in die mark kan gedefinieer word as die plek waar die hoeveelheid gevra, gelyk is
aan die hoeveelheid aangebied. Die ewewigsprys sal dan ook hier voorkom.
Maak seker jy verstaan Figuur 4-11 tesame met Tabel 4-6, wat die vraag- en
aanbodkrommes kombineer, en vir jou duidelik wys waar ewewig voorkom. Op die grafiek
kan jy sien dat, waar die krommes mekaar sny (by Punt E), die mark in ewewig is teen ʼn
GEC105 Ekonomie
Studie-eenheid 1: Mikro-ekonomie: Deel I Bladsy 33
prys van R5 per kg tamaties. Die hoeveelheid tamaties waar die ewewig voorkom is 200 kg.
Teen enige ander prys is daar onewewigtigheid in die vorm van ʼn oormaataanbod of
oormaatvraag. Enigiets bokant Punt E sal as oormaataanbod bekend staan, aangesien daar
meer, teen ʼn hoër prys, aangebied word as wat gevra word. Hoe hoër die prys van goedere
is, hoe minder gaan aangevra word (negatiewe verhouding), maar hoe meer gaan
aangebied word deur produsente (positiewe verhouding). Die teenoorgestelde is waar by
enige punt onder die ewewig.
Dit is belangrik om te weet dat markewewig bereik word wanneer die gevraagde
hoeveelheid gelyk is aan die hoeveelheid aangebied en nie waar vraag gelyk is aan aanbod
nie.
1.8.4 Verbruikersurplus en produsentesurplus
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 81-83
Ons het reeds gesien dat die markprys bepaal word deur die vraag- en aanbodkromme en
waar hulle mekaar sny. Belangrike begrippe waarvan jy moet kennis neem, is
verbruikersurplus en produsentesurplus (afdeling 4.5 in die handboek). Let daarop dat
verbruikersurplus te doen het met die vraag en dat die produsentesurplus te doen het met
die aanbod.
� Verbruikersurplus
Verwys na Figuur 4-12 in die handboek. Soos ons reeds gesê het, is al die punte op die
vraagkromme moontlik. Dit beteken dat verbruikers teen verskillende pryse verskillende
hoeveelhede produkte vra. Die verskil tussen wat verbruikers betaal en die waarde wat hulle
ontvang, word die verbruikersurplus genoem.
Dus: Die verbruikers betaal markprys, met ander woorde, dit is waar vraag en aanbod
mekaar sny en die ewewigsprys voorkom. Die waarde word aangedui deur die bedrag wat
verbruikers bereid is om te betaal. Dit stop egter nie by die markprys nie. As jy na die grafiek
in Figuur 4-12 kyk, sien jy dat daar wel verbruikers is wat bereid sal wees om meer vir
minder produkte te betaal, dit is die punte op die vraagkromme bokant markprys. Hierdie
gedeelte is dus die verbruikersurplus. Vir elke hoeveelheid tussen nul en Q1, betaal
verbruikers minder as wat hulle bereid is om te betaal.
� Produsentesurplus
Produsentesurplus is soortgelyk aan verbruikersurplus. Produsentesurplus beteken dat
produsente bereid is om eenhede van die produk teen laer as die markprys aan te bied.
Verwys na Figuur 4-13 in die handboek.
GEC105 Ekonomie
Bladsy 34 Studie-eenheid 1: Mikro-ekonomie: Deel I
Die aanbodkromme dui die verskillende hoeveelhede aan wat produsente bereid is om aan
te bied. Alhoewel die markprys P1 is, is produsente egter bereid om van hulle produkte aan
te bied teen laer pryse as P1 – hierdie gedeelte verteenwoordig produsentesurplus.
Figuur 4-14 kombineer die verbruikersurplus en produsentesurplus by markewewig in een
diagram.
1.9 Vraag en aanbod in aksie
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 87-106 (Hoofstuk 5)
1.9.1 Verandering in vraag
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 88-89
Bestudeer Figuur 5-1 deeglik en maak seker dat jy die diagram sal kan teken en verduidelik.
Hieronder opgesom:
Toename in die vraag Afname in die vraag
• Vraagkromme skuif na regs.
• Styging in die produkprys.
• Toename in die hoeveelheid wat
verhandel word.
• Toename kan as gevolg van enige van
die determinante van vraag wees,
behalwe prys.
• Die aanbod bly onveranderd, maar die
hoeveelheid wat aangebied word styg
soos die prys van die produk styg
(opwaartse beweging).
• Die proses duur voort totdat die ewewig
herstel word.
• Hoër prys en ʼn hoër hoeveelheid as
tevore.
• Vraagkromme skuif na links.
• Daling in die produkprys.
• Afname in die hoeveelheid wat
verhandel word.
• Afname kan as gevolg van enige
determinante van vraag wees, behalwe
prys.
• Die aanbod bly onveranderd, maar
daar is ʼn afname in die hoeveelheid
wat aangebied word soos die prys van
die produk daal (afwaartse beweging).
• Die proses duur voort totdat die ewewig
herstel word.
• Laer prys en ʼn laer hoeveelheid as
tevore.
Tabel 1.3: Toename en afname in vraag
(Opgesom uit Mohr & medewerkers, 2015: 88-89)
Werk deur die voorbeelde van verandering in vraag in Figuur 5-2.
GEC105 Ekonomie
Studie-eenheid 1: Mikro-ekonomie: Deel I Bladsy 35
1.9.2 Verandering in aanbod
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 89-91
Bestudeer Figuur 5-3 deeglik en maak seker dat jy die diagram sal kan teken en verduidelik.
Hieronder opgesom:
Toename in die aanbod Afname in die aanbod
• Die aanbodkromme skuif na regs.
• Daling in die produkprys.
• Toename in die hoeveelheid wat
verhandel word.
• Meer goedere word teen elke prys
aangebied of elke hoeveelheid word
nou teen ʼn laer prys as vroeër
aangebied
• Skuif vind plaas as gevolg van enige
van die determinante van aanbod,
behalwe prys.
• Vraag bly onveranderd, maar die
hoeveelheid gevra neem toe namate
die prys van die produk daal (afwaartse
beweging).
• Die ewewig word herstel by E1 teen ʼn
laer prys en ʼn hoër hoeveelheid as
tevore.
• Die aanbodkromme skuif na links.
• Styging in die produkprys.
• Afname in die hoeveelheid wat
verhandel word.
• Minder goedere word teen elke prys
aangebied as tevore of die hoeveelheid
word teen ʼn hoër prys as tevore
aangebied.
• Skuif vind plaas as gevolg van enige
van die determinante van aanbod,
behalwe prys.
• Vraag bly onveranderd, maar die
hoeveelheid gevra neem af namate die
prys van die produk styg (opwaartse
beweging).
• Die ewewig word herstel by E2 teen ʼn
hoër prys en ʼn laer hoeveelheid as
tevore.
Tabel 1.4: Toename en afname in aanbod
(Opgesom uit Mohr & medewerkers, 2015: 89-91)
Werk deur Figuur 5-4 se voorbeelde van verandering in aanbod.
1.9.3 Gelyktydige veranderings in vraag en aanbod
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 91-92
In die vorige paragraaf kon ons voorspel wat in die mark gaan gebeur, indien slegs
vraag/aanbod sou verander. Maar dit kan gebeur dat vraag sowel as aanbod verander. Die
gelyktydige toename in vraag en afname in aanbod sal veroorsaak dat die ewewigsprys
GEC105 Ekonomie
Bladsy 36 Studie-eenheid 1: Mikro-ekonomie: Deel I
verander, maar dit is nie moontlik om te voorspel presies wat met die ewewigshoeveelheid in
die mark sal gebeur nie.
ʼn Toename in vraag het die teenoorgestelde uitwerking op die ewewigshoeveelheid as wat ʼn
afname in aanbod het. Die uiteindelike ewewigshoeveelheid sal afhang van die grootte van
die veranderings in vraag en aanbod.
Tabel 5-1 (bladsy 92) bied ʼn opsomming van die invloed wat die gelyktydige verandering in
vraag en aanbod moontlik op die mark kan hê. Hierdie verskille word ook grafies voorgestel
in Figuur 5-5 in die handboek. Maak seker jy verstaan wat in elke geval gebeur en wat die
gevolge van die veranderings vir die mark gaan wees.
1.9.4 Die wisselwerking tussen verwante markte
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 92-93
Bestudeer die voorbeelde van die wisselwerking tussen die vismark en vleismark met
betrekking tot smaak en die mark van motors en bande met betrekking tot komplementêre
produkte se pryse. Maak seker jy verstaan wat in Figure 5-6 en 5-7 (bladsy 93-94) gebeur
en wat die gevolge van die wisselwerking vir die markte gaan wees.
1.9.5 Owerheidsinmenging
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 94-104
In die vorige paragrawe het ons gesien hoe die mark, onder andere, die ewewigsprys
bepaal. In sekere gevalle is die verskillende rolspelers in die ekonomie egter nie tevrede met
die prys wat deur die markkragte bepaal word nie en word daar van die owerheid verwag om
in te meng. Owerheidsinmenging geskied op die volgende maniere:
• vasstelling van maksimum pryse in die vorm van prysplafonne
• vasstelling van minimum pryse in die vorm van vloerpryse
• die subsidiëring van sekere produkte of aktiwiteite
• belasting op sekere produkte of aktiwiteite
� Maksimumpryse (prysplafonne, prysbeheer)
ʼn Plafon veroorsaak dat jy nie hoër kan gaan nie. Dink hier aan ʼn huis se plafon. Dit verhoed
jou om hoër op te gaan. Net so word prysplafonne gebruik om te verseker dat pryse nie hoër
styg as wat die “plafon” is nie.
Van die redes vir die instelling van maksimumpryse is:
• om die prys van basiese voedsel laag te hou;
GEC105 Ekonomie
Studie-eenheid 1: Mikro-ekonomie: Deel I Bladsy 37
• om onregverdige pryse te verhoed;
• om inflasie te beheer; en
• om die produksie van sekere goedere/dienste te beperk.
Vir ʼn prysplafon om suksesvol te wees, moet dit onder die markewewigsprys ingestel word.
Verwys na Figuur 5-8 vir die grafiese voorstelling van ʼn prysplafon.
Die gevolge van ʼn prysplafon is die volgende:
• Oormaatvraag
• Die ontstaan van swartmarkte
• Welvaartskoste (Figuur 5-9, bladsy 97)
Jy moet in staat wees om hierdie gevolge te omskryf. Kyk ook na die voorbeelde in Raam
5-1 en Raam 5-2.
� Minimumpryse (steunpryse, vloerpryse)
Vloerpryse verwys weer na die minimumprys wat vir ʼn produk gevra kan word. Vir ʼn
vloerprys om effektief te wees, moet dit bokant die markewewigsprys ingestel word. Hierdie
vloerprys word grafies voorgestel in Figuur 5-10 (bladsy 98) in die handboek.
Die gevolg van ʼn vloerprys is dat ʼn marksurplus (oormaataanbod) geskep word. Maniere
waarop die marksurplus hanteer kan word:
• Owerheid koop surplus en voer dit uit
• Owerheid koop surplus en berg dit
• Owerheid stel produksiekwotas in om die hoeveelheid wat aangebied word, te
beperk tot die hoeveelheid wat aangevra word teen die minimum prys
• Owerheid koop surplus en vernietig dit
• Produsente vernietig die surplus
Dit is belangrik dat jy hierdie punte kan bespreek.
Die gevolge van vloerpryse is:
• Beskerming van ondoeltreffende produsente
• Hoër pryse kom voor
• Verdere koste vir belastingbetalers en welvaartskoste
• Voordeel gaan na groot maatskappye
GEC105 Ekonomie
Bladsy 38 Studie-eenheid 1: Mikro-ekonomie: Deel I
Daar gaan van jou verwag word om hierdie gevolge te kan bespreek. Bestudeer dus die
volgende figure:
• Figuur 5-11 (bladsy 99)
• Figuur 5-12 (bladsy 100)
• Figuur 5-13 (bladsy 101)
• Figuur 5-14 (bladsy 101)
• Figuur 5-15 (bladsy 102)
• Figuur 5-16 (bladsy 102)
• Figuur 5-17 (bladsy 103)
Dit behoort duidelik te wees dat inmenging die mark versteur en veroorsaak dat die mark nie
by ewewig funksioneer nie.
1.9.6 Landboupryse
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 104
Landboupryse fluktueer oor die algemeen meer as die pryse van vervaardigde goedere. Die
aanbod van landbouprodukte wissel van seisoen tot seisoen en word beïnvloed deur
weersomstandighede, siektes en die bederfbaarheid van die produkte. Soos wat die aanbod
verander, verander die pryse, ongeag of die vraag dieselfde bly. Bestudeer afdeling 5.6 en
Figuur 5-18 (bladsy 104) in die handboek en maak seker jy verstaan die begrip van optel-
denkfout of drogrede/aanname van holisme (fallacy of composition). Dit verwys na die fout
wat mense maak deur aan te neem dat die geheel altyd gelyk is aan die som van die
individuele dele.
1.9.7 Spekulatiewe gedrag: selfvervullende verwagtings
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 104-105
Spekulasie is om na die toekoms te kyk en koop- en verkoopsbesluite op grond van ʼn
verwagting te maak. Bestudeer afdeling 5.7 in die handboek (bladsy 104) en werk deur die
voorbeeld wat gegee is saam met Figuur 5-19 (bladsy 105).
1.10 Elastisiteit
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 107-124 (Hoofstuk 6)
Lees die inleiding deeglik deur om ʼn agtergrond te kry oor die konsep “elastisiteit”. Let veral
op na die formule van elastisiteit op bladsy 108 in die handboek waar die
GEC105 Ekonomie
Studie-eenheid 1: Mikro-ekonomie: Deel I Bladsy 39
persentasieverandering in die afhanklike veranderlike gedeel word deur die
persentasieverandering in die onafhanklike veranderlike. In hierdie gedeelte gaan ons
kyk na vier soorte elastisiteit:
• Pryselastisiteit van vraag
• Inkomste-elastisiteit van vraag
• Kruiselastisiteit van vraag
• Pryselastisiteit van aanbod
1.10.1 Pryselastisiteit van vraag
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 108-120
Pryselastisiteit van vraag verwys na die mate waarin die hoeveelheid gevra en die
hoeveelheid aangebied gaan verander wanneer daar ʼn verandering in prys is. Hiervoor
gebruik ons elastisiteit as maatstaf, wat beteken ons kan kyk hoe sensitief of gevoelig die
hoeveelheid gevra en aangebied is vir ʼn verandering in prys.
Elastisiteit meet hoe sensitief die afhanklike veranderlike is vir ʼn verandering in die
onafhanklike veranderlike. Elastisiteit is die persentasieverandering in ʼn afhanklike
veranderlike indien die betrokke onafhanklike veranderlike met een persent verander. ʼn
Voorbeeld: Hoe sensitief sal investering (afhanklike veranderlike) wees vir ʼn verandering in
die rentekoers (onafhanklike veranderlike)?
Wanneer ons met vraagkrommes werk, is die afhanklike veranderlike die hoeveelheid
gevra en die onafhanklike veranderlike die prys van die produk.
Pryselastisiteit kan gedefinieer word as die persentasieverandering in die hoeveelheid gevra,
indien die prys van die produk met een persent verander, ceteris paribus. Pryselastisiteit
word deur die simbool �� aangedui:
���
��������� �������� � ��� ��� ������� �� �� � ��� ��������������� �������� � ��� ���� � ��� ������
Indien die prys van tamaties met 5% verander en dit lei tot ʼn 10%-verandering in die
hoeveelheid gevra, word die elastisiteit soos volg bereken:
���
��%�%
� �
Dit beteken dat ʼn 1%-verandering in die prys van tamaties sal lei tot ʼn 2%-verandering in die
hoeveelheid tamaties gevra.
GEC105 Ekonomie
Bladsy 40 Studie-eenheid 1: Mikro-ekonomie: Deel I
Belangrike aspekte van elastisiteit:
• Persentasieveranderings word gebruik.
• Verhouding word gebruik, wat ʼn getal is en nie in eenhede of persentasies gemeet
word nie.
• Vergelykings kan getref word oor moontlike gedrag van verbruikers as gevolg van
prysveranderings.
• Verandering in prys en hoeveelheid beweeg in teenoorgestelde rigtings.
� Berekening van die pryselastisiteit van vraag
Bestudeer bladsy 110-111 in die handboek, asook Raam 6-1 (boogelastisiteit).
� Die pryselastisiteit van vraag en totale inkomste (of totale besteding)
Bestudeer bladsy 111-113 in die handboek. Gee aandag aan die voorbeeld wat voorkom in
Tabel 6-1.
� Verskillende kategorieë van die pryselastisiteit van vraag
Vyf kategorieë van pryselastisiteit van vraag kom voor, naamlik (handboek bladsy 113 -
116):
• Volmaak onelastiese vraag (��� �)
Volmaak onelastiese vraag kom nie werklik voor nie, maar kan grafies voorgestel
word soos in die grafiek in Figuur 6-3 (a) in die handboek. Soos jy kan sien, is die
vraagkromme ʼn reguit lyn wat ewewydig aan die prys-as is. Dit beteken dat
verbruikers dieselfde hoeveelheid van ʼn produk gaan vra, ongeag of die prys hoog of
laag is. Produsente kan dus hulle pryse verhoog, sonder dat verbruikers se
hoeveelheid gevra, gaan verander.
• Onelastiese vraag (�� �� �! � �! ")
As jy kyk na Figuur 6-3 (b) in die handboek sien jy dat die persentasieverandering in
prys groter is as die persentasieverandering in hoeveelheid gevra. Die
elastisiteitskoëffisiënt is dus groter as nul, maar kleiner as een. ʼn Onelastiese vraag
kan ʼn aanduiding vir produsente gee dat hulle hul pryse sal kan verhoog, sonder dat
dit die hoeveelheid gevra baie gaan beïnvloed.
GEC105 Ekonomie
Studie-eenheid 1: Mikro-ekonomie: Deel I Bladsy 41
• Eenheidselastisiteit (���")
Eenheidselastisiteit word op ʼn grafiek aangedui in Figuur 6-3 (c) in die handboek. As
jy na die grafiek kyk, kan jy sien dat die persentasieverandering in prys presies gelyk
is aan die persentasieverandering in hoeveelheid gevra.
Produsente gaan dus nie hul totale inkomste kan verhoog deur die prys te verhoog,
soos in die geval van onelastiese vraag nie, want dit gaan geneutraliseer word deur
ʼn ooreenstemmende persentasieverandering in die hoeveelheid gevra.
• Elastiese vraag (�� �� �! " �!#)
Wanneer jy na Figuur 6-3 (d) kyk, sien jy dat die vraag elasties is wanneer ʼn kleiner
prysverandering lei tot ʼn groter verandering in die hoeveelheid gevra. Produsente
kan van ʼn elastiese vraagkromme aflei dat hulle hulle inkomste kan verhoog deur die
prys van die produk te laat daal. ʼn Klein daling in die prys van tamaties sal lei tot ʼn
groter hoeveelheid van tamaties gevra, wat meer totale inkomste vir die produsent
beteken. Wanneer produsente voor ʼn elastiese vraagkromme te staan kom, sal hul
nie regtig hul pryse verhoog nie, want ʼn klein verhoging in hul pryse sal veroorsaak
dat daar ʼn groter vermindering is in die hoeveelheid na hul produk gevra. Daarom
moet hulle pryse eerder verlaag, indien hulle meer van hul produkte wil verkoop en
hul totale inkomste wil opstoot.
• Volmaak elastiese vraag (��� #)
Volmaak elastiese vraag het ʼn horisontale vraagkromme, soos jy sal sien in Figuur
6-3 (e). Volgens hierdie kromme is verbruikers bereid om enige hoeveelheid teen ʼn
bepaalde prys te koop, maar as die prys effens verhoog, daal die hoeveelheid gevra
na nul.
� Determinante van die pryselastisiteit van die vraag
Wanneer besluit moet word of die vraag na ʼn sekere produk of diens elasties of onelasties
sal wees, moet al die moontlike determinante in ag geneem word. Hierdie is soos volg
(bladsy 118-119 in die handboek):
• Vervangbaarheid van die produk
• Komplementariteitsgraad van die produk
• Soort behoefte wat deur die produk bevredig word
• Die tydperk onder beskouing
• Die gedeelte van die verbruiker se inkomste wat aan die produk bestee word
GEC105 Ekonomie
Bladsy 42 Studie-eenheid 1: Mikro-ekonomie: Deel I
• Ander determinante van die pryselastisiteit van vraag:
o Definisie van die produk
o Reklame
o Duursaamheid
o Aantal gebruike van die produk
o Verslawing
• Die gekombineerde uitwerking van die determinante
Maak seker dat jy hierdie determinante verstaan en kan bespreek.
Tabel 6-2 (bladsy 116) en Raam 6-2 (bladsy 117) gee ʼn opsomming van die pryselastisiteit
van vraag.
1.10.2 Ander vraagelastisiteite
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 120-121
Ander vraagelastisiteite sluit inkomste-elastisiteit en kruiselastisiteit van vraag in.
� Inkomste-elastisiteit
Verbruikers het inkomste nodig om produkte te kan koop wat aan hul behoeftes voldoen.
Wanneer daar ʼn verandering in ʼn verbruiker se inkomste is, het dit ʼn invloed op die
verbruikers se koopgedrag. Indien die verbruiker se inkomste toeneem, beteken dit dat die
verbruiker meer kan koop en daar ʼn verhoging in die hoeveelheid aangevra sal wees.
Inkomste-elastisiteit van vraag meet hoe gevoelig die hoeveelheid gevra vir ʼn verandering
in inkomste is. ʼn Positiewe inkomste-elastisiteit beteken dat ʼn styging in die inkomste sal lei
tot ʼn styging in die hoeveelheid gevra van die spesifieke produk.
� Kruiselastisiteit van vraag
Die kruiselastisiteit van vraag meet hoe sensitief die hoeveelheid gevra van ʼn bepaalde
produk is vir die prysverandering van ʼn ander produk.
Substituut produkte het ʼn positiewe kruiselastisiteit. Indien die prys van margarien styg, gaan
verbruikers eenvoudig net botter koop. Die produkte vervul dieselfde behoefte en indien een
se prys hoër is as die ander, gaan verbruikers die produkte eenvoudig met mekaar vervang.
Komplementêre produkte het ʼn negatiewe kruiselastisiteit. Indien die prys van gholfstokke
toeneem, gaan die vraag na gholfballetjies afneem.
GEC105 Ekonomie
Studie-eenheid 1: Mikro-ekonomie: Deel I Bladsy 43
1.10.3 Pryselastisiteit van aanbod
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 121-123
Net soos vraag, kom pryselastisiteit ook by aanbod voor. Die pryselastisiteit van aanbod
meet die sensitiwiteit van die hoeveelheid aangebied, vir ʼn verandering in die prys van ʼn
produk. Sien die formule van pryselastisiteit op bladsy 121.
� Verskillende kategorieë aanbodelastisiteit
Daar word onderskei tussen vyf verskillende kategorieë van aanbodelastisiteit (kyk bladsy
121). Verwys ook na Figuur 6-4 in die handboek vir die grafieke wat die verskillende
kategorieë van die pryselastisiteit van aanbod voorstel:
• Volmaak onelastiese aanbod
• Onelastiese aanbod
• Eenheidselastisiteit
• Elastiese aanbod
• Volmaak elastiese aanbod
� Die determinante van die pryselastisiteit van aanbod
Net soos met die pryselastisiteit van vraag, is daar by die pryselastisiteit van aanbod ook ʼn
aantal determinante wat gaan bepaal hoe sensitief aanbod vir ʼn verandering in prys is.
Hierdie determinante is die volgende:
• Tydsverloop sedert die prysverandering
• Prysverwagtinge
• Voorraadstapeling en oormaatkapasiteit
• Beskikbaarheid van insette
Maak seker jy kan hierdie determinante se rol op pryselastisiteit van aanbod bespreek.
Verwys na Tabel 6-4 (bladsy 123) in die handboek vir ʼn opsomming van die verskillende
elastisiteite.
1.11 Die teorie van vraag: die nutsbenadering
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 125-135 (Hoofstuk 7)
Lees die inleiding op bladsy 125 deur om ʼn agtergrond te kry van die nutsbenadering en
onsydigheidsbenadering.
GEC105 Ekonomie
Bladsy 44 Studie-eenheid 1: Mikro-ekonomie: Deel I
1.11.1 Nut
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 126
Die doel van verbruik is om in behoeftes te voldoen. In die ontleding van verbruikersgedrag
word aangeneem dat huishoudings of verbruikers poog om met die beskikbare middele en
alternatiewe tot hulle beskikking behoeftevoorsiening te maksimeer. Nut word gebruik om
die graad van behoeftevoorsiening wat ʼn verbruiker uit die verbruik van goedere/dienste
verkry, uit te druk.
Kardinale nut berus op die idee dat nut op die een of ander wyse gemeet kan word. Die
nutsbenadering berus op die idee van kardinale nut. Ordinale nut beteken dat die mate
waartoe verskillende produkte of kombinasies van produkte in ʼn verbruiker se behoefte
voorsien, in ʼn rangorde geplaas word. Die onsydigheidsbenadering, wat in paragraaf 1.12
bespreek gaan word, berus op die idee van ordinale nut.
1.11.2 Grensnut en totale nut
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 126-127
Die nutsbenadering tot die ontleding van verbruikersgedrag berus op die aanname dat ʼn
verbruiker subjektiewe nutsvergelykings kan maak van elke opeenvolgende eenheid van
verbruiksgoedere wat verbruik word. Om hierdie eenhede van ander metingseenhede te
onderskei, word dit utils genoem.
Kom ons beskou Johan Smit se verbruik van piesangs gedurende ʼn bepaalde periode.
Gestel die eerste piesangs wat hy verbruik het aan hom ʼn nut van 50 utils verskaf. Nadat hy
een piesang geëet het, neem die intensiteit van sy behoefte aan piesangs af en die tweede
piesang se nut is slegs 35 utils. Die ekstra of bykomende nut wat ʼn verbruiker deur die
verbruik van een bykomende eenheid van ʼn produk verkry, word grensnut genoem. Sy
totale nut is die som van al die grensnutte. Indien identiese eenhede van ʼn produk die een
na die ander verbruik word, sal die grensnut tot nul afneem – ná nul word dit negatief.
Negatiewe nut word disutiliteit genoem. Dit bereik ʼn maksimum wanneer die grensnut
gelyk is aan nul (wanneer die verbruiker versadig is) en neem af as die grensnut negatief
word.
Die bogenoemde verskynsels word duidelik aangedui in Tabel 7-1 (bladsy 126). Volgens die
wet van dalende grensnut neem die grensnut van ʼn produk/diens af namate meer
eenhede daarvan gedurende ʼn gegewe periode verbruik word. Die wet word ook die eerste
wet van Gossen genoem.
Bestudeer Raam 7-1 (bladsy 128-129) rakende totale, gemiddelde en grenswaardes.
GEC105 Ekonomie
Studie-eenheid 1: Mikro-ekonomie: Deel I Bladsy 45
1.11.3 Verbruikersewewig volgens die nutsbenadering
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 127-131
Verbruikers verbruik nie net een produk nie, maar ʼn kombinasie van produkte. Hierdie
kombinasie van produkte hang af van die nut wat elke produk aan die verbruiker verskaf,
sowel as die inkomste wat die verbruiker beskikbaar het om aan hierdie kombinasie van
produkte te bestee. Die verbruiker rangskik sy/haar behoeftes in volgorde van belangrikheid;
hierdie lys word weerspieël in ʼn voorkeurskaal (Tabel 7.2, bladsy 127). In hierdie geval is
dit brood, vleis en rys. Tabel 7.2 dui ook die grensnut, totale nut en prys per eenheid van die
produk aan sowel as die geweegde grensnut. Die geweegde grensnut is die grensnut per
eenheid gedeel deur die prys per eenheid (MU/P).
Heide het net R12.00 ʼn week om aan hierdie drie items te spandeer. As jy na Tabel 7-3 kyk
sal jy sien dat daar 18 kombinasies is waarvan sy kan kies om haar R12.00 te spandeer.
Om haar ewewigsposisie te bepaal moet vasgestel word watter kombinasies bekostigbaar is
en teen watter van hierdie kombinasies die geweegde grensnut vir al die betrokke produkte
dieselfde is. Daar is ʼn bekostigbare kombinasie van vyf eenhede brood, een eenheid vleis
en twee eenhede rys. By hierdie kombinasie is die geweegde grensnut van elke produk
gelyk aan 30. Wanneer die geweegde grensnutte gelyk is en sy haar beskikbare inkomste
ten volle bestee het, is sy in ewewig. By die ewewigsposisie verkry sy dieselfde nut uit die
laaste rand wat aan elke produk bestee word. Kyk na die simbole waarin
ewewigsvoorwaarde uitgedruk kan word op bladsy 130 in die handboek.
Vir ʼn verbruiker om in ewewig te wees, moet twee voorwaardes nagekom word:
• Die kombinasie goedere wat gekoop word, moet bekostigbaar wees.
• Die geweegde grensnutte van die verskillende goedere moet gelyk wees.
Die twee voorwaardes word soms die wet van die gelykmaking van die geweegde
grensnutte of Gossen se tweede wet genoem.
1.11.4 Afleiding van ʼn individuele vraagkromme
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 131-132
Bestudeer afdeling 7.4 in die handboek tesame met Tabelle 7-4 en 7-5, asook Figuur 7-1.
Hieruit sal jy aflei dat Ben Burger sy behoeftevoldoening kan verhoog deur ʼn groter
hoeveelheid sjokolade te verbruik wanneer die prys van sjokolade daal, ceteris paribus. ʼn
Verbruiker wat nut maksimeer, sal ʼn groter hoeveelheid van ʼn produk vra wanneer die prys
van die produk daal, terwyl alle ander dinge onveranderd bly. Die individuele vraagkromme
verloop dus afwaarts van links bo na regs onder.
GEC105 Ekonomie
Bladsy 46 Studie-eenheid 1: Mikro-ekonomie: Deel I
1.11.5 Opmerkings oor die nutsbenadering
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 132-133
1.12 Die teorie van vraag: die onsydigheidsbenadering
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 137-146 (Hoofstuk 8)
1.12.1 Ordinale en kardinale nut
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 138
Ordinale en kardinale nut is reeds bespreek in paragraaf 1.11.1. Die
onsydigheidsbenadering berus op die ordinale nut. Lees bladsy 138 in die handboek vir
verdere bespreking.
1.12.2 Onsydigheidskrommes
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 138-141
� Drie basiese aannames
Die onsydigheidsbenadering berus op drie basiese aannames:
• Die aanname van volledigheid beteken dat aangeneem word dat ʼn verbruiker in
staat is om alle moontlike kombinasies van goedere/dienste in ʼn rangorde te plaas.
• Die aanname van konsekwentheid beteken dat daar aanvaar word dat verbruikers
konsekwent optree.
• Die aanname van nieversadiging beteken dat die verbruikers nie ten volle versadig
is nie en altyd meer bo minder sal verkies.
� Definisie
’n Onsydigheidskromme toon alle kombinasies van twee produkte wat aan die verbruiker
dieselfde behoeftevoorsiening of nut verskaf (bladsy 138). Werk deur die voorbeeld en Tabel
8-1 in die handboek op bladsy 138 en Figuur 8-1 op bladsy 139. In die voorbeeld sal jy sien
dat Koos dieselfde behoeftevoldoening uit vleis kry as wat hy uit brode kry, dus staan hy
onsydig daarteenoor. Wanneer die kromme getrek word, vertoon dit konveks (bolvormig).
Dit illustreer die wet van substitusie, ook genoem die wet van dalende grenskoers van
substitusie, wat daarop dui dat hoe skaarser ʼn produk word, hoe groter sal die
substitusiewaarde daarvan wees. Met ander woorde, hoe minder Koos se brode word, hoe
minder brood is hy bereid om vir ʼn bykomende porsie vleis te verruil. Die grenskoers van
GEC105 Ekonomie
Studie-eenheid 1: Mikro-ekonomie: Deel I Bladsy 47
substitusie dui die koers aan waarteen die verbruiker bereid is om ʼn klein hoeveelheid van
een produk prys te gee ten einde ʼn klein bietjie meer van die ander produk te kry.
� Eienskappe van onsydigheidskrommes
Dit is belangrik dat jy die eienskappe van onsydigheidskrommes ken. Die eienskappe word
hier slegs kortliks genoem:
• Toon verskillende kombinasies van twee produkte wat dieselfde nut aan verbruiker
verskaf.
• Verbruiker kan meer as een onsydigheidskromme hê (Tabel 8-2 en Figuur 8-2).
• Hoe verder vanaf die oorsprong die kromme lê, hoe groter is die verbruiker se nut.
• Verbruiker sal altyd op die hoogste moontlike onsydigheidskromme wil wees,
aangesien behoeftevoldoening groter is.
• Onsydigheidskrommes sny mekaar nooit nie (Figuur 8-3).
1.12.3 Die begrotingslyn
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 141-142
In die vorige paragraaf het ons gaan kyk na die behoeftevoldoening wat verskillende
kombinasies goedere aan die verbruiker verskaf. Vervolgens gaan ons kyk na die ander
element van die verbruiker se besluit, naamlik die kombinasies wat hy/sy kan bekostig.
Lees deeglik deur afdeling 8.3 in die handboek, saam met Tabel 8-3 en Figuur 8-4. Die lyn in
Figuur 8-4 word ʼn begrotingslyn genoem, omdat dit al die kombinasies van die twee
produkte aandui wat die verbruiker met die inkomste tot sy/haar beskikking kan bekostig. Die
lyn word ook soms die verbruiksmoontlikheidskromme, die uitgawelyn of die
begrotingsbeperking genoem. Let ook op dat daar geleentheidskoste ter sprake is,
byvoorbeeld die hoeveelheid brood wat opgeoffer moet word om ʼn ekstra porsie vleis te
bekom.
1.12.4 Verbruikersewewig, die verbruiker se waardebepaling en die mark se
waardebepaling
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 142-143
Jy sal sien dat Figuur 8-5 ʼn kombinasie van Figuur 8-4 en Figuur 8-2 is. Enige posisie
bokant en regs van die begrotingslyn is onbekostigbaar en enige punt onder en links van die
begrotingslyn kan geïgnoreer word, omdat ons aanneem dat die verbruiker sy/haar volle
beskikbare inkomste wil bestee. Die verbruiker sal in ewewig wees as hy/sy die maksimum
behoeftevoldoening verkry vir die bedrag wat hy/sy bestee. Dit word aangedui deur Punt B in
GEC105 Ekonomie
Bladsy 48 Studie-eenheid 1: Mikro-ekonomie: Deel I
Figuur 8.5. By die verbruikersewewig is die helling van die begrotingslyn gelyk aan die
helling van die onsydigheidskromme.
Solank daar ʼn verskil tussen die verbruiker se subjektiewe waardebepaling en die mark se
objektiewe waardebepaling van die relatiewe belangrikheid van die goedere is, kan die
verbruiker sy/haar posisie verbeter deur die kombinasie van die goedere te verander, maar
as die waardebepaling dieselfde is, kan geen verbetering in die verbruiker se posisie
bewerkstellig word nie en is ewewig bereik.
1.12.5 Veranderings in ewewig
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 143-146
Die ewewigsposisie verander indien die verbruiker se inkomste of die prys van een van die
produkte verander.
� Verandering in inkomste
Wanneer die verbruiker se inkomste verander, terwyl die pryse van produkte onveranderd
bly, kan ʼn nuwe tabel van verbruiksmoontlikhede opgestel word. Wanneer die inkomste
verhoog, skuif die begrotingslyn na regs (sien Figuur 8-6) en wanneer inkomste daal, skuif
die begrotingslyn dan na links. Wanneer Punt B en B` verbind word met mekaar word die
inkomste-verbruikskromme verkry.
� Verandering in prys
Wanneer die prys van een van die twee produkte styg, sal die verbruik daarvan daal. Die
oorspronklike ewewig (B) word verbind met die nuwe ewewig (B`) om die
prysverbuikskromme te verkry (sien Figuur 8-7a). Indien die prys van een van die twee
produkte daal, sal die verbruik daarvan toeneem en sal die begrotingslyn na die ander kant
toe swaai.
� Die vraagkromme
Bestudeer bladsy 144-146 en maak seker jy kan onderskei tussen die inkomste-effek en
die substitusie-effek.
GEC105 Ekonomie
Studie-eenheid 1: Mikro-ekonomie: Deel I Bladsy 49
1.13 Agtergrond tot aanbod: produksie en koste
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 147-168 (Hoofstuk 9)
1.13.1 Inleiding
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 147-149
� Soorte ondernemings
Jy moet bewus wees van die verskeie soorte ondernemingsvorme in Suid-Afrika (bladsy
148). Let daarop dat beslote korporasies nie meer geregistreer kan word nie, maar dat dit
nou as ʼn maatskappy moet registreer. In hierdie afdeling fokus ons egter op klein,
ongekompliseerde ondernemings.
� Die doel van die onderneming
In die handboek word veronderstel dat alle ondernemings na maksimum wins streef.
� Wins, inkomste en koste: ʼn kort inleiding
Jy moet die volgende terme ken en kan definieer – kyk ook na die inligting daaroor in Raam
9-2 (bladsy 150):
- Wins
- Totale inkomste (TR)
- Gemiddelde inkomste (AR)
- Grensinkomste (MR)
� Die kort termyn en die lang termyn van produksie- en kosteteorie
Maak seker dat jy kan onderskei tussen die kort en die lang termyn in terme van hoe lank
elke periode is in die produksie- en kosteteorie (bladsy 149).
1.13.2 Basiese koste- en winsbegrippe
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 149-153
Jy moet die belangrikste kostebegrippe kan definieer (bladsy 149-152):
• Geleentheidskoste
• Eksplisiete koste
• Implisiete koste
• Ekonomiese koste
GEC105 Ekonomie
Bladsy 50 Studie-eenheid 1: Mikro-ekonomie: Deel I
• Totale koste (TC)
• Gemiddelde koste (AC)
• Grenskoste (MC)
Jy moet die winsbegrippe kan definieer (bladsy 152):
• Wins
• Totale/rekeningkundige wins
• Normale wins
• Ekonomiese wins
Kyk ook na die begrip “ekonomiese verlies” op bladsy 153 en gee ook aandag aan Figuur 9-
1.
1.13.3 Produksie op die kort termyn
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 153-157
Bestudeer bladsy 153-154 en maak seker jy verstaan die volgende:
• Produksie
• Insette
• Intermediêre inset
• Vaste inset
• Veranderlike inset
• Die ses aannames wat gemaak word ten einde produksie op die kort termyn te
ontleed
• Produksiefunksie
Op die kort termyn kan ondernemings produksie uitbrei deur die hoeveelheid van die
veranderlike inset te vermeerder.
� Die korttermynproduksiefunksie
Bestudeer bladsy 154-155. Tabel 9-1 dui die produksieskedule aan waar die eerste kolom
die aantal eenhede grond wat deur die boer gebruik word aandui, die tweede kolom dui die
eenhede arbeid (N) aan en die laaste kolom dui die maksimum hoeveelheid produksie aan.
Dit word ook aangedui in Figuur 9-2a.
GEC105 Ekonomie
Studie-eenheid 1: Mikro-ekonomie: Deel I Bladsy 51
� Die wet van dalende meeropbrengs, gemiddelde en grensproduk
Die gemiddelde produk (AP) van die veranderlike inset is die gemiddelde hoeveelheid
uitset wat per eenheid van die veranderlike inset geproduseer word. Dit word verkry deur die
totale produk (TP) deur die hoeveelheid van die veranderlike inset (N) te deel. AP word in
Kolom 5 van Tabel 9-2 aangedui. Die hoogste gemiddelde produk (29 ton) word bereik
wanneer vyf eenhede arbeid in diens geneem word.
Die grensproduk (MP) van die veranderlike inset is die bykomende aantal eenhede wat
geproduseer word deur een bykomende eenheid van die veranderlike inset by te voeg. Dit
word in Kolom 4 van Tabel 9-2 aangedui. Die hoogste grensproduk is 35 ton wat verkry
word wanneer die vierde eenheid arbeid in diens geneem word.
Die wet op dalende grensopbrengs/meeropbrengs stel dat namate meer van ʼn
veranderlike inset met een of meer vaste insette in die produksieproses gekombineer word,
produksiepeile bereik sal word waar, eerstens die grensproduk, dan die gemiddelde produk
en laastens die totale produk begin daal.
Indien ʼn landery bewerk moet word en jy het net een arbeider, gaan jy nie die landery
optimaal kan bewerk nie. Jy gaan waarskynlik meer werkers moet aanstel. Namate die
hoeveelheid arbeiders verhoog word, gaan jy jou landery beter kan bewerk, tot op ʼn sekere
punt wanneer die voordeel wat jy verkry het deur meer werkers aan te stel, uitgeput is.
Wanneer jy net meer en meer werkers aanstel, gaan daar van die ander wees wat lui raak
en eerder staan en kyk omdat hulle dalk nie gereedskap het nie, terwyl die res werk, of daar
gaan eenvoudig nie vir hulle plek wees om te werk nie. Jy kry dus geen voordeel daaruit
deur net nog meer werkers aan te stel nie. Hier het ons te doen met dalende meeropbrengs
en spesifiek die wet op dalende meeropbrengs.
� Vergelyking van die totale, gemiddelde en grensproduk
Tabel 9-2 en Figuur 9-2 dui aan dat namate meer eenhede arbeid met ʼn vaste hoeveelheid
grond gekombineer word, eerstens die grensproduk, daarna die gemiddelde produk en
laastens die totale produk sal daal. Kyk ook na Figuur 9.3, Raam 9-5 en watter wiskundige
eienskappe die krommes toon (bladsy 157).
GEC105 Ekonomie
Bladsy 52 Studie-eenheid 1: Mikro-ekonomie: Deel I
1.13.4 Korttermynkoste
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 157-161
� Vaste en veranderlike koste
Vaste koste is koste wat konstant bly ongeag die hoeveelheid wat geproduseer word,
byvoorbeeld die huur van grond. Veranderlike koste is die koste wat verander namate die
totale produk verander, byvoorbeeld die koste van arbeid.
Bestudeer Tabel 9-3 (bladsy 159) en let op die volgende:
• Totale vaste koste (TFC) word in Kolom 4 aangedui. Ongeag hoeveel geproduseer
word of hoeveel arbeiders daar is, daar word 20 eenhede land gebruik teen ʼn koste
van R 9 000 en dit bly dieselfde.
• Totale veranderlike koste (TVC) word in Kolom 5 aangedui. Om die koste van
arbeid te bepaal, moet die aantal eenhede arbeid (Kolom 2) met die prys per eenheid
vermenigvuldig word en in hierdie geval is die prys per eenheid R2 400. TVC neem
toe namate die hoeveelheid arbeidseenhede toeneem.
• Totale koste (TC) is die som van die totale vaste koste (TFC) en die totale
veranderlike koste (TVC) wat met elke peil van produksie verbind word en word in
Kolom 6 aangedui.
� Gemiddelde en grenskoste
Bestudeer Tabel 9-4 (bladsy 159) om te sien hoe die volgende bepaal word:
• Gemiddelde vaste koste (AFC) in Kolom 6 word bereken deur die totale vaste koste
(TFC) te deel deur die totale produk (TP).
• Gemiddelde veranderlike koste (AVC) in Kolom 7 word bereken deur die totale
veranderlike koste (TVC) te deel deur die totale produk (TP).
• Gemiddelde koste (AC) in Kolom 8 word bereken deur die totale koste (TC) te deel
deur die totale produk (TP).
• Grenskoste (MC) in Kolom 9 word bereken deur, eerstens, die toename in die totale
koste (TC) en in die totale produk (TP) te bereken, en dan die styging in die totale
koste (TC) deur die styging in die totale produk (TP) te deel. Kyk na Tabel 9.5 om te
sien hoe die grenskoste bereken word.
In Figuur 9.5 (bladsy 160) word die verskillende krommes van bogenoemde aangedui.
Bestudeer die krommes se eienskappe op bladsy 160 en 161.
GEC105 Ekonomie
Studie-eenheid 1: Mikro-ekonomie: Deel I Bladsy 53
� Die verband tussen produksie en koste op die kort termyn
Bestudeer Figure 9-6a en b. Figuur 9-6a toon die gemiddelde en grensproduk van arbeid
wat elkeen ʼn verband hou met die hoeveelheid arbeid en die produk eenheid inset. Kyk mooi
waar die grensproduk en die gemiddelde produk ʼn maksimum bereik. Figuur 9-6b toon die
grenskoste en die gemiddelde veranderlike koste aan, elk met ʼn verwantskap tussen totale
produksie en eenheidskoste. Kyk mooi waar die grenskoste en die gemiddelde veranderlike
koste ʼn maksimum bereik. Om op te som, daal die grenskoste wanneer die grensproduk
styg en styg die grenskoste wanneer die grensproduk daal.
1.13.5 Produksie en koste op die lang termyn
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 161-166
� Wat word bedoel met die lang termyn?
Op die lang termyn is daar geen vaste insette nie. Alle insette is veranderlik. Daar is
byvoorbeeld genoeg tyd vir die onderneming om ʼn nuwe fabriek te bou, nuwe masjinerie te
installeer en nuwe produksietegnieke in gebruik te neem.
� Skaalopbrengs
Skaalopbrengs verwys na die langtermynverband tussen insette en uitsette. Drie
moontlikhede kan onderskei word (bladsy 162-163):
• Konstante skaalopbrengs, byvoorbeeld ʼn verdubbeling van die insette lei tot die
verdubbeling van die opbrengs.
• Stygende skaalopbrengs, byvoorbeeld ʼn verdubbeling van die insette lei tot die
drievoudige toename in die opbrengs.
• Dalende skaalopbrengs, byvoorbeeld ʼn 100%-toename in die insette lei tot ʼn 50%-
toename in die opbrengs.
� Skaalvoordele
Skaalvoordele verwys na die verband tussen koste en opbrengs, meer spesifiek na die
afname in eenheidskoste namate produksie toeneem. ʼn Onderneming ondervind
skaalvoordele as die koste per eenheid wat geproduseer word, daal namate die produksie-
omvang of skaal toeneem. Daar is ook skaalnadele wat ondervind kan word wanneer
eenheidskoste styg namate die produksiehoeveelheid toeneem. Maak seker dat jy ook kan
onderskei tussen interne en eksterne skaalvoordele (bladsy 164).
GEC105 Ekonomie
Bladsy 54 Studie-eenheid 1: Mikro-ekonomie: Deel I
� Omvangsvoordele
Omvangsvoordele behels die kostebesparings wat voortspruit uit die vervaardiging van
verwante produkte deur een onderneming, eerder as meer ondernemings.
� Langtermyn-gemiddelde koste
Die langtermyn-gemiddeldekostekromme (LRAC) kan enige vorm aanneem. Die drie
basiese vorms word in Figuur 9.7a, b en c aangedui.
• a: Wanneer skaalvoordele ondervind word, daal die onderneming se LRAC namate
die opbrengs toeneem.
• b: Indien skaalnadele oorheersend is, sal die LRAC styg namate die produksie
toeneem.
• c: Wanneer daar nie skaalvoordele of skaalnadele ondervind word nie, sal die LRAC-
kromme horisontaal vertoon, wat op konstante koste dui.
Soos wat ʼn onderneming groter word, kan hierdie drie vorms gekombineer word en word ʼn
pieringvormige LRAC-kromme verkry, soos in Figuur 9.8. Maak seker dat jy Figuur 9-7 en
9-8 reg kan interpreteer (sien grysblok onder elke figuur).
1.14 Samevatting
Jy behoort nou te weet wat ekonomie beteken en hoe mikro-ekonomie van makro-ekonomie
verskil. Die vloei van produksie, inkomste en besteding saam met die afhanklikheid tussen
huishoudings en ondernemings is uitgewys en ook aanbod, vraag, ewewig en elastisiteit. In
die studie-eenheid is dit duidelik dat veranderinge in vraag of aanbod ʼn impak het op die
kromme en so ook op die onderskeie markte. Pryselastisiteit van vraag is geïdentifiseer,
sowel as ander vorme van elastisiteit. Die teorie van vraag is uit twee verskillende
benaderings bespreek, naamlik die nutsbenadering en onsydigheidsbenadering. Die studie-
eenheid sluit af deur na aanbod te kyk vanaf ʼn produksie- en kosteperspektief en hoe
produksie en koste verskil op die kort termyn en die lang termyn.
GEC105 Ekonomie
Studie-eenheid 1: Mikro-ekonomie: Deel I Bladsy 55
1.15 Selfevaluering
Aktiwiteit 1
Maak van vyf voorbeelde gebruik om die verskil tussen mikro-ekonomie en makro-
ekonomie te illustreer.
Aktiwiteit 2
Gebruik die geleentheidskostebeginsel om te verduidelik:
• waarom studente gedurende die week ná afloop van die eksamens meer TV kyk
as gedurende die week voor die eksamens.
• waarom Sarie Smit eerder ʼn au pair aanstel om haar kinders na hulle buitemuurse
aktiwiteite te neem, as om uit haar bestuurspos, waar sy al vyf jaar werksaam is,
te bedank.
Aktiwiteit 3
In werklikheid verander baie dinge tegelykertyd. Hoekom maak ekonome dan dikwels die
aanname dat “alle ander dinge dieselfde bly”?
Aktiwiteit 4
As gevolg van die groot hongersnood in Suid-Afrika bestaan daar ʼn groot vraag na
voedsel. Is hierdie stelling waar of vals? Gee redes vir jou antwoord.
Aktiwiteit 5
Wat sal gebeur indien ʼn verbruiker se inkomste styg, ceteris paribus, ten opsigte van die
verbruiker se vraag na boontjies, wat as ʼn minderwaardige produk beskou word?
Aktiwiteit 6
Die prys van vleis daal met 50% en die hoeveelheid gevra styg met 100%. Van watter
tipe elastisiteit word hier gepraat? Dui ook aan of die antwoord elasties, onelasties of
volmaak elasties gaan wees.
Aktiwiteit 7
Sekere inspuitings en lekkasies bestaan in die inkomste-en-bestedingskringloop. Gee
twee voorbeelde van inspuitings in die kringloop en twee voorbeelde van lekkasies.
GEC105 Ekonomie
Studie-eenheid 2: Mikro-ekonomie: Deel II Bladsy 57
STUDIE-EENHEID 2: MIKRO-EKONOMIE: DEEL II
2.1 Studie-eenheid leeruitkomste
Kennis en begrip
Na voltooiing van Studie-eenheid 2 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip van die
volgende te demonstreer:
• Markstrukture
• Ewewig van ʼn onderneming
• Monopolie en monopolistiese mededinging
• Oligopolie
• Onvolmaakte mededinging
• Arbeidsmark teenoor die goederemark
• Volmaakte mededingende arbeidsmark en onvolmaakte arbeidsmark
Vaardighede
Jy sal ook in staat wees om:
• tussen markstrukture te onderskei
• ewewigsvoorwaardes van ʼn onderneming te identifiseer, sowel as ewewig onder
volmaakte en onvolmaakte mededinging
• die term “monopolie” te verduidelik en die ewewigsposisie van monopolie te
identifiseer
• te bepaal wat monopolistiese mededinging behels
• oligopolie te verduidelik aan die hand van kenmerke
• vergelykings te tref tussen monopolie of onvolmaakte mededinging en volmaakte
mededinging
• onderskeid te tref tussen die arbeidsmark en die goederemark
• ʼn volmaakte en onvolmaakte mededingende arbeidsmark te bespreek
GEC105 Ekonomie
Bladsy 58 Studie-eenheid 2: Mikro-ekonomie: Deel II
2.2 Voorgeskrewe handboek
Mohr, P. & medewerkers. 2015. Ekonomie vir Suid-Afrikaanse studente. 5de uitgawe.
Pretoria: Van Schaik Uitgewers.
Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer:
Hoofstuk 10 tot 12.
2.3 Verrykende bronne
Die volgende bronne word aanbeveel as verrykende bronne. Jy hoef nie hierdie bronne aan
te koop nie. As jy egter hierdie bronne in die biblioteek raakloop, kan dit jou
agtergrondkennis in die vak verbreed.
• Mahadea, D., Mangondo, K., Snowball, J. & Viljoen, K. 2008. Economics: An
introduction. South Africa: Heimann.
• Mohr, P. 2001. Economic indicators. Revised Edition. South Africa: Unisa Press.
• Roos, A. 2008. Economics: An introduction. South Africa: Heimann.
• Sloman, J. & Jones, E. 2011. Economics and the business environment. England:
Pearsons Education Limited.
2.4 Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan:
Sleutelwoord Omskrywing
Ewewig Situasie waar geen neiging tot verandering is nie en waar geen
deelnemers enige aansporing het om hul gedrag te verander nie.
Inkomste Vergoeding wat produksiefaktore in die produksieproses verdien.
Monopolie Slegs een produsent kom in die mark voor en toetrede is onmoontlik.
Volmaakte
mededinging
ʼn Groot aantal kopers en verkopers in die mark wat almal prysnemers
is.
2.5 Inleiding
In hierdie studie-eenheid gaan jy kennis maak met die verskillende markstrukture en die
arbeidsmark. Eerstens gaan ʼn oorsig gegee word van markstrukture en wat volmaakte
mededinging behels, insluitend die ewewig van ʼn onderneming op die lang termyn en onder
volmaakte en onvolmaakte mededinging. Tweedens word daar aandag gegee aan
GEC105 Ekonomie
Studie-eenheid 2: Mikro-ekonomie: Deel II Bladsy 59
monopolie en onvolmaakte mededinging deur vergelykings te tref. Laastens word die
arbeidsmark bespreek en wat die volmaakte en onvolmaakte arbeidsmarkte behels.
2.6 Markstrukture I: oorsig en volmaakte mededinging
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 169-186 (Hoofstuk 10)
2.6.1 Markstrukture: ʼn oorsig
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 169-171
Daar is vier soorte markstrukture soos geïllustreer in Figuur 10-1:
• Volmaakte mededinging
• Monopolistiese mededinging
• Oligopolie
• Monopolie
Die graad van mededinging is op sy maksimum by volmaakte mededinging en neem
geleidelik af tot nul by monopolie. (Paragraaf 2.6 in hierdie gids handel slegs oor volmaakte
mededinging en die ander markstrukture sal in paragraaf 2.7 bespreek word.)
Daar is agt kategorieë wat gebruik kan word om markstrukture van mekaar te onderskei.
Hierdie kategorieë is:
• Aantal ondernemings in die mark
• Aard van die produk ter sprake
• Toetrede tot die mark
• Inligting rakende die mark
• Samespanning in die mark
• Ondernemings se beheer oor prys in die mark
• Vraagkromme na die onderneming se produk
• Langtermyn ekonomiese wins
Dit is baie belangrik dat jy hierdie kategorieë kan gebruik en kan aandui hoe elkeen van
bogenoemde sal lyk in die vier verskillende markstrukture. Verwys na Tabel 10-1 en Figuur
10-1 in die handboek wat ʼn opsomming gee van al die kategorieë, sowel as hoe elkeen in
die verskillende markstrukture lyk.
GEC105 Ekonomie
Bladsy 60 Studie-eenheid 2: Mikro-ekonomie: Deel II
2.6.2 Die ewewigsvoorwaardes vir enige onderneming
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 171-173
Ons gaan vervolgens na die ewewigsvoorwaardes kyk, ongeag die mark waarin die
onderneming voorkom. Daar is bepaalde ewewigsvoorwaardes, naamlik:
• Die eerste voorwaarde is dat die onderneming moet besluit of dit die moeite werd is
om te produseer. Produksie sal plaasvind indien totale of gemiddelde inkomste groter
of gelyk is aan totale of gemiddelde veranderlike koste. Hierdie voorwaarde staan
ook bekend as die sluitingsreël (bladsy 172).
• Die tweede voorwaarde is dat die hoeveelheid van die produk geproduseer moet
word waar wins gemaksimeer word. Wins word gemaksimeer wanneer
grensinkomste (MR) gelyk is aan grenskoste (MC). Hierdie voorwaarde staan ook
bekend as die winsmaksimeringsreël (bladsy 172). Hier is ook twee ander
moontlikhede:
o Wanneer grensinkomste (MR) groter is as grenskoste (MC) moet produksie
uitgebrei word.
o Wanneer grensinkomste (MR) kleiner is as grenskoste (MC) moet produksie
verminder word.
Dit is hier belangrik dat jy weet wat die konsepte “marginaal” of “grens” beteken.
Bestudeer Raam 10-1 op bladsy 173 wat handel oor die korttermynbesluite van ʼn
onderneming, die irrelevansie van versonke koste en die belangrikheid van die
grensbeginsel.
2.6.3 Volmaakte mededinging
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 174-175
Volmaakte mededinging kom voor wanneer nie een van die individuele markdeelnemers
(koper/verkopers) die prys van die produk kan beïnvloed nie.
Dit is belangrik dat jy hierdie voorwaardes, wat op bladsy 174 genoem word, verstaan. Die
voorwaardes vir volmaakte mededinging is soos volg:
• Groot aantal kopers en verkopers
• Geen samespanning
• Identiese produkte
• Vrye toetrede tot die mark
GEC105 Ekonomie
Studie-eenheid 2: Mikro-ekonomie: Deel II Bladsy 61
• Volledige kennis van markomstandighede
• Geen owerheidsinmenging
• Beweeglike produksiefaktore
Bestudeer ook die vier punte van toepaslikheid op bladsy 174-175.
2.6.4 Die vraag na die produk van die onderneming
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 175-176
Verwys na afdeling 10.4 en veral Figuur 10-2 in die handboek wat na die vraagkromme van
ʼn onderneming in die volmaakte mededingende mark verwys.
Die grafiek links toon hoe die prys in die mark bepaal word deur vraag en aanbod. Hierdie
prys word deur die onderneming aangeneem. Ons weet dat ondernemings in die volmaakte
mededingende mark prysnemers is, wat beteken hulle moet die markprys aanvaar wat deur
die vraag en aanbod in die mark bepaal is. Die ondernemings kan slegs besluit hoeveel
hulle van die produkte wil lewer, maar nie oor wat die prys van die produkte gaan wees nie.
Die grafiek regs toon dat die onderneming ʼn horisontale vraagkromme het. Die redes
hiervoor kan opgesom word as die volgende:
• Prys word deur vraag en aanbod bepaal.
• Ondernemings is prysnemers en kan enige hoeveelheid teen markprys verkoop.
• Ondernemings vra nie hoër of laer pryse as markprys nie.
Raam 10-2 verduidelik die verhouding tussen die prys, totale inkomste, grensinkomste en
gemiddelde inkomste met behulp van ʼn numeriese voorbeeld.
2.6.5 Die ewewig van ʼn onderneming onder volmaakte mededinging
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 176-180
Bestudeer Raam 10-3 rakende grenskoste en winsmaksimering deeglik.
Figuur 10-3 kombineer die onderneming in die volmaakte mededingende mark se inkomste-
en kostekrommes. Hier kan jy duidelik sien wanneer daar ʼn wins en wanneer ʼn verlies
gemaak sal word. Indien die totale koste meer as die totale inkomste is, ly die onderneming
ʼn verlies. ʼn Wins word gemaak indien die totale inkomste groter is as die totale koste. Wins
word dus gemaksimeer waar die verskil tussen die totale inkomste en totale koste die
grootste is.
GEC105 Ekonomie
Bladsy 62 Studie-eenheid 2: Mikro-ekonomie: Deel II
Ons kyk nou na die tweede voorwaarde wat bepaal dat wins gemaksimeer word waar MR
gelyk is aan MC. Verwys na Figuur 10-4 in die handboek wat die verskillende
korttermynewewigsposisies van ʼn onderneming onder volmaakte mededinging illustreer. Dit
is belangrik dat jy hierdie posisies moet kan verduidelik.
Om op te som kan ons sê dat ʼn onderneming (op die kort termyn) in ewewig kan wees waar
hy ʼn ekonomiese wins maak.
2.6.6 Die aanbodkromme van die onderneming en die markaanbodkromme
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 180-181
Bestudeer afdeling 10.6 en Figuur 10-5. Maak seker dat jy die sluitingspunt en
gelykbreekpunt kan identifiseer, asook weet van watter punt die aanbodkromme beskou kan
word.
2.6.7 Langtermynewewig van die onderneming en die bedryf onder volmaakte
mededinging
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 181-184
Soos ons reeds weet, kan daar nie veel veranderings op die kort termyn plaasvind nie,
aangesien die tyd gewoonlik te min is vir verandering. Dit is egter nie op die lang termyn die
geval nie. Op die lang termyn kan nuwe ondernemings tot die bedryf toetree of bestaande
ondernemings kan die bedryf verlaat. Produksiefaktore is ook veranderlik op die lang
termyn. Hierdie twee langtermynveranderings word in afdeling 10.7 van die handboek
bespreek. Maak seker dat jy hierdie veranderings verstaan. Kyk ook na Figure 10-6 tot 10-8
wat hierdie aspek in meer besonderhede toelig.
Afdeling 10.8 (Volmaakte mededinging as ’n norm of verwysingspunt) kan net deurgelees
word vir kennisname.
2.7 Markstrukture II: monopolie en onvolmaakte mededinging
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 187-216 (Hoofstuk 11)
2.7.1 Monopolie
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 187-196
Bestudeer die definisie van monopolie in die handboek, afdeling 11.1, bladsy 188. Lees
Raam 11-1 oor die verskillende beperkings wat bestaan om as monopolie op te tree.
GEC105 Ekonomie
Studie-eenheid 2: Mikro-ekonomie: Deel II Bladsy 63
� Die ewewigs- (of winsmaksimerings-) posisie van die monopolis
Soos enige ander onderneming, moet ʼn monopolis produseer waar grensinkomste (MR)
gelyk is aan grenskoste (MC) (winsmaksimeringsreël), mits die gemiddelde inkomste (AR)
op die kort termyn groter as die minimum gemiddelde veranderlike koste (AVC) is, of op die
lang termyn groter as totale veranderlike koste (AC) is (uitsluitingsreël).
Bestudeer die volgende afdelings saam met die tabel en figure soos aangedui:
• Totale, gemiddelde en grensinkomste onder monopolie (Tabel 11-1 en Figuur 11-1).
• Die korttermynewewig van die monopolistiese onderneming (Figuur 11-2).
• Die langtermynewewig van die monopolistiese onderneming.
• Die afwesigheid van ʼn aanbodkromme onder monopolie.
� Prysdiskriminasie
Bestudeer die definisie van prysdiskriminasie op bladsy 193-194. Daar is twee basiese
vereistes vir prysdiskriminasie:
• Die onderneming moet ʼn prysmaker of prysvassteller wees.
• Verbruikers of markte moet onafhanklik wees.
Daar is drie verskillende vorme van prysdiskriminasie – maak seker dat jy die onderskeid
tussen die volgende vorme kan tref (bladsy 194-195):
• Eerstegraadse prysdiskriminasie
• Tweedegraadse prysdiskriminasie
• Derdegraadse prysdiskriminasie
2.7.2 Monopolistiese mededinging
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 196-200
Bestudeer afdeling 11.2 in die handboek en maak seker dat jy die definisie van
monopolistiese mededinging verstaan en kan weergee.
� Produkdifferensiasie
Wanneer daar verskillende variante van ʼn produk bestaan, word die produk ʼn
gedifferensieerde/heterogene produk genoem. Of ʼn produk homogeen of heterogeen is, lê in
die oordeel van die verbruiker, byvoorbeeld, skoonheidsprodukte, brandstof, medikasie,
ensovoorts. Vir ʼn produk soos brandstof, waar die prys vasgestel word deur die regering,
speel die ligging ʼn rol. Die verbruiker sal by die bes geleë motorhawe brandstof ingooi.
GEC105 Ekonomie
Bladsy 64 Studie-eenheid 2: Mikro-ekonomie: Deel II
Motorhawens probeer wel hul ondernemings differensieer deur bemarkingsveldtogte en
lojaliteitsprogramme vir hul verbruikers.
� Hoofkenmerke van monopolistiese mededinging
Voorwaardes vir monopolistiese mededinging word op bladsy 198 opgesom:
• Elke onderneming produseer ʼn onderskeibare, gedifferensieerde produk.
• Elke onderneming het ʼn vraagkromme na sy spesifieke produk wat afwaarts verloop.
• Daar is ʼn groot aantal ondernemings in die bedryf.
• Daar is geen beperkings op toetrede nie.
� Die ewewig van die onderneming onder monopolistiese mededinging
Bestudeer Figuur 11-5 op bladsy 200.
Die ewewig van ʼn verteenwoordigende onderneming onder monopolistiese mededinging kan
op die kort en lang termyn ontleed word.
Korttermynewewigsposisie (Figuur 11-5 a)
• Dalende vraagkromme (D).
• Grensinkomstekromme (MR) het dalende verloop; indien AR ʼn reguit lyn is, lê MR
halfpad tussen die prys-as en die vraagkromme.
• Wins word gemaksimeer by die hoeveelheid waar grensinkomste (MR) gelyk is aan
grenskoste (MC); dus, by Punt Q1, waar die monopolistiese mededinger ʼn prys P1
per eenheid vra.
• Ekonomiese wins per eenheid is die verskil tussen gemiddelde inkomste (AR) en
gemiddelde koste (AC) by Q1.
• Die totale ekonomiese wins word deur die grys reghoek voorgestel.
• Die korttermynewewig kan nie op die lang termyn gehandhaaf word nie, want die
ekonomiese wins lok nuwe toetreders en die vraag na die produk daal en die
vraagkromme word meer pryselasties.
Langtermynewewigsposisie (Figuur 11-5 b)
• Waar die individuele onderneming ʼn hoeveelheid (Qe) produseer, waar die
gemiddelde inkomste (AR) gelyk is aan die gemiddelde koste (AC).
• AR-kromme vorm ʼn raaklyn met AC-kromme (MR=MC en AR=AC).
GEC105 Ekonomie
Studie-eenheid 2: Mikro-ekonomie: Deel II Bladsy 65
2.7.3 Oligopolie
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 200-206
Die vernaamste kenmerke van ʼn oligopolie word in afdeling 11.3 van die handboek
bespreek. Hierdie kenmerke is kortliks:
• ʼn Paar groot ondernemings oorheers die mark.
• Homogene en heterogene produkte kom voor.
• ’n Mate van onderlinge afhanklikheid kom tussen ondernemings voor.
• Onsekerheid oor wat ander ondernemings in die mark gaan doen.
• Beperking op toetrede tot die mark
2.7.4 Vergelykings tussen monopolie en onvolmaakte mededinging met volmaakte
mededinging
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 206-230
Ons gaan nou kyk na afdeling 11.4 wat ʼn vergelyking tref tussen volmaakte mededinging en
die ander markstrukture. Tabel 11-2 op bladsy 214 bied ʼn opsomming van die verskillende
markstrukture.
� Vergelyking tussen monopolie en volmaakte mededinging
Die vergelyking word gedoen deur na die lang termyn te kyk, aangesien alle moontlike
aanpassings slegs op die lang termyn gemaak kan word. Verwys na Figuur 11-7. Uit die
grafiek kan jy sien dat die prys onder monopolie hoër sal wees en die produksiehoeveelheid
laer as wat die geval sou wees onder volmaakte mededinging.
Onder volmaakte mededinging is MC=P en produksie vind op die lang termyn plaas by die
minimumpunt van die AC-kromme waar slegs normale wins gemaak word. Hierdie is ook die
vereiste vir allokasie- en produksiedoeltreffendheid. Volmaakte mededinging voldoen dus
aan die allokasie- en produksiedoeltreffendheidsvereiste.
Monopolie voldoen nie aan die allokasie- en produksiedoeltreffendheidsvereiste nie. P is
hoër as MC en die monopolis produseer ook nie waar ʼn normale wins gemaak word nie.
� Vergelyking tussen monopolistiese mededinging en volmaakte mededinging
Die langtermynewewig van ʼn monopolistiese mededingende onderneming word bereken
wanneer slegs normale wins gemaak word. Dit is dieselfde in ʼn volmaakte mededingende
mark.
GEC105 Ekonomie
Bladsy 66 Studie-eenheid 2: Mikro-ekonomie: Deel II
By langtermynewewig produseer die monopolistiese mededingende onderneming egter nie
by die laagste punt op die AC-kromme nie. Produkte word teen ʼn hoër prys verkoop en
minder produkte word geproduseer.
� Vergelyking tussen oligopolie en volmaakte mededinging
Oligopolie is ʼn vorm van onvolmaakte mededinging. Oligopolistiese mededinging is ʼn
strategiese proses van “kyk wat doen jou mededingers” en die gebruik van hierdie inligting
om jou eie strategie aan te pas om beter as jou mededingers te wees. In volmaakte
mededinging is dit nie die geval nie. Die markvraag en markaanbod bepaal wat gebeur
aangesien geen onderneming alleen ʼn invloed op die mark kan uitoefen nie.
Afdeling 11.5 (Beleid met betrekking tot monopolie en onvolmaakte mededinging) hoef nie
bestudeer te word nie, neem slegs kennis daarvan.
2.8 Die arbeidsmark
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 217-242 (Hoofstuk 12)
Bestudeer Figuur 12-1 en die inleiding op bladsy 218 om ʼn agtergrond te verkry van die
arbeidsmark.
2.8.1 Die arbeidsmark teenoor die goederemark
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 219-220
Die arbeidsmark vorm die skakel tussen huishoudings wat hul arbeid wil verkoop en
produsente wat arbeid wil koop. Ons gaan nou kyk na die verskille wat tussen die
arbeidsmark en die ander markte voorkom. ʼn Volledige bespreking kom in afdeling 12.2 van
die handboek voor. Die verskille kan soos volg kortliks opgesom word:
• Ligging van die werkgeleentheid is belangriker in die arbeidsmark as ander markte.
• Arbeidsdienste is nie oordraagbaar nie.
• Arbeid word gehuur, eerder as verkoop.
• Funksionering van die arbeidsmark word deur ʼn wye verskeidenheid nie-ekonomiese
oorwegings beïnvloed.
• Mark word gekenmerk deur vakbonde, werknemersverenigings, kollektiewe
bedinging en owerheidsinmenging.
• Gewoonlik word langtermynkontrakte gesluit.
• Arbeid is heterogeen.
GEC105 Ekonomie
Studie-eenheid 2: Mikro-ekonomie: Deel II Bladsy 67
• Verskillende arbeidsmarkte bestaan.
• Vergoeding sluit in lone en nieloonvoordele.
• Vergoeding word beïnvloed deur faktore wat nie regstreeks met
arbeidsmarktoestande verband hou nie.
2.8.2 ʼn Volmaak mededingende arbeidsmark
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 220-226
� Vereistes vir volmaakte mededinging
Maak seker dat jy weet wat die vereistes vir volmaakte mededinging in die arbeidsmark
insluit (verwys bladsy 220).
� Ewewig in die arbeidsmark
Bestudeer Figuur 12-2. Ewewig kom voor wanneer die hoeveelheid arbeid wat gevra word
gelyk is aan die hoeveelheid wat aangebied word. Dit word by die snypunt van die
vraagkromme en die aanbodkromme aangedui.
� Die individuele aanbod van arbeid
Bestudeer Figuur 12-3 en Figuur 2-3 rakende die individuele aanbod van arbeid. Elke
individu moet besluit hoe om sy/haar tyd tussen werk en vrye tyd te verdeel. Die hoeveelheid
arbeid wat aangebied word (ure) sal neig om toe te neem namate die loonkoers toeneem,
maar slegs tot op ʼn bepaalde punt (B). Die individuele aanbodkromme van arbeid staan ook
bekend as die terugwaartsbuigende aanbodkromme. Hierdie vorm wat die aanbodkromme
aanneem, kan aan twee kragte toegeskryf word:
• Substitusie-effek
Soos loonkoers toeneem, sal werkers neig om meer ure te werk. Dus sal die stygings
in die prys van arbeid werkers motiveer om vrye tyd deur werk te
vervang/substitueer.
• Inkomste-effek
Soos ʼn werker meer aan goedere en dienste bestee, sal sy/haar grensnut van
verbruik afneem. Soos die werker se inkomste saam met die loonkoers toeneem, sal
sy/haar vraag na vrye tyd dus ook toeneem.
GEC105 Ekonomie
Bladsy 68 Studie-eenheid 2: Mikro-ekonomie: Deel II
� Die markaanbod van arbeid
Bestudeer Figuur 12-4. Die markaanbodkromme dui aan dat, indien die loonkoers (w)
toeneem, die hoeveelheid arbeid wat aangebied word (N) ook sal toeneem. Daar sal slegs
verskuiwing in die kromme plaasvind indien:
• nuwe werkers tot die mark toetree
• die aantal werkers afneem
• lone in ander betrekkings verdien kan word of die spesifieke betrekking minder/meer
aantreklik word
• die niemonetêre aspekte van die betrekking verander, byvoorbeeld indien byvoordele
of die veiligheid van die werksomgewing verander
� Die individuele onderneming se vraag na arbeid
Ondernemings sal slegs arbeid aanvra en in diens neem indien daar ʼn vraag na die goedere
en dienste is wat deur die betrokke arbeid geproduseer word en indien dit vir die
ondernemings winsgewend is om dit te doen. Wanneer ʼn onderneming besluit om ʼn werker
in diens te neem, sal die grensvoordeel wat verkry word deur die werker in diens te neem
vergelyk word met die grenskoste van die werker se indiensneming. Die onderneming sal
voortgaan om bykomende eenhede in diens te neem solank die grensvoordeel die
grenskoste oorskry en sal daarmee aanhou totdat die grensvoordeel gelyk is aan die
grenskoste.
Bestudeer Figuur 12-5. Op enige bepaalde tydstip kom die onderneming voor ʼn horisontale
aanbodkromme te staan. Dit dui aan dat die onderneming enige hoeveelheid arbeid teen die
loonkoers, soos in die volmaak mededingende arbeidsmark bepaal, in diens kan neem.
Bestudeer Tabel 12-1 om die grensinkomsteproduk van arbeid te bereken. Die eerste kolom
toon die aantal werkers (N) en die tweede kolom die totale hoeveelheid produkte wat
geproduseer kan word. Die derde kolom bevat die aantal bykomende produkte wat deur elke
ekstra werker geproduseer kan word (MPP). Die vierde kolom dui die prys (P) van die
produk aan. Die laaste kolom toon die grensinkomsteproduk (MRP). MRP word bereken
deur MPP met P te vermeningvuldig.
Bestudeer Figuur 12-6 waar die afgeleide arbeidsvraagkromme deur die
grensinkomsteproduk gegee word en Figuur 12-7 waar die ewewigsposisie van ʼn individuele
onderneming in ʼn volmaakte mededingende arbeidsmark geïllustreer word.
GEC105 Ekonomie
Studie-eenheid 2: Mikro-ekonomie: Deel II Bladsy 69
� Die markvraag na arbeid
Verwys na die handboek, bladsy 225-226, vir ʼn verduideliking van die verskuiwing van die
markvraagkromme van arbeid. Die markvraag sal verskuif as gevolg van:
• verandering in aantal ondernemings
• verandering in die prys van produk
• verandering in produktiwiteit
• beskikbaarheid van nuwe substituut vir arbeid
• verandering in die prys van die substituutproduksiefaktor
• verandering in die prys van die komplementêre produksiefaktor
� Verandering in arbeidsmarkewewig en veranderings in ewewig
Enige verandering in die nieloondeterminante van vraag en aanbod sal lei tot ʼn verskuiwing
in die vraag- en/of aanbodkromme soos aangedui in Figuur 12-8:
• Toename in vraag na arbeid
• Afname in vraag na arbeid
• Toename in aanbod van arbeid
• Afname in aanbod van arbeid
Maak seker dat jy die figure met die verskuiwings kan verduidelik.
2.8.3 Onvolmaakte arbeidsmarkte
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 226-239
Maak seker dat jy die ses redes waarom arbeidsmarkte onvolmaak kan wees, kan
identifiseer (bladsy 228). Die verskillende arbeidsmarkonvolmaakthede wat jy moet kan
bespreek, word in afdeling 12.4 behandel en sluit die volgende in:
• Vakbonde (ambagsvakbond en nywerheidsvakbond)
Kyk spesifiek na Figuur 12-9 waar die maniere waarop ʼn vakbond kan probeer om
die loonkoers te verhoog, geïllustreer word.
• Monopsonie en bilaterale monopolie
• Owerheidsinmenging in die arbeidsmark
• Minimum lone
GEC105 Ekonomie
Bladsy 70 Studie-eenheid 2: Mikro-ekonomie: Deel II
Bestudeer Figuur 12-11 wat die uitwerking van die instelling van ʼn minimum loon in ʼn
volmaak mededingende arbeidsmark uitwys.
• Arbeidsimmobiliteit en onvolmaakte inligting
Jy moet in staat wees om te onderskei tussen geografiese immobiliteit en
beroepsimmobiliteit (bladsy 236).
Afdeling 12.5 (Loonverskille) is slegs vir kennisname.
2.9 Samevatting
In hierdie studie-eenheid het ons gekyk na markstrukture en die arbeidsmark. Vier
markstrukture is geïdentifiseer, naamlik volmaakte mededinging, monopolistiese
mededinging, oligopolie en monopolie. Hierdie markstrukture is van mekaar onderskei deur
na elk se kenmerke te kyk en daar is aandag gegee aan die ewewigsvoorwaardes van elk
van hierdie markte. Vergelykings is ook getref tussen monopolie of onvolmaakte
mededinging en volmaakte mededinging. By die arbeidsmark is die verskil aangedui tussen
die arbeidsmark en die goederemark. Spesifieke klem is gelê op ʼn volmaak mededingende
arbeidsmark deur die vereistes, ewewig, vraag en aanbod te bespreek. Laastens is redes
geïdentifiseer vir onvolmaakte arbeidsmarkte en die verskillende
arbeidsmarkonvolmaakthede.
GEC105 Ekonomie
Studie-eenheid 2: Mikro-ekonomie: Deel II Bladsy 71
2.10 Selfevaluering
Aktiwiteit 8
Gebruik die tabel en dui aan hoeveel lampskerms die onderneming in ʼn volmaakte
mededingende mark sal produseer om wins op die lang termyn te maksimeer. Dui ook aan
watter tipe wins die onderneming op die lang termyn gaan maak
Aantal
lampskerms
Prys per
eenheid
(R)
Totale
inkomste
(R)
Totale
wins
(R)
Marginale
koste
(R)
Gemiddelde
veranderlike
koste (R)
0 10 0 -10 - -
1 10 10 -9 9 9,00
2 10 20 -5 6 7,50
3 10 30 -3 8 7,67
4 10 40 -3 10 8,25
5 10 50 -6 13 9,20
Aktiwiteit 9
In ʼn volmaakte mededingende mark is die markprys R20. ʼn Individuele onderneming
produseer uitsette waar die MC = R25. Wat moet die onderneming doen om wins op die
kort termyn te maksimeer?
Aktiwiteit 10
ʼn Onderneming bepaal dat deur ʼn ekstra eenheid te produseer en te verkoop, hulle R15
grensinkomste gaan verdien en dat die grenskoste van die produk R14 gaan wees. Die
onderneming wil graag sy wins maksimeer. Adviseer die onderneming oor die besluit om
hierdie ekstra eenheid te produseer.
GEC105 Ekonomie
Studie-eenheid 3: Makro-ekonomie: Deel I Bladsy 73
STUDIE-EENHEID 3: MAKRO-EKONOMIE: DEEL I
3.1 Studie-eenheid leeruitkomste
Kennis en begrip
Na voltooiing van Studie-eenheid 3 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip van die
volgende te demonstreer:
• Makro-ekonomiese beleid
• Meting van die prestasie van die ekonomie
• Keynesiaanse ekonomiese model
Vaardighede
Jy sal ook in staat wees om:
• die doelwitte van die makrobeleid te identifiseer
• die meting van verskeie prestasies van die ekonomie te verduidelik
• die Keynesiaanse ekonomiese model te beskryf
• onderskeid te tref tussen verbruikersbesteding en investeringsbesteding
GEC105 Ekonomie
Bladsy 74 Studie-eenheid 3: Makro-ekonomie: Deel
3.2 Voorgeskrewe handboek
Mohr, P. & medewerkers. 2015. Ekonomie vir Suid-Afrikaanse studente. 5de uitgawe.
Pretoria: Van Schaik Uitgewers.
Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer:
Hoofstuk 13 en 17.
3.3 Verrykende bronne
• Mahadea, D., Mangondo, K., Snowball, J. & Viljoen, K. 2008. Economics: An
introduction. South Africa: Heimann.
• Mohr, P. 2001. Economic indicators. Revised Edition. South Africa: Unisa Press.
• Roos, A. 2008. Economics: An introduction. South Africa: Heimann.
• Sloman, J. & Jones, E. 2011. Economics and the business environment. England:
Pearsons Education Limited.
3.4 Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan:
Sleutelwoord Omskrywing
Belasting (T) Verpligte betaling aan die owerheid deur verskillende
rolspelers.
Verbruikersprysindeks
(VPI)
ʼn Indeks wat die koste van ʼn verteenwoordigende mandjie
verbruiksgoedere en -dienste weerspieël.
Outonome verbruik Die deel van verbruik wat onafhanklik van die inkomstevlak is.
Vorige besparing en krediet word gebruik om besteding te
finansier.
Verbruiksfunksie Verwantskap tussen verbruiksbesteding deur huishoudings en
totale inkomste.
3.5 Inleiding
In hierdie studie-eenheid word daar aandag gegee aan die makro-ekonomie. Ons begin deur
te kyk na die verhouding tussen huishoudings, ondernemings, die regering en die
buitelandse sektor binne ʼn gemengde ekonomie. Tweedens word die doelwitte van die
makrobeleid geïdentifiseer. Daarna volg ʼn bespreking wat handel oor die meting van die
GEC105 Ekonomie
Studie-eenheid 3: Makro-ekonomie: Deel I Bladsy 75
verskillende prestasies van die ekonomie en die studie-eenheid eindig met ʼn opsomming
van die Keynesiaanse ekonomiese model.
3.6 Die meting van die prestasie van die ekonomie
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 243-266 (Hoofstuk 13)
Die belangrikste makro-ekonomiese doelwitte word eerstens verduidelik en daarna sal die
res van hierdie afdeling fokus op die meting van die prestasie van die ekonomie deur hierdie
doelwitte as kriteria te gebruik.
3.6.1 Ander maatstawwe vir produksie, inkomste en besteding
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 251-255
� Bruto nasionale inkomste of produk
Dit maak nie saak van watter land die produksie-eienaar in Suid-Afrika afkomstig is of aan
watter land die produkte wat in Suid-Afrika vervaardig word verkoop word nie. Solank die
produksie op Suid-Afrikaanse bodem plaasvind, vorm dit deel van die Suid-Afrikaanse
BBP. Ekonome wil ook weet wat met die inkomste en lewenstandaard van alle
permanente inwoners en burgers van Suid-Afrika gebeur. Om dit te bepaal moet die
inkomste wat verdien is deur produksiefaktore wat in die buiteland besit word, afgetrek word
van die BBP en moet die inkomste wat verdien is deur Suid-Afrikaanse produksiefaktore in
die buiteland bygetel word. Na hierdie berekening sal dit duidelik wees wat die nasionale
inkomste is en dit word dan die bruto nasionale inkomste (BNI) genoem en is
gelykstaande aan die bruto nasionale produk (BNP).
Kyk na die verduideliking op bladsy 252 om te sien wat word afgetrek en by die BBP bygetel.
In Suid-Afrika gebeur dit dat die vergoeding wat buitelandse produksiefaktore in die
ekonomie verdien, die vergoeding wat Suid-Afrikaanse produksiefaktore in die buiteland
verdien, oorskry. Die verwantskappe word aangedui op bladsy 253.
� Besteding aan BBP
Soos vroeër genoem, is daar drie metodes om BBP te bereken. Ons gaan nou kyk na die
bestedingsbenadering. Die bestedingsbenadering sluit die besteding deur die vier
hoofsektore in die ekonomie in, naamlik:
• Verbruikersbesteding deur huishoudings (C)
• Investeringsbesteding deur ondernemings (I)
• Owerheidsbesteding (G)
GEC105 Ekonomie
Bladsy 76 Studie-eenheid 3: Makro-ekonomie: Deel
• Besteding aan uitvoer (X) minus besteding aan invoer (Z)
Dit word uitgedruk in die volgende formule: BBP= C + I + G + X – Z
Bestudeer Tabel 13-3 wat ’n blik gee op die samestelling van die besteding van BBP in Suid-
Afrika in 2013.
� Bruto binnelandse besteding (BBB)
Die bruto binnelandse besteding dui die totale besteding binne die grense van ʼn land aan;
dit sluit die invoer in en die uitvoer uit. Die verskil tussen BBB en BBP lê dus tussen invoer
en uitvoer, want BBP sluit die uitvoer in en die invoer uit. Daar is drie binnelandse
bestedingskomponente (BBB), naamlik C, I en G. Die formule vir die berekening van BBB
lyk soos volg:
BBB = C + I + G.
� ʼn Opsomming van die belangrikste nasionale-rekening-totale
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 255
3.6.2 Die meting van werkverskaffing en werkloosheid
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 255-257
Om werkverskaffing te meet moet daar bepaal word hoeveel mense werk het op die tydstip
waarop die meting plaasvind. Om die werkloosheidsyfer te meet moet daar bepaal word
hoeveel mense bereid en in staat is om te werk, maar nie werk het op die tydstip waarop die
meting plaasvind nie. Die getal, wat dan in persentasie uitgedruk word, word die
werkloosheidskoers genoem.
3.6.3 Die meting van pryse: die verbruikersprysindeks
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 257-259
� Verbruikersprysindeks (VPI)
Die VPI is ʼn denkbeeldige mandjie goedere en dienste wat ʼn tipiese gemiddelde Suid-
Afrikaanse huishouding elke maand aankoop. Aan elkeen van hierdie goedere en dienste
word ʼn sekere gewig gekoppel, wat dan gebruik word om hierdie mandjie goedere en
dienste elke maand te meet.
Maak seker dat jy weet watter vyf aksies Statistiek Suid-Afrika moet uitvoer vir die
samestelling van die VPI (bladsy 258). Die mandjie bestaan uit 393 verbruikersgoedere en -
dienste en hierdie goedere en dienste word weer in 40 groepe en subgroepe verdeel.
Volgens Tabel 13-5 sal jy merk dat die grootste groep in die mandjie uit voedsel, vervoer en
GEC105 Ekonomie
Studie-eenheid 3: Makro-ekonomie: Deel I Bladsy 77
behuising bestaan. Die hoogste indeksgroep was drank en tabak wat beteken dat die pryse
van hierdie groep die meeste gestyg het vanaf 2012 tot 2013.
3.6.4 Die meting van transaksies met die res van die wêreld: die betalingsbalans
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 259-264
Die betalingsbalans is ʼn sistematiese rekening van al die ekonomiese transaksies tussen
lande. Daar word van alle transaksies met die res van die wêreld rekord gehou.
Daar word hoofsaaklik tussen twee rekeninge onderskei, naamlik die lopende rekening en
die finansiële rekening. Hierdie rekening kan surplusse of tekorte toon. Die lopende rekening
bevat al die transaksies rakende invoere en uitvoere. ʼn Surplus op die lopende rekening in
Suid-Afrika beteken dat die waarde van die uitvoere van Suid-Afrika die waarde van die
invoere vir die tydperk oorskry. Indien daar ʼn tekort op die lopende rekening is, dui dit weer
aan dat meer invoere as uitvoere gedurende die tydperk plaasgevind het. Die finansiële
rekening bevat slegs suiwer finansiële transaksies tussen Suid-Afrika en die res van die
wêreld.
Die betalingsbalans is een van die belangrikste aanwysers van die ekonomiese stand in ʼn
land.
3.6.5 Die meting van ongelykheid: die verdeling van inkomste
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 264-265
Daar is drie maatstawwe wat gebruik word om die gelykheid/ongelykheid van die verdeling
van inkomste te meet nadat die nodige basiese inligting deur bevolkingsensusse,
belastingopgawes en ander bronne ingesamel is:
� Lorenz-kromme
Bestudeer Tabel 13-7 en Figuur 13-1. Die individue/huishoudings in die ekonomie word van
die armste tot die rykste op ʼn persentasiebasis gerangskik. Die horisontale as toon die
persentasies van arm na ryk en die vertikale as toon die kumulatiewe persentasie van die
totale inkomste. Daar loop ʼn diagonale lyn deur die grafiek wat die absoluut gelyke verdeling
van inkomste aandui. Die graad van ongelykheid word deur die afwyking vanaf die diagonale
lyn getoon. Hoe groter die afstand tussen die diagonaal en die Lorenz-kromme, hoe groter is
die graad van ongelykheid. Die grys gedeelte word die gebied van ongelykheid genoem.
GEC105 Ekonomie
Bladsy 78 Studie-eenheid 3: Makro-ekonomie: Deel
� Gini-koëffisiënt
Bestudeer bladsy 265. Wanneer die Gini-koëffisiënt gelyk is aan nul, is die ongelykheid dus
ook nul en wanneer een individu/huishouding die totale inkomste ontvang, sal die Gini-
koëffisiënt een wees wat dui op ʼn ongelyke verdeling van inkomste.
� Kwantielverhouding
Die kwantielverhouding is die verhouding tussen die persentasie van die inkomste wat deur
die hoogste persent van die bevolking ontvang word en die persentasie van die inkomste
wat deur die laagste persent van die bevolking ontvang word. Hoe groter die verhouding,
hoe groter is die graad van ongelykheid.
3.7 ʼn Eenvoudige Keynesiaanse ekonomiese model
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 327-350 (Hoofstuk 17)
3.7.1 Produksie, inkomste en besteding
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 327-330
Jy sal onthou dat ons reeds in Studie-eenheid 1 melding gemaak het van die ekonomiese
vloeie wat in die ekonomie plaasvind en dat die drie sentrale vloeie produksie, besteding en
inkomste is.
Daar bestaan ʼn deurlopende vloei tussen produksie, besteding en inkomste in die ekonomie.
Deur deel te neem aan produksie kry eienaars van produksiefaktore inkomste in die vorm
van lone, rente en wins. Die waarde van produksie is gelyk aan dit wat betaal word vir die
produksiefaktore. Daar kan dus gesê word: produksie = inkomste.
Inkomste wat ontvang word deur eienaars van die produksiefaktore word dan gebruik om
produkte te koop. Opsommend beteken dit dus: produksie = inkomste = besteding.
Die totale inkomste in die ekonomie kan slegs toeneem indien produksie uitbrei. Totale
produksie en totale inkomste is dus eintlike twee kante van dieselfde muntstuk.
Besteding kan egter groter wees as die inkomste gedurende ʼn gegewe tydperk. Die twee
redes vir hierdie verskynsel is, eerstens, dat huishoudings moontlik voorheen gespaar het en
nou hierdie spaargeld gebruik om produkte te koop, of tweedens, dat goedere ook op krediet
deur huishoudings gekoop kan word. Jy sal onthou dat ʼn besparing ʼn lekkasie uit die
kringloop is. As gevolg van lekkasies kan die volgende in die ekonomiese vloei gebeur:
• Besteding kan gelyk wees aan produksie en inkomste (ewewigsvlak is bereik).
• Besteding kan groter as produksie en inkomste wees.
GEC105 Ekonomie
Studie-eenheid 3: Makro-ekonomie: Deel I Bladsy 79
• Besteding kan kleiner as produksie en inkomste wees.
In die ekonomie word verskillende simbole aan die verskillende rolspelers gekoppel. Ons het
vroeër aangedui dat ons in ekonomie van grafieke, vloeie, formules en vergelykings gebruik
maak om die ekonomie te probeer ontleed.
In die makro-ekonomie word die simbool Y gebruik om totale produksie of totale inkomste
aan te dui en die simbool A vir totale besteding. Maak seker dat jy hierdie toepassings
verstaan (kyk bladsy 329 van die handboek).
3.7.2 Die basiese aannames van die model
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 330-331
Verwys na Raam 17-2 in die handboek vir ʼn opsomming van die aannames wat gemaak is
vir die Keynesiaanse model en ook wat die implikasies van hierdie aannames is. Dit is
belangrik om te onthou dat hierdie Keynesiaanse model baie vereenvoudig is, sodat ons
duidelik die invloed op die ekonomie kan sien. Daar kom gewoonlik meer veranderlikes voor
wat in ag geneem moet word.
Volgens die vereenvoudigde Keynesiaanse model neem ons aan dat daar slegs twee
rolspelers in die ekonomie is wat geld bestee. Die eerste is huishoudings en hul besteding in
die ekonomie staan bekend as verbruiksbesteding en word deur die simbool C aangedui.
Die tweede rolspeler is ondernemings en ondernemings se besteding word
investeringsbesteding genoem en deur die simbool I aangedui.
3.7.3 Verbruiksbesteding
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 331-333
Afdeling 17.3 in die handboek gee ʼn volledige beskrywing van wat
verbruikersbesteding/verbruiksbesteding is. Verbruikers kan geld bestee aan duursame
goedere soos huishoudelike toestelle, semi-duursame goedere soos klere en nie-duursame
goedere soos kos. Dit is vanselfsprekend dat besteding aan kos, wat gesien word as nie-
duursame besteding, die grootste komponent van besteding uitmaak en ook die mees
stabiele komponent is, omdat dit daagliks gebeur en nie vermy kan word nie.
� Verbruiksfunksie
Die verbruiksfunksie is hier ter sprake en verwys na die verwantskap tussen
verbruikersbesteding en totale inkomste. Volgens Keynes is inkomste die belangrikste faktor
wat besteding sal beïnvloed. Maak seker dat jy die drie kenmerke van verbruiksfunksie
verstaan (bladsy 332).
GEC105 Ekonomie
Bladsy 80 Studie-eenheid 3: Makro-ekonomie: Deel
Verwys nou na Figuur 17-1 in die handboek om te sien hoe die verbruiksfunksie grafies
voorgestel word. Dit is belangrik dat jy verstaan hoe om grafieke te interpreteer. Op die
vertikale as word, in hierdie geval, die totale verbruikersbesteding aangetoon, met totale
inkomste op die horisontale as. Van 0 tot C1 is die outonome verbruik. Dit beteken dus dat,
al is die inkomste 0, gaan verbruik nog steeds plaasvind tot en met C1. Jy sal sien dat,
indien inkomste toeneem van Y1 na Y2, neem verbruik ook toe van C2 na C3. Neem kennis
dat die toename in inkomste groter is as wat die toename in verbruik is. Hierdie verhouding
tussen die toename in verbruik en die toename in inkomste, word die
grensverbruiksgeneigdheid genoem.
Grensverbruiksgeneigdheid wys wat jy gaan doen, indien jy, byvoorbeeld, R10 per maand
meer inkomste kry – presies hoe jy daardie bykomende R10 gaan bestee. Jy mag dalk
besluit om R6 te spaar, wat beteken dat, alhoewel jou inkomste met R10 toegeneem het, jou
besteding of verbruik net met R4 gaan toeneem.
� Die posisie van die verbruiksfunksie
Die afsnit van die lyn in Figure 17-1 en 17-2 wat deur C1 aangedui word, verander as die
verbruiksfunksie verskuif. Die posisie van die verbruiksfunksie word bepaal deur die nie-
inkomste-determinante, soos gesien kan word in Raam 17-3.
� Die vergelyking vir die verbruiksfunksie
Bestudeer bladsy 333 om te sien hoe die verbruiksfunksie in ʼn vergelyking uitgedruk word.
3.7.4 Investeringsbesteding
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 333-342
Investeringsbesteding (I) is meer wisselvallig en minder voorspelbaar as
verbruikersbesteding. Jy sal onthou dat investering na die aankoop van kapitaalgoedere,
soos geboue deur ondernemings, verwys. Daar is sekere redes hoekom ondernemings
minder of meer investeer. Hierdie redes word in afdeling 17.4 bespreek en is die koste van
die kapitaalgoedere, rentekoerse en verwagte inkomste.
Investering (I) word gewoonlik as onafhanklik van die inkomstevlak beskou. Investering
beïnvloed wel inkomste, maar word nie self deur inkomste bepaal nie. Investering (I) is dus
outonoom met betrekking tot inkomste. Verwys na Figuur 17-4 in die handboek. Jy sal sien
dat investering (I) gaan plaasvind, al is inkomste nul.
Om die ewewigsvlak van inkomste volgens die Keynesiaanse model te bepaal, maak ons
gebruik van ʼn 45-grade-lyn wat in ons grafiek getrek word. Hierdie 45-grade-lyn
verteenwoordig al die punte waar dit wat gemeet word op die vertikale as (naamlik totale
GEC105 Ekonomie
Studie-eenheid 3: Makro-ekonomie: Deel I Bladsy 81
besteding) gelyk is aan dit wat gemeet word op die horisontale as, naamlik totale inkomste
(Y). Hierdie lyn dui dus alle moontlike ewewigspunte aan.
Figuur 3.1 Ewewigsinkomstevlak
(Steyn (red.): 2012)
Figuur 3.1 hierbo wys dat inkomste Y in ewewig is wanneer dit gelyk is aan totale
besteding A. Dit is op die grafiek aangedui deur Punt E. Indien totale besteding A groter is
as inkomste Y, gaan daar ʼn oormaat vraag in die ekonomie voorkom. Hierdie oormaat vraag
word aangedui deur die area gemerk as B op die grafiek. Dit beteken dat die huidige
produksie nie voldoende is vir die vraag na produkte wat bestaan nie. Wanneer totale
besteding A egter weer kleiner is as totale inkomste Y, gaan daar ʼn oormaataanbod in die
ekonomie bestaan. Hierdie oormaat word op die grafiek aangedui as C. Dit beteken dat al
die produkte wat geproduseer is, nie verkoop word nie. (Sien ook Figuur 17-7 op bladsy 340)
3.7.5 Die algebraïese voorstelling van die eenvoudige Keynesiaanse model
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 342-344
Bestudeer die algebraïese voorstelling van die model in afdeling 17.6 in die handboek.
3.7.6 Die invloed van ʼn verandering in investering: die vermenigvuldiger
Lees deur afdeling 17.7 in die handboek. Die verhouding tussen die uiteindelike verandering
in inkomste en die aanvanklike investering word die vermenigvuldiger genoem. Die grootte
van die vermenigvuldiger hang af van die grootte van die deel van die bykomende inkomste
wat in elke rondte gegenereer word en wat in die volgende rondte bestee word, met ander
woorde van die grensverbruiksgeneigdheid.
B
C
A = Y
To
tale
b
est
ed
ing
Totale inkomste
A = C + I
Hierdie is die somtotaal van
outonome C en outonome I
Ye
Ae E
GEC105 Ekonomie
Bladsy 82 Studie-eenheid 3: Makro-ekonomie: Deel
3.8 Samevatting
Eerstens is die verhouding tussen huishoudings, ondernemings, die regering en die
buitelandse sektor binne ʼn gemengde ekonomie bespreek en is ekonomiese inspuitings,
lekkasies, invoere en uitvoere uitgelig. Die doelwitte van die makrobeleid is geïdentifiseer en
daarna het ʼn bespreking gevolg oor die meting van die prestasie van die ekonomie. Aandag
is gegee aan die bruto binnelandse produk, die meting van werkverskaffing en werkloosheid,
meting van pryse, die betalingsbalans en die meting van ongelykheid met die verdeling van
inkomste. Laastens is die Keynesiaanse ekonomiese model bespreek, waaronder twee
konsepte, naamlik verbruikersbesteding en investeringsbesteding, beklemtoon is.
3.9 Selfevaluering
Aktiwiteit 11
Wat gebeur in die ekonomie volgens die Keynesiaanse model, indien totale produksie (Y)
die totale besteding (A) oorskry?
Aktiwiteit 12
Verduidelik waarom daar ewewig volgens die Keynesiaanse model in die ekonomie is
wanneer die totale besteding (A) gelyk is aan die totale produksie of inkomste (Y).
GEC105 Ekonomie
Studie-eenheid 4: Makro-ekonomie: Deel II Bladsy 83
STUDIE-EENHEID 4: MAKRO-EKONOMIE: DEEL II
4.1 Studie-eenheid leeruitkomste
Kennis en begrip
Na voltooiing van Studie-eenheid 4 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip van die
volgende te demonstreer:
• Owerheidsektor en die fiskale beleid
• Buitelandse sektor
• Geld en die monetêre beleid
• Makro-ekonomiese teorie en beleid
Vaardighede
Jy sal ook in staat wees om:
• owerheidsektore te identifiseer
• owerheidsbesteding en finansiering te verduidelik
• te analiseer waarom lande handel dryf
• geld en monetêre beleide te bespreek
• makro-ekonomiese teorie en beleid te beskryf
GEC105 Ekonomie
Bladsy 84 Studie-eenheid 4: Makro-ekonomie: Deel II
4.2 Voorgeskrewe handboek
Mohr, P. & medewerkers. 2015. Ekonomie vir Suid-Afrikaanse studente. 5de uitgawe.
Pretoria: Van Schaik Uitgewers.
Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer:
Hoofstuk 14, 15, 16 ,18 en 19.
4.3 Verrykende bronne
• Mahadea, D., Mangondo, K., Snowball, J. & Viljoen, K. 2008. Economics: An
introduction. South Africa: Heimann.
• Mohr, P. 2001. Economic indicators. Revised Edition. South Africa: Unisa Press.
• Roos, A. 2008. Economics: An introduction. South Africa: Heimann.
• Sloman, J. & Jones, E. 2011. Economics and the business environment. England:
Pearsons Education Limited.
4.4 Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan:
Sleutelwoord Omskrywing
Ekspansionistiese fiskale
beleid
Wanneer owerheidsbesteding verhoog word of belasting
verlaag word in ʼn poging om die ekonomiese toestande te
verbeter.
Fiskale beleid Beleid oor die vlak en samestelling van staatsbesteding,
belasting en lenings.
Grensverbruiksgeneigdheid Dui die verhouding aan tussen verbruik en inkomste. Dit dui
die gedeelte van die toename in inkomste aan wat verbruik
sal word.
Inflasie Die volgehoue styging in pryse oor die algemeen.
Repokoers Rentekoers wat banke vir hul vereiste reserwes moet
betaal.
GEC105 Ekonomie
Studie-eenheid 4: Makro-ekonomie: Deel II Bladsy 85
4.5 Inleiding
Hierdie studie-eenheid handel oor verskeie onderwerpe in die makro-ekonomie. Eerstens
word die owerheidsektor en die fiskale beleid bespreek. Daarna word daar aandag gegee
aan die buitelandse sektor en waarom lande handel dryf. Verder word geld en monetêre
beleid bespreek. Laastens fokus die studie-eenheid op makro-ekonomiese teorie en beleid.
4.6 Die owerheidsektor en die fiskale beleid
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 287-311 (Hoofstuk 15)
4.6.1 Die owerheid of publieke sektor
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 288
Hieruit sien ons dat die owerheidsektor in Suid- Afrika uit die volgende bestaan:
Sentrale regering Verantwoordelik vir nasionale sake, soos
verdediging.
Provinsiale regering Verantwoordelik vir streeksake, soos
behuising en onderwys.
Plaaslike regering Verantwoordelik vir plaaslike aangeleenthede,
soos riolering, water en paaie.
Openbare korporasies Sakeondernemings van die regering, soos
Eskom en Transnet.
Bestudeer afdeling 15.1 in die handboek en skenk veral aandag aan Figure 15-1 en 15-2.
4.6.2 Owerheidsdeelname in die ekonomie
Lees deur afdeling 15.2 in die handboek op bladsy 288-289. Dit is belangrik dat jy weet wat
die verskil tussen privatisering en nasionalisering is (sien afdeling 15.7, bladsy 301-302).
Lees afdeling 15.3-15.6 deur vir agtergrondinligting. Die inhoud fokus op markmislukking,
redes vir owerheidsinmenging en hoe die owerheid inmeng.
4.6.3 Fiskale beleid en die begroting
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 303
Omdat regerings goedere en dienste aankoop, moet hierdie aankope op ʼn manier
gefinansier word. Die fiskale beleid word deur die regering opgestel en toon aan wat die
GEC105 Ekonomie
Bladsy 86 Studie-eenheid 4: Makro-ekonomie: Deel II
staatsbesteding vir die termyn gaan wees en hoe hierdie uitgawes gefinansier gaan word.
Verwys na afdeling 15.8 in handboek vir meer inligting oor die fiskale beleid. Maak seker dat
jy deur die huidige jaar se begrotingsrede werk wat aan die einde van Februarie aan die
publiek voorgelê word.
4.6.4 Staatsbesteding
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 303-305
Staatsbesteding vorm ʼn belangrik deel van die totale besteding in die ekonomie en word
gewoonlik in enige ekonomiese formule aangedui met die simbool (G) (verwys na afdeling
5.9 in die handboek).
Staatsbesteding in Suid-Afrika het oor die afgelope paar jare aansienlik toegeneem in
vergelyking met vroeëre jare. Die redes wat aangevoer word vir die toename, sluit in:
• Politieke en ander skokke, byvoorbeeld oorloë
• Herverdeling van inkomste
• Bevolkingsgroei en verstedeliking
4.6.5 Finansiering van staatsbesteding
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 305-306
Nie net het die algemene besteding deur die regering verhoog nie, maar die samestelling
van die besteding het ook deur die jare verander. Soos wat die regering se prioriteite
verander en daar ook verandering in die ekonomiese en sosiale situasie in die land is,
verander die samestelling van dit waarop die owerheid hul geld spandeer. Omdat die
regering nie goedere en dienste het wat hulle kan verkoop, soos in die geval van ʼn
supermark wat produkte verkoop nie, moet die regering op ʼn ander manier sy uitgawes
finansier. Afdeling 15.10 in die handboek fokus op die finansiering van staatsbesteding. Die
drie basiese finansieringsmetodes wat jy moet ken, is inkomste uit eiendom, belastings
en lenings.
4.6.6 Belasting
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 306-310
Belasting is die vernaamste bron van staatsinkomste. Afdeling 15.11 in die handboek is hier
van toepassing. Daar is sekere kriteria waaraan belasting moet voldoen. Die kriteria sluit in
neutraliteit, billikheid en administratiewe eenvoud.
GEC105 Ekonomie
Studie-eenheid 4: Makro-ekonomie: Deel II Bladsy 87
Daar is verskillende soorte belasting wat die regering op verskillende rolspelers in die
ekonomie van toepassing maak. Maak seker jy verstaan die verskil tussen direkte en
indirekte belasting, algemene belasting en selektiewe belasting, asook progressiewe,
proporsionele en regressiewe belasting.
In Suid-Afrika is persoonlike inkomstebelasting die belangrikste vorm van direkte
belasting wat op bladsy 308-309 van die handboek bespreek word. Omdat maatskappye
onafhanklike regsentiteite is, word hulle afsonderlik van hul aandeelhouers belas en is
maatskappybelasting (KWB) van toepassing. BTW is weer die belangrikste vorm van
indirekte belasting vir die Suid-Afrikaanse staat.
4.6.7 Die Keynesiaanse model saam met ʼn staatsektor
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 352-360 (Hoofstuk 18)
Vervolgens gaan ons die staatsektor byvoeg en spesifiek staatsbesteding en belasting onder
die loep neem. Die fiskale beleid word ook weer deel van die bespreking aangesien
staatsbesteding (G) en belasting (T) die hoofkomponente van fiskale beleid vorm. Ons voeg
dus meer komponente by die totale besteding (A).
Afdeling 18.1 in die handboek ontleed hoe staatsbesteding en belasting as
beleidsinstrumente gebruik kan word om die totale inkomste (Y) te beïnvloed.
� Staatsbesteding (G)
Soos reeds genoem, is staatsbesteding ʼn politieke aangeleentheid. Met ander woorde,
staatsbesteding word deur politieke doelwitte, eerder as die totale inkomste (Y) bepaal.
Staatsbesteding word dikwels verhoog wanneer Y daal. Daar is geen verband tussen G en Y
nie. Daar word ook aangedui dat G outonoom is, wat beteken dat G sal plaasvind al is Y nul.
Onthou dat ons reeds by verbruiksbesteding (C) en investeringsbesteding (I) van outonome
besteding gepraat het.
Staatsbesteding (G) moet dus by die ander komponente van totale besteding gevoeg word:
A = C + I + G
Maak seker dat jy Figure 18-1 en 18-2 in die handboek (bladsy 353) verstaan en kan
interpreteer. Ons kan dus aflei dat staatsbesteding gebruik kan word om die vlak van
produksie en inkomste te verhoog. Staatsbesteding is dus ʼn instrument wat gebruik kan
word om produksie en inkomste te verhoog en werkloosheid te verminder.
GEC105 Ekonomie
Bladsy 88 Studie-eenheid 4: Makro-ekonomie: Deel II
� Belasting (T)
Ons het vroeër reeds gesê dat die regering sy besteding finansier deur belastings te hef.
Waar staatsbesteding ʼn inspuiting in die inkomste-en-bestedingskringloop is, is belasting ʼn
lekkasie uit die kringloop. Die teenoorgestelde as wat met owerheidsbesteding gebeur, vind
dus plaas.
Kom ons kyk eers weer presies wat belasting aan ʼn huishouding se inkomste doen. Onthou
dat ons gesê het dat belasting in verskillende vorms gehef kan word, maar dat persoonlike
inkomstebelasting en BTW twee van die belangrikste belastings is wat deur die regering
gehef word.
Indien ʼn persoon ʼn salaris verdien, word daar inkomstebelasting van die persoon se salaris
afgetrek nog voordat dit aan hom/haar oorbetaal word. Dit beteken dat die inkomste wat ʼn
persoon ná belasting verdien, kleiner is as voor belasting. Hierdie inkomste wat ʼn persoon
verdien nadat belasting afgetrek is, word besteebare inkomste genoem. Die besteebare
inkomste van ʼn persoon is dus minder as die oorspronklike inkomste wat hy/sy verdien het.
Persoonlike inkomstebelasting het dus die gevolg dat dit ʼn persoon se inkomste verminder,
wat weer tot gevolg het dat die persoon minder geld het wat aan goedere en dienste bestee
kan word. Belasting (T) verminder dus indirek verbruikersbesteding (C). (Sien Figuur 18-4).
Soos wat ʼn persoon se inkomste toeneem, betaal daardie persoon ook meer belasting. Dit
word progressiewe belasting genoem. Indien ʼn persoon meer inkomste het, en meer
goedere en dienste koop, gaan daardie persoon ook vanselfsprekend meer bydra tot BTW.
Ons kan dus sê dat daar ʼn verband is tussen inkomste en besteding in die ekonomie en die
totale hoeveelheid belasting wat betaal word. T is dus nie outonoom nie, omdat daar ʼn
verband tussen T en Y is.
Dit is belangrik dat jy die verskil tussen totale inkomste en besteebare inkomste ken.
Maak seker dat jy die uitwerking van die twee hoofkomponente, naamlik G en T op die
fiskale beleid onder die knie het.
4.7 Die buitelandse sektor
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 313-326 (Hoofstuk 16)
4.7.1 Waarom lande handel dryf
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 315-318
Omdat verskillende lande oor verskillende produksiefaktore beskik, vind daar handel tussen
lande plaas. Hierdie handel vind plaas in die buitelandse sektor. Die buitelandse sektor sluit
GEC105 Ekonomie
Studie-eenheid 4: Makro-ekonomie: Deel II Bladsy 89
al die lande en instellings buite Suid-Afrika se grense in. Sekere lande het, byvoorbeeld,
meer natuurlike hulpbronne (soos goud in Suid-Afrika se geval) wat hulle dan uitvoer, terwyl
daar weer produkte waaraan Suid-Afrika ʼn tekort het, ingevoer word. Lande dryf dus met
mekaar handel omdat hulle, eerstens, ʼn voordeel daaruit kan verkry en, tweedens, omdat
hulle miskien nie oor al die nodige produksiefaktore beskik wat vir sekere produksie benodig
word nie. Ons gaan nou na die redes vir internasionale handel kyk.
� Handel as gevolg van absolute voordeel
Absolute voordeel bestaan wanneer ʼn land meer van ʼn produk kan produseer per
produksiefaktor, as wat ʼn ander land kan produseer met dieselfde hoeveelheid
produksiefaktore.
Voorbeeld:
Japan Suid-Afrika
Rekenaars 8 000 4 000
Mielies (ton) 16 000 24 000
Tabel 4.1: Rekenaar- en mieliesyfers vir Japan en Suid-Afrika
(Steyn (red.), 2012; Mohr, 2012)
In die boonste tabel word die produksie van beide rekenaars en mielies in Japan en Suid-
Afrika aangedui. Veronderstel beide Japan en Suid-Afrika het elk 100 produksie-eenhede
arbeid tot hulle beskikking. Uit die bostaande tabel kan ons dus sien dat Japan 8 000
rekenaars kan produseer deur sy 100 arbeiders te gebruik, of Japan kan 16 000 ton mielies
produseer. In Suid-Afrika kan daar 4 000 rekenaars vervaardig word deur 100 arbeiders, of
24 000 ton mielies. In hierdie geval het Japan ʼn absolute voordeel in die vervaardiging van
rekenaars (Japan, 8 000 vs. Suid-Afrika, 4 000). Suid-Afrika het weer ʼn absolute voordeel in
die vervaardiging van mielies (Suid-Afrika, 24 000 ton mielies vs. Japan, 16 000 ton mielies).
As gevolg van die verskillende produksiefaktore wat in die verskillende lande voorkom, kan
sommige lande sekere produkte net goedkoper en makliker produseer as ander lande. Ons
praat hier van die geleentheidskoste van produksie. Geleentheidskoste is die koste van
die alternatief wat verbeur word deur die keuse wat gemaak word. Indien jy, byvoorbeeld,
besluit om klas by te woon, is jou geleentheidskoste die feit dat jy nie saam met vriende
koffie kan gaan drink nie. In die tabel hierbo is die geleentheidskoste dat, indien Suid-Afrika
besluit om 24 000 ton mielies te produseer, hulle nie 4 000 rekenaars kan produseer nie.
GEC105 Ekonomie
Bladsy 90 Studie-eenheid 4: Makro-ekonomie: Deel II
Vir Japan is die geleentheidskoste om 8 000 rekenaars te produseer, die 16 000 ton mielies
wat hulle nie kan produseer nie.
Dit is dus tot beide lande se voordeel om met mekaar te handel in die produk waarin die land
die absolute voordeel het. Beide lande trek voordeel uit die feit dat die ander land in die
produksie van die alternatiewe produk spesialiseer.
Lande gaan egter nie net handel dryf omdat een land ʼn absolute voordeel in die produksie
van ʼn produk het nie. Dit is ook nodig dat ons kyk na wat genoem word “relatiewe voordeel”.
� Handel as gevolg van relatiewe voordeel
Die wet van relatiewe voordeel bepaal dat dit onder sekere omstandighede voordelig vir
twee lande kan wees om met mekaar handel te dryf, al is die een land meer doeltreffend in
die produksie van beide produkte.
Voorbeeld:
Japan Suid-Afrika
DVD-spelers 7 500 2 000
Wyn (liter) 1 500 1 000
Tabel 4.2: DVD-spelers teenoor wyn geproduseer in Japan en Suid-Afrika
(Steyn (red.), 2012; Mohr, 2012)
Uit die boonste syfers kan ons aflei dat Japan ʼn absolute voordeel het in die produksie van
DVD-spelers en wyn. Indien Japan 100 eenhede arbeid gebruik, kan hy 7 500 DVD-spelers
produseer of 1 500 liter wyn. Indien Suid-Afrika 100 eenhede arbeid gebruik, kan 2 000
DVD-spelers of 1 000 liter wyn geproduseer word. Japan kan dus meer van beide produkte
produseer deur 100 eenhede arbeid te gebruik. Om te besluit wat die beste vir Japan sal
wees om te produseer (aangesien Japan ʼn absolute voordeel in beide produkte het), moet
ons weereens na die geleentheidskoste van die produkte gaan kyk.
In Japan is die geleentheidskoste om een liter wyn te produseer gelyk aan die produsering
van vyf DVD-spelers (7500/1500), terwyl die geleentheidskoste vir een liter wyn in Suid-
Afrika geproduseer, slegs gelyk aan twee DVD-spelers (2000/1000) is. Japan moet dus vyf
DVD spelers prysgee indien hulle een liter wyn wil produseer. Die geleentheidskoste vir
Japan, indien hulle wyn wil produseer, is dus hoër as wat dit vir Suid-Afrika is. Vir Japan
gaan dit dus beter wees om eerder wyn in te voer omdat die relatiewe koste om wyn te
produseer goedkoper in Suid-Afrika as in Japan is. Beide Japan en Suid-Afrika sal voordeel
daaruit trek indien Japan eerder spesialiseer in die produksie van DVD-spelers.
GEC105 Ekonomie
Studie-eenheid 4: Makro-ekonomie: Deel II Bladsy 91
Die buitelandse sektor word dus ook een van die rolspelers in die ekonomie en het ook ʼn
invloed op die kringlope waarna ons vroeër verwys het. In die volgende paragraaf sal dit
duidelik word hoe die buitelandse sektor deel word van hierdie kringloop.
4.7.2 Handelsbeleid
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 318-319
Regerings beperk internasionale handel om binnelandse industrieë te beskerm van
buitelandse mededinging. Daar is ses maatreëls wat gebruik word, naamlik:
• Invoertariewe
• Invoerkwotas
• Subsidies
• Nietariefversperrings
• Valutabeheer
• Wisselkoersbeleid
Maak seker dat jy elk van hierdie maatreëls kan beskryf.
4.7.3 Wisselkoerse
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 319-325
Buitelandse handel vereis betaling in buitelandse geldeenhede, byvoorbeeld euro, pond
sterling, Amerikaanse dollar, ensovoorts. Suid-Afrikaanse invoerders moet hierdie
geldeenhede betaal vir goedere wat hulle koop en is daarom verplig om Suid-Afrikaanse
rand vir hierdie geldeenhede te ruil en omgekeerd. Suid-Afrikaanse invoerders het dus ʼn
vraag na die betrokke buitelandse geldeenheid en Suid-Afrikaanse uitvoere skep ʼn aanbod
van buitelandse valuta. Die koers waarteen hierdie geldeenhede verruil word, word
wisselkoers genoem. Die wisselkoers kan met behulp van ʼn vraagkromme en
aanbodkromme ontleed word.
Maak seker dat jy die verskil tussen appresiasie en depresiasie ken en dat jy ʼn
valutamark kan definieer (verwys na bladsy 319).
Die vraag en aanbod na buitelandse valuta werk op dieselfde prinsiep as die
oorspronklike vraagkromme en aanbodkromme soos in Studie-eenheid 1 bespreek.
Bestudeer bladsy 320-323. Gee spesifiek aandag aan Figure 16-2 en 16-3 en Tabel 16-1 en
16-2.
GEC105 Ekonomie
Bladsy 92 Studie-eenheid 4: Makro-ekonomie: Deel II
Die sentrale bank kan inmeng in die valutamark deur die wisselkoerse te beheer; dit staan
bekend as beheerde swewing en word uitgebeeld in Figuur 16-4 op bladsy 324. Maak
seker dat jy die figuur kan verduidelik.
Skenk aandag aan afdeling 16-5 wat die ruilvoet verduidelik.
4.7.4 Bekendstelling van die buitelandse sektor aan die Keynesiaanse model: die
oop ekonomie
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 360-371
Lees afdeling 18.3 in die handboek om agtergrond te kry oor die Keynesiaanse model en die
buitelandse sektor.
4.8 Geld en die monetêre beleid
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 267-286 (Hoofstuk 14)
Geld is een van die belangrikste middele in die ekonomie. Geld het egter al verskillende
vorme deur die jare aangeneem. In die dae van ruilhandel is beeste, skape en ander
stowwe, soos goud, as betaalmiddel gebruik en het dus dieselfde doel gedien as papiergeld
vandag. Papiergeld word deur sentrale banke uitgereik (verwys na afdeling 14.2 in die
handboek). In Suid-Afrika word dit gedoen deur die Reserwebank.
Onthou dat geld nie ʼn produksiefaktor is nie en dat geld ook nie dieselfde is as rykdom of
inkomste nie. Geld is ʼn belangrike uitvindsel wat die handelsproses tussen verskillende
partye vergemaklik.
Daar is geen verband tussen die hoeveelheid geld in die ekonomie en die vlak van
produksie en inkomste nie. Indien daar so ʼn verband was, sou dit aansienlik makliker
gewees het om van die ekonomiese probleme in die ekonomie, soos armoede, vinnig op te
los, want meer geld kon net gedruk word.
Kom ons kyk, eerstens, na die funksies van geld (afdeling 14.1 van die handboek).
4.8.1 Die funksies van geld
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 268-270
Geld as ruilmiddel beteken dat geld ʼn aanvaarbare eenheid is wat gebruik kan word om
goedere en dienste voor te ruil. Indien geld nie as ruilmiddel bestaan het nie, sou goedere
en dienste geruil moes word. Dit sou beteken dat daar ʼn ooreenstemming van behoeftes
moes wees. Indien ek oor ʼn plaas beskik en ek wil graag ʼn motor bekom, sou ek iemand
moes soek wat sy motor vir my plaas wou ruil. Indien die persoon met die motor egter ʼn huis
GEC105 Ekonomie
Studie-eenheid 4: Makro-ekonomie: Deel II Bladsy 93
en nie ʼn plaas wou hê nie, sou ons nie met mekaar kon handel nie en sou ek verder moes
soek na iemand wat aan my behoefte sal voldoen.
Hierdie funksie van geld voorsien ʼn definisie van geld, naamlik dat geld enigiets is wat
algemeen aanvaar word as betaling vir goedere en dienste, of wat vir die aflossing van skuld
aanvaar word.
Geld as rekeneenheid verwys na die eenheid wat gebruik word om die prys van goedere en
dienste uit te druk. In Suid-Afrika werk ons met rande en sente. Om die meeste uit jou
maandelikse begroting te kry, moet jy besluit of die geleentheidskoste om een fliek meer te
gaan kyk, wel die moeite werd gaan wees. Maar geleentheidskoste word nie in rand en sent
gemeet nie, dit is die hoeveelheid roomyse, koffies en sjokolades wat jy moet prysgee vir die
een ekstra fliek wat jy wil gaan kyk. Dit is maklik om hierdie berekeninge te doen wanneer
alle goedere ʼn prys in rande en sente aan hulle gekoppel het. Indien ʼn fliek R25 kos en ʼn
koffie R5, kan jy dadelik bereken dat een ekstra fliek jou van vyf koppies koffie gaan
ontneem.
Geld as waardedraer beteken dat geld gehou kan word en op ʼn later stadium verruil kan
word vir goedere en dienste. Dit is egter ook belangrik om hier te weet dat die koopkrag van
geld verwys na hoeveel van ʼn produk jou geld op verskillende tye kan koop. Indien inflasie
voorkom, sal jou koopkrag minder wees, wat beteken jy gaan dalk eerder besluit om
gedurende hierdie tydperk van inflasie bates, soos vaste eiendom, as waardedraer te kies.
4.8.2 Geld in Suid-Afrika
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 270-272
Die basiese eienskappe van geld is dat dit eenvormig, duursaam, deelbaar en ook
draagbaar is.
Die Suid-Afrikaanse Reserwebank (SARB) beheer alle monetêre aangeleenthede in die
Suid-Afrikaanse ekonomie. Die SARB gebruik drie maatstawwe om die geldvoorraad in
Suid-Afrika te meet, naamlik M1, M2 en M3. Verwys na afdeling 14.3 in die handboek vir die
bespreking van M1, M2 en M3
M1 Munte en note wat in omloop buite die monetêre sektor is (sluit
dus nie geld in wat tans in banke se kluise is nie).
Onmiddellik-opeisbare deposito’s.
M2 M1 plus
• Korttermyndeposito’s (deposito vir minder as 30 dae belê)
GEC105 Ekonomie
Bladsy 94 Studie-eenheid 4: Makro-ekonomie: Deel II
• Middeltermyndeposito’s (deposito vir minder as 6 maande
belê)
M3 M2 plus
• Langtermyndeposito’s (deposito vir langer as 6 maande belê)
Tabel 4.3: Opsomming van M1, M2 en M3
(Bron: Mohr & medewerkers, 2015: 270-272)
Alle inkomste wat huishoudings en ondernemings verdien word egter nie spandeer nie. Dit
beteken dat geld ook gespaar word. Daar moet dus tussengangers tussen die
surpluseenhede en die tekorteenhede in die geldekonomie wees. Verwys na afdeling 14.4
vir ʼn aanduiding van wie hierdie tussengangers is.
4.8.3 Die Suid-Afrikaanse Reserwebank
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 272-274
Bestudeer afdeling 14.5 in die handboek en maak seker dat jy die volgende kan identifiseer:
• Die vier vernaamste verantwoordelikhede van die SARB
• Die drie dienste wat SARB aan die sentrale regering bied
• Die vier terreine waarop die SARB ʼn rol speel
4.8.4 Die vraag na geld
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 275-279
Ter inleiding is dit belangrik om kennis te neem dat geld hoofsaaklik deur banke geskep
word en nie deur ʼn munt of drukpers nie. Soos ons hierbo genoem het, word geld in die
ekonomie gespaar en deur banke as deposito’s gehou. Indien ʼn persoon dus ʼn tekort aan
geld het, kan hy ʼn lening by die bank maak. Die bank is dan gemagtig om ʼn sekere deel van
die deposito’s in sy besit vir hierdie persone aan te bied in die vorm van lenings wat
terugbetaal moet word.
Bestudeer afdeling 14.6 van die handboek oor die vraag van geld.
Rykdom kan in reële bates, soos vaste eiendom, of finansiële bates, soos effekte, gehou
word. Die hoeveelheid geld wat gevra word, is die bedrag wat die rolspelers in die ekonomie
beplan om te hou in die vorm van kontantdeposito’s. Let egter daarop dat die vraag na geld
nie verwar moet word met mense se behoeftes na geld nie. Dit is nie moontlik om aan alle
GEC105 Ekonomie
Studie-eenheid 4: Makro-ekonomie: Deel II Bladsy 95
behoeftes in die mark te voldoen nie, maar ʼn persoon se inkomste beperk die hoeveelheid
geld in sy besit.
Om die vraag na geld beter te verstaan, moet ons onderskei tussen geld en rentedraende
bates, of, soos ons vroeër gesê het, effekte.
Huishoudings en ondernemings het die keuse om hulle geld te hou in die vorm van kontant
in hulle sak, of om dit te belê. Indien geld as kontant gehou word, word daar geen rente op
die geld verdien nie. Hulle kon egter besluit om effekte met die geld te koop waarop hulle
rente sou verdien het.
Hier het ons weer te doen met geleentheidskoste. Die geleentheidskoste verbonde aan die
keuse om geld in die vorm van kontant in jou sak te hou, is die rente wat jy verbeur deur nie
effekte te koop nie.
Onthou dat ons vroeër oor die funksies van geld gepraat het, onder andere oor die
ruilfunksie en die waardedraende funksie van geld. Met hierdie funksies in gedagte, gaan
ons nou kyk na die redes hoekom huishoudings en ondernemings mag verkies om geld in
die vorm van kontant te hou.
1. Transaksiemotief Rolspelers het geld nodig om transaksies aan te gaan
en goedere en dienste te koop. Jy het geld gedurende
die maand nodig om al jou kos te koop en daarom kan
jy nie jou maandelikse inkomste net so spaar nie.
2. Spekulasiemotief Jy mag dalk geld nodig hê om, byvoorbeeld, ʼn huis te
koop, aangesien die huismarkpryse baie laag is. Jy
gaan dus nie effekte koop nie, maar eerder in eiendom
wil belê. Rentekoerse het ʼn effek op die
spekulasiemotief.
Tabel 4.4: Opsomming van likiditeitsvoorkeur
(Mohr & medewerkers, 2015: 276-278)
4.8.5 Die voorraad van geld: hoe word geld geskep?
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 279-281
Lees afdeling 14.7 in die handboek deur om ʼn agtergrond te kry van geldvoorraad.
GEC105 Ekonomie
Bladsy 96 Studie-eenheid 4: Makro-ekonomie: Deel II
4.8.6 Instrumente van monetêre beleid
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 281-284
Ons het vroeër verwys na die Suid-Afrikaanse Reserwebank (SARB) wat verantwoordelik is
vir die handhawing van die monetêre beleid in Suid-Afrika. Dit beteken, onder andere, dat
die SARB die hoeveelheid geld in sirkulasie kan aanpas. Die SARB se visie is om ʼn stabiele
finansiële omgewing te skep wat sal lei tot, onder andere, ekonomiese groei. Die SARB se
primêre doel is om prysstabiliteit in die ekonomie te bewerkstellig. Afdeling 14.8 in die
handboek gee ʼn meer volledige verduideliking van die ontwikkeling van die monetêre
beleidsraamwerk. Om hierdie primêre doel te bereik, is die SARB verantwoordelik vir die:
• formulering en implementering van monetêre beleid
• diens aan die regering
• voorsiening van ekonomiese en statistiese dienste
• handhawing van finansiële stabiliteit
Die twee vernaamste beleidsinstrumente wat die SARB gebruik, word in afdeling 14.8 van
die handboek bespreek:
• Akkommodasiebeleid
• Opemarkbeleid
� Akkommodasiebeleid as instrument
Noudat ons ʼn beter agtergrond van die SARB en sy funksies het, moet ons die instrumente
van die monetêre beleid in meer diepte beskou.
Die belangrikste eienskap van die klassieke kontantreserwestelsel is die 2.5%
kontantreserwe wat alle banke verplig is om te hou. Dit beteken dat ʼn bank 2.5% van sy
verpligtinge teenoor die publiek as reserwe by die SARB moet hou. Banke kan bymekaar
geld leen, indien hulle ʼn tekort ervaar teen, wat genoem word, die interbank-oornagkoers.
Indien alle finansiële instellings likiditeitsprobleme ervaar, tree die SARB as kredietverlener
op. Dit beteken dat die SARB deur die repostelsel die nodige fondse aan die banke
beskikbaar stel.
Die repostelsel voorsien likiditeit aan banke deur middel van terugkoopooreenkomste tussen
die SARB en sy bankkliënte.
Die akkommodasiebeleid gaan dus daaroor dat die SARB die repokoers wysig en ander
voorwaardes waarvolgens kontant aan banke voorsien word, verander. Die
akkommodasiebeleid is ʼn instrument wat die geldvoorraad beheer deur wysigings te maak in
GEC105 Ekonomie
Studie-eenheid 4: Makro-ekonomie: Deel II Bladsy 97
die koste van krediet. Wanneer die repokoers verander, lei dit tot die verandering in die
rentekoers wat verbruikers betaal vir hulle lenings by die banke. Die koste van die lening of
krediet is dus afhanklik van die repokoers.
� Opemarkbeleid as instrument
Opemarktransaksies as beleidsinstrument gaan oor die koop en verkoop van finansiële
bates deur die SARB met die doel om rentekoerse en die geldvoorraad te beïnvloed.
Met finansiële bates word bedoel skatkiswissels en staatseffekte. Indien die SARB die
geldvoorraad wil verhoog, koop die bank staatseffekte op die ope mark van ʼn finansiële
instelling. Die SARB sal vir hierdie staatseffekte betaal deur die kontantreserwe van die
spesifieke bank te verhoog. Onthou dat die 2.5% kontantreserwes wat banke verplig is om te
hou, by die SARB gehou word. Om dus ʼn boekinskrywing te maak in die betrokke bank se
rekening, beskik hierdie bank nou oor surplus reserwes wat gebruik kan word om opeisbare
deposito’s te skep. Die teenoorgestelde is ook moontlik wanneer die SARB die geldvoorraad
wil verminder.
Die SARB moet banke dus oorreed om staatseffekte te koop of te verkoop, afhangende van
wat hulle wil hê moet gebeur met die geldvoorraad. Om die finansiële instansies aan te
moedig om effekte te koop, maak die SARB die prys van die effekte aantrekliker deur dit te
verlaag. Die opbrengs op die effekte sal dus hoër wees omdat die bank dit vir ʼn laer prys
koop.
Die opemarktransaksies word gebruik om die akkommodasiebeleid van die SARB te
ondersteun omdat hierdie opemarktransaksies ook ʼn invloed op rentekoerse het.
Die belangrikste kenmerk van die opemarkbeleid is dat dit gebruik kan word om
kontantreserwes te manipuleer en help om die akkommodasiebeleid meer effektief te maak.
Alhoewel die twee belangrikste instrumente nou bespreek is, sal dit goed wees indien jy
gaan oplees oor die ander maatreëls wat bestaan, al word van hulle nie meer in Suid-Afrika
gebruik nie. Hierdie maatreëls sluit in kredietplafonne, depositokoersbeheer,
huurkoopvoorwaardes, wysigings in valutabeheerregulasies, inmenging in die mark vir
buitelandse valuta en staatskuldbeheer. Die internet is ʼn goeie bron van inligting.
GEC105 Ekonomie
Bladsy 98 Studie-eenheid 4: Makro-ekonomie: Deel II
4.9 Meer oor makro-ekonomiese teorie en beleid
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 373-394 (Hoofstuk 19)
4.9.1 Die totale-vraag-en-aanbodmodel
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 374-381
Die totale-vraag-en-aanbodmodel (AD-AS-model) verskil van die Keynesiaanse model en is
die gewildste model in makro-ekonomie. Verwys na Raam 19-1 vir ʼn opsomming van die
belangrikste verskille tussen die twee modelle.
Kyk ook na Figuur 19-1 op bladsy 375. Die AD-kromme loop skuins afwaarts van links na
regs, wat die negatiewe verhouding tussen pryse en produksie/inkomste aandui. Die AS
loop skuins opwaarts van links na regs en word primêr beïnvloed deur produksiekoste. Ons
gaan vervolgens die AD- en AS-krommes bespreek.
� Totale-vraagkromme (AD)
Die totale-vraagkromme word saamgestel deur te kyk na die totale besteding (A) in die
ekonomie. Al die komponente wat ons vroeër bespreek het, naamlik C, I, G en T, het ʼn
invloed op die AD-kromme.
Die AD-kromme het ʼn negatiewe helling wat aandui dat ʼn verlaging in pryse sal lei tot ʼn
styging in totale besteding, wat totale produksie en totale inkomste sal laat toeneem.
Dit is belangrik om te onderskei tussen ʼn beweging op die kromme en ʼn beweging van die
kromme.
Figuur 4.1: Verskil tussen beweging op en verskuiwing van die AD-kromme
(Aangepas uit Mohr, 2011: 476)
A
B
Pry
svla
k
Ye
Pe
AD
Y1
P1
Totale produksie of inkomste
AD2
Y2
GEC105 Ekonomie
Studie-eenheid 4: Makro-ekonomie: Deel II Bladsy 99
ʼn Beweging op die kromme vind plaas indien daar ʼn verandering in die komponente is wat
op die grafiek se asse aangedui word. In die geval van die AD-kromme, sal daar ʼn beweging
op die kromme wees indien die prysvlak verander, of indien totale produksie of inkomste
verander. Indien daar byvoorbeeld ʼn styging in pryse is, sal daar ʼn opwaartse beweging op
die AD-kromme wees van A na B. Pryse gaan nou by P1 wees, wat tot gevolg gaan hê dat
totale produksie en inkomste gaan daal na Y1.
Indien daar egter ʼn beweging of verskuiwing van die kromme plaasvind, beteken dit dat
ander faktore as prys verander het. Indien die kromme regswaarts na AD1 skuif, beteken dit
dat teen elke prysvlak die totale vraag hoër is, met die gevolg dat totale produksie en totale
inkomste hoër is. Die teenoorgestelde is waar indien die AD-kromme na links skuif.
Verwys na Tabel 19-1 (bladsy 377 in die handboek) vir ʼn opsomming van die invloed van die
sleutelveranderlikes op die totale-vraagkromme (AD-kromme).
� Die totale-aanbodkromme (AS)
Soos ons reeds gesê het, word die AS-kromme hoofsaaklik beïnvloed deur ʼn verandering in
die koste van produksie. Die koste van produksie word beïnvloed deur pryse en
produktiwiteit van produksiefaktore.
Die AS-kromme het ʼn opwaartse helling van links na regs. Enige faktor wat ʼn verandering
veroorsaak in die pryse waarteen ondernemings ʼn bepaalde uitset produseer, byvoorbeeld
lone, huur, salarisse, rente en wins, sal die AD-kromme laat skuif. Indien daar egter ʼn
verandering in pryse is, sal daar slegs ʼn beweging op die kromme wees. Die konsep wat ons
hierbo bespreek het by die AD-kromme en ʼn beweging op die kromme en ʼn verskuiwing van
die kromme, bly dieselfde (Mohr & medewerkers, 2015: 378) en word hieronder voorgestel:
Figuur 4.2: Verskil tussen beweging op en verskuiwing van AS-kromme
(Mohr & medewerkers, 2015: 278)
Pry
svla
k
Ye
Pe
Y1
P1
Totale produksie of inkomste
Y2
AS
AS2
GEC105 Ekonomie
Bladsy 100 Studie-eenheid 4: Makro-ekonomie: Deel II
ʼn Beweging op die kromme gaan plaasvind indien die prys van die produk verander. Teen
die hoër prys van P1, gaan totale produksie gelyk wees aan Y2; ondernemings sal meer wil
produseer omdat die prys hoër is. Daar gaan opwaartse beweging op die kromme wees.
Indien rentekoerse, byvoorbeeld, sou afneem, sal AS vermeerder, wat ʼn verskuiwing van die
kromme gaan wees na AS1. Meer produkte gaan dus aangebied word teen die huidige prys.
Ondernemings gaan, as gevolg van die laer rentekoers, dalk lenings aangaan om masjinerie
aan te koop wat tot gevolg sal hê dat hulle produksie styg.
Opwaartse verskuiwings van die AS-kromme word aanbodskokke genoem (verwys na
bladsy 380 in die handboek). Om hierdie aanbodskokke teen te werk, kan die regering
gebruik maak van ekspansionistiese fiskale en monetêre beleide. ʼn Ekspansionistiese
fiskale beleid is wanneer die regering G verhoog of T verlaag. ʼn Beperkende fiskale beleid is
net die teenoorgestelde, waar G verlaag word of T verhoog word. ʼn Ekspansionistiese
monetêre beleid is wanneer die Reserwebank die repokoers verlaag. ʼn Beperkende
monetêre beleid sal dus wees indien die repokoers verhoog word.
Hierdie ekspansionistiese beleid gaan egter totale vraag verhoog, wat weer totale produksie,
inkomste en indiensneming gaan verhoog, maar terselfdertyd gaan die pryse ook verhoog.
Die eintlike oplossing vir ʼn aanbodskok is om stappe te neem om produksiekoste te
verminder. Hierna word verwys as ʼn anti-inflasiebeleid. Die doel van so ʼn beleid is om ʼn
balans tussen groei in inkomste en die groei in produktiwiteit aan te help.
Verwys na Tabel 19-2 (bladsy 378 in die handboek) vir ʼn opsomming van die invloed van die
sleutelveranderlikes op die totale-aanbodkromme (AS-kromme).
4.9.2 Monetêre transmissiemeganisme
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 381-386
Ons het gesien dat, indien rentekoerse verlaag, die AD-kromme na regs gaan verskuif, wat
beteken dat daar ʼn groter vraag na produkte gaan wees. Een van die redes hiervoor kan
wees dat huishoudings nou minder in ʼn maand aan rente betaal en dus meer geld het om te
bestee. Die teenoorgestelde is egter ook waar dat, indien rentekoerse weer verhoog, die
AD-kromme na links gaan skuif omdat huishoudings nou minder geld het om te bestee
omdat hulle meer per maand aan rente bestee.
Hierdie invloed wat die monetêre beleid op die res van die ekonomie het, word die
monetêre oordrag- of transmissiemeganisme genoem.
Kyk na Figuur 19-7 op bladsy 383 en na Figuur 19-8 op bladsy 385.
GEC105 Ekonomie
Studie-eenheid 4: Makro-ekonomie: Deel II Bladsy 101
4.9.3 Monetêre en fiskale beleide in die AD-AS-raamwerk
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 386-389
Bestudeer afdeling 19.3 in die handboek. Maak seker dat jy die volgende kan doen:
• Onderskei tussen ekspansionistiese en beperkende beleide
• Bespreek die vier monetêre en fiskale beleidsloerings (sien ook Tabel 19-3)
4.9.4 Ander benaderings tot makro-ekonomie
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 389-394
Die makro-ekonomie in die handboek is hoofsaaklik ʼn mengsel van Keynesiaanse en post-
Keynesiaanse denke. Daar is egter ook verskeie ander denkrigtings in die makro-ekonomie,
naamlik:
• Monetarisme
• Aanbodkantekonomie
• Nuwe klassieke ekonomie
• Nuwe Keynesiaanse ekonomie
Lees deur afdeling 19.4 om ʼn agtergrond te kry van elk van die denkrigtings.
4.10 Samevatting
Die studie-eenheid fokus eerstens op die staatsektor en die fiskale beleid deur te kyk na die
verskeie staatsektore, staatsbesteding en die finansiering daarvan. Tweedens is die
buitelandse sektor bespreek waar dit duidelik is dat lande handel dryf weens die absolute en
relatiewe voordeel wat daardeur verkry kan word. Daarna is geld en die monetêre beleid
verduidelik deur te fokus op die funksie van geld, vraag na geld en instrumente van die
monetêre beleid, wat die akkommodasiebeleid en opemarkbeleid insluit. Laastens is die
daar aandag gegee aan die makro-ekonomiese beleid en teorie.
GEC105 Ekonomie
Bladsy 102 Studie-eenheid 4: Makro-ekonomie: Deel II
4.11 Selfevaluering
Aktiwiteit 13
Suid-Afrika het ʼn oop ekonomie. Die owerheid bepaal dat die huidige inkomste-ewewig
laer is as die volle indiensnemingsvlak van inkomste en hulle wil graag hierdie gaping
verklein. Jy spesialiseer in die Keynesiaanse model. Die regering nader jou vir advies oor
hoe hulle die gaping kan verklein. Adviseer hulle.
Aktiwiteit 14
Wat gaan met die vraag na geld gebeur indien rentekoerse verlaag word?
Aktiwiteit 15
In Februarie elke jaar word die begroting deur die Minister van Finansies in die parlement
gegee. Doen navorsing en dui aan waaraan die meeste geld spandeer gaan word in die
nuwe finansiële jaar.
Aktiwiteit 16
Watter faktore kan daartoe bydra dat ʼn land ʼn relatiewe voordeel in die produksie van ʼn
sekere produk kan hê? Noem en bespreek die faktore.
GEC105 Ekonomie
Studie-eenheid 5: Makro-ekonomie: Deel III Bladsy 103
STUDIE-EENHEID 5: MAKRO-EKONOMIE: DEEL III
5.1 Studie-eenheid leeruitkomste
Kennis en begrip
Na voltooiing van Studie-eenheid 5 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip van die
volgende te demonstreer:
• Konsep van inflasie
• Meting van inflasie
• Koste van werkloosheid
• Phillipskromme se verhouding met totale aanbodkromme
• Meting van ekonomiese groei
• Sakesiklus
Vaardighede
Jy sal ook in staat wees om:
• die konsep “inflasie” te verduidelik
• te verduidelik hoe inflasie gemeet kan word
• die koste van werkloosheid te identifiseer en te verduidelik
• die Phillipskromme te verduidelik en ook hierdie kromme se verhouding met die
totale-aanbodkromme aan te dui
• te beskryf hoe ekonomiese groei gemeet word
• die sakesiklus te analiseer
GEC105 Ekonomie
Bladsy 104 Studie-eenheid 5: Makro-ekonomie: Deel III
5.2 Voorgeskrewe handboek
Mohr, P. & medewerkers. 2015. Ekonomie vir Suid-Afrikaanse studente. 5de uitgawe.
Pretoria: Van Schaik Uitgewers.
Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer:
Hoofstuk 20-22.
5.3 Verrykende bronne
• Mahadea, D., Mangondo, K., Snowball, J. & Viljoen, K. 2008. Economics: An
introduction. South Africa: Heimann.
• Mohr, P. 2001. Economic indicators. Revised Edition. South Africa: Unisa Press.
• Roos, A. 2008. Economics: An introduction. South Africa: Heimann.
• Sloman, J. & Jones, E. 2011. Economics and the business environment. England:
Pearsons Education Limited.
5.4 Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan:
Sleutelwoord Omskrywing
Bruto binnelandse
produk (BBP)
Die somtotaal van die produksie van goedere en dienste
gedurende ʼn jaar binne die grense van ʼn land.
Ekonomiese groei Jaarlikse koers van toename in totale produksie of inkomste in
die ekonomie, gemeet in reële terme.
Reële rentekoers Die verskil tussen nominale rentekoers en inflasiekoers.
Stagflasie Wanneer inflasie en werkloosheid gelyktydig toeneem.
Verbruikersprysindeks Denkbeeldige mandjie goedere en dienste wat gebruik word
om inflasie te meet.
5.5 Inleiding
“Inflasie” is ʼn term wat feitlik daagliks in die media verskyn. In hierdie studie-eenheid gaan
ons kyk na wat met inflasie bedoel word en hoe dit ontstaan, asook ʼn kort gedeelte oor wat
die gevolge van inflasie is. Dit is ook belangrik om inflasie te kan meet en daarom gaan ons
kyk na die verskillende maniere waarop inflasie gemeet kan word. Ons gaan kennis maak
met die Phillipskromme wat die verband tussen inflasie en werkloosheid aandui. Die studie-
GEC105 Ekonomie
Studie-eenheid 5: Makro-ekonomie: Deel III Bladsy 105
eenheid word afgesluit deur te kyk na die meting van ekonomiese groei en wat die
sakesiklus behels.
5.6 Inflasie
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 395-413 (Hoofstuk 20)
Inflasie is een van die meer algemene ekonomiese verskynsels en terme waaroor daagliks
in die media gepraat word, maar nie almal weet presies wat met inflasie bedoel word nie.
Inflasie kan gedefinieer word as volgehoue en aanmerklike/beduidende styging in algemene
pryse.
Dit is belangrik dat jy die verskillende terme in die definisie verstaan. Met volgehoue
prysstyging word bedoel dat die pryse van maand tot maand toeneem. Inflasie verwys dus
na ʼn proses en nie ʼn eenmalige styging in die pryse nie, maar na ʼn deurlopende en
volgehoue proses van pryse wat styg.
Aanmerklike of beduidende styging verwys na die feit dat die pryse met ʼn redelike
persentasie elke maand styg. Ons praat nie hier van 5 of 10 sent nie, maar van ʼn paar
persentasiepunte elke keer.
5.6.1 Meting van inflasie
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 396-398
Ons het gesien dat inflasie te doen het met die styging in pryse, daarom moet ʼn maatstaf
gebruik word wat pryse kan meet, om sodoende inflasie te kan meet. Ons gaan na die
volgende metingsmaatstawwe van inflasie kyk (maak ʼn deeglike studie van afdeling 20.2 in
die handboek):
� Verbruikersprysindeks
Jy kan ook verwys na paragraaf 3.7.5 in hierdie begeleidingsgids waar die
verbruikersprysindeks (VPI) bespreek word. Hierdie is die gewildste aanwyser wat gebruik
word om inflasie te bereken.
Die maandelikse VPI-syfers wat bekendgestel word, kan gebruik word om inflasie te meet
deur na die persentasie verandering in die VPI op ʼn maand-tot-maand-, of jaar-tot-jaar-
grondslag te kyk. Wanneer die inflasiekoers dus aangekondig word as 6.2%, beteken dit dat
pryse gemiddeld met 6.2% per jaar toegeneem het.
Indien daar egter gedurende ʼn sekere maand of tydperk erge skommelinge in die ekonomie
was, sal dit tot gevolg hê dat die VPI beïnvloed word deur hierdie skommelinge vir daardie
GEC105 Ekonomie
Bladsy 106 Studie-eenheid 5: Makro-ekonomie: Deel III
periode. Voorbeelde van skommelinge kan die verhoging in brandstofpryse of rentekoerse
wees.
Omdat rentekoerse so ʼn impak op huishoudings se maandelikse uitgawes het, kan ʼn
geringe verandering in rentekoerse ʼn groot verandering in die ekonomie veroorsaak.
� Produksieprysindeks
Die produksieprysindeks/produsenteprysindeks (PPI) is ʼn denkbeeldige mandjie wat
bestaan uit verskillende verbruiksgoedere, kapitaalgoedere en intermediêre goedere. Dit
verskil dus van die VPI wat bestaan uit ʼn mandjie verbruikgoedere en -dienste. Verwys na
Tabel 20-2 vir ʼn opsomming van die verskille tussen die VPI en die PPI.
Die PPI meet produksiekoste en nie lewenskoste nie. Omdat produksiekoste gemeet word,
word daar aangeneem dat die PPI ʼn aanduiding gee van wat binnekort met die VPI kan
gebeur. Die rede hiervoor is dat, indien produksiepryse toeneem, hierdie prysstyging aan die
verbruiker deurgegee gaan word in die vorm van hoër pryse vir produkte en dienste, wat dus
die VPI gaan beïnvloed.
Die PPI onderskei ook tussen goedere wat in Suid-Afrika vervaardig word en goedere wat
ingevoer word. Hierdie inligting kan dus gebruik word om te bepaal of die druk van inflasie
deur binnelandse produkte veroorsaak word, of deur produkte wat vanaf die buiteland
ingevoer word.
Die PPI word op dieselfde manier as die VPI bereken deur na die maandelikse syfers wat
bekendgestel word te kyk en dit op ʼn maand-tot-maand-grondslag, of op ʼn jaar-tot-jaar-
grondslag te bereken.
5.6.2 Gevolge van inflasie
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 398-402
Daar is drie belangrike gevolge van inflasie (afdeling 20.3 in die handboek) wat jy kortliks
moet kan verduidelik:
• Verdelingsgevolge
• Ekonomiese gevolge
• Sosiale en politieke gevolge
5.6.3 Die oorsake van inflasie
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 402-409
Inflasie is ʼn ingewikkelde, dinamiese proses wat nie aan een oorsaak alleen toegeskryf kan
word nie. In hierdie studie-eenheid word daar slegs aandag gegee aan die
GEC105 Ekonomie
Studie-eenheid 5: Makro-ekonomie: Deel III Bladsy 107
vraagtrekinflasie (demand-pull inflation) en kostedrukinflasie. Bestudeer afdeling 20.4
en maak seker dat jy tussen hierdie twee tipes inflasie kan onderskei.
5.6.4 Anti-inflasiebeleid
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 409-413
Bestudeer afdeling 20.5 en maak seker dat jy die volgende kan identifiseer:
• Vyf punte wat beleidmakers moet oorweeg voordat hulle inflasie wil probeer bekamp
• Vyf kenmerke van die inflasiemikpuntstelling
• Tien voordele van inflasiemikpuntstelling
• Vier nadele van inflasiemikpuntstelling
5.7 Werkloosheid en die Phillipskromme
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 415-425 (Hoofstuk 21)
5.7.1 Werkloosheid
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 416-412
Werkloosheid het verskillende definisies, maar die definisie waarna ons gaan kyk, staan
bekend as die eng definisie. Volgens hierdie definisie word werkloosheid gedefinieer as
mense wat ouer as vyftien jaar is, wat nie werk nie, maar wel beskikbaar is vir werk en
aktiewe stappe geneem het om werk te kry.
Werkloosheid het gevolge vir die individu wat werkloos is, sowel as vir die gemeenskap. Die
individu ervaar, eerstens, ʼn verlies aan inkomste wat weer ʼn reeks gevolge vir die
gemeenskap inhou. Werkloosheidsversekering kan wel aangebied word om die koste van
werkloosheid te verlaag, maar dit kan net geëis word indien die individu tot die fonds
bygedra het en die voordele word net vir ʼn bepaalde tydperk ontvang.
Daar is nie net geldelike koste ter sprake nie, maar ook sielkundige koste, verlies aan
werkondervinding en menslike ontwikkeling. Persone wat vir ʼn tydperk uit die werksmag is,
het moontlik nie ondervinding in die nuutste tegnologiese ontwikkelinge nie en skakel dus
moeilik in as gevolg van die agterstand.
Werkloosheid hou egter ook ʼn koste vir die gemeenskap in. Indien arbeid nie gebruik word
nie, gaan dit verlore. Werkloosheid is ook nadelig vir sosiale en politieke orde.
Geleentheidskoste is ook ter sprake wanneer ons met werkloosheid te doen het. Ons het
vroeër aangedui dat die geleentheidskoste die koste is van die alternatief wat verbeur word.
GEC105 Ekonomie
Bladsy 108 Studie-eenheid 5: Makro-ekonomie: Deel III
Indien werkloosheidsprogramme deur, byvoorbeeld die regering, aangepak word, beteken
dit dat daar minder geld beskikbaar is vir ander bestedingsprogramme, wat dus ʼn
geleentheidskoste inhou. Geld word dus benodig om werkloses te ondersteun en daarom
moet besteding aan staatsgoedere en -dienste opgeoffer word.
Wanneer ons praat van werkloosheid kan ons tussen verskillende tipes werkloosheid
(bladsy 417-418) onderskei. Maak seker jy ken die verskil tussen:
• Vrywillige werkloosheid en onvrywillige werkloosheid
• Wrywingswerkloosheid
• Seisoenswerkloosheid
• Sikliese werkloosheid
• Strukturele werkloosheid (Gee aandag aan die voorbeelde op bladsy 418)
Bestudeer bladsy 418 tot 421 om maatreëls te kan identifiseer om werkloosheid te
verminder en werkloosheid volgens die Keynesiaanse en AD-AS modelle te verstaan.
5.7.2 Werkloosheid en inflasie: die Phillipskromme
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 421-425
Hersien die AS-AD-model in paragraaf 4.9.1 van hierdie begeleidingsgids. Ons het vroeër
gesê dat ʼn toename in totale vraag (AD) aangewys word deur ʼn regswaartse beweging van
die AD-kromme. Hierdie toename in AD lei tot ʼn toename in produksie en inkomste (Y) en ʼn
styging in pryse (P).
Aangesien die indiensnemingsvlak verband hou met die prysvlak, kan ons dus aflei dat
indiensneming sal styg en werkloosheid gevolglik sal daal wanneer produksie toeneem. In
afdeling 21.2 gaan ons kyk na die Phillipskromme en hoe dit verband hou met die AD-AS-
model.
As gevolg van die aanname wat gemaak is dat die indiensnemingsvlak verband hou met die
prysvlak, ontstaan die vermoede dat inflasie (wat met prysveranderings te make het)
verband kan hou met werkloosheid. Verwys na Tabel 21-2 in die handboek vir ʼn opsomming
oor totale vraag, produksie, pryse en werkloosheid.
Daar is ʼn vermoede dat daar ʼn omgekeerde verband tussen inflasie en werkloosheid is, wat
beteken dat, indien inflasie toeneem, werkloosheid sal afneem (verwys na Figuur 21-2). Die
verband tussen inflasie en werkloosheid word deur die kromme aangedui wat afwaarts van
links na regs loop. Volgens Phillips gaan lae vlakke van werkloosheid gepaard met hoër
inflasie.
GEC105 Ekonomie
Studie-eenheid 5: Makro-ekonomie: Deel III Bladsy 109
Volgens die Phillipskrommeteorie is daar bewys dat inflasie en werkloosheid teenoor mekaar
afgekoop kan word. Wat dit beteken, is dat, indien ʼn ekonomie ʼn lae werkloosheidskoers
verlang, die ekonomie dit sal kan bewerkstellig deur voorsiening te maak dat inflasie hoog is.
Die omgekeerde is natuurlik ook moontlik, dat, indien ʼn lae inflasiekoers gehandhaaf wil
word, dit afgekoop kan word deur groter werkloosheid in die ekonomie.
Dit mag egter wees dat beide hoë inflasie en hoë werkloosheid in die ekonomie kan
voorkom. Hierdie situasie staan bekend as stagflasie waar die verskuiwing van die
Phillipskromme na regs is (Figuur 21-3). Dieselfde faktore wat die AS-kromme na links
verskuif het, sal die Phillipskromme na regs laat verskuif.
Hierdie faktore is:
• Styging in die pryse van die produksiefaktore
• Styging in pryse van ingevoerde kapitaal- en intermediêre goedere
• Afname in produktiwiteit
• Verswakking in die weersomstandighede
Ekspansionistiese monetêre en fiskale beleidsmaatreëls kan gebruik word om werkloosheid
te verminder, maar sal dan weer lei tot die verhoging van inflasie. Beperkende monetêre en
fiskale beleidsmaatreëls om inflasie te bekamp, sal egter weer tot groter werkloosheid lei.
Fiskale en monetêre maatreëls beïnvloed die totale vraag, maar in die geval van stagflasie
ontstaan die probleem aan die aanbodkant en nie die vraagkant nie. Die oplossing moet dus
aan die aanbodkant gevind word. Daar moet dus maatreëls gevind en toegepas word wat
die probleem van beide inflasie en werkloosheid sal aanpak.
5.8 Ekonomiese groei en konjunktuurgolwe
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 427-435 (Hoofstuk 22)
5.8.1 Die definisie en meting van ekonomiese groei
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 428-429
Dit is belangrik dat jy die definisie van ekonomiese groei wat in afdeling 22.1 verduidelik
word, verstaan. Onthou dat ekonomiese groei in reële terme gemeet word, wat beteken dat
inflasie in berekening gebring word.
� Probleme wat verband hou met die BBP
Bestudeer bladsy 428 en identifiseer die vier probleme.
GEC105 Ekonomie
Bladsy 110 Studie-eenheid 5: Makro-ekonomie: Deel III
� Berekening van ekonomiese groei
Ekonomiese groei word gewoonlik op ʼn jaarlikse grondslag bereken en word gemeet deur
die volgende:
• Reële bruto binnelandse produk (BBP). Dit is belangrik om te kan onderskei
tussen die produksie-, besteding- en inkomstebenadering wat gebruik word om BBP
te bereken en die drie stelle pryse wat gebruik word om BBP te bereken: markpryse,
basiese pryse en faktorpryse. Onderskei ook tussen BBP teen heersende en BBP
teen konstante/reële pryse.
• Reële bruto binnelande produk per capita (BBP aangepas vir bevolkingsgroei).
Indien ʼn aanpassing op die BBP gemaak word, word dit BBP per capita genoem.
Daar sal slegs positiewe ekonomiese groei plaasvind indien die totale reële
produksie vinniger as die bevolking groei.
Kyk na Tabel 22-1 wat die ekonomiese groei in Suid-Afrika, 2000-2013 aandui.
5.8.2 Die konjunktuurgolf/sakesiklus/besigheidsiklus
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 429-431
Die sakesiklus word in afdeling 22.2 van die handboek bespreek. Hierdie siklus wys die
fases waardeur die ekonomie beweeg – die opswaai en weer die afswaai. ʼn Siklus is voltooi
indien daar deur al vier die fases beweeg is. Die vier fases is trog, opswaai, piek en afswaai.
Verwys na Figuur 22-1 in die handboek vir die skematiese voorstelling van die sakesiklus en
maak seker dat jy die verskillende teorieë in dié verband verstaan.
Lees bladsy 429 tot 431 om ʼn agtergrond te kry oor die oorsake en meting van die
sakesiklus.
5.8.3 Bronne van ekonomiese groei
Handboek: Mohr & medewerkers, 2015: 431-434
Die bronne van ekonomiese groei kan verdeel word in aanbodfaktore en vraagfaktore. Beide
aanbod- en vraagfaktore kom voor aangesien ekonomiese groei slegs kan plaasvind indien
daar ʼn verhoging in produksiekapasiteit is en ook ʼn verhoging in die vraag na goedere en
dienste (afdeling 22.3 in die handboek).
Die aanbodfaktore waarvan jy moet kennis dra, is:
• Natuurlike hulpbronne
• Arbeid
GEC105 Ekonomie
Studie-eenheid 5: Makro-ekonomie: Deel III Bladsy 111
• Kapitaal
• Ondernemerskap
Die vraagfaktore wat van belang is, sluit in:
• Binnelandse vraag
• Uitvoer
• Invoervervanging
5.9 Samevatting
Hierdie eenheid het gekyk na inflasie, die gevolge van inflasie en die benaderings ten
opsigte van inflasie wat bestaan. Die verskillende metodes wat gebruik kan word om inflasie
te meet, is ook bespreek. Die tweede deel van die eenheid het gefokus op werkloosheid en
melding is gemaak van die verskillende tipes werkloosheid wat voorkom. Nadat inflasie en
werkloosheid bespreek is, is daar na die Phillipskromme gekyk om te sien hoe dit verband
hou met inflasie en werkloosheid. Die eenheid sluit af deur die sakesiklus te verduidelik.
5.10 Selfevaluering
Aktiwiteit 17
Watter soort werkloosheid verteenwoordig elk van die volgende voorbeelde? Verduidelik
jou antwoord.
1) Werkers by die Toyota-aanleg in Durban word afgedank as gevolg van die
resessionêre toestand van die Suid-Afrikaanse ekonomie.
2) Werkers by ʼn fabriek wat kassetbande maak, verloor hulle werk wanneer die
onderneming vanweë mededinging deur CD’s bankrot speel.
3) Die indiensneming van plaastrekarbeiders word beëindig nadat oestyd verby is.
4) Werkers by ʼn klerefabriek in Durban verloor hulle werk toe die onderneming na Kenia
verskuif.
Aktiwiteit 18
ʼn Vriend hoor van die Phillipskromme en vra wat dit beteken. Antwoord hom en verduidelik
die beginsels van die Phillipskromme.
GEC105 Ekonomie
Bladsy 112 Woordelys in Afrikaans en Engels
WOORDELYS IN AFRIKAANS EN ENGELS
Afrikaans Engels
Absolute en relatiewe voordeel Absolute and relative advantage
Afhanklike veranderlike Dependent variable
Appresiasie/depresiasie Appreciation/depreciation
Arbeidsimmobiliteit Labour immobility
Begrotingslyn Budget line
Belasting Taxation
Besteding Spending
Betalingsbalans Balance of payments
Betalingsbalansstabiliteit Balance of payment stability
Bevelstelsel Command system
Bruto Binnelandse Besteding Gross Domestic Expenditure
Bruto Binnelandse Produk Gross Domestic Product
Bruto Nasionale Inkomste/Produk Gross National Income/Product
Disutiliteit Disutility
Eenheidselastiese vraag Unitarily elastic demand
Ekspansionistiese Expansionary
Elastiese vraag Perfectly elastic demand
Elastisiteit Elasticity
Ewewig Equilibrium
Fiskale Fiscal
Gemiddelde koste Average cost
Gemiddelde vaste koste Average fixed cost
Gemiddelde veranderlike koste Average variable costs
Geweegde grensnut Weighted marginal utility
Grensinkomste Marginal revenue
GEC105 Ekonomie
Woordelys in Afrikaans en Engels Bladsy 113
Grensinkomsteproduk Marginal revenue product
Grenskoers van substitusie Marginal rate of substitution
Grenskoste Marginal cost
Grensnut Marginal utility
Grensproduk Marginal product
Grensverbruiksgeneigdheid Marginal propensity to consume
Handelsbeleid Trade policy
Heersende en konstante pryse Current and constant prices
Inflasie Inflation
Kardinale/ordinale nut Cardinal/ordinal utility
Komplementariteitsgraad Degree of complementarity
Kostedrukinflasie Cost-push inflation
Likiditeitsvoorkeur Liquidity preference
Lineêre en nie-lineêre verband Linear and non-linear relationship
Markvraag Market demand
Menslike en nie-menslike hulpbronne Human and non-human resources
Monetêre/geldelike Monetary
Monopolie Monopoly
Monopolistiese mededinging Monopolistic competition
Nasionalisering Nationalisation
Nut Utility
Omvangsvoordele Economics of scope
Onafhanklike veranderlike Independent variable
Onelastiese vraag Inelastic demand
Onsydigheidsbenadering Indifference approach
Optel-denkfout/drogrede van holisme Fallacy of composition
Oormaataanbod/oormaatvraag Excess supply/excess demand
GEC105 Ekonomie
Bladsy 114 Woordelys in Afrikaans en Engels
Outonome verbruik Autonomous consumption
Privatisering Privatisation
Produkdifferensiasie Product differentiation
Produksiefaktore Factors of production
Produksiemoontlikhede Production possibilities
Produsentesurplus Producer surplus
Prysdiskriminasie Price discrimination
Prysplafonne Price ceilings
Prysstabiliteit Price stability
Prysvloere Price floors
Sikliese werkloosheid Cyclical unemployment
Skaalopbrengs Returns to scale
Skaalvoordele Economies of scale
Skaarsheid Scarcity
Sluitingsreël Shut-down rule
Spekulatiewe gedrag Speculative behaviour
Totale vaste koste Total fixed cost
Totale veranderlike koste Total variable cost
Tussenganger Intermediate
Utils Utility
Vakbonde Trade unions
Verbruikersprysindeks Consumer Price Index
Verbruikersurplus Consumer surplus
Verbruikersgoedere Consumer goods
Volle indiensname Full employment
Volmaak onelastiese vraag Perfectly inelastic demand
Voorkeurskaal Scale of preference
GEC105 Ekonomie
Woordelys in Afrikaans en Engels Bladsy 115
Vraag en aanbod Demand and Supply
Vraagtrekinflasie Demand-pull inflation
Wet op dalende grensopbrengs Law of diminishing marginal returns
Wet van dalende grenskoers van substitusie Law of diminishing marginal rate of
substitution
Wet van relatiewe prys / Wet van
vergelykende voordeel
Law of comparative advantage
Winsmaksimeringsposisie Profit-maximising position
Winsmaksimeringsreël The profit-maximising rule
Wisselkoers Exchange rate
Wrywingswerkloosheid Frictional unemployment
GEC105 Ekonomie
Bladsy 116 Bronnelys
BRONNELYS
Mahadea, D., Mangondo, K., Snowball, J. & Viljoen, K. 2008. Economics: An introduction.
South Africa: Heimann
Mohr, P. & Fourie, L. 2005. Ekonomie vir Suid-Afrikaanse studente. 3de uitgawe. Pretoria:
Van Schaik Uitgewers.
Mohr, P. & Fourie, L. 2011. Ekonomie vir Suid-Afrikaanse studente. 4de uitgawe. Pretoria:
Van Schaik Uitgewers.
Mohr, P. 2001. Economic indicators. Revised Edition. South Africa: Unisa Press
Mohr, P. & medewerkers. 2015. Ekonomie vir Suid-Afrikaanse studente. 5de uitgawe.
Pretoria: Van Schaik Uitgewers.
Roos, A. 2008. Economics: An introduction. South Africa: Heimann
Sloman, J. & Jones, E. 2011. Economics and the business environment. England: Pearsons
Education Limited.
Steyn, P.J.N. (red) 2012. Ekonomie. Pretoria: Kraal Uitgewers.
GEC105 Ekonomie
Selfevalueringsriglyne Bladsy 117
SELFEVALUERINGSRIGLYNE
Riglyne: Aktiwiteit 1
Verwys na Raam 1-3, bladsy 13, in hoofstuk 1 van die handboek vir moontlike voorbeelde
van mikro-ekonomie teenoor makro-ekonomie.
Riglyne: Aktiwiteit 2
• Gedurende die eksamens is die koste om TV te kyk, die moontlikheid om die
eksamens te druip. Hierdie geleentheidskoste is dus baie hoër gedurende die
eksamentyd as na afloop van die eksamen.
• Indien Sarie self haar kinders na hul buitemuurse aktiwiteite moet neem, beteken dit
dat sy haar werk moet prysgee en die salaris wat sy daaruit sou verdien. Die
geleentheidskoste om self haar kinders te vervoer is dus haar salaris.
Riglyne: Aktiwiteit 3
Die aanname dat “alles dieselfde bly”, word die ceteris paribus-aanname genoem. Om te
bepaal wat die gevolg van ʼn verandering in een faktor is, is dit belangrik dat die ander
faktore konstant bly, sodat daar bepaal kan word wat die gevolg van die verandering
werklik is. Indien ʼn klomp faktore toegelaat word om te verander, gaan dit onmoontlik
wees om te bepaal watter faktore vir watter verandering verantwoordelik is.
Riglyne: Aktiwiteit 4
Vals; om deel te wees van die vraag na iets, moet jy oor die vermoë beskik om die produk
te koop. Hongersnood kom voor omdat mense nie oor die vermoë beskik om produkte te
koop nie.
Riglyne: Aktiwiteit 5
Indien inkomste styg en die produk waarvan gepraat word, is ʼn minderwaardige produk,
sal die vraag daal en die vraagkromme na links skuif.
Riglyne: Aktiwiteit 6
Prys en hoeveelheid gevra word in die stelling genoem, dit wil sê dat pryselastisiteit van
vraag van toepassing is. Persentasieverandering in hoeveelheid gevra, is groter as die
persentasieverandering in prys; dus is vraag elasties.
GEC105 Ekonomie
Bladsy 118 Selfevalueringsriglyne
Riglyne: Aktiwiteit 7
Inspuitings Lekkasies
Inkomste verdien uit uitvoere Betalings vir invoere
Investerings deur ondernemings Belastingbetalings
Riglyne: Aktiwiteit 8
Alle ondernemings maksimeer wins deur te produseer waar MR=MC in volmaakte
mededinging P=MR is. In die tabel is P=MR=MC=10 wat beteken dat die onderneming
vier lampskerms gaan produseer en ook in die langtermyn normale wins maak.
Riglyne: Aktiwiteit 9
MC = 25, MR = P = 20. Dus is MC > MR wat beteken dat die onderneming sy produksie
moet verminder, aangesien die koste uit elke ekstra eenheid wat geproduseer word, meer
is as die inkomste wat deur daardie eenheid gegenereer word.
Riglyne: Aktiwiteit 10
Ondernemings in alle markstrukture sal wins maksimeer indien hulle produseer waar
MC = MR. In hierdie geval is MR = R15 en MC = R14 wat beteken MR > MC. Indien die
onderneming wins wil maksimeer, moet hulle hul produksie verhoog.
Riglyne: Aktiwiteit 11
Indien Y > A bestaan daar ʼn oormaataanbod van goedere en dienste. Ondernemings sal
dus nie in staat wees om hul produkte te verkoop nie en hul voorraad van onverkoopte
goedere sal toeneem.
Riglyne: Aktiwiteit 12
Volgens die Keynesiaanse model bestaan totale besteding (A) uit verbruiksbesteding (C)
en investeringsbesteding (I), dus A = C + I.
Riglyne: Aktiwiteit 13
Ten opsigte van die Keynesiaanse model kan ewewigsinkomste verhoog word deur
beplande besteding te verhoog of die belastingkoers te verlaag. Die regering kan na die
volgende moontlike aksies kyk om dit te bewerkstellig:
• Skep ʼn beter klimaat vir investeringsbesteding, want dit sal lei tot verhoogde
besteding.
• Bestee meer aan infrastruktuur; dit sal owerheidsbesteding verhoog.
GEC105 Ekonomie
Selfevalueringsriglyne Bladsy 119
• Verlaag die belastingkoers; huishoudings gaan meer besteebare inkomste hê wat
sal lei tot hoër besteding.
Riglyne: Aktiwiteit 14
Die geleentheidskoste van geld verminder en die vraag na geld gaan vermeerder.
Riglyne: Aktiwiteit 15
Hierdie aktiwiteit is afhanklik van die gepaste jaar se inligtingsbronne rakende die
staatsrede wat in die toepaslike jaar gelewer word.
Riglyne: Aktiwiteit 16
Tegnologie – indien ʼn land oor ʼn produksieproses beskik wat tegnologies beter is as die
prosesse wat in ander lande gebruik word, kan dit veroorsaak dat daardie land ʼn relatiewe
voordeel het.
Faktorbegiftiging – verskillende lande het verskillende hoeveelhede skaars hulpbronne.
Omdat die skaars hulpbronne in verskillende verhoudings gebruik word om verskillende
produkte te produseer, verskil die produksiekoste van soortgelyke produkte tussen lande
Verskille in smaak en vraag – verskillende lande se verbruikers het verskillende vraag
na produkte.
Riglyne: Aktiwiteit 17
1) Sikliese werkloosheid. As gevolg van die sakesiklus waarin die ekonomie hom
bevind, ontstaan hierdie vorm van werkloosheid.
2) Strukturele werkloosheid. As gevolg van die verandering in vaardighede is hierdie
persone nou sonder werk omdat hul vaardighede verouderd is of nie meer benodig
word nie.
3) Seisoenale werkloosheid. Sodra die seisoen afgehandel is, is daar nie meer werk tot
die volgende seisoen nie.
4) Wrywingswerkloosheid. Dit neem tyd vir hierdie werkers om ander werk te vind.
Riglyne: Aktiwiteit 18
Dui die verband tussen werkloosheid en inflasie aan. Kan gekoppel word aan die AD-AS-
model en die kromme kan na regs beweeg as gevolg van die faktore wat die AS-kromme
na links laat beweeg. Daar is ʼn afkoopmoontlikheid tussen inflasie en werkloosheid. Die
inkomstebeleid kan gebruik word om hierdie verband te beheer. Verwys na paragraaf 5.7
in hierdie gids vir die bespreking van die Phillipskromme.
Ekonomie is deel van die sosiale wetenskappe en is ʼn vakgebied wat probeer om te verklaar hoe, onder andere, die doeltreffende gebruik van skaars bronne
kan bydra tot die maksimum voordeel van ekonomiese behoeftes.
Ekonomiese beginsels kan gebruik word om verskeie vraagstukke te probeer beantwoord. Ekonomie is soos ʼn storie wat vertel word. Daarom is dit belangrik om eerstens die definisie van ekonomie te ontleed. Die volgende aspek, naamlik mikro-ekonomie, verduidelik wat met die ekonomie in die kleine bedoel word. Nadat ʼn basiese konsep van die mikro-ekonomie gevorm is, gaan die ekonomie vanuit ʼn geheelbeeld, die makro-ekonomie, beskou word.
Die gids sal jou deur die handboek begelei en poog om moeilike gedeeltes toe te lig en aan te vul, waar nodig, en om die belangrike gedeeltes uit te wys. Let daarop dat die nommering van paragrawe in die handboek nie met dié in die gids ooreenstem nie. Maak telkens seker dat jy die belangrike begrippe verstaan en doen die selfevaluerings-
aktiwiteite aan die einde van elke studie-eenheid wanneer jy vir die eksamen voorberei.
Die gedeeltes in die handboek wat betrekking het op die in-houd van die studie-eenhede sal telkens aangedui word. Vir eksamendoeleindes moet jy dus die voorgeskrewe gedeeltes in die handboek, asook hierdie begeleidingsgids bestudeer. Die aantekeninge in die begeleidingsgids is kripties van aard en moet gesien word as ʼn bykomende hulpmiddel tot die handboek.
Jy word aangemoedig om die handboek en die begeleidings-gids soos volg te gebruik:• Berei voor vir lesings deur die toepaslike onderwerpe in
die handboek en begeleidingsgids deur te werk.• Identifiseer probleemareas en konsepte en woon die
lesings getrou by waar dit uitgeklaar kan word.• Hersien die verskillende onderwerpe in die handboek
deur die aktiwiteite, soos daarna verwys word in hierdie begeleidingsgids, deur te werk.
Handboek
• Mohr, P. & medewerkers. 2015. Ekonomie vir Suid-Afrikaanse
studente. 5de uitgawe. Pretoria: Van Schaik Uitgewers.
www.akademia.ac.za
Ekonomie