ég:cíndgo 6n(6a6ndgo 1 · b) kıtaların kayması c) sıcaklık d) toprak özellikleri e)...

7

ÖĞRENİYORUZ-UYGULUYORUZ

DOĞAL SİSTEMLER

TEST • 1

1. Belli bir bölgede yaşayan ve birbirleriyle sürekli etkileşim içinde bulunan canlılar ve bu canlıların cansız çevreleriyle oluş-turduğu bütüne verilen isim nedir?

A) BiyosferB) EkosistemC) HabitatD) BiyomE) Tür

2. Kutup ayılarının beyaz tüylü, kaktüslerin dikenli olması aşağıdakilerden hangisine örnek olarak gösterilebilir?

A) AdaptasyonB) AerosolC) PlanktonD) DöngüE) Ekosistem

3.

0°I II

III

IV

V

Yukarıdaki dünya haritasında numaralan-dırılarak gösterilen alanlardan hangisin-de canlı çeşitliliği diğerlerine göre daha azdır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

4. Aşağıdakilerden hangisi canlıların yeryü-züne dağılışı üzerinde etkili olan fiziki fak-törler arasında yer almaz?

A) YerşekilleriB) Kıtaların kaymasıC) SıcaklıkD) Toprak özellikleriE) Yağış miktarı

5. Aşağıda verilen bölgelerden hangisi biyo-çeşitlilik açısından diğerlerine göre daha zengindir?

A) Kutup bölgeleriB) Savan iklim bölgesiC) ÇöllerD) Tundra iklim bölgeleriE) Ekvatoral yağmur ormanları bölgesi

6. Karbon döngüsü, diğer maddelerde olduğu gibi karbonun tüketimi ve tüketilen karbonun tekrar doğaya iadesi şeklinde olur.Aşağıdaki olaylardan hangisi sonucunda karbonun doğaya dönmesi olayı gerçek-leşmez?

A) Canlıların solunumuylaB) Ölen canlıların çürümesiyleC) Orman yangınlarıylaD) Suyun hava ile temas yapmasıylaE) Deniz hayvanlarının kabuklarının oluş-

masında

NOT

Biyoçeşitlilik, bir bölgedeki türlerin, ekosistemlerin ve ekolojik olayların oluşturduğu bir bütündür.

1950 yılına kadar tropikal yağmur ormanları yeryüzünün %15 kadarı-nı kaplarken bu oran 2000’li yıllarda %7’lere kadar düşmüştür.

ÇIKMIŞ SORU

Coğrafya Öğretmeni Murat Bey, öğ-rencileri Meltem, Ahmet ve Zehra’ya birer araştırma konusu vermiş, bu konularla ilgili hazırladıkları ödev-leri bir sonraki derste arkadaşları-na sunmalarını istemiştir. Murat Bey araştırma ödevi olarak;

Meltem’e, bir türün bireylerinin ya-şamsal faaliyetlerini en iyi şekilde devam ettirebildiği ve türün arandı-ğında en kolay bulunabildiği yaşam yeri konusunu.

Ahmet’e, belirli bir bölgede yaşayan ve birbirleriyle daima etkileşim için-de olan canlılarla bunların herhangi bir şekilde cansız çevreyle ilişkile-rinin meydana getirdiği yapı konu-sunu.

Zehra’ya, belirli bitki ve hayvan tür-lerinin bölgesel düzeyde oluşturduk-ları ve kendine özgü özelikleri olan büyük topluluklar konusunu ver-miştir.

Buna göre öğrencilerin araştıracak-ları konular aşağıdaki kavramlardan hangileri ile doğru olarak ilişkilen-dirilir?

Meltem Ahmet Zehra

A) Habitat Ekosistem Biyom

B) BiyomBezin zin-ciri

Biyolojik çeşitlilik

C)Popülas-yon

Biyolojik çeşitlilik

Besin zin-ciri

D) Habitat EkosistemPopülas-yon

E)Besin zinciri

BiyomBiyolojik çeşitlilik

2012 LYS 3/Coğ-1

Cevap: A

ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

8

DOĞAL SİSTEMLER


NOT

Dünya’daki tüm canlılar, yaşamlarını sürdürebilmek için enerjiye ihtiyaç duyar. Bu enerjiyi üretmek için ge-rekli olan mineraller yer kabuğunda ve toprakta yer alır.

Günümüzde biyoçeşitliliği olumsuz yönde etkileyen ve türlerin azalma-sına neden olan en önemli etmen in-sanlardır.

• Besin zincirinin ilk halkasını oluşturan ve güneş enerjisini kullanarak besin üreten canlıla-ra üreticiler adı verilir.

• Bitkilerle beslenen otçullara bi-rincil tüketiciler adı verilir.

• Genellikle otçul hayvanlarla beslenen etçillere ikincil tüket-ciler denilmektedir.

• Üçüncül tüketiciler ise hem ot-çul hem de etçilerle beslenen, diğer hayvan leşlerini de tüke-tebilen hayvanlardır.

• Besin zincirinin son halkası olan ayrıştırıcılar ise ölen tüm üreti-ci ve tüketicilerin kalıntılarını ayrıştırarak mineral ve humusa dönüştüren bakteri ve mantar-lardır.

7.

Üçüncültüketiciİkincil

tüketici

Birinciltüketici

Üretici

1/kcal

10/kcal

100/kcal

1000/kcal

Yukarıda verilen besin piramidinde yuka-rı doğru çıkıldıkça tür ve birey sayısında azalma olmasının temel nedeni aşağıda-kilerden hangisidir?

A) Enerji kaybının artmasıB) AyrıştırıcılarC) İklimsel farklılıklarD) Üçüncül tüketicilerin sadece etçillerle

beslenmesiE) Besin yetersizliği

8. I. BataklıklarII. OkyanuslarIII. AkarsularIV. DenizlerYukarıda verilenlerden hangileri karasal su ekosistemleri içerisinde yer almakta-dır?

A) I ve II B) I ve III C) I ve IVD) II ve III E) II ve IV

9. Aşağıda verilen canlılardan hangisi diğer-lerinden farklı bir biyom içerisinde yaşa-maktadır?

A) AslanB) ZebraC) TimsahD) AntilopE) Fok

10. Aşağıdakilerden hangisi besin zincirinin son halkası olan ayrıştırıcılar grubu içeri-sinde yer almaktadır?

A) AğaçlarB) YosunlarC) MantarlarD) KuşlarE) Böcekler

ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

9

DOĞAL SİSTEMLER


ÖRNEK SORU

Belirli bir bölgedeki orman örtüsü kısa süre içinde tamamen yok ol-muştur.

Bu yok oluştan sonra, bölgede aşa-ğıdakilerden hangisinin azalması beklenmez?

A) Birincil tüketici sayısının B) İkincil tüketici sayısınınC) Birim zamanda, birim alandan

aşınan toprak miktarınınD) Üretilen serbest oksijen miktarı-

nınE) Toprakta tutulan su miktarının

ÇÖZÜM

Günümüzdeki en büyük sorunlar-dan biri olan erozyon, ağaçlandırma yapılarak engellenmeye çalışıl-maktadır. Çünkü bitkiler toprağın erozyonla aşınmasını engellemek-tedir. Orman örtüsünün yok olma-sı erozyonla toprak kaybını artırıcı etki yapar.

Cevap: C

ÖRNEK SORU

Doğada, bir besin ve enerji pirami-dinde bulunan canlılar arasındaki etkileşimle ilgili olarak, aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) Üst basamağına doğru gidildik-çe toplam birey sayısı azalır.

B) Bir basamaktaki canlıların tü-kettikleri enerji toplamı, bir üst basamaktakinden fazladır.

C) Bir basamaktaki türün birey sa-yısındaki artış, sadece alt basa-maktaki enerji kaynağını etkiler.

D) Alt basamak bireylerinde depo edilen toplam enerji miktarı daha fazladır.

E) Enerji bir üst basamağa sadece besin yoluyla geçer.

ÇÖZÜM

Her kademedeki canlı, bir üst ba-samağa beslenme yoluyla ener-ji aktarımı yapar. Bu nedenle besin piramidinin her hangi bir katında-ki azalma veya artma bütün katla-rı etkiler.

Cevap: C

11. Aşağıda verilen biyomlardan hangisi bitki örtüsü bakımından diğerlerine göre daha fakirdir?

A) EkvatorB) ÇölC) DenizD) KutupE) Savan

12. Canlıların yeryüzündeki dağılışı üzerinde;I. sıcaklık ve yağış özellikleriII. bitki örtüsüIII. yeraltı kaynaklarıIV. toprak özelliklerihangilerinin etkili olduğu söylenemez?

A) I ve II B) II ve III C) Yalnız IIID) Yalnız IV E) III ve IV

13. Dağların kıyıya paralel olarak uzandığı alan-larda, kıyı ile iç kesimler arasındaki iklim fark-lılığı canlı tür ve sayısını da etkiler.Buna göre;

II

I

IIIIV

hangi doğrultuda canlı tür ve sayılarının daha fazla değişmesi beklenir?

A) I ve IV B) I ve II C) I ve IIID) II ve III E) II ve IV

14. Aşağıdakilerden hangisinin ekosistemde-ki canlı dağılışı üzerinde herhangi bir etki-sinden bahsedilemez?

A) İklimB) YerşekilleriC) Yer çekimiD) Kırıklı yapıE) Toprak özelikleri

Test • 1 - Yanıtlar1234567891011121314BAEBEEABECDCBC

ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

10

DOĞAL SİSTEMLER


NOT

Ekosistem, canlı (biyotik) ve cansız unsurlardan oluşur. Toprak, kaya, su, güneş ışığı ve atmosfer eko-sistemin cansız öğelerini; üreticiler (bitkiler ve fitoplanktanlar) tüketi-ciler (hayvanlar) ve ayrıştırıcılarda (bakteri ve mantarlar) canlı öğele-rini oluşturur.

Bütün canlılar yaşamlarını devam ettirebilmek için suya ihtiyaç duyar. Özellikle yaşamlarını suyun içeri-sinde sürdüren canlılar için suyun sıcaklığı ve kimyasal özelliği son derece önemlidir. Su, yaşam alanı oluşturduğu canlıların yanı sıra ka-rada yaşayan canlıların dağılışında da hayati öneme sahiptir.

ÇIKMIŞ SORU

I. Bitki ve hayvan topluluklarının doğal olarak yaşadığı ortamdır.

II. Benzer bitki ve hayvan topluluk-larını barındıran bölgelerdir.

Yukarıdaki numaralandırılmış ta-nımlar aşağıdakilerden hangisin-de doğru verilmiştir?

I II

A) Biyoçeşitlilik İklim bölgesi

B) Habitat Biyom

C) Ekoloji Maddedöngüsü

D) Biyom Tundra

E) Habitat Ekoloji

1999/ÖSS

Cevap: B

TEST • 2

1. Canlının bulunduğu ortama uyum sağlama-sı, türün ve neslin devamlılığı için önemli bir koşuldur.

I. Soğuk bölgelerde canlılardaki yağ oranı-nın yüksek olması

II. Çöl canlılarının açık renkli olmasıIII. Bitki türlerinin ışık isteklerine göre katlaş-

malarıYukarıdakilerden hangileri adaptasyon olayına örnektir?

A) Yalnız I B) I ve II C) I, II ve IIID) II ve III E) I ve III

2.

II

I

III

IV

V

Biyoçeşitlilik, bir bölgedeki türlerin zenginliği anlamına gelmektedir.Buna göre, yukarıdaki Türkiye haritasın-da numaralandırılarak gösterilen alanla-rın hangisinde biyoçeşitliliğin daha fazla olduğu söylenebilir?


3. I. TundraII. Akdeniz iklimiIII. Ilıman okyanus iklimiIV. Evatoral iklimV. Savan iklimi

Yukarıda verilen iklimler göz önüne alın-dığında, hangisinde biyoçeşitliliğin en az olduğu söylenebilir?

A) V B) IV C) III D) II E) I

4. Çöller, flora ve fauna bakımından fakir olan alanlardır.

I. Yağışın yetersiz olmasıII. Yerşekillerinin sade olmasıIII. Ortalama yükseltinin az olmasıYukarıda verilenlerden hangilerinin bu durum üzerinde etkili olduğu söylenebi-lir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız IIID) I ve II E) I ve III

ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

11

DOĞAL SİSTEMLER


NOT

İklim değişikliği, canlıların dağılışı-nı doğrudan etkileyen bir faktördür. Bu değişiklik; bazı canlıların yayı-lış alanlarının daralmasına, bazıla-rının daha geniş alanlarda yayılış göstermesine, bazılarının da yeni iklim koşullarına uyum sağlama-yarak yok olmasına neden olmuş-tur. Tersiyer’de sıcak ve nemli iklim şartlarına bağlı olarak tropikal yağ-mur ormanları daha geniş alanlara yayılmış, çöl alanları ise daralmış-tır. Son jeolojik zamanda görülen buzullaşma sonucu canlıların çoğu Ekvator’a göç etmiştir. Buzulların erimesiyle de bu göç hareketi, tek-rar kutuplara ve dağların yüksek ke-simlerine doğru gerçekleşmiştir. Buzullaşma sonucu deniz seviyesi alçalırken karalar genişlemiş, bu-zulların erimesiyle de deniz seviyesi yükselirken karalar daralmıştır. Bu değişiklik denizlerin sığ kesimlerin-de çok daha etkili olmuştur.

Tropikal Yağmur Ormanları Biyo-mu: Her mevsimin sıcak ve yağışlı geçtiği, biyoçeşitliliğin fazla oldu-ğu Ekvator ve çevresinde görülür. Yıl boyu yeşil kalabilen uzun boylu ve geniş yapraklı ağaçlardan oluşan bu biyom, bitki çeşitliliği ve orman altı florası bakımından yeryüzünün en zengin ormanlarına sahiptir.

Hayvan Türleri: Orangutan, kap-lan, goril, şempanze, jaguar, yılan, leopar, kentenkele, kuş, kelebek ve böcek türleri bunlardan bazılarıdır.

Çalı Biyomu: Orta kuşağın 30-40° enlemleri çevresinde yer alan deniz kenarlarında yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlı geçen Akdeniz iklim bölgelerinde görülür. Ilık ve yağışlı geçen kışlarla sıcak ve kurak geçen yazlara uyum sağlamış, boyu 1-3 metre arasında değişen bodur ağaç ve çalılardan oluşur.

Hayvan Türleri: Çakal, yaban koyu-nu, yaban keçisi, tavşan, puma, tilki, karaca, kokarca ve kuş türleri bun-lardın bazılarıdır.

5. Tropikal bölge, yeryüzündeki canlı türlerinin %80’ine yakınına ev sahipliği yapmaktadır.Buna göre, canlı türlerinin yeryüzüne da-ğılışı üzerinde etkili olan ana faktör aşağı-dakilerden hangisidir?

A) Toprak özellikleriB) YerşekilleriC) İklim özellikleriD) Toprak türüE) Akarsular

6. Canlıların yeryüzüne dağılışını etkileyen bir-çok etken bulunmaktadır.Aşağıda verilen özelliklerden hangisinin bu dağılış üzerindeki etkisi daha uzun bir zamanda gerçekleşir?

A) İklimB) İnsanC) ToprakD) Kıtaların kaymasıE) Yerşekilleri

7.

Karadeniz

Orman

Bozkır

Yukarıdaki şekilde Karadeniz Bölgesi’nde yer alan bir dağın iki yamacı arasındaki farklılık gösterilmiştir.Bu durumun temel nedeni aşağıdakiler-den hangisidir?

A) Jeolojik yapının farklı olmasıB) İklim özellikleriC) Toprak türünün farklı olmasıD) Deniz tuzluluğunun fazla olmasıE) Akarsu ağının sık olması

8. Ülkemizde orman yangınları özellikle belirli bölgelerde son yıllarda daha sık yaşanmaya başlamıştır.Aşağıdakilerden hangisi orman yangınla-rı sonucunda ortaya çıkan durumlardan biri değildir?

A) Canlıların yaşam alanlarının daralmasıB) Erozyonun hızlanmasıC) Yeraltına sızan su miktarının azalmasıD) Taşkınlarda artış meydana gelmesiE) Topraktaki mineral miktarının artması

9.

Biyolojik Faktörler– İnsan

Fiziki Faktörler– İklim özellikleri– Toprak özellikleri– Kıtaların kayması

Palecoğrafya– İklim değişiklikleri– Yerşekilleri

I II

III

IV

V

Canlıların Yeryüzüne Dağılışını Etkileyen Faktörler

Yukarıdaki kavram haritasında numara-landırılan öncüllerden hangileri yer de-ğiştirilirse, sınıflandırma doğru olur?

A) I ve II B) II ve IV C) III ve VD) I ve IV E) II ve V

10. Sıcak okyanus akıntılarının etkili olduğu alan-larda canlı türleri daha fazladır.

EkvatorV

IVIII

II

I

Buna göre, yukarıdaki haritada numara-landırılarak gösterilen alanların hangisin-de bu durumun etkili olduğu söylenebilir?


ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

12

DOĞAL SİSTEMLER


NOT

Tundra Biyomu: Sıcaklığın sadece birkaç ay 0°C’nin üstüne çıktığı ve kışın donan toprağın yazın çözüldü-ğü tundra ikliminde görülür. Bu bi-yom; yazın toprağın üst kısmındaki buzların çözülmesiyle ortaya çıkan ot, yosun, liken ve yer yer çalılardan oluşur.

Hayvan Türleri: Kutup tilkisi, ren geyiği, kutup ayısı, misk öküzü, kurt, palyaço ördek ve kar kuşları bunlardın bazılarıdır.

Atmosferdeki karbondioksit (Co2) miktarı 2016 yılında 2mg/I artarak 405,1 mg/I civarına çıkmıştır.

Sanayi Devrimi’nden önceki 10.000 yıl boyunca atmosferde bulunan karbondioksit miktarı 280 mg/I ci-varındaydı. Sanayileşme ve insan etkinlikleri sonucu atmosfere salı-nan karbondioksit miktarı günden güne artarak günümüzde 400 mg/I’nin üzerine çıktı. Karbondioksit bir sera gazı olduğu için bu durum Dünya’nın ortalama yüzey sıcaklığı-nın artmasına sebeb olmaktadır.

Geçtiğimiz beş yılda atmosferdeki ortalama karbondioksit miktarı her yıl en az 2 mg/I artarak rekor hıza ulaşmıştır. Örneğin son Buz Çağı sona ererken atmosferdeki karbon-dioksit miktarının artış hızı bugün-künün sadece yüzde biri kadardı.

11. Son yıllarda dünyada yaşanan önemli so-runlardan biri de besin zincirinde meyda-na gelen bozulmadır. Bu durum üzerinde hangisinin belirleyici etkisi daha fazladır?

A) Hava kirliliğinin artmasınınB) Yerleşim alanlarının genişlemesininC) Trafikteki araç sayısının artmasınınD) Su kaynaklarının azalmasınınE) Bazı canlı türlerinin neslinin tükenmesinın

12. I. Fabrika bacalarına filtre takılmasıII. Orman alanlarına kurulan yerleşmelerIII. Erozyonu azaltma çabalarıIV. Tarım ürünlerine zarar veren canlıların

yok edilmesiYukarıda verilenlerden hangileri insanın doğaya verdiği zararlar arasında gösteri-lemez?


13. • Yazları yeşeren yüksek boylu ot toplulukla-rıdır.

• Timsah, fil, zebra, zürafa gibi hayvan türle-rine ev sahipliği yapar.

Yukarıda bazı özellikleri verilen biyom aşağıdakilerden hangisidir?

A) Çöl biyomuB) Orman biyomuC) Çalı biyomuD) Okyanus biyomuE) Savan biyomu

14. Ekosistem, birbiriyle sürekli etkileşim halinde olan canlılar ile bu canlıları saran çevreden oluşur.Aşağıdakilerden hangisi ekosistemin cansız unsurları arasında yer almaz?

A) IşıkB) YağışC) AyrıştırıcılarD) NemE) Rüzgar

Test • 2 - Yanıtlar1234567891011121314CAEACDBECDEBEC

ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

13

DOĞAL SİSTEMLER


NOT

Tropik ormanlar, 23,5° kuzey ve gü-ney enlemleri arasında bulunan ve zengin bir biyoçeşitliğe sahip eko-sistemlerdir. Deniz seviyesinden iti-baren 3000 metre yüksekliğe kadar görülebilen bu ormanlar, sıcaklı-ğın yüksek ve yıl boyunca neredey-se sabit kaldığı bölgelerde bulunur. Tropik yağmur ormanlarının ılıman yağmur ormanlarından farkı, aldı-ğı yıllık yağış miktarının metrekare başına 1500 milimetreden fazla ol-masıdır.

Dünya üzerindeki bitki türlerinin yaklaşık üçte ikisi yağmur orman-larında bulunur. Günlük hayatta kullandığımız birçok ürünün (örne-ğin, kakao, kahve, orkide ve kau-çuk) kaynağı yağmur ormanlarıdır. Hatta yağmur ormanlarında yetişen bazı bitkilerden elde edilen kimya-sal maddeler ilaç üretiminde kulla-nılmaktadır.

TEST • 3

1. • Toprağın verim değeri üzerinde çok etkili-dir.

• Canlılar için önemli bir maddedir.• Proteinin bileşenlerindendir.Yukarıda bazı özellikleri verilen gaz aşa-ğıdakilerden hangisidir?

A) Su B) Hidrojen C) AzotD) Oksijen E) Karbon

2. Besin maddeleri ve enerjinin üreticilerden ot-çullara, oradan da etçillere doğru aktarılma-sına besin zinciri denir.Aşağıdakilerden hangisi besin zincirinin ilk basamağını oluşturan temel unsurdur?

A) GüneşB) BitkilerC) HayvanlarD) MantarlarE) Su

3. Bölge Bitki örtüsüCape Tawn " IAmazon Havzası " IIBüyük Sahra " III

Yukarıdaki alanlarda görülen doğal bitki örtüsü aşağıdaki seçeneklerin hangisin-de doğru olarak verilmiştir?

I II IIIA) Orman Maki KaktüsB) Maki Orman KaktüsC) Kaktüs Orman MakiD) Kaktüs Maki OrmanE) Maki Kaktüs Orman

4. I. Bitki örtüsünün tahrip edilmesiII. İklim değişiklikleriIII. AğaçlandırmaYukarıda verilenlerden hangileri biyolojik çeşitliliği azaltan unsurlar arasında yer al-maktadır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve IID) I ve III E) II ve III

5. Aşağıda azot gazı ile ilgili verilen bilgiler-den hangisi yanlıştır?

A) Atmosferde en çok bulunan gazdır.B) Canlıların önemli kısmı azotu doğrudan

kullanamaz.C) Nükleik asit ve proteinlerin yapısında bu-

lunur.D) Tüketiciler azotu bitkilerden temin eder.E) İnsanın azot döngüsüne herhangi bir mü-

dahalesi yoktur.

6. Dünya üzerindeki en sağlıklı olanlar orman ekosistemleridir.

II

I

III IV

V

Buna göre Türkiye haritasında numara-landırılarak gösterilen alanların hangisin-de orman ekosistemleri görülür?

A) I ve II B) II ve III C) II ve IVD) III ve V E) IV ve V

ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

14

DOĞAL SİSTEMLER


NOT

Bitkisel ve hayvansal gıdalarla bes-lenen hayvanlara “tüketici” denir. Tüketicilerin üreticilerle beslenmesi sonucu üreticiden tüketiciye madde aktarımı ve enerji akışı gerçekleşir.

Bitkilerle beslenen tüketicilere ot-çul (otobur), hayvanlarla beslenen-lere etçil (etobur), hem et hem de otla beslenenlere de hepçil adı ve-rilmektedir. Bakteri ve mantarlardan oluşan ayrıştırıcılar, bitki ve hayvan kalıntılarının parçalanıp ayrışmasın-da görev alır. Bu sayede canlıların yapılarında biriken organik madde-ler, inorganik maddelere dönüşerek yeniden kullanılabilir hâle gelmekte ve madde döngüsü ile enerji akışı-nın da devamlılığı sağlanmış olmak-tadır.

ÇIKMIŞ SORU

Bir ekosistemde, otçul hayvan tür-lerinin birinin soyu tükenirse bu ekosistemde aşağıdakilerden han-gisinin gerçekleşmesi beklenir?

A) Bitki tür çeşitliliğinin artması

B) Ekosistemde üretilen organik madde miktarının azalması

C) Bitki tür çeşitliliğinin azalması

D) Otçul hayvanlar arasında besin rekabetinin azalması

E) Etçil hayvan tür çeşitliliğinin art-ması

2011/LYS

Cevap: D

7. • Dicle• Nil• YeşilırmakYukarıda verilen akarsuların ortak özelliği aşağıdakilerden hangisidir?

A) Denge profiline yaklaşmalarıB) Tatlı su biyomu olmalarıC) Tuzlu su biyomu olmalarıD) Boylarının uzun olmasıE) Belli dönemlerde kurumaları

8. • Ekosistemde enerji akışında %10 kuralı bu-lunur.

• Bitkiler, fotosentezle atmosferdeki karbon-dioksiti kullanarak besin ve okjisen üretir.

• Biyosferde en çok bulunan madde sudur.• Doğada %78 oranında azot bulunur.• Besin zincirinde üreticiden-tüketiciye doğ-

ru birey sayısı artar.Yukarıda verilen bilgilerden kaç tanesi doğrudur?


9. Ekosistemde canlı yaşamını ve dağılışını et-kileyen bir çok faktör bulunmaktadır.Buna göre, aşağıda verilenlerden hangi-sinin bu dağılış üzerindeki etkisi diğerle-rine göre daha sınırlıdır?

A) Arazi yapısıB) İklimC) SuD) GüneşE) Toprak

10. Sulak alanların gerek bulunduğu yere gerek-se yakın çevreye ekolojik ve ekonomik açı-dan büyük faydaları vardır.

I. Yeraltı suyunun beslenmesini sağlar.II. Suyun filtre edilerek kalitesinin iyileştiril-

mesini sağlar.III. Topraktaki azotun atmosfere geri dönme-

sini kolaylaştırır.Yukarıda numaralandırılan öncüllerden hangisi bu faydalar arasında gösterile-mez?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız IIID) I ve II E) II ve III

ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

15

DOĞAL SİSTEMLER


NOT

Farklı ekosistemleri içinde barındı-ran doğada hiçbir ekosistem diğer-lerinden tamamen bağımsız değildir. Sınırları değişkenlik gösteren eko-sistemler, küçük bir gölden okyanu-sa kadar değişen boyutlara sahiptir. Boyutları ne olursa olsun ekosis-temlerin öğeleri ve işlevleri aynıdır. Enerjisini Güneş’ten alan tüm eko-sistemler, canlı ve cansız unsurların düzenli çalışmasıyla işlevini sürdü-rebilir. Her ekosistemde enerji ve madde dolaşımı sayesinde üreme ve gelişme faaliyetlerinin yanı sıra ölüm olayı gerçekleşir. Yerzünde-ki bütün ekosistemler, dinamik bir yapıya sahip olup belirli koşullar-da değişebilmektedir. Ekosistemde meydana gelen bir değişiklik, o eko-sistem içerisindeki daha küçük olan diğer ekosistem içerisindeki daha küçük olan diğer ekosistemleri de etkilemektedir.

Tatlı Su Biyomları: Akarsu ve tat-lı su göllerinden oluşan bu biyom, saz, kamış, lilüfer, bitkisel plankton vb. bitki türlerine sahiptir.

Hayvan Türleri: Balıklar, kurbağa-lar, solucanlar, yengeç ve böcek tür-leri bunlardan bazılarıdır.

Tuzlu Su Biyomları: Deniz ve okya-nus gibi tuzlu sularda yaşayan can-lıların oluşturduğu bu biyom; yosun, plankton vb. bitki türlerine sahiptir. Tuzlu su biyomlarının tuzluluk ve sı-caklık değerleri birbirinden farklıdır.

Hayvan Türleri: Yunus, balina, mid-ye, yengeç, denizanası, ahtopot, de-nizyıldızı, hayvansal planktonlar ve balık türleri bunlardan bazılarıdır.

11. Doğada meydana gelen uzun süreli yağış kıtlığı sonucunda

I. su kaynaklarında azalmaII. canlı sayısında azalmaIII. orman alanlarında azalmaIV. yangınlarda azalmaV. nadas alanlarında azalma

hangilerinde azalma olması beklenmez?

A) I ve II B) II ve III C) II ve IVD) III ve IV E) IV ve V

12.

Ekvator

V

IV

III

III

Yağış miktarının fazla olduğu alanlarda su döngüsü daha hızlı gerçekleşmektedir.Buna göre, yukarıdaki dünya haritasında numaralandırılarak gösterilen alanların hangisinde bu döngünün daha hızlı ger-çekleştiği söylenebilir?


13. Yağış miktarının yetersiz olduğu alanlarda yetişen bitkilerin kökleri, diğer biyomlara göre daha derine doğru gelişmiştir.Buna göre, aşağıdaki biyomlardan hangi-sinde bu durum daha belirgindir?

A) SavanB) StepC) ÇölD) TundraE) Akdeniz

14. I. OkyanusII. AkarsuIII. DenizIV. Gidegeni olan gölYukarıda verilen ortamlardan hangileri tatlı su ekosistemi içerisinde yer almak-tadır?

A) I ve II B) I ve III C) II ve IIID) II ve IV E) III ve IV

Test • 3 - Yanıtlar1234567891011121314CABCEDBDACEDCD

ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

16

DOĞAL SİSTEMLER


NOT

Canlılar günlük yaşamda ihtiyaç duyduğu enerjiyi besinler yoluyla alırlar. Bu besinlerin ilk oluşturulma aşaması ise bitkilerin yaptığı foto-sentezdir.

Avrupa kıtasının tamamındaki en-demik bitki türü sayısı, ülkemizdeki endemik bitki sayısından daha azdır.

ÖRNEK SORU

Bir ekokistemde, 50 yıl öncesine göre,

• bitkilerin yaklaşık 1 hafta erken çiçeklendiği,

• kuşların ortalama 9 gün erken kuluçkaya yattığı

• kurbağaların yaklaşık 7 hafta er-ken çiftleştiği gözleniyor.

Ekosistemde gerçekleşen bu duru-mun temel nedeni aşağıdakilerden hangisi olabilir?

A) İklim değişikliği

B) Besin rekabeti

C) Avcı türlerin baskısı

D) Çiftleşme rekabeti

E) Popülasyonun büyümesi

Cevap: A

Karbondioksit;• yeşil bitkilerin ve bazı alglerin

fotosenteziyle,• deniz hayvanlarının kabuk oluş-

turmasıyla,• canlıların ölümü sonucunda fo-

sil yakıtların bünyesinde tutul-masıyla,

• tortulanma sonucu kireçli ka-yaçların bünyesinde birikme-siyle doğada tüketilir.

TEST • 4

1. Canlıların, okyanuslardaki yaşam alanın-dan atmosferde yükselebildikleri en yük-sek seviyeye kadar olan bölüme ne ad verilir?

A) BiyomB) BiyosferC) EkosistemD) BiyoçeşitlilikE) Habitat

2. Deve, yılan, akbaba gibi hayvanlar için en uygun biyom aşağıdakilerden hangisidir?

A) SavanB) KutupC) ÇölD) Tropikal yağmur ormanlarıE) Çayır

3. Bitki ve hayvan çeşitliliği üzerinde etkili olan en önemli faktör iklim çeşitliliğidir.Buna göre aşağıdaki bölgelerden hangi-sinde bitki ve hayvan çeşitliliğinin en faz-la olması beklenir?

A) Marmara BölgesiB) Akdeniz BölgesiC) Doğu Anadolu BölgesiD) Karadeniz BölgesiE) Güneydoğu Anadolu Bölgesi

4. Benzer bitki ve hayvan topluluklarını barındı-ran bölgelere “biyom” adı verilir.Aşağıda verilen biyomlardan hangisinin ekvatoral kuşakta görüldüğü söylenebi-lir?

A) ÇalılıkB) BozkırC) MakiD) Tayga ormanlarıE) Savan

5. Sıcaklık ortalaması düşük, nem ve yağı-şın az olduğu alanlarda bitkilerin iğne yapraklı olması aşağıdaki durumlardan hangisine örnektir?

A) AdaptasyonB) FaunaC) DöngüD) BiyosferE) Fotoliz

6. Atmosferdeki serbest azot oranı yüksek ol-masına rağmen (%78) bitkiler ve hayvanlar havadaki azotu doğrudan kullanmazlar.Azotun kullanılabilir hale gelmesi için;

I. şimşek ve yıldırımlarII. volkanik patlamalarIII. karbon döngüsüIV. depremhangilerinin olması gerekir?

A) I ve III B) I ve IV C) II ve IIID) I ve II E) II ve IVÖRNEKTİR

• MUBA YAYIN

LARI

17

DOĞAL SİSTEMLER


7. Besin piramidinde basamaklar arası geçişte enerji kaybında artış meydana gelmektedir.Bu artış;

I. Organik atıklar,II. Ortama ısı verilmesiIII. Metabolizmada enerji kullanılmasıYukarıda verilen durumlardan hangilerine bağlıdır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız IIID) I ve II E) I, II ve III

8. Aşağıda verilen hayvanlardan hangisi di-ğerlerinden farklı bir tüketici grubu içeri-sinde yer almaktadır?

A) Tavşan B) Geyik C) KartalD) Zebra E) Koyun

9. Aşağıdaki olaylardan hangisi sonucunda oksijen tüketimi gerçekleşmez?

A) SolunumdaB) Fosil yakıtların yanmasındaC) Organik maddelerin oksidasyonundaD) YangınlardaE) Fotosentez sonucunda

10. İklim çeşitliliğinin fazla olduğu bölgelerde bit-ki ve hayvan çeşitliliği de fazladır.

II

I

III

IVV

Buna göre yukarıdaki Türkiye haritasında numaralandırılarak gösterilen bölgeler-den hangisinde bu çeşitliliğin daha fazla olması beklenir?

A) V B) IV C) III D) II E) I

NOT

Sularda bulunan bitkisel ve hayvan-sal özellikteki canlılara “plankton” adı verilir.

Ekosistemlerde her türün belirli bir görevi vardır.

Buna ekolojik niş denir.

ÖRNEK SORU

IIIIV

V

III

Yukarıdaki şekilde bir akarsu ağı gösterilmiştir.

Akarsu ekosistemlerinin işleyişi göz önüne alındığında, numara-larla gösterilen yerlerin hangisin-de canlı çeşitliliğinin daha fazla olması beklenir?


Cevap: A

• Doğadaki su molekülleri güneş enerjisinin ve yer çekiminin et-kisiyle litosfer, hidrosfer, biyos-fer ve atmosfer arasında sürekli hareket eder. Bu döngü içerisin-de su; yüzey akışı, yer altı akışı, yağış, yoğuşma, buharlaşma ve terleme gibi durumlara uğrar.

• Ekosistemdeki suyun en öne-mil kaynağı okyanuslardır. Ok-yanusların yanı sıra denizler, göller, akarsular ve buzullar-dan buharlaşan su, gaz hâlinde atmosfere geçer. Yükseldikçe soğuyan su buharının sıvı hâle geçmesi sonucu yoğuşma ve yağış olayları gerçekleşir. Ya-ğış sonucu oluşan suların bü-yük çoğunluğu yine büyük su kaynaklarına katılır. Bir kısmı ise canlıların bünyesine geçer. Canlılar, aldıkları suyu yaşamsal faaliyetleri için kullanılır. Kalan su ise terleme yoluyla tekrar dı-şarı atılır. Böylelikle su döngüsü tamamlanmış olur.

ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

18

DOĞAL SİSTEMLER


ÇIKMIŞ SORU

Bir ekosistemdeki popülasyonun,

I. kullandığı besin miktarının or-tamda arttırılması

II. kullandığı besin çeşidinin or-tamda azalması,

III. rekabete girdiği türlerin ortam-da azalması

etkenlerinden hangileri, ekosiste-min bu popülasyonla ilgili taşıma kapasitesini artırır?

A) Yalnız I B) Yalnız III

C) I ve II D) I ve III

E) I, II ve III

2002/ÖSS

ÇÖZÜM

Her canlı türü farklı kaynaklar yö-nüyle diğer canlılarla rekabet ha-linde olabilir, ve bu rekabet birey sayısında azalmaya neden olur, re-kabetin ortadan kalkması ise birey sayısının artmasını sağlar.

Cevap: D

ÇIKMIŞ SORU

Aşağıdakilerden hangisi, insanın doğaya olan etkisine örnek göste-rilemez?

A) Kloroflorokarbon gazlarının art-masıyla ozon tabakasının sey-relmesi

B) Denizlerdeki kirlenmeye bağ-lı olarak biyoçeşitliliğin giderek azalması

C) Her yıl farklı sayıda tropikal sik-lonun meydana gelmesi

D) Kişi başına düşen tatlı su mikta-rının giderek azalması

E) Yağmur ormanlarının büyük bir hızla yok olması

2011/YGS

Cevap: C

11. Karbon yaşamın temel taşıdır. Canlı dokula-rını meydana getiren birleşiklerin oluşumunu sağlar.Aşağıdakilerden hangisi doğada karbo-nun kaynakları arasında yer almaz?

A) AtmosferB) LitosferC) BiyosferD) EkzosferE) Hidrosfer

12. Havadan alınan CO2 havaya tekrar veril-memiş olsaydı; aşağıdakilerden hangisi-nin gerçekleşmesi beklenirdi?

A) Yağış miktarının artmasıB) Besin zincirinin durmasıC) Maden rezervlerinin tükenmesiD) Depremlerin azalmasıE) Hava sıcaklığının değişmesi

13. Suyun atmosfer, hidrosfer ve litosfer arasın-daki hareketine su döngüsü denir.Su döngüsü ile,

I. İklim olayları meydana gelir.II. Yeraltı kaynakları oluşur.III. Kayaların kimyasal yolla çözünmesini

sağlar.yukarıdakilerden hangileri meydana ge-lir?


14. Aşağıdakilerden hangisi çalı biyomlarının özelikleri arasında yer almaz?

A) Akdeniz iklim bölgesinde görülür.B) Yazların sıcak ve kurak geçtiği bölgeler-

de rastlanır.C) Keçi, yabani koyun gibi hayvan türleri ya-

şar.D) Yıllık yağış miktarı az ve düzensizdir.E) Zeytin başta olmak üzere bodur ağaç tür-

leri bulunur.

Test •4 - Yanıtlar1234567891011121314BCAEADECEADEED

ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

19

DOĞAL SİSTEMLER


NOT

Okyanuslarda, dalganın etkisiyle ha-valanan mineralli parçacıklara “ae-rosol” denir.

Suyun buharlaşıp gaz haline geç-mesi sonra soğuyarak yoğunlaşıp sıvı veya katı halde yer kabuğuna dönmesine su döngüsü denir.

ÖRNEK SORU

Nemli tropik ormanlarda yaşayan yaprak kesici karıncalar, bitkilerden ayırıp topladıkları taze yaprak par-çalarını yer altındaki yuvalarına taşır ve orada belirli mantarların üremesi için ortam hazırlarlar. Sonra da be-sin olarak bu mantarları tüketirler. Herhangi bir anda büyük bir kolo-nideki karıncaların yaklaşık %25’i yaprakları kesip taşımakta, %75’i de geçiş yollarının ve mantar bahçele-rinin bakımını sağlamaktadır. Bilim insanları, yuvalara giren enerji mik-tarı ile enerji giderlerini karşılaştır-mışlar ve sonuç olarak şu yargıya ulaşmışlardır. Yuvaya giren ener-ji miktarı, harcanan toplam enerji miktarından büyük olduğu sürece koloni büyümeye devam etmekte ama bu miktar eşitlendiğinde kolo-ninin büyümesi durmaktadır.

Buna göre, parçadaki bilgiler dik-kate alındığında karınca kolonile-rindeki büyümenin artması veya durması, aşağıdaki kavramlardan hangisiyle tanımlanır?

A) Taşıma kapasitesi

B) Sürdürülebilirlik

C) Azot döngüsü

D) Habitat

E) Beslenme halkaları

2013 /LYS-3

Cevap: A

TEST • 5

1. Canlıların yeryüzüne dağılışını etkileyen fak-törlere bağlı olarak farklı bitki ve hayvan tür-lerine sahip bölgeler bulunmaktadır.Aşağıda verilen iklim bölgelerinden han-gisi biyoçeşitlilik açısından daha fakirdir?

A) Akdeniz iklim bölgesiB) Savan iklim bölgesiC) Karasal iklim bölgesiD) Tundra iklim bölgesiE) Ekvatoral iklim bölgesi

2. Canlıların çevrelerindeki cansız ortamla oluşturduğu birliktelik aşağıdakilerden hangisi ile adlandırılır?

A) Ekosistem B) HabitatC) Biyom D) EkosferE) Biyosfer

3. Akarsular bir çok bitki ve hayvan türü için önemli yaşam alanlarıdır.Akarsuların;

I. akış hızıII. fiziksel özelliğiIII. kimyasal özelliğiyukarıdaki özelliklerinden hangileri canlı-ların üzerinde etkilidir?

A) I ve II B) I ve III C) II ve IIID) I, II ve III E) Yalnız III

4. Ekosistemlerle ilgili olarak;I. Dengeli bir ekosistemde baskın bir unsur

ön plana çıkar.II. Her türün belli bir görevi vardır.III. Her türün belli bir yaşam alanı vardır.ifadelerinden hangisi yanlıştır?

A) Yalnız III B) Yalnız II C) Yalnız ID) I ve II E) I ve III

5. Canlıların yeryüzüne dağılışı üzerinde çeşitli faktörler etkili olmaktadır.Aşağıdakilerden hangisinin bu dağılış üzerinde etkili olduğu söylenemez?

A) Toprak özellikleriB) İnsanC) YerşekilleriD) Kıtaların kaymasıE) Yeraltı zenginlikleri

6. Akarsular üzerindeki canlı dağılışı incelendi-ğinde, genellikle akarsuyun aşağı çığırında canlı türü sayısının fazla olduğu görülür.Bu durumun temel nedeni aşağıdakiler-den hangisidir?

A) Planktonların fazla olmasıB) Akış hızının azalmasıC) Kaynaktan uzaklaşılmasıD) Eğimin azalmasıE) Derinliğin artması

ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

20

DOĞAL SİSTEMLER


NOT

Okyanuslar, dünyanın ısı dağılımı-nı sıcak ve soğuk su akıntılarıyla değiştirir. Sürekli rüzgârların etki-siyle oluşan sıcak ve soğuk okya-nus akıntıları, gittikleri bölgelerin iklimini büyük ölçüde etkiler. Sıcak ve soğuk su akıntılarının karşılaştı-ğı yerlerde biyo çeşitlilik açısından çok zengindir.

Su buharındaki oksijen atomunun ışınlar aracılığıyla ayrıştırılmasına “fotoliz” denir.

ÇIKMIŞ SORU

Kuzukulağıgiller familyasından otsu bir bitki olan Palygonum Cognatum, Türkiye’de genellikle madımak otu olarak bilinmekle birlikte, bazı yer-lerde keçi memesi, kuş ekmeği, sö-ğüt otu, çoban ekmeği ve can otu gibi farklı isimlerle de tanınmakta-dır.

Yalnızca bu bilgiye göre, Poly-gonum Cognatum (madımak otu) bitkisiyle ilgili olarak aşağıdaki-lerden hangisi söylenebilir?

A) Maki formasyonuna ait bir bitki olduğu

B) Yalnızca Türkiye’de görülen en-demik bir bitki olduğu

C) Türkiye’nin birçok yöresinde ye-tiştiği

D) Her mevsim yağışlı olan iklim koşullarında yetiştiği

E) Türkiye’de de görülen relikt bir bitki olduğu

2011/LYS-4

Cevap: C

7. Karbondioksit + Su ? Glikoz + OksijenYukarıdaki fotosentez süreci şemasın-da “?” ile gösterilen yere aşağıdakilerden hangisi gelmelidir?

A) BesinB) IşıkC) Güneş enerjisiD) ŞekerE) Azot

8. Besin zincirinde yukarı doğru çıkıldıkça canlı sa-yısı ve türü azalır. Başka bir ifade ile biyo küt-le azalır, fakat canlının vücut büyüklüğü artar.Bu durum aşağıdakilerden hangisine bağlıdır?

A) Beslenme kaynaklarının çeşitlenmesineB) Karbondioksit oranının artmasınaC) İnsan etkisineD) AyrıştırıcılaraE) Enerji aktarımının azalmasına

9.

Kalıcıkar75

V90

IV

III

II

I

65

55

20

0

İğne yapraklı orman

Tundra

Karma orman

Geniş yapraklı orman

Yukarıda enlemlere göre yeryüzündeki bitki kuşaklarının dağılışını gösteren gra-fikte, hangilerinin enlem sınırı yanlış veril-miştir?

A) I ve III B) I ve IV C) II ve IVD) III ve IV E) IV ve V

10. Kutba yakın olan Kanada’da 15 meme-li hayvan türü varken, Orta Amerika’da 150’ye yakın hayvan türü olması, aşağıda-kilerden hangisine bağlıdır?

A) Yağış özellikleriB) Aşırı avlanmaC) SıcaklıkD) YerşekilleriE) Arazi yapısı

11. Birbirinden farklı ekosistemler birbiriyle çakı-şabilirler.Çakışmanın olduğu bölgelere verilen isim aşağıdakilerden hangisidir?

A) EkotonB) AerosolC) SüksesyonD) Ekolojik nişE) Organik moleküller

12. Aşağıda verilen kaynaklardan hangisi do-ğadaki karbonun bulunduğu alanlara ör-nek olarak gösterilemez?

A) DenizlerB) AtmosferC) Fosil yakıtlarD) VolkanlarE) Organik moleküller

13. I. Tarımda kimyasal ilaçların kullanılmasıII. Ağaçlandırma çalışmalarıIII. Nükleer etkinliklerYukarıda verilen insan faaliyetlerinden hangileri canlı türleri üzerinde olumsuz etkiye sahip değildir?


Test • 5 - Yanıtlar12345678910111213DADCEACEDCAEB

ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

Ünite 2

BEŞERİ SİSTEMLER

ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

• Nüfus Politikaları

• Ülkelerin Nüfus Politikaları

• Türkiye’de Nüfus Politikaları

• Türkiye Nüfusunun Geleceği

• Yerleşmenin Özellikleri

• Şehirlerin Fonsiyonları ve Değişimi

• Şehirlerin Etki Alanları

• Türkiye’de Yerleşmeler

• Türkiye’de Şehirlerin Fonksiyonları

• Türkiye’de Kırsal Yerleşme Tipleri

ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

23


BEŞERİ SİSTEMLER

TEST • 6

1. Günümüzde gelişmiş ya da az gelişmiş ülke-lerin üzerinde durduğu en önemli konulardan biri nüfustur.Nüfus politikalarının temel amacı aşağı-dakilerden hangisidir?

A) Nüfus yoğunluğunu azaltmakB) Asker sayısını arttırmakC) Gelir seviyesini yükseltmekD) Sanayi bölgeleri oluşturmakE) Nüfusun ekonomik ve sosyal bakımdan

sorun yaratmadan artışını sağlamak.

2. Aşağıdakilerden hangisi gelişmiş ülke-lerin nüfus özellikleri arasında yer alan özelliklerden değildir?

A) Kişi başına düşen gelir fazladır.B) Genç nüfus oranı azdır.C) Nüfus artış hızı yüksektir.D) Sağlık hizmetleri gelişmiştir.E) Ortalama ömür uzundur.

3. Aşağıdaki ülkelerden hangisi nüfus artış hızını azaltmaya yönelik nüfus politikaları izleyen ülkelerden biri değildir?

A) ÇinB) MısırC) LibyaD) JaponyaE) Hindistan

4. Nüfusun dağılışı incelendiğinde, dünya nüfu-sunun belli alanlarda yoğunlaştığı görülmek-tedir.Aşağıda verilen yerlerden hangisi, dünya-da nüfusun yoğun oluğu alanlar arasında gösterilemez?

A) Ekvatoral bölgede deniz seviyesine ya-kın alanlar

B) Delta ovalarıC) Sanayi bölgeleriD) Muson AsyasıE) İklimin uygun olduğu alanlar

NOT

11 Eylül 2001’de New York’taki Dün-ya Ticaret Merkezi’ne yapılan saldırı tüm Dünya’yı etkilemiştir.

Dubai, son yılların en gözde turizm şehirleri arasında yer almaktadır.

ÇIKMIŞ SORU

Çalışma çağının dışında kalan nüfu-sa bağımlı nüfus denir. Bu nüfusun toplam nüfustaki payı ise bağımlı nüfus oranı olarak tanımlanır. Geri kalmış ülkelerde çocuk bağımlı nü-fus oranı, gelişmiş ülkelerde ise yaş-lı bağımlı nüfus oranı fazladır.

ÜlkelerYaş

grupları (%)

İş gücüne dahil olma-yan nüfus oranı (%)

0-14 15-64 65+

K 13,5 64,3 22,2 7,2

L 45 52,5 2,5 28,3

M 18,6 65 16,4 16,8

N 11,2 67 21,8 8

P 44,5 53,1 2,4 29,5

Buna göre, verilen tabloyla ilgi-li olarak aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

A) Toplam bağımlı nüfus oranı en az N’dedir.

B) K ve P, benzer gelişmişlik özel-liklerine sahiptir.

C) Çalışan nüfus oranı en fazla L’dedir.

D) L ve P, farklı gelişmişlik özellik-lerine sahiptir.

E) Toplam bağımlı nüfus oranı en fazla M’dedir.

2012/LYS-3-Coğ-1

Cevap: A

ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

24


BEŞERİ SİSTEMLER

NOT

Uluslararası standarda göre 15-64 yaşları arasında kalan ve belirli bir işte çalışan nüfus “aktif nüfus”tur.

Dünya’da ortalama yaşam süresinin en fazla olduğu ülke Japonya’dır.

NOT

Sağlık hizmetlerinin iyileşmesi, teknik icat ve buluşlar genel refah düzeyini artırmış ve şehirlerin nü-fuslarında önemli artışlar olmuştur. Günümüz yerleşmeleri için nüfus miktarının 20 bin olması çok az gö-rünüyorken Sümer ve Mezopotamya dönemlerinde şehirlerde en fazla 20 bin kişi vardı.

ÖRNEK SORU

Günümüzde doğal ve beşeri neden-lere bağlı olarak dünyanın çeşitli yerlerinde sıcak çatışma bölgeleri oluşmuştur. Bu bölgelerden biri de tarih boyunca stratejik önemini ko-ruyan Ortadoğu’dur.

Ortadoğu’da yaşanan aşağıdaki durumlardan hangisi Türkiye ile bölgedeki bazı ülkeler arasında sorun oluşturabilmektedir?

A) Toprakların paylaşımı

B) Önemli ulaşım yollarının kontrolü

C) Akarsu kaynaklarının kullanımı

D) Maden yataklarının paylaşımı

E) Petrol ve doğalgaz kaynakları-nın paylaşımı

Cevap: C

5. Aşağıdaki şehirlerden hangisinin küresel etkiye sahip olduğu söylenebilir?

A) Prag B) BişkekC) Ankara D) AtinaE) Tokyo

6. Aşağıdakilerden hangisi nüfus artış hızı-nın yükselmesinin olumsuz sonuçları ara-sında yer almaz?

A) Kişi başına düşen gelir azalır.B) Tasarruflar azdır.C) Üretim artar.D) Kalkınma hızı azalır.E) Dış ticaret açığı artar.

7. Ülkeler birbirlerinden farklı nüfus politikaları izlemektedir. Bu durum ülkelerin daha çok hangi özel-liklerine bağlıdır?

A) YüzölçümlerineB) Ekonomik özelliklerineC) YerşekillerineD) İklim özelliklerineE) Nüfus miktarına

8. I. MezopotamyaII. Amazon havzasıIII. İskandinav yarımadasıIV. Nil deltasıYukarıda verilen alanlardan hangisi ilk şe-hir yerleşmelerinin kurulduğu alanlar ara-sında yer almaz?

A) I ve II B) I ve III C) III ve IVD) II ve III E) II ve IV

9. Dünya’da ilk şehir yerleşmelerinin kurul-masında;

I. sanayiII. turizmIII. tarımIV. teknolojiV. ticaret

hangilerinin etkili olduğu söylenebilir?

A) I ve II B) II ve III C) III ve IVD) I ve IV E) III ve V

10. Aşağıda verilen şehirlerden hangisinin gelişmesinde dini faktörlerin herhangi bir etkisi yoktur?

A) KudüsB) VatikanC) MekkeD) RomaE) BudapeşteÖRNEKTİR

• MUBA YAYIN

LARI

25

BEŞERİ SİSTEMLER


ÇIKMIŞ SORU

Bir kentin fonksiyonel özellikleri ne kadar çeşitli ve gelişmişse küresel çapta etkilediği alan da o kadar ge-niş olmaktadır.

Buna göre, aşağıdaki kentlerden hangisinin küresel çapta etki ala-nının diğerlerinden daha dar olma-sı beklenir?

A) Berlin B) Londra

C) Paris D) Moskova

E) Prag

2010/LYS

Cevap: E

ÖRNEK SORU

Yeryüzünde farklı özelliklere sahip bazı önemli şehirler bulunmakta-dır. Bu şehirlerin bölgesel ve küre-sel ölçekteki önemi sadece sahip olduğu coğrafi özelliklerle sınırlı ol-mayıp ülkelerin ekonomik gücü de şehirlerin fonksiyonel özelliklerinin belirginleşmesinde önemli bir etki yapmaktadır.

Aşağıdaki liman şehirlerinden hangisinin küresel bir fonksiyon kazanmasında bu etki daha belir-gindir?

A) Aden B) Kahire

C) Jakarta D) Hamburg

E) Stokholm

Cevap: D

NOT

İnsanların günümüzden yaklaşık 10.000 yıl önce tarımsal faaliyetler-le uğraşmaya başlaması yerleşik ha-yata kapı aralamıştır.

11. Yandaki nüfus pira-60

E K

15

6 4 2 0 2 4 6

midine bakılarak, aşağıdaki yorumlar-dan hangisi yapıla-maz?

A) Nüfus artışıB) Genç nüfusC) Gelişmişlik düzeyiD) Nüfus yoğunluğuE) Yaşlı nüfus

12. • Eğitim ve kültürel fonksiyonları ile ön plana çıkmıştır.

• Dünya’nın en prestijli üniversitelerinden bi-rine sahiptir.

Yukarıda özellikleri verilen şehir aşağıda-kilerden hangisidir?

A) Şam B) Oxford C) EssenD) Mekke E) Marsilya

13. • Arap Dünyasının en eski ve en kalabalık şehirlerinden biridir.

• Geçmişte kervan yollarının kavşak nokta-sında yer almıştır.

• Orta Doğu’ya hakim bir noktada yer alır.Yukarıda bazı özellikleri verilen şehir aşa-ğıdakilerden hangisidir?

A) Mekke B) Kabil C) AnkaraD) Şam E) Kudüs

14. I. Önemli dini merkezlere sahiptir.II. Nüfus miktarları fazladır.III. Göç alırlar.IV. Önemli limanlara sahiptir.Yukarıda verilenlerden hangileri küre-sel etkiye sahip şehirlerin ortak özelikleri arasında yer almaz?


Test • 6 - Yanıtlar1234567891011121314ECDAECBDEEDBDC

ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

26

BEŞERİ SİSTEMLER


TEST • 7

1.

0,9 10,19 20.29 30.39 40.49

Milyon (kişi)

02468

10

50.59 60.+Yaş

12

Yukarıda bir ülkenin yaş gruplarına göre dağılımına bakıldığında; aşağıdaki yo-rumlardan hangisi yapılamaz?

A) Doğum oranı yüksektir.B) Ortalama yaşam süresi kısadır.C) Kişi başına düşen milli gelir fazladır.D) Nüfus artış hızı yüksektir.E) Yaşlı nüfus oranı azdır.

2. Bir şehrin gelişmesi ve çevresiyle etkileşim halinde bulunması şehirlerin fonksiyonlarını oluşturur.Buna göre;

I. jeolojik yapıII. sanayiIII. madencilikIV. ortalama yükseltiV. turizm

yukarıda verilen özelliklerden hangileri şehirlerin fonksiyonları üzerinde etkili de-ğildir?

A) I ve IV B) I ve II C) I ve IIID) III ve IV E) IV ve V

3. Aşağıdakilerden hangisi nüfus artış hı-zının düşmesinin olumsuz sonuçları ara-sında yer almaz?

A) Cinsiyet dengesizliğiB) İşgücü açığıC) Ekonomik yatırımların artmasıD) Dış göçlerin yaşanmasıE) Kültürel çatışma

4. Günümüzde modern şehirleşme süreci 19. yy’da hız kazanmış ve şehirler hem büyüklük hem de sayıca artmıştır.Bu durumun yaşanmasında etkili olan te-mel faktör aşağıdakilerden hangisidir?

A) Tarımsal faaliyetlerB) Sanayi inkılabıC) Coğrafi keşiflerD) Ulaşımın gelişmesiE) Nüfus artış hızının yüksek olması

5. Gelişmekte olan ülkeler nüfusun nitelik ve ni-celiğini iyileştirmeye yönelik nüfus politikaları uygulamaktadır.Aşağıdaki ülkelerden hangisinin bu tarz politikalar uyguladığı söylenebilir?

A) Çin B) HindistanC) Japonya D) KanadaE) Türkiye

NOT

Başta Almanya, Fransa ve İngiltere olmak üzere gelişmiş Avrupa ülke-lerinin tümünde doğum oranları dü-şüktür.

Dünya’nın en kalabalık ülkesi olan Çin’in uyguladığı nüfus politikaları, sadece bu ülkeyi değil tüm Dünya’yı etkilemiştir.

ÖRNEK SORU

Dengeli nüfus, ülkelerin devamlılığı ve iş gücü ihtiyacının karşılanma-sı için önemli bir unsurdur. Ancak bazı ülkelerin nüfuslarının azalmaya başladığı ve bu ülkelerin gelecekte büyük sıkıntılar yaşayacağı öngö-rülmektedir. Bu ülkeler, nüfuslarını artırmak için çeşitli politikalar uygu-lamaktadır.

Buna göre, aşağıdakilerden hangi-si böyle bir ülkeye ait özellik ola-maz?

A) Yaşlı nüfus miktarı fazladır.

B) Nüfus piramidinin tabanı dardır.

C) Sanayi ve hizmet sektöründe ça-lışanların sayısı fazladır.

D) Eğitim, sağlık ve kültürel hiz-metler gelişmiştir.

E) İç göçler fazladır.

2013/LYS-3

Cevap: E

• 20. yüzyılın başlarından itibaren ülkeler, nüfusun sayısal fazlalı-ğından çok nitelikleri üzerinde durmaya başlamıştır.

• Eğitimli ve bilinçli bir nüfusun kontrollü ve sorun yaratmaya-cak hızda artışı, birçok ülke için temel hedef olmuştur. Devletle-rin, nüfusun artış hızını ve nite-liğini değiştirmeye yönelik her türlü uygulamasına nüfus poli-tikası adı verilir.

ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

27

BEŞERİ SİSTEMLER


NOT

1800 yılında dünya nüfusunun yal-nızca %3’ü şehirlerde yaşamaktaydı.

New York’un meşhur caddesi Wall Street’teki borsalar, dünyanın tüm diğer borsaları tarafından yakından takip edilmektedir.

ÖRNEK SORU

Her ülkede, çalışan nüfusun ekono-mik faaliyet alanlarına göre dağılımı farklıdır. Bu durum, o ülkenin ekono-mik yapısıyla ilgili bilgiler verir.

Buna göre, ülkelerin ekonomik fa-aliyet alanlarıyla ilgili olarak aşa-ğıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) Gelişmiş ülkelerde çalışan nüfu-sun çoğunun, üçüncül ekonomik faaliyet alanında yer alması bek-lenir.

B) Az gelişmiş ülkelerde birincil ekonomik faaliyet alanında çalı-şanların oranı, ikincil ekonomik faaliyet alanında çalışanlardan fazladır.

C) Ülkelerin yer şekilleri ve yer altı kaynakları, insanların ekonomik faaliyet alanlarına göre dağılı-mında en önemli etkendir.

D) Gelişmekte olan ülkelerde, ikin-cil ve üçüncül ekonomik faali-yetler arttıkça birincil ekonomik faaliyet alanında çalışanların oranı giderek azalır.

E) Ham madde veya yarı işlenmiş maddelerin kullanılabilir duru-ma geldiği ülkelerde ikincil eko-

nomik faaliyet alanında çalışan-ların oranı da artar.

2004/ÖSS

Cevap: C

6.

I II

: Nüfus artış hızı

III IV V

: Doğum oranı

Yukarıda doğum oranları ve nüfus artış hızı verilen 5 ülkeden hangisinin daha faz-la dış göç verdiği söylenebilir?

A) V B) IV D) III D) II E) I

7. Aşağıda verilen kıtaların nüfus özellikleri incelendiğinde, hangilerinin birbirine zıt politikalar uyguladıkları söylenebilir?

A) Asya - AfrikaB) Avrupa - AfrikaC) Avustralya - AvrupaD) Kuzey Amerika - AvrupaE) Asya - Güney Amerika

8. Nüfusun ikiye katlanma süresinin, dün-ya ortalamasına göre çok kısa olduğu bir ülke ile ilgili;

I. Ortalama yaşam süresi kısadır.II. Hizmet sektörü gelişmiştir.III. Ekonomik kalkınma hızı düşüktür.verilen ifadelerden hangisi yanlıştır?


9. Nüfus politikalarının belirlenmesinde, çeşitli faktörler etkili olmaktadır.Aşağıda verilen özelliklerden hangisi bu faktörlerden biri değildir?

A) Eğitim seviyesiB) Ekonomik kalkınma hızıC) Nüfus artış hızıD) Matematik konumE) Refah seviyesi

ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

28


BEŞERİ SİSTEMLER

ÖRNEK SORU

Nüfus politikaları, nüfusun niteliğini ve niceliğini etkileyen bilinçli uygu-lamalardır.

Dünyada,

I. nüfus artış hızını azaltma,

II. nüfus artış hızını artırma,

III. nüfusun niteliğini iyileştirme

amacıyla uygulanan üç çeşit nüfus politikası vardır.

Aşağıdakilerin hangisinde bu nü-fus politikalarını uygulayan ülkeler doğru olarak verilmiştir?

I II III

A) İngiltere Türkiye Fransa

B) Çin İngiltere Türkiye

C) Fransa İngiltere Türkiye

D) Türkiye Hindistan Japonya

E) Japonya Fransa Hindistan

Cevap: B

NOT

Sahip olunan kaynaklara oranla nü-fus miktarının çok fazla olduğu ya da ekonomik büyümeye oranla nü-fus artış hızının çok yüksek olduğu yerlerde nüfus artış hızının düşürül-mesini amaçlayan politakalar izlenir. Genel olarak az gelişmiş ülkelerin uyguladığı bu nüfus politikasıyla yaşam standartlarının yükseltilmesi amaçlanır. Günümüzde Bangladeş, Nijerya, Endonezya ve Hindistan bu politikaları uygulayan devletlerden bazılarıdır.

İnsanın yerleşik yaşama geçme-siyle birlikte ortaya çıkan ilk ta-rım toplulukları birkaç yüz kişiden oluşan köylerde yaşıyordu. Verim-li tarım alanlarının bulunduğu Me-zopotamya, indüs, Nil ve sarıırmak Vadisi’nde bugünkü büyük şehirlerin temelleri olan ve her birinde binlerce kişinin yaşadığı ilk şehirler kuruldu.

10. Aşağıda verilen ülkelerin ekonomik se-viyeleri dikkate alındığında, hangisinin diğerlerinden farklı bir nüfus politikası iz-lemesi beklenir?

A) FransaB) JaponyaC) KanadaD) FinlandiyaE) Çin

11. İş gücü ve üretim maliyetlerinin giderek azaldığı bir ülke ile ilgili aşağıdaki yorum-lardan hangisi kesinlikle doğrudur?

A) Dış göç almaktadır.B) Beyin göçü vermektedir.C) Nüfus artış hızı yüksektir.D) Yaşlı nüfus oranı fazladır.E) İhracat azalmıştır.

12. Nüfus artış hızının artmasına bağlı olarak, aşağıdakilerden hangisinde artış yaşan-ması beklenmez?

A) Dış ticaret açığıB) Kalkınma hızıC) GecekondulaşmaD) İşsizlikE) Çevre kirliliği

13. I. AsyaII. AvrupaIII. AvustralyaYukarıda verilen kıtalardan hangisinde nüfusu 10 milyonu aşan kentlere rastlan-maz?


14. Ekonomik kalkınma hızının düşük, ortala-ma yaşam süresinin az olduğu ülkelerde, aşağıdaki kent yerleşmelerinden hangisi-nin daha az olduğu söylenebilir?

A) Liman kentiB) Dini kentC) Turizm kentiD) Sanayi kentiE) Ulaşım kenti

Test • 7 - Yanıtlar1234567891011121314CACBEABBDECBCD

ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

29

BEŞERİ SİSTEMLER


NOT

Birleşmiş Milletler Kalk ınma Örgütü’nün verilerine göre Avrupa Birliği genelinde ortalama ömür 80 yılı bulurken Afrika ülkelerinde 51 yılı geçmemektedir.

Gelişmiş ülkelerde doğum oranları ve nüfus artış hızı düşüktür.

ÖRNEK SORU

III

IV

I

II

V

Dünya nüfusunun %90’ı, karaların %20’den daha az bir kısmında top-lanmıştır. Bu %20’lik alan içinde de belirli bölgeler nüfus yoğunluğu ba-kımından öne çıkmaktadır.

Buna göre yukarıdaki haritada nu-maralarla gösterilen yerlerden hangisi, bulunduğu kıtada nüfu-sun en yoğun olduğu yerler ara-sındadır?


2013/LYS-3

Cevap: D

Özellikle uluslararası ticaret, banka-cılık ve borsa gibi para piyasasına dayalı ekonomik faaliyetlerin geliş-tiği kentler, küresel etkiye sahiptir. Bu kentlerde ortaya çıkan toplum-sal, siyasi ya da ekonomik bir geliş-me, tüm dünyayı etkiler.

TEST • 8

1. Aşağıda verilen kentlerden hangisi tek-nolojinin gelişmesine bağlı olarak küre-sel çapta etkiye sahiptir?

A) RomaB) HartumC) SeulD) MarsilyaE) Essen

2. 11 Eylül 2001 yılında şehirdeki Dünya Ticaret Merkezi’ne yapılan terör saldırısının etkisi gü-nümüzde de devam eden ekonomik, sosyal ve askeri sonuçlar doğurmuştur.Yukarıda bahsedilen olay aşağıdaki şehir-lerden hangisinde meydana gelmiştir?

A) New YorkB) WashingtonC) Los AngelesD) TokyoE) İstanbul

3. Bazı şehirler ulaşım fonksiyonlarına bağlı olarak küresel öneme sahiptir.Aşağıdaki şehirlerden hangisi bu duruma örnek olarak gösterilebilir?

A) LondraB) JakartaC) İstanbulD) RomaE) Hamburg

4. • Mexico City• Kahire• BaküYukarıda verilen şehirlerin ortak özelliği aşağıdakilerden hangisidir?

A) Zengin yeraltı kaynaklarına sahip olma-ları

B) İdari şehir olmalarıC) Deniz kıyısında yer almalarıD) Küresel etkiye sahip olmalarıE) Aynı kıtada yer almaları

ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

30


BEŞERİ SİSTEMLER

NOT

20. yy. başlarından itibaren ülkeler, nüfusun sayısal fazlalığından çok nitelikleri üzerinde durmaya başla-mıştır.

Doğum oranlarının ve doğal nüfus artışının çok yüksek olduğu ülkeler, nüfus artış hızını azaltmaya çalış-maktadır.

ÖRNEK SORU

Aşağıdaki bölge sınıflamalarından hangisi, yukarıdaki haritada gös-terilen alanların tümü için ortak değildir?

A) Liman bölgeleri

B) Ticaret bölgeleri

C) Sanayi bölgeleri

D) Nüfus artış hızının yüksek oldu-ğu bölgeler

E) Nüfusun kalabalık olduğu bölgeler

Cevap: D

Bu ülkeler, genellikle kalkınma hızı-nın nüfus artış hızından düşük oldu-ğu az gelişmiş ülkelerdir. Nüfus artış hızını azaltmaya yönelik poltikaların başında doğum oranının azaltılma-sı gelmektedir. Bu nedenle bu ülke-lerde aile plânlaması, doğum kontrol yöntemleri, evlenme yaşının ve ço-cuk sayısının sınırlandırılması gibi uygulamalara ağırlık verilmektedir.

5. Mekke, Kudüs, Vatikan gibi şehirler küresel öneme sahiptir.Bu şehirlerde ortak özellik aşağıdakiler-den hangisidir?

A) Nüfuslarının fazla olmasıB) Dini öneme sahip olmalarıC) İdari merkez olmalarıD) Yeraltı kaynaklarıE) Sanayi tesislerinin yoğun olması

6. Etki Alanları

Şehirler Küresel Bölgesel Yerel

Londra X

Los Angeles X

Delhi X

Jakarta X

Kahire X

Yukarıdaki tabloda gösterilen şehirler ve etki alanlarından hangisi yanlış verilmiş-tir?

A) LondraB) Los AngelesC) DelhiD) JakartaE) Kahire

7. Ekonomik kalkınma hızı yüksek olan ülkeler-de nüfusun artmasında ülkeye yapılan göçle-rin önemli bir payı vardır.Buna göre, aşağıdaki ülkelerden hangisi-nin nüfusunun artmasında göçlerin etkisi daha fazladır?

A) BulgaristanB) TürkiyeC) AlmanyaD) ÇinE) Hindistan

8. Bazı ülkeler nüfus artış hızını arttırmak için ailelere çocuk sayısı oranında ekonomik yar-dımlar yaparak, teşvik politikaları uygulamak-tadır.Aşağıdaki ülkelerden hangisi yukarıdaki duruma örnek alarak gösterilebilir?

A) RomanyaB) AfganistanC) PeruD) NorveçE) Mısır

9. Ülkemizin coğrafi bölgeleri dikkate alındı-ğında doğal nüfus artış hızı en fazla olan aşağıdakilerden hangisidir?

A) Marmara BölgesiB) Doğu Anadolu BölgesiC) İç Anadolu BölgesiD) Akdeniz BölgesiE) Ege Bölgesi

10. Dünya ekonomisine yön veren ve borsa-nın bulunduğu “Wall Street” caddesiyle tanınan ABD şehri aşağıdakilerden han-gisidir?

A) Los AngelesB) PhedelphiaC) NewyorkD) TeksasE) Washington

ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

31

BEŞERİ SİSTEMLER


ÖRNEK SORU

II

III

IV

I

Yukarıdaki haritada numaralan-dırılarak koyu renkle gösterilen alanların hangilerinde demir yolu ağı diğerlerine göre daha seyrek-tir?

A) I ve II B) I ve IV

C) II ve III D) II ve IV

E) III ve IV

2016/YGS

Cevap: D

ÖRNEK SORU

Ülkelerin gelişmişlik düzeyini belir-leyen önemli ölçeklerden biri de Bir-leşmiş Milletlerin geliştirdiği insani gelişim endeksidir. Bu endeks, ülke-lerin beşeri ve ekonomik özellikleri göz önüne alınarak hesaplanır.

Aşağıdaki tabloda, 2007 yılındaki insani gelişim endeksine göre yapı-lan sınıflamalarda yer alan bazı ülke-ler gösterilmiştir.

İnsani Gelişim Endeksi (2007)

Çok yüksek(1-0,90)

Yüksek(0,89-0,80)

Orta(0,79-0,50)

Düşük(0,49-0)

NorveçAvustralya

ABDBelçika

PolonyaMalezyaBrezilyaTürkiye

ÜrdünMısır

HindistanNijerya

ZambiyaSenegalEtipoyl

Afganistan

Buna göre, bir ülkenin insani ge-lişim endeksinin yükselmesinde aşağıdakilerden hangisinin en az etkili olduğu savunulabilir?

A) Okuryazar oranının artması

B) Ortalama yaşam süresinin uza-ması

C) Kişi başına düşen ulusal gelirin artması

D) Okullaşma oranının artması

E) Çalışma çağındaki nüfusun art-ması

2010/LYS-3/COĞ-1

Cevap: E

11.

I II

III IVV

0°

Yukarıdaki dünya haritasında numaralan-dırılarak gösterilen alanların hangisinde küresel etkiye sahip olan şehirlerin bu-lunduğu söylenebilir?


12. Fonksiyonlarına göre şehirler sınıflandırı-lırken, aşağıdakilerden hangisi ölçüt ola-rak değerlendirilmez?

A) Liman özellikleriB) Eğitim potansiyeliC) Dini nitelikleriD) Nüfus miktarıE) Ticari özellikleri

13. Günümüzde yerleşmelerin gelişip bü-yümesinde aşağıdaki ekonomik faali-yetlerden hangisinin daha etkili olduğu söylenebilir?

A) OrmancılıkB) TarımC) MadencilikD) SanayiE) Turizm

14. İnsanlar şehir yerleşmelerini kurarken daha çok orta kuşak topraklarını seçmiştir.Bu durumun temel nedeni aşağıdakiler-den hangisidir?

A) Yerşekillerinin uygun olmasıB) İklim koşullarının elverişli olmasıC) Sanayi tesislerinin bulunmasıD) Verimli tarım arazileriE) Önemli maden yatakları

Test • 8 - Yanıtlar1234567891011121314CAEBBECDBCDDDB

ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

32

BEŞERİ SİSTEMLER


NOT

Yeryüzünde ortaya çıkan ilk şehir-leşme hareketleri iklim ve toprak koşullarının tarıma uygun olduğu alanlarda ortaya çıkmıştır.

Son yılların en gözde turizm şehirle-rinden biri Dubai’dir.

NOT

İlk kent yerleşmeleri günümüzden 5000 yıl önce kurulmuştur. Kimi kent yerleşmeleri günümüze kadar varlığını devam ettirebilmiştir.

Örneğin İstanbul şehri varlığını bin-lerce yıldır devam ettirmiş, ulaşım fonksiyonu açısından küresel bir yerleşmedir.

TEST • 9

1. Aşağıdaki bölgelerimizden hangisinin nü-fus artışında, bölge dışından aldığı göç-lerin daha büyük bir paya sahip olduğu söylenebilir?

A) Marmara BölgesiB) Doğu Anadolu BölgesiC) İç Anadolu BölgesiD) Karadeniz BölgesiE) Güneydoğu Anadolu Bölgesi

2. Bitki örtüsünün gür ormanlardan oluştuğu alanlarda, ahşap önemli bir yapı malzeme-sidir.Buna göre aşağıdaki ülkelerden hangisin-de ahşap yapı malzemelerin daha sınırlı olması beklenir?

A) Brezilya B) Rusya C) HindistanD) Kanada E) Mısır

3. I. Ekonomik etkinliklerII. Jeolojik yapıIII. Nüfus miktarıIV. İklim özellikleriYukarıda verilenlerden hangileri kır-kent ayrımında etkili olan kriterler arasında yer almaz?

A) I ve II B) II ve IV C) I ve IIID) I ve IV E) III ve IV

4. Bugün Dünya üzerinde nüfusu 10 milyondan fazla olan 30-40 civarında şehir bulunur.Aşağıda verilenlerden hangisi bu şehir-lerden biri değildir?

A) New York B) İstanbulC) Tahran D) AtinaE) Tokyo

5. I. Maden çeşitliliğiII. Uygun iklim koşullarıIII. Volkanizmanın etkin olduğu alanlarIV. Verimli topraklarYukarıda verilenlerden hangileri yeryü-zünde ortaya çıkan ilk şehirleşme hare-ketleri üzerinde etkili olan faktörlerden değildir?

A) I ve II B) I ve IV C) I ve IIID) II ve III E) III ve IV

6. Aşağıda verilen şehirlerden hangisi dini nitelikleri ile ön plana çıkmıştır?

A) RomaB) AnkaraC) ŞamD) EssenE) Hamburg

ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

33

BEŞERİ SİSTEMLER


NOT

İnsanlar şehir yerleşmelerini kurar-ken daha çok orta kuşak toprakları-nı seçmiştir.

Bir şehrin gelişmesinde ve çevresiy-le sürekli etkileşim halinde bulun-masında yeri olan işlevler şehirsel fonksiyon olarak ifade edilir.

Bir kentin fonksiyonel özellikleri ne kadar çeşitli ve gelişmişse küresel çapta etkilediği alanda o kadar ge-niş olmaktadır.

ÇIKMIŞ SORU

Aşağıdakilerden hangisi, yerle-şilebilen kıtalar arasında sadece Avrupa’da bulunan bir özelliktir?

A) Akarsuları üzerinde ulaşım yapı-labilmesi

B) Nüfusun fazla olmasıC) Çöl bulunmamasıD) Derin haliçlerin olmasıE) Yüz ölçümünün küçük olması

1993/ÖSSCevap: C

ÖRNEK SORU

Ege Bölgesi’nin kıyı iklimine uyum sağlamış olan bir bitki, aşağıdaki yörelerin hangisinde doğal olarak yetişebilir?

A) İspanya - Portekiz kıyılarıB) Belçika - Hollanda kıyılarıC) Danimarka - Norveç kıyılarıD) İrlanda - İskoçya kıyılarıE) Finlandiya - İsveç kıyıları

Cevap: A

NOT

1950 yılından 2016 yılına kadar ül-keleri ziyaret eden turist sayısı yak-laşık 50 kat artarak 25 milyondan 1 milyar 253 milyona çıkmıştır.

7. Aşağıda verilen alanlardan hangisinde nüfus yoğunluğu, sanayileşmenin yeterli olmamasından dolayı daha azdır?

A) Kuzeybatı AvrupaB) Güneydoğu AsyaC) Kuzey AmerikaD) Nil havzasıE) Güney Avrupa

8. Aşağıda verilen şehirlerden hangisinin küresel etkisi daha fazladır?

A) Bişkek B) Sofya C) AnkaraD) Kahire E) Seul

9. Aşağıda verilenlerden hangisi ülkemizde-ki kentsel yerleşmelerde görülen sorun-lardan biri değildir?

A) Alt yapı problemlerinin yaşanmasıB) İşgücünün yetersiz kalmasıC) Çarpık kentleşmeD) Hava kirliliğiE) Trafik sorunu

10. I. OxfordII. ŞamIII. GümüşhaneYukarıda verilen kentlerin küresel etkisi en az olandan en fala olana doğru sırala-nışı aşağıdakilerden hangisinde verilmiş-tir?

A) III - II - I B) III - I - IIC) I - II - III D) I - III - IIE) II - III - I

11. Aşağıdakilerden hangisinin şehirlerin fonksiyonel özellikleri üzerinde etkisi yoktur?

A) Turizm B) Dini özellikleriC) Sanayi D) EğitimE) Jeolojik yapı

12. Aşağıdaki kentlerden hangisinde sanayi yönüyle ön plana çıkan kentler arasında yer almaz?

A) İstanbul B) KocaeliC) Zonguldak D) BursaE) Adapazarı

13. I. Milano - ModaII. Tokyo - TeknolojiIII. Roma - DinIV. Şam - SanayiV. Oxford - eğitim

Yukarıdaki fonksiyonları eşleştirilen şe-hirlerden hangisi yanlış verilmiştir?


14. • Dünya’nın başkenti ünvanına sahiptir.• Dünya’daki en büyük finans şirketleri bu

şehirdedir.• Müslümanların dini başkentidir.• Demir-çelik sanayisi için gerekli olan taş

kömürü yataklarıyla dikkat çeker.Yukarıda bazı şehirlere ait özelliklerin ol-duğu söylenemez?

A) Newyork B) MarsilyaC) Essen D) RomaE) Mekke

Test • 9 - Yanıtlar1234567891011121314AEBDCADEBAECDB

ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

34

BEŞERİ SİSTEMLER


TEST • 10

1.

0

1510

202530%

1935

1940

1945

1950

1955

1960

1965

1970

1975

1980

1985

1990

2000

2007

2014

Yukarıdaki grafikte Türkiye’de nüfus ar-tış hızı gösterilmiştir. Yalnızca bu grafiğe göre;

I. 1975-80 arası dönemde ülke nüfusu azal-mıştır.

II. Nüfus artış hızı %10’un altına hiç düşme-miştir.

III. Nüfusun en fazla olduğu dönem 1955-60 arasıdır.

IV. Ülke nüfusu sürekli artmıştır.ifadelerinden hangilerine ulaşılabilir?


2. Türkiye’de ilk nüfus sayımından bu güne kadar;

I. Kır-kent nüfus oranı,II. Kadın-erkek nüfus oranı,III. Okur-yazar oranıhangilerinde önemli bir değişim yaşan-mamıştır?


3. Türkiye’de nüfus artış hızının en fazla ol-duğu dönem aşağıdakilerden hagisidir?

A) 1940-1945B) 1955-1960C) 1970-1975D) 1980-1985E) 1990-1995

4. Türkiye’de yapılan son iki nüfus sayımı sonu-cunda km2’ye düşen insan sayısının arttığı görülmüştür.Bu durum öncelikle aşağıdakilerden han-gisine bağlıdır?

A) Kentsel nüfusun artmasınaB) Tarımda çalışan insan sayısının azalma-

sınaC) Kadın nüfusun artmasınaD) Doğum oranının artmasınaE) Sanayinin gelişmesine

NOT

Nüfus yoğunluğu Türkiye genelinde 2018 yılında 107 kişidir. İstanbul, km2’ye düşen 2 bin 500 kişi ile nü-fus yoğunluğunun en fazla olduğu il olurken, nüfus yoğunluğu en az olan il km2’ye düşen 12 kişi ile Tunceli’dir.

ÇIKMIŞ SORU

25201510

50

1 2 3 4 5 6Bölgeler

7

NüfusYüzölçümü

‰

Yukarıdaki grafikte Türkiye’de nü-fus ve yüzölçümünün yedi coğrafi bölgede dağılımı yüzde olarak gös-terilmiştir.

Buna göre, grafikte 1 numara ile gösterilen bölge aşağıdakilerden hangisi olabilir?

A) Güneydoğu Anadolu

B) Marmara

C) Doğu Anadolu

D) Karadeniz

E) Akdeniz

1995/ÖSS

Cevap: C

ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

35

BEŞERİ SİSTEMLER


NOT

Türkiye’de doğum, ölüm ve göç-ler sonucu değişen nüfus özellik-leriyle birlikte nüfus politikalarında da önemli değişiklikler olmuştur. Cumhuriyet’ten günümüze kadar bu değişim süreci incelendiğinde nüfus artış hızına yönelik uygulanan nüfus politikalarının dört dönem hâlinde ele alındığı görülebilir.

☞ 1923-1965 Dönemi: Genellikle bu dönem nüfus artış hızını yükselt-meyi amaçlayan politikalar uygulan-mıştır. Cumhuriyet öncesi meydana gelen savaşlar nedeniyle nüfusun yapısı tüm yönleriyle değişikliğe uğramış ve ülkede önemli nüfus ka-yıpları yaşanmıştır.

☞ 1965-1980 Dönemi: Genellikle bu dönemde nüfus artış hızını düşür-meyi amaçlayan politikalar uygulan-mıştır. Devlet Planlama Teşkilatı’nın hazırladığı ve 1963-1967 yılları ara-sında uygulamaya konulan I. Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda hızlı nüfus artışının çeşitli ekonomik ve sosyal problemlerin ortaya çıkmasına yol açtığı belirtilmiştir.

☞ 1980-2005 Dönemi: 1980’li yıl-larla birikte değişen sosyal, siyasi ve ekonomik şartlar nüfus artışına yönelik soruna farklı bir bakış açısı getirmiştir. Bu dönemde nüfus artış hızının yükselmesi ya da düşmesin-den ziyade nüfusun sağlık, eğitim, beslenme ve barınma imkânları ile bebek ölüm hızının azaltılması gibi konular üzerinde durulmuştur.

☞ 2005’ten sonrası: 2000’li yıl-ların başından itibaren nüfus artış hızının ‰ 15’in, doğurganlık oranı-nın da 2,09’un altına düşmesi ve bu düşüşün devam etme eğilimi gös-termesi devlet kademesinde nüfus politikasında değişikliği gündeme getirmiştir.

5. Türkiye’nin 2010 yılındaki nüfus piramidi-ne bakıldığında;

I. Kadın-erkek nüfus oranıII. Genç nüfusIII. Nüfus yoğunluğuIV. Kır-kent nüfus oranıhangilerine ulaşılabilir?

A) I ve II B) I ve III C) I ve IVD) II ve III E) III ve IV

6. Aşağıdakilerden hangisi, Türkiye nüfusu-nun genel özellikleri arasında yer almaz?

A) Kent nüfusu, kır nüfusundan fazladır.B) Erkek nüfus oranı, kadın nüfusundan faz-

ladır.C) 65 ve üstü yaşlı nüfusta erkek oranı daha

fazladır.D) Erkek okur-yazar nüfus oranı, kadın okur-

yazar nüfustan fazladır.E) Kıyılarda nüfus yoğunluğu, iç kesimler-

den fazladır.

7. Türkiye’de 1927 yılından sonra nüfusun art-masına yönelik politikalar izlenmiş ancak 1940-45 yılları arasında nüfus artış hızı düş-müştür.Bu durum aşağıdakilerden hangisi ile açıklanabilir?

A) Yurt dışına göçlerin artmasıylaB) Sağlık hizmetlerinin gelişmesiyleC) II. Dünya savaşıylaD) Ölüm oranlarının artmasıylaE) Kentsel nüfusun artmasıyla

8. Türkiye’de 1950’lerden sonra başlayan hızlı kentleşme ve iç göçler, bir çok alanda olum-suzluklar yaşanmasına neden olmuştur?Aşağıdakilerden hangisi bu olumsuz so-nuçlar arasında gösterilemez?

A) GecekondulaşmaB) Çevre kirliliğiC) Trafik sorunuD) Altyapı hizmetlerinin yetersizliğiE) Kentlerde işgücünün artması

9. 1927 yılında 13,6 milyon olan Türkiye nüfusu, 2013 yılı itibariyle 75 milyonu geçmiştir.Bu durum üzerinde aşağıdakilerden han-gisinin etkisi yoktur?

A) Doğum oranının yüksek olmasıB) Sağlık hizmetlerinin gelişmesiC) Ortalama yaşam süresinin yükselmesiD) Nüfus artırıcı yönde uygulanan politikalarE) Hızlı kentleşme

10.

II

I

III IV

V

Yukarıdaki Türkiye haritasında numara-landılarak gösterilen alanların hangisinde doğal nüfus artış hızının daha fazla olma-sı beklenir?


ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

36

BEŞERİ SİSTEMLER


Yeryüzünde her 100 kız çocuğuna karşılık 105 erkek doğmaktadır. Bu durum 4 yaş civarında dengelenir ve yaşlılar arasında erkeklerin ora-nı düşer. Fakat tüm yaş gruplarında dünya ortalamasının hemen hemen dengede olduğu görülür. Göç veren genellikle gelişmekte olan ülkelerde kadın nüfus oranı yükselirken, göç alan gelişmiş ülkelerde ise erkek nü-fus oranı yüksektir.

ÇIKMIŞ SORU

30 yaşın altındaki nüfus “genç nü-fus” olarak kabul edilir.

Bu tanıma göre, aşağıda nüfusun yaş gruplarına göre dağılışı veri-len beş ülkeden hangisinde genç nüfus oranı en fazladır?

A) 65+

0-45-9

10-1415-1920-2425-2930-3435-3940-4445-4950-5455-5960-64

0 5 10 15 20%

B) 65+

0-45-9

10-1415-1920-2425-2930-3435-3940-4445-4950-5455-5960-64

0 5 10 15 20%

C) 65+

0-45-9

10-1415-1920-2425-2930-3435-3940-4445-4950-5455-5960-64

0 5 10 15 20%

D) 65+

0-45-9

10-1415-1920-2425-2930-3435-3940-4445-4950-5455-5960-64

0 5 10 15 20%

E)

0 5 10 15 20%

65+

0-45-9

10-1415-1920-2425-2930-3435-3940-4445-4950-5455-5960-64

1996/ÖSS

Cevap: D

11. Türkiye’de nüfus artış hızının en yüksek oldu-ğu dönem 1955-60 yılları arasındadır.Bu durumun yaşanmasında aşağıdakiler-den hangisinin etkisi yoktur?

A) İç göçlerin artmasıB) Doğum oranının yükselmesiC) Sağlık hizmetlerinin gelişmesiD) Gelir seviyesinin yükselmesiE) Uygulanan politikalar

12. Kadın-erkek nüfus oranı göçler, sanayi tesis-leri, askeri birlikler gibi çeşitli etmenlere bağlı olarak şehirlerimizde farklılık göstermektedir.Buna göre, aşağıdaki şehirlerden hangi-sinde kadın nüfus oranının daha fazla ol-ması beklenir?

A) MersinB) İstanbulC) MalatyaD) BursaE) Artvin

13. Cumhuriyetin ilk yıllarında uygulanan nüfus politikalarının başarılı olması için, destekleyi-ci tedbirler alınmıştır.Aşağıdakilerden hangisi bu tedbirlerden biri değildir?

A) Doğum evlerinin kurulmasıB) Ücretsiz ilaç dağıtılmasıC) Şehirlere göçün teşvik edilmesiD) Çok çocuklu ailelere para yardımı yapıl-

masıE) Vergi muafiyeti sağlanması

14. Türkiye’de 1960’dan sonra Avrupa’ya yoğun bir işçi göçü yaşanmıştır.Bu durumun nedenleri düşünüldüğünde, aşağıdakilerden hangisinin etkili olduğu söylenemez?

A) İstihdam sorunlarıB) Gelir dağılımındaki bozuklukC) Kırsal kesimde gelirin düşüm olmasıD) Hızlı nüfus artışıE) Artan siyasi baskı

Test • 10 - Yanıtlar1234567891011121314EBBDACCEEDAECE

ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

ég:cíndgo 6n(6a6ndgo 1 · b) kıtaların kayması c) sıcaklık d) toprak özellikleri e)...

Documents