/-;-/ (""' r

Vel5urstofa Islands

, , , ..HITAFAR A ISLANDI A IJESSARI OLD

eftir

Markus Å. Einarsson-

Reykjavik 1989

EFNISYFIRLIT

INNGANGUR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1

UTREIKNINGUR MEDALHITA OG HITALEIDRETTINGAR FRÅ ALDAMOTUM 4

YFIRLIT UM UTREIKNING MEDALHITA . 4Meteorologisk Aarbog, ILdel 1873-1919 5Islenzk vel5urfarsb6k 1920-1923 . . . . 5Vel5rattan fra og mel5 arinu 1924 6

HITALEIDRETTINGAR ARIN 1901-1930 8Hitaformulan tm = 1/9 (2t8 + 2t14 + 5t21)' 8Serst6k leil5retting manul5ina mal-agust, arin 1901-1919, vil5fonnuluna: tm = 1/9 (2t8 + 2t14 + 5t21) 10Hitaformulan: tm = 1/6 (5t8 + t17) 11Reykjavik 1911-1930 12Akureyri 1920-1930 . . . 13

HITASTUDLAR EFTIR 1930 13

LEIDRETTINGAR VEGNA MISMUNAR A VEGGSKYLUM OG SERSTÆDUMHITAMÆLASKYLUM . . . . . . . . . . . . . 16

EINSTAKAR VEDURSTODVAR - ATHUGASEMDIR 18

HELSTU EINKENNI HITAFARSINS. 19

MEDALHITI 1901-1988. . . . . . 19

STADALFRÅVIK . ARSTiDIR. . . 22Stal5alfravik manal5ar- og arshita 22Skipting I arstfl5ir . . . . . . . 23

BREYfILEIKI STADALFRÅVlKS EFTffi LANDSHLUTUM. 25

50 ARA MEDALHITI 1936-1985. . . . . . 27MeI5alhiti I januar og julI . . . . . . . 28Arsmel5alhiti 1936-1985 30Arleg hitasveifla 1936-1985 . . . . . . . 31Mel5alhiti vetrar Uanuar-mars) 1936-1985. 33Mel5alhiti sumars Uunl-agust) 1936-1985 . 34

FYLGNI MANADAR- OG ARSHITA MILLI VEDURSTODVA 35Fylgni arshita . . . 35Fylgni manal5arhita .. 36Fylgni julfhita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

Samanbur5ur a fylgni jlilfhita og håmarkshita a5 sumarlagieftir ve5urlag . . . . . 40Fylgni hita milli arstf5a . 43

HITAFARSBREYfINGAR FRÅ ALDAMOTUM 45

FYRRI RANNSOKNIR 45

ÅRSHITI . . . . . . 46Breytileiki arshita fra ari til ars 46Fimm hlyjustu og koldustu arin 1901-1988 47Skipling f afmorku5 tfmabil. . . . 495, 10 og 15 åra ra5me5altOi arshita . . . 50

ÅRSTIDAHITI. . . . . . . . . . . . . . 52Fimm hlyjustu og koldustu arstf5ir 1901-1988 . 52Hitafarsbreytingar einstakar arstf5ir . . . . . 55

FRÅVIK MEDALHITA EINSTAKRA TIMABILA FRÅ 50 ÅRA MEDALHITA1936-1985 . . . . . . . . . . . . . . . . . 59

HELSTU EINKENNI HITAFARSBREYfINGANNA 63

HEIMILDASKRA . . . . . . . . . . . . . . . 66

INNGANGUR

Hitafarsbreytingar herlendis hafa a pessari old veril5 afar miklar, allt frakuldatfmabili tveggja fyrstu aratuganna I beinu framhaldi af kaldri 19.old til6venjulegs hl:9vi15risskeil5s a arabilinu 1926-1946, svo nefnd seu dæmi um pærsveiflur I hitafari sem nanar verl5ur fjallal5 um I pessu ritl.

PVI fer fjarri al5 unnt se al5 gefa einhlftar skYringar a vel5urfarssveiflum af pvftagi sem her. eru nefndar. Enn pann dag I dag vantar kenningar sem lyst getaorsokum hitafarsbreytinga og ekki verl5ur her gerl5 tilraun til al5 bæta ur'pvf. Seum skammvinnar breytingar al5 ræl5a rna I morgum tilvikum benda a 6reglulegahegl5un vindakerfa I nagrenni landsins en pal5 vekur pa upp spurningu um hval5valdi peirri 6reglu.

A hinn b6ginn rna benda a nokkra pætti sem hafa 6tvfræ15 ahrif a hitafar aIslandi. Ma par fyrst nefna legn landsins norl5ur undir heimskautsbaug semræl5ur hæl5 s61ar og par mel5 peirri s61arorku sem til yfirborl5s berst. Einnigskiptir pal5 miklu måli al5 landil5 er umlukil5 hafi a alla vegu. Allt pal5 loft semberst al5 hefur a leil5 sinni att leil5 yfir haf.

IIafstranmar umhverfis landil5 eru mish)yir og hafa PVI auglj6s ahrif a hitafar,ekki SISt vill strendur. Segja rna al5 Island liggi amorkum hlyrra og kaldrahafstrauma. A koldum tlmabilum getur svo samspil 61fkra patta valdil5 komuhafiss upp al5 str6ndum norl5anverl5s landsins.

Svipal5 gildir um loftstr!1"ma Og hafstrauma. Mork el5a skil hlys og kalds loftseru oft I grennd vil5 Island. A peim skilum myndast lægl5ir pær er veita tilokkar hlyju lofti ur sul5ri el5a koldu ur norllri, allt eftir afst6l5u lægl5anna tillandsins. Veldur petta oft miklum og snoggum hitabreytingum.

Laks rna nefna palt landsins sjalfs hval5 hitafar varl5ar. Island er halent, hitilækkar all 6I5ru jofnu mel5 vaxandi hæll yfir sj6 auk pess sem landslag ræl5urmiklu 11m hitann vil5 akvel5nar al5stæl5ur og er hann pa allt annar I d6lum og aflatlendi en I hallandi landi.

Af framangreindu rna ral5a al5 fyllsta astæl5a er til al5 beina augum nanar al5einkennum hitafars herlendis, peim miklu hitafarsbreytingum sem orl5il5 hafa apessari old, og breytileika peirra eftir landshlutum, arstlma el5a vegna annarraal5stæl5na. I pvf skyni voru valdar samtals 32 vel5urstol5var sem allar eiga pallsammerkt al5 hafa veril5 stofnal5ar fyrir aril5 1940 og al5 hafa starfal5 nær samfleyttsll5an. Al5eins 7 pessara st615va hafa starfal5 fra aldam6tum og reyndar namælingar peirra allra lengra aftur. Ve15urst6l5varnar (1.mynd) og pau mælitlmabilsem her eru notul5 rna sja I l.toflu.

2

I.TAFLA

Vellurstoovar 02 mælitimabil notull i hessari kiinnun

l'

Stoovarnafn

ReykjavikSf5umuli 1)ArnarstapiStykkisholmurHamraendarLambavatnKvfgindisdalurporustal5ir/FlateyriSul5ureyriKjiirvogur/GjiigurBliinduos/HjaltabakkiSigluneslReyl5araGrfmseyAkureyriSandurReykjahlfl5HusavikGrfmsstal5irRaufarhiifnHallormsstal5urDalatangiTeigarhornHolar f Hornafirl5iFagurholsmyriKirkjubæjarklausturVik f MyrdalVestmannaeyjarSamsstal5irStorinupur/HællEyrarbakki

pingvellir/Heil5arbærReykjanesviti

Stytt nafn

Rvk.Sm.Arn.Sth.Hmd.Lmbv.Kvgd.Pst./Flr.Sl5r.Krv./Gjgr.Blds./Hjlt.Sg.IRl5r.Gr.Ak.Sd.RkhLHvk.Grst.Rfh.HIst.Dt.Tgh.HoLFghm.Kbkl.VikVm.Smst.Stnp./HællEb.

Pv./Hl5br.Rkn.

Mælitimabil

1901-19881934-19881931-19821901-19881937-19881923-19881928-19881928-19881922-19881931-19881928-19881934-19881901-19881901-19881931-19881936-19881925-198819<n19881921-19881937-19881939-19881901-19881922-19881903-19881926-19881926-19881901-19881929-19881901-19881901-19101923-19881936-19881931-1988

l)Hamraendar fra maf '86, Stafholtsey fra agust '88

f lJessu riti verl5ur f upphafi greint fra al5ferl5um vil5 utreikning mel5alhitaeinstakra manal5a og peim hitaleil5rettingum sem notal5ar voru. Mel5 leil5rettumhitagildum er sfl5an lYst einkennum mel5alhita arabilsins 1901-1988, stal5alfravikimanal5ar- ogarshita og hugmyndum um skiptingu arsins f arstfl5ir. pa er hitafari50 ara tfmabilsins 1936-1985 lyst serstaklega. Laks er gerl5 grein fyrirhitafarsbreytingum herlendis frå aldamotum.

3

.' •. ". ,,'

"o-1"

Grimsey.

".'"

::{o ... ". J'. 'J

"",

F/....,,·.,gvellir/

~ jKirkju

sc.~

vik

m'

Vestmannaeyjar

Arnorstapi

~årustcb(~ey"

~;~lambavatn

.,.'

Reykjanesviti

l.MYND. Ve5urst65var sem einkum er byggt il f pessari k6nnun.

4

UTREIKNINGUR MEDALHITA OG, , ,

HITALEIDRETTINGAR FRA ALDAMOTUM

IlJessum kafla er lYst peim al5ferl5um sem notal5ar hafa veril5 vil5 utreikningmel5alhita å pessari Old. Einnig er gerl5 grein fyrir leil5rettingum månal5arhitaeinstakra åra eins og pær vom framkvæmdar f pessari k6nnun eftir pvf semg6gn leyf6u.

1>al5 markmil5 var f upphafi sett al5 reyna al5 leil5retta månal5arhita einstakra årafrå upphafi mælinga fyrir hinar 32 v61du vel5urstOl5var sem pegar hafa veril5nefndar. Fyrir eina peirra, Stykkish6lm, purfti pessa p6 ekki mel5 par el5 AddaBåra SigfUsd6ttir he[ur birt leil5rettan månal5ar- og årshita hennar frå upphafimælinga haustil5 1845 til årsins 1970 (Vel5råttan, årsyfirlit 1975).

Frå årinu 1931 al5 telja reyndist f fles turn tilvikum fremur au5velt al5 lei5rettamånal5arhita einstakra åra. _ Stafal5i pal5 m.a. af pvf al5 f vinnutOflumve5urfarsdeildar Vel5urstofu Islands måtti finna og nyta pær leil5rettingar semnotal5ar hOf6u veril5 vil5 utreikning mel5alhita 1931-1%0 fyrir einstakarvel5urst6l5var. Gildi einstakra åra h6f6u hins vegar ekki veril5 leil5rett og st615 svoallt fram til årsins 1956 sem var fyrsta åril5 sem leilJrettur manalJarhiti birtist fmånal5ar- og arsyfirlitum Vel5råttunnar, rits Vel5urstofunnar.

Erfil5ara reyndist al5 atta sig a tfmabilinu 1901-1930. Fjallar meirihluti pessakafla um pal5 tfmabil j:J6tt einnig verl5i nokkul5 vikil5 al5 amnum eftir 1930.

Rett er al5 fram komi pegar f upphafi al5 mel5 leil5rettingu månal5arhita er al5 pvfstefnt al5 reiknal5ur mel5alhiti s61arhrings se sem næst pvf al5 tilsvara mel5altali 8jafndreif6ra mælinga å s6larhring, p.e. mælinga å 3 kIs!. fresti.

YFIRLIT VM UTREIKNING MEDALHITA

Her verl5ur leitast vil5 al5 draga fram pal5 sem finna rna um utreikning_mel5alhita fpeim prem ritum sem birt hafa ni5urst615ur vel5urathugana å Islandi, p.e.Meteorologisk Aarbog, ILdel tfmabili5 1873-1919, Islenzkri ve15urfarsb6k 1920­1923 og Vel5råttunni fra 1924. Em upplysingar um petta efni furl5u dreif6ar ogfåtæklegar og verl5ur vfl5a al5 geta f ey5ur. Til halds og trausts er einnig hinagæta skYrsla Emest Hovm6ller (1960).

5

Meteorologisk Aarbog, I1.del 1873-1919

1 Meteorologisk Aarbog fyrir ari5 1874 er skYrt fra pvi a5 a ve5urst66vum aIslandi og Grænlandi se mana5arme5alhiti fundinn me5 eftirfarandi a5fer5um:

tm = 1/9 (2t8 + 2t14 + 5t21)

tm = 1/4 (t7 + t14 + 2t21) ,

par sem tm er me5alhiti mana5ar og t7, t8, t14 og t21 hiti kl.7, 8, 14 og 21 a5islenskum miNima, e5a kl.8, 9, 15 og 22 GMT. Verllur i }lesslIm kana svo tileingongu miilail viIJ islenskan miIJtima l>6tt nu se miiltimi Greenwich islenskurstailaltimi allan iirsins hring.

1 arb6kinni segir a5 pessar formulur gefi nokku5 rett me5altal s6larhringshita,e5a or5rett: "...der ifOlge Resultaterne af den 2den tydske Polarexpeditionstimevise Iagttagelser paa Gr6nlands Ostkyst (Sabineoen) give en temmelig rigtigMiddelverdi for D6gnets Varme." (Sabine-eyja er a ca. 74'soN).

1 Meteorologisk Aarbog fyrir ari5 1884 er vfsa5 til fyrrnefndra a5fer5a vi5utreikning me5alhita en bætt vi5 a5 fra Ljan. 1884 seu me5alt61 reiknu5 me5pessum hætti leiilrett manllmna mai-agust fyrir fslenskar ve5urst66var vegnadaglegrar hitasveiflu. Segir a5 pessi lei5retting se tilkomin eftir margra araathuganir i Stykkish61mi og a5 hUn nai a5eins f undantekningartilvikum -0.3°c.Hovm611er (1960) segir a5 lei5rettingin se _0.1 0 til -O.2°C og a5 hun byggi a 12ara athugunum f Stykkish6lmi. Pessi lei5retting ver5ur her a eftir ætf5 nefndmai-iigiist leiIJrettingin og ver5ur nanar fjal1a5 um hana sf5ar. Hun var f notkunal1an pann tima sem fslenskar ve5urathuganir birtust f Meteorologisk Aarbog, e5aut ari5 1919.

Meteorologisk Aarbog getur næst um hitaformulur ari5 1913. Pær eru:

tm = 1/9 (2t8 + 2t14 + 5t21)

tm = 1/7 (t8 + t14 + 5t20)

Su fyrri er hin sama og nefnd var ari5 1874 en hin sf5ari hefur breyst.

Rett er a5 nefna a5 ari5 1913 var f mana5ar- og arsyfirlitum fari5 a5 gefa uppme5alhita a athugunartfmum, p.e. yfirleitt kl.?, 14 og 21. Var pvf haldi5 iifram fMeteorologisk Aarbog til 1919 og sf5an f Islenzkri veburfarsb6k arin 1920-1923.Fyrir iirin 1913-1923 er af pessum s6kum unnt a5 sannreyna hva5a formula var fnotkun fyrir einstakar ve5urst65var og einnig er fyrir arin 1913-1919 unnt a5akvarba me5algildi maf-agust lei5rettingarinnar eins og sf5ar ver5ur viki5 a5.

Islenzk veOurfarsb6k 1920-1923

Islenzk veilurfarsbOk kom f fyrsta skipti ut fyrir ari5 1920. Par er enn vib 1f5isama formula fyrir ve5urst65var sem athuga kl.8, 14 og 21 a5 fslenskum mi5tfma,p.e.:

6

tm = 1/9 (2t8 + 2t14 + 5t21)

og f vi6b6t er komin formulan:

Er pessi a6fer6 mi6u6 vi6 athugunartfma ve6urskeytasto6va.

f fslenzkri ve6urfarsb6k fyrir åri6 1921 bætist vi6 fyrir ve6urskeytasto6var:

tm = 1/6 (5t8 + t16) .

f sf6ustu fslenzku ve6urfarsb6kinni 1923 eru nefndar hitaformulurnar:

tm = 1/9 (2t8 + 2t14 + 5t21)

tm = 1/5 (2t6 + t8 + t12 + t17)

tm = 1/6 (5t8 + t17) .

Hefur på athugunartfminn kl.16 auglj6slega veri6 fluttur til kU7.

Vel!rattan fra og mel! arinu 1924

f Vel!rattunni sem kom ut f fyrsta skipti fyrir åri6 1924 er ekki minnst åa6fer6ir vi6 utreikning me6alhita fyrr en f årsyfirliti 1951. På voru eftirfarandireglur f gildi (mi6al5 vil5 årslok 1951) fyrir pær vel5urstol5var sem her eru tilumfjollunar:

a) Reyl\iavik og Akureyri: Notal5ir eru sfritandi hitamælar og peir lei6rettir me6hli15sj6n af ålestri å kvikasilfurmæli. Reiknal5ur er me6alhiti fyrir a6ra hverjaklukkustund og måna15arme6altal pannig fundi6 sem me6altal 12 ålestra ås6larhring.

b) Stykkish6Jmur, Raufarhiifn, DaJatangi, HoJar i Hornafirili og Vestmannaeyjar:Tekil5 er me6altal åtta athugana sem gerl5ar eru å priggja klukkustunda frestiallan s6larhringinn.

c) KvigindjsdaJur, B1iinduos, Grimsey, Kirl\iubæjarklaustur og Reyl\ianesviti:Ger6ar eru 4-7 athuganir å s6larhring, en fyrir pessar sto6var er fundinnmel5alhiti pri6ju hverju klukkustund mel5 pvf a6 draga !fnurit og hafa hli15sj6n afst6l5vum par sem athuga6 er åtta sinnum å s6larhring.

d) Arnarstapi, Hamraendar, Lambavatn, FJateyri, Sullureyri, Sandur, Reykjahlill,Hiisavik, Hallorrnsstallur, Teigarhorn, Vik og Samsstailir: Notu6 er formulan:

tm = 1/9 (2t8 + 2t14 + 5t21) .

e) Grimsstailir og Fagurh6Jsmyrj: Notui'5 er formulan:

tm = 1/10 (5t8 + t14 + t17 + 3t21) .

7

Stundum er t11 nota6 i sta6 t14.

f) Kjiirvogur og I>ingvellir: Notu6 er formulan:

tm = 1/6 (5t8 + t17)

g) Sig111nes: Notu6 er formulan:

tm = 1/5 (2t6 + t8 + t11 + t17) .

h) Sillllmiili og Hæll: Me6alhiti er fundinn me6 hli6sj6n af st66vum par sem ger6arem alta athuganir a s6larhring.

Eyrarbakki er ekki nefndur i pessari lysingu ur arsyfirliti Ve6rattunnar 1951.

pær a6fer6ir sem her er greint fra a6 gildi ari6 1951 vom nota6ar til a6 reikna utmana6arhita sem. si6an birtist au leillrettiuga i Ve6rattunni. pa6 skal hillS vegaritreka6 a6 mana6arhiti einstakra ara sem nota6ur ver6ur i pessari ritsmi6 erleillrettur, og er hann eftir 1930 i a6alatri6um bygg6ur a a6fer6um peim oglei6rettingum sem ve6urfarsdeild nota6i vi6 utreikning me6alhita 1931-1960. Er iarsyfirliti Ve6raltunnar 1962 greint fra peim a6fer6um.

f framangreindu yfirliti fæst m.a. sta6fest a6 elsta a6fer6in vi6 utreikningme6alhita er ennpa algengust ari6 1951, p.e.:

tm = 1/9 (2t8 + 2t14 + 5t21) .

pess rna geta her a6 um aram6t 1954/1955 var hætt a6 birta i mana6aryfirlitumVe6raltunnar me6alhita a6ra hverja klukkustund fyrir Reykjavik og Akureyri. Vi6t6k tafla me6 me6alhita a 8 athugunartimum fyrir pessar st66var og nokkrara6rar. Dreg eg pa alyktun af pessu all samsvarandi breyting hafi a sama timaor6i6 a utreikningi mellalhita peirra.

Vemleg breyting varll a utreikningi mellalhita fra januar 1956. Å peimvellurst66vum par sem ekki var athuga6 8 sinnum a s6larhring vom teknar uppprjar nyjar hitaformulur. Fra sama tima hOfst birting leillretts manallar- og~rshita i Ve6rattunni. AIlur me6alhiti birtur fyrir pann tima i Vellrattunni,Islenzkri ve6urfarsb6k og Meteorologisk Aarbog parfnast lei6rettingar, svo semallur hefur verill nefnt, nema a peim vellurst6llvum par sem athuganir vom gerIlar8 sinnum a s6larhring.

Hitaformulurnar prjar sem nu komu til s6gunnar em:

tm = 1/2 (t8 + t20) + Cl

tm = 1/2 (t8 + t21) + c2

tm = 1/6 (5t8 + t17) + c3

Hitaleillrettingar e6a hitastulllar Cl og c2 fyrir einstakar vellurst61lvar vom birtiri arsyfirliti Vellrattunnar 1955. pri6ja formulan var ætlull peim st6l5vum sem ekkiathugullu seinna en k1.17 all islenskum mi6tima. Sf15an varll pr6unin smam samansu all athugunartimi kl.21 var fær6ur fram til kl.20 og sa timi ennfremur tekinnupp a st611vum sem ekki h6f15u athugall svo seint allur.

f arsyfirliti Vellrattunnar 1955 segir svo um a6fer6ir vill utreikning mellalhita:

8

"I arsyfirliti Ye5rattunnar 1951 er ger5 grein fyrir peim a5fer5um sem nota5areru vi5 utreikning me5alhita. Samkvæmt athugun sem ger5 hefur veri5, em sumarpessar a5fer5ir ekki fulInægjandi. T.d. eru pau gildi, sem fast me5 pvf a5margfalda me5alhita k1.8 og 14 me5 tveimur, me5alhita kl.21 me5 fimm, leggjasf5an saman og deila me5 nfu, 0.1°_0.4° of ha manu5ina maf-agust. Leitazt varvi5 a5 finna nyja a5fer5, sem nota mætti a allflesturn stMvum. Ni5ursta5an var5su, a5 nota ætti me5altal atta athugana a solarhring, par sem pa5 er hægt, en aMrum st65vum skyldi nota me5altal hitans kl.8 og 20 (e5a 21) a5 vi5bættrilei5rettingu, sem er breytileg eftir arstfma og sta5. Lei5retting pessi, sem nefnarna hitastu5ul, er fundin me5 athugun a daglegri sveiflu hitans, par sem athuga5er atta sinnum a solarhring."

I arsyfirlitum Ye5rattunnar 1956 og 1958 er greint fra pvf hva5a a5fer5 vi5utreikning me1\alhita er f notkun fyrir einstakar ve1\urstMvar. Laks er farsyfirliti 1962 ger5 ftarleg grein fyrir utreikningi me1\alhita 1931-1960 og ver5urkomi5 a5 pvf sf5ar.

Lykur par meD yfirliti um utreikning me5alhita samkvæmt skrii5um heimildum fpeim prem ritum sem birt hafa ni5urstMur fslenskra ve1\urathugana.

HITALEIDRETTINGAR ARIN 1901·1930

Her a eftir ver5ur ger5 grein fyrir pvf me5 hva5a hætti hofundur lei5rettimana5arhita einstakra ara fyrir pær ve1\urst65var sem fjalIa5 er um f pessu ritiog pa fyrst fyrir arabili5 1901-1930.

Hitaformulan tm = 1/9 (2tg + 2t14 + 5t21)

Fram kom f kaflanum her a1\ framan a5 pessi hitaformula til utreikningsme1\alhita væri su elsta og jafnframt su algengasta langt frameftir pessari old.:Parf pa5 ekki a5 koma a ovart pvf a5 athugunartfmar a ve5urst65vum voru lengivel kl.8, 14 og 21 a5 fslenskum mi5tfma nema a ve5urskeytastMvum. Vert er a5ftreka a5 fyrir allmargar ve5urst65var er mana5arhiti sa sem birtist f Ye5rattunniallt til arsins 1955 reikna5ur samkvæmt pessari a5fer5. Er sa mana5arhitilei1\rettur til arsins 1930 samkvæmt pvf sem her fer a eftir. Eftir pa5 er hannhins vegar bæ5i reikna5ur og lei5rettur me5 o5rum hætti. I 2.t6flu er synt fyrirhva5a ve5urstMvar sem her eru til umfjollunar og hva5a tfmabil fram til 1930hofundur telur pessa formulu hafa veri5 nota5a.

9

2.TAFLA

Hitaformiila tm - 1/9 (218 + 2t14 + 5t21) i notkun fvrir 1931

VellurstOll Timabil Vellurstoo Timabil

Reykjavik 1901-1910 Raufarhofn 1921-1930Lambavatn 1923-1930 Teigarhorn 1901-1930P6rustabir 1928-1930 Fagurh6lsm)iri 1903-1930Subureyri 1922-1930 Vik i Myrdal 1926-1930Blondu6s 1928-1930 Vestmannaeyjar 1901-1930Grfmsey 1901-1930 Samsstabir 1929-1930Akureyri 1901-1919 St6rinupurIHæll 1901-1930Husavik 1925-1930 Eyrarbakki 1901-1910Grfmsstabir 1907-1930 og 1923-1930

Pab skal ftrekab ab ekki er porf a ab fjaIla um leibrettingar fyrir Stykkish6lm.Adda Bara Sigfiisd6ttir leibretti mebalhita par a sfnum tlma og var leibretturmebalhiti fra upphafi mælinga til arsins 1970 birtur I arsyfirliti Vebrattunnar1975.

Par eb framangreind hitaformula gefur ekki "rett" hitamebaltol, p.e. mebaltol semnalgast pab ab tilsvara 8 athugunum a s61arhring, parf ab akvarba leibrettingu ebahitastubla fyrir einstaka manubi og hverja stob. Par koma utreikningar HovmoIlers(1960) ab g6bum notum.

HovmoIler notabi I fyrsta lagi hitamælingar fra arunum 1950-1954 til ab reiknaleibrettingu vib formuluna fyrir veburstMvarnar: Reykjavik, Stykkish6lm,Bolungarvik/Galtarvita, Akureyri, Raufarhofn, Dalatanga, H61a I Hornafirbi,Kirkjubæjarklaustur og Vestmannaeyjar (HovmoIler, 1960, Table lA). f Mm lagireiknabi hann ut fyrir 11 abrar veburstMvar mebalhita byggban a somu 5 arumsamkvæmt hitaformulunni: tm = 1/2 (t8 + t21) + c2 , og hallii abur akvarbabgildi hitastublanna c2. Hann ga,f ser sem forsendu ab petta væri "rettur"mebalhiti og reiknabi ut mismun hans og mebaltala fengnum meb formulunni semher er til umræbu, p.e.: tm = 1/9 (2t8 + 2t14 + 5t21) . LIta rna a pann mismunsem leibrettingu fyrir pessa formulu (Hovmoller, 1960, Table 18), endaniburstobur I g6bu samræmi vib leibrettingar fyrrnefndu stMvanna. Rett er abtaka fram ab oIl gildi slbarnefndu toflunnar (Table 1.8) eru meb ofugu formerki.VeburstMvarnar I peirri toflu eru: Arnarstapi, Hamraendar, Subureyri, Skribuland,Sandur, Reykjahlfb, Hof f Vopnafirbi, Hallormsstabur, Teigarhorn, Vik I Myrdalog Samsstabir.

Eg hef notab utreikninga HovmoIlers og fast ,ur toflum hans hitaleibrettingarfyrir 20 stMvar. Skrabi eg gildi peirra inn alslandskort fyrir einstaka manubiog teiknabi jafngildislfnur leibrettingarinnar. Af peim korturn eru teknar utleibrettingar fyrir pær stobvar sem ekki vom meb I utreikningum Hovmollers.Leibrettingar fyrir pær stobvar sem her koma vib sogu rna finna I 3.t6flu. Par ernotabur einn aukastafur eim og gert verbur fyrir abrar leibrettingar.

10

3.TAFLA

Hitaleillrettingar fyrir formiJluna: tm - 1/9 C2tS + 2t14 + 5t21~

Vellurstiill Jan. Febr. Mars April Mai Juni Juli Ag. Sept. Okt. Nov. Des.

Reykjavik: 0.0 -0.1 0.0 -0.1 -0.3 -DA -0.3 -0.3 -0.1 0.1 0.0 0.0Lambavatn 0.0 0.0 0.0 0.0 -0.2 -0.2 -0.2 -0.3 0.0 0.0 0.0 0.0I>orusta6ir 0.0 -0.1 0.0 -0.1 -0.2 -DA -0.3 -0.3 -0.1 0.0 0.0 0.0Su6ureyri 0.0 0.0 0.0 -0.1 -0.2 -DA -0.3 -0.3 -0.1 0.0 0.0 0.0Blonduos 0.0 -0.1 0.0 -0.1 -0.3 -0.5 -DA -0.3 -0.1 0.0 0.0 0.0Grfmsey 0.0 0.0 -0.1 -0.1 -0.2 -0.1 -0.1 0.1 0.0 -0.1 0.0 0.0Akureyri -0.1 -0.1 0.0 -0.1 -0.3 -DA -DA -0.2 0.0 0.0 0.0 0.0Husavik: 0.0 0.0 0.1 0.0 0.0 -0.1 -0.1 0.1 0.1 0.0 0.1 0.0Grfmsst. 0.1 0.1 0.2 0.1 0.0 -DA -DA -0.2 0.2 0.1 0.1 0.0Raufarhofn 0.0 0.0 0.0 0.0 -0.2 -0.1 -0.2 -0.1 0.0 0.0 0.0 0.0Teigarhorn 0.0 0.0 0.0 -0.2 -0.3 -0.5 -DA -0.1 0.1 0.1 0.1 0.0Fagurh6lsm. -0.1 0.0 0.0 -0.1 -0.2 -0.2 -0.3 -0.1 0.1 0.0 0.0 -0.1Vik: 0.1 0.2 0.0 0.1 -O.l -0.2 -0.2 -0.1 0.0 0.0 0.1 0.1Vestm.eyjar 0.0 0.0 -0.1 -0.1 -0.2 -0.3 -0.2 -0.1 0.0 0.0 0.0 0.0Samssta6ir -0.2 -0.1 0.1 -0.1 -DA -0.7 -0.6 -0.3 -0.3 0.0 0.1 -0.1Storinupur 0.0 -0.2 0.1 -0.1 -DA -0.6 -0.5 -0.3 -0.2 0.1 0.1 0.0Eyrarbakki 0.0 -0.1 0.0 -0.1 -0.3 -DA -DA -0.3 -0.2 0.0 0.0 0.0

Serstok leiOretting mannllina mai-agust, arin 1901.1919,vill formuluna: tm = 1/9 (2ts + 2t14 + 5t21) •

Svo sem fram kom f yfirliti um utreikning me6alhita hofst notkun mai-ågustleillrettingar vi6 formuluna tm = 1/9 (2t8 + 2t14 + 5t21) pegar ari6 1884 og st65til og me6 1919 er fslenskar ve6urathuganir hættu a6 birtast f MeteorologiskAarbog. Her er a6eins fjalla6 um tfmabili6 1901_1919. I>ær ve6urstCi6var pessararkonnunar sem par koma vi6 sogu rna sja f 4.toflu.

4.TAFLA

Mai-iigust leillretting, vellnrstiillvar og timabil

Vellnrstiill Timabil VeIlnrstOll Timabil

Reykjavik: 1901-1910 Fagurholsmyri 1903-1919Grfmsey 1901-1919 Vestmannaeyjar 1901-1919Akureyri 1901-1919 Storinupur 1901-1919Grfmssta6ir 1907-1919 Eyrarbakki 1901-1910Teigarhorn 1901-1919

11

l>egar Hovmoller (1%0) reikna5i ut lei5rettingar fyrir formuluna sem her um ræ5ir(sbr. 3.t6flu) var mai-agust lei5rettingin ekki inni i peim utreikningum. Fyrirmana5arhita sem tekinn er ur Meteorologisk Aarbog fyrir st615var og tfmabilnefnd i 4.toflu parf pvf ab fella nillur mai-agust lei5rettinguna Mur enleibrettingarnar i 3.t6flu em nota5ar. Ver5ur pvi a5 kanna hver mai-agustlei5rettingin var fyrir einstakar stMvar og manubi.

5.TAFLA

Serstiik leillretting manullina mai-agl,st. Notull i MeteorologiskAarbog vill formuluua tm 1/9 (2t8 + 2t14 + 5t21LMellaltal 1913-1919, °C •

Vellurstiill Mai .Jlmi .JlIIi ÅgI,stReykjavik I) -0.1 -0.1 -0.1 -0.1Stykkish6lmur -0.1 -0.1 -0.1 -0.1Grfmsey -0.1 -0.1 -0.1 -0.1Akureyri -0.1 -0.2 -0.2 -0.2Grimssta5ir -0.2 -0.3 -0.3 -0.3Teigarhorn -0.1 -0.1 -0.1 -0.1Fagurh6lsmyri -0.1 -0.1 -0.1 -0.2Vestmannaeyjar -0.1 -0.1 -0.1 -0.1St6rinupur -0.2 -0.2 -0.2 -0.2Eyrarbakki 1) -0.1 -0.1 -0.1 -0.1

1) aætlu5 gildi.

Meteorologisk Aarbog gaf i mana5ar- og arsyfirlitum upp me5alhita aathugunartimum, p.e. k1.8, 14 og 21, fra og me5 arinu 1913. Ma pvi arin 1913­1919 kanna hver lei5rettingin var fyrir einstakar stMvar. Var pa5 gert fyrirstMvarnar: Stykkish6lm (a5eins nota5 til samanbur5ar), Grimsey, Akureyri,Grimssta5i, Teigarhorn, Fagurh6lsmyri, Vestmannaeyjar og St6ranup. Me5alhiti erhvorki birtur fyrir Reykjavik ne~yrarbakka pessi ar og var lei5retting fyrir pærstMvar pvi aætlu5 me5 samanbur5i vi5 hinar.

Me5allei5rettingar manu5ina mai-agust samkvæmt pessu em syndar i 5.toflu. Vompær nota5ar a ollum st65vunum (nema Stykkish6lmi) arin 1901-1912, en arin1913-1919 vom gildi einstakra mana5a samkvæmt utreiknu5um me5alhita aathugunartfmum i Meteorologisk Aarbog latin ra5a. Åretta5 skal a5 notkunin f6lsti pvi a5 fella nillur I>essa leillrettingu. Far sem lei5retting i Meteorologisk Aarboghaf5i veri5 -0.2°e var 0.2° bætt vill me5alhitann sem par var skra5ur a5ur enlei5retting ur 3.toflu var notu5.

Hitaformulan: tm = 1/6 (5tS + t17)

Fessi formula var notu5 a prem peirra ve5ursto5va sem h6fu storf fyrir 1930 ogher em me5al valdra sto5va. Var hUn reyndar i notkun a peim ollum fram yfir1940.

12

6.TAFLA

Hitaformula tm = 1/6 (5t8 + t17) i notkun fyrir 1931

Vellurstiiil

KvfgindisdalurH61ar f Hornafir6iKirkjubæjarklaustur

fra 1928fra 1922fra 1926

timabili15 1911­mi6a15ur vi15

fyrir allt ari6

Til lei6rettingar a me6alhita pessara st66va voru einfaldlega nota6irhitastu61arnir c3 sem finna rna skra6a f 9.t6flu her a eftir.

ReYl\iavik 1911-1930

Ekki er, gre}nt fra me6alhita f Reykjavik f Meteorologisk Aarbog1919. I Islenzkri ve6urfarsb6k 1920 er birtur me6alhitiathugunartima k1.8, 14 og 21 fyrir manu6ina mai-desember, enmi6a6 vi6 athugunartfma k1.6, 13 og 16.

Timabili6 1911-1920 mun me6alhiti i Reykjavik f vinnut6flum ve6urfarsdeildarvera unninn ur ve6urskeytum. Samkvæmt ve6urskjrslum fra d6nsku ve15urstofunni(i skjalasafni Ve15urstofunnar) voru at~ugunartimar pa yfirleitt k1.6, 13 og 16, påme6 einhverjum undantekningum. Eg reikna me6 al5 allan timann hafihitaformulan: tm = 1/9 (4t6 + 2t13 + 3t16) veri15 notu15 pått hvergi finni eg pa6skrå15 serstaklega. Pa alyktun dreg eg af athugunartfmum og pvf al5 sta15fest er iIslenzkri ve15urfarsbåk al5 su formula var i notkun ari15 1920. I samræmi vi6petta reikna15i eg lei6rettingar fyrir hana a grundvelli athugana al5ra hverjaklukkustund arin 1921-1925 (7.tafla). Fyrir athugun k1.13 nota15i eg me15altalathugana k1.12 og 14. Eru pessar lei6rettingar nota15ar fyrir allt timabili15 1911­1920.

7.TAFLA

Hitaleillrettingar i Reykjavik 1911-1920 fyrir formuluna:tm - 1/9 (4t6 + 2t13 + 3tI6), cC

Jan. Febr. Mars April Mai Juni JUli Ag. Sept. Okt. Nov. Des.

Reykjavik 0.0 -0.2 -0.2 -0.2 -0.2 -0.3 -0.3 -0.1 -0.2 -0.2 -0.2 0.0

Fra arinu 1921 er me6alhiti sa sem birtur er fyrir Reykjavik bygg15ur a athugunumal5ra hverja klukkustund. Arin 1921-1923 eru i vinnut6flum ve15urfarsdeildar notu15gildi a grundvelli skeytast615var og fyrrnefndrar formulu. pau gilsIi nota eg ekki,heldur pau sem bygg15 eru a athugunum al5ra hverja klukkustund. I januar-september1924 er f Ve15rattunni ekki alIs sta15ar samræmi milli svonefndrar a15a1t6flu og t6flufyrir a15ra hverja klukkustund. Eru pa gildi si15arnefndu t6flunnar notu15. Eftir pa15 erekki p6rf frekari lei15rettinga.

13

Akureyri 1920-1930

Frå 1920-mars 1922 var å Akureyri nota5ur me5alhiti ve5urskeytasto5var og voruathugunartfmar kl.6, 13 og 16 a5 Islenskum mi5tlma. Hitaformula er PVI: tm =1/9 (4t6 + 2t13 + 3t16) . Fyrir hana reikna5i eg og nota5i lei5rettingar bygg5ar åmælingum a5ra hverja klukkustund 1928-1932 (sjå 8.toflu).

I april-juni 1922 voru athugunartlmar kJ.6, 8, 13 og 16 (samkvæmt Islenzkrive5urfarsb6k)_ en eftir pa5 kJ.6, 8, )2 og 17, a.m.k. ut åri5 1923 (einnigsamkvæmt Islenzkri ve5urfarsb6k). I ve5urskeytab6kum frå Akureyri eruathugunartimar kJ.6, 12 og 17. Vir5ist hiti kJ.8 tekinn ur hitariturn enda varhitariti allavega kominn til sogunnar I ågust 1923 samkvæmt Ifnuritum Iskjalasafni Ve5urstofunnar.

An pess a5 vita pa5 me5 fullri vissu geng eg Ut frå PVI a5 hitaformulan: tm = 1/5(2t6 + t8 + t12 + t17) hafi veri5 notu5 frå april 1922-agust 1927 og hef reyndarvissu fyrir PVI a5 svo hafi veri5 Ut ari5 1923. Reikna5i eg ut og nota5ilei5rettingar fyrir pa formulu og bygg5i a mælingum a5ra hverja klukkustund1928-1932 (sja 8.t6flu).

8.TAFLA

Hitalei/lrettingar a Akureyri:al 1920-mars 1922 fyrir formidu: tm = 1I9 (4t6 + 2t13 + 3tl61bl april 1922-agust 1927 {vrir formulu: tm = 1/5 (2t6-±-J8--±.-.!I2-±-!171

.Jan. Febr. Mars April Mai .Juni .JUli Ag. Sept. Okt. Nov. Des.

a) -0.1 -0.1 -0.3. -0.3 -0.6 -0.5 -0.5 -0.3 -0.3 -0.3 0.0 0.0b) 0.0 0.0 0.1 0,1 -0.4 -0.4 -0.3 0.0 0.1 0.0 0.0 0.1

I Ve5rattunni birtist me5alhiti a5ra hverja klukkustund a Akureyri f fyrsta sinnI september 1927. Vir5ist rokrett a5 alfta a5 fra peim tima se ekki porf frekarilei5rettinga.

HITASTUDLAR EFTIR 1930

Pa5 hefur komi5 fram a5 fra og me5 arinu 1956 er me5alhiti allra ve5urstoova IVe5rattunni "rettur" e5a m.o.o. lei/lrettllr par sem porf er a. Fra peim tlma hefeg nota5 gildi Ve5rattunnar 6breytt me5 orfaum undantekningum hva5 var5arlei5rettingar vegna veggsk)ilis (sja sI5ar). Oil arin fyrir 1956 eru gildi flestrasto5va sem ekki mæla hita 8 (12) sinnum a s61arhring hins vegar reiknul5samkvæmt eldri formulum og pvf olei/lrett I Ve5rattunni. pau hef eg ekki nota5heldur stu5st vi5 vinnutoflur vel5urfarsdeildar vegna utreiknings me5alhita 1931-

14

1960 a pann hatt sem her verbur lyst.

f arsyfirliti Vebrattunnar 1962 er gerb grein fyrir utreikningum mebalhita 1931­1960 og greint fra hinum nyju formu!um sem teknar voru f notkun fra 1956 ognotabar eru vib pessa utreikninga. I vinnut6flum veburfarsdeildar rna fyrir arin1931-1955 finna reiknaban en 6leillrettan mebalhiti einstakra manaba og arasamkvæmt peim. I>ær eru, eins og reyndar pegar hefur komib fram:

samkvæmt isl. miiltima

tm = 1/2 (t8 + t20) + Cl

tm = 1/2 (t8 + t21) + c2

tm = 1/6 (5t8 + t17) + c3

samkvæmt GMT milltima

1/2 (t9 + t21) + cl

tm = 1/2 (19 + t22) + c2

tm = 1/6 (5t9 + t18) + c3

abeins notabirhitastu5la ur

Vib utreikning me~alh}ta 1931-1960 vor~ hitastublarnir Cl, c2 og c3vib utreikning jara me5altala. Eg hefi nytt vibeigandivinnut6flunum til lei5rettingar mebalhita einstakra mana5a og ara.

f 9.t6flu eru fyrir einstakar veburstGbvar skrabir hitastublar og pau tfmabil semeg notabi pa. Ef tfmabili leibrettingar lykur fyrr en arib 1955 stafar pa5 fflesturn tilvikum af pvf ab teknar hafi verib upp 8 athuganir a s6larhring.Undantekningar eru Teigarhorn og Reykjanesviti, par sem finna matti leibrettgildi lengra aftur f tfmann en annars stabar. A Kj6rvogi voru til f g6gnumveburfarsdeildar Icibrett gildi fyrir alIt tfmabilib og pvf ekki birtir hitastublarfyrir pa stGb.

15

9.TAFLA (frb.)

.Ian. Febr. Mars April Mai .Iuni .IlJ1i Åe. Sept. Okt. Nov. Des•

Grimsey'31-'50 c2 0.1 0.2 0.4 0.3 0.1 0.0 0.0 0.2 0.3 0.3 0.1 0.0'51-'60 CI 0.0 0.2 0.3 0.2 0.0 -0.1 -0.1 0.1 0.2 0.3 0.1 0.0Sandllr'31-'55 c2 0.1 0.2 0.5 0.4 0.3 0.1 0.1 0.3 0.5 0.4 0.2 0.0Husavik'31-'55 c2 0.1 0.2 0.4 0.4 0.3 0.1 0.0 0.1 0.5 0.4 0.1 0.0ReykjabliO'36-'55 c2 0.1 0.3 0.6 0.5 0.4 0.1 0.2 0.5 0.7 0.5 0.2 0.0GrimsstaOir'31-'53 c2 0.1 0.3 0.6 0.5 0.4 0.1 0.3 0.5 0.6 0.5 0.2 0.1'54-'55 CI 0.1 0.2 0.5 0.3 0.0 -0.1 -0.1 0.2 0.5 0.5 0.2 0.1Rallfarbofn'31-'46 c2 0.1 0.2 0.4 0.3 0.1 0.0 0.0 0.1 0.3 0.3 0.1 0.0Hallormsst.'37-'55 c2 0.1 0.3 0.5 0.4 0.3 0.2 0.3 0.5 0.6 0.5 0.2 0.1Dalatanei. 1939j(mi'41 c3 0.1 0.1 0.1 0.0 0.0 -0.1 0.0 -0.1 0.0 0.2 0.2 0.0Teiearborn'31·'50 c2 0.0 0.2 0.4 0.3 0.1 0.1 0.1 0.2 0.4 0.4 0.2 0.0H61ar i HornafirOi. 1922-juni'41 c3 0.1 0.2 0.3 -0.1 -0.4 -0.6 -0.5 -0.3 0.0 0.3 0.1 0.0Faellrb61sm.'31-'55 c2 0.0 0.3 0.4 0.3 0.1 0.1 0.1 0.2 0.4 0.3 0.2 0.0Kirkjllbæjarklallstllr. 1926-j(mi'41 c3 0.1 0.3 0.4 0.2 -0.3 -0.3 -0.1 0.0 0.3 0.4 0.2 -0.1Vik'31-'55 c2 0.0 0.2 0.3 0.3 0.2 0.1 0.1 0.2 0.4 0.2 0.2 0.0Vestm.eyjar'31-'41 c2 0.0 0.1 0.2 0.3 0.2 0.1 0.2 0.2 0.3 0.2 0.1 0.0SamsstaOir'31·'55 c2 0.1 0.2 0.4 0.4 0.2 0.1 0.1 0.3 0.5 0.4 0.2 0.0Hæll'31-'55 c3 0.1 0.2 0.4 0.1 -0.1 -0.2 -0.1 0.1 0.3 0.4 0.1 0.0Eyrarbakki'31-'48 c2 0.1 0.2 0.5 0.4 0.2 0.0 0.1 0.3 0.5 0.4 0.2 0.0'49-'56 c3 0.1 0.2 0.4 0.2 0.0 0.0 0.1 0.3 0.4 0.3 0.1 0.0I>in!!Vellir'36-'55 c3 0.1 0.2 0.5 0.2 0.0 0.0 0.0 0.2 0.4 0.4 0.1 0.0Reykjanesviti'31-'43 c2 0.0 0.2 0.4 0.3 0.1 0.0 0.1 0.3 0.4 0.3 0.1 0.1

Dm mel5alhita 1931-1%0 f Reykjavik segir svo f arsyfirliti Vel5nlttunnar 1962:

"Hitamælingar f Reykjavik voru gerl5ar f Landssfmahlisinu 1931-1945, fSjomannaskolanum 1946-1949 og a Reykjavikur!lugvelli fra 1950. Gerl5ar vorusamtfma athuganir a Reykjavikur!lugvelli og f Sjomannaskolanum feitt ar ogpær mælingar notal5ar til al5 aætia hita a !lugvellinum pau ar sem athugal5 var fSjomannaskolanum. Vil5 samanburl5 a athugunum a !lugvelli og f Landssfmahiisinu

16

vom nota5ar mæli?~ar vi5 Elli5aarsto5 og a Vf5ist65um, og hiti aReykjavfkurflugvelli ann 1931-1945 aætia15ur samkvæmt peim samanbur15i.Hitame15a!tali15 fyrir Reykjavfk .er pannig mi15a5 vi15 Reykjavfkurflugvoll all arin."

f pessu riti hef eg ekki se15 astæ15u til a15 mi15a mana15ar- og arshita einstakra arai Reykjavfk vi15 ReykjavfkurflugvolL Leil5ir pa15 til pess a15 mellalhiti 1931-1960fyrir Reykjavik, reikna15ur beint ut fra mælingum a hverjum mælista5, ver15urlitillega frabrug15inn peim sem birtist i arsyfirliti Ve15rattunnar 1962 eins og sYnter f 1O.t6flu.

10.TAFLA

Mellalhiti 1931-1960 I Reykjavik, al reiknallur heint ut fra mælingum a hverjummælistall. bl millaIllIr vi/) Reykjavlkllrf1l1gvoll

Jan. Febr. Mars April Mal J{ml Juli Ag. Sept. Okt. N6v. Des. Ar

a)b)

-0.1-DA

0.0-0.1

1.61.5

3.33.1

7.0 9.8 11.6 11.0 8.7 5.16.9 9.5 1'1.2 10.8 8.6 4.9

2.7 1.02.6 0.9

5.25.0

pess rna a6 lokum geta a6 manu15ina jUli 1972-oktober 1973 voru ger5arsamanbur6armælingar a hita a Reykjavlkurflugvelli og a 165 Ve5urstofunnar a15Busta6avegi 9, en par hafa ve15urathuganir i Reykjavik veri15 ger15ar sf6an9.november 1973. Ni15urst66ur samanbur15arins syndu a15 mesti munur a mana15arhitavar O.3°C f tveim mana6anna en annars a bilinu _0.1° til 0.2° (Ve15rattan,arsyfirlit 1980).

LEIDRETTINGAR VEGNA MISMUNAR A VEGGSKYLUM OG

SERSTÆDUM HITAMÆLASKYLUM

A timabilinu 1949-1959 og a nokkrum sto15um jafnvel eftir 1960 voru ave15urst66vum sett upp serstæ15 hitamælask§li i sta15 veggsk§la. Veggsk§lum var asinum tima valinn sta15ur a nor6urveggjum en pratt fyrir pa15 na5i sol stundum a15skina a veggina snemma morguns e15a seint a kvaldin. Einnig gatu husin sjalfvaldi5 truflun a hitamælingum. Fra pessu er greint i arsyfirliti Ve15rattunnar1952. Pvi mi15ur voru ovi5a ger15ar samtima mælingar i veggsk§li og serstæ15umælask§li og pess vegna ekki unnt a15 lei15retta me15alhita vegna pess munar sempar er a.

f arsyfirliti Ve15rattunnar 1962 er tafla sem synir hitamismun i veggsk§li ogserstæ15u mælask§li fyrir nokkrar ve15urst6l5var. Ennfremur eru i arsyfirliti 1966birtar samanbur15armælingar a Teigarhorni og i Vfk i MyrdaL A grundvellipessara gagna hef eg fyrir 6 ve6urst6l5var nota15 serstaka lei15rettingu vegnaveggsk§lis mi15a15 vi15 pa athugunartima sem nota5ir eru i hitaformulum og erupær lei15rettingar syndar i l1.t6flu.

f fyrrnefndri toflu i arsyfirliti Ve15rattunnar 1962 er sagt a5 lei15retting iSi5umula mi15ist vi15 athugunartima kL8 og 20 a5 islenskum mi15tima (k1.9 og 21

17

GMT). petta er ekki i samræmi vib pab sem fram kemur i sJcYringum vib taflunaum ab notabir seu athugunartimar hitaformulu, en fyrir Sibumula voru peir kL8og 17 (kL9 og 18 GMT). par sem leibrettingin er notub mibab vib paathugunartfma vill utreikning mel\alhita 1931·1960 geri eg pab einnig Mr.

A Lambavatni og i Vestmannaeyjum (p.e. a St6rhama) nota eg samu leibrettinguvegna veggsJeYlis fra upphafi mælinga p6tt fyrir 1931 se annur hitaformula notub.Vir5ist mer pab rettlætanlegt mel\ tilliti til pess ab a Teigarhorni og i Vik iMyrdal par sem sama breyting varb a formulum og par sem unnt var ab reiknaleibrettingu fyrir pær bållar eru lei5rettingar af samu stærbargrabu i bå5umtilvikum (sja l1.taflu).

A Eyrarbakka er leillretting vegna veggsJeYlis svo 6veruleg (±0.10) ab henni ersleppt.

U.TAFLA

Leillrettingar vegna mismunar Il veggskylum og serstællum hitamælaskylum

.Ian. Febr. Mars April Mai .Iiini .Ildi Ag. Sept. Okt. Nov. Des.

SillumiiIi'34.jiiIi'58 0.1 0.2 0.0 -0.3 -0.3 -0.3 -DA -0.3 0.0 0.1 0.2 0.1Lambavatn'23.jiini'56 0.3 0.3 0.2 0.0 -0.3 ·0.6 -0.5 -0.3 0.0 0.1 0.3 DAKvigindisd.1928·1945 0.5 0.5 DA 0.0 -0.3 -0.6 -0.7 -0.3 0.2 0.2 0.2 0.3'46.jiini'56 DA DA 0.3 0.1 0.0 -DA ·0.3 0.0 0.2 0.2 0.2 0.3Teigarhorn1901·1930 0.3 0.5 0.1 ·0.3 -0.8 -0.8 -0.9 -0.7 -0.2 0.0 0.1 0.21931-1964 0.3 0.5 0.2 -0.1 -0.5 ·0.6 -0.7 ·0.5 -0.1 0.1 0.1 0.3Vik1926-1930 0.1 0.1 -0.1 0.0 -0.3 -0.3 -0.1 0.0 0.0 0.0 0.1 0.21931·1963 0.1 0.1 -0.1 0.0 -0.2 -0.3 0.0 0.0 0.0 0.0 0.1 0.2Vm.eyjarokt.'21-jldi'53 0.1 0.2 0.2 0.1 -0.1 -0.2 -0.2 -0.1 0.0 0.1 0.1 0.1

Retter ab fram komi ab i aburnefndum samanburbarmælingum a Teigarhorni og iVik i MYrdal er athugunartimi kL20 a5 islenskum mi5tima en ekki kl.21 eins oglengst af var a pvi timabili sem lei5rett er fyrir. Lei5rettingarnar eru engu a5sibur notabar og getur vart skakkab miklu samanbori5 vi5 a5ra 6vissupætti. Ekkiver5ur seb nakvæmlega af sJeYrslum hvenær serstætt sJeYli var sett upp i Vik. pare5 samanburbarmælingar h6fust i januar 1964 reikna eg me5 veggsJeYli til arsloka1963.

Ab lokum skal serstaklega teki5 fram a5 samanbur5arrnælingar a Teigarhorni f6rufram timabili5 september 1964"desember 1966 og i Vik arin 1964 og 1965.Samkværnt pvi er ekki teki5 tillit til leibrettinga vegna veggsJeYlis fyrir pessarIvær stii5var vib utreikning me5alhita 1931·1960 sem birtist i arsyfirlitiVe5rattunnar 1962 og si5ar m.a. i b6k minni Ve5urfar a Islandi (1976).

18

EINSTAKAR VEDURSTODVAR . ATHUGASEMDIR

Her a5 framan hefur veri5 raki5 me5 hva5a hætti h6fundur leil5retti mana5arhitaeinstakra ara fyrir 31 vel5urst615 allt fra aldamotumpar til leil5rettingar url5uoparfar sem fyrir flestar ve15urst65var var5 ari5 1956. Vil5 pa vinnu komu framymis atri5i var5andi einstakar st6l5var, auk pess sem fyrir kom al5 aætla pyrfti ogsetja inn gildi i nokkurn tima fyrir einstakar st6l5var. Er rett al5 fara um pettanokkrum or5um.

Arnarstapi: Vegna andlåts athugunarmanns var st65in l6g15 nil5ur i oktober 1982.Manal5arhiti eftir pann tlma er aætlal5ur mel5 samanburl5i vi5 Stykkisholm.

Blondu/islHjaltabakki: A1lm6rg gildi a arunum 1963-1967 voru, aætlu5 mel5samanburl5i vi5 l>oroddsstal5i, Hraun svo og mel5alhita 1931-1960. I ljos kom a5meilalhiti i juli 1931-1960 a Blanduosi er lO.O°C en ekki 10.;;° eins og birt er iarsyfirliti Ve5rattunnar 1962 og sil5ar m.a. i bokinni Ve5urfar a Islandi (1976).

Siglunes: Arin 1934-1935 vantal5i i vinnut6flur. Fyrir pau ar var manailarhitireiknal5ur samkvæmt formulu beint ur vel5urskeytabokum.

Hallormsstallur: Serstakri hitamælalei5rettingu, +0.5° (skv. vinnut6fluvel5urfarsdeildar) var bætt vi5 manal5arhita fra upphafi mælinga til og me5oktober 1947 (pa ekki fdesember 1946). Nokku5 var um aætlanir hitagilda 1937,1939 og allt ari5 1940 mel5 samanbur5i vil5 Teigarhorn.

Vik i MYrdal: Nokkur gildi manal5arhita voru aætlu5 arin 1926-1929 mel5samanburl5i vil5 Vestmannaeyjar.

Vestmannaeyjar: Vel5urathuganir i Vestmannaeyjum voru i kaupsta5num fraupphafi (1877) til september 1921 en pa var ve5urstMin flutt a Storh6f5a. Vil5pau umskipti var5 augljost brot i samanbur5i me5alhita i Vestmannaeyjum vi5mel5alhita nalægra st6l5va. Vegna peirra utreikninga sem sil5ar verl5ur lYst reyndistnau5synlegt al5 leil5retta manal5arhita tlmabilil5 1901-september 1921 pannig a5 hitiværi mi5a5ur vi5 Storh6f5a fra aldamotum. Var petta gert me5 samanbur5i vil5mel5alhita a Eyrarbakka og Storanupi timabilin 1901-1910 og 1923-1932. Reyndistmanal5arhiti a Storhaf5a vera 0.4°-1.4°C lægri en i kaupsta5num.

Storin6purlHæll: Vi5 athugun kemur i ljos a5 svo vir5ist sem i MeteorologiskAarbog, ILdel 1910 vanti minusmerki framan vi5 hita i januar 1910 a .8toranupi.Er her nota5ur hitinn -3.8°C i sta5 3.8°C fyrir pennanmanu5. Fyriralla manu5iaranna 1902 og 1930 var me5alhiti aætla5ur me5 samanbur5i vi5 Eyrarbakka.Einnig var oktober,desember 1919 aætlal5ur me5 samanbur5i vi5 Vestmannaeyjar.Notu5 voru aætlu5 gildi ur vinnutaflu ve5urfarsdeildar tfmabili5 januar 1931-juni1932, en pa tok ve5urst65in Hæll vi5. K6nnun syndi a5 ekki var parf serstakrarlei5rettingar vegna flutnings ve5urst6l5varinnar fra Storanupi yfir a Hæl.

Eyrarbakki: A sama hått og fyrir Storanup leiddi athugun i Ijos a5 minusmerkivanti a5 61lum lfkindum i Meteorologisk Aarbog framan vi5 hitann i januar 1910.Er her pvi notal5ur hitinn -3.3°C i sta5 3.3°C fyrir pennan manu5 par e5 utiloka5er al5 reikna me5 ovenjulegum hlyindum a tveim ve5urstMvum i k61dum manu5i.

L' i \1\U,,,,, II

19

HELSTU EINKENNI HITAFARSINS

MEDALHITI 1901·1988

I>egar hefur komi5 fram a5 a5eins 7 hinna 32 voldu ve5urstMva sem hofu slOrffyrir 1940 hafa starfa5 nær samfeIlt fra aldamotum og allar reyndar lengur enpa5. StMvarnar em: Reykjavik, Stykki~h6lmur, Grimsey, Akureyri, Teigarhoru,Vestmannaeyjar og St6riniipur/Hæll. I Stykkisholmi, sem er elsta islenskave5urstMin, hofust athuganir sIDla ars 1845 og næstelsta stMin, Teigarhorn, varstofnu5 ari5 1873 og pa undir heitinu Bemfjor5ur.

Fram til pessa em pa5 hitamælingar fra Stykkisholmi sem !yrst og fremst hafaveri5 nota5ar til a5 lysa hitafarsbreytingum herlendis, enda um "lengstamælitfmabili5 a5 ræ5a auk pess sem par hefur hiti veri5 lei5rettur allt fra upphafimælinga eins og fram hefur komi5.

I>a5 er vel vi5 hæfi a5 hefja umfjollun um hitafar a pessari old me5 pvi a5 lita ame5alhita arabilsins 1901-1988 !yrir framangreindar 7 ve5urslO5var (12.tafla).Itreka5 skal a5 me5alhiti i Vestmannaeyjum er mi5a5ur vi5 StorhoIDa allttfmabili5.

Arlegur gangur me5alhita 1901-1988 er syndur a 2.mynd !yrir sex stMvanna i12.toflu. Bæ5i i lOflu og a mynd koma pegar fram nokkur megineinkennihitafarsins sem benda rna a, svo sellJ. breytileiki armwiflj! elli!:....!ll1- hYor! Jlffi

'~~fSi:Bt2~rr~~!'~Ærirt!~~~5g~~inil~g~~~5~~~t~~;~~o~dT~illi~E!1~n'~~Iltr~~~~~i~~(Rvk., Sth.). AthYg'liSvert er a5 i Grimsey reynist mars-miinnilm: vera !l;all:lilstimanu5ur arsins og em ve.t.r~~ma~~.~irnir januar-mars_Jeyndar me5, svipa5an . ..

.. .. "" I""'" ~ ( , .. I l' lotA..' 17"" <~"'/[.'::i +'':;-C.f y'\ ~'V\-'J t.t'\."H, tv1 !,-t.·I/\'I,.'Lf. " '·A... G;:;·'t.. ."r,<,~,l I

6",', (.\, .l' i·C'; ti', r Oi'f 'T. it j 3,'" i I.I t~/I'" .:.1.'"j

20

me5alhita. Vi/j n()r5ur- og austurstriindina (Gr. og Tgh.) svo og f Vestmannaeyjumer 1ftill sem enginn munur il me5alhita f jUlf og i1gust.

Stnp.1 HællStnp./Hæll

8

6

""..-- .......'I / ,\./ '\

// .~/ \

·1 •

~ \ ,r \ ,. . ,1\'. . 'r / \ "-

2 _ ..... ..,. • • ........ Vm.-- / \ -Vm.--- _ •

• / \ Rvk.O1-:--:-:-:=-...=.---::".-'--------------__-"""-1Rvk. • ..............-

4

O(

10

-2

-4

J F M A M J J Å S o N D

o(

]0

8

6

4

2

o..,-

-2

-4

•/'•

Tgh._._. _e""'-

..........-.-./ ---. / .....:'\

/ / " .. / , \/ I ' •. , \

I I ~ •. / \". I •

\I :--.

/ ,'./ '- ,'e_Tgh.

.... Gr.

Ak .

J F M A M J J Å S o N D

2.MYND. Arlegur gangur hitans 1901-1988 f ReykjaVIK, Grfmsey,Akureyri, Teigarhorni, Vestmannaeyjum og St6ranupiIHæli.

21

13.TAFLA

Hæsti 02 lællsti mana/larmellalhiti 1901·1988. °C

Jan. Febr. Mars April Mai Juni JUli All. Sept. Okt. Nov. Des.

Reykjavikhæst 3.6 5.4 6.1 6.3 9.3 11.5 13.2 12.3 11.8 7.8 6.5 4.7

ar 1964 1932 1929 1) 1935 1941 1936 1939 1939 1915 1945 1933lægst -7.3 -3.3 -4.0 -0.8 2.3 7.7 8.5 8.2 5.3 0.3 -1.7 -3.6

ar 1918 1935 1979 1917 1979 1922 1983 1983 1918 1917 1919 1973StvkkishOlmur

hæst 3.1 4.7 5.4 5.4 8.2 10.3 12.2 11.8 10.8 7.8 5.2 4.0ar 1987 1932 1929 1974 1935 1941 1933 1939 1939 1946 1945 1933

lægst -12.2 -4.9 -4.7 -2.4 0.9 5.9 8.3 6.4 4.8 -0.5 -1.9 -4.6ar 1918 1935 1902 1917 1979 1907 1970 1903 1979 1917 1973 1973

Grimseyhæst 3.2 3.2 3.8 4.0 6.7 8.9 10.6 10.8 9.3 7.2 3.9 3.4

ar 1947 1932 1964 1974 1939 1909 1927 1939 1941 1946 2) 1933lægst -13.4 -6.9 -6.2 -5.0 -1.6 3.0 4.0 4.3 3.3 -1.7 -3.5 -5.3

ar 1918 1902 1968 1917 1979 1907 1915 1903 3) 1917 1973 1973Akureyri

hæst 3.2 5.0 5.9 6.8 9.5 12.6 13.3 13.2 11.6 7.9 4.8 3.7ar 1947 1932 1929 1974 1933 1933 4) 1947 1941 1946 1956 1933

lægst -13.6 -6.0 -6.7 -3.9 -0.3 5.8 6.3 5.6 3.6 -2.5 -5.1 -6.0ar 1918 1902 1919 1917 1979 1907 1915 1903 1979 1917 1910 1973

Teillarhornhæst 3.6 3.7 6.1 6.3 7.2 9.5 10.9 10.8 10.0 7.2 5.1 3.8

ar 1973 5) 1929 1974 6) 1933 1933 1947 1941 7) 1945 1953lægst -8.0 -3.6 -4.3 -2.5 0.4 3.8 6.5 5.8 4.4 0.7 -2.7 -3.3

ar 1918 1969 1919 1917 1979 1907 1907 1907 1918 8) 1973 1973Vestmannaeyjar

hæst 4.4 5.9 6.0 6.0 8.1 9.7 11.4 11.0 10.9 7.9 6.7 5.5ar 9) 1932 1929 1974 1935 1909 10) 11) 1941 1915 1945 1933

lægst -4.2 -2.2 -2.7 -1.0 2.4 6.8 8.0 7.9 5.5 1.4 -0.7 -1.8ar 1918 1906 1919 1917 1979 1975 1983 12) 1918 1917 1919 1916

StorinupurfHællhæst 2.7 3.3 5.4 5.7 9.1 11.5 13.9 12.1 11.2 7.8 4.7 3.3

ar 1947 1932 1929 1974 1935 1933 1939 1939 1939 1915 1945 1933lægst -8.1 -5.3 -5.8 -2.3 1.5 7.4 8.7 7.9 4.0 -1.1 -4.0 -5.1

ar 1918 1935 1979 1917 1979 1914 1983 1921 1918 1926 1969 1973

1) 1926, 1974. 2) 1941, 1956, 1960. 3) 1918, 1979. 4) 1927, 1933. 5) 1926,1932, 1948, 1959. 6) 1936, 1961. 7) 1908, 1915, 1959. 8) 1917, 1926. 9)1947, 1964. 10) 1933, 1936. 11) 1950, 1953. 12) 1903, 1912.

Me5alhiti einstakra mana5a getur breyst afar miki5 fra ari til ars. Landi5 ligguroft nærri markum hlyrra og kaldra loftmassa, læg5ir eru J:>vi ti5ar og getursta5setning peirra ymist leitt til langvarandi nor5anatta me5 kulda e5a su51ægraatta mc5 hlyindum svo mestu andstæ5urnar seu nefndar. pcssi breytileiki kemurskYrt fram i 13.taf1u par sem syndur er hæsti og lægsti mana5arme5alhiti semkomi5 hefur fyrir a st65vunum sja fra aldamotum.

Pvi mi5ur er me5alhiti 1901-1988 fyrir sja ve5urstoovar alltof rfr efnivi5ur til a5

22

veita fullnægjandi yfirlit um breytilegt hitafar a landinu el5a til samanburl5ar vil5skemmri tfmabiL Sf5ar f iJessum kafta ver5ur vali5 heppilegt og einkennandi 50ara tfmabil iJar sem nær allar hinar viildu 32 ve15urstii5var koma vil5 siigu. Mel5iJeim hætti ver5ur unnt a5 lysa hitafarinu nanar og jafnframt ver5ur me5alhitiiJess tfmabils akj6sanlegt hjalpartæki vi5 samanburl5 milli afmarka5ra tfmabilaiJegar fjalla5 ver5ur um hitafarsbreytingar fra aldam6tum. Um hlyjustu ogkiildustu ar og arstf5ir aldarinnar er fjalla5 i sf5ari kafta.

STADALFRAVIK - ARSTfmR

StaOalfråvik månallar· og årshita

Sta5alfravik mana5ar- og arshita er g65ur mælikvar15i a hversu breytilegurmana15ar- og arshiti er fra ari til ars. Ver15ur jJessari stær15, lYst her a eftir, bæ15iarlegum gangi hennar og breytileika eftir landshlutum. Ymist ver5ur byggt atimabilunum 1901-1985 e5a 1941-1985.

Samanbur15ur stal5alfraviks milli iJessara tveggja timabila (vrir iJær 7 ve5urstii5varsem starfa5 hafa alla iildina synir a15 iJar a milli er oftast 6vemlegur munur. Selitil5 a einstaka manu5i nær munurinn a15eins 9 sinnum a5 fara yfir 0.2°e oga5eins einu sinni rett yfir 0.3° (i Gr.). Fyrir arshitann em fravikin millitfmabilanna a bilinu _0.06° til 0.10°.

A 3.mynd rna sja ariegan gang sta15alfraviks 1901-1985 (vrir iJrjar ve15urst6l5var,Akureyri sem, eins og sf5ar ver5ur sYnt, er i iJeim landshiuta iJar semsta5alfravik em hæst, Vestmannaeyjar iJar sem sta15alfravik er fiesta manu15ilægst og loks (vrir Reykjavik. Sja rna al5 stal5alfravik er mjiig breytilegt eftirarstima. Stærst er iJa5 manul5ina januar-mars og er athyglisvert a5 hæstu gildi era5 finna i mars a iJessum iJrem stii15vum. A iJa15 vf5a vi5 um nor5an- og austanvertlandil5 og a SulSurlandsundiriendinu (Stnp./Hæll, Eb., I>v./HlSbr.). Annars sta15ar erjanuargildilS jafnhatt elSa heldur hærra.

f iillum landshlutum skera manulSirnir juni-agust sig ur me5 lægst gildista5alfraviks.

Hinn mikli og skarpi munur stalSalfraviks milli vetrar og sumars symr a15mana5arhiti ver15ur einkum breytilegur fra ari til ars a5 vetrarlagi iJegar læg15irem ti15ar og· djupar og me15alstalSsetning iJeirra milSa15 vilS landi/5 6regluleg. A5sumarlagi er myndin allt iinnur. Hitamunur hlyrra og kaldra loftmassa er iJamiklu minni og ekki jafn voldugt a5streymi loftmassa og a15 vetrarlagi.

Skipting i arstillir

3.MYND. Sta5alfravik mana5arhita 1901-1985 i Reykjavik,Vestmannaeyjum og a Akureyri.

ilj

Å 5 ONDJ

23

F M A M JJ

°cAk.

2 Ak.

Vm. Rvk.

Vm.

l -

Athyglisvert er hversu greinilega manu5irnir juni-agllst skera sig ur me5 lægstume5algildi sta5alfraviks, tæplega 1.0°C fyrir alla prja manu5ina. Teljast peir hervera sumar.

Laks eru manu5irnir september-desember nokku5 svipa5ir, po pannig a5sta5alfravik eykst eftir pvf sem a hausti5 li5ur. Eru gildin a bilinu 1.4°-1.8°C e5ai meginatri5um mitt a milli sumars og veturs. J>etta fjogurra mana5a timabil teIsther vera haust.

J>a5 ver5ur a5 teljast heppilegt vegna ti5s samanbur5ar a5 hinar andstæ5u arsti5irsumar og vetur hafa jafnmarga manu5i. Hins vegar er rett a5 hafa i huga hva5var5ar vor og haust a5 aukinn fjoldi mana5a i me5altali arsti5ar dregur urbreytileika stær5arinnar milli ara.

Svo vir5ist vi5 athugun linuritanna a 3.mynd a5 skipta megi arinu nokku5greinilega i arstillir a grundvelli sta5alfråviks. Se teki5 me5altal sta5alfraviks 7ve5urst65va arabili5 1901-1985 og 32 st65va 1941-1985 fyrir einstaka manu5i fæsti ba5um tilvikum sama heildarmynd svo sem sja rna a 4.mynd. Greinilegustubreytingar milli einstakra mana5a eru milli mars og april, mai og juni, agust ogseptember og loks desember og januar. Helsta undantekningin er hversu lagtgildi februar hefur fyrir timabili5 1941-1985 samanbori5 vi5 januar og mars.

f umfjollun um hitafar eftir arstima mun eg f pessu riti skipta arinu i arstillira grundvelli pess breytileika sta5alfraviks sem lesa rna ur 4.mynd. Manu5irnirjanuar-mars sem hafa i storum dråtturn stærstu fravikin um e5a yfir 2.0°Cteljast vera vetur. Manu5irnir april-mai me5 sta5alfravik l'so-1.6°C teljast vor.

24

2

c- -Sta~alfråvik månaoarhito

VETUR meool to I 7 veou rstoova 1901 -1985

- -;-;-:- f---,- ;-;:- -.. . .AUS T.. . ..

~OR Ho. • o.·. . ..• • • o.· . . ..I--. .,

SUMAR c---

- l-o, ••• ..... .......... 0.0 •• .......... 0.0 •• .......... ..... .....

0·0 • ..... ..... .....J F M A M J J A SON O

A SON OJF M A M JJ

~ -Sta~o Ifrå vik månaoorhito

V ETUR meoattal 32 ve~u r sfobva 1941 -1985

..,..,..,. r-:-;7"

f- HA US T -::: VOR r--

~~ - -SUMAR -

f- -..... ............ .......... ..... .......... ........•...... '" .. ....... . .. ....

2

4.MYND. Stal5alfravik manal5arhita, mel5altal 7 ve15urst6l5va1901-1985 og 32 st6l5va 1941-1985.

25

BREYTILEIKI STADALFRA.VIKS EFTIR LANDSHLUTUM

"

"'"•

Sta6alfrcvik arshita1941-1985. oC

"",

,,,.

,

'"

.'

0,6

5.MYND. Sta6alfravik arshita 1941-1985, cc.

•

Me6 pvi a6 lita a sta6alfravik timabilsins 1941-1985 em allar hinar v6ldu 32ve5urst65var me5 og pvi unnt a5 gera se nokkra grein fyrir breytileika pess eftirlandshlutum.

Sta5alfravik arshita (5.mynd) er a nær 6llum ve5urst65vunum lægra ensta6alfravik pess mana6ar sem hefur lægst gildi en pa5 er eins og fram hefurkomi6 einhver mana5anna juni-agust. Arsgildi einstakra stb6va liggja a bilinuO.53°-0.90oe og er pvi breytileiki eftir landshlutum ekki ykjamikilL Lægst em

pau vi6 su6urstr6ndina en hækka sf6an nar6ur a b6ginn og em nær alls sta6ar"'O.800e um nar6anvert landi6. Em håmarksgildin a Nar6austurlandi. Fyrir hvemlandshIuta fyrir sig rna segja a6 afar 1ftill munur se a annesjum og innsveiturn.Sist a pa6 p6 vits um Su5urland.

Sta6alfravik jan6arhita 1941-1985 er synt a 6.mynd. Pa6 er megineinkenni pessakarts hversu mikill munur er milli annesja og innsveita. Ma segja a6 svo se i6llum landshlutumpar sem innsveitir er a6 finna. Stærst er sta6alfraviki6, e6a efvill mestur breytileiki januarhitans fra ari til ars, i innsveiturn, vf6a a bilinu2.4°_2.6°C. Hamarki nær jla6 i innsveiturn nar5austanlands. Gildi vil5 strendur emvf6ast a bilinu 1.8°-2.1°C, lægst allra sy5st vil5 su15urstr6ndina (Vm., Vik), aDalatanga og yst a Snæfellsnesi (Arn.).

Stoi!lolfrovik monobarhita,OCJanuormånubir 1941-1985

"

71'

2,0

26

'"

",,,. ..'

'"

.,'

.,

6.MYND. Stal5alfravik januarhita 1941-1985, 0c.

Stal5alfravik jiilihita 1941-1985 er synt a 7.mynd. I>al5 er vfl5astminna en helmingur januargilda (sfst a Norl5austurlandi) ogVesturlandi er munurinn reyndar enn meiri.

hvar a landinua Sul5ur· og

f innsveitum a Norl5austurlandi er mjag greinilegt håmarkssvæl5i mel5 hæstu gildi1.47°C.. a Grfmsstal5um og 1.35°C f Reykjahlfl5. Milli Austfjarl5a og innsveitanorl5austanlands er al5 finna langmesta muninn milli strandlengju og innsveita ena Norl5austurlandi na verulega hå gildi allt til strandar.

Lægst gildi stal5alfravika f julf er al5 finna a Su6austurlandi, fra O.52°C aFagurh6lsmyri upp f 0.71°C a H6lum f Hornafirl5i. Låg gildi teygja sig sfl5anvestur mel5 su6urstrandinni.

Dm su6vestan- og vestanvert landil5 er sta6alfraviki6 a bilinu O.7°·1.0°C. Gildinhækka talsvert inn til landsins a Sul5urlandsundirlendinu, en a Vesturlandi erIftill munur a annesjum og innsveitum.

Hinn mikli munur sem er a stal5alfraviki julfhita a Nor6austurlandi annars vegarog Su6ur- og Vesturlandi hins vegar er merki um 61fkt vel5urlag a sumrin. ffyrrnefnda landshlutanum fara saman su61ægar attir, bjartvi6ri og sums sta6arhnukapeyr sem lei6ir til mikilla hlyinda. Nor6lægu attirnar eru par aftur a m6timjag svalar. Fyrir kemur .al5 annar pessara 6lfku flokka ve6urlags ral5i al5 mesturfkjum f heilan manul5. A Su6ur- og Vesturlandi eru hitasveiflur eftir vel5urlagiaftur a m6ti miklu minni. S6lskini fylgir par gjarnan sval nor6an- el5anorl5austanatt og f su151ægu attunum er skYjal5 og oft urkoma.

50 ÅRA MEDALHITI 1936·1985

Uta rna svo a at5 breytileiki stat5alfraviks i juni og agust se svipat5ur pvi semher hefur verit5 lyst fyrir juli.

"".

,,'

Stobalfråvik manaoarhito ~C

Juli'monu1)ir 1941-1985

".

"

..

27

"

7.MYND. Stat5alfnivik julfhita 1941-1985, 0C.

'O'"

I pessum kafla er met5alhiti 50 ara timabilsins 1936-1985 valinn i pvi skyni at5lysa nokkru nanar hitafari landsins. I>at5 ræt5ur miklu um val timabilsins at5met5alhiti pess er til fyrir 29 hinna 32 voldu vet5urstMva. At5eins prjar peirra(Hmd., HIst., DL) h6fu vet5urathuganir skommu eftir 1936 (1.tafla) og ervitaskuld horn hIit5sj6n af met5aIhita peirra st6t5va p6tt a vanti 1-3 ar. I>at5 styrkireinnig valit5 at5 munur a met5alhita pessa timabils og met5alhita 1901-1988 a peim 7vet5urst6t5vum sem starfat5 hafa allt fra aldam6tum er 1ftilL Er arsmet5alhiti 1936­1985 0.1°_0.2°C hærri en 1901-1988 og vetrarhiti Ganuar-mars) somuleit5is.Sumarhitinn Guni-agust) synir fravik a bilinu ±0.1°C.

Her a eftir vert5ur stuttlega rakinn sa munur sem er a met5alhita manat5annajanuar og jUli milli tfmabilanna 1936-1985 og 1931-1%0. Sit5an vert5ur lystyfi~litskortum sem syna arsmet5alhita, arlega hitasveiflu, vetrarhita og sumarhitaa Islandi 1936-1985.

Vit5 gert5 korta yfir ars-, vetrar- og sumarhita var su leit5 valin at5 aætlamet5alhita 50 ara timabilsins fyrir 49 vel5urstot5var sem mel5alhiti 1931-1960 hefurveril5 reiknal5ur fyrir (sjii Ld. Vel5urfar a Islandi, 1976) i vi15b6t vil5 pær stol5varsem her er fjallal5 um. Var einfaldlega gerl5ur samanburl5ur a me15alhita 1931-1960og 1936-1985 fyrir stMvarnar 29 sem storfut5u allt 50 ara timabilit5 og hann

28

notal5ur til leil5rettinga. Vil5 teikningu kortanna er reynt al5 aætla lauslega hitafyrir fjalllendi næst byggl5 og svæl5i umhverfis ve15urst615var sem liggja hatt, enal5 615ru leyti kemur halendi landsins ekki vil5 s6gu.

Melialhiti i januar og juli

H6fundurbirti a sfnum tima kort yfir mel5alhita 1931-1960 fyrir manul5ina janllarog juli (M.AE., 1976). Em pau kort sYnd a 8. og 9.mynd. Ekki vom unninsamsvarandi kort fyrir tfmabilil5 1936-1985 f pessu riti heldur valin su leil5 al5lYsa f stuttu mali al5 hval5a leyti mel5alhiti pess tfmabils vfkur fra kortunum. Ersa samanburl5ur byggl5ur a vel5urst6l5vunum 29 sem st6rfu15u allt 50 ara tfmabilil5.Ma reyndar strax sla pvf fOstu al5 megineinkennin em pau s6mu pott dalftillhitamunur komi fram.

MEDALHlTl Å iSLAND! i JANUt..R.19JI-1960.

,.

P'

",

" .' ".

I"

8.MYND. Mel5alhiti f januar 1931-1960.

".

29

f januar er me1\alhiti 50 ara timabilsins 1936-1985 lægri en me1\altal 30 åratfmabilsins 1931-1960 um allt land. Kemur pa1\ sannarlega ekki a ovart pegarhamar em f huga pær hitafarsbreytingar sem fjalla1\ ver6ur um sf1\ar. Mestur ermunurinn a Nor1\ur- og Austurlandi, um 0.5°C, O.3°C vestanlands en O.1°-0.2°Csunnanlands. Hi1\ skygg1\a svæ1\i vi6 su6urstrondina par sem januarhiti er yfir OOCværi næstum obreytt pott mi6a6 væri vi1\ tfmabili1\ 1936-1985 (8.mynd).

f juli er somu sogu a1\ segja og f januar. Me1\alhiti pessa mana6ar 1936-1985 erO.1°·0.6°C lægri en tfmabili1\ 1931-1960. Ekki er unnt a1\ lysa pessum mun eftirlandshlutum pvf a1\ hann er oreglulegur. Fyrir a1\urnefndar 29 ve6ursto1\var erme6almunurinn 0.3°c.

A kortinu sem s)lnir me1\alhita f jUlf 1931-1960 (9.mynd) em pau svæ1\i par semhitinn nær lOoC skygg6. Svæ1\in yr6u pau somu en litillega samandregin væri 50ara tfmabili1\ nota1\. Reyndar fer julfhitinn yfir 11°C sums sta1\ar f Borgarfir6i, ahofu1\borgarsvæ1\inu, vf1\ast a Su1\urlandsundirlendinu og austur fyrirKirkjubæjarklaustur hvort tfmabili1\ sem nota1\ er.

",,, ,.' ,,' ..

,.,

9.MYND. Me1\alhiti f juli 1931-1960.

",

MEOALHITI A iSLAND1 i JULI. 1931-1960.

30

Arsme/}alhiti 1936·1985

A 10.mynd er syndur årsmellalhiti 1936-1985. Er korti5 teikna5 samkv~mt peimforsendum sem geti5 var um a5 framan.

H~stu gildi arsme5alhita, 5SC, er a5 finna sy5st vi5 su5urstrondina (Loftsalir,Vik). Um sunn,anvert landi5 er hann vi5ast, a bilinu 4°-5°C en fer p6 undir 4°Ci uppsvei!um Arnes- og RangarvallasYslna. Arshitinn l~kkar mjog greinilega i attfra sj6. A Su5urlandsundirlendinu ver5ur su I~kkun ekki a5 marki fyrr en komi5er i uppsveitirnar og hefur meginhluti sv~5isins svipa5an arshita. L~gsta gildiarshita a ve5urst65 sunnanlands er 3.3°C a pingvollumlHei5arb~.

Vi5 sunnanver5an Faxafl6a n~r årshitinn 4.7°C (Rvk.) og er par vi5a yfir 4°C enI~kkar svo pegar inn i Borgarfjor5 kemur. Vi5 Brei5afjor15 og a Vestfjor5um emgildin svipu15 a laglendi e15a 3°-4°e.

•

,,, I. '"

",,,o

50 åra årsmebalhifi1936 - 1985, °c

'"' \".

.r

lO.MYND. 50 ara arsme15alhiti 1936-1985.

Um nor15anvert landi15 n~r arsme15alhitinn 6vi15a 3SC en fer ni15ur fyrir 2°C parsem kaldast er i bygg15. Lækkun arshitans inn til landsins er nokku5 fl6kin ipessum landshiuta vegna mikilla fjar15a, dala og fjalllendis. A ystu annesjum emgildin vi5a um dIa rett undir 3°e. Hamarksgildi, um 3SC, em gjarnan ifjar5arbotnum svo sem i Skagafir15i, Eyjafir15i og vi15 Skjalfanda en si15an fer hitiI~kkandi inn dalina. L~gstu gildi arsme15alhitans er al5 finna i innstu sveitum og

31

pa einkum narllaustanlands par sem byggll liggur hått yfir sj6. Er arsmellalhitinnf Reykjahlf/5 1.7°C og a Grfmsst6l5um 0.7°C.

A Flj6tsdalsheralli bregllur svo vill all arsmellalhiti er um 1°C hærri å Innheralli enå Utheralli. pall sama kemur f Ij6s se liM a mellalhita einstaks vetrarmanallar(8.mynd) ella mellalhita vetrar (12.mynd). parna stenst su regla ekki all vetrarhitilækki all jafnalli mell vaxandi fjarlægll fra sj6 og kemur pall greinilega fram farsme5altali. Lj6st er a5 a innanver5u Flj6tsdalshera5i eiga su51ægir loftstraumara5 vetrarlagi grei5ari a5gang en utar. Sta5festir konnun å lagmarks- oghåmarkshita eftir ve5urlagi petta (M.AE., 1983, bls.33).

Vm Austfir5i må a5 lokum segja a5 par er arsme5alhiti pess tfmabils sem her ertil umræ5u a bilinu 3S-4°C sem er mjog svipa5 og a vestanver5u landinu, p.e.vi5 Brei5afjor5 og a Vestfjor5um. Hafa ber 136 f huga f pessu tilviki sem og65rum a5 me5alhiti arsins segir ekki alla soguna um einkenni hitafars og rna m.a.sja talsver5an mun a Austfjor5um og Vesturlandi pegar liM er å arlegahitasveiflu.

Arleg hitasveifla 1936-1985

A l1.mynd er yfirlitskort sem symr me5altal arlegrar hitasveiflu 1936-1985, enarleg hitasveifla er munurinn a me5alhita hlyjasta og kaldasta manallar arsins.Vi5 ger5 kortsins er, eins og fyrr hefur komi5 fram, nota5ur 50 ara me5alhitifyrir 29 ve5urst65var og til hli5sj6nar einnig lei5rettur 50 ara me5alhiti 49 st65va.Munur årlegrar hitasveiflu milli tfmabilanna 1936-1985 og 1931-1960 reyndistfyrir flestar hinna 29 sto5va sem nota5ar voru vi5 samanburllinn vera ±0.3°C.SYnir karM pvf allgott yfirlit byggt a 78 ve5ursto5vum.

32

.. " ".

Arleg hitasveifIa1936 -1985, °C

:'1

9~9

.,.' ,,'

1l.MYND. Arleg hitasveifla 1936-1985

Arleg hitasveifIa er agætur mælikvarl5i a hafræn ahrif a hitafaril5. Uti! sveifIaber vott um nalægl5 hafs en st6r sveifIa al5 landil5 sjalft riil5i einnig talsverl5u umhitafaril5.

Her a landi er arleg hitasveifla lægst a annesjast6l5vum a Austfjorl5um, innan vil59°e (Dalatangi 8.7°e, Kambanes 8.9°C). Sama gildir um Vestmannaeyjar (8.7°C)og Grimsey (8.9°C). Hitasveiflan eykst sil5an almennt er fjær dregur sj6, en p6mel5 mismunandi hætti.

Kortil5 synir greinilega al5 stærst er hitasveiflan i innsveiturn norl5austanlands.Eru hæstu gildin 14.6°e i Reykjahlil5 og 15.6°e i Mol5rudal a Fjollum. Gefur pviauga leil5 al5 um norl5austanvert landil5 verl5ur munur annesja og innsveita mestur.

A Sul5urIandi og vil5 Faxafl6a eykst arIega hitasveiflan nokkul5 fra strond tilinnsveita en hil5 sama verl5ur varIa sagt um Breil5afjorl5 og Vestfirl5i. par erugildin Iftil5 breytileg.

Hafræn ahrif virl5ast mun greini!egri vil5 austurstrondina en vesturstrondina. ErarIeg hitasveifla almennt 1°·2°e lægri eystra. Lfklegt rna telja al5 meginorsokpessa se su al5 austanlands eru hafattir villa til5astar. Vestanlands eru hins vegaraus9ægar og norl5austIægar attir af landi alis stal5ar til5ari en hafattir (sjaM.AE., 1976, 43.mynd, bls.1B).

33

MeOalhiti vetrar (januar-mars) 1936-1985

A 12.mynd rna sja mellalhita vetrar 1936-1985 og er pa vetur skilgreindur semmanullirnir januar-mars eins og fram kom I kafla um stallalfravik og arstillir.Helstu einkenni pessa korts eru sem her segir:

Vetrarhiti er yfir frostmarki a takmorkullum svællum um sunnanvert landill. paueru: nær all sullurstrondin, Austfirllir (p6 ekki innfirllirnir), Reykjanes allt nori)urfyrir hOfui)borgarsvæi)ii) og loks strondin allra yst a Snæfellsnesi. Hæstu gildivetrarhita eru 1.8°C I Vestmannaeyjum og 1.7°C I Vik I Myrdal.

Vii) Breillafjiirll og a Vestfjiiri)um er vetrarhitinn yfirleitt a bilinu -O.3°C ti! _1°Cnærri striindinni en p6 mun lægri innst I Hvammsfirlli og I innanverlluIsafjari)ardjupi.

A Norllurlandi nær vetrarhiti pvf ai) vera hærri en _1°C a alleimt tveimvellurstiillvum, _O.6°C a SigiunesilReyllarii og -O.~C I Grimsey. Villast er hann abilinu _1°C til -~oC og ennpii lægri linnsveitum norllaustanlands, allt nillur 1­6°C I MMrudal. A GrlmsstMum er vetrarhitinn -4HC og I Reykjahlill -3.9°C.

Um allt land gi!dir all vetrarhiti lækkar mei) vaxandi fjarlæRi) fra sj6 mell peirriundantekningu p6 all a Innheralli er hann 1°C hærri en a Utheralli. Hefur pegarverill drepill a pa sk)iringu all sulllægir loftstraumar eigi greil\ari allgang allInnheralli all vetrarlagi.

I"

o

";..

50 ara meoolhitivefrar (jon.-mors)1936-1985,oC

12.MYND. Mellalhiti vetrar Oan.-mars) 1936-1985.

34

Meilalhiti sumars (jiini.agiist) 1936-1985

Her em manubirnir junf-agust skilgreindir sem sumar f samræmi vib pab semfram kom f kafla um stabalfn'ivik og arstf15ir. SYnir 13.mynd meilalhita sumars1936-1985.

Sumarhiti nær lOoC a meginhluta Suburlands, hafubborgarsvæbinu og asmasvæbum f Borgarfirbi, Eyjafirbi og a Innherabi. Benda rna a ab sumarhitinn ernanast sa sami, rumlega lOOC, a allu Suburlandundirlendinu fra strand tiluppsveita.

Auk peirra svæba sem pegar hafa verib nefnd nær sumarhiti 9°C a laglendi vibFaxafloa og Breibafjarb svo og a svæbum f Skagafirbi, Eyjafirbi, f Ai5aldal, vibMYvatn, f Kelduhverfi og a Fljotsdalsherabi.

'" '" I.

50 åra mebalhiti5umars (juni' - ogust)1936 - 1985, "(

13.MYND. Mebalhiti sumars (junf-agust) 1936-1985.

Lægstu gildi sumarhita, a bilinu 7°-8°C, er svo sem vænta rna ab finna aannesjum a Norbur- og Austurlandi svo og f peim innsveiturn norbaustanlandssem liggja hatt. Er pa mibab vib byggt land en ekki reynt ab meta hitahålendisins.

35

FYLGNI MANADAR. OG ÅRSHITA MILLI VEDURSTODVA

Her ver15ur lYst ni15urst615um utreikninga a fylgni arshita og me15alhita einstakramana15a milli hinna 32 ve15urst615va sem mana15arhiti var lei15rettur fyrir. Var hvereinst6k ve15urst615 valin sem grllnnstii/l og fylgni mana15ar- og arshita hennar vi15samsvarandi hita hverrar hinna st615vanna reikna5ur ut fyrir pa15 timabil semvi5komandi st615var eiga sameiginlegt innan heildartimabilsins 1901-1985. Pettapy15ir a15 fyrir hverja grunnst615 byggja utreikningar fyrir einstakan manu5 e15aari5 a 47-85 hitagildum par e15 engin st615 h6f st6rf si15ar en 1939 (Dt.).

Tilgangur pessara utreikninga er a15 kanna 1ftillega a15 hve miklu leytihitabreytingar· fra ari til ars ganga i siimll att milli ve5urst615va e15a landshIuta.G615 jakvæ15 fylgni bendir einmitt til a15 svo se. Me15 pessu m6ti fæst m.a. svar vi15pvi hvort tulka megi hitaaukningu e15a k61nun a einni ve15urst65 sem einkennandifyrir landi15 aUt e15a einungis fyrir afmarka15an landshIuta næst st615inni.

Fylgni arshita

Fylgnistu5ull arshita milli einstakra grunnst615va og annarra st615va reynist vera abilinu 0.73-0.99, en svo sem kunnugt er py5ir fylgni 1.00 a15 fuUkomi15 Ifnulegtsamhengi se milli peirra stær15a sem bomar eru saman.

Fyrir flestar grunnst615vanna reynist fylgnistu15ullinn vera ~0.9O a svæ5i sem nærfra henni og yfir meira en helming landsins. Er stu15ullinn heldur lægri ifjarlægustu landshlutunum. Sist "a petta vi5 um nokkrar grunnst615var aSu15vesturlandi og Vestfj6r15um (t.d. Rvk., Stnp./Hæli, S15r.) par sem petta g615fylgni nær yfir takmarka15ra svæ15i. Fylgni arshita milli einstakra st615va reyndista15eins i 3% aUra utreikna15ra tilvika vera minni en 0.80 .

Se liti5 a hverja grunnst615 fyrir sig og kanna5 vi15 hva15a a15ra ve15urst615 arshitinnhefur minnsta fylgni kemur m.a. eftirfarandi i Ij6s. Grunnst65var a Su15urlandi ogvi5 Faxafl6a hafa minnsta fylgni arshita vi15 Grimsey e15a a15ra ve15urst615 aNorbaustur- eba Austurlandi. Vib Breibafj6rb og a Vestfj6r15um er fylgni oftasJminnst vib Grimssta15i, en einst6ku sinnum vib abra veburst65 austast a landinu. ANor5austur- og Austurlandi er fylgni arshitans langoftast minnst vi15 Reykjaviken i st6ku tilvikum vi5 Lambavatn.

36

Ekki er astæl5a til al5 gera ftarlegri grein fyrir fylgni arshitans. Ljost er al5fylgnistul5ull lækkar nokkul5 f fjarlægustu landshlutum fr~ grunnst6l5. Vfl5ast hvarer fylgni po pal5 gol5 al5 segja rna al5 sveiflur arshita a Islandi milli ara gangi al5verulegu leyti f somu att el5a m.o.o. f takt um land allt. I>etta pyl5ir po enganveginn al5 stærl5 hitasveiflna se alis stal5ar su sama. Hefur pegar veril5 fjallal5 umnokkul5 breytilegt stal5alfravik arshita eftir landshlutum (5.mynd).

Fylgni miinailarhita

A 14.mynd rna sja nokkur dæmi um breytileika fylgnistul5uls manal5arhita yfiraril5.

Gol5 fylgni, fylgnistul5ull ~0.80, er a milli manal5arhita valinnar grunnst6l5var ogallra annarra vel5urst6l5va manul5ina januar-april og september-desember. Gildir paeinu hval5a st615 er valin sem grunnst6l5. Svipar fylgni pessara manal5a til fylgniarshita milli landshiuta, p.e. hitabreytingar virl5ast almennt ganga f somu att umallt land. I mafmanul5i fer stul5ullinn dalftil5 lækkandi og sumarmanul5ina breytistmyndin svo verulega. Synir 14.mynd nokkur dæmi um pal5.

Manul5ina jiini-agiist er fylgni reyndar afram nokkul5 gol5 milli st6l5va a sama el5asvipul5u vel5ursvæl5i eins og t.d. milli Reykjavfkur og StoranupslHæls. Sama rnasegja um stol5var sem eiga pal5 sameiginlegt al5 manal5arhiti hegl5ar ser a svipal5anhått a bal5um stol5vum f flesturn flokkum vel5urlags pott nokkul5 langt se a millipeirra. Er fylgni milli Akureyrar og Hallormsstal5ar gott dæmi um pal5 og verl5urnanar vikil5 al5 pvf sfl5ar.

fylgn i-stu~ull Rvk. - Stnp. / Hæl!

0.8

0.6

0.4

0.2

J F M A M J J Å 5 O N O

fylgni-stubuU Ak.-Hlst.

0.8

0.6

0.4Ak.-Slnp./Hæll

0.2

J F M A M J 5 O N O

14.MYND. Dæmi um fylgni manal5arhita milli vel5urstMva.

Fylgni jiilihita

AI5 pessu slepptu rna sja al5 fylgnistul5ullinn milli st66va sem liggja fjarri hvorannarri, oft mel5 meginhålendi landsins a milli, er lagur. Fer pvi po fjarri al5 a14.mynd seu synd dæmi mel5 lægstu stul5lunum. Ljost er pvi al5 sumarmanul5inajuni-agust eru hitabreytingar milli ara alls ekki samstiga a landinu ollu ogreyndar oft 11 tfl5um afar olfkar eftir landshlutum. Saman getur faril5 hlyrsumarmanul5ur i einum landshiuta og kaldur i Mmm.

Mel5 orfaum undantekningum em fylgnistul\lar lægstir i juli. Em peir oftast abilinu 0.00-0.20 milli vel\urst6l\va sul\vestanlands og a Norl\austur- og Austurlandi.Milli stol\va a Vestfjorl5um og Norl\vesturlandi annar,s vegar og Sul5austurlandi ogAustfjorl\um hins vegar em peir a bilinu 0.23-0.47. I bål\um tilvikum eru pvi !ftiltengsl milli julfhitans i peim landshlutum sem bornir em saman. Rett er al\ lita

37

38

abeins nanar a nokkur dæmi um breytileika fylgnistubuls jiilfhita eftirland~hlutum.

A 15.mynd hefur Hallormsstabur verib valinn sem grunnstObfylgnistubull milli jiilfhita par og a Obrum stObvum sem her eruEru a myndinni dregnar jafngildislfnur stubulsins.

og reiknaburtil umfj611unar.

'" , • " • '" "

•

,,, .11" .' 0,2

Fylgni julihita cl Hollormssta~

vib a~rar veburstobvar

,,'

15.MYND. Fylgni jiilfhita a Hallormsstab vib abrar veburstMvar.

~ 0.8

.. ".

"

39

".

•".

Fylgni jul[hito Cl Storanupi/Hælivil:! obrcr vebursto~var

jW

16.MYND. Fylgni julfhita a StoranupilHæli vill a/kar vellurst6l1var.

Greinilegt er all f jUlf (sem og allra sumarmanulli) ganga hitabreytingar milli araall miklu leyti f somu att um norllaustanvert landill par ell fylgnistullullinn er,,=0.80 a pvf svælli ollu. Hann lækkar hins vegar til sullurs og vesturs og er undir0.20 a Sullurlandsundirlendinu.

A 16.mynd snyst dæmill vill. StorinupurlHæll er par grunnst6l\. Er fylgnistullullinn,,=0.80 a Sullvesturlandi og vill Faxaf!oa, p.e. a allstoru svælli næst grunnst6l1innien lækkar sfllan til norllurs og austurs og nær lagmarki a Norllaustur- ogAusturlandi. Lj6st rna vera af pessum tveim dæmum all !ftil sem engin tengsl erumilli julfhita pessara landshIuta.

Geta rna pess all seu vellurst6l1var a Sullausturlandi elia Austfjorllum valdar semgrunnstollvar reynast pau svælli umhverfis st6l\varnar sem hafa fylgnistullul ,,=0.80vera mjog !ftil. Julfhitinn par virIlist pvf f nokkurri serst6l1u samanborill vill allralandshIuta.

40

SamanburOur li IYlgni julihita og håmarkshitaaO sumarlagi eftir veOurlagi

Eins og fram hefur komi5 er fylgnistu5ullinn nota5ur her sem nokkurs konarmælikvar5i a pa5 a5 hve miklu leyti hitabreytingar akve5ins mana5ar eru fra aritil ars f takt milli ve5urst65va e5a milli landshiuta. Stu5ullinn segir hins vegarekkert um pa5 me5 hva5a hætti mana5arhitinn er breytilegur, t.d. eftir ve5urlagi.Fr05legt væri f framhaldi af Iwf sem Mur var sagt um fylgni julfhita a5 gera serdalitla grein fyrir pvf me5 hva5a hætti Util e5a mikil fylgni tengist ve5urlagi.Yer5ur her a eftir reynt me5 obeinum hætti a5 nalgast svar vi5 pessu fyrir palandshluta sem minnst eiga sameiginlegt hva5 var5ar sumarhita, p.e.Su5vesturland (Rvk., Stnp./Hæll) og Nor5austur- og Austurland (Ak., HIst.).

Hofundur hefur Mur flokka5 ve5urlag a Islandi f 8 meginflokka (M.A.E., 1976).Er su flokkun reim takmorkunum hii5 a5 hun er ekki ger5 a grundvelli tolulegragagna heldur er um mat hofundar a5 ræ5a. Greining nokkurra ve5urpatta eftirve6urlagi samkvæmt pessari flokkun hefur pa sta5fest a5 skYr mork eru a millieinstakra flokka. F10kkunin ætti IlVf a5 gefa allglogga mynd af helstu pattumfslenskrar ve5rattu.

Å grundvelli pessarar flokkunar voru aheilir solarhringar fra kl.9 a5 _morgni tileinhvem eftirfarandi flokka (MAE., 1978):

fimm ara tfmabilinu 1970-1974 valdirjafnlengdar næsta morgun sem fellu f

SA-attSY- og Y-attS-att me5 hlyindumA-attNA-attN-att

(SA)(SY)(S)(A)(NA)(N)

Eru einkennandi ve5urkort fyrir hvem pessara flokka synd a 17.mynd.

Å grundvelli flokka5ra solarhringa voru teiknu5 kort sem syndu breytileikalagmarks. og hiimarkshita milli landshiuta eftir ve5urlagi, bæ5i fyrir vetur ogsumar (M.Å.E., 1983). Sa fjoldi solarhringa sem nota matti a5 sumarlagi var abilinu,,8-14 fyrir alla flokkana nema S-att me5 hlyindum par sem tilvikin vorua5eins prju.

l>a5 synir sig vi6 athugun pessara korta a5 breytileiki lagmarkshita eftirlandshlutum er a5 sumarlagi lHill samanbori5 vi5 breytileika hiimarkshita. Ma pvfhugsa ser a5 hiimarkshitinn gefi nokkra mynd af mesta breytileika mana5arhitamilli landshiuta sem fram kæmi vi5 pau ovenjulegu skilyr5i, sem pa rna hugsa sera5 gerist, a5 sami flokkur vellurlags re5i rfkjum allan manu5inn.

Å 18.mynd rna sja fjogur dæmi par sem teiknu5 er inn reiknu5 fylgnilfna millijulfhita vi5komandi ve5ursto5va sva og hamarkshiti a5 sumarlagi samkvæmtkortum f hverjum hinna 6 flokka ve6urlags sem fyrr voru nefndir. Er pa6 gert agrundvelli framangreindra vangaveltna, p.e. a5 fa megi grofa mynd afhugsanlegum hiimarksbreytileika sumarhita (her er julfhitinn haf6ur f huga) millipeirra tveggja st65va sem bomar eru saman. Er hugmyndin pa su a5 einnakve5inn flokkur ve6urlags ra5i rfkjum eitt ari5, annar pa6 næsta o.sJrv.

41

17.MYND. Sex flokkar ve5urlags: a) SA-att, b) SV-og V-att, c) S-attme5 hlyindum, d) A-att, e) NA-att, f) N-att.

42

oc Stnp. / Hoel! °c Ak.S

lB lB •

16 r=O.88 16 r .. 0.36SA•

SV14 / 14 • A

S~ '"•

12 N" / 12,--/

/ '5 //

10 N• ./eSV

10 ,--/ /..-

B / B.NA

6 Rvk. 6 N. Rvk.r I

6 B 10 12 14 16 lB °c 6 B 10 12 " 16 lB °c

OCHIst. °c Stnp./Hæll

lBS.

lB

16 ru 0.89 16 r = 0.16

S~ /14 / ·SA 14

/ A SA,/

,12 A 12 NA

,5• •/

10 / 10 N, .SV

/B NA / B•

6'N Ak. 6 Hist.

6 B 10 12 " 16 1B °C· 6 B 10 12 " 16 lB °c

... 18.MYND. Samanburi'\ur hiimarkshita ai'\ sumarlagi i sex flokkum vei'\urlagsog reiknai'\rar fylgnilinu julfhita milli nokkurra vei'\urstOi'\va.

Lftum nu a pessi dæmi. Milli Reykjavikur og St6ranups/Hæls er fylgni mj6g g6i'\og er fylgnistu15ullinn 0.88. Hamarkshitinn i hinum sex flokkum vei'\urlagsstai'\festir reyndar ai'\ svo hlj6ti ai'\ vera. Gefur hann g615a mynd af hegi'\un hitansi hverjum flokki vei'\urlags. A ba15um st6i'\um er hlyjast i S-, SA- og A-attum ensvalara i SV-, N- og NA-attum og em hitasveiflur pvi auglj6slega i takt.Sveiflur milli flokka em fremur litlar og vikja lfti15 fra fylgnilinu jiilfhitans.Athyglisvert er ai'\ a hvomgum sta15num ver15ur hlyjast i peim flokkum sem ai'\jafnai'\i em s6lrikastir, p.e. f nori'\lægu attunum. 1>6 sest ai'\ i flokknum NA-attgetur hiti a St6ranupi/Hæli nalgast hitann i su151ægum attum en pa15 gildir ekkfum Reykjavik.

Fylgni julfhita milli Reykjavfkur og Akureyrar er litil ei'\a 0.36. Lj6st rna vera afhåmarkshita hinna sex flokka ve15urlags hver astæi'\a pessa er. Gifurlegur munur

43

er a Akureyri milli hinna svolu, nor5lægu atta og hljlinda i su51ægum attum. Erbreytileiki milli flokka i Reykjavik ekkert svipa5ur. Ma Ij6st vera a5 me5alhitieinstakra julfmana5a a Akureyri getur sveiflast mjog miki5 i ba5ar attir fråfylgnilfnu en fremur !fti5 og pa liklega 6reglulegar i Reykjavik.

Fram hefur komi5 (14.mynd) hversu g65 fylgni julfhita er milli Akureyrar ogHallormssta5ar. Sta5festir dæmi5 a 18.mynd petta vel. Hamarkshiti beggja stMvasveiflast mjog i somu att, fra mjog lagum gildum i N- og NA-att til hårra gildai A-, SA-, SV-og ser i lagi S-att. Gerist petta greinilega me5 svipu5um hættiog fylgnilina julfhitans l)'sir enda fylgnistu5ullinn par a milli 0.89 .

Si5asta dæmi5 a 18.mynd synir litla sem enga fylgni, 0.16, milli julfhita aSt6ranupi/Hæli og Hallormssta5. Eins og a5an kom fram getur håmarkshiti a5sumarlagi sveiflast mjog a Hallormssta5 a sama tima og hitabreytingar aSt6ranupi/Hæli em afar litlar og par me5 oreglulegar. Fer nærri a5 alls ekki seum linulega fylgni a5 ræ5a parna a milli.

Oll dæmin fjogur sem her var lyst sYna a5 sumarhiti a Nor5ur- og Austurlandi(Ak., HIst.) er miklu breytilegri en su5vestanlands (Rvk., Stnp./Hæll). Er pa5 iraun sta5festing a pvi sem lesa rna ur 7.mynd par sem synt er sta5alfravikjUlfmana5ar fyrir landi5. Svipa5 rna sja i 13.toflu sem synir hæsta og lægstamana5arhita 1901-1988.

l'a5 gefur auga lei5 a5 dæmi af pvi tagi sem her var lyst ver5a 6skYrari pegarbornar em saman tvær ve5urst65var par sem breytileiki sumarhitans er 1ftill aba5um st65um.

Fylgni hita milli arstH'la

Oft er peirri spurningu varpa5 fram hvort ekki seu tengsl milli hitafarseinstakra arstf5a. Ma ekki segja" fyrir um sumarhita a grundvelli vetrarhitans?l'y5ir kaldur vetur kalt sumar e5a hlytt ? l'ott fatt ver5i yfirleitt um svor vi5spurningum af pessu tagi var fyrir forvitni sakir reikna5ur ut fyrir hverja hinna32 ve5urst65va fylgnistu5ull milli me5alhita einstakra arstIDa. Ma ur peim lesahvort vemleg tengsl seu a milli vetrarhita annars vegar og vor-, sumar- oghausthita hins vegar, milli vorhita og sumar- og hausthita, sumar og hausthitaog loks milli hausthita og hita komandi vetrar.

Ni5ursta5a var5 su, 6ha5 pvi hva5a tvær arstIDir vom bornar saman, a5fylgnistu5ull reikna5ist a bilinu -0.1 til 0.5 og reyndust gildi '"0.4 a5eins komafyrir i 12% tilvika.

Me5altal fylgnistu5la milli tveggja arsti5a fyrir allar ve5ursto5varnar er ekkifjarri pvi a5 vera 0.3 en er p6 lægri, e5a um 0.1, se um fylgni milli vetrar ogkomandi sumars e5a vetrar og næsta hausts a5 ræ5a. Tengslin em m.a.o. nanastengin.

Ef liti5 er a fylgni milli vetrarhita og hita komandi sumars a einstokum sto5vumrna segja a5 hUn se engin nema a orfaum annesjast65vum um nor5an- ogauslanverl landil5 (Gr., Dt., Tgh., Fghm.) par sem fylgnistul5ull er 0.30-0.38 . Erpa5 i raun pa5 eina sem lesa rna ul ur pessum utreikningum al5 pal5 er yfirleitt apessum annesjasl65vum og slundum einnig i Kjorvogi/Gjogri sem gildi

44

fylgnistu5uls eru hva5 hæst. En jafnvel slik fylgni Iysir a5eins litium hlutaheildarbreytileika hita milli arstf5a.

J>a5 væri f Iitlu samræmi vi5 breytilega og oreglulega ve5rattu a Islandi ef finnamætti reglu var5andi samhengi milli hita einstakra arstf5a.

45

, ,HITAFARSBREYTINGAR FRA ALDAMOTUM

FYRRI RANNSOKNIR

A5ur en umfjollun um hitafarsbreytingar a pessari old hefst a grundvelli peirragagna sem a5 framan hefur veri5 lYst skal minnt a tvær ritger5ir sem a5ur hafabirst um hitabreytingar her a landi fra upphafi reglulegra mælinga. Svo semkunnugt er teIst Stykkisholmur vera elsta ve5urst65 landsins en par hafave5urathuganir veri5 samfelldar fra pvf si5la ars 1845. Næstelsta st65in,Berufjor5urlTeigarhorn, hof storf ari5 1873.

Jon Eyporsson birti a sinum tima ritger5ina "Temperature variations in Ieeland"(Jon Eyporsson, 1949). Byggir hann par a hitamælingum fra upphafive5urathugana i Stykkisholmi, Grimsey, Teigarhorni, Vestmannaeyjum ogReykjavik og a5 auki a mælingum fra 1901 a Storanupi/Hæli, Fagurholsmyri,Papey, Akureyri og Bolungarvik. Svo vir5ist sem nota5ur hafi veri5 me5alhitisamkvæmt peim formulum sem i notkun voru an frekari lei5rettinga. Ma dragapa alyktun af samanbur5i utreikna5s me5alhita 1901-1930 i ritinu og lei5rettragilda sama tfmabils samkvæmt l.kafla pessa rits. Hitabreytingum framangreindrave5urst65va er ymist lYst me5 10 ara e5a 30 ara ke5jubundnum me5altolum en slikme5altol ver5a f pessu riti nefnd railmeilaltii1. Na mælingar lengst til 1948. 1ritinu "The c1imate and weather of Iceland" (Jon Eyporsson og HlynurSigtryggsson, 1971) eru 10 ara ke5jubundin me5altol arshita fYrir 6ve5ursto5vanna framlengd til 1968. par rna einnig finna 10 ara ke5jubundinme5altol mana5arhita fYrir Stykkish6lm.

Tveim aratugum eftir titkomu ritger5ar J6ns Eyporssonar birtist f b6kinniHafisinn greinin: "Hitabreytingar a Islandi 1846-1968" (Adda Bara Sigfusdottir,1969). Er par ftarlega lyst hitabreytingum f Stykkish6lmi fra upphafi mælinga oghaf5i Adda Bara lei5rett hitamælipgar pa5an serstaklega eins og viki5 var a5 fkafla um hitalei5rettingar.

1 peim koflum sem her fara a eftir ver5ur hitabreytingum a pessari old lYst fraymsum sjonarhornum a grundvelli lei5rettra hitamælinga hinna 32 ve5ursto5vasem einkum er byggt a.

46

ARSHITI

Breytileiki arshita fra ari til ars

f fyrri kafla var fnl pvi sJcYrt al5 breytingar arshita fra ari til ars gengju ist6rum dratturn i somu att um land allt (sja fylgni arshita). Stærl5 hitasveiflnamilli ara er p6 breytileg svo sem stal5alfravik arshita sYndu (5.mynd).

A 19.mynd er syndur arshiti einstakra ara tfmabilil5 1901-1988 i Reykjavik og aAkureyri. LYsa linuritin i meginatril5um peim gifurlegu hitabreytingum sem orl5il5hafa herlendis a pessari old og peim mun sem fram kemur milli Sul5ur- ogNorl5urlands. Hitabreytingar milli ara eru auglj6slega al5 mestu leyti "i tåkt" astol5vunum tveim, en mismiklar, og svo væri einnig p6tt arshiti annarra st6l5vaværi valinn.

ÅRSH lT1 1901-1988

J900

19.MYND. Årshiti einstakra ara 1901-1988 i Reykjavik og a Akureyri.

Myndin symr mæta vel pa pekktu stal5reynd al5 tveir fyrstu aratugir aldarinnarvoru verulega kaldir. Sil5an gerl5ist pal5 um 1920 al5. gifurlega mikil hitaaukningatti ser stal5 a fremur fåum arum og vil5 t6ku tveir mjog hlyir aratugir ogreyndar var nokkul5 hlytt aUt til arsins 1964. Pa varl5 allsnogg breyting til hinsverra er vil5 t6ku hin svonefndu haffsar 1%5-1971. pegar a heildina er litil5hofum vil5 svo åfram buil5 vil5 svalt ef ekki kalt hitafar allt fram a pennan dag.Nanar verl5ur i pvi sem her fer a eftir vikil5 al5 hinum miklu hitasveiflum semorl5il5 hafa pal5 sem af er oldinni.

Sja rna al5 hitasveiflur milli ara eru oft mun stærri a Akureyri en i Reykjavik.Einnig sest al5 munur a arshita st6l5vanna er einkum mi~ill a koldum tfmabilumsvo sem 1914-1919 og 1965-1971 svo dæmi seu nefnd. I koldu tfl5arfari verl5urkuldi yfirleitt mestur norl5anlands.

47

Fimm hlyjustu og klildustu arin 1901·1988

f 14.toflu eru skra5 5 hlyjustu og 5 koldustu ar heildartfmabilsins 1901-1988fyrir )Jær 7 ve15urst6l5var sem starfa5 hafa allt tfmabili15. Ma )Jar strax sja a15stær15 hitasveiflna er breytileg eftir landshlutum pott )Jær gangi a15 mestu leyti fsomu att fra ari til ars. l>a15 em m.a.O. ekki somu arin sem eru hlyjust e15akoldust a ollum ve15urst615vunum.

14.TAFLA

Fimm hIfjustu og koldustu ar timabilsins 1901-1988

REYKJAviK

hlYillstll arinar arshiti,oC

1941 6.41939 6.31933 6.11945 6.11928/64 5.7

ar19791919198119831921

koldustu arinarshiti,OC

2.93.33.43.43.6

STYKKISHOLMUR

ar19181979190319071981

hlyjllstu arinar arshiti,oC

1941 5.21933 5.11939 5.11946 5.11945 4.9

GRjMSEY

kOIdllstu arinarshiti,OC

2.22.32.42.52.5

koldustu arinarshiti,OC

0.40.50.81.01.0

ar19021918190719171979

hlyjustu arinarshiti,OC

4.14.03.93.93.8

ar19391960194119531933/46

48

14.TAFLA (frh.l

AKUREYRI

hJYjustu ariuar arshiti,OC

1933 5.61939 5.01945 4.91941 4.81946 4.8

ar19791917191819031907

kijldllstu arinarshiti,cC

1.31.61.61.81.8

TEIGARHORN

kOldlIstIl arinarshiti,OC

2.22.32.42.52.6

ar197919021907191"11968/69

hIVjustu arinar arshiti,OC

1946 5.11972 5.11953 5.01960 5.01933/45 4.9

VESTMANNAEY.IAR

kijldustll arinarshiti,OC

3.63.73.83.83.9

ar19191979190619171907/14/18

hlyjllstu arinar arshiti,oC

1941 6.31946 6.21933 6.11939 6.11945/60 6.0

STORINUPUR/HÆLL

hlyjustu arinar arshiti,oC

1939 5.41941 5.11945 5.01946 5.01960 5.0

ar19791919190619811983

kOldustu arinarshiti.oC

2.12.42.62.62.6

FalS er athyglisvert alS samkvæmt ttif1unni her alS framan urlSu flest hlyjustu arinpalS sem af er tildinni a tfmabilinu 1933-1946. Eina ar nfunda aratugarins sem varsæmilega hlytt var arilS 1987. f Reykjavik var palS ar hilS hlyjasta fra 1%4 og aAkureyri fni 1972.

FalS kann alS koma ymsum a avart alS ekki parf alS leita lengra aftur en til arsins1979 til alS finna kaldasta arilS palS sem af er tildinni a fimm af stMvunum sjtisem nefndar eru f ttif1unni. Sunnanlands hafa prju af ktildustu arunum orlSilSsf(5usta aratuginn, elSa 1979, 1981 og 1983. NorlSanlands er fjtigur af fimmktildustu arunum yfirleitt alS finna a fyrstu tveim aratugum aldarinnar.

49

Skipting i afmiirkull t1mabil

Bæ6i 19.mynd og 14.tafla gefa tilefni til a6 ihuga hvort unnt se a6 skiptatimabilinu 1901-1988 f nokkur greinileg, afmorku6 tfmabil, kold e5a hlY. Sumssta6ar rna greina allsnoggar og um lei5 mjog greinilega hitabreytingar, t.d. hinamiklu hitaaukningu upp ur 1920. I>a5 sYnir sig \JO a5 pai5 fer mjog eftirlandshlutum hversu skYrt slfkar breytingar milli hlyrra og kaldra tfmabila komafram.

A grundvelli arshita a ve6urst66vunum 32 sem her er stu5st vi5 var reynt a6finna gleggstu mork milli afmarka6ra tfmabila sem Ifta mætti nanar a. Er pa6mat hofundar a6 eftirfarandi skipting komi pa helst til greina:

1901-19251926-19461947-19521953·19641965-19711972-1988

Stærstu vafaatri6i skiptingarinnar eru f fyrsta lagi hvort astæ6a se til a6 takaserstaklega ut fremur svalt tfmabili6 1947-1952, en Ifta f sta5inn a tfmabili51947-1964 f heild. Kemur sf5ar fram a5 pa5 f~r bæ5i eftir landshlutum og arstfmahversu greinilega pessi svolu ar skera sig ur. I 66ru lagi gegnir svipu5u milli umkalda tfmabili5 1965-1971 hva5 var5ar breytileika eftir landshlutum og arstfmaauk pess sem sunnanlands færi a5 vissu leyti betur a a5 lata tfmabili5 hefjast arisf5ar.

Andstæ6ur f hitafarinu lysa ser best f mjog koldum tveim fyrstu aratugumaldarinnar og rumlega pa5 e6a tfmabilinu 1901-1925 og sf6an hinu 6venju hlyjatfmabili 1926-1946. Er pa5 asamt fyrstu oldum Islandsbygg5ar tali5 verahagstæ5asta skei5 hva5 hitafar ahrærir fra pvf land bygg5ist. Athyglisvert erhversu mikil og snogg breytingin ur verulegum kulda fmikil hlYindi var5 upp ur1920.

Fra og me6 arinu 1947 ver5ur mun svalara og rna segja a6 hiti fari upp fra pvfsmam saman lækkandi allt til \lessa dags og pa me5 tveim nokku5 greinilegumkuldatfmabilum sem fyrr var minnst a, p.e. 1947-1952 og einkum 1%5-1971. Ersf5ara tfmabili6 reyndar tengt miklum haffsarum svo sem kunnugt er.

i kjolfar timabilsins 1%5-1971 hefur yfirleitt veri5 kalt tifram her a landi ogvoru nokkur ar reyndar afar kold eins og pegar hefur komii5 fram (1979, 1981,1983). A m6ti koma pru sæmilega hly ar, 1972, 1974 og p6 einkum 1987.

Framangreind skipting f afmorkui5 tfmabil hefur vissulega sfna galla en Iysirengu a5 sfi5ur f hofu6ctrattum hlyjum og koldum skei5um. Ver6ur nanar viki5 a5einstbkum tfmabilum sf5ar.

50

5, 10 og 15 ara ralimelialtOl arshita

A 19.mynd gaf aO Ifta arshita einstakra ara 1901-1988 og rna par reyndar pegargreina pær meginhitabreytingar sem ori'iii'i hafa a oldinni. I>ær breytingar madraga greinilegar fram mei'i pvi ai'i jafna ut smærri sveiflur sem truflameginmyndina. Er pai'i oft gert mei'i rallmellaltiilum (einnig nefnd kei'ijumei'ialtOl,kei'ijubundin mei'ialt61). Sem dæmi em 10 ara rai'imei'ia1t6l arshita pannig fundin ai'ifyrst er tekii'i mei'ialtal fyrstu 10 ara pess timabi!s sem kanna a, næst er fyrstaarinu sleppt og ellefta ari bætt vii'i og pannig i rOO, i j:Jessu tilviki mei'ialtal1901-1910, 1902-1911, 1903-1912 o.s.frv. 5 ara. rai'imei'ialtol draga pegar nokkui'i urhinum 6reglulegu sveiflum, 10 ara rai'imei'ialtol mun meira og 15 ara rai'imei'ialtolsyna nær eingongu meginhitabreytingamar. 5, 10 og 15 ara rai'imei'ialtol arshitahafa verii'i reiknui'i ut fyrir pær 7 vei'iurst66var sem starfai'i hafa samfeIlt fraaldam6tum og em nii'iurst6i'5ur fyrir Reykjavik, Akureyri og Teigarhorn sYndar a20.-22.mynd. Stai'ifesta pær myndir I raun I meginatrii'ium pa skiptingu i afmorkui'itfmabil sem pegar hefur verii'i lYst.

A 20.mynd sem synir 5 ara rai'imei'ialtol kemur hin snogga breyting ur miklumkulda i miki! hlYindi upp ur 1920 vel fram.' Hitasveiflur ganga i ai'ialatrillum isomu att a stMvunum prem en vakin skal athygii a PVI all kuldaskeii'iii'i 1965-1971kemur mjog greinilega fram norllanlands og austan en alleins litillega syllra. Flestpessara ara vom haflsar og hafSli nalægi'i kaldsjavar og haffss auglj6s ahrif ahita a Norllur- og Austurlandi. I raun bendir petta til pess all pall hafi ekkiverill rnikill kuldaskeill a landinu sjalfn heldur a5rar astæi'iur sem leiddu ti!haffskomunnar sem sillan orsaka5i kuldann. A niunda aratugnum hækka 5 ararallmei'ialtOl beggja st66va greinilega. Fer par saman a5 hin 6venju k61du ar 1979,1981 og 1983 hverfa hvert af 6I5m ur 5 ara mei'ialtolunum og i lokin hefur hi5hlyja ar 1987 sin ahrif.

7

6

ÅRSHlTl, 5 c'o,ohmeoolt61 1901-1988

5

,3

2

Reykjavik

:..!eigorhor

Akureyri

20.MYND. 5 ara ra5mei'ialtol arshita 1901-1988 I Reykjavik, a Akureyri ogTeigarhorni.

A 21. og 22.mynd sest a5 10 og 15 ara rai'ime5altol arshitans geyma ai'ieinsmeginhitabreytingarnar en peim hefur pegar veri5 lyst. Haffstimabili5 1965-1971er ennpa greinilegt fyrir norllan og austan a 10 ara IfnuritunuIl) en jafnvel apeim sl65um veri'iur pai'i litt merkjanlegt I 15 ara rallmellaltolum. I Reykjavik rnagreina hi5 svala tlmabil 1947-1952 I 10 ara ra5mei'ialt6lum en a hinum stMvunumer pai'i ai'i mestu horfi5. A PVI linuriti sest a5 hiti fer i raun I ai'ialatrii'ium st6l5ugtlækkandi I Reykjavik fra mei'ialtali 1957/66 til sii'iasta gildis.

51

'C

7

6

5 ReykjoYik

4Teigorhorn

2Akureyri

ÅRSH IT l. 10 .ira ro~rneboJlol 1901-1988

21.MYND. 10 ara ra15me15alt61 arshita 1901-1988 f Reykjavik, a Akureyriog Teigarhorni.

'C

7

6

5

4

2

ARSHITI, 15 åra robmebollol 1901- 1988

Reykjavik

T';9Q'~::::::::==~

Akureyri

22.MYND, 15 ara ral5mel5altOl arshita 1901-1988 f Reykjavik, a Akureyriog Teigarhorni.

Af 22.mynd sem synlr 15 ara ra15me15alt6lin rna f meginatril5um ral5a al5 eftirovenju hlytt tfmabil 1926-1946 hali hiti her a landi lækkall smam saman alltfram a !Jennan dag !Jegar a heildina er Utill, \Jo mel5 nokkul5 oreglulegum hætti.Um lJessar mundir bUum vill islendingar lJvi vill kalt og fremur 6hagstætthitafar.

52

ÅRSTfDAHITI

Fimm hlyjustu og kiildustu arstiOir 1901·1988

Fyrr f pessu riti var fjalla6 um, breytileika hita einstakra mana6a fra ari til arsme6 PVI a6 lysa sta6alfnlviki. A grundvelli pess var arinu skipt f arstf6ir (sja4.mynd) og ver6ur su skipting notu6 her a eftir.

I upphafi er I 15. og 16.t6flu a6 finna artalog me6alhita 5 hlyjustu og 5k6ldustu arstf15a 1901-1988 fyrir ve6urst66vamar sj6 sem starfa6 hafa allttfmabili6. Bent skal a 13.t6flu til samanbur6ar en par er hæsti og lægstimana6arhiti 1901-1988 syndur.

1S.TAFLA

Firnrn hIY;ustu årstillir tirnabilsins 1901-1988

REYKJAviK

vetur vor surnar haustår hiti,CC år hiti,CC år hiti,CC år hiti,CC

1964 4.3 1941 7.1 1939 12.0 1941 6.51929 4.0 1974 7.1 1941 11.8 1945 6.41932 2.8 1928 6.9 1933 11.7 1933 5.81972 2.6 1939 6.8 1934 11.7 1958 5.71963 2.2 1%0 6.6 1944 11.6 1939 5.6

SlYKKISnOLMUR

veturår hiti,CC

1964 3.21929 3.11932 1.61948 1.61972 1.6

GRIMSEY

veturår hiti,CC

1929 2.21%4 2.21948 1.51972 1.31946n4 0.7

vor ~ haustår hiti,CC år hiti,CC år hiti,CC

1974 6.3 1939 11.0 1941 5.71928 5.6 1933 10.9 1933 5.11941 5.4 1936 10.6 1945 5.01936 5.1 1941 10.5 1958 5.01939 5.0 1932/45 10.4 1946 4.9

vor ~ baustår hiti,cC år hiti,CC år hiti,cC

1974 4.5 1939 9.3 1941 4.81928 3.8 1933 8.9 1946 4.41939 3.8 1953 8.9 1953 4.41980 3.6 1955 8.9 1959 4.41987 3.6 1925/34 8.5 1958 4.3

/41/47

53

IS.TAFLA (frh.l

AKUREYRI

vetur .l'!!!: ~ haustar hiti,CC ar hiti,CC ar hiti,oC ar hiti,CC

1929 2.8 1974 7.1 1933 12.3 1941 5.61964 2.7 1928 6.3 1955 11.7 1933 4.91948 1.6 1980 5.9 1984 11.7 1956 4.51972 1.6 1930 5.8 1925 11.6 1945 4.41932 1.3 1939 5.8 1947/76 11.6 1958 4.4

TEIGARHORN

vetur vor surnar haustar hiti,CC ar hiti,CC ar hiti,CC ar hiti,CC

1929 3.8 1974 6.0 1933 10.2 1941 5.61948 3.1 1928 5.3 1934 9.5 1958 5.51964 3.0 1937 5.1 1936 9.5 1945 5.31972 2.9 1960 5.1 1984 9.5 1953 5.31953n4 2.2 1930/39 4.8 1947 9.3 1956 5.1

/46/84/87

VESTMANNAEY.TAR

vetur vor sumar haustar hiti,CC ar hiti,CC ar hiti,CC ar hiti,CC

1964 4.8 1941 6.5 1939 10.4 1941 6.81929 4.6 1974 6.4 1953 10.4 1945 6.71932 3.7 1939 6.1 1933 10.3 1933 6.21972 3.5 1960 6.1 1%0 10.2 1958 6.21948 3.4 1930 6.0 1933/34 10.1 1939/46 5.8

/36/41

STORINUPUR/HÆLL

vetur vor surnar haustar hiti,CC ar hiti,CC ar hiti,oC ar hiti,CC

1929 2.9 1974 6.8 1939 12.4 1941 5.01964 2.8 1939 6.3 1934 11.8 1945 4.91972 1.6 1941 6.3 1933 11.6 1958 4.51948 1.1 1960 6.2 1936 11.6 1933 4.41926/32 1.0 1928 6.1 1941/53 11.4 1920/39 4.1

f 15.tol1u rna sja a5 hlyjustu vetur (1929, 193?, 1948, 1964, 1972) hafa yfirleittar5i5 aHt onnur ar en a5rar hlyjustu arstf5ir. Ari5 1941 er vf5a f h6pi hlyjustuvora, sumra og hausta, ari5 1939,er me5al hlyjustu vara og sumra og ari5 1933vom bæ5i sumar og haust hly. I miklum meirihluta tilvika faHa hlyjustu sumurinnan hl)ivi5risskei5sins 1926-1946.

54

16.TAFLA

Fimm koldustu arstillir timabilsins 1901-1988

REYKJAviK

vetur vor sumar haustar hiti,oC ar hiti,OC ar hiti,oC ar hiti,OC

1920 -2.7 1949 1.8 1983 8.2 1917 1.01979 -2.6 1979 2.1 1921 8.6 1981 1.31918 -1.9 1914 2.2 1922 9.1 1919 1.81951 -1.8 1920 2.2 1975 9.2 1923 1.81919 -1.7 1910/17 2.4 1979 9.2 1909 1.9

/24

S1YKKISHOLMUR

vetur Ym: sumar haustar hiti,oC ar hiti,oC ar hiti,oC ar hiti,OC

1918 -5.4 1906 0.2 1907 7.6 1917 0.11902 -4.6 1914 0.3 1983 8.0 1981 0.81920 -3.4 1920 0.4 1903 8.1 1923 1.21969 -3.4 1949 0.4 1921 8.2 1973 1.41979 -3.1 1979 0.8 1922/52 8.3 1919 1.7

GRIMSEY

vetur vor sumar haustar hiti,oC ar hiti,OC ar hiti,OC ar hiti,oC

1902 -6.5 1914 -1.6 1907 4.0 1917 -1.21918 -6.4 1917 -1.4 1915 4.7 1923 0.31968 -4.5 1949 -1.4 1902 5.0 1973 0.41969 -4.2 1979 -1.4 1903 5.3 1981 0.71907 -3.7 1902 -1.2 1979 5.5 1919 0.8

AKUREYRI

vetur vor sumar haustar hiti,OC ar hiti,oC ar hiti,OC ar hiti,oC

1918 -6.0 1979 -0.1 1907 7.0 1917 -1.41902 -5.6 1949 0.1 1915 7.8 1981 0.11919 -4.7 1917 0.3 1956 7.9 1973 0.21979 -4.7 1906 0.4 1903 8.2 1909 0.31966/69 -4.2 1914 0.4 1952 8.3 1919 0.3

TEIGARHORN

vetur vor sumar haustar hiti.oC ar hiti,OC ar hiti,OC ar hiti,OC

1979 -2.9 1917 0.4 1907 5.4 1917 0.91902 -2.6 1979 0.8 1902 5.8 1973 1.51968 -2.2 1902 0.9 1903 6.6 1923 1.71919 -2.1 1906 1.0 1922 6.6 1981 1.71969 -2.1 1968 1.1 1910/11 7.1 1919 2.1

/18

55

16.TAFLA (frh.l

VESTMANNAEY.IAR

vetur vor sumar haustar hiti,OC ar hiti,oC ar hiti,oC ar hiti,oC

1920 -1.1 1917 1.8 1983 7.8 1917 2.11919 -0.7 1906 2.2 1921 7.9 1981 2.51979 -0.6 1914 2.3 1901 8.1 1923 2.61907 -0.5 1910 2.5 1907 8.1 1919 2.91918 -0.4 1920 2.6 1922 8.2 1973 3.0

STORINUPURJHÆLL

vetur vor sumar haustar hiti,OC ar hiti,oC ar hiti,oC ar hiti,OC

1979 -4.4 1914 0.8 1983 8.3 1917 -0.11920 -3.6 1949 0.8 1921 8.5 1923 0.41919 -3.4 1917 1.0 1907 8.9 1981 0.51902 -3.1 1906 1.1 1901 9.0 1973 0.81958 -3.0 1920 1.1 1903/13 9.1 1909/19 1.0

/69

K6ldustu vetur (16.tafla) hafa anna5 hvort or5i5 um e5a ryrir 1920 e5a arin 1969og 1979. Em arin 1902 og 1918 langk6ldust nor5anlands og f Stykkisholmi enkoma minna vi5 s6gu sy5ra. Åri5 1969 var einkum kalt nor5anlands. Åri5 1979 varmj6g kalt bæ5i vetur og vor og gildir reyndar svipa5 um ari5 1920 a Su5ur- ogVesturlandi (Rvk., Sth., Vm., Stnp./HælI).

K61dustu sumur dreifast nokku5 en pa er greinilegt hversu m6rg peirra fallainnan tfmabilsins 1901-1925. Einnig var sumari5 1983 mj6g kalt um vestanvertlandi5.

K6ldustu haustin reynast a 611um sj6 ve5urstMvunum nær eing6ngu falla a arin1917, 1919, 1923, 1973 og 1981.

Hitafarsbreytingar einstakar arstiilir

Å 23. og 24.mynd em fYrir Reykjavik og Akureyri synd sem dæmi 5 og 10 arara5me5alt6l arstilianna fjiigurra fyrir tfmabili5 1901-1988. Er arinu skipt i arsti5irsamkvæmt pvi sem lYst var fYrr i pessu riti (sja kaflann: Skipting f arstf5ir).

12

56

5 åra robmehollol 1901-1988

10

B

6

Rvk.-vor

4

-2 VETUR

Ak.

-4

23.MYND. 5 ara ra5me5altal einstakra arstK5a 1901-1988 f Reykjavik og aAkureyri.

Ekki parf a5 fara um pa5 margum or5um a5 me5alhiti vetrar er breytilegri en hitiannarra arstf5a (sja t.d. 4.mynd). A5 vetrarlagi eru læg5ir dyPstar og tf5asta~,

hitamunur milli loftmassa mikill og breyting ur einum f annan oft snagg. Asumrin eru hitasveiflur aftur a moti hva5 minnstar.

Af lfnuritunum sest a5 hin mikla hlynun sem hefst um og upp ur 1920 a jafntvi5 um allar arstf5ir. Sama a vi5 um hi5 hlfja tfmabil sem fylgdi f kjalfari5.

Ef grannt er sk05a5 rna sja a5 hlfnun upp ur 1920 hefst nokkru seinna vor ogsumar en haust og pa einkum a5 vetrarlagi. f ritinu "Temperature variations inIceland" (Jon Eyporsson, 1949) eru fyrir Reykjavik birt 30 ara ra5me5alt6lme5alhita einstakra mana5a fra 1871/1900 til 1919/1948. Syna pau einmitt a5 hitifer a5 hækka fyrr manu5ina januar-mars og oktober-desember en sumarhelmingarsins, april-september.

Fyrstu tvo aratugi aldarinnar ver5a sumur f Reykjavik vart talin nema svalsamanbori5 vi5 kold sumur ii Akureyri par til kemur a5 hinum ovenju kaldusumrum 1921 og 1922. Hafa ymis sumur f Reykjavik eftir 1964 veri5 jafnkald e5akaldari en fyrir 1921. Sf5an 1975 hafa sumur f Reykjavik mjag oft veri5 kaldarien a Akureyri.

12

57

10 åra tcOmeoaJtol 1901 - 19S8

10

Rvk.- vOf

2 Ak.-vor

8

6

4 Rvk.- haust

~"' ... - .......,--_... _......../-

,,_ Ak.- ha:'$r .... -'..........- ... - ..--,1

-2 VElUR

Ak.

24.MYND. 10 ara ra15me15altol einstakra arstil5a 1901-1988 f Reykjavik og aAkureyri.

M vetrarlfnuritunum rna ra5a pegar a heildina er liti15 a5 vetrarkuldar fyrstu tvoaratugi aldarinnar og rumlega pa15. em a Akureyri peir mestu pa15 sem af eroldinni og gildir pa15 um allt nor15anvert landi15. I Reykjavik er petta ekki jafngreinilegt par e15 vetur fra 1975 nalgast a5 vera jafn kaldir.

A Akureyri sker fyrsti hluti hlyindaskei5sins sig nokku15 ur a5 vetrarlagi me5 hahitagildi bæ15i f 5 og 10 ara ra5me15altolunum. Parna skiptir hinn hlyi vetur 1929og a5 hluta einnig veturinn 1932 arei15anlega mestu mali.

Dm allt land og a ollum tfmum ars rna greina a15 f kjolfar hinna miklu hlyinda1926-1946 hefur hiti f meginatri15um lækka5, og pa5 allt fram a pennan dag. Pettagerist po ekki jafnt og pett og em pa5 einkum hin svolu tfmabil 1947-1952 og1%5-1971 sem trufla myndina.

Tfmabili5 1947-1952 kemur samkvæmt ra15me15altolunum misjafnlega greinilegafram, bæ15i eftir arstfma og landshlutum. Greinilegast er pa5 vor og haust. AIfnuritunum sem syna 5 ara ra5me15altol arshita (20.mynd) rna bæ15i greina pa5 fReykjavik og a Akureyri. Dm Reykjavik gildir pa15 sama J 10 ara ra15me5altolum(21.mynd) en pa fer harla lfti5 fyrir pvf a Akureyri. A vetrarlfnuritunum skerpetta tfmabil sig Ifti15 ur og a sumarlfnuritum sest pa15 alis ekki.

Ra5me5altol arstil5anna sta5festa f raun pa15 sem haldi5 var fram um tfmabili151965-1971 f kaflanum um ra15me5altol arshita. Par var su alyktun dregin a15 pa5

58

hafi ekki fyrst og fremst veri5 verulegt kuldaskei5 her vi5 land sem olli miklumhaffs. A5rar astæ5ur hafi a5 verulegu leyti leitt ti! haffskoma sem sf5an leiddutil kulda, einkum f peim landshlutum par sem fsinn og/e5a kaldsj6rinn la utifyrir.

A 23.mynd er petta kalda tfmabi! mj6g greini!egt a vetrar- og vorlfnuritum,einkum a Akureyri. Pa5 sker sig hins vegar vart ur sumar og haust. Petta ver5urenn Ij6sara se liti5 a 10 ara ra5me5alt6lin (24.mynd). Haffstfmabili5 er pa vartgreinanlegt f Reykjavik og lfti5 fer fyrir pvf a Akureyri, einkum yfir sumari5.

Til frekari fr65leiks hva5 petta atri5i var5ar var reikna5ur ut me5alhiti einstakraarstf5a fyrir pau 7 ar sem telja rna mestu haffsar pa5 sem af er 6ldinni, en pa5eru arin 1902, 1911, 1915, 1965, 1968, 1969 og 1970. Petta var af auglj6sumastæ5um a5eins gert fyrir pær 7 ve5urst65var sem starfa5 hafa fra aldam6tum. f17.t6flu rna sja fravik årstf6ahita 7 mestu haffsaranna fra 50 ara me5altali 1936­1985, en pa5 er tfmabi! sem pegar hefur veri5 fjalla5 um og nota5 ti!samanbur5ar. Pau einkenni sem fyrr var lYst fyrir tfmabili5 1965-1971 komavitaskuld vel [ram f pessari t6flu. Neikvæ5 fravik eru mest nor5anlands ogaustan og eru stærst a5 vetrarlagi og a vorin, minnka a sumrin fyrir nor5an ogaustan og hverfa pa næstum sunnanlands. Haustfråvikin eru loks mj6g lftiL

17.TAFLA

Fravik meIIaltais arstillahita 7 rnestu hafisara a iildiuui,b.e. 1902, 1911, 1915, 1965, 1968, 1969 og 1970, fra 50ara mellalhita 1936-1985, cC.

Vellurstiill vetur vor surnar haustReykjavik -1.1 -0.2 0.1 0.2Stykkish6lmur -1.6 -1.0 -0.3 0.2Grfmsey -2.5 -1.9 -1.1 -004Akureyri -1.9 -1.3 -0.7 -0.2Teigarhorn -1.7 -1.3 -1.1 -0.3Vestmannaeyjar -1.1 -0.5 -0.3 0.0St6rinupur/Hæll -0.9 -0.6 -0.3 0.5

f serst6kum kafla var ger5 tilraun til a5 skipta heildartfmabilinu 1901-1988 fafm6rku5 tfmabil, k6ld e5a hlY. Til samanbur5ar vi5 ra5me5alt6lin sem her hefurveri5 rætt um rna a 25.mynd sja me5alhita ars, sumars og vetrar a Akureyri og fReykjavik fyrir pessi tfmabiL Hafa ber f huga a5 tfmabilin eru misl6ng.

59

19801960

I

1953 - 11196511972-1964 19-7111988

I1L __

I-1-

VETUR{jan.-marsl

1940

1926-1946

I SUMAR(jun.-ag.1

IIÅ~;---- --II

Rvk.

1920

Ak.

°C

11---

lO

9 Ak.

81901-1925

7

6

5

4

----3

Ak.2

1900

-l

-3

-2

-4

25.MYND. Mellalhiti ars, sumars og vetrar fyrir afm6rku1l tfmabil fReykjavik og a Akureyri. Larettar brotalfnur eru mellalhiti 1901-1988.

FRÅVIK MEDALHITA EINSTAKRA TiMABILAFRÅ 50 ÅRA MEDALHITA 1936·1985

Å 26.mynd eru kort sem syna hversu breytileg fravik arsmeDalhita einstakratfmabila fra 50 ara mellalhita 1936-1985 eru eftir landshlutum. Tfmabilin eru1901-1925, 1926-1946, 1947-1952, 1953-1964, 1965-1971 og 1972-1988 (sja kaflannSkipting f afm6rku1l tfmabil). Rett er all hafa f huga all fyrir fyrsta tfmabilill1901-1925 liggja alleins 7 gildi auk aætlai5s gildis fyrir eina vei5urst6i5 (Fghm.) tilgrundvallar og fyrir tfmabilill 1926-1946 eru st611varnar 17 talsins. Fravik sfllaritfmabila byggja a tfttnefndum 32 vellurst6i5vum.

60

26.MYND. Fnivik arsmel5alhita einstakra timabila fra 50 ara mel5alhita1936-1985, cc.

Årshiti kalda timabilsins 1901-1925 er lægd en samanburl5artimabilsins 1936-1985um allt land. Stærst em hin neikvæl5u fravik um norl5an- og austanvert landil5 enminnst a Sul5urlandsundirlendinu og vil5 Faxafl6a. Fravikin reynast vera neikvæl5alla manul5i arsins en em minnst i juni og juli.

Fravikskort hlyjastaaranna a undan ogfravik em minnst

timabils aldarinnar, 1926-1946, er gj6r6lfkt korti k6ldureyndar einnig /Jeim kortum sem a eftir fara. Hin jakvæl5uvil5 strendur landsins, nema helst a Reykjanesskaga og

61

Melrakkaslettu, og stækka sf6an inn til landsins. Me6alhiti allra mana6a arsinsnema oktobermana6ar er hærri en hiti vi6mi6unartfmabilsins. Fravik em pa lftil ffebruar, en stærst em pau fdesember.

Fram hefur komi6 a6 hi6 svala tfmabil 1947-1952 er vf6a ogreinilegt. :Pa6 kemurpvf ekki li avart a6 fravik arshitans em lftil og oregluleg, vf6ast a bilinu 0.0°til -0.2°e. Tfmabili6 er heldur hlYrra en 1936-1985 vi6 nor6austurstrandina enheldur svalara a Su6ur- og Vesturlandi. Apn1manu6ur er langkaldastur (fravik­1.30 til -2.3°C) og mars og maf einnig svalir.

Fyrir timabili6 1953-1964 sem helst ber pa6 einkenni a6 vera fremur hlytt emfravik arshitans lftil, yfirleitt a bilinu 0.3° til OSe. Lægstu gildin er a6 finna aSu6urlandi 0.2° til 0.3°e. :Petta tfmabil em manu6imir juli, agust og desembersvalastir.

:Pa er komi6 a6 hinu svonefnda haffstfmabili, kaldu amnum 1965-1971. A pessukorti er munur fravika milli landshiuta mestur. Kaldustu svæ6in er a6 finna vi6nor6urstrandina og einnig er kalt um allt nor6an- og austanvert landi6. Minnstem fravikin su6vestanlands. Augljos ahrif haffss og kaldsjavar koma ekki sistfram f pv! a6 hin neikvæ6u fravik em stærst vetrarmaJlu6ina, ser i lagi i mars(sja einnig 27.mynd), en minnka pegar a vori6 lf6ur. I agUst em fravikin mjaglftiI.

Laks eru pa6 fravik hins svala e6a kalda tfmabils 1972-1988. Fravikin em munminni en fyrir timabili6 1965-1971 en athyglisvert er a6 breytileiki fraviksinseftir landshlutum snYst nanast vi6 samanbori6 vi6 pa6 kort, enda er nu enginnhaffs. Svalast reynist nu vera vi6 Faxafloa og em fravik par heldur meiri enhaffsarin.

Almennt em fravik pessi sl6ustu 17 ar sem her eru til umfjallunar heldur mem,p.e. kaldara, vestantil a landinu en austanlands. Sumur reynast vera verulegakald vestanlands petta tlmabil (sja einnig 27.mynd) og læ6ist a6 manni sa grunura6 kalt loft ur vestri fremur en nor6ri hafi pama talsver6 ahrif.

A 27.mynd rna sja ariegan gang, hitans f Reykjavik og a Akureyri pau fjagurtlmabil sem syndu hva6 greinilegust, einkenni her a6 framan, p.e. 1901-1925,1926-1946, 1965-1971 og 1972-1988. A ba6um st66vunum eru allir manu6ir arsinshlyjastir tlmabili6 1926-1946 og sumir afbrig6ilega hlyir sva sem desember. Hintfmabilin prju eru kold e6a sval en pa hefur hvert peirra sin serkenni. Ekkiver6ur sagt a6 upphafstimabil aldarinnar, 1901-1925, skeri sig mjag ur sem hi6kaldasta pessara priggja tlmabila.

Einkenni hafistimabilsins 1965-1971 koma greinilega I Ijos., A bå6umve6urst66vunum er seinni hluti vetrar kaldur, einkum marsmanu6ur. A Akureyri erhann kaldasti manu6ur arsins. :Pama ,er um bein ahrif haflss og kaldsjavar a6ræ6a. Vor og sumar em einnig sval. A Akureyri er agust kaldasti manu6ur arsinspetta tfmabiI.

Hva6 var6ar tlmabili6 1972-1988 er astæ6a til a6 vekja athygli a PVI hversu kaltsumari6 er I Reykjavik, reyndar kaldast tlmabilanna fjagurra. A Akureyri ersumari6 aftur a moti nokku6 hlYtt.

62

Reykjavik

,..--~ 1901 -1925

1926 - 1946____ _ 1965 - 1971

_. _. _ 1972 -1988

J F M A M J J Å 5 O N D

2

4

8

Ot--=7~::;;:'''r----~---------'''''''--l

6

o(

10

-4

-2

O(

10

8

6

4

2

O

-2 •/ ,-4

,~

____ 1901-1925

____ 1926 - 1946

____ _ 1965 - 1971

_ • _ ._1972- 1988

Akureyri

J F M A M J J Å 5 OND

27.MYND. Arlegur gangur hitans f Reykjavik og li Akureyri fyrirtfmabilin 1901-1925, 1926-1946, 1%5-1971 og 1972-1988.

63

HELSTU EINKENNI HITAFARSBREYTINGANNA

I kaflum um hitafarsbreytingar fra aldamotum her a6 framan hefur veri6 leitastvi6 a6 Ifta a fYririiggjandi gagn fra Ymsum sjonarhornum. Hefur pa6 leitt tilnokku6 ftarlegrar umfj611unar og a6 nokkru leyti til endurtekginga sem 1'0 rnajafnframt Ifta a sem sta6festingu a pvf sem fYrr var komi6. I lokin ver6ur nureynt a6 draga saman megineinkenni hitabreytinganna sem lesa rna ur efnivi6numa6 framan.

Skipta rna hitabreytingum pa6 sem af er oldinni f tvo hluta:

1. Meginbreytingar sem na yfir allt landili og allar arstii)jr.

2. Breytingar i skamman tima, breytilegar eftir landshlutum og arstima.

Lftum fyrst a meginbreytingarnar, sameiginlegar fYrir allt landi6:

Tveir fyrstu aratugir aldarinnar og vel pa6 vom mjag kaldir og er pa oft mi6a6vi6 tfmabi1i6 1901-1925 her a6 framan. Kaldast var um nor6an-og austanvertlandi6 og vetrarkuldar miklir. Marg kaldustu sumur fra aldam6tum falla einniginnan pess tfmabils.

Mikil hitaaukning h6fst um og upp ur 1920 og nMi hun til aUra arstf6a. p6 h6fsthlynun arfåum amm sf6ar a6 vor- og sumarlagi en haust og vetur.

Tfmabili6 1926-1946 var miki6 hljTvi6risskei6, sennilega hi6 hlyjasta fra fYrstualdum fslandsbygg6ar. Flest hlyjustu ar pa6 sem af er oldinni er a6 finna innanpessa tfmabils, nanar tilteki6 a arabilinu 1933-1946. Sama gildir a6 mestu leytium hlyjustu sumur.

f kj61far hljTvi6risskei6sins rna um allt land greina pa meginbreytingu ali hiti Carilækkandi og pa6 allt fram a pennan dag. petta ger6ist 1'6 ekki me6 reglulegumhætti, heldur ur6u talsver6ar hitasveiflur a tfmabilinu 1947-1988 eins og nuver6ur viki6 a6.

Af hinum skemmri tfmabilum hefur f fYrri kaflum einkum veri6 fjalla6 umarabili6 1947-1952 og haffsarin 1%5-1971. Ekki rna 1'6 gleyma a6 a milli pessarak6ldu tfmabila var vel hlytt tfmabil, 1953-1964.

Um hi6 fremur kalda tfmabil 1947-1952 er f raun pa6 eitt a6 segja a6 pa6 skersig helst ur a Su6ur- og Vesturlandi og pa einkum vor og haust.

Tfmabili6 1%5-1971, oft kennt vi6 haffsinn, var vemlega kalt um nor6an- ogaustanvert landi15 og pa einkum vetur og vor. Kuldi minnka15i eftir pvf semsunnar dr6 og vart er unnt a6 tala um kold ar su15vestanlands petta tfmabil. pessieinkenni benda til beinna ahrifa haffss f peim landshlutum par sem hann la utifYrir. Aukna utbrei15slu haffssins apessum amm er hins vegar vart unnt a15 rekjatil mikils kuldaskei6s a landinu sjalfu.

64

°cl-----~~_:_----:-~

10

8

6

4

2

Reykjavik

OJ-~61O::-~------------""""'---I

-2

-4

____ 1901 - 1930

____ 1931 - 1960

_ - 1961 - 1988

• 1901 .. 1988

°c10

8

6

4

2

J F M A M J J"ÅSOND

Akureyr i

01-----+-"L------------4....~-_I

-2

-4

____ 1901 .. 1930

____ 1931 - 1960

' 1961 "1988

• 1901 .. 1988

•

J F M A M J Å 5 OND

28.MYND. Årlegur gangur hitans f Reykjavik og a Akureyri fyrir 30ara tfmabilin 1901-1930, 1931-1%0 og 28 ara tfmabili5 1961-1988.Me5alhiti einstakra mana5a 1901-1988 er settur inn til samanbur5ar.

65

Ekki rna gleyma pvi skei15i sem næst okkur er i tfma, p.c. amnum 1972-1988. Affyrri kOflum rna ra15a a15 vi15 biium nu vi15 kalt og 6hagstætt tf15arfar. f Reykjaviker petta tfmabil hi15 kaldasta a 6ldinni, jafnvel kaldara en timabilin 1901-1925 og1965-1971. l>etta a liklega eing6ngu vill um sullvesturhorn landsins. Nefna rna a15sunnanlands falla prju af fimm k6ldustu amm pa15 sem af er 6ldinni innan pessasi15asta tfmabils og em pa15 arin 1979, 1981 og 1983. Er pa15 fyrstnefnda pa15kaldasta vi15a um land.

Sva sem kunnugt er hafa 30 ara tfmabilin 1901-1930 og 1931-1960 veri15 notu15sem me15allagstfmabil, p.c. timabil sem notu15 em til samanbur15ar vill tf15arfareinstakra mana15a ella ara. Nu styttist 615um i a15 nytt 30 ara timabil ver15i teki15 inotkun i pessu skyni, 1%1-1990. Val pessara tima,bila er akv6r15unA1pj615ave15urfræ15istofnunarinnar. Nefna rna a15 Ve15urstofa Islands nota15i lengiframan af me15alhita 50 ara tfmabilsins 1873-1922 til vi15millunar (Ve15rattan,arsyfirlit 1939, J6n Eyporsson, 1949).

f pessu riti vantar ekki nema tv6 ar sva unnt se a15 reikna me15alhita,,30 aratfmabilsins 1961-1990. Lj6st er a15 munur a me15alhita pess og 28 ara timabilsins1961-1988 ver15ur !fti!! sem enginn, i mesta lagi ±O.I°C, nema einhvern 6venjuafbrig15ilegan manu15 beri upp a til arsloka 1990. Her a eftir ver15ur pvi 28 aratfmabili15 nota15 til samanbur15ar.

f Ij6si hinna miklu hitabreytinga sem lyst hefur veri15 hlytur su spurning a15vakna hvort nokkurt ,samanbur15artimabilanna priggja lYsi a fullnægjandi håttme15alhita 1901-1988. A 28.mynd er syndur arlegur gangur hitans i Reykjavik oga Akureyri fyrir timabilin 1901-1930, 1931-1%0 og 1%1-1988. Ma par sja a15talsver15ur munur er milli timabila.

Me15alhiti 1961-1988 er fiesta manu15i mun lægri en fyrir timabili15 1931-1960 endaer pa15 si15arnefnda all miklu leyti a hIYvi15risskei15i. I Reykjavik ver15ur sumarhitinyja timabilsins mun lægri en hin fyrri og a bå15um ve15urst615vunum emmanu15irnir februar og mars jafnkaldir en pa15 a heldur ekki vi15 um fyrritimabilin. Af pessu rna ra15a a15 ekkert hinna priggja timabila getur a15 fullu talisteinkennandi fyrir pall sem af er 6ldinni.

A a15eins 88 amm hefur hiti a Islandi nalgast pa15 a15 sveiflast milli hagstæ15ustu9g 6hagstæ15ustu skilyr15a sem fbuar landsins hafa bUi15 vi15 fra upphafiIslandsbyggllar. Fmmorsakir pessa em ekki pekktar en pessi 6liku skilyr15i synapo hversu vitt pall svi15 er sem hitafar landsins rumast innan.

HEIMILDASKRA

Adda Bara Sigfusdottir, 1969:

Hovmoller, E., 1%0:

Jon Eyporsson, 1949:

Jon Eyporsson ogHlynur Sigtryggsson, 1971:

Islenzk ve5urfarsbok1920-1923:

Markus Å Einarsson, 1976:

Markus Å Einarsson, 1978:

Markus Å Einarsson, 1983:

Meteorologisk Aarbog,ILdel, 1873-1919:

Ve5rattan, 1924-1988:

Hitabreytingar a Islandi 1846-1968.Hafisinn, ritstjori Markus A. Einarsson,Almenna bokafelagi5, Reykjavik.

Climatological Information on Iceland.Report No.TAO/lCE/4, United NationsProgramme of Technical Assistance.

Temperature variations in Iceland.Reprinted from Glaciers and Climate.Geografiska Annaler, H.1-2, Stockholm.

The c1imate and weather of Iceland. TheZoology of lceland, Vol.I, Part 3, EjnarMunksgaard, Kaupmannahofn og Reykjavik.

Ve5urfræ5ideild Uiggildingarstofunnar,Reykjavik.

Ve5urfar a Islandi. I5unn, Reykjavik.

K6nnun a skiptingu Islands fve5urspasvæ5i. Ve5urstofa Islands,Reykjavik.

Breytileiki og einkenni nokkyrrave5urpatta ~ftir ve5urlagi a Islandi.Ve5urstofa Islands, Reykjavik.

Det Danske Meteorologiske Institut,Kobenhavn.

~ana5ar- og arsyfiriit. Ve5urstofaIslands, Reykjavik.