συντονισμός ύλης/επιμέλειαΚωσ.μαρ.

Άρης ΠαναγόπουλοςConstant. Sphin.

δημιουργικόΆρης Παναγόπουλος

“...δεν θα καίγεται ο κόσμος γύρω μας, και εμείς θα ακούμε μουσική . ας καίμε τον κόσμο

γύρω μας, μετά μουσικής”

Ευχαριστούμε...τον Γιώργο Τριανταφυλλάκο για την ευγενική

παραχώρηση των γραμματοσειρών

συντακτική ομάδαΕλβίρα

Κωσ.μαρ.Δημήτρης Μπαμπίλης

Ξένια ΠΙΑντώνης Σακελλάρης

Ρίτα ΣκίτερΓαβριήλ

εξώφυλλο/οπισθόφυλλοΆρης Παναγόπουλος

2 ΧΡΟΝΙΑ FREEQUENCY

11 TEYXH

AYTO ΑΚΡΙΒΩΣ

ΤΙΠΟΤΕ ΑΛΛΟ

adidas και H&M στο κυνήγι του κέρδουςμικρές αλήθειες από την αθέατη πλευρά του μαρκέτινγκ

τόκιο: η γη των αντιθέσεων七転び八起き - nanakorobi yaoki «να πέσεις κάτω επτά φορές, να σηκωθείς

οκτώ»

εναλλακτικοί my ass

εν τω μεταξύ στη Βενεζουέλα

fat pigs, short dicks(αληθινή ιστορία, Αθήνα 2014)

my schoolτο σχολικό πανοπτικό

κόμεντ

το θέατρο και η πραγματικότητα

σελ. 34

σελ. 40

σελ. 16

σελ. 48

σελ. 66

σελ. 24

σελ. 6

σελ. 8

Ας ξεκινήσουμε με αριθμούς: Το freequency the zine κλείνει αισίως 2 χρόνια ζωής, 11 τεύχη σε έντυπη και ηλεκτρονική μορφή, με 726 σελίδες ύλης, που περιλαμβάνουν συνεντεύξεις, κριτικές, αναλύσεις, γνώμες, παρουσιάσεις, εμπειρίες, μεταφράσεις, φωτογραφίες και εικόνες των περίπου 30 ατόμων που έχουν κατά καιρούς συμβάλει στη δημιουργία του. Οι σελίδες του έχουν αναγνωστεί από περίπου 10.000 ανθρώπους, έχουν αναδημοσιευθεί 10άδες φορές από 10άδες sites, blogs, με έναν μεγάλο αριθμό σχολίων να τα συνοδεύει.

Τι σημαίνουν όμως αυτοί οι αριθμοί; Ή πιο σωστά, τι θέλουμε να σημαίνουν;

Στις τελευταίες εκλογές, την πολυδιαφημιζόμενη δηλαδή γιορτή της δημοκρατίας, απολαύσαμε για άλλη μια φορά ένα όργιο αριθμολαγνίας, που σκοπό είχε μόνο να εξυπηρετήσει την εικόνα (και προφανώς όχι την ουσία) των κομματικών μηχανισμών και των επιλογών τους. Συγκεκριμένα είδαμε1:

το κυβερνόν κόμμα να θεωρεί διαχειρίσιμη την απώλεια 525 χιλιάδων ψήφων και -7% των ποσοστών της,

την αξιωματική αντιπολίτευση να (ξανα)ζητάει «Αλλαγή» θεωρούμενη νικήτρια της εκλογικής «μάχης», που ήθελε να μετατρέψει σε δημοψήφισμα, αλλά να αποσιωπά το γεγονός της απώλειας 135 χιλιάδων ψήφων που ωστόσο μεταφράστηκε σε μόλις 0,3% μείωση των ποσοστών της,

το κόμμα-του-λαού να πανηγυρίζει την σημαντική «επανασυσπείρωση» 72 χιλιάδων ψηφοφόρων και 1,6% αύξηση των ποσοστών του, και πρώτα από όλα

την «ανησυχητική-αύξηση-του-φασιστικού-μορφώματος» που στην πραγματικότητα ψήφισαν άλλα 110 χιλιάδες ζώα που ήταν ωστόσο αρκετά για μια αύξηση 2,4% συγκριτικά με τις εκλογές του Ιουνίου του 2012.

Ξανακοιτάξτε τα νούμερα: – 525χιλ = -7%, -135χιλ = -0,3%, +72χιλ = +1,6%, +110χιλ = +2,4%!

Από αυτά τα μαθηματικά, των μαγικών εξισώσεων και των «δημιουργικών» στατιστικών, προτιμούμε να μείνουμε στην ουσία της λέξης.

Το περιοδικό του freequency έχει ηλικία 2 χρόνων. Και μια αδόκιμη ετυμολογία της λέξης ηλικία, την ερμηνεύει ως παράγωγο των λέξεων ήλιος + κίω (που σημαίνει περιστρέφομαι, ελίσσομαι). Η ηλικία τότε, δηλώνει τις περιστροφές κάποιου γύρω από τον ήλιο. Μόλις ολοκληρώσαμε την δεύτερη. Συνεχίζουμε το διαστημικό μας ταξίδι και περιμένουμε να συναντήσουμε κι άλλους αστέρες, διάττοντες και μη.

Το τεύχος που κρατάτε είναι η 11η στάση μας. Περιλαμβάνει άρθρα για την Βενεζουέλα, την Ιαπωνία, το θέατρο, την μουσική, την πολιτική κα.

Μέχρι την επόμενη, καλό μας καλοκαίρι!

Δ.Μπ.

1όλοι οι αριθμοί προέρχονται από τα επίσημα στοιχεία του υπουργείου εσωτερικών (bit.ly/1paeGL3)

του

Κωσ.

μαρ.

Fat p

igs,

shor

t dic

ks

(αλη

θινή

ιστο

ρία,

Αθή

να 2

014)

Τετάρτη βράδυ. Περιμετρικά της Καρύτση τα μπαράκια ασφυκτιούν. Lana del Rey, Indila και Νovak (αλλά μόνο “Rapunzel” και τίποτ’ άλλο) ξεχύνονται σαν μισοανακατεμένο μίγμα στο κόκκινο πεζοδρόμιο. Απέναντι ο άγιος γεώργιος ο καρύκης στέκεται σαν ξόανο κάποιας αλλόκοτης, παγανιστικής θεότητας ανάμεσα σε αγιορείτες μοναχούς.

Συνωστισμός μέσα στα λιγοστά τετραγωνικά των σκοτεινών τεμένων της μαζικής διασκέδασης. Έτσι κι αλλιώς τόση ματαιοδοξία δεν θα χωρούσε πουθενά.

Μέσα στη μαύρη τρύπα της τελετουργίας του σαββατόβραδου στριμώχνεται σε ρυθμούς ριθμ-εν-μπλουζ η φλύαρη λάμψη γυαλιστερών κορασίδων με την αβάσταχτη ωριμότητα νεανιζόντων 50άρηδων. Ο κομπασμός των τελευταίων τυλίγεται σε καρό κασκόλ για να

τονίζει το σπουδαίον της υπερκείμενης κεφαλής. Ο ναρκισσισμός των πρώτων φτάνει στα άκρα. Στα επιμελώς γαμψά λουστραρισμένα νύχια.

Και ω του θαύματος! Μέσα απ’τη μπόχα των ρείθρων και τα λερά πλακόστρωτα, στο διάκενο μεταξύ φτηνής κατανάλωσης και ακριβής διασκέδασης αναδύεται μια όαση ζωογόνου σουρεαλισμού.

Παραταγμένα εκατέρωθεν της Κολοκοτρώνη δεκάδες εξελιγμένα δίποδα, ντυμένα ομοιόμορφα στα χρώματα του Αιγαίου. Του πάτου του Αιγαίου. Ο πιο μόνος από τους καουμπόιδες του αστικού ιστού ασκείται σε ψηφιακά εξτρίμ σπορ. Με πλοηγό τον ίντερνετ εξπλόρερ σερφάρει ανέμελα στα χαρτογραφημένα νερά του κυβερνοχώρου. Τέσσερις-πέντε δίπλα του, καρφωμένοι πάνω στους περαστικούς, έτοιμοι πάντα για

επέμβαση, «γδύνουν» γυναικείες παρέες. Τίποτα το λάγνο στη ματιά τους. Μόνο κάτι που θυμίζει τον τρόπο που σε κοιτούν τα ιερά ζώα στην κοιλάδα του Βραχμαπούτρα.

Όμως τρεις εξ’αυτών δίνουν μια αυθεντικά ποιητική διάσταση καταμεσής μιας πόλης που ζέχνει κακογουστιά. Στέκονται σε στάση ημιανάπαυσης. Πόδια ανοιχτά σε διάσταση. Χέρια συγκλίνοντα στα σκέλια. Κρατούν τη νοητή απεικόνιση του ιδεατού γεννητικού οργάνου. Σύρριζα στις κατάμαυρες μπότες τους κάτι που μοιάζει με μπαλάκι σε σχήμα υδρογείου. Σε απόσταση βολής, τα μαντεμένια χαρακώματα της Ε.ΥΔ.Α.Π. με τα σκατόνερα από κάτω.

Ο πιο παλιός λέει με το βλέμμα του στους άλλους –μιλώντας, όπως πάντα, στην αργκό της δουλειάς: «την πουτσίσατε μάγκες». Οι άλλοι δυο κοιτάζουν το συνάδελφο-σε-ρόλο-Καραμανλή

να προβάρει το αριστοτεχνικό χτύπημα. Το πορτοκαλί εσπεριδοειδές δέχεται μια δυνατή κλωτσιά απ’το λαστιχένιο γκλομπ. Διανύει με ταχύτητα τα 44 εκατοστά που το χωρίζουν από τις χιαστί τρύπες και χώνεται για πάντα μέσα τους. Το ζώον πανηγυρίζει εκστασιασμένο. Δυο απανωτές χαρές μέσα σε λίγες ώρες δεν είναι λίγο.

Χτες πήρε, με εντολή πρωθυπουργού, μέρισμα 500 ευρώ απ’το πρωτογενές πλεόνασμα. Σήμερα κέρδισε μερικές οκάδες αυτοπεποίθησης χτυπώντας με την πλαστική προέκταση του πέους του ένα νεραντζάκι.

Πριν κάμποσα χρόνια τον ντάντευε κι αυτόν μια ελληνίδα μάνα λέγοντάς του στοργικά: «Καμιά δουλειά δεν είναι ντροπή γιόκα μου».

Όπως μπορεί να διαβάσει κανείς στο ελάχιστα διαφωτιστικό σάιτ της πρότυπης εφαρμογής του Υπουργείου Παιδείας, «Το My School είναι ένα νέο πληροφοριακό σύστημα του Υπουργείου Παιδείας που αποσκοπεί στη λειτουργική ενοποίηση και επέκταση των μηχανογραφικών εφαρμογών της εκπαιδευτικής κοινότητας». Η σχετική εγκύκλιος του Υπουργείου Παιδείας αναφέρει: «Στο πλαίσιο της αναβάθμισης και του εκσυγχρονισμού της πληροφοριακής του υποδομής, το Υπουργείο Παιδείας αναπτύσσει ένα νέο ενιαίο πληροφοριακό σύστημα που απευθύνεται στις σχολικές μονάδες και τις αποκεντρωμένες διοικητικές δομές του, με στόχους (α) την καθημερινή μηχανογραφική τους υποστήριξη, και (β) τη σταδιακή λειτουργική ενοποίηση των υφιστάμενων πληροφοριακών συστημάτων (e-School, e-DataCen-ter, Survey, ΟΠΣΥΔ, κλπ.) σε ένα ενιαίο πληροφοριακό περιβάλλον». Σύμφωνα με το εγχειρίδιο χρήσης, τα στοιχεία που πρέπει να καταχωρούνται στη νέα πλατφόρμα έχουν τεράστια γκάμα: από την κτιριακή υποδομή, τον αριθμό των τμημάτων και των μαθητών, τους καθηγητές και τα μαθήματα που τους έχουν ανατεθεί, μέχρι τις απουσίες μαθητών και εκπαιδευτικού προσωπικού, τις ασθένειες, τις απεργίες και τη «συνεργασιμότητα» των εργαζομένων, τους βαθμούς των μαθητών, το επάγγελμα και το ΑΜΚΑ των γονιών, τον αριθμό των αλλοδαπών μαθητών, τις χώρες προέλευσης τους και την «κοινωνική συμπεριφορά».

Το κουδούνι στο σχολείο έχει χτυπήσει. Το διάλειμμα τελείωσε. Η τρίτη δημοτικού έχει θρησκευτικά.

Οι μαθητές βαριεστημένοι μπαίνουν στην αίθουσα. Ο Έκτορας όμως πάει να κρυφτεί στις τουαλέτες

για να χαζολογήσει. Δεν είναι εξάλλου η πρώτη φορά. Τα βαριέται

τα θρησκευτικά και το σχολείο γενικότερα. Οι δάσκαλοι ξέρουν ότι

είναι δύσκολο παιδί. Οι γονείς του είχαν δηλώσει σε μια συνάντηση του συλλόγου ότι δεν πιστεύουν και δεν καταλαβαίνουν γιατί το

παιδί τους είναι υποχρεωμένο να διδάσκεται στα εννιά του την Παλαιά Διαθήκη. Όμως, ο κανονισμός είναι κανονισμός και η παρακολούθηση

όλων των μαθημάτων είναι υποχρεωτική. Εξάλλου, ο Έκτορας δημιουργεί και άλλα προβλήματα.

Τις προάλλες είχε τσακωθεί με τον Πέτρο όταν έπαιζαν μπάλα και πλακώθηκαν στο ξύλο. Οι

γονείς του Πέτρου ήταν έξαλλοι όταν το παιδί τους γύρισε σπίτι με

στραμπουληγμένο χέρι. Και αυτή δεν ήταν η πρώτη φορά που ο Έκτορας

διαταράσσει την ομαλή λειτουργία του δημοτικού. Οι εκπρόσωποι

της ΜΚΟ και του Υπουργείου που είχαν οργανώσει πριν κάνα μήνα την ημερίδα για το bullying είχαν πει ότι

το διδακτικό προσωπικό πρέπει να εντοπίζει τις περιπτώσεις παιδιών

που δείχνουν σταθερά μια ροπή προς την παραβατικότητα και την

αγνόηση των κανόνων λειτουργίας του σχολείου, καθώς αυτά είναι πιο

πιθανό να γίνουν οι θύτες σε περιπτώσεις σχολικού

εκφοβισμού.

Κείμ

ενο/

έρευ

να: Α

ντών

ης Σ

ακελ

λάρη

ς, τε

λική

δια

μόρφ

ωση

: Γαβ

ριήλ

My

Scho

ol

Το σ

χολι

κό Π

ανοπ

τικό

8

Με λίγα λόγια, κάθε μέλος της «εκπαιδευτικής κοινότητας» αποκτά το προφίλ του, τον ηλεκτρονικό του φάκελο ο οποίος κάθε μέρα εμπλουτίζεται με επιδόσεις, επιτεύγματα, προβλήματα, διαγωγή, ιατρικά περιστατικά, αποτυχίες και κάθε είδους στοιχεία. Στοιχεία που αφορούν όλα όσα μπορούν να επηρεάσουν τη σχολική ζωή και που μπορεί να εκτείνονται μέχρι τη φυλή, τον τόπο καταγωγής, τη συνδικαλιστική δράση και την κοινωνική θέση. Ανάμεσα στις υπόλοιπες εφαρμογές του My School, υπάρχει και η Ψηφιακή Εκπαιδευτική Πλατφόρμα e-me (κομμάτι του e-school). «Είναι ένα ψηφιακό περιβάλλον που θα παρέχει τον “χώρο” και τα “εργαλεία” για να εξυπηρετεί και να αναβαθμίζει αυτό που ήδη συμβαίνει στο σχολείο. Θα είναι ο προσωπικός χώρος κάθε μαθητή και κάθε εκπαιδευτικού. Ένας ψηφιακός χώρος συνάντησης και συνεργασίας. Το ατομικό αποθετήριο περιεχομένου και εφαρμογών. Αλλά και ένας χώρος προβολής της δουλειάς τους».

Το Υπουργείο Παιδείας υποστηρίζει ότι «το σύστημα καταγραφής γίνεται στο πλαίσιο του εξορθολογισμού στην κατανομή του ανθρώπινου δυναμικού -ώστε να πάψει πλέον το φαινόμενο των προηγούμενων ετών να διορίζονται εκπαιδευτικοί σε περιοχές όπου δεν υπήρχαν καταγεγραμμένες ανάγκες- και της διασφάλισης του εκπαιδευτικού συστήματος. [...] Δεν είναι φακέλωμα ή κάτι άλλο. Τα στοιχεία τόσο των εκπαιδευτικών όσο και των μαθητών προστατεύονται. Τον ΑΜΚΑ, παραδείγματος χάριν, γιατί να μην τον ζητήσουμε, όταν έτσι κι αλλιώς ο Έλληνας πολίτης τον καταθέτει σε οποιαδήποτε δημόσια υπηρεσία;»1

Η κυρία Αναγνώστου έχει εκνευριστεί. Έχουν περάσει 15 λεπτά και ακόμα δεν έχει έρθει

στην τάξη. Έχει μια ευθύνη απέναντι στο σχολείο, στο παιδί και στους γονείς του,

ακόμα κι αν αδιαφορούν για τα θρησκευτικά. Δεν είναι δυνατό να κάνει κοπάνα στα 9 του

1 topontiki.gr/article/68440/Programma-My-Roufianos 9

και να μην ξέρει κανείς πού βρίσκεται. Λέει στην Έλενα και στον Νικόλα να πάνε να τον

φέρουν. Η Έλενα είναι πολύ ήσυχο κορίτσι και εξαιρετική μαθήτρια. Ο Νικόλας είναι αρκετά

άτακτος, «ψιλοτσογλανάκι» τον είχε αποκαλέσει τις προάλλες στο γραφείο των δασκάλων ο

γυμναστής, αλλά εντάξει, δεν είναι και σαν τον Έκτορα.

Σε 2 λεπτά, γυρνάνε και οι τρεις. - Που γύρναγες πάλι, Έκτορα; - Πουθενά κυρία, στην τουαλέτα ήμουν. - Ψέματα λέει, κυρία, έκανε τσουλήθρα,

λέει η Έλενα. - Άει στο διάολο χαφιέ! - Έκτορα, σιωπή! - Ψέματα λένε, κυρία, στις τουαλέτες

ήμουν. - Στην τσουλήθρα ήταν, λέει ο Νικόλας. - Άντε γαμήσου κι εσύ, ρουφιάνε. - Σκάσε ρε, αρχίδι. - Σκασμός όλοι σας! Έλενα, κάτσε

στην έδρα και φρόντισε να κάνουν ησυχία οι υπόλοιποι. Εσείς οι δύο μαζί μου, πάμε στη

διευθύντρια.

Την ίδια στιγμή οι ενώσεις γονέων αντιδρούν σφοδρότατα στην καθολική εφαρμογή της νέας πλατφόρμας. Η Ένωση Γονέων Χαϊδαρίου σε πρόσφατη ανακοίνωσή της δεν αφήνει πολλά περιθώρια παρερμηνείας: «Το My School είναι “ο ηλεκτρονικός ρουφιάνος”, είναι ένα ακόμα εργαλείο στα χέρια τους, για να μπορέσουν με

επιτυχία να ασκήσουν την αντιεκπαιδευτική τους πολιτική με το συγκεκριμένο αντιδραστικό περιεχόμενο σπουδών. Την κατηγοριοποίηση των σχολείων, την ποινικοποίηση της συμπεριφοράς εκπαιδευτικών – μαθητών και το χτύπημα της Ενιαίας Δημόσιας και Δωρεάν Παιδείας. Τα πραγματικά προβλήματα της υποχρηματοδότησης των σχολείων, της φτώχειας, του υποσιτισμού, των ανασφάλιστων παιδιών, των άνεργων γονιών, των οικογενειών χωρίς ρεύμα ή θέρμανση, δεν καταγράφονται. Είναι φανερό ότι παραβιάζονται κατάφωρα τα προσωπικά δεδομένα των μαθητών και των γονιών όπως και ότι φακελώνονται μαθητές και εκπαιδευτικοί. Οφείλουμε ως γονείς να περιφρουρήσουμε τα παιδιά μας, να μην δίνουμε και να μην επιτρέψουμε να καταχωρηθούν τα στοιχεία των παιδιών μας σε καμία βάση δεδομένων. Για το σκοπό αυτό καλούμε όλους τους γονείς να υπογράψουν και να καταθέσουν στις διευθύνσεις των σχολείων τις υπεύθυνες δηλώσεις που έχει δημιουργήσει η Ένωση. Καλούμε τους διευθυντές και τους εκπαιδευτικούς των σχολείων να σταθούν στον παιδαγωγικό ρόλο τους και να αρνηθούν να παίξουν το ρόλο του “καταγραφέα”. Απαιτούμε από το Υπουργείο Παιδείας να αποσύρει το My School». Αντίστοιχες ανακοινώσεις έβγαλαν αρκετές κινήσεις και ενώσεις γονέων σε όλη τη χώρα, ενώ κάποιες άλλες απέστειλαν εξώδικο προς τις διευθύνσεις του Υπουργείου για να σταματήσει η εφαρμογή του.

10

Αντίστοιχη κινητοποίηση υπήρξε και από την πλευρά των δασκάλων και των καθηγητών. Το Συντονιστικό Νηπιαγωγών καταγγέλλει ότι το My School αποτελεί ένα νέο τρόπο φακελώματος και αξιολόγησης μαθητών και δασκάλων. Δεκάδες πρωτοβάθμια σωματεία εκπαιδευτικών Γυμνασίου και Λυκείου χαρακτηρίζουν το πρόγραμμα ως «ένα εργαλείο για την προώθηση αλλαγών – τομών που αλλάζουν ριζικά το τοπίο στο σχολείο, το όχημα ενός μεγάλου διωγμού στην εκπαίδευση, της κινητικότητας, της διαθεσιμότητας και των μαζικών απολύσεων. Της προώθησης του φθηνού σχολείου της αγοράς, του κατακερματισμού, της κατηγοριοποίησης και της ταξικής διαφοροποίησης των σχολείων. Ως μέσο για τη χειραγώγηση, τον ιδεολογικό και πολιτικό έλεγχο του σχολείου και των εκπαιδευτικών από το κράτος σε συντηρητική και αυταρχική κατεύθυνση και τη μετατροπή του σχολείου, από κυψέλη συλλογικότητας και ελευθερίας, σε μια ζούγκλα ανταγωνισμού». Η Διδασκαλική Ομοσπονδία Ελλάδος κάνει λόγο για «οργή που έχουν προκαλέσει στην εκπαιδευτική κοινότητα οι ατέρμονοι πειραματισμοί της πολιτικής ηγεσίας». Η ΟΛΜΕ υποστηρίζει ότι «το ασφυκτικό, αυταρχικό πλαίσιο λειτουργίας της εκπαίδευσης, που έχει επιβάλλει η Κυβέρνηση (πειθαρχικό δίκαιο, αξιολόγηση, παρουσιολόγιο, καθηκοντολόγιο και άλλα), εμπλουτίζεται με ένα καινούργιο “εργαλείο”. Πρόκειται για το Πληροφοριακό Σύστημα Σχολικών Μονάδων και Διοικητικών Δομών My School».

Η διευθύντρια του δημοτικού, η Μπεκιάρη, είναι αυστηρή αλλά δίκαιη. Και ξέρει καλά το πρωτόκολλο για αυτές τις περιπτώσεις.

Οι εγκύκλιοι του Υπουργείου είναι πολύ κατατοπιστικές. Καλεί αμέσως τον σύμβουλο

του σχολείου, τον Γρηγορίου, που γνωρίζονται από το Παιδαγωγικό και μένει εκεί κοντά -να

χώρισε άραγε με αυτή τη σκύλα;-, και τους γονείς του Νικόλα και του Έκτορα. Οι γονείς

έχουν σκύψει το κεφάλι σαν να τους μαλώνουν και ακούν τον Γρηγορίου να τους εξηγεί ποια

είναι η ενδεδειγμένη διαδικασία για παρόμοια περιστατικά και γιατί πρέπει να γίνει αναφορά

στο My School. Κανένας δεν ξέρει τι είναι αυτό. Ο Γρηγορίου κάθεται στο γραφείο της

Μπεκιάρη -πάντα ωραίο γκομενάκι ήταν η Σούλα, γιατί δεν της την έπεσα ποτέ;- και με

πολύ ήρεμο και λίγο βαριεστημένο ύφος, σαν να το έχει ξανακάνει εκατό φορές, τους εξηγεί

τα πάντα για τη νέα διαδικτυακή πλατφόρμα του Υπουργείου, για τα περιστατικά που πρέπει

να αναφέρονται σε αυτή, για τις επιπτώσεις -μη φοβάστε, δεν τρέχει τίποτα, το παιδί σας

θα έχει τις μίνιμουμ κυρώσεις, δεν είναι τόσο αυστηρά τα πράγματα, δημοκρατικοί άνθρωποι

είμαστε και το σχολείο θέλει την πρόοδο των παιδιών- για τη χρησιμότητα του e-φακέλου και για το bullying. Το Ελληνικό Κέντρο για την Ψυχική Υγεία Παιδιών και Εφήβων που τρέχει το πρόγραμμα για την πρωτοβάθμια

εκπαίδευση είναι σαφές στις οδηγίες του: όταν εντοπίζονται συμπεριφορές που υπάγονται σε

ένα από τα 17 πρωτόκολλα αντιμετώπισης του bullying, πρέπει να γίνεται αμέσως καταχώρηση στο Μy School στο οποίο έχουν πρόσβαση μόνο οι καθηγητές, οι υπεύθυνοι του προγράμματος

και η αρμόδια επιτροπή του Υπουργείου, αλλά για αυτό χρειάζεται και η συναίνεση των

γονέων. Οι γονείς συμφωνούν σχεδόν αμέσως. Ειδικά αυτοί του Έκτορα. Η συμπεριφορά του τους έχει προβληματίσει τον τελευταίο καιρό.

Από πού προέρχεται όλη αυτή η επιθετικότητα; Ίσως, όντως πρέπει να τον δει κάποιος ειδικός.

Αφού τελειώνει η διαδικασία καταγραφής του περιστατικού, φεύγουν ανακουφισμένοι.

11

Στις 19/12/2013, η Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων απέστειλε επείγον αίτημα2 προς το Υπουργείο Παιδείας για θέματα που άπτονται της εφαρμογής του My School. Στο έγγραφό της, η Αρχή ζητούσε από το Υπουργείο να γνωστοποιήσει τις νομοθετικές διατάξεις βάσει των οποίων το Υπουργείο νομιμοποιείται να συλλέγει και να επεξεργάζεται τα προσωπικά δεδομένα των μαθητών και των γονέων τους, τη διαδικασία και τον τρόπο επεξεργασίας αυτών των δεδομένων, τον σκοπό και την αναλογικότητα για τη συλλογή τους. Ζητούσε απάντηση εντός 15 ημερών, κάτι που, μέχρι την ώρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές, δεν έχει γίνει. Φυσικά το ζήτημα πήρε τον δρόμο του και μέσα στο κοινοβούλιο με ερώτηση της κοινοβουλευτικής επιτροπής Παιδείας του ΣΥΡΙΖΑ3 στις 29/1/2014. Το Υπουργείο Παιδείας ακόμα δεν έχει απαντήσει σε κανένα από τα ερωτήματα που έχουν τεθεί, αλλά, αντίθετα, σπεύδει να προχωρήσει στην εφαρμογή του προγράμματος. Επειδή ωστόσο η αυταπάτη, μέσω πρωτοπόρων και καινοτόμων συστημάτων «που θα μας απαγκιστρώσουν από τα κακώς κείμενα των περιόδων και των πολιτικών που μας οδήγησαν σε αυτό το σημείο» είναι ίδιον των ολοκληρωτικών καθεστώτων, αν κοιτάξουμε ελαφρώς πίσω από τις λέξεις θα αντιληφθούμε πως η χρηματοδότηση των σχολείων έρχεται σε πλήρη συμφωνία με τα νεοφιλελεύθερα οράματα. Στην ελληνική περίπτωση το νεοφιλελεύθερο μοντέλο βρήκε τη γη της επαγγελίας του όταν το κράτος αποσύρθηκε από τον τομέα των κοινωνικών παροχών (όπως είναι λ.χ. η δημόσια παιδεία και η χρηματοδότηση αυτής) δημιουργώντας το πεδίο της υγιούς ανταγωνιστικότητας, όπου ιδιωτικά κεφάλαια επενδύουν σε δημόσιους τομείς και το ίδιο κρατάει για τον εαυτό του το ρόλο του εγγυητή της ορθής συναλλαγής. Νομοθετήματα και καινοτομίες ελέγχου και αξιολόγησης όπως το My School στρώνουν το έδαφος ώστε η παιδεία να γίνει, επιτέλους και με όρους αγοραίους και

χωρίς περιστροφές, εμπορεύσιμη. Τα σχολεία που θα έχουν χαμηλή βαθμολογία, θα έχουν μειωμένους πόρους και έτσι απλά δεν θα είναι πόλος έλξης επενδυτών. Οι εργαζόμενοι σε αυτά θα κρίνονται με όρους αγοράς και όχι αποτελεσματικότητας και οι μαθητές ως άλλοι ποδοσφαιριστές θα μεταγράφονται από ίδρυμα σε ίδρυμα ανάλογα με την χρηματιστηριακή τους αξία4.

Ο έλεγχος και η συλλογή δεδομένων από τους μηχανισμούς εξουσίας αποτελούν μια πραγματικότητα που συνοδεύει τον σύγχρονο άνθρωπο από την πρώτη μέρα της ζωής του ως την τελευταία. Το σχολείο δεν θα μπορούσε να απουσιάζει από το πλαίσιο της εγκληματολογικής προσέγγισης της σύγχρονης ζωής. Η παιδική και εφηβική «παραβατικότητα», αυτός ο υπέροχος όρος της εγκληματολογίας, αποτελεί εμπόδιο στην κοινωνική ενσωμάτωση και την επίτευξη της απαιτούμενης παραγωγικότητας. Κάθε παραβατικός νέος βάζει το λιθαράκι του στην αναπαραγωγή αντικοινωνικών συμπεριφορών. Έτσι τουλάχιστον παρουσιάζεται ένα περίπλοκο ζήτημα από τους επιστημονικούς συνεργάτες του σύγχρονου καθεστώτος, καθώς η φτωχοποίηση, η εξαθλίωση και η γκετοποίηση πολύ μεγάλων κοινωνικών ομάδων μπορούν να ειδωθούν αποκομμένες από το υπόλοιπο κοινωνικό γίγνεσθαι. Επειδή όμως στα κυβερνητικά επιτελεία αυτό που προκαλεί το μεγαλύτερο ενδιαφέρον είναι ο έλεγχος και η καταστολή των «ανήσυχων» πρέπει να ξέρουμε από πριν ποιοι μαθητές συμμετέχουν σε κινητοποιήσεις, ποιοι γονείς συνδικαλίζονται και ποιοι δάσκαλοι και καθηγητές αγωνίζονται στους χώρους δουλειάς τους. Επομένως, είναι εύλογο πως το σχολείο αντιμετωπίζεται ως ο δοκιμαστικός σωλήνας της κατασταλτικής δυνατότητας των κρατικών μηχανισμών. Και ο σύγχρονος ολοκληρωτισμός βρίσκει τον δρόμο του στις οθόνες των υπολογιστών κάθε πολίτη. Διακυβερνησιμότητα σε πλήρη εξέλιξη.

2gdimitrakopoulos.gr/files/appd.pdf3hellenicparliament.gr/UserFiles/c0d5184d-7550-4265-8e0b-078e1bc7375a/8328681.pdf

4Πολλά και ενδιαφέροντα στοιχεία για το οικονομικό σκέλος της αξιολόγησης καθηγητών, σχολείων και ιδρυμάτων διαβάζουμε στο ρεπορτάζ του Χρήστου Κάτσικα όπως δημοσιεύθηκαν στην Εφημερίδα των Συντακτών στις 23/3/2014, βλ.efsyn.gr/?p=184201

13

- Εύκολα τελειώσαμε και μ' αυτό. Ευχαριστούμε, βρε Παύλο.

- Μην το συζητάς, αυτή είναι η δουλειά μου. Όμως, δεν τελειώσαμε ακόμα. Πρέπει να κάνουμε ακόμα μια καταχώρηση και να

τσεκάρουμε τη συνολική βαθμολογία του σχολείου.

- Ωχ...- Το ξέρω, δεν είναι ευχάριστο να

καταχωρείς αναφορές για συναδέλφους, αλλά η Αναγνώστου δεν ακολούθησε κανένα

πρωτόκολλο. Έστειλε δυο μαθητές να φέρουν στην τάξη έναν τρίτο και μετά άφησε τους

υπόλοιπους χωρίς επίβλεψη για να φέρει τους ταραξίες στο γραφείο σου.

- Το φανταζόμουν, αλλά έλπιζα να μην χρειαστεί να το κάνουμε, είναι καλή κοπέλα η Βαρβάρα

και ζορίζεται πολύ με τις τελευταίες περικοπές. Τουλάχιστον να μην φαίνεται και αυτό στην

αξιολόγησή της.- Σε καταλαβαίνω, αλλά οι οδηγίες είναι σαφείς.

- Ε, καλά, μην το συζητάς, όλοι μας τη δουλειά μας κάνουμε. Κάνε ό,τι χρειάζεται. Με τη

βαθμολογία του σχολείου πώς τα πάμε;- Δεν είστε από τους χειρότερους στον δήμο,

αλλά πρέπει να προσέξετε. Και περιπτώσεις σαν τη σημερινή, σας ρίχνουν τον μέσο όρο. Και

μην νομίζεις, μπορεί το σύστημα να μην είναι προσβάσιμο, αλλά οι γονείς τα μαθαίνουν και

δεν σας παίρνει να σας πάρουν άλλους καλούς μαθητές και να ξεμείνετε με τσογλάνια σαν τα

σημερινά. Αν πέσετε κι άλλο κινδυνεύετε.- Δηλαδή;

- Δηλαδή το 3ο σας έχει περάσει και το 7ο ανεβαίνει σταθερά. Τα παιδιά που κατάφεραν

να φέρουν με μεταγραφή από το 1ο είναι πολύ δυνατά.

- Ναι, τα κωλόπαιδα. Δεν μπορείς να φανταστείς τι υποσχέθηκα στους γονείς τους για να τα γράψουν στο δικό μου. Μέχρι ότι θα τους

έκανα εγώ τα φροντιστηριακά του ολοήμερου.

14

- Ατυχία. Στο 7ο έχουν καβαντζώσει άκουσα έναν γενναιόδωρο σπόνσορα που τους έφτιαξε κλειστό γυμναστήριο. Λογικό να προτιμήσουν να τα γράψουν εκεί.

- Ε βέβαια, αν είσαι ο κολλητός του δημάρχου, κιμπάρηδες σπόνσορες θα βρεις, δεν θα παλεύεις όπως εγώ να πείσεις χασάπηδες και ψιλικατζήδες να σου αγοράσουν ταμπούρλα για την

παρέλαση.- Πρόσεξέ το, Σούλα, γιατί άκουσα ότι η Τεχνοδομική ζορίζεται με τα οικονομικά και δεν μπορεί

πια να τα χώνει σε όλα τα σχολεία της περιοχής. Μάλλον θα σπονσοράρει τους μισούς και αυτούς βάσει της βαθμολογίας. Θέλουν να ξέρουν ότι τα λεφτά τους πιάνουν τόπο και ότι δεν τα ρίχνουν

στη μαύρη τρύπα της τοπικής αληταρίας που πάει και τους κλέβει υλικά από τις οικοδομές. Τα άλλα σχολεία το έχουν μάθει και αρχίζουν να ξεφορτώνονται τη φύρα. Στα λύκεια τους έχει πιάσει

κωλοπιλάλα. Γιατί νομίζεις μάζεψαν οι μπάτσοι εκείνα τα κωλόπαιδα που έκαναν την κατάληψη στο 2ο Γ.Ε.Λ.; Καρφωτή έπεσε.

- Μην μου λες τέτοια. Αν χάσουμε την Τεχνοδομική, πάει το κλείσαμε το μαγαζί. Κι εμένα δεν με βλέπω καλά. Αν κριθεί μη αποδοτικό το σχολείο, με την αξιολόγηση που με περιμένει πάω

σούμπιτη σπίτι μου.- Έλα, δεν είναι και τόσο τραγικά τα πράγματα. Σκέψου ότι το 5ο και το 6ο είναι τίγκα στους

γύφτους και τα πακιστάνια.- Χαχαχα. Ναι, καλά, λες και δεν ξέρουμε ότι αν ζοριστούν θα φωνάξουν την τοπική της Χρυσής

Αυγής να σπάσει μερικά κεφάλια να ξεκουμπιστούν από κει. Και να σου πω κάτι; Κι εγώ το ίδιο θα έκανα. Δεν θα χάσω εγώ τη δουλειά μου γιατί μου κατσικώθηκε στο σβέρκο το κάθε μόγγολο.

- Ντάξει, υπερβολική είσαι. Δεν ήθελα να σε συγχύσω. Θες να πάμε για ένα ποτό μετά, να χαλαρώσεις;- Άντε, πάμε.

Οποιαδήποτε ομοιότητα της υπόθεσης εργασίας που παρεμβάλλεται στο κείμενο με πραγματικές καταστάσεις και πρόσωπα είναι καθαρά συμπτωματική…

15

Έλεγε ο Ζιλ Ντελέζ κι άλλοι πολλοί, πριν και μετά απ’ αυτόν, ότι η επιχείρηση βασίζεται σε ένα καλά οργανωμένο σύστημα με άξονα τη διαχείριση της εικόνας. Μετά από τόσα χρόνια εξέλιξης του «επιχειρείν» το μόνο που θα μπορούσαμε σήμερα να προσθέσουμε είναι ότι το οικοδόμημα «επιχείρηση» δεν στηρίζεται απλώς, αλλά συνιστά από μόνο του, μια ιδεολογία. Από την εποχή του Ντελέζ και μέχρι σήμερα το μάρκετινγκ αποτελεί ένα βασικό εργαλείο λειτουργίας αυτού του μηχανισμού, στο οποίο με τα χρόνια έχουν συμβάλει ειδήμονες της διαφήμισης, της επικοινωνίας και της ψυχολογίας με σκοπό να συμβάλουν τα μέγιστα στο «εγχειρίδιο καλής λειτουργίας» της μηχανής που -ανάλογα με την αργκό- ονομάζεται όμιλος, εταιρεία, επιχείρηση, πολυεθνική.

Παραφράζουμε το λίγο-πολύ γνωστό σύνθημα στον τοίχο: το μάρκετινγκ είναι μαγικό, από μηδενικό σε κάνει νούμερο. Στην περίπτωσή μας το νούμερο δεν παραπέμπει στα νούμερα του κοινοβουλευτικού μας βίου ή σε αυτούς που υποδύονται τους κοινωνικούς αναμορφωτές από τηλεόρασης. Μιλώντας για τις επιχειρήσεις και τα προϊόντα τους, το μάρκετινγκ μεταμορφώνει το απόλυτο τίποτα, κάτι που υπό κανονικές συνθήκες κανένας εχέφρων άνθρωπος δεν θα είχε ανάγκη, σε «αγαθό» που προσφέρει ικανοποίηση στον καταναλωτή ή σε αντικείμενο λατρείας για τους πιο παθιασμένους τύπους. Συγκροτεί κοινό, κατασκευάζει ανάγκες, προκαλεί την περιέργεια, διαμορφώνει συνειδήσεις και ασφαλώς βάζει πολλά λιθαράκια στα τείχη του κοινωνικού ελέγχου μέσα στην πλάνη της ελεύθερης αγοράς με την ακόμα πιο ελεύθερη επιλογή του όντος αυτού που λέγεται καταναλωτής ή πελάτης.

των

Κωσ.

μαρ

και Ξ

ένια

ς ΠΙ

Adi

das κ

αι H

&M

στο

κυν

ήγι

του

κέρδ

ους

Μικ

ρές α

λήθε

ιες α

πό τ

ην α

θέατ

η πλ

ευρά

του

μάρ

κετι

νγκ

16

Σε κάθε περίπτωση, το μάρκετινγκ κάνει τους λίγους που κατέχουν τη σχετική τέχνη, καριερίστες περιωπής, επαγγελματίες με «αναγνωρισιμότητα» στο μικρόκοσμό τους, επιτυχημένους μάνατζμεντ ασίσταντς ή μάνατζμεντ κόνσουλταντς ή μάνατζμεντ κάτι τέλος πάντων που αγωνιωδώς ανακαλύπτουν ιλουστρασιόν τρόπους πειθούς για τη χρησιμότητα συγκεκριμένων εμπορευμάτων. Χωρίς αυτά δεν μπορείς να είσαι ευτυχισμένος, κατάλαβέ το! Η ευτυχία είναι ένα βουνό από ρούχα, παπούτσια, γκάτζετς για τα άι φόουνς. Εκατομμύρια χαϊβάνια τσιμπάνε με την καταναλωτική μαστούρα, τους τρέχουν τα σάλια έξω από βιτρίνες (του δρόμου ή ψηφιακές). Δεν το συζητάμε, κάνει και αυτούς που χρησιμοποιούν το μάρκετινγκ «για ίδιον όφελος» κατά μερικά εκατομμύρια πλουσιότερους. Αλλά αυτά τα έχει πει εδώ και χρόνια ο Μαρξ.

Ωστόσο για τα πιο ανήσυχα πνεύματα, το μάρκετινγκ δεν τα λέει όλα. Κρύβει αλήθειες. Ο κύκλος ξεκινά από το χρήμα και καταλήγει σε περισσότερο χρήμα. Σημασία δεν έχει πόσο πραγματικά χρήσιμο είναι ένα προϊόν αλλά πόσο χρήσιμο φαίνεται να είναι. Προσδίδει σε κάθε προϊόν μια αξία χρήσης ακόμα και όταν αυτή δεν υπάρχει εξ ανάγκης, αλλά και μια αξία ανταλλαγής, προσδιορίζει το κόστος του θέτοντας έτσι μια παχιά, ευδιάκριτη κόκκινη γραμμή σε αυτούς που μπορούν να το αποκτήσουν και σε αυτούς που μπορούν μόνο να το παράξουν. Τα υποκείμενα αυτού του διαχωρισμού τοποθετούνται στον παγκόσμιο χάρτη σε λαούς ολόκληρους που έχουν οριστεί από το κεφάλαιο ως οι σκλάβοι, οι τσαγκάρηδες, οι ράφτες, οι συναρμολογητές του υπόλοιπου κόσμου, εκείνου που τα καταναλώνει.

Και η εικόνα είναι το μέσο που θα χρησιμοποιήσουν οι κήρυκες του μάρκετινγκ για να φτάσουν στη γη της επαγγελίας τους. Η εικόνα εκείνη (φωτογραφική ή τηλεοπτική) που θα συμπυκνώνει όλες εκείνες τις ανάγκες που ανακαλούνται στη θέαση αντρών με κοιλιακούς που διαφημίζουν κολόνιες ή μοντέλων που

φαίνονται εκθαμβωτικά μέσα σε ένα απλό λευκό φανελάκι H&M ή ακόμα και διαφημίσεις που προάγουν την καλή φυσική κατάσταση, τον αθλητισμό ή την παγκόσμια ειρήνη με ιδρωμένους αθλητές όλων των εθνικοτήτων να ποζάρουν περήφανοι, όπως στις διαφημίσεις της Αdidas.

Κάνει λοιπόν κυρίως αυτό: γεννά ψευδαισθήσεις και κρύβει αλήθειες. Ο στρουμπουλός αγιοβασίλης της Κόκα Κόλα, για παράδειγμα, δεν λέει στα παιδάκια ή στους γονείς τους ότι την περασμένη χρονιά η εταιρεία έκλεισε εργοστάσια στη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα αναζητώντας αλλού ακόμα φθηνότερο εργατικό δυναμικό. Στο νεοκλασικό κτίριο του Ζάρα στην Ερμού όσο κι αν ψάξεις δεν θα δεις πουθενά πινακίδες να σε ενημερώνουν ότι τα μπλουζάκια της εταιρείας φτιάχνονται από εργάτες στην Καμπότζη που δουλεύουν για 150 ευρώ το μήνα. Oύτε σε κανένα κατάστημα Adidas, Puma, Nike, Asics, New Balance και Converse θα σου πουν οι πωλήτριες για την πρωτοφανή σε διάρκεια και συμμετοχή απεργία του περασμένου Απριλίου στη νότια Κίνα, όταν 48.000 εργάτες της εταιρείας Yue Yuen In-dustrial Holdings1 (προφέρεται «Γιουέ Γιουέν») μπλόκαραν την παραγωγή των εργοστασίων που παράγει παπούτσια για τις ίδιες πολυεθνικές. Δεν θα δούμε και δεν θα διαβάσουμε πουθενά για τους σκλάβους της παγκόσμιας παραγωγής2,

1labornotes.org/2014/04/48000-chinese-strikers-say-adidas-nike-timberland-you-fix-itchinadailyasia.com/business/2014-04/23/content_15131808.html2thinkprogress.org/economy/2011/07/13/267520/nike-workers-humiliation/sea-globe.com/minimum-maximum/

17

οι οποίοι απεργούν φοβούμενοι πως η διοίκηση ενδέχεται να κλείσει ξαφνικά το εργοστάσιο και να μεταφέρει την παραγωγή σε άλλη περιοχή, χωρίς να τηρήσει τις δεσμεύσεις της -μια συνηθισμένη πρακτική στην Κίνα και σύντομα και σε άλλες χώρες. Μαζί με τα προϊόντα ταξιδεύουν και οι συνθήκες εργασίας.

Και εδώ όμως, στις μεγάλες γαλάζιες σημαίες των βενζινάδικων της Aegean, δεν θα δεις τυπωμένη τη φάτσα του Μελισσανίδη να σου λέει χαμογελαστή «τις καθημερινές είμαι ένα ακόμα λαμόγιο, τις Κυριακές ντύνομαι φανατικός αεκτζής».

Τα παραπάνω δεν θα μπορούσαν να αποτελούν μέρος μιας εκστρατείας μάρκετινγκ. Τα εμπνευσμένα λογότυπα, οι επιθετικές διαφημιστικές εκστρατείες και οι όλο και πιο εξελιγμένες τεχνικές προώθησης προϊόντων υπηρετούν άλλους, μη κοινωφελείς, πλην όμως προσοδοφόρους σκοπούς. Εμείς που είμαστε περισσότερο με τα κοινά και λιγότερο με τις προσόδους, ας καταπιαστούμε λίγο παραπάνω με όσα δεν λέει το μάρκετινγκ για τις επιχειρήσεις.

Από τo λίκνο του homo sapiens…

Η κατοχή της Ελλάδας από τα ιταλικά στρατεύματα έχει τροφοδοτήσει με ιστορίες ανδρείας και ηρωισμού τις σύγχρονες διηγήσεις

προς τις νεότερες γενιές. Όμως οι φασίστες του Μουσολίνι δεν πέρασαν μόνο από αυτό εδώ το «σταυροδρόμι των πολιτισμών», την «όμορφη αυτή χώρα» που ζηλεύουν οι πάντες και επιβουλεύονται οι αόρατες και ορατές δυνάμεις που εξουσιάζουν τον κόσμο. Έφτασαν πολύ πριν το «αλβανικό έπος» στα βάθη της μαύρης ηπείρου, στην Αβησσυνία.

Η πρώτη απόβαση ιταλών στρατιωτών σ’εκείνη την περιοχή είχε επιχειρηθεί ήδη από το 1887, όταν η ιταλική αυτοκρατορία αναζητούσε νέα γη για να ικανοποιήσει τις ιμπεριαλιστικές της φιλοδοξίες. Όμως ήταν το 1936 που η Ιταλία κατάφερε να εδραιώσει την παρουσία της στο μέχρι τότε προτεκτοράτο. Ακόμα κι όταν τελείωσε ο πόλεμος, κάτι έμεινε από την πολυετή κατοχή της Αιθιοπίας από τους Ιταλούς. Η φημισμένη ιταλική υφαντουργία άφησε τα ίχνη της και στο αφρικανικό κέρας. Μπορεί σήμερα η Αιθιοπία να είναι μία από τις φτωχότερες χώρες της Αφρικής και του πλανήτη (με μέσο κατά κεφαλήν ετήσιο εισόδημα 280 ευρώ) όμως οι υποδομές και η τεχνογνωσία στον κλάδο του ιματισμού παραμένουν πολύτιμο ενέχυρο για όσους είναι σε θέση να αντλήσουν υπεραξία.

Έτσι δεν ηχεί εντελώς παράδοξο το ότι η Αιθιοπία θεωρείται από τους οικονομικούς αναλυτές του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας ως μια ταχέως αναπτυσσόμενη οικονομία με προοπτική να μετατραπεί στην Κίνα του 21ου αιώνα3. Οι γκουρού των οικονομικών βλέπουν δηλαδή στα πρόσωπα των εξαθλιωμένων Αιθιόπων μια νέα πλουτοπαραγωγική πηγή αντίστοιχης δυναμικότητας με το κινέζικο εργατικό δυναμικό που δουλεύει σε καθεστώς σύγχρονης σκλαβιάς σε εργοστάσια-στρατόπεδα σαν αυτά της Foxconn.

3slateafrique.com/33995/top-10-meilleures-economies-africaines18

Μια από τις επιχειρήσεις που έσπευσαν πρώτες να ανοιχτούν στο νέο (αφρικανικό) Ελντοράντο είναι η εταιρεία ενδυμάτων Hennes & Mauritz. Η γνωστή με τα αρχικά της H&M θα μπορούσε να θεωρηθεί με τα δεδομένα της εποχής του Μαρξ μια εταιρεία φάντασμα αφού δεν διαθέτει ούτε ένα ιδιόκτητο εργοστάσιο. Η σουηδική εταιρεία παράγει ετησίως κέρδη πολλών εκατομμυρίων δίνοντας τις παραγγελίες νέων ρούχων σε άλλες εταιρείες-μεσάζοντες στην Ασία, οι οποίες επιλέγουν τις βιοτεχνίες (στο Μπαγκλαντές, στη Μιανμάρ, στην Ινδονησία, στην Καμπότζη και αλλού) που αναλαμβάνουν με τη σειρά τους μέρος της παραγωγής. Η υπ’ αριθμόν 2 (μετά τον όμιλο Inditex) εταιρεία εμπορίας έτοιμου ενδύματος στον κόσμο απασχολεί περίπου 850.000 εργάτες σε ολόκληρο τον κόσμο και κατά κύριο λόγο στη νοτιοανατολική Ασία. Είναι όμως αμφίβολο αν έστω ένας από αυτούς έχει δει ποτέ από κοντά στέλεχος της σουηδικής εταιρείας. Τα αφεντικά τους είναι οι ιδιοκτήτες των μικρών ή μεσαίων υφαντουργείων που δουλεύουν φασόν για λογαριασμό ευρωπαϊκών και αμερικάνικων επιχειρήσεων. Και μπορεί με τις φωτεινές και κλασάτες διαφημίσεις να υπονοείται η ταύτιση των γυναικών και των αντρών καταναλωτών με τα, ζηλευτών διαστάσεων, κορμιά μοντέλων, δεν υπονοούνται όμως τα περίπου 1130 κορμιά ανδρών και γυναικών που καταπλακώθηκαν από τα σαθρά ντουβάρια στο εργοστάσιο Ράνα Πλάζα στη Ντάκα του Μπαγκλαντές, ένα χρόνο πριν, την ώρα που εργάζονταν.

Τα διεθνή μέσα ενημέρωσης παρουσίασαν μια σχεδόν δακρύβρεχτη αφήγηση για εκείνο το γεγονός. Σύμφωνα με τη μελό προσέγγιση του μεγαλύτερου εργατικού δυστυχήματος στην ιστορία της ασιατικής χώρας, οι ευρωπαϊκές εταιρείες «θορυβήθηκαν από το τραγικό συμβάν» και αναζήτησαν αλλού υπεργολάβους με περισσότερες «ανθρωπιστικές ευαισθησίες» και πιο αυστηρά μέτρα ασφαλείας για το προσωπικό. Μια απείρως πιο ρεαλιστική προσέγγιση λέει απλώς ότι κολοσσοί όπως η H&M έψαξαν για ακόμα πιο φτηνή εργασία από αυτή που προσφέρουν οι εργάτριες στη Ντάκα (υπολογίζεται ότι το 80% των εργαζομένων στον ιματισμό είναι γυναίκες).

Κι αν τα 0,50 ευρώ που κερδίζει ένας Μπαγκλαντεσιανός για δουλειά μιας ώρας πάνω από μια γαζωτική μηχανή μοιάζει εξευτελιστική αμοιβή για έναν Ευρωπαίο, υπάρχουν άλλοι εργάτες που θα δούλευαν περισσότερες ώρες για λιγότερα χρήματα. Η Αιθιοπία διαθέτει λόγω οικονομικών και πολιτικών συνθηκών εκατομμύρια τέτοιους εργάτες.

Για την ακρίβεια, όσοι εργάζονται σε κινέζικα υφαντουργεία, που έχουν εγκατασταθεί εδώ και λίγα χρόνια στην Ειδική Οικονομική Ζώνη της Αντίς Αμπέμπα, αμείβονται με 40 έως 42 ευρώ το μήνα (ανάλογα με τις υπερωρίες που υποχρεώνονται να κάνουν). Οι εναλλακτικές για αυτούς είναι απείρως χειρότερες, αφού οι περισσότεροι κάτοικοι της χώρας απασχολούνται στις αγροτικές καλλιέργειες κερδίζοντας στο τέλος της μέρας κάτι λιγότερο από ένα ευρώ. Όλα αυτά τα στοιχεία, το φάσμα της εξαθλίωσης και της πείνας, οι φοροελαφρύνσεις και τα εξευτελιστικά μεροκάματα που εγγυάται η κυβέρνηση, συνθέτουν για τα ξένα κεφάλαια ένα μείγμα ελκυστικών προϋποθέσεων για επένδυση στη χώρα4. Βέβαια, η Η&Μ δεν είναι ούτε περισσότερο ευαίσθητη ούτε λιγότερο διψασμένη για κέρδη από τους ανταγωνιστές της που φτιάχνουν μπλουζάκια στο Μπαγκλαντές. Αναζητά όπως και οι υπόλοιποι τα πιο φτηνά χέρια για να πλέξουν τα ρούχα

4online.wsj.com/news/articles/SB10001424127887324823804579014792348431448lemonde.fr/economie/article/2013/03/28/l-ethiopie-cherche-a-capter-plus-d-investissements-etrangers_3149284_3234.html 19

της. Τίποτα το πραγματικά σκανδαλώδες στην ιστορία. Είναι κοινό μυστικό στον κόσμο των επιχειρήσεων ότι το βαρέλι της ανταγωνιστικότητας δεν έχει πάτο.

…στη ναζιστική Βαυαρία

Ένα άλλο επιχειρηματικό «στόρι επιτυχίας» (ή success story όπως θα ’λεγε ο πρωθυπουργός), από αυτά όμως που δεν λέγονται στα δελτία τύπου που προωθούν οι ίδιες οι εταιρείες για τη διαφήμισή τους στα διεθνή μίντια, αφορά την πασίγνωστη εταιρεία που είχε άλλοτε έμβλημα κάτι που έμοιαζε με τρίφυλλο λουλούδι και τώρα χρησιμοποιεί ένα αρκετά πιο αφαιρετικό σχήμα με τρεις λοξές παράλληλες γραμμές.

Η Adidas δεν ήταν πάντα μια εταιρεία που κατασκεύαζε και πουλούσε αθλητικά παπούτσια, ρούχα και συναφή αξεσουάρ5. Κι ούτε ήταν πάντοτε ανταγωνιστική προς την Puma που έχει σήμα το ομώνυμο αιλουροειδές. Δυο αδέλφια, ο Άντολφ και ο Ρούντολφ Ντάσλερ αποφάσισαν το 1924 να συνεταιριστούν για να ασχοληθούν με την κατασκευή αθλητικών παπουτσιών. Στη γενέθλια πόλη τους (Χερτζοχενάουραχ) στη Βαυαρία, η υποδηματοποιία ήταν η πιο συνήθης δραστηριότητα για βιοτέχνες και για εργάτες, όπως ο πατέρας τους. Μέχρι το 1929 οι δουλειές των δύο γερμανών βιοτεχνών πήγαιναν πολύ καλά, όμως στις αρχές του ’30 η παγκόσμια κρίση έπληξε και τη γερμανική οικονομία βυθίζοντάς τη στην ύφεση. Όταν το 1933 θα εγκαθιδρυθεί το Τρίτο Ράιχ, ο Χίτλερ θα θέσει εξαρχής σε εφαρμογή τον επανασχεδιασμό της οικονομίας. Λίγο αργότερα θα απαγορευτούν οι απεργίες, ενώ με τις κατάλληλες διαρθρωτικές αλλαγές τα επόμενα πέντε χρόνια τα μεροκάματα θα πέσουν κατά

25%. Τα βιομηχανικά καρτέλ και τα μονοπώλια θα γνωρίσουν λαμπρές μέρες, ενώ η φορολογία των επιχειρήσεων θα περιοριστεί δραστικά.

Οι ιδρυτές της εταιρείας Gebr�der Dassler Schuhfabrik («Αφοι Ντάσλερ Υποδηματοποιία» σε ελεύθερη απόδοση) θα αντιληφθούν πολύ γρήγορα το (ταξικό) συμφέρον τους. Στα μέσα του 1933 είναι ήδη μέλη του εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος (NSDAP) και φροντίζουν πάντα να κλείνουν τις επιστολές τους με τον πρέποντα χαιρετισμό: Heil Hitler. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες του ’36 στο Βερολίνο υπήρξε για τα δύο αδέλφια μια επιβράβευση τόσο του επιχειρηματικού τους πνεύματος όσο και της πολιτικής τους προνοητικότητας. Τα επόμενα χρόνια η παραγωγή του εργοστασίου τους θα πολλαπλασιαστεί αγγίζοντας τα 400.000 ζευγάρια το χρόνο. Στο μεταξύ ο Ρούντολφ Ντάσλερ καλείται να υπηρετήσει τα εθνικά συμφέροντα ως αξιωματικός της Γκεστάπο στην Πολωνία. Ο άλλος αδελφός μένει πίσω να προσέχει τις δουλειές. Όταν όμως το 1943 ο Γκαίμπελς θα κηρύξει τον ολοκληρωτικό πόλεμο, η γερμανική βιομηχανία θα μετατραπεί σε ένα απέραντο εργοστάσιο όπλων. Ασφαλώς οι Ντάσλερ δεν πρόβαλαν ιδιαίτερη αντίσταση στην επίταξη του εργοστασίου τους, αφού αυτό γινόταν για την επικράτηση των γερμανικών πάντσερ και εντέλει των φυλετικών ιδεών που κι οι ίδιοι υπηρετούσαν. Έτσι το εργοστάσιο παπουτσιών μετατρέπεται εν μια νυκτί σε μονάδα κατασκευής αντιαρματικών όπλων μπαζούκας. Το Panzerschreck αποδείχτηκε πολύ χρήσιμο στη στρατιωτική μηχανή των ναζί, αφού ζύγιζε μόλις 9 κιλά και το βεληνεκές του έφτανε τα 180 μέτρα. Υπολογίζεται ότι από το εργοστάσιο των Ντάσλερ συναρμολογήθηκαν σχεδόν 100.000 τέτοια όπλα.

Ο Αντολφ Ντάσλερ μπορεί να είχε το ίδιο όνομα με τον Χιτλερ αλλά δεν ήταν ο μόνος από τους γερμανούς βιομήχανους που ταυτίστηκε με το

ναζιστικό καθεστώς μετά το 1933. Το ίδιο έκαναν δεκάδες μικρές ή μεγάλες επιχειρήσεις, μεταξύ των οποίων και η βιομηχανία ρούχων Hugo Boss που κατά τη διάρκεια του πολέμου κατασκεύαζε

εξαρτήματα της πολεμικής βιομηχανίας.

5bit.ly/1oyMXAT

20

Αμέσως μετά την εισβολή των «συμμαχικών» δυνάμεων στη Γερμανία, η λογική εξέλιξη θα ήταν να γκρεμιστεί το εργοστάσιο παραγωγής γερμανικών όπλων. Όμως αυτό δεν έγινε. Λέγεται ότι η γυναίκα του Άντολφ Ντάσλερ ήταν αυτή που έπεισε τους αμερικανούς στρατιωτικούς ότι επρόκειτο για ένα κανονικό εργοστάσιο υποδημάτων που μόνο πρόσκαιρα είχε μετατραπεί σε μονάδα εφοδιασμού των ναζιστικών στρατευμάτων. Στο μεταξύ ο πόλεμος είχε διχάσει για πάντα τους άλλοτε συνεταίρους. Τα αδέλφια αφού διαγωνίστηκαν για το ποιος θα καρφώσει πρώτος τον άλλο για τη δράση του στις τάξεις των ναζί, ίδρυσαν ξεχωριστές εταιρείες. Ο συνονόματος του κοινού τους προτύπου, Άντολφ, ονόμασε τη δική του Adidas (ενώνοντας το υποκοριστικό του, Adi, με το επώνυμό του, Dassler), ενώ ο Ρούντολφ που τον μιμήθηκε αρχικά ιδρύοντας τη Ruda, μετονόμασε αργότερα την εταιρεία του σε Puma. Κι οι δυο κατάφεραν σύντομα να ανακάμψουν χάρις στην αμερικανική ζήτηση σε παπούτσια και την ιδιαίτερη προτίμηση που έδειξαν στα προϊόντα τους

ολυμπιονίκες και πρωταθλητές απ’ όλον τον κόσμο (φυσικά με το αζημίωτο). Ακόμα πιο γρήγορα βέβαια έσβησαν το μαύρο παρελθόν τους. ‘Ίσως λοιπόν η ονομασία Puma δεν επιλέχθηκε τυχαία από τον μεγαλύτερο των δύο αδελφών για τη νέα εταιρεία. Αν κάτι υποδηλώνει ένα αιλουροειδές ως έμβλημα επιχείρησης, αυτό είναι η ελαστικότητα στην κίνηση. Οι επιχειρήσεις των Ντάσλερ έδειξαν πάντοτε μεγάλη προσαρμοστικότητα και κατάφεραν να φτάσουν με θαυμαστή ευελιξία στο θήραμά τους (το κέρδος, τι άλλο;) τόσο σε περιόδους οικονομικής κάμψης, όπως αυτή της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, όσο και σε συνθήκες πολέμου, άλλοτε υπό τις διαταγές των SS κι άλλοτε με «δημοκρατικές» κυβερνήσεις. Κάπως έτσι οι Ντάσλερ ξεκίνησαν και την σταδιοδρομία τους στον αθλητισμό, όντας οι αποκλειστικοί προμηθευτές των Ολυμπιακών αγώνων του Βερολίνου.

Φτιάχνοντας είτε όπλα είτε παπούτσια, οι Ντάσλερ δεν πείνασαν ποτέ.

Η έδρα της Adidas σε φωτογραφία της δεκαετίας του ‘50. Το εργοστάσιο είχε επιστρέψει πλέον

στην παραγωγή αθλητικών ειδών, όμως τα αχρησιμοποίητα μπαζούκας που είχαν κατασκευαστεί εκεί, είχαν πάρει τη θέση τους στις αυλές των σπιτιών

στη Βαυαρία εν είδει αυτοσχέδιου φράκτη.

Πίσω από τα λογότυπα και τα χρώματα που με τόση σπουδή έχουν επιλεγεί για την εκάστοτε διαφήμιση στα μίτινγκς των πολυεθνικών, υπάρχει η βάρδια των εργατών που διαρκεί 16 ώρες ημερησίως, 7 ημέρες την εβδομάδα, 30 ημέρες το μήνα, 12 μήνες το χρόνο. Εκείνων που ανάμεσα στις πενήντα αποχρώσεις του μαύρου επιλέγουν να απεργήσουν και να διεκδικήσουν στοιχειώδη δικαιώματα τη στιγμή που τα επιχειρηματικά κεφάλαια αναζητούν παραδίπλα πιο φτηνούς, πιο ευέλικτους, πιο αθόρυβους εργάτες για να καταναλώνουν οι

πελάτες τους πιο παθιασμένα, πιο λαίμαργα, πιο ανταγωνιστικά. Γίνονται, γινόμαστε μέρος αυτού του κύκλου εργασίας που ξεκινά από το χρήμα και επιστρέφει σε αυτό αυξανόμενο. Και λίγο πιο χρωματιστό.

21

Δεν θα επεκταθούμε σε κάποια σημειολογική ανάλυση της διαφημιστικής εικόνας. Παρόλ' αυτά είναι ενδεικτική η

επιλογή συγκεκριμένων χρωμάτων όπως στην παραπάνω διαφήμιση. To 1954,

η Αdidas ήταν η εταιρεία που εισήγαγε τα πρώτα παπούτσια με βιδωτά καρφιά. Θέλοντας να διατηρήσει στη μνήμη αυτό

της το εφεύρημα, αντιπαραβάλει αλλά και συνδέει το παρελθόν της με την σημερινή της παρουσία μέσω του προϊόντος της. Η φθαρμένη ασπρόμαυρη εκδοχή του πίσω μέρος του παπουτσιού δίνει τη σειρά του στην χρωματιστή και φωτεινή εκδοχή του μπροστινού μέρους. Το κίτρινο χρώμα στο χώρο της διαφήμισης και στα μπραντς των εταιρειών συμβολίζει τη ζωντάνια και την

ενεργητικότητα.

μετά

φρασ

η/απ

όδση

: Γαβ

ριήλ

, Δημ

ήτρη

ς, Ελ

βίρα

, Ξέν

ια Π

Ι

Εν τ

ω με

ταξύ

στη

Βεν

εζου

έλα

Κάθε φορά που η (κινηματική) εμπειρία ενός τόπου συναντά αυτήν ενός άλλου, είναι πιθανό να συμβούν δύο πράγματα. Είτε η συνάντηση να εξαντληθεί σε μια αυτιστική αναμόχλευση των διαφορών της κάθε τοπικής πραγματικότητας, είτε διατηρώντας κατά νου τις απαραίτητες αναλογίες, αλλά πρώτιστα, αφήνοντας την εμπειρία του «εκεί» να συνομιλήσει με το βίωμα του «εδώ», οι δύο «μεριές» να βγουν ενισχυμένες, αφού από μόνη της η συνάντηση είναι το πρώτο βήμα κάθε απελευθερωτικού αγώνα. Η απόφασή μας να μεταφράσουμε την παρακάτω συνέντευξη τοποθετείται σε αυτήν την λογική και σε μια τέτοια συνάντηση στοχεύει.

Οι ομοιότητες με την εξέγερση στην Ουκρανία είναι πολλές. Ωστόσο, τα κράτη της Λατινικής Αμερικής, και δη αυτά που έχουν σοσιαλιστικό ή κομμουνιστικό καθεστώς, έχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τα οποία διαμορφώνονται μέσα στα χρόνια μέσα από βίαιες ταξικές αντιπαραθέσεις. Ακριβώς αυτά τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της εξέγερσης που πραγματοποιήθηκε τον Φεβρουάριο του 2014 στην Βενεζουέλα, ήταν που μας οδήγησαν να μεταφράσουμε την συνέντευξη που έδωσε στο periodicoellibertario.blogspot.gr ένας Βενεζουελανός αναρχικός που συμμετείχε ενεργά στην εξέγερση.

(Εδώ η συνέντευξη στο ισπανικό πρωτότυπο και εδώ στα αγγλικά)

Καθώς οι συνθήκες στην Βενεζουέλα αλλάζουν καθημερινά, πρέπει να σημειώσουμε πως η συνέντευξη έγινε την 01/03/14

Ποιοι ήταν οι άνθρωποι που κατέλαβαν τους δρόμους; Ήταν μόνο μεσοαστοί που συμμετείχαν σε ακροδεξιές παραστρατιωτικές οργανώσεις και παραστρατιωτικοί Κολομβιανοί ακτιβιστές (όπως οι "Aguilas Negras");

Η ερώτηση αυτή μπορεί να απαντηθεί σωστά μόνο αν κάνουμε μία αναφορά στο πως ξεκίνησαν οι διαδηλώσεις στην Βενεζουέλα. Στις 4 Φεβρουαρίου 2014, τέσσερις φοιτητές του πανεπιστήμιου Nacional Experimental del Tachira (UNET) στο Σαν Κριστομπάλ, πραγματοποίησαν μία ειρηνική διαμαρτυρία η οποία ήρθε ως απάντηση στην ανασφάλεια που προκλήθηκε μετά από την σεξουαλική κακοποίηση ενός φοιτητή. Η διαμαρτυρία κατεστάλη βίαια από την Μπολιβαριανή Εθνοφρουρά (GNB) -το τμήμα το στρατού που είναι υπεύθυνο για την διατήρηση της δημόσιας τάξης- και έξι φοιτητές συνελήφθησαν. Σε αυτό το σημείο πρέπει να αποσαφηνίσουμε δύο

πράγματα. Πρώτον, ιστορικά το φοιτητικό κίνημα στην Λατινική Αμερική και ειδικότερα στη Βενεζουέλα, έχει αντιδράσει δυναμικά και δεν έχει δεχθεί φυλακίσεις φοιτητών μετά από διαδηλώσεις. Δεύτερον, το Σαν Κριστομπάλ, πρωτεύουσα της πολιτείας Ταχίρα, είναι μία πόλη δίπλα στα σύνορα με την Κολομβία η οποία έχει πληγεί ανεπανόρθωτα από ελλείψεις βασικών αναγκών και προϊόντων (ύδρευσης και ηλεκτροδότησης κυρίως) καθώς και από υπερβολικές αυξήσεις των τιμών σε διάφορα αγαθά. Οι συλλήψεις αυτών των φοιτητών οδήγησαν σε διαμαρτυρίες και άλλων φοιτητών σε διάφορες πόλεις της Βενεζουέλας, με το κράτος να απαντά με αρκετές συλλήψεις. Αυτό το γεγονός δημιούργησε μία χιονοστιβάδα, μέχρι την πόλη του Καράκας. Μέσα σε αυτό το κλίμα διαδηλώσεων και αναταραχής δύο αρχηγοί της αντιπολίτευσης (ο Λεοπόλδο Λόπεζ και η Μαρία Κορίνα Μασάντο) βρήκαν την ευκαιρία να καλέσουν τους οπαδούς των κομμάτων τους να κατέβουν στο δρόμο με αίτημα την παραίτηση του Προέδρου (Σ.τ.μ.): Νικολά Μαδούρο) υπό το σύνθημα «Η έξοδος».

26

Είναι πολύ σημαντικό να αναφερθεί πως τα υπόλοιπα κόμματα της αντιπολίτευσης, μεταξύ αυτών και ο συνασπισμός MUD, και ο κυβερνήτης της πολιτείας Μιράντα, Ενρίκε Καπρίλε, δεν συμμετείχαν στις διαδηλώσεις τις πρώτες ημέρες οι οποίες είχαν συνεπάρει τα αντιπολιτευτικά κόμματα. Όσο γράφω αυτές τις γραμμές (01/03/2014) οι διαδηλώσεις απέναντι στην κυβέρνηση είναι αποκεντρωμένες, με κάποια βίαια ξεσπάσματα, αλλά κυρίως ειρηνικές. Επίσης, η δυναμική των διαμαρτυριών είναι δύο ταχυτήτων: στο Καράκας οι συμμετέχοντες ήταν κυρίως φοιτητές της μεσαίας τάξης, δημόσιων και ιδιωτικών πανεπιστημίων, χωροταξικά από την ανατολική πλευρά της πόλης με βασικά αιτήματα πολιτικής φύσεως όπως η απελευθέρωση των συλληφθέντων, η παραίτηση της κυβέρνησης και η εναντίωση στην κρατική καταστολή. Στην υπόλοιπη χώρα τα πράγματα ήταν διαφορετικά και για μένα ίσως μεγαλύτερης σημαντικότητας από το Καράκας, μιας και σε πόλεις όπως το Σαν Κριστομπάλ τα αιτήματα είχαν πιο κοινωνικό χαρακτήρα, όπως η έλλειψη βασικών προϊόντων διαβίωσης, κοινωνικών υπηρεσιών (υγεία, παιδεία) αλλά και το υψηλό κόστος αυτών των υπηρεσιών.

Ποιά είναι η απάντηση της κυβέρνησης, σε επίπεδο καταστολής; Λέγεται ότι τελικά ήταν πολύ ήπια, επιεικής και με σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα. Αλήθεια ή προπαγάνδα;

Προπαγάνδα. Η πραγματικότητα είναι ότι την ώρα που απαντάω σε αυτό (υπάρχουν νέα γεγονότα κάθε μέρα), υπάρχουν 17 άνθρωποι δολοφονημένοι στο πλαίσιο των διαδηλώσεων, ενώ 8 από αυτούς όπως έχει φανεί, έχουν δολοφονηθεί από τις κρατικές υπηρεσίες ασφαλείας. Κατά τη διάρκεια διαδηλώσεων, σε εθνικό επίπεδο, έχουν συλληφθεί πάνω από 500 άτομα, υπάρχουν πολλές αποδείξεις για βασανιστήρια, σκληρή, απάνθρωπη και ταπεινωτική μεταχείριση των κρατούμενων διαδηλωτών, καθώς επίσης και αριθμός ατόμων που τραυματίστηκαν από πυροβόλα όπλα, πυροβολισμούς και ευθείες βολές με δακρυγόνα. Η ποσότητα των φωτογραφιών και των βίντεο που λαμβάνονται από τους ίδιους τους διαδηλωτές ανάγκασε την κυβέρνηση να αναγνωρίσει την ευθύνη της στη δολοφονία διαδηλωτών και υπάρχουν αρκετά μέλη της Μπολιβαριανής Εθνικής Φρουράς (GNB) που συνελήφθησαν ως υπεύθυνα των πυροβολισμών. 27

Μία καινοτομία είναι η χρήση των παραστρατιωτικών ομάδων για να καταστείλουν τις διαδηλώσεις, οι οποίες έχουν οπλιστεί από την κυβέρνηση και ενεργούν με την ανοχή και τον συντονισμό των στρατιωτικών και των αστυνομικών δυνάμεων. Γνωρίζω προσωπικά, αυτή τη στιγμή, κάποιους ανθρώπους που ζουν εκτός της κατοικίας τους, αφού πρώτα ξυλοκοπήθηκαν και απειλήθηκαν με θάνατο από αυτές τις παραστρατιωτικές ομάδες.

Ποιά είναι η δημοτικότητα του Μαδούρο τώρα;

Ο Μαδούρο, σε αντίθεση με τον Τσάβεζ, είναι ένας πολύ αδύναμος πρόεδρος στο εσωτερικό του Μπολιβαριανού κινήματος. Έχει ήδη δεχτεί έντονη κριτική για την πραγματοποίηση ενός προγράμματος οικονομικής προσαρμογής, νωρίτερα φέτος. Υποτίμησε το νόμισμα, αύξησε κάποιους φόρους και επέτρεψε μέχρι το τέλος του 2013, ένα πληθωρισμό της τάξεως του 50%. Για έναν πολιτικό παρατηρητή στη Βενεζουέλα, τώρα, προκύπτει ένα πολύ ενδιαφέρον φαινόμενο: Ενώ η αντιπολίτευση κινητοποιείται σε διαδηλώσεις, η βάση του Τσαβισμού δεν προχωρά σε δημόσιες κινήσεις που στηρίζουν την κυβέρνηση, όπως συνέβη κατά τη διάρκεια των ετών του Προέδρου Ούγκο Τσάβεζ. Η έντονη καταστολή των διαδηλώσεων απορρίπτεται από μεγάλα τμήματα του κινήματος του Τσάβεζ, οι οποίοι γνωρίζουν ότι υπάρχει δυσφορία λόγω της οικονομικής κρίσης. Οι λίγες πορείες του Μαδούρο -αποκλειστικά στο Καράκας- ήταν σε θέση να κινητοποιήσουν μόνο τους δημόσιους υπαλλήλους και τους ευεργετημένους από τα προγράμματα κοινωνικής πολιτικής.

Τα δυτικά μέσα ενημέρωσης συνδέουν την αντιπολίτευση με την τρέχουσα ανέχεια και την ανασφάλεια. Αυτή είναι η πραγματικότητα;

Πρώτον, η πόλωση των διεθνών μέσων ενημέρωσης σχετικά με την Μπολιβαριανή κυβέρνηση παραμένει η ίδια όπως και τα τελευταία χρόνια. Όμως, μέσα στη Βενεζουέλα, η αστική τάξη του κινήματος του Τσάβεζ έχει αγοράσει μέσα ενημέρωσης από το 2002, οπότε υπάρχει αρκετή λογοκρισία στα εθνικά κανάλια της τηλεόρασης και πολλές πιέσεις σε ραδιόφωνα και εφημερίδες. Υπάρχει μια βαθιά οικονομική κρίση και το πρόγραμμα οικονομικής προσαρμογής, οδηγεί τους εργαζόμενους της χώρας να πληρώσουν το κόστος αυτής της κρίσης. Ανεξάρτητα από το πώς θα τελειώσει αυτό το κύμα των διαμαρτυριών, η κυβέρνηση του Μαδούρο θα συνεχίσει να εφαρμόζει μια δέσμη οικονομικών μέτρων που επηρεάζει όλους τους ανθρώπους, ειδικά εκείνους που έχουν περιορισμένους πόρους.

Γιατί μια χώρα με μεγάλο πετρελαϊκό πλούτο αντιμετωπίζει καθημερινά έλλειψη τροφίμων;

Η κυβέρνηση του Ούγκο Τσάβεζ, και τώρα του Νικολά Μαδούρο έχει βαθύνει τον ρόλο που ανατέθηκε στη Βενεζουέλα από τον παγκοσμιοποιημένο καπιταλισμό: να πουλάει πετρέλαιο, φυσικό αέριο και άλλα ορυκτά στην παγκόσμια αγορά, με τη βοήθεια των διακρατικών επιχειρήσεων. Η αληθινή πρεσβεία των Ηνωμένων Πολιτειών στη Βενεζουέλα ονομάζεται «Σεβρόν» (Chevron), της οποίας ο επικεφαλής διευθυντής επιχειρήσεων για τη Λατινική Αμερική, Αλί Μοσιρί, δήλωσε δεκάδες φορές ότι «δεν έχει κανένα πρόβλημα να συναλλάσσονται με την Μπολιβαριανή κυβέρνηση». Η Βενεζουέλα πουλάει ενέργεια σε άλλες χώρες και εισάγει το 80% των προϊόντων που καταναλώνονται εντός της χώρας. Η οικονομία εξαρτάται από το δολάριο όπως ποτέ άλλοτε, οπότε το να έχεις τις σωστές επαφές στην κυβέρνηση για να παίρνεις δολάρια στην επίσημη τιμή, κάνει δυνατό τον

29

αναδιπλασιασμό αυτών των χρημάτων κατά 8 φορές, μέσα σε λίγα λεπτά, τοποθετώντας εκείνα τα δολάρια στη μαύρη αγορά συναλλάγματος. Το δολάριο έχει δημιουργήσει μια κρατική «παρασιτική Μπολιβαριανή αστική τάξη», η κύρια δραστηριότητα της οποίας είναι να λαμβάνει χρήματα για εισαγωγές. Είναι αλήθεια ότι υπάρχει μια συνωμοσία επιχειρηματιών και εμπόρων να κρύβουν τα τρόφιμα στις αποθήκες;

Δεν πρόκειται να υπερασπιστώ έναν επιχειρηματία, και σίγουρα υπάρχουν πολλοί εγκληματικοί επιχειρηματίες, όπως υπάρχουν κλέφτες σε άλλους τομείς μιας οικονομίας που εξαρτάται από το κράτος. Αλλά αυτή δεν είναι η βασική αιτία για την έλλειψη τροφίμων στη χώρα, αυτό που η κυβέρνηση ονόμασε «οικονομικό πόλεμο». Δύο στοιχεία: 1) Οι δύο κρατικές αλυσίδες διανομής τροφίμων (η PDVAL και η MER CAL), υφίστανται το ίδιο επίπεδο έλλειψης τροφίμων όπως και οι ιδιωτικές εταιρείες, 2) Ο μεγαλύτερος και πιο σημαντικός ιδιώτης επιχειρηματίας του σιτιστικού τομέα της χώρας, ο Λορένθο Μεντόζα, έχει συναντηθεί πολλές φορές με τον Πρόεδρο

Μαδούρο για να αυξήσει την παραγωγή, μια γνωστή και περιβόητη είδηση.

Πέρα από κομματικές παρωπίδες, δεν παρακολουθούμε επίσης την πτώση του πετρελαϊκού συστήματος εσόδων; Ποιά είναι η ευθύνη του Τσαβικού κράτους σε αυτή τη διαφθορά;

Ο ίδιος ο Πρόεδρος Τσάβεζ ονόμασε το σχέδιό του «σοσιαλισμό του πετρελαίου», ανεξάρτητα από τις κοινωνικές και περιβαλλοντικές συνέπειες της παραγωγής των κοιτασμάτων πετρελαίου, του φυσικού αερίου και των ορυκτών πηγών, για τις αγροτικές και ιθαγενείς κοινότητες. Στην πραγματικότητα, το λεγόμενο «Πάτρια Πλαν» («Patria Plan»), στο σχέδιο της κυβέρνησης του Προέδρου Μαδούρο, δηλώνει τον διπλασιασμό μέχρι το 2019 της παραγωγής ενέργειας στη χώρα. Τα λεφτά του πετρελαίου, που διαχειρίζονται από το κράτος, έχουν διαφθείρει τα κοινωνικά κινήματα, που έχουν εγκαταλείψει την ανεξαρτησία και την αυτονομία για να λάβουν ένα μικρό μέρος των εσόδων από το πετρέλαιο. Σε μια σφιχτή και σύντομη ανασκόπηση, κατά τη διάρκεια των τελευταίων 15 χρόνων οι συγκρούσεις

30

ισχύος μεταξύ της κυβέρνησης και της αντιπολίτευσης, μπορούν να χαρακτηριστούν ως μία σύγκρουση ανάμεσα σε δύο αστικές τάξεις εξίσου καπιταλιστικές, προκειμένου να ελεγχθούν τα έσοδα του πετρελαίου.

Σε ποιο σημείο βρίσκονται οι κοινωνικές μεταρρυθμίσεις και η καταπολέμηση της φτώχειας; Έχουν εδραιωθεί επαρκώς;

Λόγω της αύξησης της τιμής του πετρελαίου στη διεθνή αγορά, η κυβέρνηση του Τσάβεζ βρέθηκε, από το 2004 έως το 2009, με τα υψηλότερα κρατικά έσοδα στην ιστορία της Βενεζουέλας των τελευταίων 30 χρόνων. Παρά την κατοχή τόσο υψηλού εισοδήματος και πολιτικού ελέγχου της χώρας, διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις με στόχο τις γενεσιουργούς αιτίες της φτώχειας, δεν έγιναν. Από το 2005, η κοινωνική πολιτική που προωθήθηκε, περιλάμβανε τις αποκαλούμενες «αποστολές», οι οποίες είχαν θετική επίδραση στο βιοτικό επίπεδο

των φτωχότερων στρωμάτων του πληθυσμού, δίνοντάς τους μεγαλύτερη αγοραστική δύναμη αλλά παραδόξως χωρίς να τους επιτρέπεται να ξεφύγουν από τη φτώχεια. Παρ’ όλ’ αυτά, αυτές οι «αποστολές» ήταν βιώσιμες μόνο όταν υπήρχαν υψηλά κέρδη συναλλάγματος, ως αποτέλεσμα των υψηλών τιμών πετρελαίου διεθνώς. Ήδη, εδώ και δύο χρόνια, οι πολιτικές αυτές έχουν καταργηθεί ή παραμένουν στάσιμες. Ένα σημερινό παράδειγμα, είναι η απελπιστική κατάσταση του δικτύου δημόσιων νοσοκομείων, που δεν έχουν τον εξοπλισμό, τις υποδομές ή τα φάρμακα, να γιατρέψουν τις ασθένειες του κόσμου. Αυτό έχει οδηγήσει την κυβέρνηση που αυτοαποκαλείται «σοσιαλιστική» στην εξής παραδοξότητα: απουσία ενός αποτελεσματικού δημόσιου συστήματος υγείας, όλοι οι κρατικοί υπάλληλοι είναι ασφαλισμένοι για νοσηλεία, χειρουργεία και υπηρεσίες μητρότητας, σε ιδιωτικές κλινικές.

Ποιο είναι το πραγματικό επίπεδο απειλής της ακραίας φιλελεύθερης δεξιάς (σημ. μτφ.: στο πρωτότυπο αναφέρεται ώς ultra-liberal right); Θεωρείς ότι υπάρχει μια προσπάθεια αποσταθεροποίησης της εξουσίας;

Σε αυτή την ερώτηση, πολλές απαντήσεις μπορούν να δοθούν: 1) η αντιπολίτευση είναι εσωτερικά διχασμένη και σήμερα δεν έχει ομόφωνη θέση για τις διαδηλώσεις: ένα κομμάτι τις υποστηρίζει και το άλλο απλά τις επικρίνει, 2) η Βενεζουέλα είναι στη διαδικασία της μετάβασης «προς κάτι άλλο», εξαιτίας της φυσικής απουσίας του Ούγκο Τσάβεζ, την οποία μερικοί πολιτικοί αναλυτές αποκαλούν «μετα-τσαβισμό». Ανεξάρτητα

από το πώς θα μπορούσε να ολοκληρωθεί αυτή η μετάβαση και πως θα τελειώσουν οι διαμαρτυρίες, δεν υπάρχει καμία περίπτωση το Μπολιβαριανό κίνημα, με την ευρεία έννοια, να εκτοπιστεί τελείως από την εξουσία. Ο Τσάβεζ έχει μια μεγάλη βάση στήριξης, που τον καθιστά ένα μείζονα παίκτη των βραχυπρόθεσμων και μεσοπρόθεσμων πολιτικών, στη Βενεζουέλα. Επομένως, το αποτέλεσμα, τώρα ή αργότερα, θα είναι η διαπραγμάτευση ανάμεσα στον «τσαβικό» τομέα και ένα κομμάτι της αντιπολίτευσης, όταν θα είναι απαραίτητο να εξασφαλιστεί η διακυβέρνηση της χώρας. 3).

Το 2002, ξεκίνησε μια εκκαθάριση των μεσαίων και ανώτερων στελεχών του στρατού, ώστε σήμερα οι ένοπλες δυνάμεις να πρόσκεινται στο μπολιβαριανό κυβερνητικό έργο, όχι μόνο για ιδεολογικούς λόγους, αλλά και για οικονομικούς. Ποτέ πριν ο στρατός, ο οποίος τώρα κατέχει πολυάριθμες θέσεις στον δημόσιο τομέα, δεν είχε ελέγξει τόσες πολλές νόμιμες και παράνομες επιχειρήσεις στη χώρα (για παράδειγμα, έλεγχος των λιμένων για τις εισαγωγές και εξαγωγές των αγαθών). Για τον λόγο αυτό, υπάρχουν τόσες πιθανότητες να υπάρξει ένα δεξιό πραξικόπημα -που συνδέεται με την αντιπολίτευση- όσο και

ένα αριστερό πραξικόπημα - ενός τομέα του τσαβισμού εναντίον του Μαδούρο.

Εν κατακλείδι, πρέπει να πω, πως εμείς οι αναρχικοί, μαζί με άλλους της επαναστατικής αριστεράς στη Βενεζουέλα, απορρίπτουμε εξίσου την κυβέρνηση και τα κόμματα της αντιπολίτευσης, προσπαθώντας να οικοδομήσουμε μια κοινωνική εναλλακτική, η οποία στην περίπτωση αυτή ονομάζεται «ελευθεριακή». Καταγγέλλουμε την κυβερνητική καταστολή των διαδηλωτών, την εφαρμογή πακέτου οικονομικών μέτρων που βαραίνουν τους ώμους του λαού και την κρίση που δημιούργησε η διαφθορά της κυβέρνησης και η παλιά και νέα αστική τάξη της χώρας.

33

της Ρ

ίτας

Σκί

τερ

Κόμε

ντ

Ε ναι. Αλλάζει ο κόσμος. Αυτή είναι η δουλειά του

Η ποσότητα της ύλης παραμένει η ίδια αλλά ο κόσμος όπως τον ξέραμε (ή όπως μπορούμε να τον θυμόμαστε από την εντύπωση που αφήνουν οι παλιές αναγνώσεις του) παρουσιάζεται σήμερα επαυξημένος. Το προστεθέν υλικό -αρκετά άυλο για την ακρίβεια- τείνει στο άπειρο: οι δυνητικοί χώροι αυτού του κόσμου - παράλληλα εικονικά σύμπαντα όπου διακινούνται νόμιμα ή παράνομα τόνοι πληροφοριών - υιοθετούν χαρακτηριστικά και ενέργειες των φυσικών περιβαλλόντων που οικειοποιηθήκαμε πρώτα. Σε αυτούς τους δαιδαλώδεις χώρους γεννάται ενδεχομένως ένας νέος πολιτισμός που το πλαίσιο δράσης του δεν περιορίζεται στο ψηφιακό πεδίο, αλλά αναδιαμορφώνει συνεχώς και το ήδη -αναλογικά- υπάρχον. Έτσι, τίποτα δεν παραμένει ίδιο αλλά δεν είναι ακόμα βέβαιο και πόσο ριζικά αλλάζει.

Το ερώτημα που πρέπει να θέσουμε δεν είναι εάν το διαδίκτυο αποτελεί ή όχι παράγοντα των παγκόσμιων κοινωνικών αλλαγών, γιατί θεωρούμε ότι σίγουρα αποτελεί, a priori. Εκατοντάδες προς επίρρωση παραδείγματα βρίσκονται στη διάθεσή μας από τη στιγμή που θα μπει σε λειτουργία ο περιηγητής (και πράγματι αυτό καθίσταται πλέον το πιο άμεσο αντανακλαστικό μας όταν αλληλεπιδρούμε με το περιβάλλον, -το μέσο σίγουρα μια ανθρώπινη προέκταση, για να συμφωνήσουμε σε κάτι με τον Μάρσαλ ΜακΛούαν. Το ζήτημα είναι, ωστόσο, σε ποιο βαθμό το διαδίκτυο αποτελεί παράγοντα των παγκόσμιων κοινωνικών αλλαγών. Θα εστιάσουμε στο «παγκόσμιο» και στην «αλλαγή», χωρίς καμία ψευδαίσθηση ότι θα απαντήσουμε το ερώτημα, παρά θα το συντηρήσουμε και ίσως το ενισχύσουμε.

Χρόνοι και τόποι όπου το διαδίκτυο έπαιξε κάποιο ρόλο στο κοινωνικό ξέσπασμα: από το Σιάτλ στην Αραβική Άνοιξη

Σιατλ 1999 – το κίνημα ενάντια στην παγκοσμιοποίηση

Δεκέμβρης του 1999, στο Σιάτλ της πολιτείας Ουάσιγκτον στις βόρειες Η.Π.Α., ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (WTO) θα συναντιόταν με εκπροσώπους 135 χωρών και σκοπό να «ευλογήσει τα γένια του» ως επιτυχημένος εγγυητής του ελεύθερου εμπορίου. Την ίδια στιγμή που παρόμοιες συναντήσεις ανά τον κόσμο σχεδιάζονταν, τα κινήματα ενάντια στην παγκοσμιοποίηση (anti-globalization movements) -που στρέφονταν κατά του νέου-φιλελεύθερου χαρακτήρα αυτής, υπεύθυνο για την όξυνση των αντιθέσεων ανάμεσα σε πλούσιους, αυτάρκεις και φτωχούς αυτού του πλανήτη αλλά και την οικολογική καταστροφή - ήταν ήδη καλά εδραιωμένα.

Δεν ήταν, επομένως, άξια απορίας η προσέλευση του κόσμου γύρω από τον χώρο που επρόκειτο να συναντηθούν οι εκπρόσωποι , ήταν όμως αναπάντεχη η μαζικότητα και η αποφασιστικότητα των συγκεντρωμένων που, αν και δεν είναι βέβαιο ότι στάθηκε από μόνη της αρκετή για να χαλάσει την προγραμματισμένη συνάντηση, πάντως την διέλυσε μια ώρα αρχύτερα δίνοντας έναν δραματικό τόνο, και μια επίφαση νίκης που το κίνημα χρειαζόταν.

Αυτό όμως που καθιστά τα γεγονότα του Σιάτλ κινηματικά ορόσημα δεν είναι μόνο η μεγάλη συμμετοχή, αλλά ο τρόπος που αυτή επετεύχθη: ήταν ίσως η πρώτη φορά που η διακίνηση των ιδεών και η προπαγάνδιση της διαδήλωσης είχε γίνει σε τόσο εκτεταμένο βαθμό από το διαδίκτυο. Το σχετικά καινούριο γκάτζετ της δυτικής ανθρωπότητας, ο Η/Υ, δικτυωμένος, μετατράπηκε σε κανάλι διοχέτευσης της συσσωρευμένης οργής για τις τρομερές επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης που εκδηλώθηκαν χυδαία κατά τη δεκαετία του 90, με αποτέλεσμα την οργάνωση απομακρυσμένων

35

ανθρώπων που τύγχαναν ιδεολογικής συνάφειας και την ενορχήστρωση των κινητοποιήσεων. Κατά τη διάρκεια του 1999 πολλές ήταν οι ιστοσελίδες που αποτελούσαν μέρος ενός ευρύτερου δικτύου αντιπαγκοσμιοποίησης, αλλά και συγκεκριμένα μιας αντι-WTO καμπάνιας.

Φυσικά αυτή η συσπείρωση δεν οδήγησε μόνο στην «μάχη του Σιάτλ». Το κίνημα φαινόταν έτοιμο να δώσει πολλές ακόμα. Οι κατοπινές ωστόσο εξωτερικεύσεις της οργής δεν είχαν σε πολλές περιπτώσεις, νικηφόρα αποτελέσματα, όπως έστω τη διάλυση των προγραμματισμένων συναντήσεων των ισχυρών. Οι δυνάμεις καταστολής ήταν προετοιμασμένες και οι διαδηλώσεις αναχαιτίστηκαν. Κι αυτό όμως ήταν μια επιφανειακή ήττα, γιατί πλέον το τοπίο που θα αφορούσε τις διεθνείς κινητοποιήσεις του μέλλοντος είχε αλλάξει. Και αυτό που καθιστούσε διεθνές το τοπικό, μέσω μιας διάδοσης ντόμινο, δεν ήταν παρά ο καινούριος ενορχηστρωτής της ανθρώπινης επικοινωνίας στην εποχή του μιλένιουμ: το διαδίκτυο.

«Το διαδίκτυο, έδωσε πνοή ζωής στην αναρχική φιλοσοφία, καθώς επιτρέπει την επικοινωνία και το συντονισμό χωρίς την ανάγκη για μια κεντρική πηγή εξουσίας, ενώ ταυτόχρονα διευκολύνει την διεξαγωγή συντονισμένων δράσεων με ελάχιστος πόρους και γραφειοκρατία» , αναφέρει επίσημη αναφορά των καναδικών Μυστικών Υπηρεσιών.1

Αναλύοντας το Σιάτλ: μια ακόμη απόπειρα

Με μια πρώτη ανάγνωση, τα γεγονότων του Σιάτλ αλλά κυρίως όσα προηγήθηκαν αυτών στον διαδικτυακό χώρο και όσα ακολούθησαν μέσα και έξω από αυτόν, εγείρουν ορισμένα ερωτήματα-υποθέσεις.

Κατά πόσο οι ακτιβιστές του κυβερνοχώρου που συσπειρώθηκαν εκείνο τον καιρό γύρω από το κίνημα κατά της παγκοσμιοποίησης -αλλά και μετέπειτα- ήταν πολιτικά αδαείς και πρότερα αδρανείς; Για να το πούμε πιο σωστά γενικεύοντας: δημιουργεί το διαδίκτυο

πολιτικούς δρώντες από το πουθενά ή μήπως αναδεικνύει τους ήδη υπάρχοντες; Φαίνεται πως υπάρχει μια καλά εδραιωμένη άποψη μεταξύ των μελετητών, πως η πολιτική συσπείρωση που δημιουργείται στο διαδίκτυο δεν προκαλείται από αυτό, αλλά το ίδιο το μέσο χρησιμοποιείται από τους πολιτικά ενεργούς χρήστες του, προκειμένου αυτοί να συσπειρωθούν.

Ήδη από εκείνη την περίοδο που βλέπουμε πως ξεκινά η δικτυωμένη πολιτική δράση, διαφαίνονται τα πλεονεκτήματα που πρόκειται να την υπηρετήσουν και στο φυσικό περιβάλλον: η διάδοση των πολιτικών ιδεών γίνεται γρηγορότερα και μαζικότερα ενώ ταυτόχρονα το κόστος της οργάνωσης μειώνεται δραματικά. Ξαφνικά η φωνή όσων δεν πρόσκεινται σε κάποιο επίσημο κόμμα ή κομματικό σχηματισμό, επίσημη ή ανεπίσημη οργάνωση που στηρίζει οικονομικά την ακτιβιστική δράση, δυναμώνει. Το διαδίκτυο καταργεί με έναν τρόπο την οικονομική εξάρτηση, τους μεσάζοντες της πολιτικής δράσης και δίνει τα μέσα σε κινήματα μικρής εμβέλειας να ασκήσουν επιρροή πολύ μακρύτερα από τα ήδη γνωστά τους όρια.

Το διαδίκτυο γίνεται καταλύτης των εξεγέρσεων της νέας εποχής

Ωστόσο, η φυσική αλληλεπίδραση δεν μπορεί να αντικατασταθεί ολοκληρωτικά από την ψηφιακή. Μια πρόχειρη ματιά στην ιστορία των κινημάτων και των επαναστάσεων αυτού το κόσμου θα μας έπειθε πως η εξεγερσιακή κουλτούρα αποκτάται από την ανθρώπινη επαφή, την ανταλλαγή των ιδεών, τη διαπίστωση των κοινών παρονομαστών και οραμάτων και την έμπρακτη οικοδόμηση της αλληλεγγύης. Για όλους αυτούς τους λόγους, κινήματα που βασίζονται εξολοκλήρου στην διαδικτυακή αλληλεπίδραση είναι καταδικασμένα να σιγήσουν όταν παρέλθει ο ενθουσιασμός της νέας πληροφορίας και κορεσμένη πια, χάσει το κοινό της. Είναι, μπορούμε με βεβαιότητα να πούμε, και αυτή η υπερπληροφόρηση για τα ζητήματα της εποχής που οδηγεί σε μία

1“The Internet has breathed new life into the anarchist philosophy, permitting communication and coordination without the need for a central source of command, and facilitating coordinated actions with minimal resources and bureaucracy” (CSIS Report 2000/8)

36

άνευ προηγουμένου διάσπαση της κινηματικής προσοχής. Πληροφορίες που πωλούνται φθηνά και σε μεγάλες ποσότητες στη λογική του planned obsolescence (προγραμματισμένη παλαίωση) , όπου το προϊόν, μια ηλεκτρονική συσκευή για παράδειγμα, (εδώ, μια πληροφορία), σχεδιάζεται με τέτοιο τρόπο ώστε να μην διαρκέσει πολύ και μία καινούρια να αγοραστεί. Έτσι, θα χρειαστεί ένα καινούριο ψυγείο πολύ συντομότερα απ’ότι πιστεύαμε (και ευχόμασταν), έτσι θα χρειαστούν φρέσκιες πληροφορίες να διοχετεύσουμε στα κοινωνικά μας δίκτυα πολύ γρηγορότερα απ’όσο θα μας έπαιρνε να τις κατανοήσουμε. Πόσο μάλλον να δράσουμε.

Αραβική Άνοιξη: η περίπτωση της Τυνησίας

Στις 17 Δεκεμβρίου 2010, στην πόλη των 70.000 κατοίκων, Σίντι Μπουζίτ στην Τυνησία, ο 26χρονος Μοχάμεντ Μπουαζίζι πουλάει οπωροκηπευτικά με το καροτσάκι του, όταν τον πλησιάζουν δύο αστυνομικοί. Ένα πρόστιμο εφτά δολαρίων -εισπράξεις μιας μέρας- , μια κατάσχεση της πραμάτειας και μια προσβολή από την αστυνομικό μετά, ο Μπουαζίζι βρίσκεται στη Νομαρχία όπου κανένας δεν φαίνεται να θέλει να ασχοληθεί με ένα πρόβλημα που δεν είναι καινούριο: απορρέει από την εκτεταμένη εξαθλίωση της ανεργίας, της φτώχειας και του αποκλεισμού. Ο Μοχάμεντ Μπουαζίζι αυτοπυρπολείται στη μέση του δρόμου, και κάπως έτσι ξεκινά αλυσιδωτά μια επανάσταση που θα συνταράξει και θα διαφοροποιήσει (εξετάζεται) το μέλλον πολλών χωρών του Αραβικού κόσμου.

Η Αραβική Άνοιξη που ξεκίνησε λοιπόν από την Τυνησία (θα ακολουθήσει η Αίγυπτος ένα μήνα μετά) έχει να δώσει ανάμεσα στα άλλα και πολλά παραδείγματα του τρόπου με τον οποίο η τεχνολογία συντελεί στην αφύπνιση.

Το χρονικό είναι γνωστό: άνθρωποι μαζεύονται στο σημείο που ο νέος αυτόχειρας (μάρτυρας) αυτοπυρπολήθηκε προτάσσοντας ένα γενικό αίτημα κατά της δικτατορίας του Μπεν Αλί.

Από συγγενή του θύματος ειδοποιείται ο δημοσιογράφος Ζουαζίρ Μαλούφ που ετοιμάζεται να πάει στο Σίντι Μπουζίτ να καλύψει τα γεγονότα, αλλά το καθεστώς που υποκλέπτει τις συνομιλίες τον εμποδίζει. Ο δημοσιογράφος στρέφεται προς το μεγαλύτερο μιντιακό οργανισμό του αραβικού κόσμου, το Al Jazeera και αυτό δημοσιοποιεί την έκρυθμη κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει η τυνησιακή πόλη. Το καθεστώς στέλνει υπεράριθμες δυνάμεις καταστολής με σκοπό να καταπνίξουν την εξέγερση και να περικυκλώνσουν την πόλη έτσι ώστε κανείς δεν μπορεί να εισέλθει ή να εξέλθει από αυτήν. Παράλληλα στα καθεστωτικά ΜΜΕ της χώρας ούτε λόγος. Πράγμα που μας οδηγεί λίγα χρόνια πίσω, το 2008, στην πόλη Ρεντέγιεφ.

Στην πόλη Ρεντέγιεφ της Τυνησίας το 2008, εκδηλώθηκαν μαζικές κινητοποιήσεις των κατοίκων, με αιτία την ανεργία. Πολίτες και αστυνομία συγκρούονταν επί έξι μήνες όμως η ελλιπής πληροφόρηση για τα τεκταινόμενα καταδίκασε την εξέγερση να πνιγεί στην ανυπαρξία. Στην περίπτωση του Σίντι Μπουζίτ όμως, η επί δεκαετίες καταπιεσμένη οργή μπορούσε πια να παραδειγματιστεί από όλες τις προηγούμενες απόπειρες εξωτερίκευσής της, και να αναζητήσει τα σωστά κανάλια διάδοσης. Η μόνη ελπίδα των εξεγερμένων είναι η άρση του αποκλεισμού της πληροφορίας και έτσι «με μια πέτρα στο χέρι και το κινητό στο άλλο» καταγράφουν ό,τι βλέπουν και το διαμοιράζουν στο διαδίκτυο.

Μάχες με την αστυνομία μέχρι να εξουθενωθεί, και όταν τα πράγματα δείχνουν να κοπάζουν, η αυτοκτονία του 22χρονου Χουσίν την ώρα που τον καταδιώκει η αστυνομία εξαιτίας μιας λογομαχίας, έρχεται να φουντώσει τη φωτιά της επανάστασης και όλα παίρνουν σταδιακά αλλά όχι αργά, το δρόμο τους –και ο Μπεν Αλί το δρόμο της (αυτό)εξορίας.

Τη νύχτα όμως μετά την αυτοκτονία του Χουσίν (22/12/2010), συμβαίνει κάτι ακόμα: το καθεστώς διακόπτει τη δυνατότητα σύνδεσης

37

στο Διαδίκτυο. Όλοι λοιπόν ξεχύνονται στους δρόμους. Θα θέλαμε να καταλήξουμε ήδη από αυτό το σημείο, πως πράγματι το διαδίκτυο αποτελεί παράγοντα των παγκόσμιων κοινωνικών αλλαγών ακόμα και δια της απουσίας του. Ή ίσως κυρίως εξαιτίας αυτής. Αλλά αυτό το μελετάμε ακόμα.

Αραβική Άνοιξη: ενδοσκόπηση

Το πιο σημαντικό στοιχείο της ιστορίας της Αραβικής Άνοιξης στο σύνολό της, όπου το διαδίκτυο πρωταγωνίστησε ως ενορχηστρωτής των εξεγέρσεων αλλά παράλληλα άγγιξε και ευαισθητοποίησε την απομακρυσμένη δυτική ματιά, είναι κατά τη γνώμη μας ακριβώς το ότι ήταν Αραβική.

Η κοινωνία της Τυνησίας, βέβαια, δεν θα μπορούσε επ’ουδενί να θεωρηθεί υπανάπτυκτη, αντιθέτως διέθετε υψηλό μορφωτικό επίπεδο και ήταν ιδιαιτέρως εξοικειωμένη με την τεχνολογία. Δεν ήταν όμως η αστική δημοκρατία της Δύσης, που λέει στους πολίτες της το καθησυχαστικό νανούρισμα της δημοκρατίας. Στην Τυνησία, τα πάντα ήταν πλήρως ελεγχόμενα από το απολυταρχικό καθεστώς, εξαγορασμένα από αυτό και προγραμματισμένα να παράγουν μόνο για αυτό -και όλα αυτά αποτελούσαν νόμους του κράτους.

Πρέπει λοιπόν να ξανασκεφτούμε κατά πόσο η άρση του αποκλεισμού της πληροφορίας μπορεί να δημιουργήσει μια τέτοια εξεγερσιακή κατάσταση στον δυτικό κόσμο, όταν ακόμα τα παραδοσιακά και καθεστωτικά ΜΜΕ καλλιεργούν την μάλλον ικανοποιητική ψευδαίσθηση της αντικειμενικότητας και της απρόσκοπτης δημοσιοποίησης κάθε πληροφορίας. Οι Τυνήσιοι γνώριζαν πολύ καλά το πληροφοριακό σκοτάδι στο οποίο ζούσαν. Οι πολίτες των δυτικών κοινωνιών δεν είναι τελείως εξοικειωμένοι με ένα τέτοιο ενδεχόμενο και η πίστη τους στην αξιοπιστία των παραδοσιακών ΜΜΕ όσο και αν έχει κλονιστεί, σίγουρα δεν έχει αμφισβητηθεί εξολοκλήρου.

Σημειώσεις για τα Νέα Μέσα που παλιώνουν γρήγορα

Για να ξεκινήσουμε με την αλφαβήτα ας αποτίσουμε φόρο τιμής στην ψηφιοποίηση. Την διαδικασία χάρη στην οποία τα δεδομένα μετατρέπονται στον δυαδικό κώδικα και αποκτούν πλέον δυνατότητες που υπερβαίνουν την ανθρώπινη ικανότητα της οργάνωσης, της επεξεργασίας και του διαμοιρασμού.

«Τα παλαιότερα έντυπα και ηλεκτρονικά μαζικά μέσα είχαν θεωρηθεί ότι ήταν επωφελή (ακόμα και αναγκαία) για τη δημοκρατία. Η ωφέλεια προέρχεται από τη ροή των πληροφοριών για τα δημόσια γεγονότα σε όλους τους πολίτες και την έκθεση των πολιτικών και των κυβερνήσεων στο δημόσιο βλέμμα και την κριτική. Ωστόσο έχουν γίνει αντιληπτά και κάποια αρνητικά αποτελέσματα, αρχίζοντας από την κυριαρχία λίγων φωνών στα τηλεοπτικά κανάλια, την κυριαρχία της «κάθετης ροής» και την αυξανόμενη εμπορευματοποίηση της επικοινωνιακής αγοράς, που οδηγεί στην απαξίωση του ρόλου της πολιτικής. (...) Τα νέα ηλεκτρονικά μέσα έχουν ευρέως χαιρετισθεί ως ένας πιθανός δρόμος διαφυγής από τις καταπιεστικές «ιεραρχικές» πολιτικές των μαζικών δημοκρατιών» (ΜακΚουέιλ, 2000) Είναι πράγματι αξιοσημείωτη η ανατροπή στις σχέσεις εξουσίας κατά την επικοινωνιακή διαδικασία που έφερε το διαδίκτυο. «Η επικοινωνία διαμέσου των υπολογιστών προσφέρει δυνατότητες για επικοινωνία με κίνητρα και ανάδραση που δεν είναι διαθέσιμες από τα μαζικά μέσα (…)» Θα μπορούσαμε πολύ πρόχειρα να ισχυριστούμε ότι αυτή η οριζόντια δομή που διατηρούν οι Η/Υ στην επικοινωνία, θα μπορούσε να ανατρέψει ή έστω να θέσει σε αμφισβήτηση την καθετότητα της εξουσίας που διατρέχει τις κοινωνίες μας, Όσο δημοκρατικό κι αν είναι όμως το «νέο» αυτό (πολύ)μέσο, τα πλεονεκτήματα που προσφέρει η αμφιδρομικότητα και η επιλογή της πληροφορίας κατά κρίση, δεν είναι καθολικά. Είναι πολύ μεγάλο για να αφεθεί

38

εκτός εξίσωσης, εκείνο το κομμάτι του πληθυσμού που δεν έχει την εκπαίδευση, την οικονομική ευχέρεια, την ενέργεια ή την ανάγκη για να εμπλακεί στο παιχνίδι των νέων επικοινωνιακών δομών. Μια πραγματικά ισότιμη λειτουργία δεν θα παρέβλεπε τις ταξικές ανισότητες της χρήσης. Η δημοκρατική προδιάθεση του Η/Υ θα βάλλεται συνεχώς όσο υπάρχουν τεράστια οικονομικά οφέλη στο νέο ψηφιακό Ελ Ντοράντο.

Ίσως η μεγαλύτερη κοινωνική αλλαγή όπου βασικός παράγοντας θα ήταν το διαδίκτυο, θα συνέβαινε την (υποθετική) μέρα που τα πληροφοριακά συστήματα θα κατέρρεαν για λίγο έστω, και ο κόσμος θα έμενε εκτός δικτύου. Σύμφωνα με τον παλιομοδίτικο ΜακΚουέιλ, -αλλά σε αυτήν ακριβώς την παλιά μόδα εντοπίζουμε τα μέτρα για τις τωρινές μας συγκρίσεις, «οι νέες μηχανές επικοινωνίας μπορούν να θεωρηθούν περισσότερο σαν ένα αντίδοτο στον ατομικισμό και τη μοναξιά που συνδέεται με την σύγχρονη ζωή και λιγότερο σαν μια λογική εξέλιξη στις μορφές της κοινωνικής αλληλόδρασης».

του

Δημή

τρη

Μπα

μπίλ

ηΤο

θέα

τρο

και η

πρα

γματ

ικότ

ητα

Με εξαίρεση την «τέχνη για την τέχνη», κάθε δημιουργός έρχεται κάποια στιγμή αντιμέτωπος με αυτό το ολέθριο ερώτημα: Ποιά είναι η σχέση της Τέχνης (του) με την Πραγματικότητα; Αρκεί να επαναφέρουμε στη μνήμη μας όλα τα ονόματα των διάφορων καλλιτεχνικών κινημάτων ανά τις εποχές, για να συνειδητοποιήσουμε ότι δεν κάνουν τίποτα άλλο από το δοκιμάζουν απαντήσεις στην παραπάνω ερώτηση: ρεαλισμός, νατουραλισμός, συμβολισμός, εξπρεσιονισμός κ.ο.κ. δεν είναι παρά λέξεις-περιγραφές του τρόπου προσέγγισης του έργου τέχνης με τη βιωμένη, ή και όχι (βλέπε για παράδειγμα ορισμένες όψεις του ρομαντισμού), πραγματικότητα.

Στο θέατρο το ερώτημα αυτό αποκτά ακόμα μεγαλύτερη βαρύτητα, αφού η «ζωντανή» φύση του αναπόφευκτα ομοιάζει στην πραγματικότητα, ακόμη και όταν το θέατρο θέλει απλά να την αναπαραστήσει. Αναπαριστώντας την όμως συχνά φέρει τον κίνδυνο να την απονευρώσει, καθιστώντας την ένα άδειο κουφάρι της ζωής που αρχικά έφερε. Ωστόσο, ένα πλήθος θεατρικών πρακτικών εργάζεται με σθένος προς την αντίθετη κατεύθυνση. Από το φτωχό και το επικό θέατρο μέχρι το θέατρο της εικόνας ή το documentary theater (θέατρο τεκμηρίωσης), η ανάγκη να ξεπεραστεί αυτή η νεκροφιλική διάσταση του θεατρικού γεγονότος γίνεται ο

κινητήρας που οδηγεί σε εξαιρετικές παραστάσεις-εμπειρίες, οι οποίες πολύ απέχουν από το να μιμούνται τη ζωή, αλλά αντίθετα την προκαλούν ή ακόμα καλύτερα την δημιουργούν. Δύο ελληνικές παραστάσεις της φετινής περιόδου, ο «Faust» (Φαουστ) σε σκηνοθεσία Μιχαήλ Μαρμαρινού και το «Ορυχείο Ίψεν: Ένας εχθρός του λαού συναντάει τον λαό» σε σκηνοθεσία Κορίνας Βασιλειάδου και Χάρη Πεχλιβανίδη, δίνουν μια σπάνια αφορμή συζήτησης αυτής της ευτυχούς συγκυρίας.

«Faust»(ή «…και σκύλιασαν απ’ το κακό τους!»)

Στην πρώτη του συνεργασία με την Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, τρία χρόνια μετά τη σκηνοθεσία της τελετής εγκαινίων του κτιρίου, ο Μιχαήλ Μαρμαρινός παρουσίασε σε μια τετράωρη παράσταση το πρώτο μέρος της τραγωδίας «Faust» του Goethe (Γκαίτε). Αν και αυτό το εγχείρημα, που ολοκληρώθηκε άριστα, θα μπορούσε να αποτελέσει θέμα ενός ολόκληρου άρθρου του γράφοντος -κυρίως λόγω του πλούτου των αναφορών της παράστασης που απογείωναν την άψογη εκτέλεσή της από το σύνολο των συντελεστών- αυτό που θα επιλέξουμε να αναφέρουμε εδώ αφορά μια μικρή σκηνή της παράστασης, μόλις μερικών δευτερολέπτων, που μονοπώλησε, επιφανειακά και άρα άδικα, το ενδιαφέρον της (θεατρικής) «κοινής γνώμης». Του συνόλου δηλαδή των εύκολων διατυπώσεων και καταγγελιών που «σάρωσαν» εκείνες τις μέρες τον τύπο και το διαδίκτυο.

Η περίφημη σκηνή δεν αφορά τίποτα παραπάνω από την παρουσία ενός σκύλου,

ράτσας Levrier Greyhound, στη σκηνή, λίγα δευτερόλεπτα πριν τη λήξη της παράστασης και σε πλήρη συνεννόηση με τον άνθρωπο που είναι υπεύθυνος για το εν λόγω ζώο. Η μήνις, όμως, των «ευαισθητοποιημένων» θεατών δε συνάντησε κανενός είδους όρια και, διασύροντας φήμες για την υποτιθέμενη κακομεταχείριση του ζώου, που συν τοις άλλοις περιγραφόταν ως πεινασμένο και ασθενικό -μια αδικαιολόγητη άγνοια για το γεγονός πως όλα τα ζώα αυτής της ράτσας είναι εκ φύσεως ασυνήθιστα αδύνατα- οδήγησε στην απομάκρυνση του ζώου από τις υπόλοιπες παραστάσεις. Εξαίρεση, η τελευταία παράσταση του έργου, όπου ο σκύλος «επέστρεψε» παρά τη μήνυση που, σύμφωνα με δημοσιεύματα, είχε κατατεθεί από «ζωόφιλους» εναντίον των υπευθύνων.

Αν αναφερόμαστε σε αυτό το κατά τα άλλα «παρα-φιλολογικό» γεγονός, είναι γιατί αποδεικνύει τα όρια ανοχής του κοινού -ή πιο σωστά, μιας ικανής μερίδας του- σχετικά με τον βαθμό ταύτισης του θεάτρου με την πραγματικότητα, που καλείται να παρουσιάσει επί σκηνής. Γιατί, το μέλημα των «ζωόφιλων»

Η είσοδος του σκύλου στη σκηνή

42

αφορούσε την, σύμφωνα με το νόμο, μη συμμετοχή του σκύλου στην παράσταση και όχι τη διερεύνηση των συνθηκών επιβίωσής του. Άλλωστε, ο αριθμός των ζώων που κακομεταχειρίζονται από τους «ιδιοκτήτες» τους (sic) είναι, δυστυχώς, ανησυχητικά αυξημένος και μια προσπάθεια καταπολέμησης του φαινομένου είναι ανόητο να ξεκινά από μια θεατρική σκηνή, που εκ φύσεως ανήκει στη δημόσια-ορατή σφαίρα. Αντίθετα θα χρειαζόταν να αναζητήσει θύματα στις πίσω αυλές και στα εσωτερικά μπαλκόνια των πολυκατοικιών-φυλακών σκύλων, γατών και λοιπόν «κατοικίδιων». Γίνεται, λοιπόν, φανερό ότι το επίδικο της υπόθεσης δεν ήταν τόσο η κατάσταση του ζώου, αλλά η δυνατότητα του θεάτρου να το «φιλοξενήσει». Το ίδιο έχει γίνει και με άλλες αφορμές. Αντίστοιχα, η ίδια η παράσταση του «Faust» έγινε σε άρθρο της Καθημερινής μέσο επίθεσης στο ελληνικό πανεπιστήμιο και τις Θεατρικές Σπουδές. «Βασανισμένος» από τη διάρκεια της παράστασης, ο αρθρογράφος έβαλλε κατά της έδρας Σημειωτικής του Θεάτρου και Θεωρίας της Επιτέλεσης (Per-formance) στο Πανεπιστήμιο Πατρών, παραφράζοντας στη θέση της «θεωρίας» την

λέξη «κρανιοεγκεφαλικής» (υπονοώντας το «κάκωσης») φανερώνοντας, εύγλωττα είναι η αλήθεια, την αδυναμία, ή και άγνοιά του, απέναντι στο άρρητο, διαρκώς ρευστό νόημα του μεταμοντέρνου, που συμπυκνώνει άλλωστε και η παρουσία του σκύλου επί σκηνής. Αυτού που, διαφεύγον από το πεδίο της γλώσσας και άρα του ελέγχου, γίνεται ακηδεμόνευτο και, επομένως, ζωντανό. Και ως τέτοιο, κλονίζει την συμβατική αντίληψη για το θέατρο ως τόπο μίμησης, αναπαράστασης ή καθρεπτισμού της πραγματικότητας. Αντίληψη που το θέατρο του Μαρμαρινού, αλλά και των εκλεκτών του «συγγενικών» καλλιτεχνών σε Ελλάδα και εξωτερικό, τοποθετεί στο στόχαστρο και θέτει υπό συζήτηση. Να γιατί, αντίθετα και από την πικρία και του ίδιου του σκηνοθέτη, όπως αυτή εκφράστηκε στην σχετική ανοικτή επιστολή που συνέταξε, το εγχείρημα του «σκύλου του Faust», αν και άνισα με τα υπόλοιπα στοιχεία της παράστασης, δικαίωσε τους συντελεστές του, ακόμα και αν προσωρινά οδήγησε στην άρση του. Ο «Faust» του Μαρμαρινού πέτυχε να προκαλέσει «ζωή», ακόμα και αν έπρεπε να πουλήσει πρώτα την «ψυχή» του.

Ο θίασος λίγο πριν την υπόκλιση

43

«Ορυχείο Ίψεν:Ένας εχθρός του λαού συναντάει τον λαό»

Για την ελληνική θεατρική σκηνή τοdocumentary theater είναι, ακόμα, ένα πολύ νέο είδος, που σίγουρα στο μέλλον θα ανακαλύπτεται ολοένα και περισσότερο. Η τελευταία του εκδοχή ωστόσο επί ελληνικού εδάφους ήταν ένα φωτεινό παράδειγμα της σημασίας που μπορεί να έχει, όχι μόνο σε επίπεδο αισθητικής, αλλά κυρίως σε επίπεδο κοινωνικής παρέμβασης. Πρόκειται για την παράσταση «Ορυχείο Ίψεν: Ένας εχθρός του λαού συναντάει τον λαό» που παρουσιάστηκε στην αίθουσα του Δημοτικού Συμβουλίου του Δημαρχείου Θεσσαλονίκης τον προηγούμενο Γενάρη. Για να συνθέσουν την παράσταση, οι σκηνοθέτες δανείστηκαν τον μύθο του ιψενικού θεατρικού έργου «Ο εχθρός του λαού», σύλληψη για την οποία και βραβεύτηκαν από το νορβηγικό Ίδρυμα Ibsen (Ίψεν). Τοποθέτησαν, έτσι, τον γιατρό της μικρής νορβηγικής λουτρόπολης του έργου, με τα μολυσμένα νερά, που προσπαθεί να ευαισθητοποιήσει τους συμπολίτες του για τον υγειονομικό κίνδυνο που αψηφούν στον βωμό της τουριστικής ανάπλασης της περιοχής τους, στη θέση όσων αντιστέκονται στις καταστροφικές για το περιβάλλον εξορύξεις κοιτασμάτων χρυσού στην περίφημη «επένδυση» στις Σκουριές της Χαλκιδικής. Η παράσταση παίζοντας με τις προσδοκίες των θεατών που

περίμεναν να δουν το ιψενικό κείμενο να αλλάζει έτσι ώστε να αντιστοιχεί στη σημερινή πραγματικότητα των κατοίκων της Χαλκιδικής, έστησε στην αίθουσα του δημοτικού συμβουλίου μια ρεαλιστική ανα-παράσταση του έργου, όπως θα είχε σκηνοθετηθεί από οποιονδήποτε συμβατικό θίασο. Μοναδική παρέκκλιση, η παρουσία ενός πραγματικού δημοσιογράφου-ραδιοφωνικού παραγωγού, ο οποίος διέκοπτε την ροή της παράστασης, την οποία και αρχικά είχε προλογίσει, για να απευθύνει ερωτήσεις στην μία εκ των σκηνοθετών, σε έναν εξωσκηνικό ωστόσο χώρο, πίσω από τους θεατές. Με τον ορίζοντα των προσδοκιών των θεατών να έχει σχεδόν συρρικνωθεί, η παράσταση έμοιαζε να εξαντλεί τα ευρήματά της σε αυτήν την αντιπαράθεση. Μέχρι που η πραγματικότητα εισέβαλλε στη σκηνή. Στη σκηνή που είχε, ούτως ή άλλως, καταλάβει με τη σειρά της τον, θεωρητικά, κεντρικότατο χώρο για την πολιτική ζωή της πόλης. Την κεντρική αίθουσα συνεδριάσεων του Δημαρχείου.

Τότε, και ενώ η σκηνική δράση είχε διακοπεί για την προβολή ενός βίντεο από τις Σκουριές όπου κάτοικοι που υποστήριζαν τις εξορύξεις υπερασπίζονταν την καθαρότητα του νερού τους (δηλ. σε μια στιγμή όπου οι ομοιότητες με το ιψενικό κείμενο είχαν βρει την πέρα κάθε φαντασίας ολοκλήρωσή τους) και στο πλαίσιο μιας εκ των εμβόλιμων παρεμβάσεων

Το Ορυχείο Ίψεν στην αίθουσα του Δημοτικού Συμβουλίου

του δημοσιογράφου, ένας θεατής άρχισε να φωνάζει εναντίον όσων, πράγματι λανθασμένων, στοιχείων ακούγονταν στην προβολή απαιτώντας να τα διορθώσει. Επικαλούνταν μάλιστα μια επιστημονική ιδιότητα, γεγονός που οδήγησε τους θεατές στην αποδοχή του αιτήματός του περί διακοπής της παράστασης, αφού η αναγκαιότητα να ακουστεί το «σωστό» έμοιαζε κρισιμότερη από την αμηχανία των ηθοποιών που αναρωτιούνταν αν έπρεπε να συνεχίσουν την παράσταση. Την παρέμβασή του, όμως, ακολούθησαν κι άλλες, μέσα σε μια συνθήκη πλήρης αποδιοργάνωσης της θεατρικής σύμβασης, με ορισμένους θεατές (μερικοί εκ των οποίων συνδέονταν κάπως με το θέμα, πράγμα ωστόσο λογικό για το ειδικό κοινό μιας τέτοιας παράστασης και μάλιστα στη Θεσσαλονίκη που βρίσκεται τόσο κοντά στις Σκουριές) να απαιτούν να πάρουν τον λόγο για να προσθέσουν τη γνώμη τους επί των λεγομένων των προηγούμενων, και κάποιους άλλους να απαιτούν, ακόμα εντονότερα, τη συνέχεια της παράστασης, αφού όπως δήλωναν «έχουμε έρθει για να δούμε θέατρο κι όχι να ακούμε τον έναν και τον άλλον». Τι σήμαινε για αυτούς όμως η λέξη «θέατρο»; Και πόσο εντός ή εκτός του ήταν ό,τι συνέβαινε εκείνα τα λεπτά προς το τέλος της παράστασης, όπου ακόμα και το πιο έμπειρο μάτι αδυνατούσε να ξεχωρίσει τι ήταν σκηνοθετημένο και τι όχι;

Αν έχει σημασία μια απάντηση των παραπάνω, είναι για να αναδείξει την εγκυρότητα και την επιτυχία του θεατρικού στοιχήματος που έβαλαν στους εαυτούς τους και στο κοινό οι δύο σκηνοθέτες. Γιατί, πολύ περισσότερο από την ολιγόλεπτη σύγχυση γύρω από το τι ήταν «πραγματικό» και τι «σκηνοθετημένο», αυτό που κατέστησε το «Ορυχείο Ίψεν» μια ανεπανάληπτη θεατρική εμπειρία, ήταν το γεγονός ότι επέστρεψε στο θέατρο την, τραυματισμένη από τα πάσης φύσεως διασκεδαστικά θεάματα, ιδιότητά του να αποτελεί τον χώρο συνεύρεσης και συλλογικού στοχασμού πάνω στα φλέγοντα ζητήματα μιας κοινότητας. Και ακόμα περισσότερο την μοναδικότητά του, αυτή η διαδικασία να μην έχει την απολιθωμένη μορφή μιας συνεδρίασης ενός δημοτικού συμβουλίου, αλλά την φλέγουσα και αμφίρροπη φύση του πραγματικού βιώματος, που μόνο να γεννηθεί, να εκκινήσει, μπορεί από αληθινά εμπνευσμένους δημιουργούς. Και οι συντελεστές του «Ορυχείου» στάθηκαν τέτοιοι δημιουργώντας επί σκηνής μια πραγματικότητα σε αντίθεση με κάθε προσδοκία που γεννούσε ο χώρος αλλά και η αρχική πρόσληψη του θεατή. Μια πραγματικότητα που μόνο το θέατρο και μόνο στις ευτυχέστερες εκφάνσεις του μπορεί να πραγματώσει. Τι σημασία είχε, λοιπόν, αν κάποιοι από τους παρεμβαίνοντες ήταν προσχεδιασμένο να παρέμβουν; Η ρήξη μεταξύ πλατείας και σκηνής είχε επιτευχθεί όχι επειδή

Σκηνή από το πρώτο -συμβατικό- μέρος της παράστασης.

κάποιοι ανέτρεψαν τους ρόλους τους και από θεατές έγιναν ομιλητές, αλλά επειδή όλοι αναίρεσαν με την έστω και σιωπηλή συμμετοχή τους, τους παραδεδομένους κώδικες του θεάτρου, ως απλού καθρέφτη της πραγματικότητας. Επειδή το μετέτρεψαν από είδωλο σε ον.

Οι δύο παραπάνω περιπτώσεις, αλλά και ένας ικανός αριθμός άλλων παραστάσεων που χαρτογραφούν αυτά τα όρια μεταξύ θεάτρου και πραγματικότητας, μπορούν να δώσουν διέξοδο και σε μια ακόμα παρανόηση. Την νεοπλατωνική απόρριψη του θεάτρου εκ μέρους των ριζοσπαστικών κοινωνικών κινημάτων ως φορέα αναπαραγωγής των ρόλων του παθητικού αποδέκτη-θεατή και της υπεράνθρωπης ιδιοφυίας του καλλιτέχνη. Γιατί το θέατρο, όπως και κάθε τέχνη, είναι ένα εργαλείο έκφρασης και επικοινωνίας. Όπως δηλαδή και κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα. Το πόσο λοιπόν θεατρική θα είναι η πραγματικότητα ή πόσο πραγματική η θεατρικότητα έγκειται στις προθέσεις των φορέων της. Αλλά για αυτό θα μιλήσουμε στο επόμενο τεύχος.

Η στιγμή της παρέμβασης του πρώτου θεατή-επιστήμονα. Ο Χάρης Πεχλιβανίδης, ένας εκ των σκηνοθετών, παρακαλεί τους θεατές να δείξουν υπομονή και να επιτρέψουν την διακοπή.

Θεατές της παράστασης και στο βάθος το στούντιο του ραδιοφωνικού παραγωγού.

46

Ένας ακόμα θεατής έχει πάρει τον λόγο.

Μια εκ των θεατών, συμπτωματικά η κόρη του πρώτου ιδοκτήτη του Ορυχείου, παρεμβαίνει ενάντια στις εργασίες της Χρυσός ΑΕ.

47

της Ξ

ένια

ς ΠΙ

Τόκι

ο: η

γη

των

αντι

φάσε

ων

七転び八起き - Nanakorobi ya

oki

«Να πέσεις κάτω επτά φορές, να σηκωθείς οκτώ»

*ευχαριστώ θερμά την Μαριαγγελίνα

Ίσως δεν υπάρχει πιο ακριβής ιαπωνική παροιμία για να περιγράψει αυτή την αινιγματική χώρα που παρά την ισοπέδωσή της από φυσικές και πυρηνικές καταστροφές αλλά και από τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, είναι ο ναός της υψηλής τεχνολογίας και της οικονομικής ανάπτυξης. Η αφοσίωση στη σκληρή δουλειά και η υποταγή στην ομάδα συνυπάρχουν με τον πολυθεϊστικό και πρακτικό τρόπο προσέγγισης της θρησκείας και αποτελούν τους δομικούς πυλώνες τις ιαπωνικής κοινωνίας. Οι αρχές και οι ιδέες του κομφουκιανισμού, του σιντοϊσμού και του βουδισμού έχουν καλλιεργηθεί στην καθημερινότητα των Ιαπώνων με αποτέλεσμα αυτή τη θαυμαστή ισορροπία μεταξύ καινοτομίας και παράδοσης. Πότε δεν υπάρχει μία και μόνη ερμηνεία όσον αφορά την κοινωνική τους συμπεριφορά, στις αρχιτεκτονικές τους επιλογές, στο καθημερινό τελετουργικό του γεύματος ή του τσαγιού, στα σύμβολά τους ή στον, φαινομενικά, δύστροπο κώδικα επικοινωνίας τους. Σε όλα κρύβεται μια σκιώδης δεύτερη ανάγνωση που σε προκαλεί να την αποκωδικοποιήσεις.

Ένα μείγμα Ανατολής και Δύσης με ιδιαιτερότητες τέτοιες, που το καθιστούν ίσως το ευστοχότερο παράδειγμα «ανάποδου κόσμου». Εδώ η σβάστικα είναι σύμβολο καλής τύχης, οι γάτες το ίδιο -άσπρες και μαύρες-, τα βιβλία διαβάζονται από το τέλος προς την αρχή και οι επιγραφές νέον μπλέκονται με τους βουδιστικούς ναούς.Νιώθεις ότι σε πετάξανε σε έναν άλλο πλανήτη- και αυτό δεν είναι υπερβολή.

Φαινόμενο Τόκιο Σίγουρα όσες μέρες κι αν μείνεις στο Τόκιο, δεν θα δεις ούτε το μισό. Όσες γραμμές κι αν γράψεις δεν θα μπορούν να περιγράψουν ούτε τα μισά από αυτή την εμπειρία. Κι αυτό επειδή πρόκειται για το μεγαλύτερο αστικό συγκρότημα στον κόσμο, με πληθυσμό που ξεπερνά τα 34.000.000 κατοίκων με μια τέτοια οργανωτική δομή που νομίζεις ότι όλα ρυθμίζονται από κάποιον κεντρικό σέρβερ. Η πειθαρχία και ο

αυτοέλεγχος εξυπακούονται ώστε να μπορέσουν να συνυπάρξουν.

Στην πρωτεύουσα της χώρας, των 60 ενεργών ηφαιστείων, εκρήγνυται ο εγκέφαλός σου από το πλήθος κόσμου, τα άπειρα φώτα led στους δρόμους, τα αναρίθμητα τσιριχτά «arigato gozaimas»1 (αριγκάτο γκοζαϊμάς) που ακούς παντού και τις τόσες φορές, τις αναρίθμητες υποκλίσεις -ακόμα και από αγνώστους μέσα στο ασανσέρ- που πρέπει να ανοιγοκλείσεις τα μάτια σου μέσα στη μέρα για να πιστέψεις τα όσα βλέπεις. Δεν είναι εύκολα προσδιορίσιμο αν αυτή η έκδηλη ευγένεια είναι μια ανάγκη των ανθρώπων ή η πιστή ακολουθία κάποιων τυπικών κανόνων.

Ιερείς ζεν σε μικροσκοπικά υβριδικά αυτοκίνητα, πινακίδες νέον με την κάθετη γιαπωνέζικη γραφή, βαθιές και στωικές υποκλίσεις παρά τους φρενήρεις ρυθμούς. Στο μετρό, δίπλα σε γυναίκες με παραδοσιακά κιμονό, κάθονται άλλες που με το ένα χέρι φιξάρουν τις ψεύτικες βλεφαρίδες τους και με το άλλο τσεκάρουν τα updates τους στα smart phones. Έχεις την αίσθηση ότι το λουκ είναι το μοναδικό ίσως πεδίο που έχουν τέτοια ελευθερία κινήσεων, πρωτοβουλιών και δυνατότητα διαφορετικότητας κατά έναν τρόπο. Η κάθε μια είναι ένα διαφορετικό πρωτότυπο, μοναδικό και ζωντανό κολάζ διεθνών αισθητικών ρευμάτων . Η υστερική μόδα των πλαστικών επεμβάσεων ανθεί και μάλιστα εξελίσσεται και επιχειρηματικά. Στην Ν. Κορέα τα ολοκληρωμένα πακέτα που προσφέρει η ιαπωνική βιομηχανία πλαστικών επεμβάσεων (εγχείρηση, διαμονή, εισιτήρια) είναι το καλύτερο δώρο ενηλικίωσης που μπορούν να κάνουν οι γονείς στις μικρές Κορεάτισσες. Έρχονται στην Ιαπωνία για να στρογγυλέψουν και να «εξευρωπαΐσουν» τα σκιστά τους μάτια ή για να στρογγυλέψουν το πρόσωπό τους και να εξαλείψουν τις γωνίες, «παίρνοντας» λίπος από τους γλουτούς. Κι ενώ τις παρατηρείς και προσπαθείς να απαντήσεις στο «γιατί» που αναβοσβήνει σαν σε ταμπέλα νέον πάνω από το κεφάλι σου, ξαφνικά σου τραβάνε

1«Ευχαριστώ πολύ».50

την προσοχή οι ανθρώπινες διαγώνιες σειρές που σχηματίζονται μπροστά στις πόρτες του μετρό ο ένας πίσω από τον άλλο, περιμένοντας υπομονετικά, για να επιβιβαστούν. Τότε ξεκινά άλλος λαβύρινθος ερωτήσεων που θες να έχεις απάντηση πάση θυσία.

Το Τόκιο έχει τους δικούς του ρυθμούς, τη δική του παράξενη γοητεία, τη δική του μιξαρισμένη κουλτούρα, τη δική του αντίληψη του χρόνου. Του λείπει όμως χώρος, ζωτικός χώρος.

Μιας και ο χώρος είναι τόσο περιορισμένος, το Τόκιο δεν εκτείνεται κατά πλάτος της γης αλλά κατά ύψος. Θεόρατα κτίρια των δεκατριών ορόφων, όπου σε κάθε έναν από αυτά βρίσκεις εστιατόρια, μαγαζιά με βινύλια, μαγαζιά με περιοδικά, σου επιβεβαιώνουν ότι αυτή η συμπύκνωση προς τον ουρανό είναι άριστα συνδεδεμένη με το χρόνο σου. Με αυτόν δηλαδή που δεν έχεις αφού σε δύο ώρες

μπορεί να έχεις καταφέρει να περπατήσεις ένα οικοδομικό τετράγωνο αλλά να έχεις επισκεφτεί 35 ορόφους. Από τα τετραγωνικά των σπιτιών, τα καθίσματα σε εστιατόρια ή τις πόρτες στα μπαρ, όλα μοιάζουν συρρικνωμένα. Κι όλα αυτά μιλώντας για ιδιωτικούς χώρους. Για δημόσιους δεν μπορείς να μιλήσεις έτσι κι αλλιώς γιατί δεν υπάρχουν. Πλατείες, παγκάκια για να κάτσεις στους δρόμους ή κοινόχρηστα μέρη δεν υπάρχουν στο κέντρο της πόλης παρά μόνο περιφερειακά.

Χαμένοι στη μετάφραση Μετά το πρώτο πολιτισμικό σοκ, στο αεροδρόμιο, με τις τουαλέτες-πολυμηχανήματα με τα δεκάδες ακατανόητα κουμπιά ποικίλων χρήσεων αρχίζεις να αντιλαμβάνεται ότι η ευελιξία και η προσαρμοστικότητα σου πρέπει να μπουν σε λειτουργία. Παρά το αρχικό άγχος διαπίστωσα ότι άνετα βρίσκεις το Narita

52

Express (Ναρίτα Εξπρές) που σε μεταφέρει μέσα σε μια ώρα στο κέντρο της πόλης, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η συνεννόηση με τους ντόπιους είναι εξίσου εύκολη. Οι Γιαπωνέζοι στην πλειοψηφία τους δε μιλούν αγγλικά και όσοι μιλούν, μιλούν δικά τους. Με περίεργη προφορά, μπερδεύοντας και αντικαθιστώντας στις λέξεις το λ με το ρ ή προσθέτοντας στο τέλος των λέξεων ένα –ο ή ένα –ου γιατί...έτσι τους βολεύει. Άλλωστε 2 στους εκατό ανθρώπους παγκοσμίως είναι Γιαπωνέζοι, δεν έχουν ανάγκη.

Όλες τις ώρες της ημέρας αυτή η πόλη έχει κίνηση, έχει ζωή και πολύ κόσμο στους δρόμους, στα μαγαζιά και στα γραφεία και καθόλου εγκληματικότητα. Χάνεις το πορτοφόλι σου σε μπαρ και το βρίσκεις στο αστυνομικό τμήμα ή ξεχνάς το κινητό σου στο λεωφορείο από Τόκιο-Κιότο και στο στέλνουν ταχυδρομικώς σπίτι σου αφού σε έχουν ειδοποιήσει με

μέιλ! Δουλεύουν από το πρωί ως το βράδυ γι’ αυτό και μόλις επιβιβάζονται στο μετρό κατεβάζουν το κεφάλι και κοιμούνται, είτε καθιστοί, είτε όρθιοι. Ίσως από σεβασμό, ίσως από το φόβο του αγγίγματος αποφεύγουν τη σωματική επαφή, δεν μιλούν στα κινητά, δεν σπρώχνουν, ούτε φωνάζουν, ενώ οι πολλές χειρονομίες κατά τη διάρκεια της συνομιλίας εκφράζουν επιθετικότητα στο δικό τους κώδικα επικοινωνίας. Έναν κώδικα που σε ξενίζει και φαντάζει αλλόκοτος. Οι συναισθηματικές εκδηλώσεις, και πιο συγκεκριμένα αυτές του θυμού και της λύπης, θεωρούνται αγένεια και αποφεύγονται.Στα διαλείμματα από τη δουλειά, τρώνε σε κάποιο φαστφουντάδικο όπου παραγγέλνουν σε ηλεκτρονικό μηχάνημα, κάθονται στα 50 εκατοστά που τους αναλογούν στον πάγκο, με το ένα χέρι στα chopsticks (ξυλάκια) και με το άλλο στο κινητό.

Σε καμία περίπτωση όμως δεν θα καταναλώσουν τίποτα στον δρόμο και δε θα καπνίσουν παρά μόνο στους ειδικά διαμορφωμένους μεταλλικούς θαλάμους. Αν δοκιμάσεις να παραβείς αυτή τη λογική και να περπατήσεις στο δρόμο τρώγοντας ένα oni-giri (ονιγκίρι: έτοιμο σνακ από τόνο λαχανικά και ρύζι τυλιγμένο σε φύκι) θα σε κοιτάξουν λες και κρατάς χειροβομβίδα κι έτσι, θέλοντας και μη, αρχίζεις να προσαρμόζεσαι στη λογική αυτής της τυπικής ευγένειας και της διακριτικότητας.

Η τέχνη του φαγητού Διαπιστώνεις σύντομα ότι η ώρα του φαγητού είναι ιδιαίτερη και όταν αποφασίσεις να σκύψεις από το κουρτινάκι, που συνήθως έχουν στην είσοδο τα παραδοσιακά εστιατόρια, ακολουθείς μια ολόκληρη τελετουργία για να απολαύσεις το γεύμα σου. Αφού βγάλεις τα παπούτσια σου και κάτσεις στα παραδοσιακά ψάθινα χαλάκια, δυσκολεύεσαι να παραγγείλεις γιατί οι περισσότεροι κατάλογοι είναι μόνο στα ιαπωνικά. Όμως υπάρχει κι άλλη λύση. Να

δείξεις στον σερβιτόρο το φαγητό που θέλεις από τη...βιτρίνα! Στα περισσότερα εστιατόρια τα φαγητά εκτίθενται πλαστικά σε βιτρίνες και σίγουρα θα το εκμεταλλευτείς.

Μπορεί η διατροφή τους να περιλαμβάνει κυρίως ρύζι, ψάρι και πίκλες αλλά χάρη σε αυτή τη λιτότητα έμαθαν να τα αξιοποιούν στο έπακρο με μια εκλεκτικότητα και τέχνη που τα κάνει εκθέματα. Η διάταξη του τραπεζιού και ο αριστοτεχνικός τρόπος σερβιρίσματος σε κάνουν να αντιμετωπίζεις το φαγητό με μια λεπτότητα. Για πολλούς ο υγιεινός τρόπος μαγειρέματος, το είδος των τροφών και η ηρεμία κατά τη διάρκεια του γεύματος συνδέονται με το μέσο προσδόκιμο ζωής τους, το υψηλότερο παγκοσμίως.

Εφόσον καταφέρεις να τα βγάλεις πέρα με τα ωμά ψάρια, τα πολλών ειδών φύκια, τα ωμά αυγά και τις πίκλες πάντα μαζί με ρύζι, θα πρέπει να προσέχεις τις κινήσεις σου με τα ξυλάκια.

Μια απρόσεκτη κίνηση, όπως το να τα στερεώσεις κάθετα μέσα στο πιάτο σου ίσως φέρει τους γύρω σου σε μεγάλη αμηχανία μέχρι να σου εξηγήσουν ότι αυτή η θέση στα ξυλάκια συμβολίζει το θάνατο. Είπαμε, από κει που δεν το περιμένεις ξεφυτρώνουν συμβολισμοί και «αναποδιές».

Τα γλυκά φτιάχνονται επίσης με αριστοτεχνική τελειότητα, πωλούνται πολλές φορές ένα-ένα σε κουτάκια σε υψηλές τιμές και λυπάσαι να τα φας. Μπάλες ρυζιού, με γέμιση από κοκκινοφάσουλα, πράσινο τσάι, άνθη κερασιάς, φράουλες αλλά και κάστανο ή γλυκοπατάτες συνήθως πωλούνται σε ευφάνταστα καιεκλεπτυσμένα κουτάκια ή χαρτιά περιτυλίγματος. Υπάρχουν δεκάδες μαγαζιά που ασχολούνται με τις τεχνικές και την ομορφιά του πακέτου.

Η γαστρονομία στην Ιαπωνία είναι επιστήμη ολόκληρη και άρθρο ξεχωριστό.

Η χαρά του παι (χνι)διού Περπατώντας στην Ακιχάμπαρα (Akihabara), τη «συνοικία» των ηλεκτρονικών μπουχτίζεις από ηλεκτρονικούς υπολογιστές και κινητά μέχρι πλυντήρια, τηλεοράσεις, ψυγεία και όλες τις μικροσυσκευές. Μετά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο η περιοχή ήταν το κέντρο της μαύρης αγοράς ηλεκτρονικών ειδών και σήμερα είναι η χαρά του παιδιού - ανεξαρτήτως ηλικίας.

Προσπαθώντας, να περπατήσεις την πόλη και να παρατηρήσεις όσα περισσότερα μπορείς καταλαβαίνεις ότι σε δύο ώρες δεν προλαβαίνεις να δεις παρά μόνο το μισό ενός οικοδομικού τετραγώνου. Σηκώνεις τα μάτια σου και αισθάνεσαι σαν μυρμήγκι εν μέσω θεόρατων κτισμάτων «ντυμένων» με διαφημίσεις. Σε μια σειρά με τόσα πολύ στενά αλλά και πολυώροφα κτίρια ξεχνιέσαι χαζεύοντας τα δεκάδες μικροσκοπικά μαγαζάκια που πουλούν ηλεκτρονικά παιχνίδια ή πιο εφευρετικά που «δουλεύουν» με ηλιακές πλάκες, όλων των ειδών μικροσκοπικά ανταλλακτικά και εξαρτήματα, παζλ ή χνουδωτά κουκλάκια, βιντεοπαιχνίδια,

φιγούρες πλαστικές παιδικών ηρώων, νεράιδες και τέρατα, ξυλόγλυπτα, σπαθιά και ένα σωρό εντελώς άχρηστα γκατζετάκια που μπορείς να αγοράσεις και από τα αυτόματα μηχανήματα. Νιώθεις σα να γίνεσαι πάλι παιδί αλλά με την ελευθερία να πας όπου θέλεις, «ρισκάροντας» να χάσεις αμέτρητες ώρες χαζεύοντας σε δέκα ορόφους με παιχνίδια, κάρτες και περιοδικά.

Πατσίνκο-μάνιαΣτους περισσότερους κεντρικούς δρόμους βρίσκεσαι όλες τις ώρες της ημέρας να περπατάς με ένα πλήθος κόσμου φτάνοντας στα όρια της αγοραφοβίας. Στη Σιμπούγια (Shibuya) και στη Χαραζούκου (Ηarajuku) δεν χρειάζεται να περάσει ώρα για να καταλάβεις ότι είναι οι περιοχές-κάστρα του νέου αίματος και της ψυχαγωγίας.Σε αρκετές διασταυρώσεις στέκεσαι δίπλα σε άλλα 2.999 άτομα που περιμένουν για το επόμενο πράσινο φανάρι ενώ κατακλύζεσαι από πολύχρωμες οθόνες με τις οποίες οριακά αποβλακώνεσαι, μουσική από μεγάφωνα, δεκάδες καταστήματα με τέτοια ποικιλία που είναι αδύνατον να διαλέξεις οτιδήποτε μέσα σε λογικά χρονικά πλαίσια και πατσίνκο.

Οι αίθουσες πατσίνκο είναι ο ναός των μανιωδών παικτών ηλεκτρονικών παιχνιδιών. Είναι σημείο εκτόνωσης για δεκάδες κουστουμάτους Γιαπωνέζους εργαζόμενους, μετά τη δουλειά τους ή για τους μαθητές που μετά το σχολείο με αφοσίωση μαζεύονται γύρω από τα πολύχρωμα αυτά ηλεκτρονικά τύπου φλίπερ, με τα δεκάδες λαμπιόνια που σε υπνωτίζουν, σε χαζεύουν ή σε μαγεύουν. Ο μοναχικός τρόπος που παίζουν και η αφοσίωση που δείχνουν σε αφήνουν με το στόμα ανοιχτό να παρακολουθείς γύρω γύρω ηλεκτρονικά παιχνίδια άγνωστα στη Δύση, οθόνες που σε καλούν και αλλάζουν χρώματα λες και ανταγωνίζονται μεταξύ τους για το ποιο θα «φάει» περισσότερα κέρματα.

Δεκάδες μηχανήματα που εξηγούν τους κανόνες ακούγονται παράλληλα με τους «κράχτες» του μαγαζιού και τα συνεχή τσιριχτά

καλέσματά τους. Σε όλα αυτά αν προσθέσεις τη μουσική του μαγαζιού αλλά και τη μουσική από τα ηχεία στο δρόμο δημιουργούν μια κατάσταση τόσο ανυπόφορη που θες να ουρλιάξεις και σίγουρα όχι από χαρά.

Όλες οι φυλές των εφήβωνΜπορεί ο μέσος όρος ηλικίας της χώρας να είναι ένας από τους υψηλότερους παγκοσμίως και η πειθαρχία που επικρατεί να σε κάνει να πιστεύεις σε μια «υποτονική» νεολαία όμως τα φαινόμενα, και σε αυτή την περίπτωση, απατούν. Στη Xαραζούκου είναι η φωλιά της εναλλακτικής νεολαίας, των ερασιτεχνών μουσικών, της γιαπωνέζικης ροκ και πανκ σκηνής και των διαφορετικών φυλών που προκύπτουν από την ανάμειξη των στυλ και των διαφορετικών υποκουλτούρων που λανσάρουν.

Τα στυλ είναι τόσα πολλά, που παρόλο το μέγεθος του πληθυσμού και της ομοιογένειας σε άλλα πράγματα, καταλαβαίνεις ότι το στυλ είναι αυτό στο οποίο «ξεδίνουν». Το λουκ των «gotholi» (γκοθόλι) είναι τόσο αντιπροσωπευτικό της mix and match νοοτροπίας τους. Μια μείξη γκόθικ αισθητικής και λολίτας όπου οι δερμάτινες μαύρες μπότες μπλέκονται με τις ροζ δαντέλες και τα μαύρα βαμμένα μάτια με τις στέκες με αρκουδάκια και χρυσούς φιόγκους.

Tα αγόρια συνήθως πέραν τις σχολικής στολής δεν επιδίδονται τόσο έντονα σε μίξεις αν και αυτή που φοριόταν περισσότερο ήταν ένα κράμα μετροσέξουαλ και ροκ στυλ συνδυάζοντας έτσι στενά παντελόνια με αλυσίδες και τρουκς στις μπότες με τιγρέ φούτερ και ισιωμένες πράσινες ή κίτρινες τούφες μαλλιών.

Κινούμενοι σε παρέες, μπαινοβγαίνουν στα μαγαζιά που πουλούν ψεύτικες βλεφαρίδες, θήκες κινητών, άχρηστα αλλά χαριτωμένα παιχνίδια, ρούχα κάθε στυλ και αισθητικής, περιοδικά και αφίσες αλλά και σε πολλά από αυτά που σου υπενθυμίζουν ότι o Πάκμαν, ο Σούπερ-Μάριο και τα Πόκεμον είναι γιαπωνέζικης έμπνευσης και σύλληψης.

Μάνγκα-μου! Τα μαγαζιά με τα μάνγκα -τα ιαπωνικά κινούμενα σχέδια- ξεφυτρώνουν γύρω από το σταθμό της Ακιχάμπαρα. Δεν είναι τυχαία τόσο ριζωμένα στην ιαπωνική κουλτούρα-πολύ περισσότερο από ότι τα κόμικς στην Αμερική. Τα μάνγκα αναπτύχθηκαν από την ανάμειξη ουκίγιο-ε (είδος ξυλογραφίας και ζωγραφικής που αναπτύχθηκε τον 17ο εώς τον 20ο αιώνα στην Ιαπωνία) και δυτικής τεχνοτροπίας ζωγραφικής.

Το Ουκίγιο παραπέμπει στην νεανική παρορμητική κουλτούρα που άνθησε στα αστικά κέντρα του σημερινού Τόκιο, του Κιότο και της Οσάκα. Το όνομα παραπέμπει ειρωνικά στην ομόηχη λέξη Θλιβερός κόσμος, ο τόπος όπου ο θάνατος και η ανάσταση γλιτώνουν τον άνθρωπο σύμφωνα με τη βουδιστική θεολογία.Είναι η βάση των anime (άνιμε), των αμερικάνικων κόμικς και μιας σειράς εμπνεύσεων στον κόσμο του σχεδίου.

58

Άποψη του όρους Φούτζι σε ουκίγιο-ε

Οι περισσότεροι γιαπωνέζοι μαθητές κυκλοφορούν με ένα μάνγκα στο χέρι και έτσι στο μετρό ξεφυλλίζουν από τα δεξιά προς τα αριστερά, μέχρι την επόμενη στάση φορώντας πάντα την σχολική στολή-κουστούμι για τα αγόρια και φούστα με σακάκι και τις γνωστές κάλτσες ως το γόνατο για τα κορίτσια.

Πολλές φορές στη Δύση, η εικόνα αντιστρέφεται για να μη μπερδεύονται οι αναγνώστες, όμως πολλοί δημιουργοί, (όπως ο Ακίρα Τοριγιάμα (Akira Toriyama), δημιουργός του Drag-onball (Ντράγκονμπολ)) δεν ενέκριναν την τροποποίηση των έργων τους με αυτόν τον τρόπο και πλέον τα περισσότερα μάνγκα εκδίδονται με τον κλασσικό τρόπο.

Σε κάθε κτίριο με μάνγκα, στους τελευταίους ορόφους υπάρχουν τα πορνό μάνγκα σε dvds, περιοδικά, κάρτες όπου βρίσκονται μόνο άντρες και μόλις αντιληφθούν γυναικεία παρουσία και δει ξένη κατεβάζουν το κεφάλι, δεν ανταλλάσσουν καμία ματιά και πολλοί φεύγουν τρέχοντας λες και είδαν τη γειτόνισσα. Με μια γρήγορη ματιά στα ράφια καταλαβαίνεις ότι όλη αυτή η ντροπαλότητα και η συστολή στις κοινωνικές και στις ερωτικές τους σχέσεις διοχετεύεται σε μια φαντασιακή ακρότητα που απεικονίζουν και τα περισσότερα από τα εξώφυλλα του είδους. Λες και όλη αυτή η καταπίεση του χώρου σε κάθε καθημερινή δραστηριότητα βρίσκει διέξοδο εκεί που δεν υπάρχουν όρια: στη φαντασία. Η οποία φαντασία όμως με τόση καταπίεση οδεύει στην ακρότητα.

Παντού οι εξαιρέσεις επιβεβαιώνουν τον κανόναΌλη αυτή η συστολή και η ντροπαλότητα στις διαπροσωπικές σχέσεις έχει και μια άλλη έκφανση, ευκολότερα αντιληπτή όταν θελήσεις να ζητήσεις οδηγίες στο δρόμο. Σχεδόν όλοι ανεξαρτήτως ηλικίας είναι εξαιρετικά ευγενικοί και αισθάνονται μια υποχρέωση να σε εξυπηρετήσουν. Όταν όμως δεν καταλαβαίνουν τί ακριβώς αναζητάς, με γουρλωμένα μάτια και ένα αμήχανο χαμόγελο ρωτούν δεξιά και αριστερά για «ενισχύσεις» και τελικά οι επαναλαμβανόμενες υποκλίσεις συνοδεύονται από αντίστοιχες «συγγνώμες».

Μετά από αρκετές απογοητεύσεις και επιμένοντας να βρω τη συνοικία των βιβλιοπωλείων προσπάθησα να διαβάσω το χάρτη στη μέση του δρόμου.Ένας ηλικιωμένος Γιαπωνέζος, βάλθηκε να με βοηθήσει και να με πάει μετά από συνεννοήσεις με ντόπιους βιβλιοπώλες στο Τζιμπότσο (Jimbo-cho). Μια συνοικία γύρω από την περιοχή που είχαν ιδρυθεί τα τρία μεγαλύτερα πανεπιστήμια, γεμάτη βιβλιοπωλεία με αγγλικούς τίτλους με ανατολική θεματολογία, μεταχειρισμένα ή καινούργια βιβλία, γκραβούρες ουκίγιο-ε, μαγαζιά με βινύλια και cds.

Είχε σπουδάσει στο Τόκιο, ήταν αρχιτέκτονας, μιλούσε αγγλικά και δεν μπορούσε να πιστέψει ότι ταξίδεψα 20 ώρες για να δω αυτή τη χώρα, πήγε ανάποδα στο δρόμο του για βρω εγώ τον δικό μου. Επικρατεί ένας ολόκληρος μύθος για το υποκριτικό ή μη της ιαπωνικής ευγένειας.

Λειτουργεί με τρόπο καθοριστικό για την ομαλή λειτουργία της κοινωνίας πλάι στο σεβασμό προς την ιεραρχία και την τάξη.

Είχα βάλει σκοπό να βρω ένα φωτογραφικό άλμπουμ για τους αγώνες της μαζικότερης και πιο ριζοσπαστικής οργάνωσης που γνώρισε ποτέ η χώρα, την Ζενγκάκουρεν (Zengak-uren).

Εν αντιθέσει με τη Δύση, στην Ιαπωνία αμέσως μετά τον πόλεμο, αναπτύχθηκε

ένα ισχυρό φοιτητικό κίνημα, διεκδικητικού προσανατολισμού με επιρροή τεράστια για όλα τα φοιτητικά κινήματα στη Δύση, όχι μόνο στο επίπεδο της ιδεολογικής πάλης, αλλά ακόμη και στον τρόπο διεκδίκησης και μάχης, με όπλο τα κοντάρια από τα φλάμπουρα, συνήθως σώμα με σώμα με την Αστυνομία. Το 1968, ανάμεσα στα σημαντικότερα γεγονότα που καθόρισαν την πορεία του φοιτητικού κινήματος στην Ιαπωνία ήταν και οι σκληροί αγώνες εναντίον της απόφασης που αφορούσε στην ίδρυση του νέου διεθνούς αεροδρομίου Ναρίτα (Nar-ita) την κατασκευή του οποίου εθεωρείτο πως είχαν απαιτήσει οι Αμερικανοί, προκειμένου να βολεύονται περισσότερο για τις επιχειρήσεις στην ΝΑ Ασία. Δεν βρήκα κανένα βιβλίο βέβαια αφού έκπληκτος ο φινετσάτος ιδιοκτήτης του βιβλιοπωλείου μου επανέλαβε με στόμφο «we hate Zengakuren» (μισούμε την Ζενγκάκουρεν). Πήγαιναν βλέπεις κι αυτοί ενάντια στην «ανάπτυξη».

Κανόν- η θεά του ελέους Είναι άσκοπο να ψάχνεις απαντήσεις στο γιατί η Ιαπωνία είναι το καλύτερο πεδίο δουλειάς ενός αρχιτέκτονα και γιατί η ανάπτυξη είναι συνυφασμένη τόσο με το ντιζάιν. Στην ευρύτερη περιοχή της Ασακούσα (Αsakusa) αισθάνεσαι μυρμήγκι σε δάσος από τόνους γυαλιού και μετάλλου σε περίτεχνα σχέδια. Δεν υπάρχει γιατί. Γιατί μπορούν. Επιβλητικά θεόρατα κτίρια των Φίλιπ Σταρκ (Philippe Starck) και Χάρα Χιρόσι (Hara Hiroshi) βρίσκονται λίγο παραδίπλα από τον παραδοσιακό δρόμο γεμάτο ξυλόγλυπτα, θρησκευτικές μάσκες και ένα σωρό λιχουδιές με κοκκινοφάσουλα.

Με ένα σάκε στο χέρι ο δρόμος καταλήγει στον ναό του Σένζο-τζί (Senso-Ji) , τον εντυπωσιακότερο του Τόκιο με το επιχρυσωμένο κεντρικό ιερό, το αυθεντικό άγαλμα της Κανόν (Kanon) και το λιβανιστήρι που περιστοιχίζεται συνεχώς από ανθρώπους που δέχονται τον καπνό επάνω τους για να παραμείνουν υγιείς.

Δεκάδες βουδιστικοί και σιντοιστικοί βωμοί είναι χτισμένοι εκεί που δεν το περιμένεις ώστε να ικανοποιούν τα αιτήματα των Ιαπώνων. Κάθε ένας από αυτούς είναι χτισμένος προς τιμήν θεών εξειδικευμένων είτε για τις σχολικές εξετάσεις είτε για την επιτυχία στην εργασία, όπου οι Ιάπωνες με εργαλειακό τρόπο αφήνουν τις ευχές τους πάνω σε ξύλινες μικρές πινακίδες.

Ο σιντοϊσμός μπορεί να είναι η γηγενής θρησκεία όμως η ανάμειξή του με τις βουδιστικές πρακτικές διαποτίζει την καθημερινή ζωή των Ιαπώνων ενώ ο κομφουκιανισμός έχει εισαχθεί περισσότερο ως ηθικός ορανωτικός κανόνας της κοινωνίας παρά ως θρησκεία. Πολλά ιερά κτίρια γκρεμίζονται κάθε 20 χρόνια και ξαναχτίζονται με τα ίδια υλικά επιβεβαιώνοντας την υπέρτατη ιαπωνική

πίστη στο εφήμερο του υλικού κόσμου. Τα περισσότερα από τα καινούργια δεν έχουν ζωή μεγαλύτερη των 25 ετών. Αυτή η αγάπη για αλλαγή είναι μια εκδήλωση των αρχαίων θρησκευτικών αντιλήψεων που δίνουν έμφαση στη σημασία της παροδικότητας και της ανανέωσης σε συνδυασμό με την αγάπη της Σίντο για τη φύση αλλά και το βουδιστικό ιδανικό του παραδείσου. Η παράδοση και ο εκσυγχρονισμός δεν είναι αντιθετικά όπως αρχικά φαίνονται αλλά συνιστούν τμήμα μιας συνέχειας που σκοπεύει στην ισορροπία και την αρμονική συνύπαρξη δύο κόσμων.

Nightokyo H νύχτα κάνει το Τόκιο να αποκαλύπτει όλη αυτή την υπερβολή με τα led και τα νέον, κάνοντας σε να νομίζεις ότι είσαι σε τηλεοπτικό

62

στούντιο. Mε δέκα ώρες το λιγότερο καθημερινό περπάτημα είναι δύσκολο να ανακαλύψεις και τη νυχτερινή ζωή του Τόκιο. Μια βόλτα όμως στο Γκόλντεν Γκάι (Golden Gai) σε αποζημιώνει επιβεβαιώνοντάς σου ότι εδώ πάντα θα υπάρχει κάτι καινούργιο να επισκεφθείς και να παρατηρήσεις. Μέχρι να φτάσεις όμως περνώντας από γέφυρες και μισοσκότεινα στενά εμφανίζεται και η φτώχεια που μέσα στις ιλουστρασιόν διαφημίσεις και τις ορδές που κυκλοφορούν στους δρόμους, κρύβεται. Άστεγοι σε χαρτόκουτα αναζητούν μια γωνία είτε δίπλα σε σκάλες που δεν χρεισιμοποιούνται πια είτε σε πιο δυσδιάκριτα σημεία κάτω από τα φιμέ τζάμια επιβλητικών κτιρίων.

Αφού συνεχίσεις μπροστά από τα φιμέ τζάμια των κλαμπ και από ανθρώπους με στολές ρομπότ που επιδίδονται σε διάφορα happen-ings (χάπενινγκς) μες στη μέση του δρόμου, βρίσκεσαι μέσα στα στενά πλακόστρωτα δρομάκια από δεκάδες μικροσκοπικά μπαράκια των 4-8 ατόμων. Η μυστηριακή ατμόσφαιρα σου εξάπτει τη φαντασία αφού αν δεν ανοίξεις την πόρτα ή δεν κρυφοκοιτάξεις από τα κουρτινάκια δε μπορείς να δεις αν έχει καμιά θέση για σένα. Είναι σαν να μπαίνεις στο

ιδιωτικό σαλόνι κάποιου και η ατμόσφαιρα για έναν genjii (ξένος) είναι λίγο βαριά. Σε ένα από αυτά, η μπαργούμαν, η Νάκο από την Οσάκα μας εξήγησε πως δεν είναι ακατάδεχτοι με τους ξένους αλλά πολλές φορές συμπεριφέρονται έτσι από ντροπή και συστολή..

Είναι ίσως η ώρα που με λίγο σάκε ή λίγο γιαπωνέζικο ουίσκι οι γλώσσες λύνονται, η ντροπή εξαφανίζεται και στα ροκ μπαράκια με τις αφίσες των Clash και με soundtrack από Rolling stoneς οι Γιαπωνέζοι χοροπηδάνε με τις μπύρες στα χέρια και τις γραβάτες πιο χαλαρωμένες προδίδοντας ότι όσο «δούλεψαν, δούλεψαν και σήμερα». Και σίγουρα δε θα ήταν λίγο. Δίπλα βρίσκονται άλλα μπαράκια ερμητικά κλειστά που πρέπει να τολμήσεις λίγο περισσότερο για να μη μείνεις με την απορία ποιο θα ήταν το περιεχόμενο τους.

Οι διαφημίσεις από τις μικρές τηλεοράσεις που συνήθως έχουν όλα αυτά τα μαγαζιά μπερδεύεται με τις γιαπωνέζικες διαλέκτους και τη μουσική, τα εκκωφαντικά κακαρίσματά, τα σνακ γαρίδας και τα δεκάδες άχρηστα μικροπράγματα που διακοσμούν αυτά τα μπαράκια που δεν έχουν ανακαινιστεί από το

δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Το Τόκιο από τον 45ο όροφοΤην ταράτσα των αντισεισμικών Κυβερνητικών Μητροπολιτικών Γραφείων την έχουν μετατρέψει σε τουριστικό αξιοθέατο μιας και από τα 244 μέτρα της τεχνητής αυτής κορυφής έχεις την πιο σφαιρική εικόνα αφ’ υψηλού. Νομίζεις ότι κάνεις βουτιά μέσα στη νύχτα στα δισεκατομμύρια λαμπάκια που αδυνατείς να πιστέψεις ότι είναι διαμερίσματα και γραφεία. Μιλάμε για ασύλληπτα μεγέθη. Αναρωτιόμουν πόσοι άνθρωποι μπορεί να χωράνε σε ένα μόνο από τα κτήρια που έχεις απέναντί σου και δε μπορούσα να αντισταθώ στο ζουμάρισμα της κάμερας σε ένα από τα εκατοντάδες φωτεινά τετράγωνα κουτάκια, για το πιο κινηματογραφικό και εντυπωσιακό κρυφοκοίταγμα.

Όσο περισσότερο παραμένεις σε αυτή την μητρόπολη τόσο θεριεύει το τέρας της περιέργειας που κρύβεις μέσα σου. Όσο περισσότερο παρατηρείς, καταρρίπτεις τα

στερεότυπα και τους αστικούς της μύθους. Για πολλούς είναι η χώρα που συμβολίζει -μεταξύ άλλων- την απομόνωση και το θάνατο. Για άλλους, αυτή που συμβολίζει την ανάπτυξη, την ευημερία και την αναγέννηση. Για άλλη μια φορά η αλήθεια είναι στη μέση.

Είναι η χώρα με τις περισσότερες αυτοκτονίες. Όμως είναι και η χώρα με το μεγαλύτερο προσδόκιμο ζωής παγκοσμίως. Είναι η χώρα των αντιφάσεων και της μείξης των πολιτισμών με έναν εξωφρενικά αφομοιωτικό τρόπο.

Ένας τόπος που «έχοντας καλύψει το 95% του ταξιδιού σου, είσαι στα μισά του δρόμου» σύμφωνα με μια εξίσου σοφή ιαπωνική παροιμία και επιστρέφοντας κουβαλάς το αίσθημα του ανικανοποίητου.

Από την πρώτη φορά που είδα γραμμένο τον όρο alternative, αναφερόμενο κυρίως σε μουσικό είδος και μετέπειτα στην ελληνική μετάφραση του «εναλλακτικός», μου φάνηκε αστείος αλλά και κάπως ύπουλος. Η εναλλαγή έρχεται σε αντίθεση με κάτι που τείνει να γίνει καθεστώς. Μία αντίρροπη δύναμη που θα εκφραστεί με διαφορετικούς όρους, τόσο σε επίπεδο περιεχομένου όσο και σε επίπεδο αισθητικής, απέναντι σε κάτι (έτσι αόριστα) συνηθισμένο. Αν ξεπεράσουμε το μουσικό/καλλιτεχνικό κομμάτι, το όποιο έτσι και αλλιώς είναι τεράστιο, και υποκατηγοριοποιήσουμε τον παραπάνω όρο στην ελληνική (έντυπη και ηλεκτρονική) δημοσιογραφική του μορφή, τότε είμαστε μπροστά σε ένα καινούριο ρεύμα. Αυτό του μετα-εναλλακτισμού. Η γλωσσική υπέρβαση μπορεί να δικαιολογηθεί αν κάνουμε μία προσπάθεια να διαβάσουμε (όχι απλά να αναγνώσουμε) τα γραφόμενα και τα υπονοούμενα που κατακλύζουν οθόνες υπολογιστών και περίπτερα.

Σε μία περίοδο (πριν το 2006-2007) όπου τουλάχιστον σε κεντρικό πολιτικό επίπεδο τα πράγματα ήταν πολύ συγκεκριμένα, το νεοφιλελεύθερο μπλοκ ΝΔ-ΠΑΣΟΚ είχε την πρωτοκαθεδρία σε όλα τα επίπεδα: κρατικά, κοινωνικά, πολιτικά, οικονομικά, προπαγανδιστικά μέσω του Τύπου. Ωστόσο από τη διετία 2006-2007 διαφαίνεται ήδη μία πρώτη ρωγμή στη συναίνεση του κοινωνικού σώματος, μέσα από τις εξελίξεις που τροφοδότησαν οι φοιτητικές διαδηλώσεις της εποχής. Βιαίως πολύ μεγαλύτερα κοινωνικά κομμάτια (όχι μόνο οι φοιτητές) βίωσαν το πραγματικό πρόσωπο της φυσικής και ιδεολογικής καταστολής και οι ζυμώσεις που πραγματοποιήθηκαν μέσα στο κίνημα του «Μάη-Ιούνη» οδήγησαν στη ριζοσπαστικοποίηση του λόγου και της πράξης αρκετών ανθρώπων με οποιαδήποτε ιδιότητα και αν αυτοί παρουσιάζονταν (φοιτητής-εργαζόμενος-άνεργος). Ο σπόρος που είχε πέσει το 2006-2007, άνθισε τον Δεκέμβριο του 2008 όταν υπήρξε για πρώτη

του

Γ.Φ

.Εν

αλλα

κτικ

οί m

y as

s

66

φορά μεταπολιτευτικά, η υλική και πολιτική αποτύπωση της διάρρηξης του κοινωνικού συμβολαίου. Η εξεγερσιακή συνθήκη που βίωσαν χιλιάδες κόσμου άγγιξε σχεδόν κάθε πτυχή της ζωής τους και τουλάχιστον για την ηλικιακή ομάδα 20-35 ήταν καθοριστική. Διότι οι ίδιοι άνθρωποι που βίωσαν τα δύο αυτά πολύ σημαντικά γεγονότα «ενηλικιώθηκαν» παντοιοτρόπως μέσα στη μνημονιακή λαίλαπα από το 2010 μέχρι και σήμερα.

Αυτή η ενηλικίωση πέρασε ωστόσο από διάφορα στάδια, καθώς μετά το κίνημα των αγανακτισμένων και το φαινόμενο της Πλατείας Συντάγματος το 2011 (και την ακολουθούμενη και αναμενόμενη συντριβή του) διαφαίνεται πλέον για πρώτη φορά μία ρεαλιστική προοπτική (με δημοσκοπικούς όρους) αριστερής διαχείρισης μίας χώρας που τείνει να θυμίζει σεληνιακό τοπίο. Η όποια ριζοσπαστικοποίηση εκφράστηκε και με όρους δημοσιογραφικής δημιουργίας ή ανάγνωσης και διαχύθηκε στα εναλλακτικά Μέσα.

Η μίνι ιστορική αναδρομή μπορεί να ειδωθεί και ως σημείο-κλειδί στην ανάγνωση του εναλλακτικού Τύπου στην Ελλάδα, είτε αριστερόστροφης είτε δεξιόστροφης κατεύθυνσης. Οι πυλώνες του εναλλακτισμού, Athens Voice και Lifo, πρωτοστάτησαν στην αντιπαράθεση «πρωτοπόρο/αρτηριοσκληρωτικό» δίνοντας στο αναγνωστικό κοινό κάτι φρέσκο, το οποίο δεν είχε εμφανή σχέση με επιχειρηματικά και πολιτικά (κομματικά) συμφέροντα. Μία άποψη που θα έπιανε τόπο σε νέους και ανήσυχους αλλά και σε (μικρο/μεσο/μεγαλο-) αστούς, καθώς οι πολιτικές γραμμές των εντύπων δεν έπλητταν τα συμφέροντα των δεύτερων αλλά ήταν γραμμένα με μία γλώσσα αφομοιώσιμη από τους πρώτους. Και ήταν (παραμένουν) δωρεάν. Ωστόσο όταν τα πράγματα σοβάρεψαν κι έπρεπε να πάρουν θέση, το έκαναν εύκολα1. Ξαναείπαμε, είτε αριστερόστροφα είτε δεξιόστροφα.

Το αντίπαλο δέος της «πιο σκληρής» Athens Voice, η Lifo, κρατάει ίσες αποστάσεις από τη νεοφιλελεύθερη καφρίλα. Δίνει βάση σε μία πιο προσωποκεντρική αντίληψη της πολιτικής, η οποία σχετίζεται με την αποδόμηση του λόγου συγκεκριμένων προσώπων που ποτέ δεν την ξέχασαν (λ.χ. Καμίνης, Κακλάμανης) και με την εμμονή στην Αθήνα ως μητρόπολη που παραπαίει και πρέπει να αναγεννηθεί από τις στάχτες της (τα πρωτοσέλιδα της προεκλογικής περιόδου του 2010 ζέχνουν Re-think Athens)2. Τα τελευταία χρόνια, μερίδιο στο δημοσιογραφικό θόλωμα των νερών έχουν και τα περιοδικά Hot Doc και Unfollow, παρόλο που στις σελίδες τους θα βρούμε όντως αξιόλογα άρθρα (θα ήταν στατιστικά αδύνατο να συμβεί το αντίθετο).

Τα συγκεκριμένα έντυπα έχουν διαφορετική στρατηγική και εκπορεύονται από μία διαφορετική κουλτούρα. Το Hot Doc κάνει μία αριστερή σταυροφορία προσωποποιώντας κάθε φορά τον εχθρό και προσπαθώντας να τον διαλύσει. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η αντιβενιζελική και αντιπασοκική εκστρατεία το φθινόπωρο του 20133, αλλά και η αποδόμηση του Ποταμιού του Σταύρου Θεοδωράκη4. Το Unfollow από την άλλη βασίζεται στη νέα, για τα ελληνικά δεδομένα, λογική του citizen jour-nalism και της εργατικής συλλογικότητας. Και τα δύο έντυπα ωστόσο λειτουργούν σαν το αριστερό άλλοθι του μη κομματικού εντύπου που εν τέλει πρόσκειται στον ΣΥΡΙΖΑ, την εν δυνάμει αυριανή κυβερνητική δύναμη.

1Μεταξύ πολλών παραδειγμάτων μπορούμε να πάρουμε μία γεύση από το εντιτόριαλ του τεύχους 481 της Athens Voice από τον Φώτη Γεωργελέ: athensvoice.gr/the-paper/article/481/edito-481

2«Μπορεί κανείς να βοηθήσει την Αθήνα;» (Lifo, φ. 4.11.2010)

3«Οι Γερμανοί έκλεβαν και ο Βενιζέλος καθάριζε»: πρωτοσέλιδο του περιοδικού όπως κυκλοφόρησε στις 18/10/2013, βλ. koutipandoras.gr/article/45554/sto-hot-doc-poy-kykloforei-oi-germanoi-eklevan-kai-o-venizelos-katharize

4«Στήνει εκπομπές ο Σταύρος Θεοδωράκης;» hotdoc.gr/node/11067

Και αυτό είναι το ενδιαφέρον στοιχείο, αν χρησιμοποιήσουμε ως παράδειγμα τα προαναφερθέντα έντυπα. Η τρομοκρατία που έχει εξαπλωθεί από τους εργασιακούς χώρους των ΜΜΕ στην κοινωνία, μέσω της εξόφθαλμης προπαγάνδας του καθεστωτικού Τύπου, οδήγησε (και λογικά) αφενός στην απόρριψη του δημοσιογραφικού προϊόντος, ως αναξιόπιστου, από τους καταναλωτές/αναγνώστες και αφετέρου στην εκ των έσω υποβάθμιση της δουλειάς του δημοσιογράφου από τους ίδιους τους εργαζόμενους. Μέσα σε αυτό το πεδίο (χωρίς να ξέρουμε αν το αβγό έκανε την κότα ή το αντίστροφο) δημιουργήθηκε ένα ανεξάρτητο μιντιακό αντιμνημονιακό μπλοκ το οποίο την επαύριο θα διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στο εγχώριο κατεστημένο. Μία εξίσου σημαντική παράμετρος είναι η ανάδειξη και η εδραίωση της αντίληψης του «συνεργάτη» και όχι του εργαζομένου. Του ανθρώπου δηλαδή που μοιράζεται συλλογικά την ευθύνη για το προϊόν, χωρίς απαραίτητα να μοιράζεται και τα κέρδη αυτού και χωρίς να γνωρίζει ακριβώς τη σπέκουλα που στήνεται πάνω σε αυτό που παράγει5.

Φτάνουμε στο σήμερα (ή έστω στο κοντινό χθες) όπου ο μετα-εναλλακτισμός βρήκε τους φωστήρες του στο protagon.gr και πλέον στον οχετό που λέγεται Vice. To Protagon με πρωτεργάτη τον (αρχηγό πλέον) Σ. Θεοδωράκη, έχει το βλέμμα στραμμένο στην επώνυμη αρθρογραφία, κεντρώας έως συντηρητικής κατεύθυνσης, όπου βασικός πυλώνας είναι το ξεπέρασμα των πολιτικών αγκυλώσεων (Δεξιά-Αριστερά) που «μας έφτασαν ως εδώ»6. Πίσω όμως από την κατακραυγή των νεοφιλελεύθερων πολιτικών φαίνεται η αγωνία για μία διαχείριση που κλείνει επικίνδυνα το μάτι στο νεοφιλελεύθερο μοντέλο. Θα μπορούσαμε να πούμε πως το σάιτ λειτουργεί πλέον και σαν (αν)επίσημο όργανο του νεοσυσταθέντος πολιτικού φορέα του Σ. Θεοδωράκη, «το Ποτάμι».

Το Vice αποτελεί μία κατηγορία μόνο του καθώς με μόλις λίγους μήνες λειτουργίας στην

Ελλάδα φαίνεται να προελαύνει στα εγχώρια μιντιακά τεκταινόμενα, ειδικά στην ηλεκτρονική μορφή τους. Ένα Μέσο στο οποίο μπορούν να συνυπάρξουν άρθρα με οδηγίες για το σωστό γλειφομούνι αλλά και μία σοβαρή παραγωγή ντοκιμαντέρ με την κατάσταση στην Ουκρανία. Άρθρο με τίτλο «φωτογραφίζοντας κώλους στο Κοατσέλα Φέστιβαλ» με ένα ντοκιμαντέρ για τις πιάτσες ναρκωτικών στο κέντρο της Αθήνας. Σουρεαλισμός και αηδία με κοινό παρονομαστή. Παντελής έλλειψη περιεχομένου.

Διαβάζοντας και παρακολουθώντας μέσα στα χρόνια την πορεία αυτών και άλλων Μέσων που ξεπήδησαν σε συνθήκες αμφισβήτησης, προσπαθώντας να παρουσιάσουν εαυτούς ως μία εικόνα από το μέλλον που έρχεται, οδηγούμαι στο συμπέρασμα πως αν υπάρχει κάποια χαραμάδα ελπίδας μπορεί να ειδωθεί μέσα από έναν επίπονο δρόμο. Αυτόν της χαλύβδωσης των συλλογικών σκεπτικών και των περιεχομένων, της αποφυγής του ετεροπροσδιορισμού και του «σταλεγακισμού», της άρνησης της κλειστότητας με πλήρη γνώση πως όλοι οι καλοί δεν χωράνε και πως εν τέλει τα συμφέροντά μας δεν θα είναι ποτέ ίδια. Η συγκεκριμενοποίηση των χαρακτηριστικών μέσω της ανάγνωσης της συγκυρίας και του κόσμου που απευθύνεσαι μπορεί να αποβεί και λυτρωτική.

Το κείμενο γράφτηκε με ένα ελαφρό μειδίαμα μετά την ανάγνωση της διαμάχης μεταξύ Αυγής και Lifo…

Υ.Γ.: Σε όλα τα προαναφερθέντα Μέσα όπως και σε ολόκληρο τον δημοσιογραφικό κλάδο, υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι παλεύουν απέναντι σε θεούς και δαίμονες για να έχουν έλεγχο πάνω στο προϊόν της εργασίας τους και πλήρη επίγνωση της θέσης τους και αυτό δεν πρέπει να ξεπερνιέται επιπόλαια…

Υ.Γ.2: Βλέποντας την ανάρτηση στον σύνδεσμο goo.gl/XJuUCs δεν μπορούσα παρά να κάνω τη σύνδεση μεταξύ υποψηφίων, προφίλ, τρόπου ζωής και εφημερίδας που διαβάζουν.

5Ενδιαφέρουσα περίπτωση αυτή του ιδιοκτήτη του tvxs.gr και νυν υποψηφίου ευρωβουλευτή του ΣΥ.ΡΙΖ.Α., Στέλιου Κούλογλου, πίσω στο μακρινό 2011, βλ. katalipsiesiea.blogspot.gr/2011/08/tvxs_30.html

6protagon.gr/?i=protagon.el.politiki&id=3375469

Στις 5 Ιουνίου 2013, ο Κλεμάν Μερίκ πέφτει νεκρός κοντά στο σιδηροδρομικό σταθμό Saint Nazaire στο Παρίσι χτυπημένος από τις σιδηρογροθιές των φασιστών της Jeunesses Nationalistes. Ο Κλεμάν ήταν 18 χρονών αλλά δεν δολοφονήθηκε για αυτό. Ηταν ένας αντιφασίστας της δράσης, μέλος της Action Antifasciste Paris-Banlieue και ενεργός στο συνδικαλιστικό κίνημα με τη Solid-aires Etudiant.

Λίγους μήνες μετά το θάνατό του, το γαλλικό κράτος έκανε το «καθήκον» του διαλύοντας τρεις εθνικιστικές οργανώσεις. Όμως ούτε στους γάλλους συντρόφους του Clement Meric, ούτε σε κανέναν άλλο που ξερνάει με τη σαπίλα του εθνικο-ρατσιστικού οχετού δεν γεννιούνται αυταπάτες για το ρόλο του «κρατικού αντιφασισμού». Δεν πρόκειται να απαλλαχθούμε από το φασισμό παρά μόνο αν αναλάβουμε εμείς οι ίδιοι να τον τσακίσουμε.

Συνεχίζοντας αυτό που δεν πρόλαβε να κάνει ο Κλεμάν…

*απέναντι σελίδα: αφίσα καλέσματος σε πορεία

70

http://www.freequency.gr