gaziantep tren garı ve yeniden İşlevlendirme Önerileri...

FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri DergisiFSM Scholarly Studies Journal of Humanities and Social Sciences

Sayı/Number 12 Yıl/Year 2018 Güz/Autumn©2018 Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi

DOI: 10.16947/fsmia.502864 - http://dergipark.gov.tr/fsmia - http://dergi.fsm.edu.tr

* Dr.Öğr.Üyesi/MimarlıkTarihiUzmanı,MaltepeÜnversitesiMimarlıkveTasarımFakültesi,İstanbul/Türkiye, [email protected], orcid.org/0000-0002-3306-0101

** Arş.Gör./Mimar,HasanKalyoncuÜnversitesiGüzelSanatlarveMimarlıkFakültesi,Gazian-tep/Türkiye, [email protected], orcid.org/0000-0002-9442-1724

Araştırma Makalesi / Research Article - Geliş Tarihi / Received: 02.05.2018 Kabul Tarihi / Accepted: 22.10.2018 - FSMIAD, 2018; (12): 309-347

Gaziantep Tren Garı ve Yeniden İşlevlendirmeÖnerileri Üzerine Bir Değerlendı̇rme

Türkan Uzun*

Merve Karabeyeser**

Öz

ErkenCumhuriyetdöneminin ilkyıllarındansonra savaşınetkilerininazalmasıveoluşturulanyenisistemingüçlenmesiilebirlikteAnadolukentlerindeCumhuriyet’insim-gesiolarakCumhuriyetMeydanı,belediyebinası,hükümetkonağı,halkevi,banka,okulgibi temelyapılar inşa edilmeyebaşlamıştır.Hızlı ve etkili bir ulaşımhattı kurulmasıamacıyla,TürkiyeCumhuriyeti’ninkuruluşununardındanmerkeziyönetimlerveyerelkentyönetimleri,aktifbirdemiryolupolitikasıizlemiştir.BöyleceCumhuriyetdönemin-dekentlerinenönemliimarhareketiolarakdemiryoluhattınınyapılmasıgarların,istas-yonbinalarınınveDevletDemiryollarıGenelMüdürlüğübinalarınınyapımıgündemegelmiştir.

Bu çalışmada sırasıylaTürkiye’dedemiryollarınıngelişimiparalelinde,GaziantepşehrinintarihselsürecisonrasındaiseGazianteptrengarınıngelişimsürecivegünümüz-

310 FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 12 (2018) Güz

deyenidenkullanımplanlamaları,geçmişönerilervemevcutdurumuelealınmıştır.Buçalışmayayönelikiçerikoluşumundaliteratürtaramasıilegözlemyapılmış,yarışmalarelealınmış,vearşivbelgelerineaitçeşitligörüşmelergerçekleştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Gaziantep,demiryolu,gar,Cumhuriyetdönemi.

An Evaluation of Gaziantep Railway Stationand Re-Use Suggestions

Abstract

AftertheearlyyearsoftheearlyRepublicanperiod,withthereductionoftheeffectsofthewarandthestrengtheningofthenewsystemcreated,thebasicstructuressuchasRepublicSquare,municipalitybuilding,governmentbuilding,communityhouse,bank,schoolstartedtobeconstructedassymboloftheRepublic.Inordertoestablishafastandefficienttransportline,followedbythecentralgovernmentandlocalcitygovernmentsofthefoundingoftheRepublicofTurkey,itwasfollowedbyanactiverailwaypolicy.Thus,theconstructionoftherailwaylineasthemostimportantzoningmovementofthecitiesintheRepublicperiod,theconstructionofthestations,stationbuildingsandtheGeneralDirectorateofStateRailwayshascomeintoquestion.

In thisstudy, inparallelwith thedevelopmentofrailways inTurkey,respectively,afterthehistoricalprocessofthedevelopmentprocessofthecityofGaziantep,GaziantepTrainStationandtodayre-useplanning,historyandrecommendationswerediscussedthecurrentsituation.Inthecontentformationforthisstudy,observationsweremadewiththeliterature review, thecompetitionswerediscussed,andvarious interviewsweremade,archivedocumentswasexamined

Keywords:Gaziantep,railway,station,Republicanperiod.

311Gaziantep Tren Garı ve Yeniden İşlevlendirme Önerileri Üzerine Bir Değerlendirme / Türkan Uzun - Merve Karabeyeser

1. Giriş Gaziantep, Türkiye’nin yüzölçümü büyüklüğü olarak 6. büyük kenti olup

nüfusartışsıralamasındaİstanbul’dansonraikincisıradayeralmaktadır.Sahipolduğugelişmişsanayisiveticaretsektörüilebölgeninönemlişehirleriarasındayeralmaktadır.BuekonomikvesiyasigüçsayesindeGaziantepşehribölgeiçin-deticaret,sanayi,turizm,ulaşım,gıdasektöründeöncükonumdadır.Geçmişkül-türelmirasıvetarihireferanslarıiledeşehirbölgeiçinbüyükbirçekimmerkezi-dir.ÜlkesınırlarındaKahramanmaraş,Adıyaman,Hatay,Şanlıurfa,OsmaniyevekomşuülkelerSuriye’ninHalepşehriileolanyakınsınırkomşuluklarıaçısındankaraulaşımındabölgeninönemlicoğrafikonumundadır.BuözelcoğrafikonumnedeniyledeAntepşehribölgeaçısındanönemlibirulaşımmerkezidir.

Cumhuriyet’in kuruluşunun ardından ülkedeki imar faaliyetlerine paralel,ulaşım ağındaki faaliyetlerin artışında özellikle kentleri birbirine bağlayacakdemiryolu ağlarınıngüçlendirilmesi öncelikli olarakhedeflenmiştir.Demiryol-larınınyapımınınyaygınlaşmasıylaülkeninbirçokbölgesindetrengarlarıyapıl-mayabaşlanmıştır.GaziantepTrenGarı’nınyapımıda1959datamamlanarak1 hizmete açılmıştır.Yapılan hat Gaziantep’in ticari ve ekonomik hayatına çokfazlafaydasağlayarakhemkomşuülkesınırlarıylahemdeülkenindahaiçkı-sımlarıylaulaşımağınıkolaylaştırmıştır.Günümüzdegarveistasyonaktifolarakkullanılmamaktadır. Ülke genelinde demiryollarının işlerliğini karayollarınabırakmasınınbiryansımasıolarakuzunsüredirGaziantep’teyolcuveyüktaşı-macılığıyapılmamaktadır.Buolumsuzdurumugidermekvegarınaktifkullanı-mınısağlamaküzeregünümüzdeçeşitlimimariçalışmalaryürütülmektedir.

2. Gaziantep Şehri2.1. Şehrin Coğrafi Özellikleri ve Ticari ÖnemiGaziantepplatosuüzerinekurulanşehrindoğusundaŞanlıurfailiveFıratNeh-

ri,batısındaOsmaniyeiliveAmanosDağları,kuzeyindeKahramanmaraşveAdı-yamanilleri,güneyindeiseKilisiliveSuriyesınırıbulunmaktadır.Şehrinkonum-landığıplato;kuzeydeGüneydoğuToroslar’danitibarenalçalarak,güneydeSuriyeplatolarınakarışmaktadır.Yaklaşıkolarak850myüksekliktebulunmaktadır.

Gaziantepcoğrafikonumitibariyletarihselsüreçtebölgedekilitbiryerleşimyeriolmuştur.AkdenizBölgesi’ndenGüneyDoğuAnadolu’yageçişbölgesindeyeralanverimliplatolaralanındakonumlananşehir,ilkuygarlıklarınoluşmayabaşladığıMezopotamya’yaolanyakınlığıileçokfazlamedeniyetiçinidealbir

1 H.Benlioğlu,Türkiye ‘de 1950- 1960 yılları arası demir yolları politikası.Ankara,GaziÜni-versitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2014.


yerleşimalanıvebuyerleşimlerarasındaköprüvazifesigörengeçişbölgesiol-muştur2.Gaziantep’inOrtadoğuveUzakdoğu’yubirbirinebağlayan“İpekYolu”üzerindeyeralmasıayrıcaülkeninbatıvegüneydoğubölgelerini,güneydoğudabulunansınırkomşusuülkelerilebirleştirenönemliulaşımarterlerininüzerindeolması,antikdönemuygarlıklarındanberişehrinöneminikorumasınısağlamış-tır3. İpekyoluhattınıkullanarakdoğu–batıarasında ticariürün taşıyanbirçokkervaniçindinlenmealanıvebukervanlariçinticaretbağlantılarınınkurulduğukıymetlibirbağlantımerkeziolarakbilinmektedir.BuözellikleriGaziantep’inTürkiye’ninvebulunduğubölgeninengelişmişvebüyükşehirlerindenbiriol-masınısağlamıştır.

2.2. Şehrin Tarihi ve Fiziki GelişimiGaziantep bölgesinde yapılan araştırmalara göre bölge tarihinin paleoli-

tikdönemekadargittiğianlaşılmaktadır.BölgedebulunanSakçagözü,Zincirli,TilmenHöyük veGedikli de yapılan kazılardaTunçÇağı’na ait kalıntılar elegeçirilmiştir.BuverileregörebölgeninAnadolu’daki ilkyerleşimalanlarındanbiriolduğudüşünülmektedir4.

Antepşehrininoluşumu10.yüzyılakadarkaleveçevresindenoluşmaktadır.Kale’ninhangitarihteinşaedildiğinetolarakbilinmemektedir.TarihiRomadö-neminedayanankalebirkaçburçtanoluşanbirgözetlemekulesindenoluşmuştur.MısırSultanıKayıtbayveKanuniSultanSüleymandönemindetadilatgördüğükaledışındakiyapılaşmanınM.Ö.4.yüzyıldakalenindoğusundabulunanTürk-tepeolduğubilinmektedir5.Kenttekaledenbaşkailkyapılaşmanın,M.Ö.4.yüz-yılda kalenin doğusunda bulunanTürktepe eteklerinde olduğu da kaynaklardabahsedilmektedir.Gaziantep’inbirdiğeryerleşimalanıolanZeugmaAntikKentiM.Ö.300’leretarihlenmektedir.

Antep’teDülükismiileanılanbölgebirsüreBabilİmparatorluğu’nunege-menliğialtındakalmış,M.Ö.1800’lerdeHititDevleti’ninegemenliğinegirmiştir.DülükşehriHititler’inönemlibirdinȋmerkeziolmuştur.Dülükcivarındabugün-

2 B.Yüce,Osmanlı Son Dönemi ile Erken Cumhuriyet Dönemi Arasında Gaziantep’te Mimari Dokunun Değişimi(1839-1950). İstanbul, İ.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, 2010.

3 B.Yüce,Osmanlı Son Dönemi ile Erken Cumhuriyet Dönemi Arasında Gaziantep’te Mimari Dokunun Değişimi(1839-1950). İstanbul, İ.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, 2010.

4 D.Kuban,Türkiye’de Kentsel Koruma Kent Tarihleri ve Koruma Yöntemleri.İstanbul,TarihVakfı Yurt Yayınları,2001.

5 H.Uğur,Geleneksel Şehirsel Mekanlar, Değerlendirme ve Korunmaları Bağlamında Sistema-tik Yaklaşım- Gaziantep Örneği,İstanbul,İstanbuTeknikÜniversitesiFenBilimlerEnstitüsü,DoktoraTezi,2004.


küGaziantepKalesiinşaedilmişveburasıAyıntab6şehrininilkmerkezinioluş-turmuştur.Kale’nininşaatınınbitirilmesininardındanAyıntabyenibiryerleşimyeriolmayabaşlamıştır7.Türklerinbölgeyehâkimiyeti,AlpArslan’ınkomutasın-dakiTürkmenler’in1067yılındabölgeyeakınlaryapmasıylabaşlamıştır.1084yılındaSüleymanŞah’ınAntakya’yıErmenilerinelindenalmasıyladabölgeta-mamenTürkler’inelinegeçmiştir8.

GelişmişbirmedeniyetinmerkezindeyeralanAntepOsmanlıfethindenönce,15.yüzyıldaoldukçagelişmişbirkentgörünümündeydi.Budönemdekenttekiyapılaşmadağılımı,9cami,120mescit,20hamam,15medreseveçarşılardanmeydanagelmektedir9.15.yüzyıldansonraYavuzSultanSüleymandönemindeOsmanlılar’ınMemlukhâkimiyetinesonvermesininardındanşehir1516’dasulhyoluylaOsmanlılarınelinegeçmiştir10.I.DünyaSavaşısonrasında1918yılındayapılanMondrosAteşkesAntlaşması’nadayanarakİngilizlerOsmanlıidaresin-dekiAntep’i işgal etmiştir.Daha sonraFransızlar tarafından işgal edilen şehirhalkın direnişiyle beraber işgalden kurtularak 8 Şubat 1921 tarihindeTürkiyeBüyükMilletMeclisitarafından“gazi”likünvanınıalmıştır.

Yıllarabağlı olarakgeçirmişolduğudoğalkatmanlaşma sürecindekısmensular altında kalan bölgede yerleşim alanları farklımerkezlere kayarak kentindiğerbölgelerineyayılmıştır.

1900lerinbaşındaşehrinBaşkarakol’danitibarenbaşlayıp,Şehreküstüsem-tinekadaruzandığısöylenebilir.EskidenKilikyaKolejiolangünümüzdeiseGa-ziantepLisesiolarakkullanılanyapıdışında,Kırkayaktan sonrakikısımdaher-hangibiryapılaşmabulunmamaktadır11.ŞehirCumhuriyet’tensonra,kuzeyevebatıyadoğrugelişmiştir.Günümüzdeiseşehirçokfazlagöçalankentnüfusuyeniyapılaşmayıdoğurmuşvekentmerkezden şehrin açıklarınadoğrubüyümüştür.Günümüzedekulaşankalıntılardandaanlaşılacağıüzerebüyükbirmedeniyete

6 Ayıntap:EvliyaÇelebiSeyahatnameadlıeserindeAyıntapiçin“Şehr-iAyıntab-ıCihan”(Dün-yanınGözbebeğiŞehri)” tabirinikullanır.

7 H.Çınar,18. Yüzyılın İlk Yarısında Ayıntab Şehrinin Sosyal ve Ekonomik Durumu.İstanbul:İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2000, s, 18.

8 B.Yüce,Osmanlı Son Dönemi ile Erken Cumhuriyet Dönemi Arasında Gaziantep’te Mimari Dokunun Değişimi(1839-1950).İstanbul,İ.T.Ü.FenBilimleriEnstitüsü,2010,(Altıngöz’denaktarım);İ.Altıngöz,1999

9 R.E.Güllü,Antep Ermenileri (Sosyal-Siyasi ve Kültürel Hayatı). İstanbul, IQKültürSanatYayıncılık, 2010.

10 H.Uğur,Gaziantep’in ilk Çarşısı: Uzun Çarşı,GaziantepTarihKültürDergisi(24),25,2010.11 E,Ceyhan,Gaziantep Tarihi (Gaziantep’in Siyasi Toplumsal ve Eğitim Tarihi).Gaziantep:Ga-

ziantepTicaretOdası,1999.


evsahipliği yapanZeugmaveYesemekAçıkhavaHeykelMüzesi sahip olduğukültürelmirasıileUNESCO’nunDünyaKültürMirasıAdayListesi’negirmiştir.12

3. Türkiye’de Demiryolları 3.1. Genel BilgilerTren ulaşımının sağlandığı demir rayların döşendiği yol ağına demiryo-

lu denmektedir.Demiryolu hattında trenlerin durabildiği yer vemekanlara isebüyüklüklerine ve işlevlerine göre çeşitli isimler verilmiştir.Genel olarak “is-tasyon”olarakisimlendirilenbirimlerinküçüklerine“durak”,büyükyolcutesis-leriniiçerendahakapsamlıişlevvekapasitesiolanlarına“gar”denilmektedir.13 İstasyonların yükümlülükleri; yolcu ve yük taşımacılığının yerine getirilmesi,düzenlenmesi ve bu amaçla hizmet verilmesidir. Demiryolu istasyonlarınınkonumlarınıbelirleyenenönemlietmenhangiişlevlereağırlıkverildiğidir.Yolcutaşımacılığınaağırlıkverilecekse,istasyonunyerleşimbölgesineyakınolmasınadikkatedilmelidir.14Yükyoğunluğufazlaolanyükveyolcutrenleriiseşehrindahauzağındabanliyölerdenilenkentdışımerkezlerindengeçirilmektedir. İstasyonbinalarındaulaşımihtiyacınahizmetveren, biletalma,bagajverme,bekleme,büfegibibirimleryeralmaktadır.Garbinalarıiçintemelgerekenfonksiyonlarıiçerenbubirimleranabinadabulunmaktadır.Bunlaraekolarak,personelodaları,haberleşmeodası,makasçıodası,depolarvetuvaletlergerekliolandiğertemelbirimlerdir.Bubirimlerinçoğuzeminkattakonumlanmaktadır.Üstkatlardaisegenellikleidaribirimlerveyalojmanlarbulunmaktadır.Anabinaolanyolcularınkullandığıbirim,istasyonarazisininyerleşimalanınayakıntaraflardakonumla-nır.Yapınınönündeyeralancaddeyegenellikleistasyoncaddesiadıverilir.15

3.2. Türkiye’deki Demiryolu Mimarisi ve Gelişim SüreciOsmanlıDevletiEndüstriDevrimisonrasıdemiryoluhattınınyapımınabaşla-

mıştır.Osmanlı’dailkdemiryoluhattı1851yılındaİngilizlerinimtiyazhakkınıal-masıylaberaberinşasınabaşlanan211kilometreuzunluğundakiİskenderiye-Ka-hiredemiryoluhattıdır16.Osmanlıİmparatorluğu’nunAvrupatopraklarıüzerinde

12 https://www.trthaber.com/haber/kultur-sanat/gaziantep-unesco-listesinde-37814.html13 M.Bozkurt,Demiryolu I.İstanbul:İ.T.Ü.İnşaatFakültesiMatbaası,1988.14 Y.K.Erkan,Anadolu Demir yolu Çevresinde Gelişen Mimari Ve Korunması Doktora Tezi.

İstanbul: İ.T.Ü Fen Bilimleri Enstitüsü, 2007, s, 119.15 Y.K.Erkan,2007(Bozkurt’tanaktarım);Bozkurt,1988.16 T.İrginUzun,&M.Z.ElAbidin,HicazDemiryoluGenelMüdürlükBinası/“HicâzDemiryolu

Müdiriyyet-i‘UmûmiyyesiBinasıProjesi”ÖzgünÇizimleriÜzerindenBirOkuma,İstanbul,-Megaron, 12(4),2017,(Gülsoy,1994)’denaktarım.


yapılanilkdemiryoluhattıise,1860tarihliÇernavo’da(Boğazköy)-Köstenceve1866Rusçuk-Varnahatlarıdır17.Enbüyükproje,ilkolarakAnadolu’dabaşlayanveİstanbul’uBağdat’abağlayacakolanAnadolu-Bağdatdemiryoluhattı,deva-mındaiseAvrupa’danbaşlayıpİstanbul’a,oradandaHicaz’auzanan,sonrasındaBasrakörfezinekadargidecekolan,SultanII.AbdülhamidHan’ınöncülükyap-tığıHicazDemiryoluProjesi’dir18.

1860’da Bağdat Demiryolu Projesi için Sultan Abdülmecid’in BakanlarıFuadveAliPaşalar planlamayapmışlardır.Buplanlamayagöre; “BalkanYa-rımadası’nınbir ucundanöteki ucunagidecekolanbir demiryolu, İstanbul ileTunaarasındaulaşımsağlayacakveİstanbul’uViyanaveParis’ebağlayacaktı.Bubağlamdaİstanbul-Bağdatarasında,biranahatdöşenmesiplanlanmıştır.19BuhatGaziantepilsınırlarındandageçmekteidi.Hattınmevcudiyetidevametmek-tedirancaktrenseferleriiptaledilmiştir.

Fransızların inşaettiklerihatlardakiyapılarda tipprojelerkullanılırkenAl-manlar’ın inşa ettikleri hatlardaki yapılar , ekonomik sebepler yüzünden dahakısıtlıbütçelerlegerçekleştirilmiştir.Cumhuriyetdönemindeinşaedilendemir-yolu yapılarının büyük bir bölümü 1.UlusalMimarlıkAkımını yansıtan izlertaşımaktadır.BudönemdeinşaedilenAnkaragarı(Şekil1)veEdirnegarı(Şekil2) inşaedildiğidönemiyansıtanyapılardandır.Ancak1926’dansonraModernMimariAkımetkisiveCumhuriyet’indeğişenyeni ideolojileriyleberaberGarcephelerindedeyalınlıkvesadeleşmegözlenirkencepheoranvedüzenindekü-çülmeler belirginleşmiştir. Katı simetrik cephe düzeninin devam ettiği dönemgarbinalarındamonümentaletkininkısmenazalıpyerelleşenbirmimaricepheanlayışıilesüstenarındırılmışbiranlayışlainşaedildiğigözlenmektedir.Sivas,Malatya,Diyarbakıristasyonlarıbunlaraörnekolarakgösterilebilir.(Şekil3veŞekil4)1940’lardansonraisetümülkegenelindeolduğugibi2.UlusalMimar-lıkAkımı’nınetkisindeyapılarinşaedilmeyebaşlanmıştır.20

17 Özyüksel,Hicaz Demiryolu.İstanbul,TarihVakfıYurtYayınları2000.18 T.İrginUzun,&M.Z.ElAbidin,HicazDemiryoluGenelMüdürlükBinası/“HicâzDemiryolu

Müdiriyyet-i‘UmûmiyyesiBinasıProjesi”ÖzgünÇizimleriÜzerindenBirOkuma,İstanbul,-Megaron, 12(4),2017.

19 M. Albayrak, “Osmanlı-Alman İlişkilerinin Gelişimi ve Bağdat Demiryolu’nun Yapımı”.OTAM(AnkaraÜniversitesiOsmanlıTarihiAraştırmaveUygulamaMerkeziDergisi,1995.

20 Y.K.Erkan,2007,“Anadolu Demir yolu Çevresinde Gelişen Mimari ve Korunması” İstanbul:İ.T.ÜFBEDoktora Tezi,(Araz’danaktarım);Araz,1995.


Şekil 1 Ankara Garı21

Şekil 2 Edirne Garı 22

Şekil 3 Sivas tren garı23

21 https://www.birgun.net/haber-detay/ankara-gari-devredilemez-216914.html22 https: / /www.google.com.tr /search?q=edirne+gar%C4%B1&rlz=1C1OKWM_

trTR788TR788&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=0ahUKEwizpJ2Z_YzeAhVBkSwK-HUdoDlEQ_AUIDigB&biw=1280&bih=913#imgrc=AvaWINPnAH5GTM:

23 https://en.wikipedia.org/wiki/Sivas_railway_station


Şekil 4 Malatya tren garı24

3.3. Cumhuriyet’in İlanından Sonra Türkiye’de Demiryolu İstasyonları Anadolu’dabulunanşehirlerdeCumhuriyet’inilanıylaberaberyenikamusal

kurumlaraihtiyaçduyulmuşturvebunabağlıolarakyeniplanlamalardüzenlen-mişveşehirlerdeyenikamusalyapılarinşaedilmeyebaşlanmıştır.Garbinalarıdabuyenikurumlardanbiriolarakinşaedilmiştir.1930’luyıllardayerlimimarsayısı arttıkçayabancımimarların etkisi azalmayabaşlamıştır.Özelliklekamubinalarındabuetkiönplanaçıkmışve2.UlusalMimarlıkAkımıetkisindeyapılaryapılmayabaşlanmıştır.BudönemdedemiryollarıCumhuriyetDönemiideolo-jisini yansıtan önemli bir araç olarak görülmüştür ve bu bağlamda demiryoluiçingerekliyenibirimlertasarlanarakuygulanmıştır.İstasyonlarda;anıtsal,dikeyveyataycephedüzenlemeleriileyataydavedüşeydebiçimlenenyenimekânsalkurgularlayeryersimetrikplanlamavecephedüzenleriningörüldüğüyenibirmimariyaklaşımbenimsenmiştir.Buyenianlayışagöregarveistasyonyapıları-nınyalınvesüslemedenarınmışyatayvedüşeyhatlarınbelirginolduğusimetrikcephedüzenlemelerinesahipolduğusöylenebilir.Ankara,Sivas,Malatya,Diyar-bakır,Gaziantep,Erzincan,Erzurum,IspartaveAfyonkarahisargibikentmer-kezlerinde inşaedilenbu istasyonlardabazen tipprojeler,bazen ikizprojeler25 şeklindekente,çevreverilerinevetasarımcıyabağlıolarakdeğişkenlikgösterendahaesnekprojeleruygulanmıştır.

4. Gaziantep Tren Garının Tarihi Gelişim SüreciGaziantephembulunduğukonumhemde ticaretveekonomikalanlardaki

öncülüğüileTürkiye’ninenönemlişehirlerindenbiridir.Bununyanısırasahip

24 http://wikimapia.org/11609716/tr/TCDD-Malatya-Gar%C4%B125 Y.K.Erkan&Haştemoğlu,“Anadolu’daModernBirİstasyonBinası:AliÇetinkayaİstasyo-

nu”,Mimarlık Dergisi,sayı;314,2013.


olduğufıstık,biber,pamuk,zeytinveüzümgibiürünleriletarımsalyöndengeliş-mişveTürkiye’ningüneyindeticarimerkezkonumundadır.1953yılındaaçılmışolanNarlı-Antep-Karkamışhattı,GüneyAnadolu(Mardin,Urfa,Antep)ürünle-rininSuriyetopraklarındangeçirilmedenülkeniniçbölgelerineulaşımınısağla-mak,ucuzanakliyateldeedebilmekveBağdatyolunukısaltmakgibikolaylıklarsağlamıştır.BöylecebölgedeaçılmışolanbuhatsayesindeAntepşehrininiçkı-sımlarlaolanbağlantısısağlanmıştır.26

Şekil 5 Gaziantep Tren Garı giriş cephesi özgün hali, 1960 27

‘’Hattın açılışı esnasında bir konuşma yapan Bayındırlık Bakanı KemalZeytinoğlu―“Bugün Ayıntab’a giren demiryolu buradan Nizip’e ve Bireciğ’e uğrayarakKarkamış’taCenupdemiryollarımızaulaştırılacakvebusuretlecenupdemiryollarında yabancı bir memlekette boş yere kat edilen 165 kilometrelikmesafebertarafedilecektir”28demiştir.Sınırbölgeleriningüvenliğidesağlanma-yaçalışılmışherhangibirsavaşolmasıdurumundaaskeripersonelvemalzeme-sininbölgeyeulaşımıkolaylaşacaktır.Buyüzdenhattınaçılmasınınaskeriaçıdandastratejikbiryerivardır.Hatetütişleriöncelikle21Eylül1943‘teHazakolin-şaatşirketineverilmiştir.TBMM’de2Ağustos1944’te4643sayılıkanunlakabuledilenkanunaekbirkanunileGaziantepveMaraş’ayapılacakdemiryollarıiçin

26 H.Benlioğlu,Türkiye ‘de 1950- 1960 yılları arası Demir yolları Politikası.Ankara,GaziÜni-versitesiSosyalBilimlerEnstitüsü,s,124,2014.

27 http://wowturkey.com28 Milliyet,27Ekim1953


NafiaBakanlığıtarafından20milyonliraödenekverilmiştir.29Ödenekveinşaileilgilibilgiler16Mart1945tarihliYeniGaziantepGazetesikupüründeNarlı-Ga-ziantepDemiryolu inşasıhaberi şeklindeverilmiştir (Şekil6).Buhaberegörehattıngeçeceğiarazinindüzalandaolması,demiryoluinşaalanındabüyükköprüvetünellerinbulunmamasınedeniyleinşaatındiğerhatlaranazarandahaçabukvekolaybiteceğihaberiverilmiştir.HaberindevamındaAntepveMaraşhatları-nıninşası1946‘daüçkısmaayrılarakihaleedilmişisedeinşaatabaşlanamadığıiçinsözleşmeiptaledilmiştir.

Şekil 6 Yeni Gaziantep Gazete küpüründen Narlı-GaziantepDemiryolu inşası haberi16 Mart 1945

Şekil 7 Gar Binası30

29 A.Onur,Türkiye Demiryolları Tarihi.Ankara,KKKYayınları,1953.30 http://wowturkey.com/forum/viewtopic.php?t=24485&start=330


Şekil 8 Gaziantep Tren Garı İnşası31

1947yılındahattıninşasınabaşlanmışMaraş-KöprüağzıveNarlı-Antephat-larınınikisinebirdentoplam35milyonliraparaharcanmıştır.HalkFırkasıdöne-mindeinşasınabaşlanan,DemokratPartidönemindebitirilenbirkaçhattanbiriolanve25Mayıs1953günüBaşvekilMenderesveberaberindekikalabalıkbirheyettarafındanaçılışıgerçekleştirilmiştir.32

Şekil 9 Gaziantep Tren Garı güney cephesi, (Türkan Uzun, 2018)

Siyasiveekonomikşartlarındeğişimiyleberaber1950yılındansonrayapısektöründedeciddigelişmelersözkonusuolmuştur.BuhareketlenmeninGazi-antep’tekiyapımfaaliyetlerineetkilerindenbiriGaziantepGarı’nıninşaedilme-sidir.İstasyonCaddesi’nde1953yılındainşasınabaşlananGaziantepGarı1959yılındahizmetvermeyebaşlamıştır.180kmolanhatyapıldığıdönemdesadece

31 http://wowturkey.com/forum/viewtopic.php?t=24485&start=35532 “Narlı-GaziantepHattıişletmeyeAçıldı”,DemiryolDergisi,(26-27),1953,s.19.


Gaziantep’iFevzipaşa–Malatyahattınabağlamakamacıylayapılmıştır.33MevcutdurumdaiseGarbinası,AdanaKültürveTabiatVarlıklarınıkorumakurulunun27.07.2006/1841 tarihli kararıyla tescillenmiştir34.Gar binasına ilişkin en eskiveözgünbelgeTCDDAdanaBölgeMüdürlüğüarşivindenbulunanüçadetkatplanı,kuzeyvegüneycephegörünüşleridir.Araştırmasonucueldeedilenözgünplanlarilegüncelplanlarkarşılaştırıldığındaanataşıyıcısistemin,binaakslarınıniçvedışölçülerinindeğişmediği,cephekonturveyüksekliklerindedeölçüselvebiçimselbirdeğişiklikyapılmadığıgörülmüştür.(Şekil10),(Şekil11),(Şekil12),(Şekil13),(Şekil14)

Şekil 10 Gaziantep Gar Binası bodum kat planı(TCDD Adana Bölge Müdürlüğü arşivinden)

Şekil 11 Gaziantep Gar Binası zemin kat planı(TCDD Adana Bölge Müdürlüğü arşivinden)

33 H.Benlioğlu,Türkiye ‘de 1950- 1960 yılları arası Demir yolları Politikası.Ankara,GaziÜni-versitesiSosyalBilimlerEnstitüsü,2014.

34 A.Sacır,Gazaintep’te Cumhuriyet Dönemi (1940-1965) Kamu Yapılarının Dönemin Mimari Özellikleri Bağlamında İncelenmesi.Gaziantep,GaziantepÜniversitesiFenBilimleriEnstitü-sü,2018.


Şekil 12 Gaziantep Gar Binası birinci kat planı(TCDD Adana Bölge Müdürlüğü arşivinden)

Şekil 13 Gaziantep Gar Binası güney cephe(TCDD Adana Bölge Müdürlüğü arşivinden)

Şekil 14 Gaziantep Gar Binası kuzey cephe (TCDD Adana Bölge Müdürlüğü arşivinden)

5. Gaziantep İstasyon Alanı Çevresi ve Tren Garı Yapısal ÖzelliklerGaziantepGarı,GaziantepİliŞahinbeyİlçesiBudakMahallesi34pafta,719

adave12noluparseldebulunmaktadır.İstasyoncaddesininbittiğinoktadako-numlananGarmerkezibirodaknoktasındabulunmaktadır.

Günümüzde Devlet demiryolları istasyon alanı Gaziantep Kalesi’nin 600metrekuzeyindeveİpekyoluKarayolunungüneyindeyeralmaktadır.Alanınku-zeyindeZeugmaMozaikMüzesi,Kültür yolu, kentsel sit alanı, idarimerkez,YüzüncüYılAtatürkParkıveDemokrasiMeydanıgibiönemlikentselodaklar


bulunmaktadır (Şekil15).Garbinasınıkentmerkezinebağlayanaksta iseNo-votel ve İbiş otel olmaküzere iki otel,KamilOcakStadyum’uveDemokrasiMeydanıbulunmaktadır.

Şekil 15 Gaziantep Gar Binası hali hazır planı

Şekil 16 Gar Binası Uyudu Görüntüsü

1-VagonŞubeŞefliği

2-GarBinası

3-LokalveSendikaBinası

4-Lojmanlar

5-LokomotifDeposu

1 2 3

4

5


TCDDGaziantep'teHareketBölgeAmirliği,GarMüdürlüğü,TrenBakımİstasyonu,Ticarieşyaambarı,YolAtölyeMüdürlüğü,VagonŞubeŞefliği(Mev-cutdurumdaMemur-senGaziantepİltemsilciliğiolarakkullanılmaktadır),Lo-kal ve SendikaBinası (Mevcut durumdaDemiryol-iş sendikası binası olarakkullanılmaktadır)veHaberleşmeŞefliğibirimlerindenoluşmaktadır35(Şekil16,Şekil17).

Şekil 17 Gaziantep Garı ve Peron Yerleşim Şeması36

Şekil 18 Gaziantep Gar Binası ve Çevre Birimler, (Türkan Uzun, 2018)

GaziantepGarıvediğeristasyonbirimleriinşaedildiğidönemdeyalınlığıvecepheoranlarıaçısındanmevcutmimariyaklaşımlarıyansıtmalarıaçısındanbüyükönemtaşımaktadır.BukapsamınönemlibirparçasınıoluşturanGazi-antepGarıtaşıdığıanıtniteliğiileönplanaçıkmaktadır.Gelenekselmalzemeolankesmetaştanyapılmışolangar;46x16mboyutlarındadikdörtgensimetrikbirplanasahiptirvekırmaçatılıolarakyapılmıştır.Kırmaçatınınüzerikire-mitlekaplanmıştır.Binadabulunanikiadetdilatasyonlaayrılanbinaüçparçaolarakçalışmaktadır.Binabodrum+ikikatyüksekliğindedir.Doğukısımda

35 http://wowturkey.com/forum/viewtopic.php?t=4492536 GaziantepValiliği,Gazintep Kültür Envanteri,Gaziantep,2005.


bulunanikikollumerdivenlehemüstkatlarahemdebodrumaulaşılırkenba-tıdakimerdivensadeceüstkatlarahizmetvermektedir.Gridalolarakdüşeydeikikatboyuncagiden8adetdikdörtgenkesitlikolonlaranacepheyüzeyininanıtsalvurgusunuartırmaktadır.Kolonlar35x55cmdenoluşmaktadır.Girişcephesindeki düşey kolonlar arasında bulunan kapılar ve devamında birincikattapencereyedönüşenboşluklarcephebütünlüğünübozmayacakşekildeta-sarlanmıştır.Yerekadaruzananbirincikatpencerelericephedekidüşeyizlerinzemindenüst kata dek taşınmasını sağlamıştır.Ayrıca giriş cephesindeki bugenişveuzunkapıvepencerelerGar’ıniçmekânınınaydınlıkbirmekânol-masınısağlamıştır(Şekil19).

Binanıngirişcephesigüneydebulunanmeydanabakmaktadır.Girişcephe-sindeköşelerdebulunan2adetmerdivenilekatlararasıulaşımsağlanmaktadır.Girişvebirincikatyüksekliğiyaklaşık4,5metrecivarındadır.

Yapınınzeminkatındaortagirişaksındabeklemesalonu,biletsatış,batıkısmındatuvaletler,depovemutfakgibiteknikbirimleryeralmaktadır.Dila-tasyonderzleriyleayrılanveikikatyüksekliğindeolanyolcubeklemesalo-nundanbiletsatışbölümlerinegeçişbulunmaktadır.Geçişlerüçkapıilesağ-lanmaktadır.Girişteiseritmikşekildedizilmişyediadetkapıyeralmaktadır.(Şekil 19).Birinci kattayine teknikbirimlerdoğukısımdabulunmaktadır.Garşefivetelgrafodasıgibiofisbirimleridebatıkısımdakonumlanmıştır(Şekil20).

Şekil 19 Gaziantep gar binası zemin kat planı(HKÜ, Mimarlık Bölümü çalışması, 2016.)

Beklemesalonu

BiletSatışMutfak

WC


Şekil 20 Gaziantep gar binası 1. kat planı37

Garbinasınınköşelerindebulunanmerdivenlerindışcephealgısıherikiyön-dedışardanalgılanandüşeycamlıcephetasarımıilebelirginleştirilmiştir(Şekil21).Yapınınkuzeycephesiarazidebulunankotfarkındandolayıtekkatlıolarakgörünmektedir.DolayısıylaBirincikatkuzeycephedebulunanbirimlereperon-larınbulunduğukısımdangirişyapılabilmektedir.Kuzeyvegüneycephedekul-lanılankapıvepencereboyutlarıaynıdır(Şekil22).Doğuvebatıcephelerindebulunan teknikhacimve tuvaletpencereleri isedahaküçükboyutluolupkaregörünümündedir(Şekil23).Doğucephesindeyineofislereaçılanbirgirişbulun-maktadır.

Şekil 21 Lokal ve Sendika Binası, ( Merve K., 2017)

37 Planlar2016’daDr.Öğr.Üy.TülayKaradayıYeniceyürütücülüğündeHKÜMimarlıkBölümüçalışmasıürünüdür.

HolGişeler


Şekil 22 Gar Binası Kuzey Cephe, (Merve K., 2018)

İçmekândayolcubeklemesalonu,biletsatışbölümlerininzeminimermerkareparçaları ilekaplanmıştır.Biletgişelerindedemermermalzemekullanılmıştır.Bubölümün tavanlarında ise camlıdoğramakullanılmıştır (Şekil25) . İkikatyüksekliğinde olan yolcu bekleme salonu içmekânda duvarları yüksekliğininüçtebirinekadarmermerlekaplanmıştır(Şekil26).Yapıdakibütünkapıvepen-cerelerdeahşapmalzemekullanılmıştır.

Şekil 23 Gar Binası Batı Cephe, (Merve K., 2018)

Şekil 24 Gar Doğu Cephesi;(Merve K., 2018)


İlaveDışBirimler;Garınüstkottakibirimlerineanabinanınyanındakidışmerdivenlerdenulaşılmaktadır.Merdivenlerbellibiryüksekliğekadartekkolluikendahasonradoğuvebatıyönüneikikolluolaraküstkotaulaşımsağlamak-tadır(Şekil27).Garınarkasındakibağımsızilavebirimlerebumerdivenleulaşıl-maktadır.(Şekil28)Üstkottayeralanbubirimlerdeenerjisantralbinası,depobirimleriveambarbulunmaktadır.Kamusalalanlaveşehrindiğeranaakslarıilebağlantıyısağlayanmerdiveninyapıyıüstkotayolabağlamanınyanısıra,kamu-salalanlaGaryapısınıişlevselolarakdakoparanayrıştırıcıbirunsurdur.

Şekil 25 Gar Binası Camlı Bölme (Merve K., 2017)

Şekil 26 Gar Binası İç Mekan Bekleme Salonu (Merve K., 2017)

Şekil 28 Merdiven Kısmı (Merve K., 2017)

Şekil 27 Gar Bölgesi Dış Mekan(Merve K., 2017)


Garın yan tarafındaki merdivenlerden inilerek kullanılan alt geçitle Garınkuzeybölümüneulaşım sağlanmaktadır.Alt geçidin tavan kısmında kısa yön-dedizilmişnervürdöşemelerkullanılmıştır(Şekil29).Bunervürlüdöşemeninbulunduğukoridorunsonundaçiftkapılıçıkışbulunmaktadır.BukapılarlaGarageçiş sağlanmaktadır.Üstünde rayların geçtiği bu tüneldenKarşıyaka tarafınayayageçişisağlanmaktaidi.Günümüzdebugeçişkapılarıkullanılmamaktadır.

Lokal ve Sendika Binası;Gaziantepİli,Şehitkâmilİlçesi,BudakMahallesi21L-4Cpafta,719ada,12

parseldeyeralmaktadır.LokalveSendikaBinasışuandaDemiryol-işsendikasıbinasıolarakkullanılmaktadır.Yapımtarihigarbinasıileaynıdönemedenkgel-mektedir. 18x8mt.boyutlarındadikdörtgenplanlıdır.Düşeyetkilerbubinadada hissedilmektedir.Güney cephede kullanılan kolonatlı sistemle cephe 6 eşitparçayabölünmüştür(Şekil21).İkikatyüksekliğindeolanbinakırmaçatılıdırvekiremitlekaplanmıştır.Binabetonarmeyapımsistemiyleyapılmıştır.Güneycephede taşıyıcı sistemön plana çıkarılarak arada kalan kısımlar şeffaf yapıl-mıştır(Şekil31).Birincikattakuzeycephekısmındabulunantekgirişlebinayagirişsağlanmaktadır.Bugirişinkarşısındaveyapınınbatıkısmındaofisbirimleribulunmaktadır.Doğukısımdaiseçayocağıvetuvaletlerkonumlanmıştır.Doğuvebatıkısımlarızeminkattasağırolanyapınınsadecebirincikatdoğucephesin-de(plandasağyönde)çayocağıolankısımdaküçükbirpencerebulunmaktadır(Şekil32).

Şekil 29 Gaziantep Tren Garı Arka Bölümündeki Alt Geçit ve Nervürlü

Döşeme (Merve K., 2017)

Şekil 30 Gaziantep Tren Garı Arka Bölümündeki Alt Geçit

(Merve K., 2017)


Şekil 31 Lokal ve Sendika Binası Zemin kat planı 38

Şekil 32 Lokal ve Sendika Binası 1. kat planı

Vagon Şube Şefliği;Gaziantepİli,Şehitkâmilİlçesi,BudakMahallesi21L-4Cpafta,719ada,12

parseldeyeralmaktadır.YapımtarihiGarbinasındanönceolup1950’lerdeyapıl-mıştır.Yedekparçavemakinedairesiolarakkullanılmaküzereyapılan39VagonŞubeŞefliğibinasışuandaulaştırmaMemur-Senbinasıolarakkullanılmaktadır.13x13mboyutlarındakikareplanasahipolanbinataştanyapılmışolupyığmayapıdır.Simetrikbirgörünümesahiptir.İkikatlıolanbinakırmaçatılıolupçatısıkiremitlekaplanmıştır.Zeminkatbedenduvarıtümüyletaşkaplıdır.Birincikattaisesıvaüstüneboyauygulanmıştır.Dışduvarkalınlıklarıherikikattada60cmikeniçduvarlar30cm’dir(Şekil33)(Şekil34).Güneycephedezeminkatta2kapıvebirpencereüstkattaise3pencerebulunmaktadır.Doğucephesindeise

38 Planlar 2016’daHKÜÖğrt.Üyesi Dr.TülayKaradayıYenice yürütücülüğünde yaptırılandönem çalışmasının bir ürünüdür.

39 A.Sacır,Gaziantep’teCumhuriyetDönemi(1940-1965)KamuYapılarınınDöneminMimariÖzellikleriBağlamındaİncelenmesi.Gaziantep:GaziantepÜniversitesiFenBilimleriEnstitü-sü,2018.


zeminkatta3pencerevebirkapı,üstkattaise4pencerebulunmaktadır(Şekil35).Kapıvepencerelerdeahşapmalzemelerkullanılmıştır.Zeminkattabulunanpencerelerinönündedemirparmaklıklarbulunmaktadır.Yapınınkuzeycephesin-deperonkısmınaaçılanyerdedebirkapısıbulunmaktadır.

Şekil 35 Yol Şube Şefliği 2017, (Merve K., 2017)

Lojmanlar;Eski gar lojmanları alanında toplam 5 adet lojman binası bulunmakta-

dır.Bunlarikikatlıkırmaçatılıbinalardır.Herkattaikidaireolmaküzerebirbina dört daireden oluşmaktadır. Lojmanların bulunduğu alanda günümüzde

Şekil 33 Vagon Şube Şefliği Zemin Kat planı, 2016

Şekil 34 Vagon Şube Şefliği 1. Kat planı, 2016


kullanılmayan bir su kuyusu mevcuttur.Yapılan restorasyon çalışmalarındansonra şu an bir kısmıKültür veTurizmBakanlığı ofisleri olarak diğer kısımlojman binaları ise Gaziantep Büyükşehir Belediyesi çalışma ofisleri olarakkullanılmaktadır.(Şekil36)

Şekil 36 Lojmanlardan kentsel dönüşüm birimi olarak kullanılan bina(Merve K., 2017)

GünümüzdeTCDD’yeaitolanbuyapıgruplarıvetaşınmazlardançoğuGaziantepKültürVarlıklarınıKorumaBölgeKurulutarafındantarihieserola-raktescillenmiştir.Kurulunkorumaaltınaaldığıyapılararasındaatılvaziyetteolanlojmanlardabulunmaktadır.Günümüzdelojmanlarınyenilemeçalışma-ları devametmektedir.Bu lojmanbinalarından5792 ada üzerinde yer alanByapısıKültürVarlıklarınıKorumaBölgeKuruluolarakfonksiyonlandırıl-mıştır.SadeceKVKBKurulubinasınınzeminkatımüdürlüğeaitarşivolarakkullanılmaktadır.Bölgeyeaitprojelendirilmeçalışmaları tamamlandığında ,yapınınmevcut arşiv belgelerinin ve fotoğraflarının sergileneceği birmüzeolarak hizmete açılıp kent belleğine katkı sağlaması düşünülmektedir. Loj-manlaraaitkodlamaeskihalirestorasyonsonrasıhaliveyenilenmişiçme-kanlarınadairbazıfotoğraflardandagörüleceğiüzere,kullanımdışıkalmayabağlıdışhavakoşullarınabağlıyıpranmalarvegiderilebiliryapısalyıpranma-larıngiderilmesiilelojmanbirimlerikullanılabilirdurumagetirilerekyenidenişlevlendirilmiştir. Lojman 2-1 restorasyon sonrası kullanılabilir ofis birimiolarakişlevlendirilmiştir.(Şekil37)


Şekil 37 Lojman 2-1 Restorasyon öncesi ve sonrası durumu(G. Antep KUDEB arşivi)

Şekil 38 Lojman 2-2 Restorasyon öncesi ve sonrası fotoğraf(G. Antep KUDEB arşivi)

Şekil 39 TCDD Lojman 2-3 Restorasyon öncesi ve sonrası(G. Antep KUDEB arşivi)


Şekil 40 TCDD Lojman 2 Restorasyon öncesi ve sonrası(G. Antep KUDEB arşivi)






Şekil 45 TCDD Lojman 4-1 Restorasyon öncesi ve sonrası iç mekan(G. Antep KUDEB arşivi)



Misafirhane;5789ada2ParselüzerinceCkoduylabelirtilenyapıMisafirhaneolarakbelir-

tilmektedir.RestorasyonçalışmalarısonrasındaUlaşımDaireBaşkanlığıolarakfaaliyetgöstermektedir.

Şekil 47 Misafirhane içinden görünümler (G.Antep KUDEB arşivi)

Tren Bakım İstasyonu;Gaziantepİli,Şehitkâmilİlçesi,BudakMahallesi,21L-4Cpafta,719ada,12par-

seldeyeralmaktadır.MevcutdurumdaiseGarbinası,GaziantepKültürveTabiatVar-lıklarınıKorumaBölgeKurulunun29.06.2011/603tarihlikararıylatescillenmiştir40

40 GaziantepKültürveTabiatVarlıklarınıKorumaBölgeKurulukararı


TrenBakımİstasyonubinasıgarınkuzeydoğukısmındabulunmaktadır.Kareformasahipbinadörtadetbeşikçatınınyanyanagelmesiyleoluşur.Budörtlügrubuntoplamıyaklaşık62x62’likbirkareyioluşturur.Çatımarsilyatipikire-mitilekaplıdır.Yapınınüstkısmındakademelendirmeyapılarakçatıfeneripen-cereleriyapılmıştır (Şekil48).Çatıahşapyapımsistemiyleyapılmıştır.Yüksektavanlıdepoyapısısıkaralıklarlakısayöndeatılmışüçgenkırıklarlaşekillenmişbetonarmeguselikirişlerletaşınmaktadır.Bubetonarmekirişlerdekiguseyeta-şıtılançelikrayüzerindehareketlivinçbulunmaktadır.Burayüzerindeilerleyenvinçmekanizmasıvagonlarıntamiratıiçinkullanılmaktadır.(Şekil49).

Şekil 48 Tren Bakım İstasyonu, 2013

Şekil 49 Tren Bakım İstasyonu iç mekân, 2013

İmarplanıçalışmalarısüren450binmetrekarelikalanüzerindekiTCDD’yeaitolanLojmanlar,TrenBakımİstasyonu,VagonŞubeŞefliği,LokalveSendi-kaBinası2017-2018yıllarındaGaziantepKültürveTabiatVarlıklarınıKorumaBölgeKurulununkararlarıylatescillenmiştir.

6. Bölgeye İlişkin Yeni Planlama Önerileri6.1. Gaziantep Geleneksel Doku Canlandırma Tasarım Çalıştayı2013 yılında Gaziantep Büyükşehir Belediyesi ve Çekül Vakfı tarafından

düzenlenen çalıştayda geleceğe dair senaryo ve tasarım önerileri ortaya kon-maküzerekaleveçevresineyönelikplanlamaönerileri sunulmuştur (Şekil50,


Şekil51).Garalanındayapılmasıplanlananprojekapsamındakentinkuzey ilegüneykısımlarınıbirleştirmekamacıylaseçilenZeugmaMüzesiilekaleaksınıngüçlendirilmesi temelhedefolarakbelirlenmiştir.Kenttekieskiveyenimerkezarasında kalan bölgeye dair önerilen yeni alanların birlikte işleyişi sağlanarakilişkilendirilmesiöngörülerekbiryeşilaksyaniZeugmaMüzesi›ndesonlananbirparksistemiplanlanmıştır.GaziantepBüyükşehirBelediyesiveKentsel stratejidanışmanlığındatasarlananprojenintoplaminşaatalanı906.500m²dir.

Buprojekapsamındagariçindüşünülenplanlama;

Çalıştaysüresinceçeşitlifikirprojeleriönerivegörüşleryazılıvesözlüolaraksunulmuştur.Eskiistasyonunatıldurumdaolmasıylaberaberalınantaşınmaka-rarıylayineaynıbölgedeZeugmaMüzesiileKalearasındakonumlanacakolanyenigarbinası,mevcutmüzeyeenyakınbinadır.Bulunduğukonumnedeniyleyapıbirdenfazlaişlevehizmetetmesiplanlanarakbirörtüşeklindetasarlanmış;istasyon, kongremerkezi ve kent terası birimlerini kapsaması düşünülmüştür.Müzeilekaleaksıarasındakesintisizbiryayaakışınısağlamakiçinplanlananparkınbirüstgeçitleistasyonbinasınabağlandığıyerdeikincibirmeydantasarı-mısözkonusudur.Yayalaraynıkottandevamederek,istasyonuniçindengeçerekZeugmaMüzesineulaşabileceklerdir.TasarlananyapınınaynızamandaZeugmaMüzesinin kente açılan terası olarak bütünleşerek kullanılması planlanmıştır41 (Şekil50-54),Üstplanlamanınyanısıraaltkotlardakapalıyüzmehavuzuveka-palısporsalonuönerisiprojekesitlerindesunulmuştur(Şekil52).Buplanlamataslaklarıuygulamayakonmayıpöneridüzeyindekalmıştır.

Şekil 50 Gaziantep Belediye Çalıştay sonucu sunulan öneriye ait Vaziyet Planı42

41 http://www.arkitera.com/proje/1656/gaziantep-geleneksel-doku-canlandirma-tasarim-calistayi42 http://www.arkitera.com/proje/1656/gaziantep-geleneksel-doku-canlandirma-tasarim-calistayi


:YeniTrenGarı :HanlarBölgesi

:KentOtelleri :KentParkı

Şekil 51 Çalıştayda sunulan Öneri Plan43

Şekil 52 Çalıştaya ait öneri, Kesit ve Görünüşler44

43 http://www.arkitera.com/proje/1656/gaziantep-geleneksel-doku-canlandirma-tasarim-calistayi44 http://www.arkitera.com/proje/1656/gaziantep-geleneksel-doku-canlandirma-tasarim-calistayi


Şekil 53 Çalıştaya ait Öneri Görseli45

6.2. Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Uygulama Önerisi DevletDemiryollarıGenelMüdürlüğüveGaziantepBüyükşehirBelediyesiara-

sındayapılananlaşmanınsonunda433dönümlükDevletDemiryollarıarazisibele-diyeyedevredilmiştir(Şekil54).YapılanprotokolanlaşmasındansonraBüyükşehirBelediyesialaniçinyenibirplanlamayapmıştır.Planlamaalanındabulunansitsınırıiçindekalanalanvetescilliyapılardamüze,gençlikmerkezi,tiyatro,kültürmerke-zi,belediyehizmetbirimleri,konferanssalonutesisleriyeralacaktır.Ayrıcaalandaengellivatandaşlar içinEngelsizYaşamveDestekMerkezi,AileDanışmanlığıveEğitimMerkezibirimleribulanacaktır.Yineyapılacakolanplanlamadaçocukoyunparkları,kafeterya,dinlenmealanlarıilebüfe-satışbirimleriyeralacağısöylenmek-tedir.Diğeralanlariçiniseparkvekonutalanlarıönerilmiştir46(Şekil55).

Şekil 54 TCDD Gaziantep istasyon alanı İmar Planı Önerisi

45 http://www.arkitera.com/proje/1656/gaziantep-geleneksel-doku-canlandirma-tasarim-calistayi46 http://www.gazianteppusula.com/haber/bile-bile-lades-haberi-3193.html


Şekil 55 Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Uygulama Önerisi47

6.3. Gaziantep Tren Garı Güncel HaliGaziantepBüyükşehirBelediyesiUygulamaÖnerisikapsamındayapılması

düşünülenproje İstasyonMeydanında rekreasyonalanlarıylaberaberuygulan-maya başlamıştır. ZaferCaddesi boyunca yeşillendirme çalışmaları ve oturmaalanlarıylailgilidüzenlemeleryapılarakoluşturulmakistenenyeşilhatçalışma-larınınbüyükçoğunluğunutamamlanmışolupdüzenlemeleridevamedenalanlarbulunmaktadır(Şekil56).Günümüzdegarınaktifolarakkullanılmasıvetekrarkentinodaknoktasıolmasıvekentinvekentlininhafızasındacanlıtutulmasıiçinçeşitliçalışmalarsürmektedir.2018’degündemdeolanGaziray(hızlıtren)proje-sikapsamındaGarbinasıveeklentilerininkorunarakbinayayapısalbirmüdahaleyapılmaksızın,istasyonbinasıolarakkullanılmasıplanlanmaktadır.

47 https://gantep.bel.tr/haber/buyuksehir-istasyon-parki-sehitk%C3%A2milin-kalbi-ola-cak-4698.html


Şekil 56 Gaziantep İstasyon Meydanı mevcut güncel fotoğraf (T. Uzun, 2017)

7. Değerlendirme ve SonuçBumakalede1959yılındayapımıtamamlananGaziantepGarı’nıngeçirdiği

tarihselsürecivemimarisielealınarakincelenmişveGar’ınyenidenişlevlendi-rilmesigündemegeldiğindedüzenlenenbirçalıştaykapsamındaalaniçinüretilenöneritasarımlarincelenerekGaziantepBelediyesitarafındanyenidenelealınan-günümüzkullanımilkeleriveyaklaşımlarıdeğerlendirilmiştir.Gaziantepcoğrafikonumuitibariylebulunduğubölgedeticarialandabüyükönemteşkiletmektedir.TarihselsürecebakıldığındaisekentintarihiantikçağlarakadardayanmaktaolupbulunduğutarihiİpekyoluveMezopotamyauygarlıklarınınbirçoğunaevsahip-liğiyapmasıkentidahadastratejikbirkonumagetirmiştir.

Garıninşasınınyapıldığıdönemsürecincekentdokusuiçindeoldukçaönem-libirnoktadır.UygulananyeniekonomikvesiyasipolitikalarlaberabertümÜlkegenelindemodernizminetkisiyleyenikurumlaroluşturulmuşvebukurumlariçinyenibinalarinşaedilmiştir.Cumhuriyetinilanıylaberaberdevletaktifbirdemiryolupolitikasıizlemiştir.Bubağlamdaçoğuşehirdeyeniistasyonbinalarıinşaedilmiştir.GaziantepGarbinasıdabunlardanbiridir.Bina,mimariolarakinşaedildiği dönemin özelliklerini yansıtmaktadır. Binalarda yapısal ve strüktürelolarakhiçbirbozulmagörülmediğindenötürü,yenidenprojelendirilmeyeihtiyaçduyulmamışvebinalarözgüntarihiözellikleriniyansıtacakşekilde bütünüylekorunarakyenidenişlevlendirilecektir.Yapısalvemimaribozulmayayönelikgi-derilemeyecekbirverisaptanmadığındanötürüyapılaryenidenkullanımayöne-lik, rölöve, restorasyon, restitüsyonprojelerininhazırlanmasıylayeniden işlev-lendirilmiştir.


Sonuçolarak,Garbinasımevcutyapısınıkorumaktadır.5788adaGarbinasıveetrafındaGar’aaitbina (B)vehareketşefliği (A)bulunmaktadır.5792adaüzerinde(A)yapısıDernekBinasıolarak(B)yapısıKültürVarlıklarınıKorumaBölgeKurulu olarak (C) yapısı İse EngellilerDaireBaşkanlığına ait yönetimvekafeolarakfonksiyonlandırılmıştır.BubinalarlojmanbinalarıolupGazintepKUDEBDaireBaşkanlığıtarafındanrestorasyonuyapılmıştır.

5787AdaİmarveŞehircilikDairebaşkanlığınaaitkentselplanlamamüdür-lüğüveengellilerdairebaşkalığınaaitbirimolarakfonksiyonlandırılmıştır.5789Ada 2 Parselde 4 bina yer almaktadır.(A) büro, (B) yapısımarangozhane (C)yapısıMisafirhaneolarakgeçenyapıUlaşımDaireBaşkanlığıolarakfonksiyon-landırılmıştır.(D)yapısımüze,tamirhaneolarakdüşünülmektedir.5789adaüze-rindesadeulaşımdairebaşkanlığınaaitbinanınrestorasyonuyapılmıştır.5789ada2parseldeyeralanByapısıdepoolarakdüşünülmüştür.Garbinasıharicindetoplamda 11 adet yapının projesi çizilmiş, 5 adet lojman ve 1misafirhaneninrestorasyonu tamamlanmıştır.5792adaüzerindeyeralanAyapısı (Lojman1)dernekbinasıolarakkullanılmaktadır.TCDDUlaştımaMemurluğuisemevcutyapısınıkorumaktadır.

Kentinodaknoktasındayeralanve2009’danbuyanayolcutrenininuğrama-dığıve4yıldırdayüktrenlerinindeseferlerininiptaledildiğinden48Gazianteptrengarı işlevinisürdürmemektedir.BölgeyiyenidencanlandırmakveGazian-tep’tedemiryolları faaliyetlerini tekrargündemegetirmek içinGaziantepyerelkurumlarıncaçeşitliçalışmalaryürütülmektedir.

BuçalışmalardanbazılarıçalıştaydaBelediyeveçeşitlikurumlartarafındansunulanönerilerdeelealınmıştır.Buönerilerin2013’tenitibarenhayatageçiril-mesineyönelikplanlanlamaveçalışmalarısürmektedir.Garveçevresininkentiçinbirçekimnoktasıolduğuaçıktır.Kamusalaçıkalanlarayönelikcanlandırmavekentlininortakyaşamadahiledilerekyinekentlininyararınatesislerinkurul-masınıöncelikalançalışmada,Terkedilmişlojmanlarınyenidenrestoreedilerekhayatkazanacağıparkın içerisinde,engellivatandaşlar içinEngelsizYaşamveDestekMerkezi,AileDanışmanlığıveEğitimMerkezi,kreş,müzekütüphanesi,maceraparkı,sushavuzlarıvesuoyunları,fitnessalanı,koşuveyürüyüşyolları,basketbol,voleybolveminihalısahası,çocukoyunparkları,kafeterya,dinlenmealanlarıilebüfe-satışbirimlerininyeralacağı49ifadeedilmiştir.GaziantepDevletDemiryollarıİstasyonAlanıNazımİmarPlanıAçıklamaRaporuplannotlarına

48 http://www.rayhaber.com/2015/05/gaziantep-gari-6-yildir-yolcu-treni-bekliyor/49 https://gantep.bel.tr/haber/buyuksehir-istasyon-parki-sehitkâmilin-kalbi-olacak-4698.html


göre50;Planlama alanı içindeki sit sınırı içinde kalan ve tescilli yapılarda müze, gençlik merkezi, tiyatro, kültür merezi, belediye hizmet birimleri, konferans sa-lonu vb.tesisler yer alabileceği, Tescilli yapılar ve koruma alanındaki her türlü uygulama için Gaziantep Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu’ndan görüş, izin ve onay alınması zorunludur”denmiştir.

Budüşünceylebölgeninyenidenişlevlendirilerekkentyaşamınadâhiledile-bilirnitelikteolduğugerçeğindenhareketle,ilgilikurumlartarafındançalışmalarsürdürülmektedir.BuçalışmalarınGar’ınyapısalvetarihselniteliğinibozmaya-caktürdekentekazandırılmasınayönelikoluşuilededikkatçekmektedir.Çalış-matamamlandığındayenidenişlevlendirilecekolanGarbinasıveeklentilerininkamusalkullanımaaçıldığında,kentiçiyaşamveulaşımınadinamizmkazandıra-cakbirbinagrubuolarakmevcudiyetinisürdürmesiöngörülmektedir.

50 https://gantep.bel.tr/files/yeniduyuru/plan-aciklama-raporu-nip_1697.pdf


KaynakçaAlbayrakMustafa,“Osmanlı-AlmanİlişkilerininGelişimiveBağdatDemir-

yolu’nunYapımı”,OTAM (Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uy-gulama Merkezi Dergisi),Ankara,1995.

Aslanoğlu,İnci, Erken Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı (1923-1938),3.bs.İstanbul,BilgeKültürSanat,2010.

Başar,MehmetEmin-ErdoğanHacıAbdullah,“Osmanlı’danCumhuriyet’eTürkiye’deTrenGarları”,Selçuk Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi,c.24,s.3,Konya,2009.

Benlioğlu,Hasan,“Türkiye’de1950-1960yıllarıarasıDemiryollarıPoliti-kası”,(YayımlanmamışYüksekLisansTezi),GaziÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsü,Ankara,2014.

Bozkurt,Mehmet,Demiryolu I, İstanbul, İ.T.Ü. İnşaatFakültesiMatbaası,1988.

Ceyhan,Erdal,Gaziantep Tarihi (Gaziantep’in Siyasi Toplumsal ve Eğitim Tarihi),Gaziantep,GaziantepTicaretOdası,1999.

Çınar,Hüseyin,“18.YüzyılınİlkYarısındaAyıntabŞehrininSosyalveEko-nomikDurumu”, (YayımlanmamışDoktoraTezi), İstanbulÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsü,İstanbul,2000.

Demirarslan, Deniz, “Batılılaşma/Modernleşme Dönemi Demiryolu Politi-kası ve İstasyon Binası Mimarisi: İzmit ve Hereke Tren İstasyonları, Kocaeli, KocaeliBüyükşehirBelediyesi,2015.

Erkan,İlker-Haştemoğlu,HasanŞ.,“Anadolu’da Modern Bir İstasyon Bina-sı: Ali Çetinkaya İstasyonu”. Mimarlık Dergisi, sayı 374,2013.

Erkan,KösebayYonca, “AnadoluDemir yoluÇevresindeGelişenMimariveKorunması”,(Yayımlanmamış DoktoraTezi),İ.T.ÜFenBilimleriEnstitüsü,İstanbul,2007.

GaziantepValiliği,Gazintep Kültür Envanteri,Gaziantep,2005.

Güllü,RamazanErhan,Antep Ermenileri (Sosyal-Siyasi ve Kültürel Hayatı), İstanbul,IQKültürSanatYayıncılık,2010.

Gülsoy, Ufuk., Hicaz Demiryolu kutsal proje, İstanbul, Eren Yayınevi,1994.

HasanKalyoncuÜniversitesiMimarlıkBölümü,Gaziantep,2016.


İrginUzun,Türkan -ElAbidin,MahmoutZein, “Hicaz Demiryolu Genel Müdürlük Binası /“Hicâz Demiryolu Müdiriyyet-i ‘Umûmiyyesi Binası Proje-si”Özgün Çizimleri Üzerinden Bir Okuma”, Megaron, cilt12,sayı4,İstanbul,2017.

Kuban,Doğan.,Türkiye‟de Kentsel Koruma Kent Tarihleri ve Koruma Yön-temleri,İstanbul,TarihVakfıYurtYayınları,2001.

Onur,Ahmet,Türkiye Demiryolları Tarihi,Ankara,KKKYayınları,1953.

Özyüksel, Murat, Hicaz Demiryolu, İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları,2000.

Sacır,Aslı, “Gazintep’teCumhuriyetDönemi (1940-1965)KamuYapıları-nın Dönemin Mimari Özellikleri Bağlamında İncelenmesi”, (YayımlanmamışYüksekLisansTezi),GaziantepÜniversitesiFenBilimleriEnstitüsü,Gaziantep,2018.

Uğur,Hüsnü,“GelenekselŞehirselMekanlar,DeğerlendirmeveKorunmala-rıBağlamındaSistematikYaklaşım-GaziantepÖrneği”,(YayımlanmamışDok-toraTezi),İstanbuiTeknikÜniversitesiFenBilimlerEnstitüsü,İstanbul,2004.

_____,“Gaziantep’inilkÇarşısı:UzunÇarşı”,Gaziantep Tarih Kültür Der-gisi (24),25,2010.

Yüce, Berrak, “Osmanlı SonDönemi ile ErkenCumhuriyetDönemiAra-sındaGaziantep’teMimariDokununDeğişimi(1839-1950)”, (YayımlanmamışYüksekLisansTezi),İ.T.Ü.FenBilimleriEnstitüsü,İstanbul,2010.

ZağnosÖnder,Beyhan,“KültürMekânTasarımBağlamındaKültürKodları-nın(1891)1.ve(1935-1937)2.GarBinası’nınÜzerindekiEtkisi(AnkaraGarı)”,(YayımlanmamışYüksek Lisans Tezi), Hacettepe Üniversitesi Güzel SanatlarEnstitüsüİçMimarlıkveÇevreTasarımıAnabilimDalı,Ankara,2018.

URL adresleri (erişim: 21 Ekim 2018)• PeyzajMimarlığıBölümüÖğrencileri2012-2013BitirmeProjesiYarışma-sı1.likÖdülü’nükazananOkanÜniversitesi-PeyzajMimarlığıBölümü’n-denTutkuKutlutan’ınprojesi linki:http://www.arkitera.com/proje/2344/gaziantep-kalesi-ve-cevresi-kentsel-tasarim-ve-peyzaj-projesi:

• http://wowturkey.com/forum/viewtopic.php?t=44925&start=0

• https://gantep.bel.tr/files/yeniduyuru/plan-aciklama-raporu-nip_1697.pdf

• https://gantep.bel.tr/files/yeniduyuru/tcdd-gaziantep-istasyon-alani--ila-ve-revizyon-nazim-ve-uygulama-imar-plani_5000_oneri3175.pdf


• http://www.arkitera.com/proje/1656/gaziantep-geleneksel-doku-canlan-dirma-tasarim-calistayi

• https://gantep.bel.tr/haber/buyuksehir-istasyon-parki-sehitk%C3%A2mi-lin-kalbi-olacak-4698.html

• http://www.gazianteppusula.com/haber/bile-bile-lades-haberi-3193.html

Teşekkür: Gaziantep Belediyesi KUDEB başkanı Sn. Serdar GÜRSEL’e,GaziantepKültürVarlıklarıKorumaBölgeKuruluMüdürlüğü'ndenuzmanhari-tamüh.OsmanÖzgan’a,Öğrt.Gör.mimarAkifUğraş,ArkeologŞükranİnal’ayakınilgilerindenötürüsonsuzteşekkürler…

gaziantep tren garı ve yeniden İşlevlendirme Önerileri...

Documents