STILOVI GRČKE ARHITEKTURE

- vrsta stila odreĎena je karakteristikom stuba – stylos – stub, podupirač

- tip hrama zavisi od njegovog spoljnjeg oblika i izgleda, i od broja i rasporeda stubova

- hram sa antama – prvi i najstariji tip; neposredno oponaša oblik megarona; trem je na užim

stranama i bočno je zatvoren podužnim zidovima koji se završavaju antama; ponekad to može

biti zgrada sa dvostrukim antama na pročelju, iz koga se ulazi u celu, i začelju, koje u ovom

slučaju ima položaj opistodoma

- prostilos – ima po četiri ili više stubova, na kojima počiva frontalni deo arhitrava

- amfiprostilos – pored stubova na pročelju ima isto toliko stubova i na začelju

- peripteros – okružen jednorednom kolonadom

- pseudoperipteros - na podužnim stranama hrama nema slobodne stubove već su oni u

organskoj vezi sa zidovima cele, kao polustubovi ili tročetvorni

- dipteros – okružen dvostrukom kolonadom

- pseudodipteros – sličan pseudoperipterosu samo ima na podužnim stranama jedan slobodan

red stubova i i jedan vezan sa zidom

- tolos – pokriven niz stubova na kružnoj osnovi sa kružnom celom u sredini

- hipetralni hram – nepokriven, unutrašnjost cele gleda neposredno u otvoreno nebo (hram

Zevsa Olimpijskog u Atini, Olimpieijon)

- kod peripterosa broj stubova na dužim stranama veći je dva puta plus jedan stub od broja

frontalnih stubova; izuzeci su retki (hram na Egini 6:12, Apolonov hram u Delfima 6:14)

- po pravilu, razmak izmeĎu stubova, interkolumnije, ravan je rastojanju od stuba do zida cele;

ali, interkolumnije nemaju konstantnu vrednost – piknostil – hram sa gusto rasporeĎenim

stubovima i uskim razmacima meĎu njima; sistil – nešto šire interkolumnije; dijastil –

razmaknuti stubovi; areostil – preterano široki razmaci izmeĎu stubova; eustil - harmonične

izmerene interkolumnije (dva prečnika i jedna četvrtina debljine stuba)

- prema broju stubova na fasadi hram je mogao biti heksastil (6), oksastil (8), tetrastil (4),

dekastil (10)

- postojao je, iako redak, i okrugli tip graĎevine – tolos

- tri stila – dorski, jonski, korintski; razlike meĎu njima ogledaju se pre svega na vrsti i izgledu

stuba, naročito kapitela, zatim arhitrava i rasporeda dekoracije

- dorski stil – prvo mesto po hronološkom redu razvoja stilova

- svoje posebno obeležje pokazuje već u početku VII veka, najpre na Herinom hramu u Tirintu; u

početku su graĎevine ovog stila imale drvenu kolonadu koju postepeno zamenjuju kamenom

- dorski stub izrasta po pravilu neposredno sa stilobata, gornje površine trostepene baze hrama,

krepidome (ona počiva na stereobatu); sastavljen je od cilindričnih tambura; njihova površina

je bila žlebljena vertikalnim kanelurama oštrih ivica; broj kanelura kretao se od 16-20, reĎe do

24

- stub se sužava idući od krepidome ka arhitravu, samo na mestu koje simbolično treba da

pokaže sudar sila pritiska i potiska stub ima malo proširenje – entasis

- kapitel ima okruglasti jastuk – ehinus, a ispod njega vrat – epitrahelijon, ukrašen nizom

urezanih prstenova – anula; teret arhitrava na kapitel se prenosi preko četvrtaste ploče plinte,

ili abakusa; arhitrav ne naleže neposredno na ploču abakusa, na toj ploči isklesano je tanko

kvadratno uzvišenje – skamilum – sa strananama jednakim donjem prečniku stuba

- arhitrav se pruža od sredine do sredine stuba

- neposredno iznad arhitrava nalaze se triglifi i metope (za reljefne ukrase)

- iznad zone triglifa (ispod kojih su pločice sa po šest plastičnih bradavica – guta, rasporeĎenih

u po tri reda) izvučen je venac – gejson, ukrašen sa svoje donje strane mutulima, plastičnim

kapljicama sličnim gutama; gejson natkriljuje triglife i metope i izlazi iz ravni arhitrava

- krov hrama je bio dvoslivan, pa su njegove uže strane stvarale prednji i zadnji trougaoni

fronton, koji su gotovo bez izuzetka bili ispunjeni bogatom plastičnom dekoracijom

- strane krova bile su optočene olukom – simom od terakote ili mermera; iz sime voda je oticala

kroz otvore na kojima su obično bile nameštene lavlje glave – holedre

- na uganim krajevima krova kao i iznad frontona nalazile su se ukrasne akroterije, koje su

mogle imati oblik palmete, sfinge ili krilate figure Nike

- tavanica je po pravilu raĎena od drveta u tehnici kasetiranja; u malim hramovima je tavanica

mogla biti kamena

- jonski stil – najranije se pojavljuje u maloazijskoj Joniji

- iako je nastao pre VII veka, on počinje svoj razvoj u kamenoj arhitekturi od početka VI veka

- stablo jonskog stuba počiva na okrugloj osnovi – speiri – koja je položena na četvrtastoj plinti;

speira se sastoji od dva konveksna prstena – torusa – i jednog konkavnog prstena – trohila

- stablo jonskog stuba je više i vitkije od dorskog stuba; ono nema entasisa, a broj kanelura

iznosi do 24 (ponekad može biti i dva puta veći); kanelure se završavaju lučno; stablo je za

kapitel vezano ili glatkim plastičnim prstenom, ili vencem astragala

- postoje tri osnovne varijante kapitela: eolski, istočni, zapadni; svima je zajednička traka –

voluta – čiji se krajevi savijaju u uvojke koji prelaze širinu stabla stuba

- jonski arhitrav sastoji se od tri zone koje ostavljaju utisak triju greda položenih tako da druga

izlazi iz ravni prve, a treća iz ravni druge, tako da imaju stepenast izgled

- glavni ukras je izveden iznad arhitrava; to je plastični friz ili zooforos; friz je obično zatvorena

kompozicija u plićem ili višem reljefu čiji su motivi u vezi sa božanstvom kome je hram

posvećen

- iznad friza izveden je zupčast venac; on natkriljuje gejson

- sima, holedre, krov, tavanica odgovaraju tim delovima dorskim graĎevinama

- korintski stil – raskošan i kitnjast po svojim dekorativnim elementima, ali i najmanje prilagoĎen

grčkom ukusu

- dobija svoje mesto u grčkoj arhitekturi krajem V i u IV veku (mada je stariji)

- pronalazak korintskog kapitela Vitruvije pripisuje atinskom umetniku Kalimahu, koji je ovo

otkriće izvršio krajem V veka

- baza, speira i stablo korintskog stuba uglavnom su isti kao kod jonskog stuba

- kapitel ima oblik kotarice okružene akantusovim lišćem, čiji se krajevi savijaju u volute; stub je

vitak, bez entasisa; kod razvijenog kapitela akantusovo lišće je izvedeno u dva reda različite

visine i širine

ANTIČKO POZORIŠTE

- instituciju i oblik pozorišta Grci su primili od Mikenaca (Tirint)

- tri osnovna dela graĎevine:

1) Scena (skene), na kojoj je izvoĎena predstava dramskih dela

2) Okrugla orhestra, u čijem se centru nalazilo mesto žrtvenika – thimele

3) Teatron, polukružno gledalište

- scena je bila graĎevina koja je prikazivala fasadu spratne ili dvospratne zgrade; prostor ispred

scene nazivao se proskenion; na njemu su glumci izvodili svoje uloge

- fasada zgrade imala je po pravilu troja vrata; iznad vrata bili su prozori (na spratu), a iznad

prozora na prvom spratu, na sredini scene, nalazila su se vrata balkona na kome se

pojavljivalo božanstvo koje je rešavalo spor u drami

- orhestra je imala u starijim pozorištima okrugao oblik sa žrtvenikom u sredini; u Dionisijevom

pozorištu u Atini orhestra je bila polukružnog, paraboličnog oblika

- scena je mogla biti od drveta ili zidana od tvrdog materijala; do IV veka gotovo sve konstrukcije

u pozorištu bile su pravljene od drveta; tek je Likurg sagradio na jugozapadnoj strani Akropolja

(338 – 327) kameno pozorište posvećeno Dionisu

- diazoma – prolaz koji odvaja donji i gornji deo gledališta

- ako je gledalište bilo zatvoreno i imalo oblik elipse – amfiteatar

- velum – krov od tkanine iznad teatrona (štitio od sunca)

- paradosi – ulazi u pozorište; oboli – žetoni, ulaznice

SKULPTURA GEOMETRIJSKOG I ARHAJSKOG DOBA

- monumentalna skulptura dobija svoje odreĎenije oblike u arhajsko doba; u ranim fazama

svoga razvoja pokazuje srodnost sa skulpturom Egipta i azijskog Bliskog istoka

- ksoane, pravljene od drveta (najčešće); linije ljudskog tela su izdiferencirane samo u njegovim

gornjim delovima

- kore i kurosi, najčešće se predstavljaju nagi; raĎeni u konvencionalnom stilu vekovima, kao da

su imali osnovni i jedinstveni prototip; Nikandrova Artemida sa Delosa, Heramijeva Hera sa

Samosa itd.

- figure efeba – mladih Apolona; napredak ka smelijem prikazivanju; obraĎuju se površine

ramena, grudi i trbuha; ruke su izvajane slobodno, odvojene od površine trupa, stopala više

nisu u istoj ravni, tako da se stiče utisak kao da se figura priprema da krene s mesta na kome

stoji; osmeh

- pored pojedinačnih i slobodnih figura i kompozicija koje obraĎuju motive borbe, u ranoj

arhajskoj plastici pojavljuju se i žanr-scene; jedan od najstarijih primera takve plastike pripada

umetnosti Beotije (VIII vek); to je kompozicija od pet osoba: četiri žene koje mese hleb, a

pored njih je muškarac koji ih zabavlja svirajući u frulu (terakota)

- slobodne skulpture – ksoane, kore i kurosi – raĎene su u skladu sa zakonom frontaliteta,

preuzetim iz egipatske umetnosti => površine tela morale su strogo podudarno biti postavljene

u simetričan položaj prema zamišljenoj liniji

ATINA U V VEKU

- rat protiv Persijanaca; ostvaren ideal demokratije

- Atinjani su proterali Hiparha i ubili Hipiju (Pizistratove sinove), i njegovim ubicama podigli

spomenik – Tiranoubice; autor ove grupe, koja predstavlja Harmonija i Aristogeitona bio je

vajar Antenor – jedan od prvih spomenika političkog karaktera

- Kserks je ovaj spomenik odneo u Persiju; posle pobede kod Salamine, skulptori Kritija i Nesiot

izradili su u bronzi novu varijantu ove Antenorove kompozicije

- Kimon, Miltijadov sin – otklanja tragove ruševina koje su Persijanci ostavili; obnavlja Akropolis,

podiže potporni zid, niveliše i proširuje plato Akropolisa, podiže stou (veliki trem, kolonadu) oko

Agore, iznad koje je u Kimonovo doba sagraĎen Hefaisteijon (Teseijon) u znak zahvalnosti za

pobedu kod Maratona 490. godine, i hram Artemide Eukleje

- pored Kritija i Nesiota, u Kimonovo doba rade i: Hagija, Hagelad, Alkamenes stariji, Kalamis

- Hageladovoj školi pripadaju Miron, Poliklet i Fidija

- bronzana statua Zevsa sa Eubeje

- figura nagog mladića čiju je repliku u antičko doba izradio Stefanos

- Hagija je radio statue za Hramove

- Alkamenes stariji – skulpture zapadnog timpanona Afajinog hrama na Egini

- Kalamis – radio u bronzi, najčešće likove bogova i kompozicije takmičara na konjima i

kvadrigama

- Zevs Amon

- bronzani Apolon visok 13,5 m

- Miron – težio da izrazi pokret, trenutak najvećeg fizičkog i psihičkog napora

- pretežno bronzane figure; teme svojih radova uzimao iz palestre

- Diskobolos; original raĎen u bronzi; sačuvano više antičkih kopija

- Atena i Marsijas

- stvarao je i figure životinja – bronzana krava

- Poliklet – po temama i materijalu vezan za Mirona, po načinu skulptorskog izražavanja bliži

Fidiji

- pretežno figure mladića i devojaka

- „Kanon“; Doriforos – statua na kojoj je u punoj meri primenio svoja teoretska shvatanja i načela

- Dijadumenos

- Ranjena Amazonka

- hriselefantinska Hera, za Hereijon u Argosu

- dečak koji se igra kockom

- Fidija

UMETNOST IV VEKA

- Lisikratov spomenik – tolos, korintski stil

- Artemision u Efesu, Didimeion u Miletu

- Mauzolej u Halikarnasu; arhitekte Pitej i Satir

- graĎen od opeke, a površina je bila obložena prokonesijskim mermerom

- osnova je imala oblik pravougaonika, visina mauzoleja je dostizala 46 m

- graĎevina je bila podeljena u tri glavne zone: snažan i visok postament – osnova – završen

frizom i vencem, iznad njega je jonski peripteros, kolonada sa 36 jonskih stubova i arhitravom

ukrašenim reljefnim zooforom i krov u obliku stepenaste piramide, na čijem se vrhu nalazila

kvadriga sa figurama Mausola i njegove žene Artemisije

- Mausolova statua nosi odlike zrele plastike klasične epohe

- mermernu kvadrigu Plinije pripisuje vajaru Pitidu; zajedno sa kvadrigigama zgrada je dostizala

visinu od 50 m

- Skopas – istočna strana; Leohar – zapadna; Timotej – južna; Brijaksis – severna

- teme reljefnih kompozicija bile su scene iz kentauromahije, amazonomahije i trke na kolima

- skulptura

- novi stil nagoveštava Kefisodot Stariji (Praksitelov otac) svojom alegoričnom kompozijom

Ejrene sa detetom Plutosom

- Skopas

- prikazivanje patosa, duboko, teškog i često bolnog stanja duše

- prva veća umetnička aktivnost vezana je za restauriranje i novo ukrašavanje hrama Atene

Aleje u Tegeji; na istočnom frontonu je prikazan motiv lova na kalidonskog vepra, na

zapadnom borba Ahila i Telefa pored reke Kajika u Misiji

- Skopasovom uticaju, ako ne i neposrednom radu pripada i grupa Niobe i njene dece

- Bakhantkinja/Menada

- Praksitel

- Letona sa decom Artemidom i Apolonom za hram u Mantineji

- Artemida Brauronija za atinski Akropolis

- Hermes sa Dionisom sačuvan u originalu, otkriven u Olimpiji, u celi Hereiona

- Afrodita sa Knidosa

- Apolon Sauroktonos

- Satir koji sipa vino, Satir koji se odmara, Afrodita sa Kosa

- Lisip

- Apoksiomen

- posebnu pažnju pridavao izgledu kose, vajajući manju glavu nego njegovi prethodnici; tela

njegovih figura bila su nežnija i vitkija, usled čega je izgledalo da im je visina veća

- svojim figurama je dao treću dimenziju, dubinu

- Ares Ludovisi

- Hermes Palestrit

- Hermesov odmor

- atleta Agijas, otkriven u Delfima, mermer, ima odlike portreta

- niz statua raznih bogova i heroja

- Herakle Epitrapezios na gozbi bogova

- Herakle koji se odmara

- portreti Aleksandra Velikog

HELENISTIČKA EPOHA

- vreme od 336. godine, kada je Aleksandar Makedonski stupio na presto, do 30. godine, kada

je Oktavijan zauzeo Egipat kao poslednju slobodnu državu helenističkog sveta

- prelazno razdoblje od klasične ka helenskoj epohi

- u atinskoj vajarskoj školi u ovo prelazno vreme, od 323. godine do kraja IV veka, još se

odžavaju sveže tradicije i neposredni uticaji Praksitelove, Skopasove i Lisipove umetnosti

- ovoj školi pripadaju pre svega Praksitelovi sinovi, Kefisodot MlaĎi i Timarh; pravili su portrete

istaknutih i poznatih pesnika; bista pesnika Menandra u bronzi postavljena u Dionisijevom

pozorištu u Atini

- Kefisodot – simplegma („splet“ figura uhvaćenih za ruke) u Pergamonu

- Praksitelovim učenicima pripada i Papil, autor jedne Zevsove figure

- od portretista – Polideukt; autor Demostenovog portreta

- pod Skopasovim uticajem – Apolon Pourtales i Apolon Castellani; prvi prikazuje Apolonov lik

pun patetične sete i melanholije; drugi izražava još snažnije uzbuĎenje, tako da je bilo

pokušaja da se ovo delo objasni kao jedna od figura „Aleksandra na umoru“

- Lisipov pravac u skulpturi ovog doba zadržali su njegovi sinovi – Dijap, Boed, Eutikrat

- Dijap je bio privržen Lisipovom stilu i temama; figura Periksiomenona, mladog atlete koji po

koncepciji podseća na Apoksiomena

- Boed je autor dečaka – Adoranta – koji uzdignutih ruku i pogleda prema nebu upućuje svoje

molitve bogovima

- Boetos; u grčku skulpturu uvodi figuru deteta koju tretira na nov način; figure dece su

predstavljene samostalno, kao što su tri figure deteta, od kojih jedna prikazuje Asklepija kao

dete, druga dete koje sedi, a treća dečaka sa guskom (jedan od žanr-motiva koji koji skulptori

helenističkog i grčko – rimskog perioda rado obraĎuju); Atena koju je obradio cizeliranjem;

hidrija od srebra vrv; pozlaćena statua dečaka u Hereionu u Olimpiji

- Eutikrat; Herakle u Delfima; Aleksandar u lovu u Tespijadama; konjička bitka; grupa lovačkih

pasa itd.

- Eutihid; Lisipov učenik; skulptura i slikarstvo; kompozicija Tihe (sudbina, sreća) sirijskog grada

Antiohije, grupa izlivena u bronzi – Tihe je prikazana kao mlada žena koja sedi na povećem

kamenu, na koji je spustila levu ruku; obučena je u tešku draperiju; na glavi ima krunu sličnu

malom modiusu; u desnoj ruci drži nekoliko strukova ševara, ubranog uz obalu Oronte; ova

reka personificirana je u figuri mladog nagog dečaka koji pliva ispod nogu Tihe; desnu nogu

Tihe je spustila na pleća i rame Oronte, dok se levom oslanja na njena leĎa; njen pogled je

okrenut prema zemlji, nema tragova tuge, sete, nemira i uzbuĎenja

- figura reke Eurote; personificirana kao torzo mladog atlete, okruženog vodom i ševarom;

mišićavo i masivno telo

- Hares; Lisipov učenik; statua Heliosa; visoka 32 metra; bronza i pozlata

- Nika sa Samotrake; nedostaju joj ruke i glava; snažna krila, dug hiton; misli se da je to pobeda

koju je Dimitrije Poliorket izvojevao kod kiparske Salamine 306. godine nad flotom egipatskog

dijadoha i kralja Ptolomeja (Eutihid možda, kaže Gavela)

- tri glavne feografske oblasti – Mala Azija (Pergamon), Rodos, Egipat (Aleksandrija)

PERGAMONSKA ŠKOLA

- iako u prvim decenijama trećeg veka u Atini počinje doba opšteg opadanja, atinska i

pergamonska umetnost sačuvale su jednu zajedničku osobinu – idealizovano predstavljanje

života

- u Pergamonu se čuvala bronzana statua Apolona

- simplegma Kefisodota MlaĎeg; ovo delo je izvršilo snažan uticaj na vajare koji su obraĎivali

motive sa ljubavnim scenama; hermafrodit; varijante Afrodite koja se kupa, nastale prema

uzoru vajara Dedala iz Bitinije koji je radio za Pergamon

- Afrodita Kalipigos, razigrana menada, Hermafrodit na spavanju, Satir

- kompozicija - Apolon, Silen Marsija, zarobljeni Skit i mladi oštrač noža

- kompozicija sa likom Aleksandra Velikog, antička kopija Lisipovog dela

- iz Atalovog vremena – spomenici njegovih pobeda nad Galima; figure galskih ratnika bile su

zavetni darovi koje je Atalos I poklonio božanstvu koje mu je pomoglo da pobedi Gale i protera

ih iz Galatije i Male Azije u Siriju; njihove pojedinačne statue i kompozicije (od mermera) bile

su postavljene oko hrama Atene Polias; imena njihovih autora navodi Plinije: Isigon, Firomah,

Stratonik, Antigon

- Atalos je darovao Atini niz figura koje su u alegoričnoj simbolici prikazivale Gale kao Gigante i

njihov poraz; bile su postavljene na južnoj strani Akropolisa – četiri kompozicije u kojima su

prikazani pobeda bogova nad gigantima, borba Atinjana i Amazonki, pobeda Grka nad

Persijancima i Pobeda Pergamona nad Galima (bronza)

- Gal na umoru; prikazuje nagog ratnika kako sav klonuo sedi i telo koje već pada oslanja na

desnu ruku

- grupa Ludovisi; scena iz stvarnog života; naglašeno etničko obeležje ljudi koje je prikazao -

Gali nose oko vrata torkvese, varvarske ogrlice, kovrdžava kosa; saosećanje sa sudbinom

pobeĎenih

- kompozicija u kojoj vajar Epigon prikazuje trenutak kako jedno malo dete miluje svoju ubijenu

majku (ubijena galska žena i dete)

- vremenu Eumenesa II (197 – 159), Atalovom sinu, pripada razdoblje najvišeg uspona

pergamonske države

Zevsov žrtvenik

- najznačajniji spomenik iz Eumenesovog doba

- podignut na južnim padinama pergamonskog akropolisa

- Eumenes II je podigao ovaj monumentalni žrtvenik kao izraz zahvalnosti Zevsu i Ateni Niketon

koji su pomogliu Atalidima da pobede Gale i druge neprijatelje Pergamona

- cela graĎevina ima četvorougaonu bazu, na kojoj je sagraĎena i konstrukcija velikog trema u

obliku slova П, sastavljena od dveju krilnih i jedne poprečne graĎevine koja ih vezuje na

istočnoj strani; zapadna strana je otvorena i od nje vode 24 stepenika na ravnu terasu, na kojoj

se, ispred zabatnog trema, nalazi veliki, pravougaoni žrtvenik

- baza (sokl) krilnih tremova pokriven je kompozicijama u visokom reljefu(obojene); prikazana je

gigantomahija, zapravo, trenutak pobede bogova nad gigantima

- pod tremom na zidu oltara sa unutrašnje strane nalazio se još jedan, mali friz, nazvan Telefov

reljef; skulptura ovog friza bliža je umetnosti Rodoske nego Pergamonske vajarske škole

- veliki friz izveden je u neprekinutom toku dogaĎaja iz gigantomahije; jedinstvo mesta, vremena

i radnje

- mali friz prikazuje epizode iz života Telefa, mitskog kralja Misije, sin Herakla i Auge; figure

znatno manje od onih na velikom reljefu; narativno i epizodno izlaganje jedne legende; sredina

u kojoj se prikazuju scene ima odlike pejzaža

RODOSKA ŠKOLA

- Rodos je svojim celokupnim životom snažno bio vezan za grčke tradicije

- Lisipove forme i Skopasov patos

- Haresov bronzani Helios

- Aristonid, nije sačuvano nijedno delo; Atamant; posebna tehnika livenja – bronza i gvožĎe,

crvenkasti sjaj

- Laokoonova grupa; Agesandar, Polidor, Atenoder; trojanski sveštenik Laokoon usprotivio se

da otvori vrata Prijamovog grada i primi drvenog konja kao ahajski poklon; kao i u grupi Niobe i

Niobida, prikazan je sukob ljudske i božanske volje; tradicija Skopasove, Lisipove i

Pergamonske škole

- izvajana u piramidalnoj shemi, ova grupa vezana je u zatvorenu kompoziciju telima dveju

ogromnih zmija; one se obavijaju u širokom spletu oko nagih tela dvojice dečaka; u sredini

grupe stoji naga, mišićava figura Laokoona, još uvek punog fizičke snage, ali i očaja zbog

bespomoćnosti da spase decu

- grupa Farneškog bika; piramidalna kompozicija; monolitna, mermerna; autori su braća

Apolonije i Taurisko; posmatranje sa svih strana; za bika, kao centralnu figuru, vezana je

svaka ljudska figura; Amfion vuče razjarenu životinju konopcem kojim je vezana, Zetos joj

iskreće glavu držeći je za rogove, dok Dirka, oborena pod noge bika koji nasrće da je probode,

nemoćno diže ruke da se zaštiti

- motiv kompozicije je osveta i kazna, koju Zetos i Amfion vrše nad Dirkom, zbog uvreda koje je

ona, kao svekrva, nanela njihovoj majci Antiopi

- u današnjoj verziji rimske rekonstrukcije ova grupa je pretrpela izvesne promene: umesto

okruglog postamenta (originalno), grupa je stajala na četvrtastoj bazi; dodata je figura Antiope

koja mirno posmatra Dirkine muke, kao i figura psa, i lik nekog božanstva

ALEKSANDRIJSKA ŠKOLA

- Aleksandrija je bila najmlaĎi, ali i najveći grad imperije Aleksandra Velikog i njegovih epigona

- skulptura je, na izvestan način, bila više vezana za dekorativne potrebe nego za ideološke

ciljeve i nacionalne i političke ideale helenizma

- bliža stilu, temama i idealima Praksitelove skulpture

- pejzaži, lepota prirode, idilične scene iz života pastira, pesnika i mitoloških lica; ovakvi motivi

raĎeni su najčešće kao dekorativne „reljefne slike“ koje su, kao paneli (panoi) razbijali

monotoniju velikih površina zidova i osvežavale unutrašnje prostorije aleksandrijskih kuća

- na ovim reljefnim kompozicijama razlikuju se obično tri plana; na prvom je prikazan glavni

sadržaj motiva (figuralna scena); na drugom planu najčešće su dati detalji arhitekture; ovim

planom želela se stvoriti impresija treće dimenzije – dubine i perspektive; treći plan – motivi

vegetacije, palme, brežuljci, polja – predstavljao je pejzaž i ambijent radnje iz prvog i drugog

plana

- umetnici svoje delo ne vezuju za veliku i jedinstvenu ideju i za jedan opšti nacionalni ideal

- umetnost ovog perioda i škole nije predstavljala visok domet novih umetničkih vrednosti; ona je

pre bila izraz jednog stanja u kome se nalazio helenistički svet Egipta i Libije nego jednog

novog i originalnog umetničkog stila; umetnička dela aleksandrijske škole nose u sebi dva

jasno izražena obeležja:

- 1. spontana tendencija ka stvaranju i traženju umetničkog izraza u grčko-egipatskom

sinkretizmu

- 2. prihvatanje tradicija grčke umetnosti IV veka

- proročište Zevsa-Amona u oazi Siuah, u Libijskoj pustinji; Zevs-Amon je mitski gospodar Tebe

i rodonačelnik faraona, otac mladog Dionisa, boga vina i radosti, koji je po predanju podigao

ovo Amonovo proročište

- umetnost aleksandrijske škole gradila je i stvarala svoj stil, sadržaj i teme na dvema

osnovama: na supstratima pregrčkih i grčkih tradicija, i na kosmopolitskoj ideologiji helenizma

- praktičan život našao je svoj izraz u žanr-motivima, a s druge strane, novi vladari Egipta,

Lagidi, nastoje da umetnosti ovoga vremena i ove zemlje daju obeležje svoje politike; oni hoće

da stvore svoju, kraljevsku i dvorsku umetnost

- Ptolomej II Filadelf (310-264) podigao je svojoj ženi Arsinoji hram od blokova magnetita; statua

kraljice Arsinoje bila je napravljena od jednog ogromnog bloka topaza

- u najvećoj raskoši graĎene su i statue egipatskih vladara namenjene velikim svetilištima u

Grčkoj; u svetilištu muza na Helikonu pominje se i bronzana figura Arsinoje koja jaše na noju;

Arsinoion na Samotraki – velika okrugla graĎevina – predstavlja jednu od helenističkih novina

u grčkoj arhitekturi

- novoj arhitekturi pripada takoĎe i raskošni šator Ptolomeja Filadelfa; to je graĎevina na visokim

stubovima, sa krilnim tremovima i centralnim natkrivenim prostorom koji je kao trem znatno

nadvišavao dve bočne i jednu zadnju prostoriju; u centralnoj graĎevini stubovi su imitirali stabla

palmi; tavanica je na krajevima bila izvedena u tehnici kaseta; ostali prostor bio je zatvoren

tkaninom, koja je ovoj prostoriji davala izgled baldahina; kao akroterni ukrasi na frontalnim

stranama ravnog krova postavljena su dva ogromna orla poluraširenih krila; bočni tremovi su

imali izgled kolonada i interkolumnije su mogle da se zatvore zavesama

- Tiheion; graĎevina kružnog oblika, podignuta u spomen na Ptolomeja I Sotera; na njoj su

prikazani svi bogovi čijim su statuama služili kao postolje krugovi, od čijih je koncentričnih

nizova ovaj spomenik bio sagraĎen

- Homereion; Ptolomej IV Filopater je sagradio hram posvećen Homeru; sliku Homera i drugih

grčkih pesnika tu je izradio slikar Galat

- kameje od plemenitih minerala; najčešće rezane u oniksu i sardoniksu zbog njihove višeslojne

raznobojnosti

- dvorskoj umetnosti pripada i luksuzno posuĎe od plemenitih metala

- grčki slikari koji su radili u Egiptu i Aleksandriji – Dimitrije sa Rodosa, Teon sa Samosa,

Briaksid

- aleksandrijski umetnici – slikar Antifil iz Egipta, tvorac ropografije i grila

- ropografije prikazuju realističke motive iz svakodnevnog života, obično vezane za pejzaž

- grili su jedna vrsta karikatura u kojima su na alegoričan, duhovit i šaljiv način kroz likove

životinja prikazane mitološke ili istorijske scene

- u monumentalnoj skulpturi aleksandrijske umetnosti izdvajaju se odlike dveju pravaca:

impresionizma (Praksitel) i realizma (Lisip)

- nova umetnost se kretala putem reprodukovanja tuĎih vrednosti – dekadencija

- Afrodita sa trifonom

- Afrodita Anadiomena iz Kirenaike

- glava čoveka sa bradom od mermera, realistički portret

- kompozicija Nila sa njegovom decom; božanska personifikacija Nila predstavljena je u liku

zrelog, nagog muškarca koji leži na tkanini, oslonjen levom rukom na figuru sfinge; iznad

sfinge prikazan je rog izobilja pun grožĎa i klasova zrelog žita, koji simbolišu plodnost doline

Nila; glava Nilovog božanstva ukrašena je vencem od lišća lotosa i ševara; lice mu je obraslo u

bradu; oko Nila i na njemu samom prikazano je 16 minijaturnih figura nagih dečaka koji se

igraju; original je raĎen u tvrdom egipatskom bazaltu; na bazi grupe prikazana je i sama voda,

u finim i plitkim kanelurama koje oponašaju talase; ispod reke dogaĎa se komična scena u

kojoj se pigmeji bore protiv roda

- aleksandrijska umetnost predstavlja prelaz ka grčko-rimskom periodu antičke umetnosti

SLIKARSTVO POZNOG HELENIZMA

- slikarske teme uzimane su najčešće iz svakodnevnog života; raĎene su u tehnici freske,

enkaustike ili mozaika

- zidno slikarstvo ovog doba vezano je uglavnom za dvorove vladara i palate bogatih graĎana,

na prostoru od Pergamona do Pompeja

- i po sadržaju i po karakteru ono gubi čisto grčki karakter; istorijski motivi i teme ustupaju mesto

dekorativnom sadržaju koji prikazuje detalje arhitekture, enterijere, mrtvu prirodu, biljke i

životinje; ulaze motivi drame, komedije, satire i jedne vrste karikature

- freska Medeje u Napulju

- motiv Medeje u ovom periodu prvi je počeo da obraĎuje Timomah iz Vizanta (hram Venus

Genetrix u Rimu)

- on je i autor slika na kojima je prikazao Ajanta, Oresta i Ifigeniju na Tauridi

- svoje junake Timomah prikazuje u stanju dubokih psihičkih uzbuĎenja i teške umne

poremećenosti

- suprotnost su slike sa motivima satire i karikature

- slikar Atenion; Ahil meĎu Likomedovim kćerima

- motiv Medeje i Oresta, koji je da bi osvetio smrt svoga oca Agamemnona, ubio majku

Klitemnestru i njenog ljubavnika Egista, obradio je i Teon, jedan od najistaknutijih slikara

fantastičnog sižea

- Antifil; prikazao je Grila, Atinjanina i oca Ksenofona; Gril je predstavljen u smešnom,

karikiranom odelu; po ovoj slici i stilu, antičke karikature nazvane su „grili“

- ropografije – slike na kojima su prikazivani enterijeri posle bogatih gozbi; patos prostorija u

kojima su te gozbe držane tako je islikan da izgleda pun otpadaka jela, prolivenog vina,

oborenog posuĎa

- slikar Sosos – „nepočišćena kuća“ (asaraton oikos); mozaičko slikarstvo

- Dioskurid sa Samosa, Harpokration

- Metrodor iz Atine, poreklom Makedonac