filosofie - vppk · 2017-03-12 · 6 osofie 5-2016 o hoofdstuk 1 kennis, wetenschap en wijsbegeerte...
TRANSCRIPT
FACULTEIT PYSCHOLOGIE EN PEDAGOGISCHE WETENSCHAPPEN
Academiejaar: 2015-2016
Opgesteld door: Yanah Franki
FILOSOFIE
Samenvatting
1
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
FILOSOFIE
Samenvatting
Inhoudsopgave
1 Wijsbegeerte als wetenschappelijke discipline ............................................................................. 6
2 Kennis, wetenschap en de indeling van de wetenschappen .......................................................... 6
3 Natuur-, gedrags- en cultuurwetenschappen ................................................................................ 7
4 Waarom zoeken wij kennis, inzicht? ............................................................................................. 8
5 Oorspronkelijk vormen van ‘kennis’ en ‘gedragsregels’: taboe, magie, wijsheidsspreuken en
mythen ................................................................................................................................................... 8
6 Magische en mythisch denken ....................................................................................................... 9
7 Mythen, volksvertellingen en legenden ........................................................................................ 9
8 De grote wereldgodsdiensten ........................................................................................................ 9
9 Ontstaan en verklaring ................................................................................................................. 10
10 Dogmatisme (niet kennen) ....................................................................................................... 10
11 Sektarische bewegingen (niet kennen) .................................................................................... 10
12 Het probleem van het lijden van de goede mens ..................................................................... 10
13 De wetenschappelijke kennisverwerving ................................................................................ 10
14 De wijsgerige kennisverwerving .............................................................................................. 11
15 Wetenschap en wijsbegeerte .................................................................................................... 12
16 Rationaliteit .............................................................................................................................. 12
17 Irrationeel en a-rationeel ......................................................................................................... 12
18 Traditionele indeling van de wijsbegeerte............................................................................... 13
18.1 De factische, of metafysische problemen .............................................................................................. 13
18.2 De ethische-politieke (of normatieve) problemen .................................................................................... 13
18.3 De kennistheoretische problemen ....................................................................................................... 14
1 Het ontstaan van de wiskunde ..................................................................................................... 16
2 Het wiskundige bewijs in wording (Niet kennen) ...................................................................... 16
3 Kenmerken van het Griekse wiskundige bewijs (Niet kennen) .................................................. 16
4 Het ontstaan van de wijsbegeerte ................................................................................................ 16
5 De natuurfilosofen (zesde en vijfde eeuw v.o.t) .......................................................................... 17
5.1 Thales van Milete ........................................................................................................................ 17
2
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
5.2 Anaximander .............................................................................................................................. 17
5.3 Anaximines ................................................................................................................................ 17
5.4 Pythogoras (niet kennen) ................................................................................................................ 18
5.5 Heraclitus .................................................................................................................................. 18
5.6 Parmenides................................................................................................................................. 18
5.7 Leucippus en democritus ................................................................................................................. 19
5.8 Plato ........................................................................................................................................ 19
5.9 Aristotels ................................................................................................................................... 19
6 De sofisten en Socrates ................................................................................................................. 19
6.1 De sofisten ................................................................................................................................. 19
6.2 Socrates .................................................................................................................................... 20
6.2.1 Basisinzichten van Socrates ....................................................................................... 20
7 Plato .............................................................................................................................................. 21
8 Aristoteles .................................................................................................................................... 22
9 Hellenistische en Romeinse filosofie ........................................................................................... 23
9.1 Cynisme .................................................................................................................................... 24
9.2 De Stoa .................................................................................................................................... 24
9.3 Epicurisme ................................................................................................................................. 25
9.4 Scepticisme ................................................................................................................................ 26
11 Wijsbegeerte in de schaduw van het geloof ............................................................................. 26
11.1 De kerkvaders (Niet kennen) ............................................................................................................ 26
11.2 Middeleeuwse en Arabische wijsbegeerte .............................................................................................. 26
1 Wetenschap en wetenschappelijke methode in de Oudheid en de Middeleeuwen.................... 29
2 Het ontstaan van de experimentele psychologie (enkel lezen) ................................................... 30
3 Kennistheoretische reflectie op de nieuwe methode (enkel lezen) ............................................ 30
4 Een nieuwe mentaliteit en een nieuw wereldbeeld ..................................................................... 30
1 Politieke filosofie ......................................................................................................................... 33
2 Het rationalisme: Descartes, Spinoza en Leibniz ......................................................................... 34
2.1 René Descartes ............................................................................................................................ 34
2.2 Benedictus de Spinoza ................................................................................................................... 35
2.3 Gottfired Wilhelm Leibniz (lezen) ..................................................................................................... 37
3 Het empirisme: Lock, Berkeley en Hume .................................................................................... 37
3.1 John Locke ................................................................................................................................. 37
3.2 George Berkeley ........................................................................................................................... 38
3.3 David Hume ............................................................................................................................... 38
4 De verlichting ............................................................................................................................... 39
5 Immanuel Kant ............................................................................................................................. 40
5.1 De invloed van Rousseau ................................................................................................................ 40
5.2 Omwenteling in de kennisleer .......................................................................................................... 41
3
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
5.3 De ‘praktische Vernunft’ ................................................................................................................ 42
5.4 De waardigheid van de mens ........................................................................................................... 42
5.5 Kants godsgeloof .......................................................................................................................... 43
5.6 Kritiek der Urteilskraft .................................................................................................................. 43
Inleiding ............................................................................................................................................... 46
1 Hoofdfiguren van het Duitse idealisme ....................................................................................... 46
1.1 Johann Gottlieb Fichte (niet kennen) ................................................................................................. 46
1.2 Friederich Willhelm Joseph von Scheilling (niet kennen) .......................................................................... 46
1.3 Friederich Ernst Daniel Schleiermacher (niet kennen) ............................................................................. 47
1.4 George Willhelm Friederich Hegel ..................................................................................................... 47
1.4.1 Algemene karakteristieken van Hegels leer .................................................................... 47
1.4.2 Basisintuïties ........................................................................................................ 47
1.4.3 Hegels denkproces ................................................................................................. 48
1.4.4 Geschiedenisfilosofie .............................................................................................. 48
1 De paradox van de Hegelianen .................................................................................................... 50
2 De aanvallen op Hegels christendom ........................................................................................... 50
2.1 Ludwig Andreas Feuerbach .............................................................................................................. 50
2.2 David friedrich Strauss en Bruno Bauer (niet kennen) ............................................................................. 51
2.3 Soren Kierkegaard (niet kennen) ....................................................................................................... 51
2.4 De aanval op Hegels maatschappijvisie: Karl Marx ................................................................................ 51
3 Algemeen overzicht van de leer ................................................................................................... 51
3.1 Het nihilisme van Stirner ............................................................................................................... 53
1 Arthur Schopenhauer .................................................................................................................. 56
1.1 Biografie ................................................................................................................................... 56
1.2 De wereld als Wil en Voorstelling ..................................................................................................... 56
1.3 De menselijke existentie ................................................................................................................. 56
1.4 Verlossing uit de hel? .................................................................................................................... 57
2 Het positivisme............................................................................................................................. 57
2.1 Het positivisme van Auguste Comte ................................................................................................... 57
2.1.1 Theorie van de 3 stadia in de geschiedenis van de mensheid ................................................ 58
2.1.2 Classificatie van de wetenschappen ............................................................................. 58
2.1.3 De sociologie ....................................................................................................... 58
2.1.4 Godsdienst van de mensheid ..................................................................................... 58
2.2 Brits positivisme .......................................................................................................................... 59
2.2.1 John Stuart Mill .................................................................................................... 59
2.2.2 Bentham ............................................................................................................. 59
2.2.3 Spencer .............................................................................................................. 59
2.3 Ernst Mach (niet kennen) ............................................................................................................... 60
2.4 Charles Sanders Peirce (niet kennen) .................................................................................................. 60
3 Relativisme (niet kennen) pg 70 ................................................................................................... 60
4 Overgangsfilosofen ....................................................................................................................... 60
4
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
4.1 Geesteswetenschappelijke filosofie: Whilhem Dilthey............................................................................... 60
4.2 Het neokantianisme van Windelband en Rickert .................................................................................... 60
4.3 Vitalisme, Bergson, Driesch ............................................................................................................. 61
5 Wetenschap en ethica. Friederich Nietzsche ............................................................................... 62
5.1 Afbraak ..................................................................................................................................... 62
5.2 De positivistische bijdrage .............................................................................................................. 62
5.3 Invloed ..................................................................................................................................... 63
Inleiding ............................................................................................................................................... 66
1 Het logische empirisme ................................................................................................................ 66
1.1 Historich overzicht ....................................................................................................................... 66
1.2 Wegbereiders .............................................................................................................................. 66
1.2.1 Gottlob Frege (niet kennen) ..................................................................................... 66
1.2.2 Bertrand Russell .................................................................................................... 66
1.2.3 Ludwig Wittgenstein .............................................................................................. 67 1.2.3.1 Citaten ........................................................................................................................... 68
1.2.4 Albert Einstein (niet kennen) .................................................................................... 68
1.3 Filosofie van de Wiener Kreis/Weense kring ......................................................................................... 68
1.3.1 Algemene karakteristieken ....................................................................................... 68
1.3.2 Het betekeniscriterium (niet kennen) .......................................................................... 69 1.3.2.1 1ste formulering van het verificatiecriterium (niet kennen) ............................................................ 69 1.3.2.2 2de formulering van het verificatiecriterium (niet kennen) ............................................................ 69 1.3.2.3 3de formulering van het verificatiecriterium (niet kennen) ............................................................ 69 1.3.2.4 4de formulering van het verificatiecriterium (niet kennen) ............................................................ 69 1.3.2.5 Besluit over het betekeniscriterium (niet kennen) ...................................................................... 69
1.3.3 De eenheidswetenschap (niet kennen) ......................................................................... 69 1.3.3.1 Carnaps Aufbau ................................................................................................................ 69 1.3.3.2 Fysicalisme ...................................................................................................................... 69 1.3.3.3 Microreductie .................................................................................................................. 69 1.3.3.4 Algemene commentaar bij het logisch empirisme ....................................................................... 69
1.4 Karl Raimund Popper (niet kennen) ................................................................................................... 70
1.5 De Britse taalanalytische filosofie ..................................................................................................... 70
1.5.1 De tweede Wittgenstein .......................................................................................... 70 1.5.1.1 Inleiding ......................................................................................................................... 70 1.5.1.2 Afbraak van de Tractatus ..................................................................................................... 70 1.5.1.3 Nieuwe opvatting over de taal .............................................................................................. 71 1.5.1.4 Filosofie als taalanalyse ....................................................................................................... 71 1.5.1.5 De linguïstische filosofie ..................................................................................................... 71
2 Fenomenologie en existentialsime ............................................................................................... 72
2.1 Historisch overzicht ...................................................................................................................... 72
2.2 Edmund Husserl .......................................................................................................................... 72
2.3 Martin Heidegger ........................................................................................................................ 73
2.3.1 Basisinzichten ....................................................................................................... 73
2.3.2 Aanval op de wetenschap (niet kennen) ........................................................................ 74
2.3.3 Heidegger en de hermeneutiek (niet kennen 2 en 3) ........................................................ 74
5
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
2.4 Existentialisme en Sartre (niet kennen) ............................................................................................... 74
1 Wijsbegeerte en maatschappijkritiek .......................................................................................... 77
1.1 Algemene beschouwingen ................................................................................................................ 77
1.1.1 Antinomieën ........................................................................................................ 77
1.1.2 Filosofische problematiek ......................................................................................... 77
1.2 Negatieve dialectiek. De school van Frankfurt ...................................................................................... 78
1.2.1 Theodor W. Adorno .............................................................................................. 78
1.2.2 Herbert Marcuse ................................................................................................... 78
1.2.3 Jürgen Habermas ................................................................................................... 79
2 Het structuralisme........................................................................................................................ 80
3 Het postmodernisme .................................................................................................................... 81
6
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
HOOFDSTUK 1
Kennis, wetenschap en wijsbegeerte
1 Wijsbegeerte als wetenschappeli jke discipl ine
Wijsbegeerte = filosofie o Definitie in het boek: Studie van die problemen waarvoor we nog geen
wetenschappelijke oplossingsmethode hebben o Definitie van de proef: De rationele studie van die problemen waarvoor we nog geen
wetenschappelijke oplossingsmethode hebben
Belang van oplossingsmethode Zonder het woord ‘methode’ zou elke wetenschapper, die actief wetenschap doet, een filosoof zijn.
o Men vindt er geen objectieve verhalen enkel opvattingen van een bepaalde individu. Gelijkenis tussen wijsbegeerte en wetenschap
o Rationaliteit is het element dat wetenschap en wijsbegeerte met elkaar verbindt. o Wijsbegeerte en de wetenschap zijn beide rationele manieren van denken en
onderzoeken met de bedoeling kennis te vergaren
o Hoe strikter de rationaliteit hoe meer betrouwbaarder de methode en het antwoord, maar hoe beperkter het blikveld waarover je je antwoord kan formuleren.
Verschil tussen wijsbegeerte en wetenschap o Wijsbegeerte kan geen beroep doen op specifieke wetenschappelijke methoden
Kritische opvatting o Een opvatting die tot stand is gekomen nadat men zich bewust geworden is van het
problematisch karakter van naïeve denkbeelden. Afstand doen van een dogmatische houding
o Opvattingen als waarheid aanvaarden zonder argumentatie men argumenteert altijd in de wijsbegeerte
Leidt tot relativisme (Jij hebt je mening, ik heb mijn mening maar we hebben allebei gelijk).
Gemeenschappelijk kenmerk tussen een dogmatische houding en relativisme o Ze houden afstand van het redelijke denken
Rationele benadering o Is een benadering die geen definitieve waarheid brengt
2 Kennis, wetenschap en de indeling van de wetenschappen
Oplossing van problemen o Gaat over problemen op vlak van kennis – niet over problemen zoals ziekte, armoede,
liefde, …
Wijsbegeerte o Is een activiteit die gericht is op kennisverwerving, een soort wetenschap in de brede
zin van het woord Kennis
Elke voorstelling/overtuiging/denkbeeld dat met de werkelijkheid
overeenkomt zo kunnen we zaken voorspellen en handelingen goed uitvoeren
7
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
Wetenschap
1) Menselijke activiteit die erop gericht is tot gesystematiseerde en betrouwbare kennis te komen.
2) geheel van uitspraken/wetten/theorieën die je kan communiceren, systematisch zijn en kan controleren
De indeling van de wetenschap
o Belang van voorwerp wetenschap definiëren door overzicht te geven van de opgeloste problemen
o Belang van methode heeft vaak een eigen methode Via object-methode kunnen we filosofie beschrijven
2 soorten wetenschappen op basis van de methode o Formele/deductieve wetenschappen
Uitspraken/stelling zijn niet ontleend aan ervaringen vertrekken van basisformules/axioma en we leiden hieruit logisch af (deductie)
Het leert ons niets over de werkelijkheid rondom ons.
Het verschaft ons symboolsystemen die bruikbaar zijn om de werkelijkheid uit te drukken
Logica en wiskunde o Ervaringswetenschappen/empirische/inductieve wetenschappen
Onderzoeken van de werkelijkheid men doet beroep op ervaringen
3 groepen van ervaringswetenschappen o Natuurwetenschappen: bestuderen wetten van de dode materie en
levende wezens Natuurkunde, scheikunde, biologie en geologie
o Gedragswetenschappen: bestuderen van gedrag van mens als individu of in groep
Psychologie, sociologie, economie o Cultuurwetenschappen: Onderzoek naar de menselijke creativiteit
Filosofie, kunst-en literatuurwetenschappen, taalkunde, rechtswetenschappen, archeologie, geschiedenis.
3 Natuur- , gedrags- en cultuurwetenschappen
Onderscheidt o Grenzen tussen natuur-, gedrags-en cultuurwetenschappen zijn dun.
o Zinvol onderscheidt tussen de zuivere en de toegepaste wetenschappen Zuivere wetenschappen: alleen op kennis gericht Toegepaste wetenschappen: wetenschappelijke gegevens en methodes
gebruiken om praktische problemen op te lossen en menselijke behoeften te bevredigen
Positieve wetenschappen: alleen op gegevensfeiten berust
8
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
4 Waarom zoeken wij kennis, inzicht?
Ontstaan van cultuur o Kennis ligt aan de basis van het ontstaan van cultuur
Voordelen van kennis o Kennis zorgde voor de evolutie van levende wezens
Wie informatie kon opdoen en verwerken kon efficiënter aan voedsel geraken, kon gevaren ontlopen en een seksuele partner vinden = verhogen van de overlevingskansen
Wie instaat is tot leren kan zijn gedrag oriënteren en kan voorstellingen maken waardoor we mentale problemen kunnen oplossen.
Leer-en voostellingsvermogen bij de mens zorgt ervoor dat we kunnen associëren die door taal goed onthouden worden.
o Zo kan men kennis doorgeven aan de volgende generatie = ontstaan van een cultuur
Nadelen van kennis o Wanneer we voorstelling voorkwamen in gevaarsituaties wordt dat later geassocieerd
met het gevaar
Ontstaan van symbolen van gevaar die angst oproepen ook wanneer er geen echt gevaar is.
Gevaar voor foute interpretaties en meningen
Vrijheid van handelen en het verhogen van handelingsbekwaamheid genereert ook onzekerheid
o De behoefte om een samenhangend beeld van de wereld te vormen kan ervoor zorgen dat wie dat niet doet, als angstwekkend wordt ervaren.
o Foutieve interpretaties ontstaan wanneer we orde en structuur proberen te geven aan informatie terwijl we over onvoldoende gegevens beschikken.
5 Oorspronkeli jk vormen van ‘kennis’ en ‘gedragsregels’ : taboe, magie,
wijsheidsspreuken en mythen
Taboe o Het handelen wordt binnen bepaalde grenzen gehouden door middel van het taboe. o Taboe verwijst naar objecten die men niet mag aanraken, handeling die men niet mag
stellen
Ze zijn taboe door de associatie met gevaar, vreemd karakter, angst of onrust die de maatschappij kunnen aantasten.
Het tocht stellen van zo’n handeling: onreinheid
Terug reinigen magie Magie
o Stereotype handeling = riten of uitspraak om bepaald doeleinde te realiseren, steunend op wetmatigheden die volgens de rationeel denkende mens niet bestaan.
o Functies van magie
Opheffen van onreinheid
Afweermagie: apotropaeïsche riten gevaar afwenden
Productieve magie/tovenarij: bevredigen van menselijke noden Regen maken, liefdesbrouwsel, ziekten genezen
Destructieve magie: kwaad berokkenen aan de vijand Vloek
9
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
6 Magische en mythisch denken
Magisch denken o Geheel van opvattingen over de werkelijkheid waarbij men gelooft in wetmatigheden
die via riten en bezweringen te beheersen zijn, maar die zich volgens de huidige wetenschappelijke inzichten niet voordoen.
o Wordt gekenmerkd door associaties De wortel van een mandragorplant lijkt met verbeelding op een mensengestalte.
Dat kan volgens de magisch denkende mens geen toeval zijn bij schrijft een magisch vermogen toe aan de plant.
o Het is een karakteristiek voor pre-wetenschappen en niet-geïndustrialiseerde maatschappijen.
Verband tussen taboe en magie o Magisch denkende mensen denken dat getaboeërde voorwerpen, die angstwekkend
zijn, machtig zijn.
Wie een taboe overtreedt verwerft macht.
Taboe moraal o Het gaat slechts over een gereflecteerde relatie tot het onreine en het machtige
Wijsheidsspreuken o Eerste vorm bewust moraal o Raadgeving voor het handelen die vooral in geletterde culturen voorkomen.
Mythen o Verhalen die aan de menselijke fantasie ontspruiten en waaraan de toebehoorders of
lezers een zeker geloof aan hechten o Functie
Ordening
Verklaring
Legitimeren en consolidering
7 Mythen, volksvertel l ingen en legenden
Niet kennen
8 De grote wereldgodsdiensten
Vanaf ca. -1000 o Ontstaan van openbaringsgodsdiensten in enkele grote cultuurgebieden
Universaliteitsaanspraak o Richtte zich op alle mensen, niet slechts een volk
Openbaring o De waarheden van de godsdienst vinden hun oorsprong bij God. o Definitieve formulering in geschriften: heilige boeken
Dogmatisme o De basis van de geloofwaarheden kot door het goddelijke karkater
omwrikbaar vast te liggen o Dogma = Stellingen die men moet aannemen om als gelovige van een
godsdienst door te gaan. Niet meer de nationaliteit maar het geloof en het toetreden bepalen of men bij een godsdienst hoort.
Verlossing
10
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
o Mens bevindt zich in een droevige conditie de godsdienst biedt de mogelijkheid van deze ellende te ontsnappen
9 Ontstaan en verklaring
Openbaringsgodsdiensten o Behalve een kenniskader was er ook een moreel kader
Gulden regel: “Doe een ander niet aan wat je niet wenst dat jou zou worden aangedaan”, “Doe voor de andere wat je wenst dat zij voor jou zouden doen.”
Basisprobleem: Het geluk dat achtervolgt wordt door het bozen en het onheil dat de deugzaamheid treft.
o Ze geven verklaring over het fundament van een ethische wereld-en maatschapijordening
Ontstaan van godsdiensten o Godsdiensten ontstaan door geluk van de bozen en het lijden van de goede mens
10 Dogmatisme (niet kennen)
11 Sektarische bewegingen (niet kennen)
12 Het probleem van het l i jden van de goede mens
Waarom moet een mens lijden? o Kan voordelen bieden/ kan functioneel zijn:
Onderscheidt maken tussen goed en slecht eten Pijnreacties leiden tot handelingen die het lichaam beschermen Lustgevoelens kunnen de procreatie/voortplanting bevorderen
o Kan ook nadelen hebben Belonen en straffen
o Is afgeleid uit de rechtsordening Niet-rechtvaardige wereldorde
o Mogelijk geloof om de gedachten aan een niet-rechtvaardige wereldorde te ontvluchten kan beroep doen op fantasie, reïncarnatiegedachten
Reïncarnatietheorie verklaard het leiden als negatieve karma uit een vorig leven
13 De wetenschappeli jke kennisverwerving
Mythen en wereldgodsdiensten o Ze beweren de waarheid te hebben, maar ze lopen ver uiteen. o We hebben dus iets nodig dat een universele waarheid omvat bestaand uit
betrouwbare kennis Wetenschap 6de eeuw voor christus:
Thales van Milet ontwikkeling van wiskunde = wiskunde objecten formuleren en bewijzen
Het is slechts een constructie van ons denken bestaat niet in de werkelijke wereld.
Oudheid
Galilei onderzoek naar de wetten van val en worp
11
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
Hij kon het onderzoek niet zuiver doen aan de hand van intuïtieve
=wiskundige methodes omdat het te complex was oplossing =
experimentele methode iedereen kon de resultaten van zijn methode controleren en dat leidde tot universele erkenning.
Nadeel: ondubbelzinnige formulering van de theorie en strenge controle van de feiten, alsook is er interpretatie nodig via wetten.
17de eeuw Newton: ontstaan van de natuurkunde
18de eeuw Ontstaan van scheikunde
19de eeuw Tot stand komen van diverse natuurwetenschappen en autonome
disciplines. Vandaag
Grote vooruitgang maar geen universeel beeld over de totale werkelijkheid
Maar er zijn ook vele vragen onopgelost gebleven Wetenschap de dag van vandaag
o De wetenschap weet meer en meer, maar elke individuele wetenschapper beheerst een steeds beperkter terrein
o De wetenschap stelt niet langer de behoefte van de mens centraal, maar stelt doelen op afhankelijk van de deelsystemen
Wetenschap is vaak onderdeel van grote organisaties zoals staten (militaire behoeften) en industriële ondernemingen (winstbehoeften)
14 De wijsgerige kennisverwerving
Wijsbegeerte o Vorm van kennisverwerving
Ontstaat als men geen vrede neemt met de mythische, magische of dogmatische aanpak
o De wijsgerige houding of instelling kan aanwezig zijn vóór de wetenschappelijke
Veronderstelt dat men niet alleen de eis maar ook de methode om tot betrouwbare kennis te komen heeft verworven
Ontstaan van wijsgerige houding o Ca. -600 in Griekenland
Thales van Milete o Was de eerste wiskundige en wijsgeer o Om de wereld te beschrijven bleek de wiskunde niet voldoende
Het verschil met de mythische benadering is dat men discussie en controle nodig had en dat men definitiemethodes moest opstellen
Het verschil van filosofie en wetenschap is dat ze desondanks hun methodologische tekorten toch de totaliteit van de vragen blijven stellen
Benaderingswijze van de wijsbegeerte o Rationaliteit
Betrouwbare kennis vormen door interactie tussen theorieën en empirische feiten
Antwoord zoeken op alle vragen
12
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
15 Wetenschap en wijsbegeerte
Wetenschap en wijsbegeerte
o Wijsbegeerte wetenschap in de brede zin Beide systematische kennisverwerving en rationele argumentatie
Voordeel hiervan: men stelt de totaliteit van de vraag
Nadeel hiervan: betrouwbaarheid van de antwoorden zal eronder lijden.
o Wetenschap de ‘enge zin’ = soort van procedures die gevolgd moeten worden
16 Rationaliteit
Meningsverschil tussen filosofen bestaat uit het probleem van: o Mededeelbaarheid o Eenheid en coherentie
o Empirische verificatie controle mogelijk o Bewijsvoering o Hoe strikter men de eisen van de rationaliteit stelt, hoe preciezer en concreter de
onderzoeksvragen dienen te zijn Voordeel: meer betrouwbaarheid Nadeel: niet alle belangrijke, relevante of interessante vragen kunnen wetenschappelijk benaderd worden
Indien de eisen worden versoepeld, kunnen meer onderzoeksvragen rationeel (in brede zin) worden benaderd.
Samenvattend
o Wetenschap is zeer succesvol in het onderzoeken van een meer beperkte set van precieze onderzoeksvragen
o Wijsbegeerte kan meer vragen kritisch-rationeel benaderen omdat de rationaliteitseisen minder strikt gehanteerd worden
Wijsbegeerte ontstaat wanneer men de eis van rationaliteit stelt. Gradaties van rationaliteit
o Maximaal = wetenschap o Ideaal = wijsbegeerte
17 I rrat ioneel en a-rat ioneel
Niet-rationele o Niet-wijsgerige en niet-wetenschappelijke benaderingen van problemen o Men kan een onderscheid maken tussen
- Irrationele houding - A-rationele houding
Irrationaliteit o Ideeën met interne contradicties of manifest in strijd met de alledaagse ervaring
Christenen, moslims in hun verzet tegen de evolutietheorie A-rationaliteit
o Leerstellingen die niet voor rationele of wetenschappelijke argumentatie vatbaar zijn, maar evenmin duidelijk strijdig met de logica of de wetenschappelijke gegeven zijn.
13
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
18 Tradit ionele indeling van de wijsbegeerte
Wijsbegeerte
o Leer je kennen door de traditionele indeling geeft de situatie in de 18de eeuw voor.
Traditionele indeling o Factische of metafysische problemen o Ethische-politieke (of normatieve) problemen o Kennistheoretische problemen
18.1 De factische, of metafysische problemen
Metafysica o Bijnaam: Ontologie o Leer over de grondslag van alles wat bestaat o Leer over de meest fundamentele vragen o Onderscheidt tussen
Ontologie (metafysica generalis): zoektocht van het zijnde naar het zijnde: ‘zijn’, ‘worden’, ‘bestaan’, …
Wat is ‘zijn’ Waarom is er iets en niet niets …
Bijzondere metafysica (metafysica specialis): onderzoek van de eigenheid van de voornaamste soorten zijnden
Rationele kosmologie: Bestudeert de basis/structuur van de wereld
Rationele psychologie: Algemene leer over de mens
Rationele theologie/theodicee: wijsgerige leer over god
18.2 De ethische-polit ieke (of normatieve) problemen
Normatieve en evaluatieve problemen o Focust niet op wat er is en hoe dit te kennen, maar wel op hoe dit te evalueren en
eventueel aan te passen o Direction of fit
Onderdelen
Ethica o Bestudeert de normen van heet handelen en de waarde
Het goede, de plicht
Politiek o Bestudeert hoe men de maatschappij moet organiseren
Esthetica o Leer van het schone en de kunst
14
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
18.3 De kennistheoretische problemen
De kennistheoretische problemen
o Ontstaan van de filosofie in de 6de eeuw ze stelde zich vragen over Kunnen we betrouwbare kennis bereiken? Kunnen we waarheid en schijnbaarheid van elkaar onderscheiden? Op welke wijze kan dit gebeuren?
Onderdelen o Logica
o Kennisleer (epistemologie) bestudeert de vraag: “Wat is kennis”, “Kunnen we geldige kennis bereiken”, “Hoe moet dit gebeuren”
Wetenschapsfilosofie o Als reactie op ontstaan van de wetenschappelijke methode o Belangrijke recente ontwikkeling
15
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
BEGRIPPENLIJST HF1
A-rationaliteit
Bijzondere metafysica
Epistemologie
Ervaringswetenschappen
Ethisch-politieke problemen
Formele of deductieve wetenschappen
Factische problemen
Irrationaliteit
Kennis
Kennisleer
Magie
Metafysica
Mythe
Openbaringsgodsdienst
Ontologie
Rationaliteit
Rationaliteit in brede zin
Rationaliteit in enge zin
Taboe
Wetenschappelijke methode
Wetenschap
Wijsbegeerte
16
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
HOOFDSTUK 2
De pijlers van het westerse denken in de Oudheid en de Middeleeuwen
Introductie o Wetenschap als ideaal van betrouwbare kennis o Wijsbegeerte als poging dat ideaal te benaderen wanneer er nog geen
wetenschappelijke oplossingsmethode gevonden is o Centrale rol van rationaliteit als weg tot betrouwbare kennis o Wijsbegeerte ontstaat wanneer de mythen en mythologische verklaringen in vraag
worden gesteld
1 Het ontstaan van de wiskunde
Het ontstaan van de wiskunde o Westerse wiskunde is ‘anders’ dan wiskunde uit andere landen
Deze wiskunde is gekenmerkt door bewijsvoeringen en het streven naar systematisering
Waarom in Griekenland (het westen ) wel en niet in andere landen? o Eenheid in taal en cultuur o Grote politieke verdeeldheid (polis = stadstaat) o Veel onafhankelijke stadstaten waarbij ruimte was voor
culturele uitwisseling zonder controlerende instanties over alle stadstaten heen
o Vrijheid van spreken en denken en een tendens tot discussie
o Dialectische methode wie iets aanvaard wilde zien moest dit in tegensprekend dialoog bewijzen en argumenten leveren
o Door handel ontstond een rijke klassen met veel tijd die dus
gingen studeren als gevolg dat de slaven alles deden
2 Het wiskundige bewijs in wording (Niet kennen)
3 Kenmerken van het Griekse wiskundige bew ijs (Niet kennen)
4 Het ontstaan van de wijsbegeerte
Het ontstaan van de wijsbegeerte o Is ontstaan in Ionië (Griekenland) o De Griekse wereldvisie was tot ca. -600 bepaald door mythen zoals Hesiodus die
beschreven had. o Het ontstaan van de filosofie betekende het begin van het einde van de naïve visie van
de mythen en besef van onmacht van de goddelijke ingrijpen
Wetmatigheden en onveranderlijke natuurkrachten ordenen nu de wereld Hesiodus
o Was de ‘schepper’ van Ilias en Odyssee
17
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
5 De natuurfi losofen (zesde en vij fde eeuw v.o.t)
5.1 Thales van Milete
Thales van Milete – (c. 624 – c.546) o Natuurfilosoof o Eerste wiskundige en wijsgeer o Hij streefde naar een theorie over de wereld die vatbaar was voor argumentatie
Verschillende culturen hebben een verschillende wereldvisie o Hij is gefascineerd door het besef dat de werkelijkheid voortdurend verandert
Als er verandering is, dan moet er iets zijn dat verandert en iets dat onveranderlijk blijft
Dat wat ten grondslag ligt aan alle veranderingen
Arche = oorsprong/beginsel o Zoektocht naar wat aan de basis ligt van het veranderlijke – dat wat elf onveranderlijk is
Water o Beginsel dat veranderlijkheid van de werkelijkheid kan verklaren o Water kennen we in vaste, vloeibare en gasvormige toestand
Misschien zijn er nog wel meer toestanden die aan de grondslag liggen van het bestaan en de wijzigingen van de toestand aan de basis ligt van de verandering
o Oorsprong van alles is ‘water’
o Water is niet louter passief het is ook de universele levenskracht en omdat het in de totale realiteit doordring is alles dan ook vol goden
5.2 Anaximander
Anaximander o Natuurfilosoof o Leerling van Thales van Milete o Hij dacht dat de arche een onzichtbare oerstof was
To apeiron = onbepaalde, onbegrensde o Ontstaan en vergaan van objecten vanuit apeiron als resultaat van een voortduerende
onderlinge strijd Probleem van Thales
o “Op wat drijft water?”
o Anaximander zegt dat de aarde rust op niets drijft op niets in het centrum van het onbeperkte, het al.
Geocentrische kosmologie o
5.3 Anaximines
Anaximines o Natuurfilosoof o Hij stelde dat lucht de oerstof is van de werkelijkheid o Concrete objecten zijn het resultaat van verdunning en verdichting van lucht als
neutrale stof
Stabiel = onzichtbaar
In beweging en gecondenseerd = wind, wolken, water, modder, steen
18
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
Gezuiverd = vuur
5.4 Pythogoras (niet kennen)
5.5 Heracli tus
Herakleitos van Efese - (-540) o Hij beweerde dat de zoektocht naar het onveranderlijke hopeloos was
Waar we zeker van zijn is het feit dat alles veranderlijk is (Panta rei) Men kan twee keer in dezelfde rivier stappen, maar ook niet twee keer in
dezelfde rivier stappen ( het is dezelfde rivier, maar het water verandert telkens)
5.6 Parmenides
Parmenides van Elea – (-541)
o Hij beweert dat er geen verandering is met als gevolg dat er ook geen tijd is.
Het zijnde is en het niet-zijnde is niet
Het zijnde is onveranderlijk en één want anders zou er iets van zijn naar niet-zijn gaan maar dat kan niet want het niet-zijnde bestaat niet
o Hij was tegen Heraclitus ontkennen van alle veranderingen o Argumenten
- Wat is, is – Wat niet is, is niet - Verandering vereist beweging - Beweging vereist lege ruimte - Lege ruimte is niets, of iets dat niet is - Het lege is niet - Beweging is niet - Verandering is niet - Daarom verandert er nooit iets en kan iets nooit veranderen
o Probleem
- Vervreemding alle (ervaring van) verandering moet vanuit filosofisch (‘metafysisch’) oogpunt, ‘ontkend’ worden
o Geen verandering betekent ook dat er geen tijd bestaat - Geen tijdsduur - Alle ‘worden’ is een illusie
Zeno o Was een leerling van Parmenides o Zij beweerde dat beweging niet bestaat
Beweging is een illusie
o Een wedren tussen Achilles en de schildpad De schildpad kreeg een voorsprong en hoe hard Achilles ook loopt, hij kan de schildpad nooit voorbijsteken
Probleem voor Zeno en Parmenides o Ze gaan sterk in tegen de ervaring. De rol van ervaringsgegevens worden
geminimaliseerd Radicale splitsing
o Er is een radicale splitsing tussen de ‘denkwereld’ en ‘ervaringswereld’
19
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
5.7 Leucippus en democritus
Leucippus en democritus – (2de helft van de 5de eeuw v.C. = ca. 460-370) o Compromis
Neemt idee van eenheid, ondeelbaarheid en onveranderlijkheid van het zijn over
Maar bevestigt ook het bestaan van niet-zijnde als lege ruimte
Binnen de lege ruimte zweven ontbelbare aantal atomoi = ondeelbare dingen
Die atomen zweven rond in de lege ruimte en botsen tegen elkaar = ontstaan van een object. Die objecten verdwijnen als de atomen uit elkaar gaan.
De atmoi zijn onveranderlijk en tijdloos, de samenklontering ervan niet o Atomisme
Is de eerste vorm van materialisme
5.8 Plato
Plato o Hij zal de rol van het eeuwige en onveranderlijke beklemtonen o Hij minimaliseert de rol van de zintuigelijke ervaring
5.9 Aristotels
Aristotels o Hij probeert het ‘zijn’ en ‘worden’ te verzoenen o Hij legt de klemtoon op de ervaarbare werkelijkheid
6 De sofisten en Socrates
6.1 De sofisten
Sofisten o Rondreizende leraars die aan de groeiende rationele denkwijze een praktische
toepassing gaven o Ze gaven les, tegen betaling, aan de zone van rijke burgers in Athene om ze voor te
bereiden op een rol in het politieke leven
Ze legden dus een focus op politieke en kennistheoretische problemen o Zwaartepunt van de filosofie verschuift van het onderzoek van de fundamentele aard
van de werkelijkheid naar de studie van de mens en de samenleving
Dit leidde tot de introductie van het relativisme o Bruikbkaarheid boven waarheid
Veel besproken thema o Onderscheid tussen fusis en nomos
Dat wat van nature is en dat wat er door wetten is gekomen Protagoras – (5de eeuw v.C)
o Hij beklemtoonde nomos
o Homo mensura de mens is de maat van alles
Er is geen absolute waarheid, geen absolute waarden
Ieder individu heeft zijn eigen waarheid en waarden. Er is geen methode om het ene boven het andere te verkiezen.
20
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
o Methoden om andere mensen zo effectief mogelijk te overreden i.p.v. de waarheid of het goede
Giorgias o Zijn doel was om een zwakke uitspraak sterk te maken o “Niets bestaat, mocht er toch iets bestaan, dan kunnen we het niet kennen, en mochten
we het toch kennen, dan kunnen we het niet mededelen Sofisten
o Zij beweerden dat alles wat we kennen subjectief en wisselvallig was
Moest de waarheid bestaan dan geldt dat iedereen zijn eigen subjectief waarheid heeft
6.2 Socrates
Socrates – (Athene, -470) o In tegenstelling tot de Sofisten bestaat de waarheid en het goede wel
Discussietechniek
Socratische methode
o Dialoog en discussie aangaan tegenstander ondervragen over zijn definities van begrippen en de grondslag van zijn redeneringen totdat hij zijn zwakheden toegeeft.
Centraal o Centraal staan helderheid en consistentie, maar de vragen die gesteld worden zijn
gericht op het aantasten van de zelfzekerheid van de tegenstander. Ter dood veroordeeld in 399
o Als gevolg van asebeia (goddeloosheid) waarbij hij de jeugd op het verkeerd pat zou gebracht hebben
Kennis over Socrates o Kennis over Socrates hebben we verworven danzkij de dialogen met zijn leerling Plato
6.2.1 Basisinzichten van Socrates
Algemeen o Stelt neet als sofisten ethische en politieke kwesties centraal
o Geen relativisme de waarheid bestaat en het goede kan gekend worden. Belang van de zoektocht, niet zozeer het antwoord
o Kennis (van het goede), of de zoektocht ernaar, is de basis van het goede leven o Het goede leven is het deugdzame leven, het ware leven
Kenmerkende beweringen o Ken jezelf o De zorg voor de ziel is van het hoogste belang o Wanneer je overdenkt wat te doen, overdenk dan wat juist/verkeerd,
rechtvaardig/onrechtvaardig is o Het ononderzochte leven is niet waard geleefd te worden (filosofisch onderzoek is
moreel therapeutisch) o Ik weet dat ik niets weet o Een goed mens kan niet geschaad worden o Niemand doet moedwillig kwaad/onrecht
21
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
7 Plato
Plato (428 – 348, Athene) o Als eerst heeft hij in een samenhangend systeem de factische, de ethische-politieke en
de kennistheoretische vragen op een rationele wijze benaderd.
Hij zocht naar het goede die door de overtuiging dat men slechts kan ‘kennen’ als je een totaalvisie hebt over de mens en wereld.
Kennis over de mogelijkheden en beperkingen van het kenvermogen is onmisbaar o Kennisleer
De denkwijze van de meetkunde op alle problemen toepassen om zo ze wereld te proberen begrijpen
Meetkunde bestudeert niet de figuren dat men in de praktijk kan waarnemen, maar eerder volmaakte vormen.
De kennis worden in definities gevat die aanleiding geven tot bewijsvoering en samenhang
Bij meetkunde komen we tot kennis van vormen, het lijkt voor de hand liggend dat de vormen bestaan
Wanneer men aanneemt dat alle apsecten van de ervaarbare wereld
slechts via volmaakte vormen kenbaar zijn vormwereld = het basistype van alle dingen bestaat op volmaakte wijze
Via de vormwereld kan men de basisstructuur van onze wereld leren kennen = vormleer/ideeënleer
Echte kennis is kennis van de volmaakte vormen waarvan de eigenschappen in definities kunnen worden geformuleerd
Platonisme op natuurwetenschappelijk gebied o De wereld heeft een wiskunde structuur
Sterrenkunde
Door de ontwikkeling van de meetkunde ging men de volmaaktheid van hemel
te interpreteren als eenparig bewegingen bewegingen die versnellen of vertragen in een cirkelvorm
De beweging van sterren en planeten moesten dus cirkelvormig en eenparig zijn
Vaste sterren = snel vast gelegd de hemelkoepel werd gezien als een bol waarop de sterren vaststaan
Planeten = problematisch om vast te leggen Wat voor de waarnemer onregelmatig lijkt zijn in feite objectief volmaakte cirkelbewegingen.
Ze moesten onregelmatige waarnemingen verklaren, hoewel het wiskundige model enkel volmaakte vormen kent!
Deze doelstelling heet sozein ta fainomena Moraal en politiek
o Plato heeft de gedachte dat deze wereld een onvolmaakte realisatie is van volmaakte vormen op de moraal en politiek toegepast
Object is goed/mooi wanneer het grote gelijkenissen met de vormen vertoont
Object is lelijk/immoreel wanneer het van de ideale vorm afwijkt.
Omdat de vormen gekend zijn kan men ook het goede leren kennen (goede mens, goede staat,…)
22
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
We kunnen door rationeel onderzoek een moraal opbouwen en een staatsordening ontwerpen die het ideaal benadert
Dit idee heeft invloed gehad op de Westerse samenleving
We moeten dus een maatschappijstructuur niet zomaar aanvaarden zoals ze historisch is gegroeid. Maar door middel van reden kunnen we een beter uitwerken
Mensenvisie o Het lichamelijke deel van de mens is afkomstig van de aardse wereld, de redelijke ziel is
afkomstig van de vormwereld o De redelijke ziel
Heeft een goddelijk karakter en is onverwoestbaar
Ze verblijft tijdelijk in het menselijk lichaam Lichaam is de kerker van de ziel
Die ziel heeft kennis genomen van de vormen in de vormwereld. Ze kan zich in haar
aardse bestaan de vormen herinneren. Stelt ons in staat om de wiskunde toe te passen en ordening te zien van het goede en het slechte
o De eeuwige ziel `
Inspiratie bron van de kerkvaders om zo het eeuwige leven te ondersteunen
Ze zien de ziel niet als eeuwig maar als onsterfelijk
Deze dualisitische visie zorgde ervoor dat het lichamelijke als minderwaardig werd beschouwd
o Dualistische visie
Onderscheid tussen lichaam en ziel De kennislijn
8 Aristoteles
Aristoteles (384-322) o Hij was een belangrijke leerling van Plato o Hij was een eerste grote systematicus van de wijsbegeerte o Hij heeft de verschillende studieobjecten duidelijk afgebakend en gebruikte cursussen
ipv dialogen zoals Plato deed
Nieuwe inzichten kennistheortisch vlak
o Hij twijfelt dat vormen afzonderlijk kunnen bestaan vormen bestaan alleen in de dingen zelf.
o We moeten beroep doen op ervaring om de vormen te kennen Kennis over vormen gebeurd niet door een constructieprocéde, maar door een abstractieprocédé = ondervinding
23
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
Wanneer we meerdere keren een cirkel hebben gezien, vormen we in onze geest het begrip ‘volmaakte cirkel’
De strikt wiskundige methode voldoet niet meer ontstaan van de logica
o Logica belang van strikt redeneren om de ervaringsgegevens betrouwbaar te organiseren
Na Aristoteles o Men trof in de westerse wereld en filosofie een dubbele tendens aan
Theoretische/wiskundige aanpak platonische benadering o Zij leggen de nadruk op de creatieve rol van de menselijke geest bij de
kennisverwerving o Laat toe algemene uitspraken te doen = deducatieve logica
Empirisch/experimentele aanpak aristotelische benadering o Alleen door ervaring kunnen we resultaten verkrijgen = Aristoteles o Houdt zich streng aan de ervaringsggegevens waardoor het moeilijk is om tot
algemene wetten te komen probleem van inductie Ervaring
o Is volens Aristotels, gelijk aan ondervinding o Het is de inzicht die men krijgt door ouder te worden
Jonge mensen zijn volgens hem niet geschikt voor natuurwetenschappen De teleologische wereldvisie van Aristoteles
o De wereldvisie van Aristoteles is teleologisch
De klemtoon ligt op de doelgerichtheid die in de wereld aanwezig is
Je kan de wereld/dingen pas begrijpen/verklaren door het doel aan te wijzen
waarnaar het streeft (veulen paard, zaadje boom) o Causaliteit
Men verwijst niet meer naar het doel van dingen maar naar de causale processen. Ethica en politiek
o Aristoteles is gericht op ervaring en daardoor ook pragmatisch gericht
Juiste inzichten moeten uit de reflectie over de menselijke activiteit zelf groeien en niet via een ideaalbeeld
Pragmatisch gericht = er bestaat geen ideaaltype van de maatschappij
We kunnen alleen reflecteren over de bestaande maatschappijvormen en verbetering aanbrengen die haalbaar zijn.
9 Hellenistische en Romeinse f i losofie
Hellenistische en Romeinse filosofie (derde eeuw v.C. tot 5de eeuw na C.) o Verdwijnen van de democratie als gevolg van de verdeling van het Griekse rijk door de
veldtochten van Alexander o Desintresse voor politiek
Er zijn geen stadstaten meer. Alles wordt bestuurd door veldheren o Speculatieve behoefte in dienst van de indivuele moraal
Hoe kan het individu zich in deze wereld in stand houden en gelukkig worden
Meerdere antwoorden ontwikkelde zich tot wijsgerige scholen Socrates zei dat iemand leefwijze de relatie tot de waarheid toont
o Sterke link met de praktijk: de leer leven Wijsgerige scholen
o Cynisme
24
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
o Stoïcisme o Epicurisme o Scepticisme
9.1 Cynisme
Astisthenes (445-365 v.C) o Leerling van Gorigas en Socrates o Richtte de cynische richting op met als uitgangspunt de cynimus
Ehtiek met als doel eudaimonia = welzijn, geluk dat slechts te bereiken is door deugd.
Leidt tot het centraal stellen van behoefteloosheid Diogenes (404-323 v.C)
o Behoefteloosheid was het vertrekpunt van Diogenes o Hij radicaliseerde de behoefteloosheid tot een volledige autarkeia = het aan zichzelf
genoeg hebben
Ascentisme = Leven met een strikt minimum zonder behoefte aan goedkeurig van medemensen
Grondlegger van de hedonistische filosofie o Nastreven van de lust dat als hoogste doel van het leven wordt beschouwt.
9.2 De Stoa
De stoïcijnse school o Heeft 500 jaar bestaan o Is in Athene gevestigd, maar werd niet door Atheners geleid o Het is opgedeeld in 3 stadia: Vroeg-, Midden-en late Stoa
Late stoa o Is het bekendst
o Vertegenwoordigers Lucius Annaeus Seneca, Epictetus, Marcus Aurelius Verschil tussen vroeg stoa en cynisme
o Er is geen groot verschil. De leer van de autarkei vindt men er in terug o Alleen de uitwerking van de doctorine is uitgesprokener bij de stoïcijnen
De wereldvisie van de Stoa
o De wereld en de kosmos vormen één geheel ze worden samengehouden door een ‘vurige wind’ = pneuma = De Heilige geest
Het is geordend door ‘logos’, de rede
Mens wordt beter en beter in staat om de logos van de wereld te leren kennen de wereld ontwikkeld zich volgens een noodwendigheid = voorzienigheid = pronoia
o ‘Met de natuur als gids zal men nooit verdwalen’ Juist handelen
o Is volgens de stoïcijnen redelijk handelen alsook het gelijkstellen aan hadelen overeenkomstig met de natuur
Geluk o Aangezien we niets tegen de wetten van de kosmos kunnen doen is de meeste minimale
vorm van geluk die we kunnen bereiken houding waarin de negatieve dinges des leves ons zo weinig mogelijk raken
Deugd = vrij maken van alle passies en een vorm van apathie nastreven zich bewust boven passies en tegenslagen zetten
25
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
4 deugden
Praktische wijsheid = prudentia
Rechtvaardigheid = justitia
Moed = fortitudio
Zelfbeheersing = temperantia Filantropie
o Aangezien de kosmos een eenheid vormt maken alle mensen er deel van uit de
mens heeft als gevolg een gelijkaardige logos hierdoor ontsaat er een universele sympathie “Ik ben mens en iets menselijks acht ik mij vreemd”
o Filantropie mens is gelijk
9.3 Epicurisme
Epicurisme o Tegenhanger van de stoïcijnse leer
Epicurus o Kocht een tuin waar gelijkgezinde vrouwen samen konden komen o Zijn volgelingen hielden na zijn dood contact en beleefde genoegen aan het samen
filosoferen met elkaar sumfilosofein o Filosofie is de activiteit die door argumenten en discussies tot het gelukkige leven ledit o Goden leven tussen de wereld zonder iets van de mensen aan te trekken
Lucretius
o Leerdicht rerum natura synthese over de epicureische leer o Voor hem staat centraal dat Epicurus de mens heeft bevrijd van bijgeloof en vrees voor
de goden Wereldbeeld
o Sterk verschillend van stoïcisme geen ordenende intelligentie in de wereld Ethiek
o Hoogste doel is lust, ‘hedone’ alsook het bedachtzame genot ‘ataraxia’ o Fysica is de opstap naar ethiek
Drie soorten begeerten
Natuurlijke noozdaak o Voedsel, beschutting, rust o Zijn makkelijk te bevredigen en brengen veel genot
Natuurlijke niet-noodzakelijke o Luxevoeding o Onbegrends als het om bevredigen gaat
Ijdele o Macht, rijdkom, faam o Onbegrends als het om bevredigen gaat
Hierdoor ontstaat er een ascentische moraal o Beperken van de behoefte tot een minimum en het reduceren van de vrees om
te leven = ontstaan van de ataraxie
Voor alle gebeurtenissen en fenomenen die voor de mensen een bron van angst zij, is er een fysische verklaring te vinden.
26
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
Er zit geen diepere zin achter, geen wens/wrok van de goden want, in de mate dat ze bestaan, hebben ze op het menselijk leven geen invloed
De dood is een natuurlijk proces en onsterfelijkheid bestaat niet
9.4 Scepticisme
Scepticisme
o Het was een levensfilosofie, een geluksleer met als hoogste doel de ataraxie Pyrrho (360-270 v.C.)
o Stichter van de school o Volgens deze leer kunnen we niet uitmaken wat de dingen op zich zijn, alleen hoe ze aan
ons verschijnen, hoe ze ons voorkomen o Er bestaat geen methode om met zekerheid tot kennis te komen
Band met ataraxie wanneer je allerlei ongelukken lijkt the overkomen, of wanneer je een gelukservaring hebt, kan je nooit weten of het ongeluk echt
ongeluk was, of het geluk echt geluk was oordeel opschorten over de dingen die men overkomt en op die wijze onverstoorheid bereiken
11 Wijsbegeerte in de schaduw van het geloof
11.1 De kerkvaders (Niet kennen)
11.2 Middeleeuwse en Arabische wijsbegeerte
Middeleeuwse wijsbegeerte
o Bestaat in principe niet het waren geen filosofen maar theologen Aurelius Augustinius
o Eerste middeleeuwse filosoof die een deel van de christelijike doctrine bevestigd zag in de werken van Plato en neoplatonische auteurs
o Zijn werk ‘Over de stad van God’ enkel God kan/zal onderscheid maken tussen de inwoners van God’s stad, die de hemel voor ogen houden, en anderzijds de inwoners in de mensenstad, die zich laten afleiden en bekoren door de materiële wereld.
o Erfzonde Pelagius en Calvijn geloofde dat men de hemel kan verdienen door goede daden.
Predestinantie de verlossing kan alleen door de genade van God en die is volkomen willkeurige gunst
Godsbewijzen o Project om door middel van de rede het christelijk geloof duidelijk te verwoorden o Het is een poging om het bestaan van God niet zomaar aan te nemen op basis van de
openbaring, maar zuiver rationeel te benederen
Ontologisch godsbewijs door Anselmus
God kan niet louter als denkobject bestaan, want dan zou hij niet het grootste denkobject zijn. Iets dat én als denkobject en als reëel object bestaat is immers gorter dan louter denkobject
God is dus niet enkel een denkobject, maar ook een reëel object en zo het grootste (denk)object
27
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
Probleem
Met vergelijkbare redeneringen lijk je het bestaan van allerhande imaginaire objecten aan te kunnen tonen.
Weerwoord: De definitie van God verwijst naar alle denkare eigenschappen en dus ook naar de eigenschap ‘bestaan’. Daarom is deze redenering alleen van toepassing op ‘het volmaakte wezen’ = God
Thomas van Aquino
o Hij benadert de hele christelijke leer via de rede hij roept geen bovennatuurlijke krachten en invloeden op de werken van de menselijke kennis te verklaren
o Zijn werk vormt een hoogtepunt in de scholastiek
Typisch hieraan is de aandacht die men heeft voor de rivaliserende opvattingen en tegenargumenten
o Hij gaf de aanzet tot ‘naturalistische’ epistemologise en cognitiefilosofie Willem van Ockhalm
o Laatste belangrijke scholiticus o Scheermes van Ockham
Entiteiten mogen niet zonder noodzaak vermenigvuldigd worden
Als twee theorieën evenveel fenomenen evengoed kunnen verklaren, dan
moet je opeteren voor de theorie die het minst aantal entiteiten inroept het zuinigst, eenvoudigst of meest economisch
o Universalia zijn nergens voor nodig, er zijn alleen individuen o Zintuigelijke kennis kan een even groot zekerheidskarakter hebben als analytische
kennis Je bent even zeker van dat je kijkt naar de boektoren, als van je kennis dat een cirkel
rond is
28
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
BEGRIPPENLIJST HF 2
Abstractieprocédé
Anselmus
Anamnesis
Anaximander
Anaximenes
Apatheia
Aristoteles
Arche
Ataraxia
Atomisme
Augustinus
Autarkeia
Constructieprocédé
Cynisme
Democritos
Diogenes
Ervaring (Aristoteles)
Epicurisme
Epicurus
Herakleitos
Natuurfilosofen
Ontologisch godsbewijs
Parmenides
Plato
Platonisme op wiskundig gebied
Protagoras
Redelijke ziel (Plato)
Scepticisme
Socrates
Sofisten
Stoa
Stoïcisme
Teleologie (Aristoteles)
Thales
van Aquino, Thomas
van Ockham, Willem
Vormenleer
Vormenwereld
29
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
HOOFDSTUK 3
Ontstaan van de natuurwetenschap en van het nieuwe wereldbeeld
Wetenschappelijke methode o Doorbraak in de 17de eeuw o Centraal probleem in de wijsbegeerte ‘Wat is kennis’
Het is nuttig om het onstaan van de wetenschap te achterhalen zodat we een beter inzicht krijgen in ‘Wat is kennis’
o Aan de hand van historische gevens belichten we in wat volgt enkele aspecten van deze problematiek ‘Wat is kennis’.
1 Wetenschap en wetenschappeli jke methode in de Oudheid en de
Middeleeuwen
Aristotels o Legde de nadurk op de rol van ervaring als bron van kennis o 2 problemen
Ervaring had toen een andere definitie Ze denken dat men zelf ‘ondervinding’ opdoet door voldoende lang te leven, ze zien het nut niet in van een geplande ervaring
Onderschatten van de complexiteit van problemen zorgde ervoor dat onderzoek werd afgermed. Er was onvoldoende behoefte om de ervaring te controleren.
Techniek o Gebied van menselijke activiteit die blijvende resultaten heeft geboekt (van prehistorie
tot Middeleeuwen). o Vorm van experiment is onmisbaar
Vele denken dat de experimenten in techniek aan de grondslag van de
experimentele psychologie is niet het geval!
De experimenten zijn probaties men probeert iets te maken tot het lukt (trail and error), het levert realisatie op maar geen kennis of wetenschap
Van zodra men een goede procedé kent verliest men de aandacht voor de wijze waarop men het vond
Er wordt ook nooit rekening gehouden met negatieve resultaten
Wanneer men de resultaten van een experiment niet formuleer in een theorie of wet, kan dat wetenschappelijk geen betekenis hebben.
o Bijkomende/belangrijke reden waarom de technologie geen direct wetenschappelijk belang heeft
De mensen die aan wetenschap en techniek deden leefden in totaal verschillende klassen = geen contact. Technici = slaven, wetenschappers = rijk/geestelijken
Alchemie en magie o Ook zijn kenden experimenten, maar liggen niet aan de grondslag van de
wetenschappelijke methode o Hun doel was geen kennis verwerven, maar wonderlijke dingen realiseren
Bijdragen van de Grieken
30
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
o Systematische wiskunde astronomie, statica, hydrostatica en begin van de optica
Op nauwkeurige wijze algemene wetten geformuleerd, die toelaten te voorspellen wat zich in een groot aantal particuliere gevallen zal voordoen
Interne beperking theorieën hadden resultaten, maar boekte weinig vooruitgang
2 Het ontstaan van de experimentele psychologie (enkel lezen)
3 Kennistheoretische reflectie op de nieuwe methode (enkel lezen)
4 Een nieuwe mentaliteit en een nieuw wereldbeeld
Moderne wijsbegeerte o Kwam tot stand als resultaat van een reflectie op de nieuwe bloei van de wiksunde en
de experimentel natuurkunde o Er is een poging om de totaliteit van de problemen te benaderen
Nieuwe mentaliteit
o Nieuwe methode om kennis te verwerven new learning o Ze vertrouwen in de rede o Ze krijgen een afkeer van de middeleeuwse denkwijze en opvattingen gebasseed op
autoriteit o Filosofie moet zich bezighouden met de ervaarbare wereld
Niet bezig houden met vragen zoals ‘Wat is het geslacht van een engel’ Francis Bacon
o Verwoorde als eerst de nieuwe mentaliteit in zijn werk Nieuw Organon.
Acutaliseren van het werk van Aristoteles boek over de logica en de wetenschapsfilosofie.
o Er was nog geen nieuwe mechanica ontwikkeld met als gevolg dat zijn werk leegtes kende.
Verandering in de wereldvisie o Er is een overgang van gesloten naar open wereldbeeld alsook een mechanisering van
het wereldbeeld
Copernicus
o Startpunt van de open wereld Heliocentrisme de aarde is niet langer het centrum maar draait rond de zon.
Giordano Bruno o Hij beweerde dat het heelal oneindig is en dat het een eindig aantal
zonnenstelsels bevat. De zon staat hier niet centraal en de aarde is hier slechts een stipje.
Oneindigheid, vrijheid en veranderlijkheid worden voor het eerst als positief aangevoeld
Hij ontkende de goddelijkheid van Christus en beweerde dat de Bijbel geen goede bron is om natuurwetenschappelijke kennis uit op te doen
o Mechanisering van het wereldbeeld
Galilei o Mechaniseerde de nieuwe wereldvisie door de nieuwe fysica.
Newton
31
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
o Hij publiceerde dat zowel de aardse als hemelse verschijnselen verklaard konden worden met dezelfde wetten.
Zowel op de aarde als in het heelal zijn dezelfde krachten verantwoordelijk voor de beweging van voorwerpen
Dit nieuwe wereldbeeld bevorderde ook een nieuwe mensenvisie o In de geneeskunde en de anatomie beschrijft men het menselijke lichaam als
behorende tot de mechanische wereld
Andreas Vesalius
Pico Della Mirandola o Menselijke geest is in staat om op eigen kracht de wereld te begrijpen,
waardoor men erop kan inwerken en er verandering kan in aanbrengen.
Grond van mateloos vertrouwen in menselijke rede
Geloof in mogelijkheid tot vooruitgang o Naast de wiskunde is er nu ook een betrouwbare natuurwetenschap mogelijk!
32
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
BEGRIPPENLIJST HF 3
Bacon, Francis
Bruno, Giordano
New Learning
Open/gesloten wereldbeeld
Mechanisering van het wereldbeeld
33
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
HOOFDSTUK 4
Moderne filosofie
1 Polit ieke fi losofie
Seculariseringgtendens o Er ontstaat een seculariserende tendens onder invloed van het wereldbeeld en de
Copernicaanse omwenteling o Er is een behoefte aan vernieuwde staatstinstellingen en duidelijke scheiding tussen
het aardse en het godsdienstige Niccolò Machiavelli (1469 – 1527)
o Meest indrukwekkendste figuur in dit opzicht o In zijn boek ‘De vorst’ ligt de nadruk op efficiëntie
Een vorst die zich tot taak stelt om op succesvolle wijze een staat te leiden en de samenhang, onafhankelijkheid en de uitbreiding ervan te garanderen, moet niet in
de eerste plaats blijk geven van christelijke of andere deugden Hij moet daden stellen die hem de kans bieden zijn doeleinde efficiënt te realiseren.
Het gevolg is dan ook dat de politiek moet gebaseerd zijn op een feitelijke analyse van de maatschappelijke wetmatigheden en niet uit abstracte principes en edele gevoelens.
Hugo de Groot (1583-1645) o Zette de seculariserende trend verder op het gebied van het volkenrecht o Zijn werk geldt als basis voor het moderne internationale recht
Hij maakt een onderscheidt tussen
Goddelijk recht = toepasbaar in de kerk
Menselijk recht = geldt voor alle mensen
Natuurrecht geheel van principes die toegankelijk zijn voor het inzicht van alle en dus bindend voor individuenen en staten alsook voor God
Burgerlijk recht is mensenwerk en kan van staat tot staat verschillen. Het mag niet ingaan tegen het natuurrrecht
Thomas Hobbes o Eerste moderne filosoof met een materialistisch en mechanistisch mens-en wereldbeeld o Hij radicaliseert de seculariserende tendens in zulke mate dat hij zin staatsconceptie
baseert op een mechanische mensvisie
Alle verschijnselen/handelen/bewustzijn en perceptie van de mens zijn verklaarbaar in termen van beweging van materie. Lichamen zijn voortdurend in beweging ( Galilei)
Werking van de geest is vergelijkbaar met een machine die voortdurend beweegt
o In 1651 verscheen ‘Leviathan’ hierin verdedigde hij een absoluut koningsschap die is opgesteld op basis van sociaal contract
Hij ziet de maatschappij als een syteem waarin de mechanische wetten van Galilei werkzaam zijn en waarin de absolutistische conceptie het best
34
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
functioneert. Dit omdat het rekening houdt met het ego¨sime van de individuele mens als die aan zichzelf wordt overgelaten.
In de natuurstaat vechten mensen een strijd uit van allen tegen allen. o Men kan alleen aan deze situatie ontsnappen door contracten af te
sluien. Om de trouw van de contracten te verzekeren = sterke
autoriteit nodig vandaar zijn pleidooi voor een absolute heerser
De bevolking staat haar macht af uit eigen belang
2 Het rat ionalisme: Descartes, Spinoza en Leibniz
2.1 René Descartes
Descartes (1596-1650) o Introduceerde het rationalisme en mechanische visie op de msn o Hij was grondlegger van de analytische meetkunde o Hij stelde vast dat, indien men we de totaliteit van de kennis over de wereld willen
opdoen, men beroep moet doen op methode van de wiskunde
Men wijst dogmatische voorspellingen af en vertrekt van begrippen en axioma’s die duidelijk, klaar en eenvoudig zijn.
Op een deductieve wijze tot stellingen komen. Het mag niet willekeurig of autoritair opgelegd zijn, wel onbetwijfelbaar
Methodologische twijfel twijfelen aan alles o Wanneer men aan alles twijfelt, kan men niet twijfelen aan het
feit dat men twijfel o Het denkend ding/kennend subject bestaat o Er bestaat een volmaakt wezen: God
Als het niet zou bestaan zou er iets aan ontbreken, namelijk het bestaan en bijgevolg zou het niet perfect zijn.
Variantie op het idee van Anselmus’ ontologische godsbewijs
Nu bezwaar men gaat over van de denkorde naar de zijnorde!
o We hebben heldere ideeën over de ruimtelijke wereld/ het uitgebreide/ de res extensa
Die helderheid is nog geen bewijs van bestaan. De boosaardige geest kan ons die voorspigelen
Maar God heeft ons deze ideëen ingeprent, en die zal ons niet bedriegen.
De materiële wereld is dus reëel en volledig mechanistisch verklaarbaar o Rationalisme
o Beroep doen op duidelijke begrippen, vastgelegd in axioma’s waaruit de rest wordt afgleidt
Het gaat meestal gepaard met nativisme o De opvatting dat de menselijke geest over aangeboren ideëen beschikt,
die toelaten een klare intuïtie te hbben over de principes die als grondslag moeten dienen om de wiskunde en natuurkunde op te bouwen
Het inzcht in de axioma’s waarmee we de wereld kunnen vatten, is dus aangeboren
Het impliceert ook dualisme o De opvatting dat er twee soorten dingen zijn in de werkelijkheid
35
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
Domein van het stoffelijke
Domein van de geest/denken/bewustzijn
Hiertegenover staat monisme o Aanvaardt slechts 1 soort werkelijkheid. Materie OF geest
Mechanisme o In de stoffelijke wereld kan alles verklaard worden volgens mechanische wetten
Julien Offray de La Mettrie (1709-1751)
Meest uitgewerkte versie van het mechanisme (naast Hobbes) o Niet alleen het lichaam, de hele mens, maar ook zijn denken-en
gevoelsleven zijn mechanisch verklaarbaar Zwakheden van de cartesiaanse mechanisme
o Als kennistheorie bleekt het niet in staat te zijn het onderscheidt te maken tussen wiskunde en natuurkunde
o Als metafysica was het dualisme zeer moeilijk houdbaar. Hoe kunnen twee verschillende bestaansvormen op elkaar inwerken?
2.2 Benedictus de Spinoza
Spinoza (1632 – Amsterdam) o Tweede grote rationalistische denker
o Hij was gefascineerd door de rationalistische aanpak heldere begrippen en op inzichtelijke wijze stellingen afleiden uit basispostulaten
o Centraal staat hier ook het geloof van God en een overtuiging dat de rede in de mens datgene is waardoor hij het dichtst bij God komt.
Tractatus Theologico-Politicus o Hij stelt dat de Bijbel geen wijsgerige of wetenschappelijk werk over de wereld is. Het is
een verzameling van historische gesitueerde teksten, die aangepast zijn aan het bevattingsvermogen van de massa
o Spinoza scheidde de filosofie en de theologie van elkaar Verstand vs. openbaring
o Verstand neemt de plaats van de openbaring in maar nog altijd staat liefde centraal, die men wel door redelijk inzicht moet realiseren
Etica ordine gemetrico demonstratie die op axiomatische methode gestoeld is, zoals de stellingen in de euclidische meetkunde
‘Ik’ is niet het centrum van de wereld (dit dacht Descartes), nocht het uitgangspunt. Alleen God kan de grondslag van de wereld vormen en dus ook het vertrekpunt van ons denken.
God = substantie datgene wat op zichzelf bestaat en op zichzelf gedacht kan worden.
Uit de subsantie zal men het denken over de werkelijkheid afleiden
Er kan maar één substantie zijn. Die moet oneindig en eeuwig zijn.
Attributen de substantie drukt zich op een oneindig aantal wijzen uit.
Denken en het uigebreide (materiële) wereld zijn een voorbeeld hiervan die wij kennen.
o Modi
36
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
Concrete dingen die we rondom ons zien in het uitgebreide. Alle modi vloeien voor uit de substantie
Dualisme o Spinoz verdedigt het dualsime
o In de uitgebreide wereld is er een volstrekte noodwendigheid parallellisme tussen denken en materie = Dualisme van Descartes
Het denken en de uitgebreidheid zijn noodzakelijke uitingen van dezelfde substantie, het zij in twee verschillende attributen
Spinoza’s oplossing voor de mind-body probleem vergelijken met een klok die twee wijzerplaten heeft (lichaam en geest) maar met eenzelfde centraal mechanisme (god)
Pantheïsme van Spinoza o Uit het feit dat alles met noodzaak uit de substantie voortvloeit, volgt dat de wereld en
God een eenheid vormen
Zonder de schepping is God niet volledig
God valt samen met de werkelijkheid (God = natuur)
God is geen persoon, want hij kan niets anders doen dan wat met noodzakelijkheid uit zijn wezen voortvloeit
Deze leer wordt beschouwd als atheïsme De vrijheid van de wil
o Bestaat niet, zoals Descartes die nog aanvaarde, in het wereldbeeld van Spinoza dit omdat mentale processen gedetermineerd zijn
Vrijheid als willekeur is te verwerpen o Vrijheid als autonomie, als zelbepaling is wel toegestaan
Alleen God is volkomen autonoom
Andere wezens hebben een bepaalde gradatie in de mate waarin men min of meer autonomie heeft.
Hoge autonomie = hoge activiteit De hoogste waarde van autonomie heeft God < mens < dier < object
Ethisch ideaal o Het ethisch ideaal voor de mens is dichter bij God komen = verhogen van de autonomie
De hoogste vorm van autonomie die de mens kan bereiken is redelijk denken
o De hoogste ethische waarde verkrijgen van inzichten in de werkelijkheid o Alles met noodwendigheid vloeit voort uit God, vanuit het standpunt van de
eeuwigheid, is dus goed intellectuele lieffd voor god = ultieme geluk Spinoza’s staatsvisie is mechanicistisch = Hobbes
o Samenleving bestaat uit mensen en groepen met allerelei belangen, die op elkaar inwerken.
Politieke conclusie
Natuurtoestand blijft voort bestaan ondanks sociale contacten
De mens blijft een egoïstisch wezen (ons ideaal is egoïstisch = maximaliseren van onze autonomie en macht) , ook als ze in
staatsverband leven het is onverstandig om alle macht aan één persoon tegeven = democratie is nodig!
Verdedigen van de democratie
Het is de enigste staatsvorm die de verschillende krachten binnen de samenleving in evenwicht kan brengen
37
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
2.3 Gottfired Wilhelm Leibniz (lezen)
3 Het empirisme: Lock, Berkeley en Hume
Het empirisme o Had succes in Engeland o Men was er hier ook van overtuig dat mechanica de weg naar de goede methode had
getoond, maar men meendat dat ze beroep deden op directe ervaring o Het is de tegenhanger van rationalisme
3.1 John Locke
John Locke (1632-1704) o Hij was zich bewust van het gevaar dat aangeboren inzichten opnieuw aanleiding zou
geven tot speculatie rationalisme o An essay concerning human understanding
Het uitgangspunt wie aan filosofie wilt doen, moet alleereerst een onderzoek voeren van de wijze waarop het menselijk verstand werkt.
o Locke stelt de epistemologische vraag centraal “Hoe wij kennis kunnen verkrijgen en hoe we de zekerheid van deze kennis kunnen aantonen”
De methode hiertoe is, zoals bij Descartes aan alles twijfelen o Locke gelooft niet in het bestaan van aangeboren kennis die ons door God zou zijn
ingeprent, Descartes gelooft dit wel.
Bij onze geboorte ons verstand een ongeschreven blad, waarin door de ervaring allerlei indrukken worden gegrift
Onze geest (voor we ervaring opdoen), is voor Locke = white paper, empty cabinet, void of all characters without any ideas
De indrukken die daarop komen zijn voorstellingen/ideas alle dingen waarvan we bewust zijn. Twee soorten ideas
Ideas of sensation gegevens die we via de zintuigen kunnen opdoen
Ideas of relfection de activiteiten van ons denken zelf o Primaire kwaliteiten
Voorstellingen met betrekking op reële aspecten van de werkelijkheid (mathematische en mechanische) Aantal, rust, beweging, uitgebreidheid en vorm
o Secundaire kwaliteiten
Komen voort uit primaire kwaliteiten door menselijke waarneming Geur, kleur, smaak, temperatuur, klank,…
Zonder de menselijke waarneming hebben primaire kwaliteiten geen secundaire kwaliteiten. Het bestaan van primaire kwaliteiten zorgt er voor dat we vertrouwen hebben in de natuurkunde
o We onderzoeken nooit dingen op zicht. We bestuderen ze via voorstellingen ervan
De wetmatigheid die wij aan de natuur toeschrijven zijn het gevolg van de neiging van onze geest om associaties te leggen
Tussen voorstellingen die zich geregeld samen voordoen
Rol van deductie eerder gering het denken is een associatieproces dat uitsluitend door de aard van onze voregere ervaringen wordt bepaald
38
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
3.2 George Berkeley
Berkeley (1687-1753) o Hij beweerde dat alles wat wij waarnemen en kennen, slechts waargenomen en geend
wordt als bewustzijnsfenomeen
Met andere woorden Als we beweren dat een bepaald ding bestaat, dan beweren we niet meer dan dat het in ons bewustzijn ‘bestaat’
Of het ‘echt’ in de realiteit voorkomt kunnen we niet zeggen o Je kunt alle kennis beschouwen als secundaire kennis.
Voor alles geldt dat het bestaat, enkel en alleen als het wordt waargenomen
Dat er ook buiten ons bewustzijn een reële wereld bestaat is slechts een geloofsovertuiging
Subjectief idealisme = aleen het kennend subject bestaat
Objectief idealisme = Algemene geest is de grondslag en motor van hele werkelijkheid
3.3 David Hume
David Hume (1711-1776) o Hij wou de mens onderzoeken, op de manier zoals Newton en Galilei de natuur
onderzochten. o Onze bewustzijnsverschijnselen zijn volgens hem in 2 categorieën op te delen
Indrukken gewaarwordingen, gevoelens, emoties
Voorstellingen/ideeën
Enkelvoudige ideeën komen overeen/refereren met 1 bepaald ding in de wereld en is niet opsplitsbaar in meerdere voorstellingen Koud, hitte, rood, zoetheid,…
Complexe ideeën Het verstand kan enkelvoudige ideeën leiden tot complexe ideeën, die de waarneming van meedere zintuigen combineren Oneindig, dronkenschap,…
o Aangeboren ideeën waaraan geen empressies zouden voorafgaan bestaan niet. Enkelvoudige ideeën beantwoorden alleen aan een impressie
Redeneren o Is volgens Hume het ontdekken van relaties, het leggen van associaties
Relaties tussen ideeën = bewijzend redeneren
Kan leiden tot zekerheid de conclusie van de redenering zit reeds vervat in
het eerste deel van de redenering a priori (vóór elke ervaring) 3+3 = 6
analytisch uitspraak die analytisch geldig is
Ontkenning, dat 3+3=6, leidt tot contradictie
Redeneren over relaties tussen waargenomen feiten Dit gebouw is kubusvormig Men voegt een predikaat (kubusvorm) toe aan een object (dit gebouw)
Synthetisch men voegt dingen samen
Synthetische uitspraken kunnen niet a priori zijn. Het is altijd een empirische hypothesen
De waarheid moet uit ervaring blijken
Ontkenning houdt geen contradicitie in, maar het kan wel vals zijn Causale relaties
39
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
o Het is een vaak gehanteerde vorm van het redeneren over relaties tussen waargenomen feiten
Leggen van een verband tussen oorzaak en gevolg
A is de oorzaak van B er is een noodzakelijk verband tussen A en B
Het noodzakelijk verband kan men nooit vaststellen
Oorzakelijkheid bestaat niet als idee, maar als neiging van ons psychisme om na herhaalde vaststelling van opeenvolging te besluiten tot een noodzakelijk verband
o Hij vindt dat inductie een onlogische procedure is
Het formuleren van algemene wetten op basis van reeks waargenomen verbanden
Dit omdat het ontkennen van een causale relatie niet tot een contradictie leidt
Toepassing van dit denken op het ‘denkende ik’ van Descartes
o We hebben geen enkele indruk van dat ‘ik’ we kunnen enkel een ketting bedoelen van samenhagend en opeenvolgende bewustzijnsverschijnselen
We kunnen onze persoonlijke identiteit niet als aparte entiteit beschouwen
Metafysische uitspraken op alles wat de ervaring te boven gaat (transcendeert) hebben geen verband met ervaringen en zijn dus eigenlijk zinledig
Iets wat werkelijkheid zou zijn (een feit) kan nooit bewezen worden door een redenering die a priori is
Geordende kennis (wetten en theorieën) betreffende de feitelijke wereld, berust op de toepassing van het oorzakelijkheidsbeginsel
o Oorzakelijke verbanden kunnen we niet bewijzen en inductie heeft geen logisch statuut
Resultaat = scepticisme er is een fundamentele twijfel die we niet kunnen opheffen
Maar toch blijven we causaliteitsbeginselen toepassen o Hij ziet de wiskunde, als analyse van relaties, als betrouwbaar. Alsook aanvaard hij
newtoniaanse fysica Gebied van ethica
o Ethische uitspraken staan niet in verband met relaties en zijn ook niet gebasseerd op vaststellingen van feiten
Ethische uitspraken drukken een goedkeuring of afkeuring van bepaalde feiten uit door ons psychisme
De goed-afkeuring is gebasseerd op associaties ervaring van lust en onlust o Hij vult het individueel hendonisme aan met de overtuiging dat we over een gevoel van
sympathie beschikken
Hendonisme = het funderen van waarden op het persoonlijk lust-onlustbeginsel
4 De verl ichting
De verlichting (18de eeuw) o Het is een gedachtenstroom o Men had al heel wat gerealiseerd in de fysica, nu was de tijd gekomen om datzelfde te
bereiken op vlak van mens en maatschappij
Men wil tot redelijk inzicht komen en ingrijpende verandering realiseren o Kant: ‘Aufklärung’
40
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
“Het loskomen van de mens uit een onmondigheid waaraan hij zelf schuld heeft. Onmondigheid is het vermogen om zich van zijn verstand te bedienen zonder leiding van een ander. Men heeft er zelf schuld aaan, als de oorzaak niet ligt in een gebrek aan verstand maar in gebrek aan moed”
o Denkwijze wordt op alle problemen toegepast en in brede kringen verspreidt
Rationalistisch invloeden
Empiristische invloeden
Impact Spinoza
Vertrouwen in de rede en eis voor alles natuurlijke, redelijke grondslagen te zoeken
Geloof dat men met de rede de wereld kan veranderen en verbeteren = vooruitgang
Ware honer naar feiten op alle gebieden
Streven naar een natuurlijke godsdienst = deïsme aanvallen op bestaande
kerken atheïsme
Streven naar natuurlijk moraal uit zich bij de enen in een strenge plichtsmoraal, bij anderen in een moraal op basis van nutsoverwegingen, maar leidt ook tot het afbreken van bestaande taboes = libertijnse houding
Maatschappij: rationalisme en ordening vrijheid staat centraal geschiktte structuren (vb. Scheiding der machten)
Groot belang aan opvoeding het tot stand komen van een nieuwe mens o Het is een filosofische eeuw
Iedere mens had als taak om zich op alle gebieden van kennis te verrijken en zo bij te dragen tot de vooruitgang
Eeuw van de Encyclopédie
Engeland empiristische filosofen en moralisten (Shaftesbury, Smith en Mandeville)
Frans taalgebied Voltaire, Montesquieu, LaMettrie, d’Holbach, Rousseau,
Duits taalgebied Wolff, Lessing, Pestlozzi en Kant
5 Immanuel Kant
5.1 De invloed van Rousseau
Kant o Had grote interesse in de kosmos en de natuur o In zijn ontzag van de morele wet van de mens komt zijn overtuiging tot uiting dat er
Onafhankelijk van metafysische uitgangspunten of nutsoverwegingen een autonoom moraal bestaat, een plichtsbewustzijn in de mens.
In deze opvatting voelde hij zich bevestigd door de lectuur van Rousseau
De mens kon het beste leven leiden in natuurtoestand zonder een
maatschappelijke structuur, regels, wetten Hobbes
De ontwikkeling van de rede heeft de mens ontaard, de mens zijn natuurlijke vrijheid doen verliezen en alles laten over compliceren
Weerklank in de romantiek leefde de mens in een paradijselijke toestand, dan heeft het ontstaan van de notie eigendom daar een einde aan gemaakt
41
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
Ontwikkeling van overheidinstellingen heeft de mens van zijn natuurlijke toestand vervreemd
Oplossing pleidooi voor een meer natuurlijke vorm van leven waarin gevoelsmatige aspecten opnieuw tot bloei kunnen komen
Hij wilt de staat niet afschaffen, maar zorgen dat de macht met het soevereine volk berust
Idee dat mede aanleiding heeft gegeven tot de Franse Revolutie
5.2 Omwenteling in de kennisleer
Taak van Kant o Het is moeilijk om het idee van Hume te weerleggen
Dus besloot de zekerheid van de newtoniaanse fysica en van de autonome moraal te redden, waarbij hij maximaal rekening hield met de kritiek van Hume
Hume breekte de metafysica af o Vernieuwde anlayse van ons kenvermogen
Als Hume gelijk heeft kunnen we de concepten (ruimte, tijd, causaliteit,…) niet in ervaring ontleden
Kant: copernicaanse omwenteling in de kennisleer de grond van de zekerheden ligt niet in de ervaringsgegevens of in de oorsprong ervan maar in het subject
Inhouden van onze kennis worden door de empirie verschaft maar deze kennis wordt geordend door vormen die we vooraf in onze geest hebben
Kennis van de wereld bestaat uit de synthese van de inhouden van de empirie en de ordeningsvermogen van het denken
Experimentele methode belangrijk en met name de deductie
Zonder ordenende vormen zouden zintuigelijke gegevens voor ons een chaos zijn en gestructureerde kennis onmogelijk
We moeten dus op deze vorm vertrouwen als ‘zeker’ deze vormen noemen daarom transcendentaal = voorwaarde voorafgaand aan de mogelijkheid van kennis
A-priorivormen o Ze zijn inherent aan ons kenapparaat, ons gegeven
Drie verschillende soorten oordelen
Analytische oordelen a priori (vóór alle ervaringen) analyse van het onderwerp
Een vrijgezel is ongehuwd
Synthetisch oordelen a posteriori = komen na ervaringen tot stand en voegt iets toe aan het onderwerp
Deze vrijgezelf heeft een baard
Synthetische oordelen a priori resultaat van een analyse van de a-priorivormen
A-priorivomren van de zintuigelijkheden ruimte en tijd o Zintuigelijke ervaringen die op ons fkomen ordenen in tijd en ruimte, gebeurt
spontaan
o Analyse meetkunde en getallentheorie ontwikkelen Aan wiskunde doen zonder ervaringen
42
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
A-priorivormen van het verstand eenheid, veelheid, totaalheid, mogelijkheid, onmogelijkheid en vooral causaliteit
Newtons Fysica oorzakelijke relaties zeker omdat onze geest de werkelijkheid moet ordenen in deze categorieën
Fysica meer dan vormen alleen oorzakelijkheid op waargenomen gegeven toegepast
Ervarings-en ordeningsgegevens nodig
Metafysica onmogelijke vormen hebben als functie ervaringsgegevens te zijn, je kunt ze niet toepassen op iets wat zelf geen ervaringsgegeven is
‘ik’, ‘wereld’, ‘God’,…
Relaties tussen verschijnselen maar niet de dingen zelf die de oorzaak van de verschijnselen zouden zijn
Phaenomena verschijnselen
Noumena gekende dingen
5.3 De ‘praktische Vernunft’
Theorie over de zuivere rede o Hij ontwikkelde deze theorie zodat hij de betrouwbaarheid van de wiskunde en
natuurkunde kon funderen, rekening houdend met de kritiek van Hume o Alsook wilde hij trouw blijven aan de legitimiteit van het morele plichtsbewustzijn dat
we in ons ervaren
Zijn overtuiging dat iedere mens is geroepen een zedelijke wet te volgen menselijk handelen ontrekken aan natuurwetenschappelijke methode
Wanneer een handeling gericht is op het realiseren van een doel dan is de regel die ze bepaalt hypothetisch van aard
Zodra het doel vaststaat pas men geen echt morele regel meer toe hypothetische imperatief
Echte morele regel volgen, op basis van een vrije beslissing categorisch imperatief
Het is een morele eis die op zichzelf staat en niet in dienst van andere doeleinde
o Omdat de mens ethisch moet handelen komt de mens onvermijdelijk tot een even intens geloof dat hij ook ethisch kan handelen
Mens is een vrij wezen door de rede kan je autonoom inzien wat je plicht is en je daarnaar richten
Eerste inhoudelijke formulering van het catogirisch imperatief
Om echt redelijk te zijn moet de leidraad (Maxime) van het handelen ook vor de andere redelijke wezens overtuigend zijn
Tweede inhoudelijke formuerling van het categorisch imperatief
Handel zo dat je de waardigheid van de mensheid zowel in jouw persoon als in die van elke andere persoon altijd hoogacht en dat je die persoon erkent als doel op zich en nooit louter als middel gebruikt
5.4 De waardigheid van de mens
De waardigheid van de mens
o Cicero mensen hebben een bijzonder respect boven alle andere levende wezens, gebaseerd op hun bezit van rede
43
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
o Kerkvaders menselijke waardigheid toeschrijven aan het feit dat hij het beeld van God is
o Pico de la Mirandola Mens is een middenwezen tussen dier en engel, keuzenvrijheid staat centraal
o Kant redelijk aspect, het bewustzijn, de vrijheid en het doel van zichzelf zijn = persoonskaraketer
5.5 Kants godsgeloof
Tweede kritiek is contradictoris met zijn eerste kritiek o Zijn tweede kritiek (handelen) beklemtoont de mogelijkheid van de mens om in vrijheid
te handelen o Zijn eerste kritiek daarintegen beweert dat het lichaam in een ketting van
verschijnselen opgesloten zit, die elkaar causaal bepalen Oplossing voor ander probleem
o Omdat de metafysica onmogelijk is, dan is er ook geen rationele grond meer voor het
bestaan van God, van het vrije ik en de onsterfelijke ziel aan te nemne verliezen van God
Het is een pijnlijk verlies maar hij is nooit afgestapt van het idee dat de zuivere rede geen metafysica toelaat
o Omdat vrijheid en ethiek onmogelijk zin in de zintuigelijke wereld moeten we geloven dat er een buitenzinnelijke wereld is als terrein van ons handelen. Dat kunnen de dingen zelf zijn
o In de zintuigelijke wereld is er geen weg naar geluk na goede daden, dus moeten we geloven dat de zaligheid in een bovenzintuigelijke wereld bestaat, onsterfelijkheid. Als er inderdaad zo een rechtvaardige ordeing van de totale werkelijkheid is, kunne we dat
alleen danken aan het absolute wezen God
5.6 Kritiek der Urtei lskraft
Kritiek der Urteilskraft
o Eerste kritiek hierin onderzocht hij de mogelijkheid van het kennend ik
o Tweede kritiek hierin onderzocht hij de mogelijkheid van het handdelende ik
o Derde kritiek beoordelingsvermogen welke andere houdingen kenmerken de mens nog in zijn relatie met de wereld?
Dimensie waarin de dingen zich voor ons als meer of minder aangenaam voordoen, en warbij het aangename als het schone wordt ervaren
Dimensie waarin wij aspecten van de wereld, meer bepaald het leven, als doelgericht ervaren
44
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
BEGRIPPENLIJST HF4
Aangeboren ideeën
Analytische oordelen
A posteriori oordelen
A priori oordelen
A-priorivormen
Attributen
Categorische imperatief
Causa sui
Causaliteit (Hume)
Cogito
Copernicaanse revolutie in de kennisleer
Dualisme (Descartes)
Denkende substantie
Descartes, René
Deus sive natura
Ding an sich
Empirisme
Empty Cabinet
Grotius (De Groot), Hugo
Hobbes, Thomas
Hume, David
Hypothetische imperatief
Ideas (Locke)
Idées claire et distincte
Ideas (Hume)
Impressions
Kant, Immanuel
Locke, John
Machiavelli, Niccolo
Maxime
Mechanicisme
Methodische twijfel
Mind-Body-probleem
Moderne filosofie
Modi
Monisme
Nativisme
Perceptions
Phaenomena/Noumena
Primaire kwaliteiten
Rationalisme
Redeneren (Hume)
45
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
Res cogitans
Res extensa
Rousseau, Jean Jacques
Secundaire kwaliteiten
Sociaal contract
Spinoza, Baruch
Substantie
Synthetische oordelen
Synthetische oordelen a priori
Tabula rasa
Transcendentaal
Vrijheid als autonomie
Verlichting
46
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
HOOFDSTUK 5
Het Duitse idealisme
Inleiding
Na kant is er een bloeiperiode van speculatieve systemen o Een daarvan is het Duits idealisme
Men onderzocht niet de wetten van de natuur maar die van het subject dialectische methode
Verklaring 1 o De voornaamste verklaring hiervoor ligt in de grote invloed die Kant uitoefende op
Duitsland en problemen met zijn kritische filosofie die een uitweg in idealisme bijna onvermijdelijk maakten.
Meest opvallende probleem ding an sich het is geen fenomeen en hieruit kan
dus ook geen relatie tussen fenomenen onderling gelegd worden praktische
rede dit kan wel hierin, waardoor al het werk van Kant hieronder valt zo is de stap naar idealisme gezet
Probleem van dualisme ‘ik’ is volgens Kant vrij – vrijheid is onbetwistbaar – maar dit ‘ik’ handelt met zijn lichama in een materiële wereld die volgens de eerste kritiek aan een volkomen detrminisme is = tegenstelling
Oplossing vrije wil en zelfbewustzijn reduceren tot een activiteit van een
materieel lichamelijk systeem ondenkbaar voor Kant
Oplossing ik als enige uitgangspunt van alle denken en kennis = idealisme Verklaring 2
o Tweede factor die de specifieke kenmerken van het Duitse idealisme hebben bepaald ligt in de ommekeer in het algemeen geestesklimaat, waarvan men de eerste fase de Goethezeit noemt en de tweede fase de Romantiek
Men krijgt oog voor cultuur poëzie Vanaf 1789 ontstond in Duitsland een belangstelling voor de Franse Revolutie
o Eerste fase bevestiging dat verlichtingsideeën betreffende de vooruitgang ook in het maatschappelijk leven een doorbraak konden opleveren
o Belangstelling in de geschiedenis niet als verzameling van feiten vooral de vooruitgang was interessant
Conclusie o Duits dualisme is ontstaat uit synthese van idealistische elementen in het denken van
Kant, de belangstelling van de ontwikkeling van cultuur, de Geist in de Goethezeit en de behoefte om de bijdrage van het Christendom als wezenlijke factor in het toenemen van de redelijkheid van interpreteren.
1 Hoofdfiguren van het Duitse idealisme
1.1 Johann Gottl ieb Fichte (niet kennen)
1.2 Friederich Wil lhelm Joseph von Scheil l ing (niet kennen)
47
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
1.3 Friederich Ernst Daniel Schleiermacher (niet kennen)
1.4 George Wil lhelm Friederich Hegel
Hegel o Studeerde filosofie en theologie o Hij had grote invloed
Enkele beroemde werken o Phaenomenologie des Geistes o Wissenschaft der Logik o Enzyclopeadie der philosopischen Wissenschaften o Grundlinien der philosophier der Rechts
1.4.1 Algemene karakteristieken van Hegels leer
Algemene karakteristieken van Hegels leer o Hij is een speculatif metafysische denker
Zijn hoofddoel is inzicht krijgen in de totale werkelijkheid o De wereld is essentieel in ontwikkeling
De natuur neemt deel aan deze ontwikkeling, maar de aandacht is vooral gericht op de mens
o De ontplooiing van de werkelijkheid is die van het bewustzijn, het denken, de Geist o Alleen de dialectische methode kan deze evoluerende Geest adequaat vatten
1.4.2 Basisintuïties
Basis-intuïties o Grote fascinatie voor de romantiek maar gaat toch hier tegenin door te opteren voor de
prioriteit van de rede
Met de rede wil hij een systeem opbouwen waarin de waardevolle elementen een zinvolle plaats krijgen
Aangezien nu tegenstrijdige ideeën niet tegelijk waar en waardevol kunnen zijn, kan hij hun zinvolheid alleen garanderen door ze voor te stellen als noodzakelijke momenten van een evolutie
Rationeel
o Het systeem moet dus rationeel zijn de waarheid kan alleen bestaan als wetenschappelijk systeem. Die eis kent 3 aspecten
Tendens tot eenheid totaalsysteem
Het ware weten is een weten door begrippen hierbij verzet hij zich tegen de intuïtie van de romantici
Het belang van het intersubjectieve slechts wat volkomen bepaald is, is tevens exoterische begrijpelijk en in staat geleerd te worden en eigendom van allen te zijn.
Diversiteit o Het ware moet niet alleen een eenheid vormen, maar ook de enorme diversiteit van de
werkelijkheid weergeven
We beschrijven het als subject omdat alleen het subject de intrinsieke beweging mogelijk maakt van het zichzelf poneren en het anders worden.
Het ware doet zich nooit voor als een oorspronkelijk of onmiddellijk gegeven, het is altijd bemiddeld door de werking van de negatie
Wezenlijke uitdrukking
48
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
o Het poneren en negeren van oordelen verloopt niet alleen nog analoog met het poneren en negeren in de werkelijkheid, maar is er een wezenlijke uitdrukking van
De knop verdwijnt bij het openbreken van de bloesem en men zou kunnen zeggen
dat de ene door de andere weerlegd wordt klinkt mooi maar bewijst niets
1.4.3 Hegels denkproces
Hegels denkproces o Vetrekkend van zijn huidig inzicht, dat hij het absolute weten noemt, zalh ij aantonen
wat de noodzakelijke ontwikkelingsgang is die een subject moet doorlopen om tot dit absolute weten te komen
De beschrijving daarvan is dan tegelijk die van de ontplooiing van de Geest doorheen de wereldgeschiedenis
Zwakheid voor buitenstaanders lijkt deze noodwendige ontwikkeling in vele gevallen slechts een vage analogie of een manifeste betekenisverdraaiing van de begrippen
Basisstellingen van het systeem hij ontwijkt de centrale problemen van het
idealisme niet namelijk de relatie tussen de Absolute Geest en het individuele ik en het probleem van intersubjectiviteit
Integendeel het fundamenteel probleem verheft hij tot de grondslag van de oplossing
1.4.4 Geschiedenisf i losofie
De geschiedenisfilosofie o Het begint bij de Oosterijkse rijken die worden overgenomen door de Grieks-
Romeinese wereld en wordt voltooid in het christelijke Germaanse Westen
In de Oostenrijkse rijken is de geest massief en eenvormig
Bij de Grieks-Romeinse wereld is er een individuele ontplooiing bij enkele grote
individuen menigvuldigheid en beweeglijkheid
Ontstaan van eerste vorm van synthese door these en antithese dat
politieke eenheid met individuele vrijheid verzoende schepping van privaatrecht
Wel interne tegenstelling tussen vrijheid en onderworpenheid (Godheid) tussen autonomie en heteronomie
Intrede Christendom opheffing van contradictie en de laatste synthese
Doorbreekt heteronomie want mens wordt met goddelijke verbonden
Nieuw vrijheidsprincipe abosulete vrijheid waardoor de mens verbonden wordt met de macht waartegenover hij staat
Verdere geschiedenis Westen = uitbouw vrijheidsideaal
Katholieke kerk tegenstellling tussen geweten en recht
Oplossing reformatie lost conflict staat en kerk op mens door zichzelf bestemd vrij te zijn = persoonlijke geweten van de pauselijke autoritiet bevrijden en legt zo de grondslag voor een Staat die steunt op individuele
vrijheid en gelijkheid Luther
Hegel verlichtingsideaal = vrijheidsideaal van het christendom
49
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
BEGRIPPENLIJST HF5
Aufhebung
Dialectiek
Dialectische methode
Idealisme
Geist
Hegel, Georg Wilhelm Friedrich
50
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
HOOFDSTUK 6
Negentiende-eeuwse filosofie in de ban van Hegel
1 De paradox van de Hegelianen
Jong-Hegelianen of links-Hegelianen o Vertrekken vanuit Hegels werk. Ze nemen zekere inzichten maar radicaliseren die
zodanig dat een afbraak van Hegel het gevolg is Oud-Hegelianen of rechts-Hegelianen
o Ze volgen Hegel zonder al te veel af te wijken 19de eeuw
o Als gevolg van de industrialisatie krijgt de impact en het aanzien van de wetenschap en techniek een massakarakter
o Het gewijzigd tijdsbeeld vereist een nieuwe ideologie Filosofie van Hegel
o Hierin staat een verklaring over hoe zijn leerlingen tegelijk revolutionair en hegeliaans kunnen zijn
o Hegels geschiedenisvisie
Zijn theorie was aan het ontwikkelen tegenspraak en negatie konden in de werkelijkheid voor omwenteling zorgen. Dus geconfronteerd met een nieuw tijdsbeeld moeten de leerlingen een wending in de hegeliaanse filosofie teweeg brengen
Religie en maatschappijordening staan centraal
Hij meende een filosofie te hadden opgebouwd die greep had op de werkelijkheid
Hiermee zullen zijn leerlingen hem op aanvallen. Zijn begrippenspel heeft geen voeling met de ware religieuze mens of de werkelijke maatschappij
Hij meende ook een synthese van staat en religie te brengen door aan te tonen dat beide op hetzelfde idee van vrijheid teruggaan
De aanval van zijn leerlingen zullen gericht zijn Hegels maatschappijvisie en verdediging van het christendom omdat de macht van de traditie overweldigend was
2 De aanvallen op Hegels christendom
2.1 Ludwig Andreas Feuerbach
Feuerbach o Hij vindt dat het begrippensysteem van Hegel alle contact mist met de werkelijkheid o Het steunt volgens hem te veel op theologie
Nieuwe filosofie o Moet zich bezig houden met de mens
Aandacht voor zintuigelijkheid en voor de medemens
Theologie ombuigen tot een antropologie de mens niet als abstracte verzameling van wezenskenmerken maar de mens als persoon
Feuerbach stelt zijn antropologie voor als de eigenlijke kern van de godsdienst o Mens moet zichzelf als hoogste vorwerp van inzet en verrering stellen
51
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
o Wezen van de religie is dat van de antropologie de godsdienst is het zelfbewustzijn van de mens. Een goddelijk wezen is niets anders dan het eigen wezen van de mens
o God = projectie van de mens maar dan ontdaan van alle beperkingen o Alles wat de mens in zijn leven niet kan realiseren of niet realiseert schrijft hij aan God
toe o Het bestaan van de religie en het ontwikkelen ervan is positief te ervaren
De historische betekenis van Feuerbach hangt samen met de invloed op Marx o Ook atheïsme vindt steun in zijn leer om dit atheïsme als humanisme te belven.
2.2 David fr iedrich Strauss en Bruno Bauer (niet kennen)
2.3 Soren Kierkegaard (niet kennen)
2.4 De aanval op Hegels maatschappijvisie: Karl Marx
Karl Marx (1818-1883) o Was een protestant die in Bonn en Berlijn rechtswetenschappen, wijsbegeert en
geschiedenis studeerde o Hij bereikte een klaarheid ten opzichte van Hegel
Marx neemt over
De wereld is onderworpen aan dialectische ontwikkelingswetten waar het menselijke individu geen greep op heeft
De geschiedenis is een vooruitgang naar hogere vrijheid
Antropocentrisme en filosofie over mens
Wereldvisie wodt materialistisch ipv idealistisch
Minachting voor staatsfilosofie
Staat is in wezen conservatie en handhaaft de machtspositie vna de sterken
Parijs o Hij leert concrete modellen van maatschappijvormen kennen en de mogelijkheden tot
revolutionaire actie
Parijs Brussel Londen o Hij schreef verschillende werken in die tijd samen met Engels
Friedrich Engels (1820-1895) o Hij werd vanaf 1844 beïnvloed door Marx, maar hij legde een sterkere nadruk op
metafysische aspecten van het dialectisch materialisme als algemene grondslag van de filosofie
3 Algemeen overzicht van de leer
Filosofie als praxis o Hij bedoelt hiermee dat de filosofie geen theorie mag blijven
Ze moeten ageren voor maatschapijverandering als centrale eis stellen en zelf een bijdrage daartoe leveren.
Het dialectisch materialisme o Voor Marx en voor Hegel is de wereld in ontwikkeling
Die ontwikkeling is niet de ontplooiing van de geest, maar de evolutie van de materie
52
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
De werkelijkheid is niet gelijk aan een continue ontwikkeling, maar discontinue
overgang die het resultaat zijn van de conflictwerking tussen tegenstrijdige krachten
Het historisch materialisme o Het is een van de meest invloedrijkste aspecten van Marx’ filosofie
o Het is wel een misleidende benaming. Beter de economische theorie van de geschiedenis
o Basisprincipes verandering en ontwikkeling van de maatschappij gebeurt op basis van objectieve wetten
o Stelling van zijn historisch materialisme
Geheel van prooductieverhoudingen vormt de ecnomische structuur
Waarop zich een juridische en politieke bovenbouw verheft en waaraan bewustzijnsvormen beantwoorden
Bewustzijn beeld dat de mens/ maatschappij door middel van voorstelling en begrippen over zichzelf heeft
Dergelijk bewustzijn is meestal vals volgens Marx, want het is niet het resultaat vn wetenschappelijke analyse, maar dient om zichzelf te rechtvaardigen
Productiewijze van het materiële leven conditioneert het sociale, politieke en geestelijke levenspatroon
Productie van het materiële leven activiteiten die mensen uitvoeren om zich als biologisch organisme in stand te houden (verwerven van voedsel, kleding, woning,…)
o Mens verschilt van dier omdat wij bestaansmiddelen produceren
De wijze waarop dat gebeurt zorgt voor sociale relaties
Grotere verandering in productiewijze andere sociale relaties andere instituties en denkbeelden
Economische theorie
o Grondslag hieran opvatting van de waarde van de economische goederen o Arbeidswaardetheorie
Goederen hebben waarden als het menselijke behoeften bevredigt
Dergelijke goederen behoren pas tot het productieproces wanneer ze ruilwaarde hebben
Goederen met zelfde ruilwaarde hebben iets gemeenschappelijks
Dit kan niet kwaliteit zijn wel bevoorbeeld het feit dat ze gemaakt zijn door menselijke arbeid
Een goed heeft enkle economische waarde wanneer het door menselijke arbied is ontstaan.
De kwantitatieve maatstaf voor de waarde van een goed noodzakelijke arbeidstijd die men nodig heeft om het goed te produceren
Wanneer de productiviteit arbeidstijd waarde o Uitbuitingstheorie/exploitatietheorie
Arbeid is ook een economische goed met een waarde
Arbeider moet arbeidskracht aan kapitalist verkopen, dit is het enige goed waarover hij beschikt
Kapitalist betaalt arbeider het equivalent van zijn arbeidswaarde, afhankelijk van zijn arbeidstijd
53
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
De waarde van de arbeider ligt in de arbeidstijd die de arbeider nodig heeft om product te produceren.
Productiviteit Arbeidstijd om product te realiseren
uren kunnen werken arbeider realiseert een meerwaarde die
kapitalist in beslag neemt kapitaal en machines uitbreiden nog grotere meerwaarde realiseren
o Accumulatieproces
Wanneer winstmarge daalt meer uitbuiting = vrouwen-en kinderarbeid
Om absolute waarde van winst toch te doen stijgen moet kapitalist meer kaptiaal accumuleren
Het gaat gepaard met competitie tussen kapitalisten
Wanneer de koopkracht daalt overproductie en crisissen
Strijd tussen arbeidersklassen (proletariaat) en bourgeoisie
Ineenstorting van kapitalistisch systeem, als gevolg van de uitschakeling van de bourgeoisie en de overwinning van het proletariaat.
Socialisme productiemiddelen worden beheerd door de staat
Klasseloze communistische maatschappij productiemiddelen worden
beheerd door samenwerkende gemeenschappen staat wordt opgeheven
Productie in dienst van de mens
De mens zal nu vrij arbeid kunnen kiezen alsook iedereen presteert
naargelang van zijn capaciteiten en ontvangers volgens zijn behoeften iedere mens kan zijn lichamelijke en intellectuele gaven optimaal ontplooien
De humanitaire ondertoon o Das Kapital beschrijft
Ontwikkeling in de richting van de proletarische revolutie en klasseloze maatschappij als noodwendigheid die men op basis van wetenschappeljke analyse kan detecteren
Marx bestudeert niet alleen de ellende van het proletariaat, hij keurt het ook af op basis van morele gronden
Komt naar voor in de theorie van de vervreemding/aliënatie
Economische vervreemding
Vervreemding in verband met arbeid product dat arbeider maakt komt tegenover hem te staan als een vreemd wezen
Vervreemding in verband met arbeids als activiteit gedwongen arbeid leidt tot fysieke uitputting en gestelijke verdwazing
Vervreemding van de medemens enige menselijke relatie is die tussen arbeider en zijn vedrukker
Religieuze vervreemding
Gevolg van economische vervreemding
Speelt zich enkel in het bewustzijn af
3.1 Het nihi l isme van Stirner
Nihilisme o Marx is één van de grondleggers hiervan o Tpysiche links-heligaanse poging om alle zelfvervreemding van de mens af te breken
54
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
Traditionele waarde van de geschiendenis op een helling zetten en alleen eignen Ik als de laatste waarde te poneren
55
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
BEGRIPPENLIJST HF6
Aliënatie/vervreemding
Antropologie (Feuerbach)
Arbeidswaardetheorie
Dialectisch materialisme
Feuerbach, Andreas
God als projectie van de mens
Historisch materialisme
Infrastructuur/ Superstructuur
Kapitaal
Kierkegaard, Soren
Marx, Karl
Meerwaarde
Nihilisme
Praxis
Productieverhouding
Stirner, Max
Vervreemding
Uitbuitingstheorie
56
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
HOOFDSTUK 9
Filosofie in de negentiende eeuw
1 Arthur Schopenhauer
Arthur Schopenhauer ( 1788-1860) o Tegenstander van Hegel en Duitse idealisten o Bewondering voor Kant, Plato, Spinoza en Hume o Hij had een pessimistische visie
1.1 Biografie
Bekendste werk o De wereld als wil en voorstelling
1.2 De wereld als Wil en Voorstel l ing
Filosofie van Kant o Schopenhauer ziet zichzelf als iemand die de filosofie van Kant voltooid
Hij bekritiseert de filosofie maar vindt centrale intuïties van Kant belangrijk
Voorbeeld onderscheid tussne verschijnselen en ‘dingen op zichzelf’ (het
ding and sich = phenomena en noumena het verschijnende en het dieper gekende)
Hij verwijt Kant dat hij ‘Ding and sich’ als oorzaak van de fenomenen ziet Oorzaak is alleen op fenomenen onderling van toepassing
Schopenhauer ziet zintuigelijke indrukken niet als enige toegankelijke kennis
voor de mens er zijn ook ordeningsvormen
Toch neemt hij de tweedeling (phenomena en noumena) over van Kant maar hij ziet Ding and sich niet als toegankelijke kennis
o Zoals Spinoza ziet hij parallellisme tussen lichaamsactiviteitten en wilsacten. Hij voert dit idee verder uit
Naast totale waarneembare werkelijkheid is er een andere, diepere werkelijkheid
die in wezen Wil is onze individuele wil is daar maar een beperkte manifestatie
van De wereld as Wil en Voorstelling
Wereldwil Ding and sich/noumenon
Werkelijheid gevecht van alles tegen alles ( ook in dierenwereld dier kan slechts voorbestaan door de vernieting van andere levende wezens)
Theorie vna het onbewust De wil is onafhankelijk van het bewustzijn
Zo kan het subject gevoelens, strevingen en doelen hebben die onbekend zijn
o 2de deel van de “Wereld als Wil en Voorstelling” de metafysica van de seksuele leifde
Seks het publiek geheim dat nooit duidleijk genoemd mag worden, maar altijd als vanzelfsprekend doorgaat. Het is het uiteindelijke doel van elk menselijk streven
Drang naar seksueel verkeer kern van ons wezen en de geslachtsdelen zijn het brandpunt van de wil
Gericht op het behoud van de menselijke soort
1.3 De menseli jke existentie
57
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
De wil o Is een onuitputtelijke bestaansdrift
Maar er is geen doel dus er is ook nooit een bevrediging eeuwig onbevredigde
wil ondonderbroken onlust
Bron van Schopenhauers pessimisme
Enige vorm van bevrediging is van negatieve aard het reduceren van het lijden
Leibniz Schopenhauer
o Leibniz We leven in de best mogelijke der werelden
o Schopenhauer De wereld is georden alsof het de bedoeling was hem alleen met grote moeite verder te laten bestaan. We leven in de slechtse van alle mogelijke werelden.
Verlichting Schopenhauer
o Verlichting vooruigangsgeloof
o Schopenhauer er is geen vooruitgang, enkel zinloze herhaling van de ellende
1.4 Verlossing uit de hel?
Werk van Schopenhauers
o Gaat over een groot deel over de ontkenning van de wil tot leven over het ontsnappen uit de hel.
Wil kan niet worden ontkend door een andere wil, alleen door kennis
Toch is er een mogelijkheid om aan de wil te ontsnappen
Begeerte reduceren = zich losmaken van het streven om belangen te verwerven. Op 2 manieren
Esthetische beleving passief onderbouwen van de natuur en kust
Kennisverwerving in de wetenschap o Schopenhauer ziet slechts redding in het niets
Het zoeken van het niets ligt in het inzien van de nietigheid van alle streven
Vorm van religiositeit geen verband met een godheid want hij was atheïst o Ethiek wijst categorisch imperatief af
Mensen streven in hun gedrag vaak geluk na, wat vaak leidt tot egoïsme
Altruïsme vloeit hieruit voort medelijden = streven naar reduceren van lijden bij anderen
2 Het positivisme
Positivistische denkwijze
o Positivisme opvatting dat alle cognitieve problemen die de mens kan stellen enkel en alleen op te lossen zijn met de mehtodes van de positieve wetenschappen, door beroep te doen op ervaringsgegevens
2.1 Het positivisme van Auguste Comte
Comte o Opvatting
Alle kennis moet wetenschap worden o Karakteristieken van zijn leer
Theorie van de 3 stadia in de geschiedenis van de mensheid
58
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
Classificiatie van de wetenschappen
De sociologie
Godsdienst van de mensheid
2.1.1 Theorie van de 3 stadia in de geschiedenis van de mensheid
Theorie van de 3 staida in de geschiedenis van de mensheid
Theologisch stadium o Mensen proberen problemen op te lossen door te geloven in bovennatuurlijke
krachten
Fetisjistische fase Men gelooft in vage natuurkrachten, magische voorwerpen en geesten
Polytheïstische fase Kracht van goden, ingreep van goden
Monotheïstische fase bovennatuurlijke krahten worden toegeschreven aan 1 God
Metafysisch stadium o Fenomenen verklaren door middel van abstracte principes zoals substantie, vorm,
levensbeginsel, einddoel,…
Positieve stadium o Alles verklaren door middel van wetenschap o Methode wordt op alle probleme ntoe gepast
Vanaf dat ogenblik worden de theologie en de metafysica nutteloos
2.1.2 Classif icatie van de wetenschappen
Classificatie van de wetenschappen o Tweede kenmerk van Comtes systeem
Hij rangschikt de fundamentele wetenschappen van dalende algemeenheid en stijgende complexiteit
Elke wetenschap is gebaseerd op de vorige de resultaten worden gebruikt en er worden er nieuwe aan toegevoegd
Elke wetenschap kan het positieve stadium pas bereiken wanneer de voorgaande wetenschappen die al bereikt hebben
Voorbeeld van rangschikking wiskunde, astronomie, fysica, scheikunde, biologie, sociologie,…
2.1.3 De sociologie
Sociologie
o Laatst positieve wetenschap is onstaan in de tijd van Comte
o Studie van de mens(heid) studie van de organisatie van de maatschappij en van de ontwikkeling van het menselijk denken
Ontwikkeling van de sociologie o Bedoeling is theologisch van aard o Maatschappelijk orde herstellen
Comte o Hij is een conservatief getinte denker over maatschappelijke problemen
2.1.4 Godsdienst van de mensheid
Zijn systeem wordt uitgewerkt tot een godsdienst van de mensheid
59
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
o Concrete organisatie geïnspirerd door de hiërarchie van de Katholieke kerk
2.2 Brits posit ivisme
2.2.1 John Stuart Mill
Mill o Hij maakte het positivisme in Engeland bekend
Psychologie o Hij zag de psychologie als een basiswetenschap
Het bestudeerde onze bewustzijnsinhouden, ervaringen en verbindngen daartussen
De logica is het instrument om de eigenschappen van die verbinding te onderzoeken
Mill is één van de basisauteurs van het liberalisme o Bespreking van het paternalisme = gedragsregel
Men gaat in tegen uitdrukkelijke wil van iemand, voor het eigen welzien
Aanvaardbaar tegenover onmondige kinderen en mentaal gestoorden
Onaanvaardbaar tegenover wilsbekwame volwassenen
Argumentatie hiervoor
Niemand weet beter dan het individu of en in welke mate hij onder een paternalistische beslissing lijdt
Niemand is meer dan dat individu bij dat lijden betrokken
Een paternalist handelt onwetend en ongevoelig hij heeft de gevolgen van zijn beslissing niet aan lijven te ondervinden
Het ligt aan de basis van de in de bio-ethiek aanvaarde eis dat men geen diagnose/therapie opdringt zonder geïnformeerde toestemming van de patiënt
2.2.2 Bentham
Bentham o Beïnvloedde Mill, op vlak van ethiek. o Bentham ontwikkelde het utilitarisme o Hij is voorstander van vrije menigsuting, gelijheid van rassen, gelijkheid van man en
vrouw, tolerantie tegenover religieuze, filosofische en ideologische opvattingen en handelsvrijheid
Benthams begrip over ethiek o Ethiek moet zich enkel oriënteren op de vermeerdering van geluk (=moreel positief) en
de vermindering van lijden o Criterium
Mogelijkheid van ervaren van pijn, vermogen tot lijden consequentialsime
Niet alleen algemene beginselen zijn belangrijk, maar ook de gevolgen van de handelingen met betrekking tot geluk en lijden
Beroemd zijn de regels waarmij hij ook dieren insluit in zijn ‘morele kring’ en dus ethisch meetellen
2.2.3 Spencer
Spencer o Boeken met ideeën die analoog zijn aan Darwin
Maar Spencer pastte het evolutionairdenken ote op alle wetenschappen o “A system of synthetic pholosophy’
60
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
Filosofie moet proberen datgene wat we wel kunnen kennen, zo goed mogelijk te ordenen
o Economie en politiek
Pleitte voor maximale individuele vrjheid
Verzette zich tegen vormen van staatsocialisme o Sociaal Darwinisme
Werd ook sociaal-spencerisme genoemd
2.3 Ernst Mach (niet kennen)
2.4 Charles Sanders Peirce (niet kennen)
3 Relativisme (niet kennen) pg 70
4 Overgangsfilosofen
Filosofen met gemeenschappelijk kenmerk o Antipositivisme
Ze aanvaarden niet dat men de werkelijheid door 1 enkele wetenschappelijke methode kan kennen
4.1 Geesteswetenschappeli jke fi losofie: Whilhem Dilthey
Dilthey o Prolemen van de mens kan niet opgelost worden door de natuurwetenschappelijke
methode menselijk leven moet uit zichzelf verklaar worden. o Thesis over 2 soorten wetenschappen
Natuurwetenschappen
Ervaring, experimenten, mathematische apparaat
Doel verklaren/erklären
Geesteswetenschappen
Begrijpen/verstehen
Verstehen om tekst goed te begrijpen moet men zeker de samenhang waarin de tekst geschreven is aanvoelen.
Taal verstaan
Verbanden kunnen leggen
Deze methode past Diltehy ook toe o p het begrijpen van historische s ituaties
en ziet in psychologie een analoge aanpak verklaren van menselijke gedragingen.
o Onderscheid natuur-en geesteswetenschappen bijgedragen tot antipositivistische mentaliteit.
4.2 Het neokantianisme van Windelband en Rickert
Windelband o Hij komt eveneens tot de opvatting dat er twee soorten wetenschappen bestaan, maar
er is een verschil met Dilthey.
Verschil
Dilthey de psychologie en de sociologie behoren volgens hem tot de geesteswetenschappen
61
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
Windelband de psychologie en de sociologie behoren tot de natuurwetenschappen.
Gevolg van het feit dat ze een ander indelingscriterium hanteren. o Onderscheidt van de twee wetenschappen, volgens Windelband
Natuurwetenschappen nomothetisch o Algemene wetten opstellen die alle particuliere fenomenen beheersen o Verklaren en voorspellen
Geestedswetenschappen idiografisch o Individuele fenomenen bestuderen o Het particuliere beschrijven
Rickert o Hij was een leerling van Windelband o Hij vervangde de term geesteswetenschappen door cultuurwetenschappen
Hij probeert aan te tonen dat cultuurwetenschappen ideografisch werken, waarom men individuele fenomenen beschrijft.
Reden men heeft in de cultuur waarden. Het gaat niet alleen om de objectieve beschrijving van fenomenen
4.3 Vital isme, Bergson, Driesch
Bergson o Voornaamste Franse opponent van het positivisme o Hij vertrok vanuit de biologie. Hij werd dus niet geïnspireerd door de literatuur en
geschiedenis zoals de Duitsers.
Hij was geboeid door de evolutietheorie van Darwin, maar aanvaarde het mechanische karakter ervan niet
Zijn eigen visie in “L’évolution créatrice”
Onderscheid in de wereld, niet meer tussen materie en bewustzijn, maar tussen dode materie en leven = dualisme
Dode materie o Bestudeert men in de natuurwetenschappen o Statisch, als er beweging is gaat het om continue en omkeerbare
beweging die je kunt voorspellen, fysische tijd diem en meet via instrumenten zoals uurwerken
o Mechaniscisme en determinisme
Levende materie o Fenomenen die met methodes van de natuurwetenschappen niet
kan vatten
L’élan vital Scheppingsdrang die een niet-deterministische, spontane, vrije beweging veroorzaakt, niet voorspelbaar, niet ka ngemeten worden in fysische tijd
La durée. o Hij ziet in evolutie naar hogere complexiteit, betere behersing van
de ogmeving en rijkere creactiviteit komt tot haar toppunt in de mens
o Onderschedit tussen twee typen van denken
Het intellect
L’intuition
62
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
Driesch o Bergson zag zichzelf niets als vitalist, maar dat was hij wel want je kan het leven niet
verklaren op basis van fysische en chemische wetmatigheden o Driesch zag zichzelf wel als vitalist
Studie van embryologische fenomenen levende wezens bezitten ‘emergente’ eigenschappen = nieuwe hogere kenmerken
5 Wetenschap en ethica. Friederich Nietzsche
Nietzsche o Eerste grote dnker die tot bewustzijn is gekomen van de wereldbeschouwelijke
implicaties van de wetenschappelijke ontdekking
5.1 Afbraak
Kenmerken van zijn materialistische denkwijze o Einde van het godsgeloof
God = dood
Zelfverheerlijk van de mens mens die zichzelf als evenbeeld van god voelt en
zich daarom verheven voelt boven alle andere schepsels dit idee vervalt
De wereld, de mens heeft geen doel meer, er is alleen een toevallig gebeuren Plaats van de mens in de wereld wordt nog meer geaccentueerd door
o 2 grote revoluties in de natuurwetenschappen
Copernicus plaatse aardeen mens niet meer centraal in het heelal
Darwin mens gereduceerd tot diersoort o Wetenschappelijke feit erkennen dat in de totaliteit van de werkelijkheid de mens een
accidenteel kortstondig fenomeen is o Mythologie van creatieve/doelgerichte evolutie naar hogere vormen veegt Nietzsche
van tafel o Nog in god, noch in de wetten van de kosmos is er dus enige grond voor waarden,
normen, doelen, zin,… Dualisme
o Hij schakelt mogelijkheid uit dat de mens in zichzelf een hoger principe zou vinde ndat
hem bijzondere waardigheid zou garanderen dualsime van geest en lichaam wordt door moderne wetenschap geëlimineerd
Geen God o Nietzsche wou dat mensen inzien dat er geen God is, dat de mens geen geprivilieerd
wezens is en dat hijzelf niets anders dan lichaam is.
Er zijn geen normen of waarden, geen plichten of verantwoordelijkheden Nilihisme van Nietzsche
o Minachting voor diegene die na de godsdienst een mensheidsdienst willen introduceren o Godsdienten zijn voor de zwakkeren die het leven niet aankunnen
De geëerde etheik van eht christendom is een uiting van het ressentiment van de zwakken of laffen
5.2 De posit ivist ische bijdrage
Nietzsche o Hij baseert zich op inzichten op een mensenvisie, een antropologie
63
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
Antroplogoie neemt de zwakheid als gegeven en fundamentele moeilijkheid van de mens om met zichzelf in het reine te komen
o Het is gelijk met Schopenhauer leven is een lijden
o Het is niet gleijk met Schopenhauer gelatenheid en afstand doen van de begeerte is geen oplossing
Geen criterium door hem gevonden om de mens boven de dieren te stellen o Hij vondt wel dat de mens een speicaal soort dier is met karakteristieke eigenschappe
Dieren aangepast aan omgeving en leven o Ze hebben instinctive gedragspatronen en vastliggendereacties
Mens geen aangepastheid o Het is een toekomst gericht dier
De mogelijkheid wordt als uitdaging ervaren o Mens is vat vol tegenstrijdhigheden en mogelijkheden maar staat ook open voor iets
nieuws, voor de toekomst
o Centrale drijveer de wil tot zelfbevestging
Mens wordt voor zichzelf een opgave enkel door zijn eigne machtsdrang kan hij zich tot een nieuw wezen herscheppen
Dat hoge wezen = Ubermensch
Kan me niet zomaar bereiken, het is een opgave diem en zich stelt
De mens die ja zou zegge ntegen het leen zoals het is, met alle tegenstrijdigheid, zijn zin-en doelloosheid en die alleen in zichzelf rechtvaardiging vindt
Na destructie van alle waarden o Hij kan na die destructie toch nog positieve betekenis geven aan het leven
5.3 Invloed
Invloed van Nietzsche o Hij had grote invloed
Meest bekende thema’s o Dood van God o Nihilisme o Uebermensch o Onderscheid tusse Apollinisch en Dionysisch element in de Griekse cultuur
o Twee types moraal heren-en slavenmoraal
64
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
BEGRIPPENLIJST HF 9
Antropologie (Nietzsche)
Bentham, Jeremey
Bergson, Henri
Comte, Auguste
Consequentialisme
Der Wille zur Macht
Dilthey, Wilhelm
Drie stadia (Comte)
Idiografisch
L’élan vital
Mill, John Stuart
Nietzsche, Friedrich
Nomothetisch
Paternalisme
Positivisme
Rickert, Heinrich
Schopenhauer, Arthur
Spencer, Herbert
Uebermensch
Verstehen
Vitalisme
Wil (Schopenhauer)
Wil tot macht
Windelband, Wilhelm
65
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
66
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
HOOFDSTUK 10
De twintigste eeuw tot de ‘golden sixties’
Inleiding
Filosofie in de 1ste helft van de 20ste eeuw o Is tot stand gekomen in een intellectueel klilmaat dat door uiteenlopende invloeden
werd bepaald. Positief
o De wetenschappelijke en technologische ontdekking van de 19de eeuw breiden uit
Dit was een stimulans om zich aan te sluiten bij bepaalde mentaliteit: Wetenschappelijke technologisch optimisme.
WTO = overtuiging dat alle menselijke problemen door de wisselkwerking tussen wetenschap en technologie kunnen en zullen worden opgelost
Problemen die ontstaan zijn door de technologie zal door die technologie opgelost worden.
o Geïndustrialiseerde landen grote vooruitgang op gebied van de volksgezondheid, bevrediging van de basisbehoeften en realiseren van de welvaart
Vormen van ontspanning, genot en welzijn = toegankelijk voor een brede massa) Negatief
o De periode kende twee wereldoorlogen
Miljoenen slachtoffers
Vereling van de wereld in kapitalistisch en socialistisch o Tussen de oorlogen was er een economische crisis
1 Het logische empirisme
Na WOI o Nieuwe kennistheorie, nieuwe vorm van filosoferen
Het was een voorzetting van het positivisme uit de 19de eeuw o Het werd logisch empirisme, logisch positivisme of neopositivisme genoemd
1.1 Historich overzicht
1.2 Wegbereiders
Wegbereiders o Enkele voorlopers van het logisch empirisme, zelf behoren ze er nog niet toe
1.2.1 Gottlob Frege (niet kennen)
1.2.2 Bertrand Russell
Bertrand Russell
o De betekenis van hem in de Weense kring logische paradoxen oplossen via zijn typentheorie
o Hij probeerde aan de hand van een eenvoudige logische taal, de wiskunde als een samenhangend systeem op te bouwen.
67
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
o Hij formuleerde Waar het ook mogelijks is, gebruik constructies op basis van bekende entiteiten (ojbecten, begrippen) in plaats van te verwijzen naar onbekende entiteiten.
Dit principe ligt aan de basis van elke wetenschap verklaren is altijd het herleiden tot het al bekende.
o Hij deelde de oordelen op preposities = waar, vals en zinledig
1.2.3 Ludwig Wittgenstein
Ludwig Wittgenstein o We kunnen hem opsplitsen aan de hand van 2 verschillende periodes
Wittgenstein I o Tractatus Logico-Philosophicus
Moeilijk werk onduidelijke formulering, moeilijk om in te zien op welke vragen hij wil antwoorden.
Men kan het werk begrijpen door naar de bijdragen van Fregen en Russell (indeling van proposities) kijken
o Ondervinding
Idee dat alle oordelen opgebouwd zijn uit atomaire (elementaire) oordelen.
Iedere propostie is een waarheidsfunctie van elementaire proposities.
Samengestelde oordelen die altijd waar zijn, wat de waarheidswaarde mag zijn.
Dit zijn de logische waarheden of tautologieën
Hun negaties zijn contradicties
Zegt niets over de wereld
Waarheidswaarde staat a-priori vast
Ze hebben geen eingelijke zin, zijn zinloos = geen empirische betekenis
Samengestelde oordelen waarvan de waarde afhangt van dei van hun samenstellende delen
Oordelen met betekenis
Verzameling van alle ware zinnen = natuurwetenschappen
Aangezien alle zinnen met betekenis samengesteld zijn uit atomaire zinnen kan de waarheid van elke wetenschappelijke propositie onderzocht worden door na te gaan of de atomaire proposities al dan niet waar zijn.
Werkwijze
Elementaire oordelen zijn een aaneenschakeling van
namen namen verwijzen naar dingen zin schakelt
namen aaneen dingen die in de werkelijkheid overeenkomen met die namen zijn ook aaneengeschakeld
Met andere woorden
Een atomaire zin = afbeelding van een toestand
Een atomair oordeel heeft betekenis als het de
afbeelding is van een toestand een feit bestaat in het zich voordoen van één of meerdere
68
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
toestanden de wereld is de verzameling van feiten
o Conclusies
Er zijn twee soorten oordelen
Tautologieën of analytische zinnen o Vanuit de structuur van het oordeel kan men opmaken of het waar is
Synthetische zinnen o Men kan niet vanuit de structuur van het oordeel opmaken of het waar
is.
Onderzoek van de betekenis en waarheid van oordelen berust op het tonen, wijzen
Betekenis van namen in een atomair oordeel kan enkel getoond worden. We kunnen de betekenis enkel maar tonen omdat je het niet in een nieuw oordeel kunt splitsen waardoor je ook de betekenis niet in oordelen kunt uitleggen. Wijzen naar een koe om uit te leggen dat het een koe is.
Scheinsatz o Schijnoordeel o Combinatie van namen die niet naar een ding verwijzen = onzinnig
Men moet een onderscheid maken tussen
Onzinnige uitspraken
Uitspraken die empirisch zinledig zijn o Ze zin altijd waar of altijd vals
Uitspraken die empirisch zinvol zijn o Verwijzen naar een toestand
Sachverhalte o Toestanden
o Men kan dit in een oordeel uitdrukken dus alles wat gedacht kan worden kan klaar gezegd worden.
o Doel van de filosofoen is niet de zinnen uitspreken, maar de zinnen verhelderen.
Relatie van de zinnen en toestanden kan alleen maar aangetoond worden
Wat Wittgenstein de ‘wereld’ noemt is dat waarover men helder kan spreken o Zaken waarover men niet kan spreken behoren niet tot de feitelijke, kenbare
wereld.
Het zelf is volgens hem onzinnig
1.2.3.1 Citaten
Zie boek pagina 294
1.2.4 Albert Einstein (niet kennen)
1.3 Filosofie van de Wiener Kreis/Weense kring
1.3.1 Algemene karakteristieken
Wijsbegeerte o Poging tot verheldering en explicatie van ideeën van empiristische en positivistsche
oorsprong Empirische opvatting
o Metafysica is waardeloos.
69
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
Waardevolle menselijke kennis heeft betrekking op waarneembare gegevens. Problemen
o De taak van logische-empiristen was om een formulering te zoeken die aansloot op de situatie van de wetenschap en rekening hield met problemen die een dergelijke uitspraak oproept
Uitspraak: “Wat zijn empirische wetenschappen?”, “Kan men wiskunde en ervaringswetenschappen onderscheiden?”
o Bij de behandeling van die problemen stellingnamen Stellingnamen
Taak van de filosoof = analyse van de taal o Hij moet zorgen voor de verheldering van begrippen, inzicht in wetenschap en
elimineren van metafysische uitspraken.
Logica en wiskunde vormen een eenheid o Er is 1 methode van toepassing o Proposities zijn analytisch en a priori = leren ons niets over de wereld
Wiskunde en ervaringswetenschappen verschillen van elkaar o Er zijn geen synthetische-a-priorioordelen en metafysica is ‘zinledig’
Men kan een betekeniscriterium opstellen om zinvolle uitspraken te onderscheiden van zinledige
De ervaringswetenschappen vormen een eenheid o Geen verschil van de ervaringsgegevens waarop ze steunen en ook de taal van de
wetenschappen is gelijk. o Alleen empirische wetenschappen geven betrouwbare info over de wereld o Proposities in wetenschappen zijn synthetisch en a-posteriori
2 voornaamste filosofische stellingnamen van de Wiener Kreis/Weense kring o Opvatting over betekeniscriterium o Opvatting over de eenheidswetenschap
1.3.2 Het betekeniscriterium (niet kennen)
1.3.2.1 1s te formulering van het verificatiecriterium (niet kennen)
1.3.2.2 2de formulering van het verif icatiecriterium (niet kennen)
1.3.2.3 3de formulering van het verif icatiecriterium (niet kennen)
1.3.2.4 4de formulering van het verif icatiecriterium (niet kennen)
1.3.2.5 Besluit over het betekeniscriterium (niet kennen)
1.3.3 De eenheidswetenschap (niet kennen)
1.3.3.1 Carnaps Aufbau
1.3.3.2 Fysicalisme
1.3.3.3 Microreductie
1.3.3.4 Algemene commentaar bij het logisch empirisme
70
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
1.4 Karl Raimund Popper (niet kennen)
1.5 De Britse taalanalytische fi losofie
Reactie op Russell en Wittgenstein o Vorm van filosoferen in Engeland
Het filosoferen heeft niet echt een passende naam gekregen. o Linguïstische filosofie komt het dichtst in de buurt.
1.5.1 De tweede Wittgenstein
1.5.1.1 Inleiding
Wittgenstein II o Succes van de ‘Britse school’ onder invloed van Wittgenstein II o Hij meende na het schrijven van Tractatus dat alle fundamentele filosofische
problemen opgelost waren stopt met filosoferen = werd onderwijzer. o Kwam in die periode van ‘pensioen’ tot de bevinding dat de aanpak van de Tractatus
verkeerd was.
Hij kreeg opnieuw belangstelling voor wijsbegeerte
Hij begon te doceren Docent Wittgenstein II
o Zij nota’s uit zijn lessen werden overgetypt en verspreid. o 1 werk heeft hij als boek opgesteld = Philosophical Investigations (PI)
Philosophical Investigations o Is net zoals Tractatus een moeilijk werk
Hier is dan wel geen kennis van moderne logica nodig, er is wel geen duidelijk afgeleinde theorie te vinden.
Methode berust op nieuwe inzichten over het functioneren van de taal Waarom Wittengestein I en II
o We splitsen hem op als gevolg van grote verschillende opvatting in de Tractatus enerzijds en de tweede periode met PI anderzijds.
1.5.1.2 Afbraak van de Tractatus
Wittgenstein I Wittgenstein II
o Wittgenstein I Er bestaat 1 basismodel, 1 ideale taal
Wittengestein II Breekt deze opvatting af
Er zijn onbepaalbaar aantal types van talen kunnen verwantschap hebben met andere maar zijn zeker niet vanuit zelfde basisschema beschrijfbaar.
Want taal heeft verschillende functies
o Wittgenstein I ideale taal van de Tractattus had mooie hiërarchische structuur
Wittengestein II Hij verwerpt dit
‘Eenvoud’ en ‘complexiteit’ zijn veelzinnig.
Ideaal van een exacte taal bestaat niet.
Exact is niet met eenvoudige criteria vast te leggen
o Wittgenstein I Wereldvisie in de Tractatus
Wittengestein II wijst wereldvise van de Tractatus af omdat hij zijn Abbildungtheorie laat varen
71
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
Waarin hij verondersteld dat de atomaire oordelen een afbeelding vormen van een Sachverhalt/toestand
1.5.1.3 Nieuwe opvatting over de taal
Nieuwe inzicht in taal
o Opvatting over taalspelen analogie tussen taalgebruik en het spel
Spel er bestaat hier een veelvoud van
Spelen die van elkaar verschillend = merken we direct!
Taal Er is ook een veelvoud vantalen veelvuldigheid van contexten/situaties waarbij taalgebruik alleen kan begrepen worden door iemand die erin thuis is.
In verschillende situaties komen dezelfde woorden voor = taal zien we niet als verschil.
Winngenstein omschrijft dit niet als verschillende talen, maar als taalspelen
Overeenkomst tussen taal en spel o Voor beide begrippen kan geen overkoepelende definitie gegeven worden
Er is wel altijd een gedeeltelijke gelijkenis tussen spelen maar overlappen elkaar niet altijd.
Bij spelen veelal een vorm van handelen volgens bepaalde regels
o Spelen van het spel en hanteren van stukken enkel te realiseren door iemand die spel kent. Men moet de spelregels kennen
o Alleen wie het gebruik van de stukken in het taalspel kent, kan de taal ervan verstaan. o Taal begrijpen is meer dan een grammatica probleem
Opvatting in Engeland die hieruit volgede
o Werd bijna de slogan the meaning of a word is its use
Use betekent het gebruik in een taalspel en daar houden linguïsten zich niet mee bezig
Linguïsten bestuderen oppervlakteproblemen.
1.5.1.4 Filosofie als taalanalyse
Gevolgen van aan filosofie doen o Tendens om woorden aan hun taalspel te ontrekken en ze in meer algemene betekenis
te gebruiken.
Mogelijk door eenvoudige categorieën van de oppervlaktegrammatica o Verwarring van categorie zorgt voor onzinnig woordgebruik
Wanneer men woorden buiten eigen taal gebruik zegt Wittgenstein de taal gaat
met vakantie filosofisch probleem
Taak van filosoof = schijnproblemen en schijnoplossingen wegwerken door absolute woordgebruik te ontmaskeren
Wittgenstein stelde hier geen theorie over op in elk apart geval moet men de oorzaak van het verkeerde woordggebruik opzoeken en aantonen.
1.5.1.5 De l inguïstische fi losofie
Gilbert Ryle o Werk of mentale concepten o We begrijpen de concepten: wil, denken, verbeelding, gewaarwording, weten,
begrijpen,…
72
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
Maar wanneer we een theorie over deze concepten vormen, geraken we in moeilijkheden.
John Austin o Een probleem is filosofisch zolang het een toestand van verwarring en onduidelijkheid
is.
Wanneer we het helder kunnen formuleren = wetenschappelijk probleem
2 Fenomenologie en existentialsime
2.1 Historisch overzicht
2.2 Edmund Husserl
Husserl o Problemen die hij tot zijn filosofie bracht vertoont analogie met die van de logische
empiristen o Hij is een antrirelativsit en een antipositivist
Hij wed overtuigd van de onhoudbaarheid van het psychologisme
Als men aanneemt dat getallen ‘bestaan’, welk bestaan leiden ze dan? Wat is grondslag van de wiskunde.
Frege’s oplossing Taal van de wiskunde als studieobject nemen = Russells logisch empirisme
Husserl’s oplossing zoekt grondslag van de kennis nog dieper in het kennend subject, onderzoek wat noodzakelijke voorwaarden zijn bij het bewustzijn.
Intentionaliteit gerichtheid van elke bewustzijnsact op een bepaald object
Kan gericht zijn op gevoelens, kleuren, objecten en op entiteiten o Het bestaan van getallen is dus absoluut zeker wantze beantwoorden aan noodzakelijke
gerichtheden van het bewustzijn hiermee neemt Husserl het relativisme te kunnen weerleggen.
Wesensshau o We kunnen een inzicht in essenties van dingen komen door intetionele acten te
analyseren (fenomenologie) o Verschillen tussen intentionele gerichtheden die van het subject uitgaan zijn afhankelijk
van de types van inhouden.
Ook voor inhouden bestudeerd in wetenschappen intentionele gerichtheid op
levende en gerichtheid op ruitmelijke en kwantitatieve biologie verschillend van fysica = fundamenten van zijn antipositivisme
Antipositivisme 2 aspecten o Er bestaan verschillende soorten wetenschappen o Er is ook wijsbegeerte mogelijk met een eigen object
Zoeken naar de diepere eenheid van de verschillen in de fenomenologische analyse van de intentionele acten.
Levenswerk van Husserl o Hij deed onderzoek over de intentionele acten
Centraal staat de intentionele act
Er is een kennend subject
73
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
Er is een gekende inhoud
Er is een relatie o Intentionele acten kunnen op objecten gericht zijn
De fenomenologische benadering wil afstand nemen van wat we geleerd hebben over dat object en doorstoten tot datgene wat oorspronkelijk in onze intentionele
act zit Reducties toepassen: afstand nemen van alle weten, van alles wat we in onze cultuur geleerd hebben = moeilijke opgaven
We moeten empirische ‘ik’/onze persoonskemerken tussen haakjes zetten en
alleen rekening houden met het ik als kennend of als intentioneel gericht subject transcendentraal ego
2.3 Martin Heidegger
2.3.1 Basisinzichten
Basisinzichten o Een belangrijke wending werd gegeven aan de fenomenologie door het werk ‘Sein und
Zeit’ van Heiddegger
o Heidegger en Hussrl behoren allebei tot fenomenoogische stroming maar
Verschil
Husserl = De belanstelling voor wetenschap stond centraal. Hij zoekt fundament voor wiskunde en heeft tot doel met de fenomenologie een fillosofie te ontwerpen die een grondslag zou bieden voor de wetenschap en die zou verklaren waarom men in de wetenschap tot zekerheid kan komen
Heiddegger = Hij had geen belanstelling voor wetenschap, maar wel voor bestaan van de mens
Gelijkenis
Husserl men kan niet over een subject en zijn object spreken zonder de intentionele relatie er bij te betrekken
Heidegger maar relaties is geen loutere kenact maar meer een totale contactname tussen mens en wereld
o Sein und Zeit = onderzoek naar dimensies van de mens-wereld relatie en wereld-mens relatie
Kortom
o Intentionaliteitsrelatie hij geeft nog meer aandacht aan de subject-pool o Hij ziet de object-subject kennis niet meer roulter als kennis, veel meer als omvattend o Het onderzoek van het ‘zijn’ zal toch gebeuren vanuit het subject o Het subject is niet meer het kennend subject, maar de totale mens o De subject-object relatie = relatie van mens met zijn wereld
Affectieve en praxisgerichte toon o Het voornaamste kenmerk waardoor het werk ‘Sein und Zeit’ radicaal verschilt van
gewone wijsgerige en ontologische traktaten o Voorbeeld omtrent intentionaliteitsrelatie
Verhouding die men kan hebben ten aanzien van het huis waarin men sinds zijn kinderjaren geleefd heeft
De relatie is niet enkel een kennisrelatie, de dingen hebben daar niet alleen maar
een koude mentaliteit van alleen maar ‘dingen’ = ze betekenen iets voor jou ze zijn affectief en praktisch.
74
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
Ook voor de personen in het huis heb je bepaalde gevoelens
Voorbeeld van het huis genereren naar de wereld o Hij maakt geen onderscheid tussen kenaspecten, gevoelsindruk en praxisaspecten o Fenomenologie laat toe wezenheden te aanschouwen die geen accidentele
belevenissen van ons psychisme zijn o Synthese van kennis-, gevoelens-en praxisaspect in de relatie met de wereld verklaart
grote succes van Heidegger
2.3.2 Aanval op de wetenschap (niet kennen)
2.3.3 Heidegger en de hermeneutiek (niet kennen 2 en 3)
Filosofische methode/opvatting van Heidegger verschilt van de opvatting van Husserl
Husserl = Vaststelling dat er wetesnchappen bestaan en wil de fundering erfvan achterhalen
Heiddegger = weinig interesse voor wetenschappen want zintuigelijke gegeven gevens slechts oppervlakkig aspect van de werkelijkheid
Achter die fenomenen is een zin verborgen die we moeten leren ontdekken (‘duiden’)
Het kan zich aan het Dasein openbaren maar daar is uitleg voor nodig dergelijke poging tot begrijpen = hermeneutiek = methode van het interpreteren van teksten
Literaire tekesten = wat ze aan lezers willen mededelen o Er is publiek geweest die teksten kon begrijpe en tot doel had hun
begrijpen zo dicht mogelijk te benaderen
Bijbelteksten= welke openbaring van God gaat erachter schuil? o Tekst werd niet altijd correct begrerpen door publiek uit die tijd
Juridische teksten = Wat kunnen we met de wettekst doen? Problemen meet hermeneutiek van Heidegger
o Er is nooit een toehoorder of lezer geweest geen criterium om betrouwbaarheid van de hermeneutiek te beoordelen
o Sinds Dilthey traditie waarin men subject gelaen en ook historisch en cultureel gebonden karakter van het interpreteren van teksten sterk beklemtoonde en waardeerde
Heidegger neemt traditie over en koppelt het aan Husserls visie op intentionaliteit
(rol van subject staat centraal) verbetering van intentionaliteitsrelatie
Hermeneutiek wordt activiteit waarin cognitieve, emotionele en praxisapsecten met elkaar gemengd zijn.
2.4 Existential isme en Sartre (niet kennen)
75
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
BEGRIPPENLIJST HF 10
Afbeeldingstheorie
Andenkende vs. rechnende denken
Austin, John
Betekeniscriterium
Betekenis als gebruik
Category mistake
Confirmeerbaarheid
Dasein
Daseinsanalyse
Elementaire oordelen
Existentialisme
Familiegelijkenis
Falsifieerbaarheid
Fenomenologie
Fenomenologische reductie
Heidegger, Martin
Hermeneutiek
Husserl, Edmund
Intentionaliteit
Intentionele act
Performative-constative distinction
Popper, Karl Raimund
Russell, Bertrand
Ryle, Gilbert
Taalspelen
Language goes on holiday
Linguistische filosofie
Logisch empirisme
Verificatiecriterium
Wesensschau
Wiener Kreis
Wittgenstein, Ludwig
Scheinsatz
Zinledige uitspraak
Zinvolle uitspraak
76
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
77
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
HOOFSTUK 11
Filosofie in de tweede helft van de twintigste en het begin van de
eenentwintigste eeuw
1 Wijsbegeerte en maatschappijkrit iek
1.1 Algemene beschouwingen
1.1.1 Antinomieën
Typisch voor Westers denken o Antonimie
Tegenstrijdigheid van wetten
1ste antonimie = tussen cognitief en emotief-praktische instelling (spanning tussen cognitie en ethiek)
o Naast de behoefte om de wereld te kennen, is er ook een behoefte om bevredigend leven te leiden (ethisch behoefte)
Er is getracht met cognitieve middelen een grondslag voor een theorie van ethiek te leggen
o Theoretisch kennen is zo veralgemend dat individuele verlangens en behoeften in de verdrukking geraken
Kierkegaard, Nietzsche,… trachten in filosofie plaats voor dat individuele te
garanderen aanvallen tegen het theoretisch denken 2 de meer ingrijpende antonimie = tussen theoretische kennis en maatschappelijke ordening
(politiek) o Probleem van onze tijd o Theoretische wetenschap verandert via techniek de maatschappij
Voor een maatschappij is het onmogelijk zich te ontrekken aan de overheersing door dat theoretisch systeem
1.1.2 Filosofische problematiek
Experimentele methode o Met deze methode kreeg de mens heerschappij over de natuur
Verlichting men was ervan overtuigd dat men dezelfde denkwijze ook kon gebruiken om met de rede de menselijke samenleving in betere banen te leiden
Men dacht dat methodes die efficiënt zijn op vlak van kennis van de wereld, dat ook zijn op het politieke vlak
Aufklärung zag in rede apparaat om ethische-politieke en cognieve behoefte te bevredigen
Het rationele maatschappij-ontwerpen hadden niet de verwachte resultaten opgeleverd
Techniek is geëvolueerd o Men vertrouwt op de redelijkheid en de wenselijkheid van dit proces o De techniek is de realisatie van de kans die de wetenschap biedt om de natuur te
overheersen
78
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
o Techniek wordt ook op de mens zelf toegepast en ze oefent op de structuur van de maatschappij invloed uit.
Huidige technologie o Blijken niet resultaat op te leveren die men van de rede had verwacht
De huidige technologie leidt ons naar een wereld die nog weinig gemeen heeft met de ideale van de redelijkheid of Verlichting
1.2 Negatieve dialect iek. De school van Frankfurt
Kritische theorie = negatieve dialectiek o De bovengeschetste ontwikkeling vormt hier de basis voor
o Centraal Staat de vraag of de ‘rede’ geen autodestructieve aspecten bevat
o Voornaamste vertegenwoordigers Adorno, Horkheimer, Marcuse, Habermas
o Onstaan vóór de oorlog pas gepubliceerd in ‘60
1.2.1 Theodor W. Adorno
Adorno o Er is een gevaar voor dehumansering en maatschappelijke desintegratie verscholen in
ontwikkeling van technologie aantasting van het leefmilieu o De evolutie van de westerse cultuur wordt gestuwd door een idee (hegeliaanse invloed
en invloed van Marx
Marx want hij ziet ontplooiing van idee gerealiseerd via technologisch-economische processen
o Oorsprong van evolutie die ons tot huidige stadium bracht
Idee van de Aufklärung de mens kan door zijn rede (wetenschap en techniek) tot bevrijding komen
Bevrijding van de afhankelijkheid van de natuur
Volgens Adornos is dit tegelijk een idee van Herrschaft heerschappij van de mens over de natuur
Door veralgemenend en identificerend kennen heeft mens zijn heerschappij over natuur kunnen vestigen
Succesvolle rede moete we dialectisch benaderen: ze is auto-destructief
Heerschappij-idee is zo dominant geworden, dat ze ook mens tot object
ervan gemaakt heeft mens is slaaf van zijn eigen kennis en werktuigen geworden
o Naïeve geloof in vooruitgang door de rede houdt geen stand voor wie geconfronteerd
wordt met geïndustrialiseerde massamoord van de 20ste eeuw negatieve dialectiek = besef dat de rationaliteitsidee haar eigen negatie in zich bevat
o Denken van Adorno is niet gelijk aan het denken van Hegel
Er volgt geen synthese oop interne tegenstelling van de Hersschaft-idee, we staan voor een louter ngeatief dialectiek, besef van de intrinsieke auto-destructieve aspecten van de rede
Pessimistische theorie
1.2.2 Herbert Marcuse
Marcuse o Hij werkt het idee van overheersing door de technologische structuur van de
maatschappij verder uit
79
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
Paradox van de maatschappij elke rationele bijdrage van het individu resulteert in een verhoogde irrationaliteit van het geheel
Technologische structuur ontplooit meer en meer beheersingsmiddelen
Zo wordt elke bijdrage tot die ontwikkeling een versteviging van de repressieve heerschappij
Elke hervomring met de bedoeling situatie te verbeteren zal tot gevolg hebben dat de totaliteit in het vervolg nog meer gesmeerd loopt
Wordt duidelijk als een protes song in nhet commerciële circuit wordt opgenomen en deel gaat uitmaken van de consumptie maatschappij
De westerse maatschappij o Is volgens Marcuse een totalitair en represesief systeem waarin de mens vervreemd is
omdat hij niet in dienst staat van doeleinde die hij zelf creatief ontworpen heeft
o Waarde waarvoor hij zich moet inzetten hebben te maken met efficiëntie en expansie
o De mens wordt unidimensioneel = De mens zijn waarden en doeleinden zijn gericht op aanvaarding van de normen van het systeem
o De maatschappij is totaliteir en repressief omdat zij er op efficiënte wijze in slaagt de meerderheid van de burgers tot deze unidimensionaliteit te brengen
Gaat gepaard met repressie maar we ervaren het niet o Maatschappij kan consumptiegedrag van mens manipuleren door hem met overvloed
van consumptiegeoderen te overladen + hem te conditioneren precies die goederen na
te streven het bezorgt de mens een gelukkige welzijn
Men doet afstand van een dieaal van menszijn – een ideaal van vrijheid, solidariteit, werkelijke menselijke relaties, creativiteit en eliminatie van elke agressie
‘Gelukkig bewustzijn’ is geen garantie voor streven naar hogere humaniteit
Tendens naar unidimensionaliteit o Marcus gelooft ook niet, net zoals Adorno, in de revolutionaire kracht van het westerse
proleteriaat maar toch kan volgens hem situatie alleen omslaan door een fundamentele revolutie
Analyse van Marcus dichter bij de werkelijkheid dan die van Adorno o Geen enkele denkend mens van onze tijd kan de problematiek opzij zetten, het gaat om
de vraag wat de toekomst van ons WTK-bestel is (Wetenschap, techniek en kapitalisme)
1.2.3 Jürgen Habermas
Habermas o Hij is een voorbeeld van een volwaardige intellectueel in de 2de helft van de 20ste eeuw o Hij behoort niet tot de school van Frankfurt maar was wel assistent bij Adorno en dus
door School van Frankfurt geïnspireerd
o Ontwikkeling van zijn denken tussenkomst in de zogenaamde positivismusstreit in der deutschen soziologie
Debat startte bij onvrede die sociologen hadden omdat men langzaam afstand nam
van de grote theoretische analyses van mensen zoals Durkheim, Weber, Simmel om die te vervangen door empirisch-detailonderzoek
Waarvan relevantie betwistbaar was
Debat fundamentele discussie tussen positivistische wetenschapsfilosofie (Popper en Albert) en dialectische wetenschapsfilosofie (Habermans)
80
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
Positivistische visie = 1 wetenschappelijke methode die over nodige instrumenten beschikt om problemen te onderzoeken
Dialectische visie = Andere vorm van kennis = niet-instrumenteliserende denken
Hij heeft een kritische houding tegenover positivsme maar o Is eerste filosoof in fenomenologisch-historische traditie die Angelsaksische literatuur
beheerst o Is zich ervan bewust dat hij ook inhoudelijk analyse moet brengen van die ‘andere
rationaliteit’ o Hij vindt het een positivistische fictie dat de wetenschappelijke theorieën dé waarheid
uitdrukken
De regels die zeggen aan welke criteria wetenschappelijk onderzoek moet voldoen, zijn zelf geen resultaat van wetenschappelijk onderzoek
Autoriteit van izntuigelijke waarneming houdt geen stand tegen vaststelling dat
iedere waarneming al een theorie veronderstelt cirkel
Om theorie om te bouwen heb je zintuigelijke gegevens nodig, maar om die betrouwbaar te achten heb je weer een theorie nodig
Criteria voor betrouwbaarhied van onze waarnemingen en theorieën zijn bepaald door de eisen die onze handelingen stellen
Conclusie = wetenschappelijke methodologie van vanddag is gerict op technische bruikbaarheid en verschaft geen rationele methode om over de algemen menselijke problemen na te denken
Belangrijke bijdrage o Is de rationaliteit zoeken in een bepaald type van dialoog die als doel een consensus
heeft
Aan die discussie zijn voorwaarde gebonden
Moet herrschaftsfrei zijn
Moet plaats vinden tussen mensen die aan geen enkele dwang onder elkaar of van buitenaf onderworpen zijn
Iedere bijdragen moet authentiek en een eigen bijdragen zijn
Binnen discussies moeten discriptieve gegeven aan bodk omen
Men moet akkoord zoeken over gedragsregels
Kritische afwegen moet mogelijk zijn
De waarheidsvraag hangt dus af van de vraag of men binnen die Heerschaftsfreie discussie een consensus kan bereiken.
Hij blijft ervan overtuigd dat de oorspronkelijke drijfveer van de Aufklärung eerbiedwaardig is o Het is mogelijk vanuit ee verbrede rationaliteit de waarden ervan te verdedigen zonder
de risico’s die onze beschaving loopt te minimaliseren
2 Het structuralisme
Het structuralisme
o Stroming met hoofdzakelijk Franse denkers met een gemeenschappelijk kenmerk ze
zijn alle geïnspireerd door de structurele taalkunde
Structurele fonologie
o Ondezoekt niet de kleinst mogelijke verschillen die tussen taalklanken kunnen
voorkomen
81
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
o Onderzoekt de kleinste mogelijke eenheden die in een gegeven taal betekenisdragend
zijn fonemen
Voorbeeld = in het nederlands zijn ‘v’ en ‘b’ twee verschillende fonemen = vak
en bak hebben een verschillenede betekenis. In het spaans zijn ‘v’ en ‘b’
hetzelfde.
Fonemen
o Zijn gekenmerkd in een bepaalde taal door onderlinge opposities, die in die taal tot een
bepaalde betekenis leiden
Structuur
o Door een reeks van combinaties van fonemen onstaat er een structuur
o Een geheel van relaties, dat bepaalt welke klanken in een taal, fonemen zijn
Michel Foucault
o Studie over de geschiedenis van de psychopathologie
3 Het postmodernisme
Het postmodernisme
o In de wijsbegeerte verwijst de term naar de overtuiging dat de zogenaamde ‘grote
verhalen’, gegroeid uit de ‘moderniteit’ hebben afgedaan
Grote verhalen kernaspecten van de Verlichting: vertrouwen in de rede,
wetenschap en vooruitgang
o Postmodernisten verwerpen opvatting dat men een visie op de werkelijkheid kan
ontwikkelen die samenhang, inzichtelijkheid en zingeving vertoont
o Kritiek op de basisopvatting van de Verlichting en de moderniteit
o Kern van postemodernisme
Streven naar rationaliteit als methode om betrouwbare kennis te bereiken
Probleem: Hoe kan dit betekenisvol bearguementeerd worden?
o Vele postmodernisten beschuldigd hun lezers opzettelijk te verwarren
Ook epistemologisch en ethische relativisme heeft veel kritiek te verduren gehad
Problemen van onze tijd hebben meer rationaliteit, wetenschappelijkheid en
moderniteit nodig
Het begrip postmodernisme refereert vandaag aan het werk van Lyotard
o Door technologische otnwikkeling (informatica, kunstmatige intelligentie, massamedia)
zijn de ‘grote verhalen’ uiteengevallen in meerdere ‘taalspelen’
Taalspelen vertellen elk hun eigen ‘klein verhaal’, met elk hun eigen waarheden
Positief want ‘grote verhalen’ leiden tot ‘eenheidsdenken’ en ‘totalitair denken’
Postmodern relativsime heeft dus bevrijdend karakter
Derrida
o Studeerde bij foucault endoceerde later zelf
o Zijn vroege werken reflecties over en interpretaties van het werk van diverse
filosofen
82
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
Ontwikkelden uiteindelijke principes van zijn eigen filosofische ‘methode’: de
deconstructie
o Veel aandacht aan het werk van Freud en Lacan over psychoanalyse
o Derrida wilde afstand nemen van het postmodernisme en bekritiseerde ook het werk
van Foucault, toch bracht hij analoge standpunten naar voren over de onmogelijkheid
om betrouwbare kennis te verwerven of zingeven en waardevolle betekenis te
creeëren.
Rorty
o Hij heeft een aantal kenmerken gemeen met Habermans
Ze kennen beide de Anglesaksische als de continentale auteurs
Ze hebben beide belangstelling voor ‘hermeneutiek’ en voor het ‘gesprek’
o Hij heeft alsook een aantal kenmerken gemeen met Heidegger
Beide hebben ze een overtuiging om erin geslaagd te zijn schoon schip te maken in
een van de belangrijkste denkbeelden van de westerse filosofie
o Zijn visie op de filosofie
Het waardevolle van filosofie schuilt niet in het nastreven van rationele kennis of
objectiviteit, maar in het belang van orginaliteit en creativiteit
Filosofische argumenten zijn onderling niet echt vergelijkbaar
Noch filosofische nog wetenschappelijke uitspraken hebben iets waar
Waarheid is niet iets wat op de werkelijkheid slaat, maar op de taal
83
FIL
OS
OF
IE |
A
ca
de
mie
jaa
r: 2
01
5-2
01
6
BEGRIPPENLIJST HF11
Adorno, Theodor
Derrida, Jacques
Foucault, Michel
Frankfurter Schule
Gelukkig bewustzijn
Habermas, Jürgen
Herrschaft
Herrschaftsfrei
Lyotard, Jean-Francois
Marcuse, Herbert
Negatieve dialectiek
Repressieve tolerantie
School van Frankfurt
Structuralisme
Unidimensionele mens