felton mark - polowanie na ostatnich nazistów

7/27/2019 Felton Mark - Polowanie na ostatnich nazistw

1/150


2/150


3/150

Mark Felton

POLOWANIE NA OSTATNICH

NAZISTW


4/150

Sensacyjne dzieje poszukiwania ukrywajcych si mordercw - za III Rzeszy dum-

nych panw ycia i mierci, ktrzy wzbudzali strach samym istnieniem.


5/150

Podzikowania

Chciabym zoy podzikowania gen. broni Henryemu Wilsonowi, Mattowi Jone-

sowi i wszystkim pracownikom wydawnictwa Pen & Sword Books Limited; Patrickowi

McDonnellowi z LA Times; Alexowi Kasrielowi z Jewish Chronicie; Centrum Szymona

Wiesenthala z Los Angeles; brytyjskiemu National Archives (Public Record Office) w Kew;

Holocaust Research Project oraz mojej wspaniaej i bardzo pomocnej onie, Fang Fang.


6/150

Wstp

Jak dugo jeszcze bdziemy rozpamitywa Holokaust? Przecieod tamtych wydarze

mino 65 lat...

Z listu czytelnika do The Daily Mail, 13 marca 2010 roku

W czasach mojego dziecistwa i modoci, w latach 70. i 80. XX wieku, druga wojna

wiatowa bya wci obecna w powszechnej wiadomoci. Zabawa w wojn stanowia jed-n z bardziej popularnych form spdzania czasu i sprawiaa nam, dzieciom, tyle frajdy, co gra

w pik czy owienie ryb. Pamitam, jak uganialimy si po lesie, z hemami na gowach,

odziani w resztki siatki maskujcej i uzbrojeni w wiatrwki, odgrywajc sceny z komiksw w

rodzaju Komandos albo filmu Poszukiwacze zaginionej arki, w ktrym to Indiana Jones wal-

czy z okrutnymi nazistami. Nieraz wcielalimy si w bohaterw Gwiezdnych wojen albo se-

rialu Druyna A, ale najczciej przedstawialimy rne sceny z II wojny. Moi dziadkowie

przy kadej okazji zasypywali mnie opowieciami o swoich przeyciach wojennych, ktre

budziy we mnie respekt. Wojna bya tylko dodatkiem do naszego spokojnego i szczli-

wego dziecistwa. Pewnego dnia dziadek ze strony matki opowiedzia mi histori, ktra zu-

penie zmienia mj stosunek do wojny. Usyszaem o tym, jak on ze swoim plutonem wy-

zwalali nazistowski obz koncentracyjny. By to pierwszy i jedyny przypadek relacji na ten

temat, chocia to ja przewanie musiaem go powstrzymywa od tego, aby nie zasypywa

suchaczy rnymi historiami z okresu jego 30-letniej suby wojskowej, od czasw kolo-

nialnych Indii po wojn koreask, ktre wystarczyyby na zapenienie przynajmniej dwch

ksiek. To co usyszaem o obozie koncentracyjnym, zmienio moje spojrzenie na wojn i

byo jednym z gwnych powodw tego, e zostaem historykiem. Nie mogem poj po-

twornoci nazistowskich zbrodni, a jeszcze bardziej dziwio mnie to, e odpowiedzialnym za

te wszystkie okropnoci udao si unikn odpowiedzialnoci. Drug wan przyczyn moje-

go zainteresowania spraw nazistowskich uciekinierw by telewizyjny program Kessler,

oparty na pomyle wyjtkowo popularnego serialu Secret Army. Bya to opowie o Ludwigu

Kesslerze, szefie Gestapo w Brukseli, ktry w latach 80. by ju bardzo bogatym czowie-

kiem. Program ujawni prawdziw tosamo nazisty, ktry w konsekwencji wpad w rce


7/150

wymiaru sprawiedliwoci.

Jak dugo jeszcze bdziemy rozpamitywa Holokaust? Przecie od tamtych wydarze

mino szedziesit pi lat... Lepiej nie wywoywa wilka z lasu. To tylko dwa przykady

fragmentw listw od czytelnikw po publikacji pewnego artykuu, ktry ukaza si 13 marca

2010 roku w Daily Mail. W artykule tym napisano, e rzd niemiecki usiowa nie dopuci

do ujawnienia tajnych akt, z ktrych wynikao, i urzdnicy wysokiego szczebla i przedstawi-

ciele k watykaskich pomagali zbrodniarzom nazistowskim, w tym gwnemu architektowi

Holokaustu - Adolfowi Eichmannowi - uciec do Ameryki Poudniowej. Co to ma teraz za

znaczenie? - pisa jeden z komentatorw. Eichmann nie yje, hierarchowie kocielni dawno

umarli, a i tak nic nie pomoe tym, ktrych ju nie ma. Nie wszystkie uwagi nadesane przez

czytelnikw byy w tym tonie, ale takie wypowiedzi nie byy odosobnione. Autorzy listw nie

rozumieli istoty sprawy - Holokaustu nie da si po prostu wyrzuci na mietnik historii,

poniewa w duszej perspektywie i tak wszystkie ze czyny i ich sprawcy staja si czci

rzeczywistoci naszego beztroskiego XXI wieku. Nazici nie odeszli zupenie w zapomnienie,

a ci, ktrzy pozostali, stali si obiektem ledztwa prowadzonego przez organa wymiaru spra-

wiedliwoci i poszukiwa ze strony owcw ludzi Hitlera. Niniejsza ksika opowiada histo-

ri kilku kobiet i mczyzn.

Wyjtkowo duo najbardziej zych ludzi, ktrzy niechlubnie zapisali si w historii XX

wieku, pozostawao przez dugie lata na wolnoci, nie ponoszc po zakoczeniu II wojny

wiatowej adnej kary za swoje czyny. Wikszo z tych nie skruszonych nazistw wymara

w latach 70. i 80. w kryjwkach w Argentynie, Peru i innych totalitarnych krajach, ktre nie

miay umw o ekstradycji z pastwami Zachodu. Wcale nie mniej wrcio do Niemiec i Au-

strii, gdzie te udao im si unikn rozliczenia z przeszoci, a zmarli w zapomnieniu. Z

tym wiatem rozstawali si te i ci, ktrzy cigali nazistw, przede wszystkim ydzi, stawia-

jcy sobie za cel ycia postawienie zbiegw przed sdem, w tym ojciec duchowy owcw

nazistw - Szymon Wiesenthal. Ale to nie zamyka sprawy, poniewa nadal yje cakiem spo-

ra grupa hitlerowskich oprawcw, ktrzy dopucili si niewyobraalnych zbrodni. Ukrywaj

si; cz z nich pozostaje pod ochron zagranicznych rzdw, unikajc ekstradycji czy wy-

mykajc si spod wydanych nakazw aresztowania. Niektrzy zostali po latach zdemaskowa-

ni w zupenie nieoczekiwanych okolicznociach i po raz pierwszy musieli odpowiada przed

sdem za dokonania sprzed lat. Wszyscy ci ludzie albo celowo, albo jakim cudem przez po-

nad sze dekad nie dali si zapa owcom nazistw.

Uciekinierzy przedstawieni w niniejszej ksice maj dzi ponad 80 czy 90 lat i pr-dzej czy pniej umr z przyczyn naturalnych. Pozostaje jednak pytanie: czy polowanie na


8/150

nich z zamiarem postawienia ich przed sdem powinno si zakoczy, skoro jeszcze pozosta-

j przy yciu? Czy zaawansowany wiek stanowi wystarczajcy powd, aby pozwoli spraw-

com masowych mordw umrze w spokoju, kiedy takiego prawa nie miay dziesitki tysicy

ich ofiar? Czy stalimy si zbyt wyrozumiali dla nazistowskich katw, gdy pami o II wojnie

wiatowej powoli odchodzi wraz z bezporednimi wiadkami i uczestnikami tamtych wyda-

rze i zawa si do tematu w podrcznikach historii (niezbyt dobrze nauczanej w Wielkiej

Brytanii) lub telewizyjnych programw dokumentalnych? W 2008 roku Centrum Szymona

Wiesenthala (Simon Wiesenthal Center, SWC) rozpoczo operacj Ostatnia szansa. Cen-

trum Szymona Wiesenthala zostao zaoone w 1977 roku i wzio swoj nazw od synnego

tropiciela nazistw i czowieka, ktry przey Holokaust. Centrum jest midzynarodow or-

ganizacj ydowsk suc ochronie praw czowieka oraz prowadzc dziaalno eduka-

cyjn dotyczc Holokaustu i tolerancji. Tropienie nazistowskich zbrodniarzy wojennych

stanowi dzi niewielk ale wci bardzo wan cz jego zainteresowa. Celem operacji

Ostatnia szansa byo zachcenie rzdw i zwykych obywateli na caym wiecie do podj-

cia Ostatniej prby dostarczenia informacji, ktre doprowadziyby do schwytania i postawie-

nia przed sdem zbrodniarzy nazistowskich, ktrych wielu na pocztku XXI wieku pozosta-

wao jeszcze na wolnoci.

Niedawny przypadek procesu z udziaem byego SS-mana, ukraiskiego stranika z

obozu koncentracyjnego Johna Demianiuka (opisanego bardziej szczegowo w rozdz. 6)

dowodzi, e podejrzani zbrodniarze wojenni musz zmierzy si z ogromem popenionych

okruciestw nawet pod koniec ycia. Od 1 stycznia 2001 do 31 marca 2008 roku na caym

wiecie zapado 76 wyrokw skazujcych w procesach nazistw i tych, ktrzy z nimi wsp-

pracowali w latach II wojny wiatowej, z czego prawie poowa (34) w Stanach Zjednoczo-

nych. Pozostae sprawy dotyczyy 11 postpowa we Woszech (26), Kanadzie (6), Niem-

czech (3), na Litwie (2), w Polsce (1) i we Francji (1). W latach 2008-2009 zanotowano 202

dochodzenia toczce si wobec osb podejrzanych o popenienie nazistowskich zbrodni wo-

jennych, a wiele z nich doprowadzio lub doprowadzi do pozww sdowych. W innych przy-

padkach, w tym i opisanych w niniejszej ksice, prowadzono ledztwo, ale podejrzani pozo-

staj na wolnoci, poniewa niektre rzdy wykorzystuj prawo, aby ich chroni, a nie ska-

zywa. Mczyni i kobiety, ktrych przez ponad 60 lat nie dosiga rka sprawiedliwoci,

musz jednak oglda si za siebie, poniewa ani Centrum Wiesenthala, ani dziennikarze i

historycy nie ustaj w wysikach, majcych na celu ujawnienie prawdy o tych zbrodniarzach

wojennych. Nie ma przedawnienia dla masowych zbrodni.

Osob ktrej nazwisko pojawia si w zwizku z prawie kadym zbrodniarzem opisa-


9/150

nym na kartkach tej ksiki, jest dr Efraim Zuroff, dyrektor izraelskiego biura Centrum Wie-

senthala. Dr Zuroff by te pierwszym dyrektorem SWC w Los Angeles i jest wybitnym spe-

cjalist w zakresie Holokaustu oraz ostatnim wielkim tropicielem nazistw na wiecie. Prze-

omowe badania Zuroffa w 1986 roku ujawniy prawd o tym, jak setki nazistw podejrza-

nych o popenienie zbrodni wojennych przedostao si do Australii, Kanady i Wielkiej Bryta-

nii. Jego dziaania doprowadziy do uchwalenia w tych krajach specjalnych ustaw dotycz-

cych zbrodni nazistowskich. Po upadku komunizmu w Europie Wschodniej Zuroff stara si o

to, aby w byych sowieckich pastwach satelitarnych rozpocz procesy tych, ktrzy pomaga-

li hitlerowcom w eksterminacji ydw. Jego zabiegi przyniosy pewne efekty, zwaszcza w

Estonii, na Litwie i otwie.

Dr Zuroff by przewodniczcym izraelsko-litewskiej komisji ledczej, ktra miaa

przeciwdziaa rehabilitacji nazistowskich zbrodniarzy wojennych przez wadze pastwowe.

Udao si cofn 47 wyrokw rehabilitacyjnych wydanych na Litwie obywatelom, ktrzy

aktywnie uczestniczyli w zbrodniach przeciwko ydom. W 2000 roku Zuroff walnie przy-

czyni si do wdroenia podobnego programu na otwie. Odegra znaczc rol w wytropie-

niu i ekstradycji kilku zbrodniarzy wojennych, zwaszcza w przypadku wyjtkowo brutalnego

byego komendanta obozu koncentracyjnego w Jasenovacu, w Chorwacji, Dinko Salicia, kt-

ry przez 50 lat ukrywa si w Argentynie. Sali zosta wydany i skazany na 25 lat wizienia w

swoim ojczystym kraju. Zuroff, autor kilkunastu ksiek na temat swoich dowiadcze w

tropieniu nazistw, jest najbardziej znanym i najsynniejszym po zmarym w 2005 roku Szy-

monie Wiesenthalu ekspertem w tej dziedzinie. To on wymyli operacj Ostatnia szansa, w

efekcie ktrej ujawniono wielu poszukiwanych zbrodniarzy nazistowskich. Polowanie na na-

zistw jest w fazie dogrywki, ale nie nadszed jeszcze czas na kocowy gwizdek - nie zabrzmi

on, dopki Efraim Zuroff i jego wsppracownicy nie dokocz swego dziea.


10/150

Rozdzia 1Za pno, za skromnie

Zesp ds. Zbrodni Wojennych powsta wczesn wiosn 1945 roku, a uwaam, e mo-

glibymy zapa o wielu wicej sprawcw i relacje wiadkw mogyby te by peniejsze.

Oglnie mwic, wszystko odbywao si przy zbyt maym nakadzie rodkw... Za pno, za

skromnie.

Ppk Ian Neilson, dowdca Zespow ds. Badania Zbrodni Wojennych,

1945 rok

Bertiaga, Brazylia, 7 lutego 1979 roku. Gwatowny plusk wody zaalarmowa plao-

wiczw. Dzie by upalny i dystyngowany Niemiec postanowi ochodzi si w wodach

Atlantyku. Tskni za ojczyzn i akurat o tym mwi, zanim wszed do wody. Siostrzeniec

starszego pana rzuci si w fale, eby uratowa wuja. Nie zdy do niego dopyn, a ciao

niefortunnego amatora kpieli zesztywniao i koysao si na powierzchni oceanu. Musiaem

pyn wykonujc ruchy jedn rk, a drug holowa wuja, ale fale odrzucay nas od brzegu -

wspomina modzieniec. Udao si w kocu, ogromnym wysikiem, dotrze do play. Tuprzed samym brzegiem starszy pan nagle odzyska wiadomo, zacz wykonywa gwa-

towne ruchy prbujc samodzielnie pyn, ale kolejny atak serca cakowicie go unierucho-

mi. Po wycigniciu topielca na gorcy piasek lekarz zastosowa masa serca i sztuczne od-

dychanie metod usta-usta, ale na nic si to zdao. Taki by koniec doktora Josefa Mengelego.

By najbardziej poszukiwanym zbiegiem nazistowskim, na ktrego przez lata polowano bez

skutku za potworne zbrodnie przeciwko ludzkoci. Ogarnity strachem Mengele unikn

sprawiedliwoci. Wielu podobnych jemu zbrodniarzy take zdoao oszuka kata.

Holokaust by jednym z najbardziej tragicznych zjawisk w historii ludzkoci. W obo-

zach koncentracyjnych i masowych egzekucjach zgino 12 min ludzi, w tym 6 min ydw.

Machina administracji obozowej, odpowiedzialna za systematyczne mordowanie rzesz bez-

bronnych, obejmowaa tysice funkcjonariuszy SS. Po zakoczeniu wojny wyjtkowo nie-

wielu z nich zostao pocignitych do odpowiedzialnoci. Wielu krwawych oprawcw naj-

zwyczajniej znikno lub po prostu wrcio do domu. Liczby s przeraajce. Na przykad

komendant obozu zagady w Treblince, Franz Stangl, zosta schwytany w 1967 roku i oskar-

ony o spowodowanie mierci 900 tys. ludzi. Rajem dla nazistw, ktrzy w obawie przed kar


11/150

uciekli z Europy, okazaa si Ameryka Poudniowa i Bliski Wschd. Mogli przy tym liczy

na pomoc i przychylno hierarchw z Watykanu, kolegw z SS i zagranicznych rzdw.

Ogromnym bdem zwyciskich mocarstw byo stworzenie tysicom najwikszych zbrodnia-

rzy moliwoci ucieczki do krajw, z ktrymi nie posiaday one umw ekstradycyjnych. Tro-

pienie nazistowskich katw od samego zakoczenia wojny nie byo najwaniejszym prioryte-

tem Brytyjczykw i Amerykanw, ktrzy bardziej zainteresowani byli przygotowaniami do

zimnej wojny z niedawnym sojusznikiem, Zwizkiem Radzieckim. Ci, ktrym powierzono

zadanie pojmania zbiegw, borykali si z nieprzezwycionymi problemami, brakowao im

si, rodkw i politycznego poparcia. Sie zarzucona przez aliantw na Europ Zachodni

ktra miaa zatrzyma uciekajcych nazistw, okazaa si mie za due oka. Zapanie tych,

ktrym udao si umkn, byo pniej wyjtkowo trudne i ze wzgldw politycznych, i logi-

stycznych. Zbiegowie, dziki przebiegoci, podstpowi i instynktowi przetrwania, stworzyli

cay system kryjwek na wiecie. Niektrzy wkradli si w aski prawicowych rzdw, ktre z

chci korzystay z umiejtnoci byych SS-manw, oferujc im w zamian now tosamo i

ochron przed aresztowaniem.

Pierwsz prb powoania systemu majcego suy zatrzymaniu i karaniu zbrodnia-

rzy wojennych podjto jeszcze w czasie trwania wojny. W sierpniu 1942 roku brytyjski mini-

ster sprawiedliwoci i prokurator generalny, lord Simon, zaproponowa utworzenie organiza-

cji pod nazw Komisja Narodw Zjednoczonych ds. Zbrodni Wojennych (United Nations

War Crimes Commission, UNWCC). Nazwa nie ma nic wsplnego z dzisiejsz Organizacj

Narodw Zjednoczonych, ktra zostaa formalnie powoana do ycia w padzierniku 1945

roku, a odnosi si do 26 krajw bdcych w stanie wojny z pastwami osi. Wsparcie Ameryki

byo bardzo istotne, ale pierwsza reakcja Waszyngtonu bya wyjtkowo chodna. Prezydent

Franklin D. Roosevelt da wyranie do zrozumienia, e wedug niego przed sdem powinni

stan tylko przywdcy pastw osi, politycy, ktrzy wcignli Niemcy i ca Europ w ot-

cha wojny. Lord Simon nie zgadza si z takim stanowiskiem: chcia take sdzi sprawcw

zbrodni wojennych, ktrych liczba moga siga dziesitkw tysicy. Sowieci byli oczywicie

wrogo nastawieni wobec UNWCC, poniewa sama idea pochodzia od przeciwnika ideolo-

gicznego, a Jzef Stalin, mimo naciskw Brytyjczykw, nie zgodzi si na czonkostwo ZSRR

w przedmiotowej komisji. Oznaczao to faktyczne osabienie UNWCC i miao wpyw na cay

system zorganizowanego polowania na nazistowskich zbrodniarzy wojennych. Sowieci wy-

brali swoj drog, tworzyli grupy dochodzeniowe w ramach NKWD i prowadzili postpowa-

nia sdowe.Pod koniec padziernika 1943 roku, wraz z USA i Wielk Brytani ZSRR podpisa


12/150

tzw. deklaracj moskiewsk. Dokument grnolotnie zapowiada, e alianci bd ciga

zbrodniarzy [wojennych] a do kracw wiata i wydadz ich oskarycielom, aby sprawie-

dliwoci stao si zado. W praktyce deklaracja okazaa si nieskuteczna. Brytyjski minister

spraw zagranicznych, sir Anthony Eden, mia wtpliwoci co do samego podpisania doku-

mentu. Nie jestem zadowolony z caego tego rozwizania - napisa. - Oglnie mwic, nie

mam zamiaru zia ogniem nienawici do zbrodniarzy wojennych i obiecywa susznej kary, a

potem za rok czy dwa szuka pretekstu, eby niczego nie robi. Obawy Edena, jak pokaza

czas, okazay si uzasadnione.

Pierwsze posiedzenie UNWCC odbyo si 19 padziernika 1943 roku. Komisja szyb-

ko przerodzia si w klub dyskusyjny prawnikw i biurokratw. Powstaway podkomisje,

ktre marnoway czas na dyskusje o prawnych drobiazgach. Po piciu miesicach rozwaa i

narad UNWCC miaa na swoim koncie zaledwie 60 spraw, z ktrych wikszo z powodu

braku dowodw zakwalifikowano do kategorii C, czyli najlejszych zbrodni wojennych.

Niewiarygodne jest to, e na tym etapie dziaalnoci komisja nie uwaaa zbrodni Holokaustu

za zbrodnie wojenne i nie zajmowaa si ogromem nieszcz, ktre spotykay ydw w caej

Europie, mimo naciskw ze strony wiatowego Kongresu ydw. Organizacja ta zgromadzi-

a bogaty materia dowodowy, ktry okaza si pniej niezwykle przydatny do dziaa pro-

wadzonych przez organa cigania. UNWCC nigdy waciwie nie zbadaa Holokaustu jako

zbrodni, co jest zaniedbaniem tyle zaskakujcym, co wstrzsajcym.

Jednym z gwnych zada UNWCC byo stworzenie listy poszukiwanych zbrodniarzy

wojennych, ktra miaa by przekazana krajowym zespoom zajmujcym siciganiem nazi-

stw, powstajcym po ldowaniu aliantw we Francji w czerwcu 1944 roku. 30 czerwca 1944

roku, pi dni po wyzwoleniu Parya, odbya si konferencja prasowa, na ktrej zapytano

przewodniczcego UNWCC o to, czy najwikszy zbrodniarz - Adolf Hitler - znajduje si na

tej licie. Ku ogromnemu zaskoczeniu suchaczy, zaczerwieniony z zakopotania przewodni-

czcy odpowiedzia, e Fuhrera tam nie ma, a wykaz obejmuje zaledwie 184 nazwiska. Prasa

wrcz oszalaa z tego powodu, a na UNWCC spada chyba uzasadniona fala krytyki. Dopiero

7 listopada, po serii nieprzychylnych artykuw, komisja podja decyzj o tym, e zbrodnie

popenione na ydach bd traktowane jako zbrodnie wojenne. W prywatnych opiniach ofi-

cjeli z Londynu i Waszyngtonu UNWCC jawia si jako bardzo kosztowna fanaberia. Komi-

sja bya coraz bardziej marginalizowana; jej czonkowie powicali siy i rodki na badanie

zawiych kwestii prawnych, a apaniem zbrodniarzy wojennych zaczy zajmowa si po-

szczeglne pastwa koalicji antyhitlerowskiej. Dziaania aliantw zmierzajce do schwytaniapodejrzanych, prowadzone w ostatnich miesicach wojny i zaraz po jej zakoczeniu, byy od


13/150

samego pocztku utrudnione na skutek problemw finansowych i lekcewaenia problemu

przez wadze.

Amerykanie zaproponowali bardziej praktyczne rozwizanie kwestii identyfikacji na-

zistw podejrzanych o zbrodnie wojenne. Czonkowie UNWCC dumali nad sprawami proce-

duralnymi, a Amerykanie nie czekali z zaoonymi rkami i nie marnowali czasu. Jesieni

1944 roku uruchomili Centralny Rejestr Zbrodniarzy Wojennych i Podejrzanych (Central

Registry of War Criminals and Security Suspects, CROWCASS), ktry mia wykorzystywa

wszystkie moliwoci nowoczesnych technologii do tropienia uciekinierw. Do prac, ktrymi

kierowa Brytyjczyk ppk William Palfrey, wprzgnito maszyn projektu Holleritha, dziaa-

jc w technice kart perforowanych i bdc pierwowzorem dzisiejszego komputera, majc

gromadzi dane o podejrzanych zbrodniarzach wojennych. Materia, ktry wprowadzano do

maszyn, obejmowa raporty specjalne nadsyane z pastw alianckich i obozw jenieckich

rozsianych po Europie po zakoczeniu wojny. Po zatrzymaniu niemieccy jecy byli podda-

wani przesuchaniom. Dane pierwotne umoliwiay CROWCASS stworzenie szczegowej

listy podejrzanych, ktr z kolei zesano do rnych instytucji i organizacji zajmujcych si

ciganiem zbrodniarzy

18 wojennych. Wszystko to moe i robio wraenie, ale w rzeczywistoci okazao si

chybione. Problemy finansowe nie pozwalay na zatrudnienie wystarczajcej liczby pracow-

nikw i powodoway opnienia w pracy caej instytucji.

Kopoty pukownika Palfreya zaczy si od pierwszych dni jego pracy w CROW-

CASS. Przez trzy miesice szuka odpowiedniego biura w Paryu, tracc przez to wiele cen-

nego czasu. Amerykanie udostpnili mu w kocu zarekwirowany budynek, do ktrego wpro-

wadzi si Palfrey i 400 Francuzek, ktre potrafiy obsugiwa wspomniane maszyny. Kolejny

problem stwarzay same maszyny, ktre wymagay specjalnej instalacji elektrycznej o warto-

ci 20 tys. dolarw. Sporo czasu zajo zainstalowanie urzdze, ktre i tak potem czsto si

psuy, gdy nowa technologia bya do skomplikowana i jeszcze nie w peni sprawdzona.

Ponadto wystpoway powane trudnoci ze zdobyciem papieru, bez ktrego nowatorskie

maszyny byy bezuyteczne. Opnienia powodowao take zbyt pne nadsyanie raportw z

przesucha w obozach jenieckich. Od wrzenia 1945 roku raporty te nadchodziy bezpored-

nio do biura CROWCASS, co z kolei powodowao zalew papierw, z ktrym nie mg sobie

poradzi zbyt skromny liczebnie personel.

CROWCASS sporzdzi pierwszy wykaz w maju 1945 roku, ale dokument zosta od-

rzucony jako niewiarygodny. Nowa lista, na ktrej figurowao 100 tys. nazwisk, zostaa wy-

drukowana we wrzeniu w Londynie, ale zawieraa tak duo bdw, e bya praktycznie nie-


14/150

przydatna. Trzeba take, zaznaczy, e rozesanie jej zainteresowanym stronom zajo kilka

tygodni, a po takim czasie wiele zawartych na niej informacji byo ju czsto nieaktualnych.

Pk Palfrey nie ponosi za to winy; przez cay czas naciska Londyn w sprawie zwikszenia

zatrudnienia i przekazywania wikszych rodkw na potrzeby kierowanej przez siebie insty-

tucji. Brytyjskie Ministerstwo Wojny uwaao jednak, e CROWCASS jest zbyt drogi, do-

starcza skpych informacji, a efekty jego pracy s mizerne. Amerykanie podlegajcy Pal-

freyowi zbyt pochopnie go oczerniali i pod koniec 1945 roku zosta najzwyczajniej usunity

ze stanowiska.

15 maja 1946 roku CROWCASS zosta przeniesiony do zrujnowanej stolicy Niemiec,

Berlina, gdzie instytucj t podporzdkowano Sojuszniczej Radzie Kontroli Niemiec, spra-

wujcej wadz w miecie podzielonym na strefy okupacyjne. Francuzki w liczbie 400, ope-

ratorki maszyn Holleritha, zostay w Paryu. CROWCASS mia funkcjonowa dziki kilku

ludziom z armii brytyjskiej. W biurze pracowao wtedy zaledwie osiem osb. Nie gwaranto-

wao to moliwoci opracowania aktualnej listy ciganych, a zalegoci w pracy sigay

trzech, czterech miesicy. Nowy szef, Brytyjczyk ppk Freddie Luck, robi co mg, dwoi si

i troi, a Londyn ustpi i wyda zgod na przyjcie do pracy sprawdzonych 200 Niemcw.

Braki zaopatrzeniowe CROWCASS day si szczeglnie we znaki w styczniu 1947 roku, gdy

Luck nie mg sporzdzi Zbiorczej listy poszukiwanych z 80 tys. nazwisk zbrodniarzy

wojennych, poniewa zabrako mu tam do maszyn do pisania. Nic dziwnego, e w takich

warunkach szanse schwytania poszukiwanych nazistw, z ktrych wielu przebywao wtedy w

obozach jenieckich, znacznie zmalay. Brak oficjalnej pomocy dla CROWCASS rzutowa na

jego przydatno, co z kolei spowodowao, e alianci zlikwidowali t instytucj. Pomogo to

porednio podejrzanym w ich deniach do tego, aby wymkn si sprawiedliwoci.

Gdyby potraktowa CROWCASS jako zmarnowan szans, to podobnie mona po-

wiedzie o dziaaniach aliantw powiconych faktycznemu schwytaniu podejrzanych o po-

penienie zbrodni wojennych z uyciem zespow ledczych powoywanych na terenie Euro-

py. Brytyjczycy borykali si ze szczeglnymi problemami. Zespoy ds. Badania Zbrodni Wo-

jennych (War Crimes Investigation Teams, WCIT) byy za mae, nie dysponoway dostatecz-

nymi siami i rodkami, aby zajmowa si tysicami podejrzanych. Kolejny raz wszystko roz-

bijao si o pienidze, a rzd brytyjski nie zapewni dostatecznych funduszy na dziaania

WCIT.

24 kwietnia 1945 roku marszaek polny sir Bernard Montgomery, dowdca brytyjskiej

21. Grupy Armii, zatwierdzi powoanie dwch WCIT. Ich zadaniem miao by ujawnienie iprzekazanie materiaw dowodowych do biura zwierzchnika wojskowego wymiaru sprawie-


15/150

dliwoci, w ktrym pracowali ludzie z pionu prawnego armii brytyjskiej, przygotowujcego

nastpnie materiay procesowe przeciwko sprawcom zbrodni wojennych. Kady ze wspo-

mnianych zespow skada si z szeciu oficerw oddelegowanych z jednostek bojowych,

ktrzy mieli peni zadania ledczych, majc do pomocy dwch sierantw sztabowych i

trzech kierowcw. Wyposaenie zespou stanowi samochd osobowy i ciarwka, co miao

uatwia poruszanie si po okupowanych Niemczech i Austrii w tropieniu podejrzanych i do-

cieraniu do wiadkw. Brytyjczycy, oprcz WCIT, powoali grup specjalistw z zakresu

badania zbrodni wojennych, w skad ktrej wchodzi patolog ze suby medycznej armii,

dwch fotografw i dwch podoficerw. Tak przedstawiaa si teoria, a w praktyce WCIT

musia wrcz baga 21. Grup Armii o ludzi, sprzt i wyposaenie. Brytyjczycy strzelili so-

bie samobja znacznie ograniczajc skuteczno zespow w porwnaniu z pocztkowymi

zamierzeniami. Liczebno zespow bya zbyt skromna, biorc pod uwag stawiane przed

nimi zadania, co zreszt od samego pocztku sygnalizowa dowdca 1. Zespou ppk L.J.

Genn w swoim raporcie skierowanym do swego zwierzchnika z biura wojskowego wymiaru

sprawiedliwoci gen. bryg. H. Scott Barreta. Gwnym zadaniem Genna byo zbadanie

zbrodni popenionych w obozie koncentracyjnym Bergen-Belsen, wyzwolonym 15 kwietnia

1945 roku przez siy 21. Grupy Armii. onierze brytyjscy po wkroczeniu na teren obozu za-

czli nieoficjalnie zbiera materiay dowodowe, ale WCIT zosta przytoczony ogromem

zbrodni w Belsen. Zesp musia zaj si pozostaym terytorium Niemiec i Austri.

3 czerwca 1945 roku oba zespoy byy dopiero w poowie skompletowane, a w grupie

specjalistw znajdowa si tylko patolog, mjr William Davidson, ktry narzeka na to, e

brakuje mu sprztu fotograficznego, maszyny do pisania, materiaw biurowych, aktualnych

map. Nie mg liczy na wystarczajc liczb ludzi potrzebnych do ekshumacji cia z maso-

wych grobw. Bya to tylko kropla w morzu zbrodni. Okazao si bowiem, e jeden z ofice-

rw z WCIT zajmowa si jednoczenie 27 podejrzanymi.

Clement Atlee, premier Wielkiej Brytanii, wyrazi w listopadzie 1945 roku swoje za-

niepokojenie zbyt wolnym postpem prac dotyczcych identyfikacji nazistowskich zbrodnia-

rzy wojennych. Poleci, aby na czele WCIT stan nowy oficer, ktry miaby przyczyni si

do przyspieszenia dziaa. Kierownictwo obj ppk Ian Neilson, ktry szybko przystpi do

rozbudowy zespow, ale i tak byy one za mae, biorc pod uwag wszystkich podejrzanych

przebywajcych na wolnoci na terenie brytyjskiej strefy okupacyjnej. O braku cznoci

midzy rnymi alianckimi agendami zajmujcymi siciganiem nazistw moe wiadczy

wypowied Neilsona, ktry przyzna, e nigdy nie sysza o istnieniu CROWCASS ani nieotrzyma adnej listy sporzdzonej przez t organizacj. Powiedzia pniej, e gdyby posia-


16/150

da wykaz podejrzanych, to jego zespoy zrobiyby znacznie wicej po zaprzestaniu dziaa

wojennych w Europie. Krytykowa take dziaania WCIT piszc, e liczy na to, i caa ma-

china powinna ruszy ju wczesn wiosn 1945 roku. Uwaam, e moglibymy zapa o

wielu wicej sprawcw i relacje wiadkw mogyby te by peniejsze. Trudno nie zgodzi

si z opini pk. Neilsona, e wszystko rozbio si o rzdowe pienidze. Oglnie mwic,

wszystko odbywao si przy zbyt maym nakadzie rodkw... Za pno, za skromnie1.

Brytyjczycy, nie pierwszy raz w tamtej wojnie, przekonali si, e Amerykanie maj

wicej ludzi, sprztu i pienidzy. ciganie nazistw nie byo tu adnym wyjtkiem, gdy

Amerykanie rzucili na szal cay potencja kontrwywiadu armii Stanw Zjednoczonych (Co-

unter Intelligence Corps, CIC). W porwnaniu ze rodkami, ktre Brytyjczycy przeznaczyli

na dziaania WCIT, CIC mia potn liczb ludzi i sprztu, chocia skupia si na nieco in-

nych zagadnieniach. Brytyjczykom zaleao gwnie na szukaniu sprawiedliwoci dla ofiar

zbrodni wojennych poprzez ciganie i osdzenie podejrzanych. Amerykanie natomiast tropili

byych nazistw, aby ich nastpnie wykorzysta do walki ze Zwizkiem Radzieckim. CIC

otrzyma olbrzymie rodki, poniewa Stany Zjednoczone bardzo potrzeboway specjalistw

od techniki rakietowej, inynierw i lekarzy, ktrzy przeprowadzali dowiadczenia na lu-

dziach i brali udzia w projektowaniu i budowie broni rakietowej, biologicznej i chemicznej.

Brytyjczycy oczywicie korzystali z tego w pniejszym okresie zimnej wojny, ale dane

pierwotne byy przechwytywane przez ludzi z CIC. Amerykanie dokadali wszelkich stara,

aby niemieckie dane nie wpady w rce ani Brytyjczykw, ani Sowietw.

CIC powsta w 1917 roku, a w latach powojennych znalaz si w strukturach Do-

wdztwa Wywiadu i Bezpieczestwa Armii USA (Central US Army Intelligence and Security

Commandf. Jego funkcjonariusze uczestniczyli w walkach rami w rami z onierzami regu-

larnych formacji, np. podczas ldowania w Normandii w czerwcu 1944 roku. Dziaania ze-

spow CIC wyprzedziy operacje prowadzone przez brytyjskie WCIT o kilka miesicy.

Amerykanie wiedzieli, e wyapywanie nazistw bdzie stanowi cenne dowiadczenie, bio-

rc pod uwag to, e bliski koniec III Rzeszy i nieuchronna klska Japonii zapowiaday rywa-

lizacj z Sowietami, do zwycistwa nad ktrymi potrzebne bd nowe, niszczycielskie tech-

nologie. Oddziay specjalne CIC jeszcze w trakcie dziaa wojennych prowadziy operacje

kontrwywiadowcze, zajmoway si zwalczaniem sabotau, dziaalnoci wywrotowej i tpie-

niem zdrady.

Po kapitulacji Niemiec w maju 1945 roku ludzie z CIC zmienili obszar zainteresowa

i skoncentrowali si na przesuchiwaniu wysiedlecw w poszukiwaniu nazistowskich zbrod-niarzy wojennych i szpiegw wrd milionw jecw i uchodcw. W dalszym cigu nie


17/150

ustawali te w normalnej pracy kontrwywiadowczej. Jednostki CIC znajdoway si w awan-

gardzie si amerykaskich wkraczajcych do Niemiec i Austrii, starajc si jak najszybciej

zaj wane budynki administracji nazistowskiej i przechwyci archiwa, zabezpieczajc je dla

swoich potrzeb. Metody dziaania CIC odbiegay od sposobu dziaania Brytyjczykw - Ame-

rykanie stosowali groby egzekucji, nie wahali si uywa przemocy i bezporedniego przy-

musu, aby tylko osign zakadane cele (przypominao to metody stosowane po latach w

Guantanamo i wizieniu Abu Graib w wojnie przeciwko arabskim terrorystom).

Amerykanie bardzo chcieli zdoby niemieckie technologie, ktre byy zdumiewajco

zaawansowane w porwnaniu z osigniciami innych krajw. Niemcy ju na pocztku 1943

roku zdawali sobie spraw z tego, e trac szans zwycistwa w wojnie. Ponieli klsk pod

Stalingradem i stracili ca 6. Armi. Wojska niemieckie bezskutecznie oblegay Leningrad

przez 900 dni, a Moskwa okazaa si nie do zdobycia. Nazici wiedzieli take o tym, e alian-

ci planuj otwarcie drugiego frontu, najprawdopodobniej we Francji, a Royal Air Force i US

Army Air Force rozpoczy strategiczne bombardowanie najwaniejszych obiektw III Rze-

szy. Niemcy, chcc odzyska inicjatyw na froncie walki, postanowili wprzc do wysiku

wojennego dziedzin, w ktrej od lat dominowali - nauk. Opracowali list najtszych umy-

sw, ktre miay uczestniczy w programie rozwoju nowej, odwetowej broni, lotnictwa i

okrtw podwodnych. Hitler bezgranicznie wierzy w to, e nowe technologie dadz mu

zwycistwo i zmieni bieg wydarze. Niemieckie osignicia w dziedzinie uzbrojenia, w tym

samoloty odrzutowe Messerschmitt Me 262, okrty podwodne typu XXI i XXII, samoloty

bomby V-1 i rakiety balistyczne V-2 czy program atomowy, wyprzedzay zdobycze aliantw.

Wykaz zawierajcy nazwiska naukowcw zwany by przez nazistw list Osenberga.

W marcu 1945 roku polski technik zatrudniony w laboratorium uniwersytetu w Bonn

znalaz fragmenty listy w sedesie6. Przekaza ten cenny dokument brytyjskiemu wywiadowi

MI6, ktry z kolei przesa go Amerykanom. Majorowi Robertowi Staverowi, szefowi dziau

techniki rakietowej Korpusu Uzbrojenia Armii USA (US Army Ordnance Corps), udao si

opracowa wykaz najwaniejszych niemieckich naukowcw i inynierw. Planowano utwo-

rzy elitarn grup poszukiwawcz i powierzy jej zadanie odnalezienia i aresztowania tych

nazistowskich specjalistw, ktrych wiedza i dowiadczenie byyby najbardziej przydatne

Amerykanom w realizacji planu stworzenia nowoczesnych rakiet. Na czoowym miejscu listy

znajdowali si baron Wemher von Braun i fizyk jdrowy Werner Heisenberg. Schwytani na-

ukowcy z rodzinami zostali w ramach operacji Paperclip przerzuceni do Stanw Zjedno-

czonych i zaczli prac dla Amerykanw. Co ciekawe, wyniki ich dziaa i powstae techno-logie nie miay by udostpnione Brytyjczykom, a to przecie MI6 przekaza Amerykanom


18/150

list Osenberga. Fizycy jdrowi zostali pojmani w wyniku operacji Alsos, co umoliwio

Stanom Zjednoczonym poznanie tajemnic nazistowskiego programu nuklearnego i wczenie

byych specjalistw spod znaku swastyki w badania naukowe prowadzone za oceanem.

Wikszo osb pozyskanych dziki operacjom Paperclip i Alsos stanowili oczy-

wicie technicy i naukowcy, ale wielu z nich korzystao z pracy robotnikw przymusowych i

winiw obozw koncentracyjnych, zwaszcza w zwizku z programem rakiet balistycznych

V-2. Byli zwykymi zbrodniarzami wojennymi, ale wymogi zimnej wojny coraz bardziej

rozmyway wtpliwoci moralne dotyczce ich zatrudnienia przez Amerykanw. To samo

mona odnie do byych agentw wywiadu III Rzeszy - amerykaski kontrwywiad CIC

chtnie korzysta z usug oficerw dawnej Abwehry i Gestapo, z ktrych wielu, jak

SS-Hauptsturmfhrer Klaus Barbie, oddawao swe usugi w zamian za ochron gwarantowan

przez Waszyngton. Amerykanie, o czym si pniej przekonamy, nie byli lojalni wobec za-

trudnianych nazistw; gdy ci byli ju bezuyteczni, CIC przekazywa ich innym pastwom,

gdzie podlegali karze za zbrodnie wojenne. W brutalnych realiach zimnej wojny praca dla

Amerykanw moga okaza si dla nazistw obosiecznym mieczem.


19/150

Rozdzia 2W ukryciu

Nie mam nic na sumieniu. Wykonywaem tylko swoje obowizki...

SS-Hauptsturmfhrer Franz Stangl,

byy komendant obozu zagady w Treblince, na procesie w 1970 roku

SS-Hauptsturmfhrer Franz Stangl czeka na ujawnienie - byo to prawie nieuniknio-

ne, bo mia na rkach krew 800 tys. ydw. Od sierpnia 1942 do sierpnia 1943 roku by ko-

mendantem obozu mierci w Treblince, pooonego na terenie Polski. Stangl ponosi odpo-wiedzialno za funkcjonowanie fabryki mierci wyposaonej w komory gazowe i kremato-

ria, ktre pochaniay cae transporty kolejowe ydw z likwidowanych gett. Wczeniej by

komendantem obozu w Sobiborze, gdzie za jego rzdw umiercono 100 tys. ydw. La-

tem 1945 roku, wraz z innymi nazistami, schroni si w Alpach Austriackich, dokd najp-

niej dotary alianckie wojska. W malowniczych wioskach alpejskich a roio si od byych

SS-manw, ktrzy yli ponn nadziej, i uda im si unikn aresztowania przez Ameryka-

nw. Patrole amerykaskie bardzo szybko zaczy przeczesywa grskie doliny w poszuki-waniu wysokich rang nazistw podejrzanych o popenienie zbrodni wojennych. Stangl, ktry

mia wwczas 37 lat, ukrywa si w domu austriackiego policjanta i przyjaciela rodziny we

wsi Altausee.

W tym samym czasie w Altausee przebywa take SS-Obersturmbannfuhrer Adolf

Eichmann, zastpca Reinharda Heydricha do czasu udanego zamachu na jego ycie w 1943

roku. Eichmann by bezporednio odpowiedzialny za realizacj tzw. ostatecznego rozwizania

kwestii ydowskiej. By archetypem nazistowskiego biurokraty; nieciekawy, drobnej budowy,

ysiejcy, ale urodzony subista i arliwy narodowy socjalista. Po zajciu Wgier przez

Niemcy w 1944 roku to Eichmann wyda rozkaz likwidacji 400 tys. wgierskich ydw w

komorach gazowych obozu Auschwitz-Birkenau. Doskonale zna dokadn liczb zabitych

ydw - wedug prowadzonej przez niego statystki, przekazanej Reichsfuhrerowi SS Heinri-

chowi Himmlerowi, 4 min zagazowano w obozach koncentracyjnych (za transporty odpo-

wiada take Eichmann), a 2 min pady ofiar kul jednostek specjalnych Einsatzgruppen na

froncie wschodnim lub zmaro w wyniku chorb w gettach i obozach.

W Altausee, oprcz Stangla i Eichmanna, przebywaa caa plejada poszukiwanych


20/150

zbrodniarzy nazistowskich, a wrd nich potnej postury Austriak z charakterystyczn szra-

m na twarzy - dr Ernst Kaltenbrunner, nastpca Heydricha na stanowisku szefa Gwnego

Urzdu Bezpieczestwa Rzeszy (Reichssicherheitshauptamt, RSHA). Towarzysze Eichmanna

prosili go, eby wyjecha, poniewa byli przekonani, e stanowiby najcenniejszy up dla

aliantw. Jeden z oficerw SS uwaa Eichmanna za personifikacj wszelkich zbrodni, ktre

popenili nazici. Eichmann zostawi on Ver i trzech synw w willi swego wuja i uzbrojo-

ny w pistolet maszynowy ruszy w gry w towarzystwie paru ludzi z SS, z silnym postano-

wieniem walki do ostatniej kuli na wypadek spotkania z Amerykanami. Uciekinierzy znaleli

najpierw schronienie w ustronnej gospodzie, a pniej przenieli si w jeszcze bardziej odda-

lone miejsce w jednej z grskich dolin. SS-mani postanowili nastpnie zostawi Eichmanna

tylko w towarzystwie adiutanta, SS-Obersturmfuhrera Rudolfa Janischa. Obaj udali si na

pnoc, zrzucili mundury SS i przebrali si w uniformy podoficerw Luftwaffe.

Jeli nawet na rozkazach skazujcych miliony ludzi na mier widniao nazwisko

Eichmanna, to Franz Stangl ponosi odpowiedzialno za funkcjonowanie jednej z fabryk

mierci w ramach realizacji ostatecznego rozwizania. Stangl, przed wstpieniem do SS,

by policjantem. W 1940 roku, na rozkaz Heinricha Himmlera, zosta kierownikiem tzw. pro-

gramu eutanazji T-4, zlokalizowanego w zamku Hartheim w Austrii. Byo to krwawe prelu-

dium do pniejszego przemysu masowych zbrodni. Wspomniany obiekt suy do likwidacji

psychicznie chorych i kalek, ktrzy trafiali tam za zgod i zgodnie z zaleceniami lekarzy, po-

niewa nazici dyli do likwidacji wszystkich niedoskonaych osobnikw populacji.

Stangl mia pocztkowo opory przed uczestnictwem w programie zbrodni, ale uspokoiy go

zapewnienia i tumaczenia przeoonych i, co dziwne, katolickich ksiy oraz zakonnic, kt-

rzy wyznaczali niektrych parafian na mier. W okresie trwania programu T-4, tj. do koca

wojny, umiercono ponad 70 tys. pacjentw. Stangl twierdzi, e odpowiedzialno za

mordowanie ponosz lekarze, a on tylko wykonywa swoj prac, nie majc potem adnych

moralnych zahamowa. Stangl zawsze powtarza, e nie by fanatykiem, a tylko jako policjant

wywizywa si ze swoich obowizkw - tak pisa o nim Guy Walters w ksice Hunting Evil

(cigajc zo). Stangl, jak nikt inny, by ucielenieniem banau za. Po dziaalnoci w mrocz-

nym zamku Hartheim, Stangl zrobi kolejny krok i odegra istotn rol w urzeczywistnieniu

operacji Reinhard - nazistowskiego planu usunicia na zawsze wszystkich ydw z terenu

Polski.

Nazici zaoyli pierwsze obozy koncentracyjne od razu po przejciu wadzy w 1933

roku. Stanowiy wany element ideologii NSDAP, tak jak guagi w sowieckim komunizmie.Dachau czy Bergen-Belsen byy pocztkowo obozami politycznymi, do ktrych trafiali wro-


21/150

gowie nazistowskiego reimu, aby wykonywa przymusow prac. Reedukacja bya czci

wczesnej ideologii obozw koncentracyjnych. W 1939 roku usunito reedukacj z programu

politycznego, a warunki w obozach w Niemczech i Austrii ulegy znaczcemu pogorszeniu.

Osadzeni godowali, zapadali na wszelkie choroby, byli poddawani torturom i bez sdu zabi-

jani przez stranikw z SS. Niemcy nie mieli jeszcze wtedy zorganizowanego planu maso-

wych zbrodni. Sytuacja ulega radykalnej zmianie na tajnej konferencji, ktra odbya si 20

stycznia 1942 roku w Berlinie, na ulicy Wannsee. Obradom przewodniczy Reinhard Hey-

drich, zastpca Himmlera. Na konferencji uchwalono ramy organizacyjne tzw. ostatecznego

rozwizania kwestii ydowskiej. Wczeniej masowym rozstrzeliwaniem ydw w Polsce

zajmoway si specjalne oddziay SS Einsatzgruppen, w szeregach ktrych znajdowali si,

oprcz Niemcw, take przedstawiciele innych narodowoci. W miar rozwoju wydarze na

froncie, do republik batyckich i Zwizku Radzieckiego skierowano 3000 ludzi z Einsatz-

gruppen. Oddziay te miay na sumieniu okoo milion rozstrzelanych na terenie Europy

Wschodniej i Rosji. Rozstrzeliwanie uznano jednak za nieefektywne z uwagi na marnowanie

cennej amunicji, a poza tym mordowanie kobiet i dzieci miao niekorzystny wpyw na morale

onierzy wykonujcych egzekucje. Niemcy, z typow dla siebie germask dokadnoci,

postanowili znale nowoczesne, przemysowe rozwizanie problemu usunicia z Europy

ydw i innych podludzi. Na terenie Europy Wschodniej i Zwizku Radzieckiego prowa-

dzono dowiadczenia z uyciem ciarwek przystosowanych do gazowania ludzi. Na taki

pomys wpad oficer SS Walter Rauff, ktry po wojnie uciek do Ameryki Poudniowej. In-

nym rozwizaniem by program o nazwie Aktion T-4, w ramach ktrego w latach 1939-1945

na terenie Instytutu Hartheim, gdzie pracowa Franz Stangl, umiercono 70 tys. niepeno-

sprawnych kobiet, mczyzn i dzieci. W Hartheim take korzystano z komr gazowych. Dla

nazistowskich strategw rozwizanie byo oczywiste. Planowano wybudowanie orodkw

zagady wyposaonych w komory gazowe, do ktrych mieli trafiaydzi i inni niepodani

z caej Europy. Cay proces kilkakrotnie udoskonalano, ale podstawowa metoda zabijania

pozostawaa niezmienna - bya oszczdna, wydajna i nie wymagaa wielu ludzi do obsugi. Co

najwaniejsze, proces by szybki i umoliwia likwidacj tysicy ludzi dziennie. Niemcy,

omawiajc plan zagady, uywali takich eufemizmw, jak ewakuacja lub dziaanie spe-

cjalne.

13 padziernika 1941 roku SS-Brigadefhrer Odilo Globocnik, szef policji w Lublinie,

otrzyma od Himmlera ustny rozkaz rozpoczcia budowy pierwszego obozu zagady koo

Beca. Planowana operacja zagady europejskich ydw otrzymaa kryptonim Reinhard,prawdopodobnie od imienia Heydricha, ktry prawie rok pniej, 27 maja 1942 roku, zosta


22/150

miertelnie postrzelony w Pradze przez czeskich zamachowcw przeszkolonych w Wielkiej

Brytanii. W 1942 roku powstao kilka innych obozw zagady - w Sobiborze, Treblince i

Chemnie na terenie Polski. Auschwitz-Birkenau i Majdanek byy take obozami, gdzie rea-

lizowano plan zagady, ale byy to przede wszystkim potne obozy koncentracyjne dla

przymusowych robotnikw. Nowe obozy byy wycznie obozami zagady, przy czym byy

nieporwnywalnie mniejsze od Auschwitz. Obiekty budowane w ramach operacji Reinhard

byy prawie identyczne. Bocznica kolejowa dochodzia do rampy, obok ktrej znajdoway si

rozbieralnie. Nadzy winiowie byli stamtd pdzeni tunelem - dug wsk drog obsa-

dzon sosnami, wiodc do rejonu zagady. Nieszcznikw wprowadzano nastpnie do ko-

mr gazowych, w ktrych pocztkowo wykorzystywano tlenek wgla ze spalin sowieckich

silnikw czogowych (trujcy gaz cyklonB uywano pniej w Auschwitz i innych obozach).

Po 20-30 minutach otwierano drzwi komory, a ydzi ze specjalnego oddziau, tzw. Sonder-

kommando, wycigali martwe ciaa i palili je na ogromnych rusztach. Popioy i koci zbiera-

no i zakopywano w specjalnie przygotowanych doach. Inna grupa w tym czasie przeszuki-

waa rzeczy ofiar w poszukiwaniu kosztownoci, ktre wysyano do Berlina. SS przy obozach

zagady prowadziy gospodark rabunkow na wielk skal. Ludzie SS zdawali sobie spraw

z tego, e stanowi to naruszenie podstawowych zasad prawa wojennego, dlatego dyli do

likwidacji wiadkw przestpczego procederu. Co kilka tygodni rozstrzeliwano czonkw

Sonderkommando, a ich ciaa przechodziy przez wszystkie etapy procesu unicestwienia.

Miejsce rozstrzelanych zajmowali przybyli z nowymi transportami.

Nieliczna grupa oficerw i podoficerw SS nadzorowaa duy kontyngent bardzo bru-

talnych stranikw z ukraiskich formacji SS, ktrzy kwaterowali poza gwnym obozem.

Teren caego obozu otoczony by ogrodzeniem, czciowo zamaskowanym zarolami, z wie-

ami straniczymi o drewnianej konstrukcji. Obozy budowane w ramach operacji Reinhard

byy stosunkowo niedue, poniewa prawie kady, kto wysiad z wagonu kolejowego, traci

ycie w cigu godziny.

W obozie w Treblince Stangl bardzo szybko przesta odczuwa jakiekolwiek wyrzuty

sumienia w zwizku z masowym mordowaniem ludzi, ktre codziennie odbywao si na jego

oczach. Bardzo rzadko widziaem ich [ydw] jako jednostki - mwi po latach swojej bio-

grafce, Gitcie Sereny. - Zawsze by to tum. Czasami staem na murze i widziaem ich w tu-

nelu... Byli nadzy, stoczeni, biegli popdzani pejczami... ona Stangla, Theresa, i jego trzy

crki nie miay najmniejszego pojcia o tym, e m i ojciec bierze w tym udzia. Stangl, w

zwizku ze stresem, duo pi. Sadyzm i brutalno wykazywane przez ludzi komendanta wy-wouj dreszcze nawet prawie 70 lat po fakcie. Jaka matka wyrzucia z wagonu mae dziecko


23/150

zwinite w poduszk i krzykna: Wecie je, tam s pienidze na opiek nad malestwem.

SS-man szybko podbieg, odwin poduszk, chwyci niemowl za nki i roztrzaska gwk

o koo wagonu.

Stangl, niedugo po objciu komendantury obozu, zmieni nieco zachowanie strani-

kw i usprawni technologi zabijania. Zamiast harmidru i bezlitosnego mordowania na

peronie, przed samym obozem, zbudowa fikcyjn stacj kolejow aby uspokoi przybywa-

jcych i wywoa wrd nich wraenie, e przyjedaj do obozu dla przesiedlecw. Z

gonikw dobiegay dwiki muzyki klasycznej, na cianach wisiay doniczki z kwiatami, a

stranicy nie wrzeszczeli i powstrzymywali sw brutalno. W takich warunkach ydzi sta-

wali si bardziej ulegli przy opuszczaniu wagonw i atwiej poddawali si instrukcjom wy-

dawanym podczas przechodzenia do komr gazowych. Wikszo bya przekonana, e przy-

bya do obozu dla przesiedlecw, e czeka na nich ania przed kolejn dug podr. La-

tem 1945 roku operacja Reinhard bya ju tylko zym wspomnieniem dla byego komen-

danta obozu w Treblince. Franz Stangl zosta aresztowany przez amerykaski patrol i osa-

dzony w wizieniu w Bad Ischl. Podejrzewa, e wyda go policjant, u ktrego znalaz schro-

nienie.

Podczas rutynowego przesuchania przez Amerykanw Stangl przyzna, e by ofice-

rem SS, ale nie wspomnia ani sowem o programie T-4, ani o swoim udziale w operacji Re-

inhard. Opowiada ledczym o dziaaniach skierowanych przeciwko ruchowi oporu we

Woszech i Jugosawii. Po zakoczeniu operacji Reinhard suy w tamtych krajach, dlatego

opowiada o swoich dowiadczeniach w zwalczaniu ruchw partyzanckich. Amerykanie

uwierzyli w to, e Stangl jest niegrony i z lipcu 1945roku przenieli go do obozu jenieckiego

w Glasenbach, lecego na poudnie od Salzburga. Znalaz si tam w towarzystwie 20 tys.

byych onierzy niemieckich. Warunki panujce w obozie byy znone, a poza tym Stangl

mg widywa si z on. Po kilku miesicach sytuacja w obozie oraz wyywienie znacznie

si poprawiy.

Adolf Eichmann pozostawa na wolnoci, gdy Stangl czeka w obozie na rozwj wy-

darze. Eichmann wraz z adiutantem Janischem przybyli do Salzburga, skd wyruszyli na

pnoc, w stron Niemiec. Kilkakrotnie udao im si unikn schwytania, a wreszcie wpadli

w rce amerykaskiego patrolu. Amerykanie znaleli u Eichmanna tatua z grup krwi pod

lewym ramieniem, co byo obowizkowe w SS. W obliczu takiego faktu przyzna, e jest ofi-

cerem kawalerii i nazywa si SS-Untersturmfuhrer Otto Eckmann. Z rozmysem przyj na-

zwisko Eckmann z racji podobiestwa do prawdziwego nazwiska. Liczy na to, e w przy-padku rozpoznania go w obozie i wywoania, Amerykanie nie zorientuj si. Eichmann prze-


24/150

bywa w kilku obozach jenieckich, ale cay czas si ba, e zostanie zidentyfikowany.

W styczniu 1946 roku jego sytuacja staa si niewygodna. W Norymberdze, niecae 50

km od obozu, trwa synny proces. Jego nazwisko czsto pojawiao si w zeznaniach jednego

z jego podwadnych, SS-Hauptsturmfuhrera Dietera Wislicenyego, ktry za wszelk cen

chcia uratowa gow dziki penej wsppracy z Trybunaem. Sd uzyska informacje o roli

Eichmanna w procesie zagady ydw. Ten szybko dowiedzia si o wszystkim, co zostao

powiedziane w Norymberdze, poniewa wieci rozchodziy si po obozie w niezwykym

tempie. Strach sprawi, e wyjawi prawdziw tosamo kilku oficerom SS, ktrzy postano-

wili mimo wszystko mu pomc. 5 lutego 1946 roku Eichmann uciek z obozu, majc przy

sobie dokumenty na nazwisko Otto Henninger. Od razu uda si do odlegego o 320 km ba-

warskiego miasta Prien, gdzie ukry si w domu siostry sieranta z SS, z ktrym siedzia w

obozie. Inny zbrodniarz wojenny, dr Josef Mengele, w tym samym czasie przebywa zaledwie

8 km dalej i pracowa jako robotnik rolny na wsi Mangolding. Coraz liczniejsze patrole armii

USA przekonay Eichmanna do tego, eby zmieni miejsce pobytu. Znajomi z SS pomogli

mu znale prac leniczego we wsi Eversen, niedaleko Hamburga. Eichmann zaszy si w

Eversen na trzy lata, czekajc na waciwy moment do wyjazdu z kraju.

Stangl siedzia w obozie jenieckim Glasenbach, ale latem 1947 roku Austriacy rozpo-

czli ledztwo w sprawie programu eutanazji T-4. Nazwisko Stangla szybko pojawio si w

sprawie. Z tego powodu zosta przeniesiony do wizienia w Linzu, gdzie mia oczekiwa na

proces. Austriacy popenili bd przerzucajc Stangla do wizienia o zagodzonym rygorze,

ale nie wiedzieli wwczas o jego roli w realizacji operacji Reinhard. W Linzu Stangl mia

nawet moliwo intymnych spotka z on. Theresa Stangl namwia ma, aby uciek z

wizienia, gdy dowiedziaa si, e kierowca z zamku Hartheim dosta cztery lata za udzia w

programie eutanazji. Stangl musia oczywicie spodziewa si znacznie bardziej surowego

wyroku. 30 maja 1948 roku wraz z innym winiem, Hansem Steinerem, uciek z Linzu.

Theresa Stangl daa mowi na drog troch gotwki i biuteri, a Franz zabra te par kon-

serw. Uciekinierzy mieli najpierw dotrze do Grazu, ponad 200 km na zachd od Linzu. Ca

drog przebyli pieszo, aby nie wydawa pienidzy na transport.

Do Grazu zmierza inny zbrodniarz wojenny i byy komendant obozu, Eduard Rosch-

mann, ktry w styczniu 1943 roku zosta komendantem getta w Rydze. Nie byo to miasto

bezpieczne dla nazistowskiego uciekiniera, poniewa Brytyjczycy tylko czekali na Rosch-

manna. Jego rzdy na otwie, sprawowane przede wszystkim za pomoc terroru i mordw, s

jednym z najgorszych przykadw wadzy ogarnitego ludobjcz mani degenerata, ktremudano prawo decydowania o yciu i mierci bezbronnych cywilw. Niestety, nie trafi pod sd


25/150

za popenione przez siebie zbrodnie i udao mu si jeszcze przey na wolnoci ponad 30 lat

w Ameryce Poudniowej.

Roschmann pochodzi z porzdnej rodziny. By synem kierownika browaru w Grazu.

Urodzony w 1908 roku, by za mody, eby trafi do wojska w czasie I wojny, ale na tyle im-

ponowa mu mundur i dyscyplina, e w 1927 roku wstpi w szeregi jednej z organizacji

suby ochotniczej o nazwie Front Ojczyniany. Po studiach prawniczych pracowa w browa-

rze, a w 1935 roku trafi do administracji pastwowej. W 1938 roku, po Anschlussie Austrii,

zosta czonkiem partii nazistowskiej, ktra wwczas bya organizacj nielegaln. Rok p-

niej Roschmann po raz pierwszy przywdzia mundur SS, a w okresie przygotowania do wojny

ze Zwizkiem Radzieckim pracowa w Gwnym Urzdzie Bezpieczestwa Rzeszy, kiero-

wanym przez Reinharda Heydricha. Urzd ten nadzorowa wszystkie suby bezpieczestwa

nazistowskiego pastwa. Biurokrata Roschmann suy w Sicherheitspolizei (policji bezpie-

czestwa), a w styczniu 1941 roku zosta przeniesiony do Sicherheitsdienst, budzcej groz

SD. Trafi nastpnie do IV Departamentu SD - Gestapo - i dziaa w okupowanej otwie.

ydowska spoeczno otwy zostaa prawie cakowicie zgadzona w wyniku serii

masowych egzekucji, jednych z najbardziej brutalnych w historii, a Roschmann odegra w

nich bardzo znaczc rol. Niemcy utworzyli w Rydze wielkie getto, odgrodzone od reszty

miasta zasiekami z drutu kolczastego i pilnowane przez uzbrojonych stranikw. Stoczono

tam prawie wszystkich ydw z caego kraju. Nazici dwukrotnie, 30 listopada i 8 grudnia

1941 roku, wyprowadzili mieszkacw olbrzymiego getta i przepdzili ich do pobliskiego

lasu Rumbala. Rozstrzelano tam 24 tys. mczyzn, kobiet i dzieci. By to drugi na froncie

wschodnim, po masakrze w Babim Jarze, najbardziej bestialski przypadek masowego roz-

strzelania dokonanego przez Niemcw w czasie II wojny wiatowej. Uratowao si tylko kilka

tysicy otewskich ydw. SD utworzyo pniej trzy getta na terenie Rygi. Pierwsze byo

getto mskie, w drugim getcie kobiecym przebywao 500 kobiet, a do ostatniego, naj-

wikszego, zwanego niemieckim gettem, zwoono bydlcymi wagonami ydw z Niemiec,

Austrii i Czech.

W marcu 1942 roku miaa miejsce kolejna akcja masowych rozstrzeliwa, w ktrej

bra udzia Roschmann - tym razem nie jako bezporedni egzekutor, ale administrator wyko-

nujcy zadanie selekcji potencjalnych ofiar z niemieckiego getta. Po selekcji mieszkacw

tego getta doczono do ydw z obozu koncentracyjnego Jungfemhof koo Rygi. Nazici, z

typowym dla siebie cynizmem, oznajmili nieszcznikom, e bd przeniesieni do obozu,

gdzie panuj lepsze warunki, do bliej nieokrelonego Dunamunde. W rzeczywistoci 3740ydw z Niemiec, Austrii i Czech, chorych, starszych i dzieci, zostao przewiezionych do


26/150

lasu na pnoc od Rygi i rozstrzelanych.

W styczniu 1943 roku Roschmann zosta komendantem getta. Ofiary przemocy naday

mu pniej przydomek Rzenika z Rygi. Roschmann nie by zwolennikiem zabijania na

miejscu za drobne przewinienia, jak poprzedni komendant getta, Kurt Krause. Na pocztku

1943 roku, kiedy Roschmann zastpi Krausego, bylimy zadowoleni, e nie ma ju tego sza-

leca - napisa ocalay z getta Max Michelson. - Roschmann, prawnik, dziaa z wiksz pre-

medytacj nie zabija swych ofiar pod wpywem impulsu. By za to dokadnym, skrupulatnym

ledczym, ktry przesuchiwa i wtrca jak najwicej podejrzanych do wizienia, o wiele

wicej ni Krause. Nasze pooenie wcale si nie poprawio, a liczba zamordowanych prze-

wyszaa liczb ofiar poprzedniego komendanta. Inni ocaleli przypominali obraz Roschmanna

jako postaci bardziej tragicznej, ni przeraajcej. Gertrude Schneider, ktra przeya getto,

napisaa, e Roschmann godzinami stal przed budynkiem komendantury nie bardzo wiedzc,

co ze sob zrobi. Czasami zaglda do szpitala, ale przewanie przechadza si bez celu,

przybiera na wadze, nikt nie zwraca na niego uwagi. By wwczas tylko

SS-Unterscharjiihrerem, ale, jak twierdz niektrzy, szybko zosta oficerem.

Na rozkaz Roschmanna wykonano bez sdu egzekucj kilkuset modych ydw w na-

stpstwie ledztwa w sprawie zakrojonego na szerok skal spisku zawizanego przez wi-

niw getta, a poza tym by te wmieszany w wiele morderstw. Pniej zosta przeniesiony do

obozu pracy Lenta, skd wysa wielu ludzi do centralnego wizienia w Rydze, gdzie zostali

zamordowani. Znacznie zaostrzy reim panujcy w obozie Lenta. Poprzedni komendant

utrzymywa tam lun atmosfer, gdy czerpa profity z umiejtnoci osadzonych tam y-

dowskich rzemielnikw.

Na jesieni 1943 roku Roschmann zosta odpowiedzialny za Kommando Stutzpunkt,

specjaln grupydw, ktra miaa ponure zadanie ekshumacji tysicy cia ofiar wczeniej-

szych egzekucji przeprowadzonych przez nazistw w lasach otaczajcych Ryg oraz spalenia

szcztkw ludzkich dla zatarcia ladw popenionych zbrodni. Co dwa tygodnie likwidowano

pracujcych przy tym ydw, a na ich miejsce trafiali kolejni winiowie.

Kres zbrodniczej dziaalnoci Roschmanna nastpi w padzierniku 1944 roku, po

przeamaniu frontu przez Armi Czerwon i wkroczeniu Sowietw do republik batyckich.

Jedyna droga ucieczki prowadzia przez morze do Gdaska, a SS szybko zamkny obozy

koncentracyjne i getta, zabierajc w niektrych przypadkach jecw i osadzonych. Po kapitu-

lacji Niemiec w maju 1945 roku Roschmann wrci do rodzinnego Grazu w Austrii, ktry

wwczas znajdowa si w brytyjskiej strefie okupacyjnej. andarmeria wojskowa w miarszybko zapaa go jako byego niemieckiego onierza, aresztowaa i odesaa do obozu przej-


27/150

ciowego. Roschmann zorientowa si, e musi ukry swoj tosamo i udawa zwykego

onierza. Dua liczba jecw utrudniaa prowadzenie dokadnego przesuchania wszystkich

schwytanych, dlatego Roschmann zosta zwolniony bez adnego ledztwa. Aliancka komisja

ds. cigania zbrodni wojennych uznaa go w midzyczasie winnym czynw popenionych w

ryskim getcie i wydaa nakaz natychmiastowego aresztowania. ona Roschmanna znalaza si

pod lupledczych, ktrzy liczyli na to, e poszukiwany m si ujawni. Tak si faktycznie

stao w 1947 roku i zbrodniarz zosta zatrzymany, gdy zapuka do drzwi wejciowych. Tym

razem Brytyjczycy, majc pewno, co do tosamoci Roschmanna, wysali go do Dachau,

byego obozu koncentracyjnego, w ktrym w tamtym okresie przetrzymywano podejrzanych

o nazistowskie zbrodnie wojenne. Niestety, jak wielu innym opisanym w tej ksice, i jemu

udao si uciec w 1948 roku. Opuci Niemcy i uda si na poudnie, do Woch, podobnie jak

inni uciekinierzy o nazistowskiej przeszoci. Musia wiedzie, e stamtd prowadz drogi

ucieczki, tzw. szczurze korytarze, utrzymywane przez wiele osb i organizacji, w tym Waty-

kan.

Franz Stangl nie zosta aresztowany w Grazu i udao mu si sprzeda biuteri, ktr

dosta od ony. Jeszcze podczas pobytu w tym miecie spotka wsppracownika z Sobiboru z

okresu realizacji operacji Reinhard, SS-Oberscharfiihrera Gustava Wagnera, ktry by za-

stpc komendanta obozu, gdy zagazowano okoo 200 tys. ydw. Wagner by bez grosza i

baga Stangla, eby go ze sob zabra. Wagner doczy do Stangla i Steinera i caa trjka

podja prb przejcia przez Alpy do Woch. Uciekinierzy zamierzali dotrze do Rzymu,

gdzie, jak powszechnie mwiono, niemiecki biskup Alois Hudal, wykorzystujc swoje waty-

kaskie kontakty, organizowa nazistom pomoc w ucieczce z Europy. Trzej SSmani pokonali

ponad 400 km i po przekroczeniu Alp znaleli si w Merano, we woskim Tyrolu. Wyprawa

bya okropna i tylko wspinaczkowe dowiadczenie Stangla pomogo im przey w bardzo

trudnym terenie, gdzie naraeni byli na dziaanie porywistych wiatrw.

Stangl sam odway si wej do adnego turystycznego woskiego miasteczka Mera-

no, aby nawiza kontakt z ludmi biskupa Hudala, ale zosta aresztowany przez policj, po-

niewa po trudach ryzykownej eskapady wyglda niczym wczga. Udao mu si jednak

wyj z tego bez szwanku. Powiedzia karabinierom, e szed na poudnie szukajc pracy,

eby zarobi na utrzymanie ony i dzieci mieszkajcych w Austrii. Latem 1948 roku Stangl i

Wagner przybyli bezpiecznie do Rzymu, a Steiner postanowi wrci do Austrii, gdzie odda

si w rce Amerykanw.

Rzym by wwczas peen nazistowskich zbrodniarzy, ktrych rne organizacje dzia-ajce w ramach Kocioa katolickiego przygotowyway do wyjazdu z Europy z wykorzysta-


28/150

niem wspomnianych szczurzych korytarzy (szczegy: patrz rozdzia 3). Jednym z najbar-

dziej niesawnych uciekinierw, ktry umkn sprawiedliwoci tak wanie drog by dr Jo-

sef Mengele. Ucieczka przed wymiarem sprawiedliwoci byego naczelnego lekarza kobie-

cego obozu Auschwitz-Birkenau obrosa w legend.

W 1943 roku 32-letni Mengele zyska z saw w Auschwitz, gdzie prowadzi me-

dyczne eksperymenty na winiach w ramach pseudonaukowych studiw dotyczcych kwe-

stii rasowych. Szczegln uwag skupia na blinitach i duo czasu spdza na bocznicy ko-

lejowej, gdzie w towarzystwie innych lekarzy z SS przeprowadza selekcj dwojaczkw, de-

cydujc o tym, ktre dostan szansycia, a ktre od razu trafi do komory gazowej. Mengele

trafi do obozu z frontu wschodniego, gdzie by lekarzem w 5. Dywizji Pancernej SS Wi-

king. Za zasugi na polu walki zosta odznaczony Krzyem elaznym I i II klasy. Bardzo

uprzejmy i czarujcy mczyzna, jakim by Mengele, starannie ukrywa swe ludobjcze

skonnoci. Z dum nosi odznaczenia bojowe, ktre wyrniay go spord caej reszty obo-

zowego personelu. Mengele zosta powanie ranny w Zwizku Radzieckim i zosta przydzie-

lony do Auschwitz, poniewa nie by ju zdolny do suby na froncie. Winiowie, ktrzy

przeyli obz, zachowali w pamici obraz doktora stojcego na bocznicy i gwidcego sobie

fragmenty utworw muzyki klasycznej, a jednoczenie z caym spokojem i z umiechem na

twarzy kierujcego ludzi na mier. ydowscy lekarze zmuszeni do wsppracy z Mengelem

przy jego zbrodniczych eksperymentach opowiadali o nagych napadach wciekoci nazisty.

Bawi si z dziemi, przynosi im prezenty, wykazywa o nie trosk, ale po zakwalifikowaniu

ich do dowiadcze zabija je bez najmniejszych skrupuw.

Dzieci wyselekcjonowane do dowiadcze prowadzonych przez Mengelego byy

szczegowo badane przez przymuszonych do pomocy lekarzy ydowskich i naukowcw

wybranych spord nowo przybyych winiw. Wielu takich lekarzy ocalao, a ich zeznania

stanowiy bardzo wany dowd przeciwko zbrodniarzowi. Przed zabiegami dzieci byy bar-

dzo dobrze traktowane, ale pniej wykonywano na nich okrutne operacje i bolesne badania

bez adnego znieczulenia. Byy to niepotrzebne amputacje, punkcje, zastrzyki z zarazkami

tyfusu i rany zakaane w celu porwnania reakcji kadego z blinit. Wikszo dzieci umie-

raa na takim etapie eksperymentw. Mengele zszywa blinita plecami do siebie, eby

sprawdzi, czy moliwy jest wsplny krwiobieg. Nie tylko wykonywa pseudomedyczne do-

wiadczenia, ale take zabija dzieci po to, aby uzyska preparaty. Szacuje si, e dla tych

celw zabi okoo 6000 dzieci (3000 par blinit, a przeyo zaledwie 100 par). Jeden z za-

rzutw stawianych Mengelemu dotyczy zamordowania 100 dzieci strzaem w ty gowy po

to, aby wykonywa sekcje zwok. wiadkowie opowiadali o tym, jak doktor dawa cukierki


29/150

przestraszonym dzieciom, eby nakoni je do wyjcia z bloku operacyjnego, a nastpnie roz-

strzeliwa je po drodze do krematorium. Wielu ydowskich lekarzy potwierdzio, e w trakcie

swoich zbrodniczych eksperymentw Mengele zabija dzieci wstrzykujc im chloroform w

serce. Jeden ze wiadkw zezna, e widzia, jak okrutny nazista zabi w ten sposb 14 ma-

ych Romw.

Lekarze obozowi i inni winiowie, ktrzy widzieli poczynania Mengelego, nie mieli

wtpliwoci, e doktor jest szalecem. Nigdy si nie zgodz z tym, e sam Mengele uwaa,

i robi co powanego - wnioskuj to z bardzo niedbaego podejcia do tego wszystkiego.

Wykorzystywa tylko swoj wadz. Zrobi sobie zwyczajny zakad rzeniczy - wikszo

zabiegw chirurgicznych wykonywa bez adnego znieczulenia - mwi Alex Dekel, ktry

przey obozowe pieko. - Widziaem, jak kiedy rozci komu brzuch i wyjmowa potem

jakie narzdy, zupenie bez narkozy. Innym razem byem wiadkiem, jak wyciga serce, te

bez znieczulenia. To byo przeraajce. Mengele by lekarzem, ktry zwariowa, bo dosta

wadz. Nikt go nigdy nie pyta o przyczynmierci pacjenta - dlaczego ten czy tamten umar.

Pacjenci si nie liczyli. Twierdzi, e robi wszystko dla dobra nauki, ale to byo zwyke op-

tanie.

W styczniu 1945 roku Armia Czerwona bya coraz bliej bram obozu. SS zniszczyy

komory gazowe i krematoria w Auschwitz-Birkenau i ewakuoway tych winiw, ktrzy

byli w stanie o wasnych siach podj marsz w kierunku Rzeszy. 27 stycznia Mengele prze-

nis si do obozu Gross-Rosen na Dolnym lsku, zabierajc ze sob obszern dokumentacj

medyczn z bada. Pod koniec lutego i ten obz zosta zlikwidowany, a doktor po kilku krt-

kich pobytach w innych miejscach kani znalaz si 2 maja w szeregach suby medycznej

armii niemieckiej, z zamiarem oddania si w rce Amerykanw.

Mengele, kiedy by ju jecem wojennym, pocztkowo wcale nie ukrywa tosamoci,

ale w panujcym wwczas zamcie i rozgardiaszu Amerykanie nie zorientowali si, e maj u

siebie tak wielkiego zbrodniarza wojennego. Zosta zwolniony w czerwcu 1945 roku, legity-

mujc si dokumentami na nazwisko Fritz Hollmann. Mengele, jeden z najbardziej poszuki-

wanych nazistw, od lipca 1945 do maja 1948 roku pracowa jako robotnik rolny w Bawarii.

Cay czas utrzymywa kontakt z on i synem, a stary przyjaciel rodziny udzieli mu pomocy

w zorganizowaniu ucieczki z Europy. Celem Mengelego bya Argentyna, do ktrej z pomoc

tajemniczej organizacji ODESSA (Organisation der ehemaligen SSAngehringen - organiza-

cji byych czonkw SS) dotar via Innsbruck, Sterzing, Merano i Genu, gdzie wsiad na sta-

tek wiozcy go ku wolnoci.Byy szef Mengelego, Adolf Eichmann, opuci w 1950 roku swoj kryjwk w p-


30/150

nocnych Niemczech i jako uchodca Riccardo Klement wyjecha do Woch. We Woszech

skorzysta z pomocy franciszkanina wsppracujcego z siatk szczurzych korytarzy bi-

skupa Aloisa Hudala, ktry wrczy mu paszport wydany przez Czerwony Krzy i opatrzony

argentysk wiz dla Klementa. Eichmann, majc takie papiery, mg bez problemu, o czym

przekonamy si w nastpnym rozdziale, kupi bilet na statek do Ameryki Poudniowej. Stao

si tak dokadnie 14 lipca 1950 roku i przez kolejne 10 lat Eichmann by niewidzialny dla

sub wywiadowczych pastw zachodnich i tropicieli nazistw, wiodc spokojne ycie i wy-

konujc bliej nieznane zajcia.

atwo, z jak tak wielu nazistw podejrzanych o zbrodnie wojenne ucieko z Euro-

py po II wojnie wiatowej, jest wrcz zdumiewajca. Biorc jednak pod uwag szczupo si

i rodkw, jakimi dysponoway zespoy ds. badania zbrodni wojennych, zwaszcza utworzone

przez Brytyjczykw, to atwo zrozumie, e fortuna sprzyjaa zu. Szczeglnie interesujcym

aspektem caej sprawy ucieczki nazistw z Europy jest wspaniaomylna pomoc okazywana

im przez rne organizacje i instytucje, wrd ktrych znajdowa si Koci katolicki. Bi-

skupi, ksia, zakonnicy i zakonnice aktywnie pomagali sprawcom najbardziej okrutnych

zbrodni masowych w historii ludzkoci, korzystajc z protekcji Watykanu i pienidzy w celu

zorganizowania szlakw ucieczki do rnych miejsc w krajach rozwijajcych si. Szlaki te

bardzo trafnie okrelano mianem szczurzych korytarzy.


31/150

Rozdzia 3Szczurze korytarze i kryjwki

Nie budzio to we mnie adnych emocji... Traktowaem to jak zwyczajne zajcie. Wie-

czorami nie rozmawialimy o pracy, popijalimy i gralimy w karty.

SS-Oberscharfhrer Gustav Wagner,

zastpca komendanta obozu w Sobiborze,

wypowied w czasie wywiadu udzielonego BBC

w Brazylii w 1970 roku

Skd braa si ch pomagania w ucieczce przed wymiarem sprawiedliwoci tym,

ktrzy mieli na sumieniu setki tysicy ofiar? Fakt aktywnego zaangaowania si tak wielu

osb i instytucji w organizowanie po wojnie ucieczek potwornych zbrodniarzy wiadczy o

tym, e chocia nazizm ponis klsk, to pozostali jeszcze liczni zagorzali sympatycy Hitlera

i jego teorii dotyczcej hierarchii ras. Jeli nawet nie byli zwolennikami nazizmu, to chcieli

przynajmniej skorzysta z osigni nazistowskiej technologii i medycyny za cen stoswydowskich trupw. Wielu nie widziao niczego zego w uatwianiu nazistom wyjazdu z Eu-

ropy nawet wtedy, kiedy powszechnie znane byy szczegy popenionych przez nich zbrodni

i to, e znajduj si oni na listach poszukiwanych. Trudno poda dokadn liczb osb i in-

stytucji biorcych udzia w tym procederze. Lista taka zawiera organizacje nazistowskich

weteranw, rne agendy amerykaskich sub wywiadowczych, zagraniczne rzdy i praw-

dopodobnie, co jest najbardziej zaskakujce, Watykan.

Wielu nazistowskich uciekinierw, to fakt, posiadao albo informacje przydatne do

walki z sowieckim komunizmem, albo umiejtnoci i dowiadczenie potrzebne rnym quasi

faszystowskim reimom na caym wiecie, a wanie te praktyczne powody tumacz po cz-

ci pomoc udzielan tysicom poszukiwanych zbrodniarzy nazistowskich. Szlaki prowadzce

uciekinierw z amerykaskich i brytyjskich obozw jenieckich w Niemczech i Austrii, przez

Wochy do Ameryki Poudniowej czy na Bliski Wschd, ochrzczono mianem szczurzych

korytarzy.

Chaos i zamieszanie po klsce Niemiec spowodoway, e w lecie 1945 roku ogromna

liczba wysokich rang nazistw najzwyczajniej znikna, a w wielu przypadkach pozostaa w


32/150

ukryciu. Wrd tych, ktrzy skorzystali ze szczurzych korytarzy, byli, jak opisano w po-

przednich rozdziaach, SS-Hauptsturmfhrer dr Josef Mengele, poszukiwany za nieludzkie

eksperymenty medyczne na dzieciach w obozie koncentracyjnym Auschwitz-Birkenau,

SS-Obersturmbannfhrer Adolf Eichmann, gwny koordynator i administrator Holokaustu,

SS-Hauptsturmfhrer Franz Stangl, byy komendant obozw mierci w Sobiborze i Treblince,

lecych na terytorium Polski, w ktrych zamordowano ponad milion ydw. Z takiej samej

drogi ucieczki przed wymiarem sprawiedliwoci skorzystali: SS-Hauptsturmfhrer Klaus

Barbie, oficer SD, o ktrego okruciestwie najlepiej wiadczy nadany mu przydomek Rze-

nika z Lyonu, SS-Standartenfhrer Walter Rauff, jeden z najbliszych wsppracownikw

Reinharda Heydricha i pomysodawca ciarwek do gazowania winiw, stanowicych

pierwowzr komr gazowych w Auschwitz oraz grzeczny i wyrafinowany

SS-Hauptsturmfhrer dr Aribert Heim, nazywany Dr mier z racji dowiadcze na y-

dowskich jecach w obozach koncentracyjnych w Mauthausen i Ebensee.

W cigu ostatnich kilkudziesiciu lat znaleziono wiele dokumentw potwierdzajcych

udzia Watykanu w pomocy nazistom uciekajcym przed sprawiedliwoci. Wielu historykw

uwaa, e w czasie II wojny wiatowej Watykan wykazywa sympatie pronazistowskie, e

papie Pius XII utrzymywa zaye stosunki z Ministerstwem Spraw Zagranicznych III Rze-

szy. Niektrzy twierdz nawet, e Watykan niewiele robi, aby przeciwstawi si ekstermina-

cji ydw, mg sprzyja antysemitom i potajemnie popiera ostateczne rozwizanie kwestii

ydowskiej. Nie ma natomiast adnych wtpliwoci, e dziaania jednego z wanych hierar-

chw, biskupa Aloisa Hudala, obejmoway pomoc w organizowaniu ucieczek najwaniej-

szych funkcjonariuszy zbrodniczego aparatu nazistowskiego pastwa.

Hudal, Austriak urodzony w Grazu w 1885 roku, by rektorem Pontificio Instituto

Santa Maria dell Anima w Rzymie, seminarium dla austriackich i niemieckich ksiy. Po

kapitulacji si feldmarszaka Alberta Kesselringa w pnocnych Woszech w maju 1945 roku,

Hudal i inni ksia wadajcy jzykiem niemieckim rozpoczli opiek duszpastersk nad je-

cami wojennymi przetrzymywanymi w brytyjskich i amerykaskich obozach zorganizowa-

nych w tym regionie. Austriacki biskup wykorzystywa swe stanowisko do pomocy poszuki-

wanym nazistom. Uwaa szczurze korytarze za wyraz miosierdzia i dobroczynnoci dla

ludzi w potrzebie, ktrzy s niewinni, a z ktrych chce si zrobi koza ofiarnego za bdy

zowrogiego systemu. Hudal pomaga m.in. wspomnianym ju Franzowi Stanglowi i Adolfo-

wi Eichmannowi, a take SS-Hauptsturmfhrerowi dr. Aloisowi Brunnerowi, odpowiedzial-

nemu za transport 128,5 tys. ydw do obozw mierci, i SS-Oberscharfhrerowi GustavowiWagnerowi, byemu zastpcy komendanta obozu zagady w Sobiborze, w Polsce, gdzie za-


33/150

gazowano 200 tys. ydw. Wysocy funkcjonariusze SS i innych sub szybko podjli prb

kontaktu, jak tylko dowiedzieli si o misji biskupa Hudala i jego wsppracownikw. Wielu

nie zostao zidentyfikowanych przez aliantw, poniewa przed schwytaniem nazici przy-

wdziewali mundury regularnej armii i albo posugiwali si nie swoimi dokumentami, albo

podawali faszywe nazwisko do rejestru jecw. W warunkach panujcych po zakoczeniu

wojny, przy milionach jecw, potwierdzanie tosamoci trwao miesicami, a prawie wszy-

scy i tak planowali jak najszybciej uciec, mimo tego e zaczy si polowania na ukrywaj-

cych si, prowadzone przez alianckie zespoy ds. badania zbrodni wojennych. Uciekinierzy

potrzebowali nowej tosamoci, pienidzy i bezpiecznej drogi prowadzcej do jakiego przy-

jaznego kraju, a co najwaniejsze, nie posiadajcego umowy o ekstradycj.

Biskup Hudal wyrabia wybranym nazistom prawdziwe dokumenty podry na fa-

szywe nazwiska oraz dawa im pienidze. Dokumenty wystawiane byy przez Commissione

Pontificia dAssistenza (watykask Organizacj ds. Uchodcw), co oznacza, e Hudal albo

bezprawnie wykorzystywa watykaskie papiery, albo by agentem papiea i wykonywa wol

Stolicy Apostolskiej. Wspomniane dokumenty nie byy paszportami, dlatego nazistowscy

uciekinierzy nie mogli wyjeda z kraju, ale mogy suy do otrzymania paszportu wysie-

dlecy z Midzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzya (International Committee of the

Red Cross, ICRC), a nastpnie ubiegania si o wiz na wjazd do konkretnego pastwa. ICRC

mia sprawdza tych, ktrzy wystpowali o paszport Czerwonego Krzya, ale sowo ksidza,

a zwaszcza wanego biskupa, wystarczao szwajcarskim urzdnikom. Tym sposobem przy

pomocy Watykanu wielu znaczcych nazistw zyskao now tosamo i dokumenty podry

umoliwiajce zniknicie z Europy.

Inni ksia byli zaangaowani w kolejn szczurz operacj prowadzon we Wo-

szech. Niewielka, ale bardzo wpywowa grupa katolickich zakonnikw ze Zgromadzenia

Franciszkanw pod przewodnictwem ojca Krunoslava Draganovicia zaoya organizacj

podobn do kierowanej przez biskupa Hudala. Centrum tej siatki znajdowao si w semina-

rium duchownym San Girolamo degli Illirici i zajmowao si szlakiem ucieczki prowadzcym

z Austrii do woskiego portu w Genui. Szczurzy korytarz San Girolamo pocztkowo suy

byym ustaszom, chorwackim faszystom noszcym czarne koszule, kolaborujcym z nazista-

mi przeladujcymi ydw. Najwaniejszym uciekinierem by dyktator z okresu wojny, Ante

Paveli. Ksia pomagali uchodcom przekroczy granic z Austri a nastpnie ukrywali ich

we Woszech, czsto na terenie Watykanu. Po spreparowaniu dokumentw podry byli po-

tajemnie kierowani do Genui, gdzie wsiadali na statki wiozce ich do Ameryki Poudniowej.Watykan nie wyrazi zgody na przeszukanie klasztoru San Girolamo przez brytyjskandar-


34/150

meri, ktra miaa sygnay, e ukrywaj si tam poszukiwani zbrodniarze wojenni. Brytyj-

czycy nie mogli nic zrobi, poniewa Watykan jako pastwo neutralne nie podlega alianckiej

okupacji ani kontroli.

Gwnym powodem nieprzerwanego funkcjonowania szczurzego korytarza San Gi-

rolamo bya, co moe wydawa si wprost nie do wiary, potajemna pomoc Amerykanw.

Latem 1947 roku wywiad amerykaski korzysta z tej drogi przerzutu nazistw, aby ewa-

kuowa swoich ludzi. Byli to nazici, ktrzy od razu po schwytaniu decydowali si na

wspprac z Amerykanami w zamian za bezkarno za popenione zbrodnie wojenne. Zwi-

zek Radziecki domaga si od Stanw Zjednoczonych wydania setek hitlerowskich zbrodnia-

rzy, ktrzy mieli odpowiada za czyny popenione w Rosji. Waszyngton chcia jednak ich

wykorzysta dla wasnych celw, poniewa trwaa ju zimna wojna. Najwaniejsi ludzie,

ktrych wywiad amerykaski wyprowadzi szczurzymi korytarzami, to liczna grupa nazi-

stowskich naukowcw. Operacja Paperclip polegaa na ewakuacji 765 byych nazistw

do Stanw Zjednoczonych, gdzie pracowali dla potrzeb programw zbrojeniowych i ko-

smicznych. Naukowcy przerzuceni z III Rzeszy przyczynili si do tego, e w 1969 roku

Amerykanie wyldowali na Ksiycu, zaledwie 24 lata po klsce Niemiec. To oni mieli prze-

cie moliwo prowadzenia eksperymentw na ludziach w obozach koncentracyjnych i

przesunli granice poznania wytrzymaoci organizmu czowieka. Zdobyte w ten sposb in-

formacje okazay si nieocenione przy realizacji programu wysania czowieka w przestrze

kosmiczn. Sowieci zrobili to samo z naukowcami nazistowskimi, ktrzy wpadli w ich rce.

Operacja Paperclip, prowadzona wsplnie przez Biuro Sub Strategicznych (Office

of Strategie Services, OSS) oraz agencj wywiadowcz Joint Intelligence Objectives Agency,

zostaa zatwierdzona przez prezydenta Harryego S. Trumana w sierpniu 1945 roku. Znani

naukowcy, w tym baron Wemher von Braun, twrca pociskw balistycznych V-2 uywanych

przez Niemcw przeciwko Anglii, Arthur Rudolph i Hubertus Strughold, ktrzy znaleli si

pod opiek amerykaskiego wywiadu, otrzymywali faszywe dokumenty cakowicie zmie-

niajce ich przeszo3. Wielu z 765 nazistw przewiezionych do USA brao udzia w do-

wiadczeniach na ludziach, korzystao z niewolniczej pracy ydw przy projektach wykony-

wanych w okresie wojny, ale to wszystko zniko z ich kart osobowych. Przykadem stosunku

Amerykanw do zbrodniarzy wojennych moe by sprawa dr. Kurta Blomego. Podczas woj-

ny by on m.in. wiceministrem zdrowia i penomocnikiem ds. bada nad rakiem w Radzie

Naukowej Rzeszy. Badania nad rakiem stanowiy przykrywk dla jego prawdziwej dziaal-

noci - rozwoju broni chemicznej i biologicznej. Dr Blome kierowa placwk naukow naUniwersytecie Poznaskim, wzorowan na cieszcym si z saw instytucie utworzonym


35/150

przez Japoczykw w Pingfan, w Mandurii, okrelanym jako Jednostka 731. Niemcy i Ja-

poczycy udostpniali sobie wzajemnie dane, prbki i prowadzili wymian pracownikw.

Blome prowadzi eksperymenty na ludziach w obozach koncentracyjnych w Dachau i Au-

schwitz. Zakaa winiw malari i dum, prowadzi badania dotyczce cholery, wglika i

duru brzusznego. Mordowa ludzi podajc im tabun i sarin. Dr Blome uciek z Poznania przed

wkroczeniem Armii Czerwonej w marcu 1945 roku, jednak nie udao mu si zniszczy kie-

rowanej przez siebie placwki, ktra dostaa si w rce Sowietw. Ci bez trudu zorientowali

si, e nazistowski personel medyczny wykonywa w Poznaniu dowiadczenia na ludziach.

W 1947 roku dr Blome znalaz si na awie oskaronych w tzw. procesie lekarzy w

Norymberdze. Zosta jednak niespodziewanie oczyszczony z wszelkich zarzutw. Istniej

przypuszczenia, e od stryczka uratowaa go zgoda na dostarczenie Amerykanom informacji

o prowadzonych przez niego eksperymentach na winiach obozw koncentracyjnych oraz

ch wsppracy przy rozwoju broni biologicznej. W 1951 roku zosta formalnie zatrudniony

przez Amerykanw w placwce badawczej w Niemczech Zachodnich. Dr Blome, po wyci-

gniciu od niego wszystkich uytecznych informacji, zosta przekazany Francuzom, ktrzy

wytoczyli mu proces za popenione zbrodnie wojenne i skazali na 20 lat wizienia. Blome

zmar w 1969 roku.

Wielu nazistowskich naukowcw przerzuconych do USA nigdy nie stano przed s-

dem, a ostatni z objtych operacj Paperclip doyli pocztkw XXI wieku. Niektrzy zosta-

li uhonorowani w Stanach Zjednoczonych za osignicia naukowe. Przykadem moe tu by

Werner Dahm, specjalista z dziedziny techniki rakietowej, ktry przyczyni si do zbudowa-

nia V-2, a w 2003 roku otrzyma od NASA Medal Zasugi (Exceptional Service Medal) za

wkad w amerykaski program kosmiczny. Zmar w Alabamie w 2008 roku, w wieku 90 lat.

Stany Zjednoczone nie byy jedynym pastwem, ktre bezporednio po wojnie chciao

wykorzysta nazistowskie technologie i dowiadczenia. Wiele krajw aktywnie pozyskiwao

uciekinierw z byej III Rzeszy, a jedno utworzyo sie szczurzych korytarzy w Europie,

ponownie wykorzystujc Koci katolicki do takich dziaa. Argentyna bya wwczas rz-

dzona przez populistycznego dyktatora Juana Perona, a jak wykazay niedawne badania pro-

wadzone przez historyka Uki Goni, argentyski przywdca bardzo energicznie zabiega o to,

aby nazistowscy i faszystowscy zbrodniarze wojenni przybywali do jego ojczyzny.

W styczniu 1946 roku Antonio Caqqiano, biskup argentyskiego Rossario i przewod-

niczcy argentyskiego oddziau Akcji Katolickiej, uda si do Rzymu, aby z rk papiea

otrzyma godno kardynalsk. Akcja Katolicka, zaoona we Woszech w 1867 roku, jestorganizacj, ktrej misja polega na zwikszeniu nasycenia ycia publicznego wartociami


36/150

chrzecijaskimi. Kardyna Caqqiano spotka si w Rzymie z francuskim kardynaem Euge-

nem Tisserantem, ktremu przekaza zaproszenie Perona dla francuskich faszystw do osie-

dlania si w Argentynie. Po wizycie Caqqiano w Watykanie, do Argentyny zaczli przybywa

francuscy zbrodniarze wojenni, czonkowie kolaboracyjnego rzdu Vichy. Otrzymali pasz-

porty w biurze ICRC w Rzymie z argentysk wiz turystyczn. Pierwszym ze zbrodniarzy

wojennych, ktry pojawi si w Argentynie, by Eugene Deurotine, skazany pniej zaocznie

we Francji na 20 lat cikich robt. Trudno byo jednak udowodni bezporednie powizanie

papiea ze szczurzymi korytarzami biskupa Hudala. Monsignore Karl Bayer, wysoki hie-

rarcha z Watykanu, w rozmowie z Gitt Sereny, pisark i dziennikark przyzna si w latach

70. do udziau w siatce szczurzych korytarzy. Powiedzia, e Pius XII aktywnie wspiera

wysiki zmierzajce do uratowania poszukiwanych nazistw. Papie przekazywa pienidze

na ten ce, czasami rzeczywicie niewielkie, ale jednak - stwierdzi Bayer.

Niemcy od dawna dysponowali siatk wywiadowcz w Ameryce Poudniowej.

SS-Hauptsturmfhrer Siegfried Becker by najlepszym agentem Himmlera w tym regionie i

posugiwa si 31 pseudonimami i kryptonimami. Utrzymywano bardzo przyjazne stosunki z

krgami rzdowymi wielu pastw, w tym z rzdem w Buenos Aires. W lutym 1946 roku pre-

zydent Peron mianowa antropologa Santiago Peralt komisarzem ds. imigracji, a byy agent

Ministerstwa Spraw Zagranicznych III Rzeszy, Rodolfo Freude, zosta szefem jego wywiadu.

Ci dwaj ludzie powoali specjalny zesp zoony z tajnych agentw i doradcw migra-

cyjnych, z ktrych wielu byo poszukiwanymi zbrodniarzami wojennymi, do cignicia na-

zistowskich uciekinierw do Argentyny, aby pracowali dla dobra nowej ojczyzny. Kolejnym

dowodem wpywu i roli nazistw za rzdw Perona jest SS-Hauptsturmfhrer Carlos Fuldner,

Argentyczyk pochodzenia niemieckiego i oficer SS, ktry organizowa ucieczki hitlerowcw

z Europy za porednictwem biur w Madrycie, Genui, Rzymie i Bernie. Freude koordynowa

dziaania wywiadu i sub imigracyjnych z Casa Rosada, paacu prezydenckiego w Buenos

Aires. Bya to bardzo dobrze zorganizowana sie przerzutu ludzi, oficjalnie zatwierdzona

przez argentyski rzd i tolerowana, a moe i bezporednio wspierana finansowo przez Wa-

tykan.

Uki Goni jest pierwszym historykiem, ktremu udao si wykaza powizania midzy

systemem szczurzych korytarzy i rzdem argentyskim. Teori t potwierdza przykad

SS-Hauptsturmfhrera Waltera Kutschmanna, odpowiedzialnego za zamordowanie tysicy

ydw w okresie, kiedy by szefem Gestapo w Drohobyczu. By on take bliskim przyjacie-

lem i towarzyszem podry projektantki mody Coco Chanel. Synny tropiciel nazistw, Szy-mon Wiesenthal, rozpozna Kutschmanna w Argentynie, gdzie zosta aresztowany 28 czerwca


37/150

1975 roku. Nazista uciek do Argentyny w przebraniu karmelity. Po aresztowaniu zwolniono

go, poniewa sd zgubi jego akta. Pi lat pniej dokumenty odnaleziono... w sejfie s-

dziego. Goni odkry, e podanie Kutschmanna oprawo jazdy na takswk zostao pozytywnie

zaopiniowane przez samego Fernando Imperatricego, czonka kancelarii prezydenta Perona.

Kutschmann zmar w Argentynie w sierpniu 1986 roku jako wolny czowiek.

Goni mia szczcie, e w ogle udao mu si zdoby te wszystkie informacje, ponie-

wa w 1955 roku ludzie Perona dosownie spalili wikszo dokumentw imigracyjnych do-

tyczcych nazistowskich zbrodniarzy wojennych, majc nadziej na zatarcie wszelkich la-

dw po upadku rzdu. To co si zachowao, wystarczyo historykowi na wycignicie istot-

nych wnioskw odnonie do Perona i szczurzych korytarzy. Samo wprowadzenie danych z

kartotek do arkuszy kalkulacyjnych pozwolio na stwierdzenie, e akta Ericha Priebkego

[patrz rozdz. 9] i dr. Josefa Mengelego miay kolejno po sobie nastpujc numeracj, chocia

przybyli do Argentyny w odstpie kilku miesicy - zauway Goni i po bardziej dogbnej

analizie stwierdzi: - Obaj skadali wnioski wtedy, kiedy Urzd Imigracyjny tworzy okoo

500 teczek osobowych dziennie. Mona przypuszcza, e kto skada wnioski za obu zbrod-

niarzy wojennych jednoczenie albo zaatwia je razem, co jest oczywistym dowodem na ist-

nienie zorganizowanego systemu uatwiajcego nazistowskim uciekinierom rozpoczcie no-

wego ycia.

Pozostaje pytanie, dlaczego Peron aktywnie zabiega o nazistw i sprzyja imigracji.

Od sierpnia 1946 roku do pocztku lat 50. na terytorium Argentyny legalnie znalazo si pra-

wie 300 podejrzanych o popenienie zbrodni wojennych, a wikszo z nich uzyskaa doku-

menty we Woszech od biskupa Hudala lub ojca Draganovicia i zostaa przerzucona w ramach

siatki zorganizowanej przez Carlosa Fuldnera i jego ludzi. Peron nie by nazist, a oskarenia

jego rzdu o faszyzm nie s w peni uzasadnione. Peron by populist, zwolennikiem bardzo

elastycznej ideologii i zawiera sojusze z komunistami, ydami, a nawet faszystami. Nazizm

nie by szczeglnie popularny w krgach argentyskiej armii i prawicy dlatego, e by anty-

kocielny. Argentyczycy otwarcie sprzyjali faszyzmowi woskiemu i hiszpaskiemu, licz-

cemu si z Kocioem katolickim. Stosunek do nazistw powodowany by wzgldami czysto

praktycznymi. Wszyscy wiedzieli, e nazistowscy naukowcy i inynierowie, zwaszcza w

drugiej fazie wojny, mieli w swoim dorobku w

felton mark - polowanie na ostatnich nazistów

Documents