fazıl hüsnü dağlarca · 2020. 11. 12. · fazıl hüsnü dağlarca (d. 26 ağustos 1914,...

Fazıl Huumlsnuuml Dağlarca

bir yapıt

şiir-karşı şiir-şiir

zeki Ɀ kırmızı

2014-2021

copy

Zeki Z Kırmızı E-Kitap 9

2

Sunuş

Okunduğunda biten şiirden soumlz ederken kendini okurun

yerinde ne kadar duumlşlerdi Dağlarca kendini okuyan kendini

Oumlnemli olan ve hakikat şuydu bunu bilmişti Okunmak iccedilin

yazılırdı yazmak iccedilin okunurdu Yazmak okumaktı ve tersi

Kendi uumlzerine kapanan kendine doyan imgeden kuumlreden

doğa tuumlmluumlğuumlnden (bir yanılgı) el alan buumlyuumlk Dağlarca

dizgesini kurmuş evren(ini) yapmıştı

Dil mi şiiri taşırdı şiir mi dili Duumlnyalı ozanlar iccedilin yanıt

bellidir Dil şiiri taşır Dağlarcarsquoyı ayıran da bu Onda şiir taşır

dili Ya da ikisi birden

Doğrusu ne peki Evren bir mi iki mi

Dilden şiir yaparken eşsiz tatlarda yenebilir bir varlık

ccedilıkarırdı ortalığa Şiirden dil yaparken de oumlyle Onda şiir şiir

değil dil Dil de dil değil şiir Kuantum Mekaniği yazında

oumlrneklendirilecekse işte Dağlarca şiirihellip Peki ya koumlk ya

başlangıccedil Uzun yaşamında aralığı silmeye yazmıştır Ccedilift

youmlnluuml okur sezimiz bu yarıktan tuumlter durur

Dağlarca şiirinin yırtılması gerekiyor bir yandan da

Dağlarcarsquoya gerekense yani bizim ona borcumuzsa varlığı ilk

bakışta ayrımsanamayan goumlğuuml ya da sınırsız denizin gergin

ince kılcal yuumlzeyini yırtmak Truman Show (Peter Weir 1998)

filminde goumlsterildiği gibi

Kusursuzluk izleniminin giderilmesi yani aslında Dağlarca

şiirinin kendisinden kurtarılması Okurlarının işi de

Dağlarcarsquonınki denli zordur nereden baksanız Bu şiirin sondan

başa yeniden okunarak yazılması iyi olacak

Bir ucundan kendimce yapabilecek miyim sorusunun

yanıtı izleyen yapraklarda


3

Bu ccedilalışmanın kitaplaşma olasılığı nedeniyle web sitemde

iccedileriği başlık olarak goumlstermekle birlikte tuumlmuumlnuuml değil yazdığım

6 ve 10 Boumlluumlmrsquoleri yayımlıyorum 10 Boumlluumlmrsquouumln yazımı

suumlrmektedir Arkasından yazılacak 11 ve Sonuccedil boumlluumlmuuml var

Ama ccedilok suumlrmeyecek

Sayfa sayıları oumlzguumln ccedilalışmada nasılsa oumlyle

goumlsterilmektedir İccedilindekilerrsquode

Ayraccedil iccedili sarı boyalı soumlzcuumlkler Tuumlrkccedile duyarlığımın geccedilici

sonucudur Yazının son biccediliminde yer almayacaklar

Kullandığım kimi soumlzcuumlklerin eski kullanımda ya da yabancı

dilde karşılığını kolaylık olsun diye goumlsterdim kimi soumlzcuumlkler de

kendi geccedilici oumlnerilerimdir eleştiriye ve değiştirilmeye accedilık

olarak

Web sitemin (wwwokumaninsonunayolculukcom) ana

sayfasında Soumlzcuumlkleri Okumak bağlantısı altına kendi kişisel

soumlzluumlğuumlmuuml koyuyorum Yazılarımda kullandığım Tuumlrkccedile

karşılıklar oradan ayrıca goumlruumllebilir

zeki Ɀ kırmızı


4

İccedilindekiler

Yapıt-Yaşam-Oumlduumlller 5

1Boumlluumlm 1935-1940 9





6Boumlluumlm Yaklaşımlar 113






Sonuccedil XX

Kaynaklar XX


5

YAPIT-YAŞAM-OumlDUumlLLER

Yapıt

bull HAVAYA CcedilİZİLEN DUumlNYA 1935

bull CcedilOCUK VE ALLAH 1939

bull DAHA 1943

bull CcedilAKIRIN DESTANI 1945

bull TAŞ DEVRİ 1945

bull UumlCcedil SEHİTLER DESTANI 1948

bull TOPRAK ANA 1950

bull BAGİMSİZLİK SAVASİ 1 SAMSUNDAN ANKARAYA 1951

bull BAGİMSİZLİK SAVASİ 1 İNOumlNUumlLER 1951

bull ACcedil YAZI 1951

bull TUumlRKCcedilEM BENİM SES BAYRAGİM (TDK KOCcedilAKLAMASI) 1951

bull SİVASLI KARINCA 1951

bull ANITKABİR 1953

bull ASU 1955

bull DELİCE BOumlCEK 1957

bull BATI ACISI 1958

bull GEZİ (MEVLAcircNADA OLMAK) 1958

bull AKDENİZ 1958

bull HOOLAR 1960

bull OumlZGUumlRLUumlK ALANI 1960

bull AYLAM (UZAY CcedilAĞINDA OLMAK) 1962

bull HOROZ TUumlRK OLMAK 1963

bull YEDİ MEMETLER 1964

bull CcedilANAKKALE DESTANI 1965

bull HOROZ DIŞARDAN GAZEL 1965

bull HOROZ KAZMALAMA 1965

bull HOROZ YERYAĞ 1965

bull VİETNAM SAVAŞIMIZ 1966

bull KUŞ AYAK 1967

bull HAYDİ I 1968

bull GAZİ MUSTAFA KEMAL 1968

bull KUBİLAY DESTANI 1968

bull HAYDİ II 1968

bull 19 MAYIS DESTANI 1969

bull VİETNAM KOumlRUuml 1970

bull MALAZGİRT ULULAMASI 1971

bull KINALI KUZU AĞIDI 1972

bull HALİCcedil 1972

bull KUTLUKUN EVİNDEKİ KONUŞMA 1972


6

bull BAĞIMSIZLIK SAVAŞI 1 SAKARYA KIYILARI 1973

bull BAĞIMSIZLIK SAVAŞI 2 30 AĞUSTOS 1973

bull BAĞIMSIZLIK SAVAŞI 3 İZMİR YOLLARINDA 1973

bull 30 AĞUSTOS BAĞIMSIZLIK SAVAŞI 1973

bull İZMİR YOLLARINDA BAĞIMSIZLIK SAVAŞI 5 1973

bull GAZİ MUSTAFA KEMAL ATATUumlRKEYLEMDE 10 KASİMLARDA 1973

bull YERYUumlZUuml CcedilOCUKLARI BAŞPARMAK 1974

bull YERYUumlZUuml CcedilOCUKLARI GOumlSTERME PARMAĞI 1974

bull YERYUumlZUuml CcedilOCUKLARI ORTA PARMAK 1974

bull YERYUumlZUuml CcedilOCUKLARI YUumlZUumlK PARMAĞI 1974

bull YERYUumlZUuml CcedilOCUKLARI SERCcedilE PARMAK 1974

bull ARKAUumlSTUumlUCcedilSUZ BUCAKSİZ YASAMA 1974

bull İSTANBUL FETİH DESTANI 1977

bull HOLLANDALI DOumlRTLUumlKLER 1977

bull HOROZ 1977

bull HOROZ AĞRI DAĞI BİLDİRİSİ 1977

bull HOROZ ALMANYALARDA CcedilOumlPCcedilUumlLERİMİZ 1977

bull HOROZ İKİLİ ANLAŞMA ANITI 1977

bull HOROZ PİR SULTAN ABDAL GUumlNLERİ 1977

bull YARAMAZ SOumlZCUumlKLER 1977

bull BALİNA İLE MANDALİNA1977

bull YAZILARI SEVEN AYI 1978

bull CcedilUKUROVA KOCcedilAKLAMASI 1979

bull BİR ELDE YAŞAMAK 1979

bull TUumlRK İSTANBUL 1979

bull ANITLARDA SOLUKALAN 1979

bull GOumlZ MASALI 1979

bull SEKER YİYEN RESİMLER 1980

bull NOumlTRON BOMBASI 1981

bull CcedilIPLAK 1981

bull UZUN İKİNDİ 1981

bull YUNUS EMREDE OLMAK 1981

bull GUumlNEŞİ DOĞDURAN 1981

bull AKŞAMCI 1985

bull DİŞİBOY 1985

bull TOPRAK ALTINDAKİ SES1985

bull SAYILARDA 1985

bull TAKMA YAŞAMALAR CcedilAĞI1986

bull SEYH GALİBE CcedilİCcedilEKLER 1986

bull YURDANA (NENE HATUN GOumlRUumlNTUumlSUuml) 1988

bull UZAKLARA GİYİNMEK (SIĞMAZLIK GERCcedilEĞİ) 1990

bull OYUN OKULU 1990

bull DOLAR BİRİKTİREN CcedilOCUK 1991

bull BİTKİLER OKULU 1994

bull DOumlRT KANATLİ KUS 1997


7

bull O1923 1998

bull TAPINAĞA ASILMIŞ GOumlVDELER 1998

bull GOumlBİSTAN 1998

bull DESTANLARDA ATATUumlRK-19 MAYİS DESTANI 1998

bull İMİN YUumlRUumlYUumlSUuml (BİCcedilİMLERLE SOYUNMAK) KUZEY 1999

bull İMİN YUumlRUumlYUumlSUuml (BİCcedilİMLERLE SOYUNMAK) 1999

bull İMİN YUumlRUumlYUumlSUuml (BİCcedilİMLERLE SOYUNMAK) DOĞU 1999

bull İMİN YUumlRUumlYUumlSUuml (BİCcedilİMLERLE SOYUNMAK) GUumlNEY 1999

bull YAPITLARIMLA KONUŞMALAR 1 1999

bull SEVİSTİLERKEN 1999

bull KACcedilAKLAR 1999

bull CcedilİCcedilEK SELİ 1999

bull YOKEDİLEN CcedilOK ULUSLU OLMAK 1999

bull OKULUMUZ 1DEKİ 1999

bull OKULUMUZ 2DEKİ-KANATLARDA 1999

bull OKULUMUZ 3TEKİ 1999

bull OumlTEKİNDE OLMAK 2000

bull ORALARDA 2000

bull İKİSİ 2000

bull DİLDEKİ BİLGİSAYAR 2000

bull SOumlZCUumlKLER DOĞADA 2000

bull DİLATA 2000


bull ENSEVMEK (DUumlNGECEKİ) 2000

bull CİNCİK 2000

bull GENCcedil 2007

bull ARKASI SİZ 2007

bull ORDA KARANLIK OLURUM 2007

bull İCcedilİMDEKİ ŞİİR HAYVANI 2007

bull BUumlTUumlN ŞİİRLERİ 1 2008

bull İCcedilERİ SAİT FAİK 2008

bull DAĞ UYKUSU 2009



bull UumlCcedil OKUMALI DİZELER GOumlRUumlNDUumlĞUumlM (KACcedilAKLAR 1) 2017

bull YAŞAMAMALARDA GOumlRUumlNDUumlĞUumlM (KACcedilAKLAR 3) 2017

bull HAYDİ 2 2017

bull SU YIKAMAK 2017

bull KARŞI DUumlŞUumlNCE VATAN GAZETESİ YAZILARI 1961-1962 2018


8

KISA YAŞAMOumlYKUumlSUuml (Kaynak Vikipedia)

Fazıl Huumlsnuuml Dağlarca (d 26 Ağustos 1914 İstanbul - ouml 15 Ekim 2008) uumlnluuml Tuumlrk şairidir

26 Ağustos 1914 yılında İstanbulda doğmuştur Suumlvari yarbayı Hasan Huumlsnuuml Beyin oğludur

İlkoumlğrenimini Konya Kayseri Adana ve Kozanda ortaoumlğrenimini Tarsus ve Adana

ortaokulundan sonra girdiği Kuleli Askericirc Lisesinde 1933 yılında tamamladı Aile Ataccedil Ccedilağrı

Devrim İnkılapccedilı Genccedillik Kuumlltuumlr Haftası Tuumlrkccedile Tuumlrk Dili Tuumlrk Yurdu Varlık Vatan Yeditepe

Yuumlcel Yenilik Youmln gibi dergi ve gazetelerde şiirlerini yayımladı 1935te piyade subayı goumlreviyle

Doğu ve Orta Anadolunun Trakyanın pek ccedilok yerini dolaştı Ordudaki hizmeti on beş yılı

doldurunca oumlnyuumlzbaşı ruumltbesiyle askerlikten 1950de ayrıldı 1952-1960 yılları arasında ccedilalışma

bakanlığında iş muumlfettişi olarak İstanbulda ccedilalıştı Buradan ayrıldıktan sonra İstanbul

Aksarayda Kitap Kitabevirsquoni accediltı ve yayıncılığa başladı Ocak 1960-Temmuz 1964 yılları

arasında doumlrt yıl Tuumlrkccedile isimli aylık dergiyi ccedilıkardı İlk yazısı 1927de Yeni Adana gazetesinde

yayınlanan bir hikacircyedir İstanbul dergisinde 1933te ccedilıkan Yavaşlayan Oumlmuumlr adlı şiiriyle adını

duyurmaya başladı Varlık Kuumlltuumlr Haftası Yuumlcel Aile İnkılacircpccedilı Genccedillik Yeditepe ve Tuumlrk Dili

Dergilerinde şiirleri ccedilıktı Buguumlne kadar kendisine birccedilok oumlduumll verilen şair 1967de ABDdeki

Milletlerarası Şiir Forumu tarafından En iyi Tuumlrk Şairi seccedililmişti Tuumlrk Dil Kurumu Youmlnetim

Kurulu uumlyesiydi Dil Devrimine ilişkin duumlşuumlncelerini Tuumlrk Dil Kurumu Koccedilaklamasında şoumlyle

dile getirmiştir

Tuumlrk Dil Kurumunu kurarken Mustafa Kemalrsquoin tek mutsuzluğu vardı Tuumlrkccedileyi sevdiğini daha

Tuumlrkccedile soumlyleyememek kimilerinin şimdi tek mutluluğu var Tuumlrkccedileyi sevdiklerini daha Osmanlıca

soumlylemek

Toplumculuğunun temelinde insana ve insan hayatına saygı yatan Dağlarca bu yuumlzden hiccedilbir

edebicirc akım ve kişiden etkilenmeden kendi kozasını oumlrer Ccedilok yazan ve uumlreten bir şair kimliğiyle

bağımsız kalarak hiccedilbir şairden etkilenmemiş hiccedilbir akımın etkisinde kalmayarak şiirlerini

yazmıştır Onun sanat anlayışını şu cuumlmlesi oumlzetler ldquoSanat eseri hem bir saat gibi iccedilinde

bulunduğumuz zamanı hem de bir pusula gibi gidilmesi gereken youmlnuuml işaret etmelidirrdquo

Tuumlrkccedileye bakışını ise Tuumlrkccedilem benim ses bayrağım diyerek Tuumlrkccedile Katında Yaşamak adlı

şiirinde sergilemiştir

Tuumlrk şiirinin buumlyuumlk şairi olarak tanımlanan Dağlarca 94 yaşında zatuumlrre tedavisi goumlrduumlğuuml

hastanede yaşamını yitirdi Şair Fazıl Huumlsnuuml Dağlarca bu yılın ilk aylarında yaptığı bir

roumlportajda oumlluumlmuumlnden sonra Kadıkoumlyde yaşadığı evin muumlze haline getirilmesini vasiyet etmişti

Evini Kadıkoumly Belediyesine bağışlayan Dağlarca Muumlhuumlrdar Caddesindeki evinde kendisini

ziyaret eden Kadıkoumly Belediye Başkanı Selami Oumlztuumlrke evinin muumlzeye doumlnuumlştuumlruumllmesi iccedilin

vasiyette bulunmuştu 20 Ekim 2008de Karacaahmet Mezarlığırsquona defnedilmiştir

OumlDUumlLLER (Kaynak Vikipedia) bull 1946 Cumhuriyet Halk Partisi Şiir Yarışması Uumlccediluumlncuumlluumlk bull 1956 Yeditepe Şiir Armağanı bull 1958 Tuumlrk Dil Kurumu Şiir Oumlduumlluuml bull 1966 Tuumlrkiye Milli Talebe Federasyonu Turhan Emeksiz Armağanı bull 1967 International Poetry Forum Yaşayan En İyi Tuumlrk Şairi (ABD) bull 1973 Arkın Ccedilocuk Edebiyatı Uumlstuumln Onur Oumlduumlluuml bull 1974 Struga 13 (XIII) Şiir Festivali Altın Ccedilelenk Oumlduumlluuml (Yugoslavya) bull 1974 Milliyet Sanat Dergisi Yılın Sanatccedilısı bull 1977 Sedat Simavi Vakfı Edebiyat Oumlduumlluuml


9

1BOumlLUumlM

Havaya Ccedilizilen Duumlnya (1935)

Ccedilocuk ve Allah (1940)

YAZILDI

YAYIMDAN KALDIRILDI


10

2BOumlLUumlM

Daha (1943)

Ccedilakırrsquoın Destanı (1945)

Taş Devri (1945)

YAZILDI

YAYIMDAN KALDIRILDI


11

3BOumlLUumlM

Uumlccedil Şehitler Destanı (1949)

Toprak Ana (1950)

Sivaslı Karınca (1951)

Accedil Yazı (1951)

Bağımsızlık Savaşı I Samsunrsquodan Ankararsquoya (1951)

İnoumlnuumlrsquoler (1951)

İstanbul Fetih Destanı (1953)

Anıtkabir (1953)

YAZILDI

YAYIMDAN KALDIRILDI


12

4 BOumlLUumlM

Tuumlrkccedilem Benim Ses Bayrağım-Tuumlrk Dil Kurumu Koccedilaklaması (1951)

Asu (1955) Delice Boumlcek (1957)

Gezi (Mevlanarsquoda Olmak 1958)

Batı Acısı (1958) Akdeniz (1958)

YAZILDI

YAYIMDAN KALDIRILDI


13

5 BOumlLUumlM

Hoorsquolar (1960) Oumlzguumlrluumlk Alanı (1960)

Aylam Uzay Ccedilağında Olmak (1963) Yedi Memetler (1964)

Horoz (1963-5) Ccedilanakkale Destanı (1965) Vietnam Savaşımız (1966)

YAZILDI

YAYIMDAN KALDIRILDI


14

6 BOumlLUumlM YAKLAŞIMLAR

Arzu ve Varlık Dağlarcarsquoya Bakışlar (1999)

Beyaz Dağlarca Oumlzel Sayısı (2009) Fazıl Huumlsnuuml Dağlarca (2009)

Tuumlrkccedilem Benim Ses Bayrağım Fazıl Huumlsnuuml Dağlarca 100 Yaşında (2014) Dağlarca İccedilin 94 Cuumlmle (2015)

Dağlarca okumamın ortasında biraz soluklanıp başka Dağlarca okuma ve

yorumlarına goumlzatmanın belki tam sırası Kuşkusuz Dağlarcarsquonın uzun şiir yaşamı boyunca hakkında sayısız yazı oumlzellikle dergilerde yayımlanmış olmalı Hakkında yapılmış tuumlm yayınların eleştirel (kritik) bir derlemesini yapmak kendi kitap ve yazılarıyla birlikte eşsiz bir ccedilalışma olacaktır ama bir o denli de zor Belki bir oumlzel goumlrevli topluluk uumlstlenmeli tasar olarak boumlylesi bir ccedilalışmayı Yapıt baskılarının da eleştirel ve karşılaştırmalı elden geccedilirilmesi olmazsa olmaz Bu toplum kurumları uumlniversiteleriyle () birlikte dilinin ozanına eksiksiz ve oumlzel bir toplubasım borccedilludur

Bu boumlluumlmde ilk yayın sırasına goumlre Dağlarca uumlzerine kitaplaşabilmiş oumlnemli birkaccedil yayına bakacağım Kafama takılan noktalara odaklanacak şiiri anlama konusunda oumlnerme niteliği taşıyan yargı ve yorumları oumlnceleyeceğim Araştırmamız boyunca goumlzlemlediğim şey Dağlarcarsquonın kendi şiiri konusunda en geniş uzlaşmayı sağlamış buna karşılık kişi olarak genelde uzak durulmuş erişilmez biri olduğu Oumlyle yuumlksek bir ccedilıta ki yuumlksek atlamacılar ccedilıtanın altında en iyi başarıyı tutturmanın peşinde yarışıyorlar diyesim var şakayla karışık

Oumlte yandan oumlluumlmuumlnuumln ardından Beşiktaş Belediyesirsquonin (CHP) kurumsal desteğiyle yuumlruumltuumllen ve ilk 2015 yılı iccedilin verilen Fazıl Huumlsnuuml Dağlarca Şiir Oumlduumlluuml arkasında epeyce tartışma yaratmış goumlruumlnuumlyor Oumlduumlluuml paylaşan iki şair ve kitapları Şuumlkruuml Erbaş (Pervane) Oumlmer Erdem (Pas) Oumlduumlluuml veren seccediliciler kurulu ise şoumlyle Ataol Behramoğlu Doğan Hızlan Enver Ercan Ertan Mısırlı Haydar Erguumllen Sennur Sezer Tarık Guumlnersel 2016 yılı (2) oumlduumllleri ise Adnan Oumlzer (Yol Şarkıları)


15

ve Cenk Guumlndoğdu (Harap) arasında paylaşıldı Seccedilici kurul Arife Kalender Ataol Behramoğlu Doğan Hızlan Enver Ercan Ertan Mısırlı Haydar Erguumllen Tarık Guumlnersel

Bunca dedikodu yeter Şimdi Ahmet Soysalrsquoa Dağlarcarsquonın belki en iyi en yakın oumlnemli izleri olan felsefeciye bakalım Arzu ve Varlık Dağlarcarsquoya Bakışlar Soysal iki baskıya kuumlccediluumlk oumlndeyiler yazıp iccedilerik duumlzeniyle ilgili bilgiler veriyor İki boumlluumlmluuml kitabının başına Dağlarcarsquoyla Uzaklarla Giyinmek (1990) yapıtı ccedilerccedilevesinde yaptığı soumlyleşisini koymuş (1996) Dağlarcarsquoya ona olan yaklaşımlarda genel bir yuumlzeysellik sığlık bulduğu izlenimini aktarıyor konuşmasının başında Ve şiirin aydınlatılması eleştirisi hakkında duumlşuumlncelerini oumlğrenmek istiyor Dağlarca şiiri oumlnceki şiirin aydınlattığını okurun tuumlm şiire bakması gerektiğini soumlyluumlyor Eleştirmenin ise nesnellik kalkanıyla oumlzuuml kaccedilırabileceğini (koumlrleşebileceğini) imliyor Duumlşuumlncelerle değil el yordamıyla yuumlruumltuumllen eleştiriye karşı Ona goumlre Guumlzellik ccediloğu kez Doğrursquoyu da Yanlışrsquoı da doumlnduumlruumlr Felsefe ise evren rahminde buumlyuumlyen bebektir Adını bazen felsefe bazen şiir koyarlar Bir yerde dil iccedilin şoumlyle diyor ldquohellipDizeler dilindir ne mutlu bana ki benimle kendilerini duyurmuşlardır Ne mutlu okuyucularıma ki bu guumlzel olayın benimle tanığı olmaktadırlarrdquo (14) Ve ekliyor Oumlnemli ldquoYazınlar dillerin toplumlara goumlzle goumlruumllmeyen bireyler gibi girmelerinden bireyler gibi girdikleri toplumu eğitmelerinden devrimlere ulaştırmalarındandır Sizin lsquoToplum Şiirlerirsquo dediğiniz yapıtlarım kapıma gelen ccedilağırmalarıyla beni uyandıran belki de benim yerime masaya oturan okuduklarınızı yazdıran o soumlzcuumlklerdir (hellip) Bu dildir ccediluumlnkuuml hepimize egemen olanrdquo (15)

Birinci boumlluumlmuumln ilk yazısı Varlığın Şairirsquonde Soysal 70-80rsquolerden beri Dağlarcarsquonın yazın ccedilevresinden dışlandığını belirterek giriyor konuya Ona goumlre Dağlarca Tuumlrk şiirinin ldquoen buumlyuumlk şairirdquo (19) Yargısının gerekccedilesi ilginccedil ama Bu suumlrede Tuumlrk şiirinin gerilemesihellip Soysalrsquoin tartışmacı bileylenmiş dili ikiyuumlzluumlluumlğuumlmuumlze savaş accedilıyor ldquoDağlarcarsquonın şiirini duymaya toplum olarak ve bu toplumun yansıması edebiyat ccedilevresi olarak hazır değilizrdquo (20) Dağlarcarsquonın geccedilmişte yuumlceltilişini de oumlnemli oumllccediluumlde yanlış anlamaya yorumlamaya bağlayan yazar ldquoDağlarcarsquoya zararı dokunmuş bir Dağlarca imajırdquondan soumlz ediyor Peyami Safa Orhan Burian ve Cemal Suumlreyarsquoyı ayrı tutarak (20) Dağlarca ldquoepik ve toplumsal şiirlerini bilinccedilli olarak daha yuumlzeyde olanaklarlardquo (20) yazmıştır Aynı şey benzer kaygılardan yola ccedilıkılarak yazılan (kolay ileten eğiten dizeyle konuşan) ccedilocuk şiirleri iccedilin de soumlylenebilir ona goumlre Oumlyleyse ilk yapılacak iş bu lsquoimajrsquolardan kurtulmak Oumlncelikle temel yapıtlara bakılmalıdır Temel yapıttan amaccedilladığını şoumlyle oumlzetliyor ldquoCcedilok buumlyuumlk bir ses ve ritm ustalığırdquo (20) ldquoBuumlyuumlk bir biccedilimsel ve duumlşuumlnsel yoğunluk (hellip) Doğal akış iccedilinde yoğunluk (hellip) İmge zenginliği iccedileren bu yoğunluğun oumlzelliği yalınlıktır (hellip) Ve ccediloğuldur aynı zamandardquo (21) ldquoDuumlşuumlnsel yoğunluğunun kaynağı felsefi ve lsquometafizikrsquo konulara youmlnelmesirdquo (21) Goumlvde zaman oumlluumlm vb Bu izleksel derinlik onu Nietzsche Heidegger Merleau-Ponty Levinasrsquoın yanına taşıyor ldquoVarlığın somutluğunun şairidir Dağlarca Ama kısaca belirtmek gerekirse somutun yaklaşımındaki yoğunluk soyuta accedilılabilir şiirinderdquo (21) Kısa yıldoumlnuumlmuuml yazısını (konuşması) şoumlyle bitiriyor Soysal ldquo lsquoBuumlyuumlk şiirinrsquo tanımı eğer şuysa ndashkendi geleneğinin uzantısında en uumlstuumln dil ve biccedilim yetkinliğiyle Varlığın ve Başka İnsanın yaklaşımında anlam derinliğini birleştiren ve yenilik oluşturan bir şiir- Dağlarcarsquonın yapıtı buumlyuumlktuumlr ccedilağımız toplumumuz ve edebiyat ccedilevremiz iccedilin fazla buumlyuumlkrdquo (22) Oldukccedila kısa kalmış bu yazıya birccedilok youmlnden eleştiri getirilebilir tepkiselliği iccedileriğini karartıyor denebilir Dağlarcarsquonın şiirlerini bunca keskin balta ya da bıccedilakla birbirinden ayırmak doğru mu bilemiyorum Oumlte yandan Dağlarca hiccedil felsefe yapmamış şiir yazmıştır ve şiir yazmasını durma duruş olarak anlamak iyi olabilir


16

İkinci yazı Buguumln Dağlarca Oumlnce Tuumlrkccedileyle ilişkisini accedilımlıyor Dağlarcarsquonın Ahmet Soysal Tuumlrkccedile derken yalnızca oumlztuumlrkccedileyi anlamadığını yazısının başında belirtmeyi gerekli buluyor ve yanlış yapıyor Dağlarcarsquonın şiir kurma tasarı Tuumlrkccedileyi Tuumlrkccedileleme tasarıdır 1935rsquote bile Ama Tuumlrkccedileyi ldquoTuumlrkccedile estetiğirdquo (23) olarak anlaması bana da doğru geldi felsefecimizin Bunu Tuumlrkccedile yoğunluğuyla yoğunluğu da soumlzcuumlk titizliği ekonomisi ve dilbilgisi yasalarıyla () ilişkilendiriyor Buumlyuumlk şiir dilden yola ccedilıkarak duumlşuumlnuumlr yaygın kanının tersine duumlşuumlnce sonradan dile doumlkuumllmez İmge dilin maddesinden tuumlrer (Bu yargıya da sakınımla yaklaşma yanlısıyım hemen belirteyim) Yoğun imge ses ve dizem yetmezdi Dağlarca şiirini yeni yapmaya ldquoDağlarcarsquonın şiirini yeni yapan onun en buumlyuumlk anlarında soumlylemsel olmayışıdır İmge iccedilindir Dağlarcarsquonın şiiri imgelerin kurduğu uzam iccedilindirrdquo (25) Yine karışmadan edemeyeceğim Soysal imge yapısı siyasetinden ne anlıyor biraz karışık İmgelenmiş bir dil nasıl aynı zamanda soumlylemsel (siyasal) olmaz Soumlylemsellikle ne anlaşıldığı gerccedilekten ccedilok oumlnemli Tumturaklı bir dışavurum ise anlaşılan bu her şeyi daha karıştırır (Duumlpe)duumlz anlama girişimi ise boşuna bir uğraşıdır ki ben de katılıyorum bu noktada Soysalrsquoa Duumlz anlama başka boyuttan bir lsquometafizikrsquo anlam yuumlklenmektedir Şiir kalma koşuluyla varlık sorusunu sorabilir şair Yine bir keskin dil oumlrneği olarak ldquoOysa guumlnuumlmuumlzuumln [1999 2007-zzk] kompleksli Tuumlrk Edebiyatı daha doğrusu onun tekelini birtakım iktidar oyunlarıyla ellerinde bulunduranlar lsquobilgilirsquo hem lsquogeleneğersquo ndashya da Osmanlılığa- bağlı hem de yenilikccedili ve lsquofelsefirsquo goumlruumlnmek iccedilin birtakım goumlndermeler iccedilinde ccediluvallamaktadırrdquo (26) Oumlztuumlrkccedileci Dağlarca doumlnemiyle birlikte (1948) Dağlarca şiiri ldquosoumlylemselleşirrdquo Oumlte yandan eski anlayışıyla da şiir yazmayı suumlrduumlrmuumlştuumlr şairimiz Aylam (1963) Uzaklarla Giyinmek (1990) Soysalrsquoa goumlre 50 ve 70 arası Dağlarca uumlnuuml yanlış bir goumlruumlntuumlyle (Kurtuluş savaşı Toplum Ccedilocuk) oluşmuş oluşurken Dağlarca şiiri yitirilmiştir Bu noktada yapılan Dağlarcarsquonın Eski Tuumlrkccedile doumlnemi ve oumlztuumlrkccedile doumlnemi şiiri biccediliminde ayrım bana (zzk) goumlre yanlış Bunu eski iccedilerik yeni iccedilerikle anlamaya ccedilalışıyor Soysal ldquoDağlarca eski dilin lsquosabitrsquo olanaklarından yeni dilin lsquokurgusalrsquo olanaklarına geccedilmeyi seccedilmiştirrdquo (28) 1968-98 yılları arasında 30 yıllık Dağlarca şiirine goumlz attığı yerde ise oumlzellikle Haydi (1968) Kuşayak (1972) Arkauumlstuuml (1974) Şeyh Galibrsquoe Ccediliccedilekler (1986) Uzaklarla Giyinmek (1990) adlı kitapların oumlne ccedilıktığını yenilik () accedilısından eşsiz olduklarını belirtmeden geccedilemiyor Haydirsquodeki her doumlrtluumlğuumln bir lsquomikrokosmosrsquo olduğunu Kuşayak iccedilin duumlnya yazınında ccedilocuklara seslenen boumlylesi yoğun ve oumlduumlnsuumlz yapıt bulunmadığını Arkauumlstuumlrsquode bir ccedilocuk-evren yaratıldığını Şeyh Galibrsquoe Ccediliccedileklerrsquode modernlik ve geccedilmişin birleştirildiğini Uzaklarla Giyinmekrsquote ise doumlneminin en lsquoiddialırsquo yapıtı olarak felsefi tematiğin doruğa ccedilıkarıldığını kısaca vurguluyor Ahmet Soysal Poetika artık kendi oumllccediluumltlerini koymaktadır

Dağlarcarsquoya Buumltuumlncuumll Bakış Uumlccedil Başyapıt adlı yazıda umulur ki yukarıdaki derme ccedilatma tuumlmluumlkten yoksun aslında ccedilok da oumlzguumln sayılamayacak Dağlarca yorumları bir ccedilerccedileveye oturtulabilmiş olsun Bakalım Yazıda ele alınan uumlccedil Dağlarca yapıtı Ccedilocuk ve Allah (1940) Acircsucirc (1955 1967) Uzaklarla Giyinmek (Sığmazlık Gerccedileği 1990) Guumlnuumlmuumlz eleştirisinin en buumlyuumlk goumlrevi bu uumlccedil yapıtı lsquoincelemekrsquotir Soysal buumltuumlncuumll bakışın altını ccediliziyor ısrarla Kendisi bu yazıda boumlyle bir şeyi deniyor Oumlnce Dağlarcarsquonın tasarına ldquosoru soran bir şiirrdquo (33) adını veriyor ldquoBir zamanlar metafizik şiir denilen temel şiir guumlduumlmuumlnuumln Tuumlrk edebiyatı iccedilindeki en yetkin temsilcisidirrdquo (33) Ccedilocuk ve Allahrsquotaki beyitlere boumlluumlnmuumlş ve karmaşık imge yapılarının lirik canlılığı temel soruyu (gizi) lsquoccedilocukluk niteliğirsquo olarak sergiler İccedilkin ccedilocukluk şiiri zamanlayarak geccedilmişşimdigeleceği yansılarcasına zamanoumlluumlmsonsuzluk ekseni oluşturur ve şiirin akışı yumuşaktır Acircsucircrsquoda şiirin niteliği ccedilocukluk niteliği duumlzleminden ayrılmıştır artık İmgesel alan egemenliği


17

azalmış guumlncele gerccedileğe youmlnelik bakış oumlne ccedilıkmıştır ldquoGerccedileklik yuumlzeyinde varlıksal anlamın derinliğini yakalama ya da soruşturma Acircsucircrsquoyu Ccedilocuk ve Allah ile başlayan soru soran şiir ccedilizgisinde ikinci buumlyuumlk adım yapmaktadırrdquo (34) İnsancalık (huumlmanizma) doruk yapmıştır Soumlz uzatılmakta konuşmanın doğal akışını ve dizemini yankılamaktadır Daha az yazı daha ccedilok soumlz olarak tınlamaktadır Acircsucirc şiirleri Ama bu doğallık soumlzuuml daha kırılgan yapmakta sessizlik etkisi yaratmaktadır Soumlz tasalıdır Rilkersquoyi (Duino ağıtları Orpheus Soneleri 1912-1922) anımsatırcasına suumlrez (zaman) kavramı varlıkları zaman ve yeraşırı birleştirmekte ilişkilendirmektedir ldquoOumlluumlleri yok olmamış dirileri sonlulukrsquolarının iccediline hapsedilmiş kılmaktadırrdquo (35) (Soysal lsquodeğirmisel zaman anlayışırsquo diyor) Dağlarcarsquonın lsquovaroluşsal zaman metafiziğirsquonde zaman aşılır ondan taşılır Sonuccedil ccedilizgisel olmayan bir devingedir Uzaklarla Giyinmekrsquoi yayımladığında ise şair 75 yaşındadır Soru soran şiirine yeni bir accedilılım getirmektedir ldquoDuumlşuumlnsel-tematik yaklaşım iyice accedilığa ccedilıkmaktadırrdquo (37) Varlık kiplerinin değişik biccedilimleriyle karşılaşırız Ccedilağdaş felsefenin soruları şiirin guumlndemindedir Her varlık kipi ayrı yazı tipiyle sunulmuş ve ağırlıklı tema sığmazlık boumlyle ayrıştırılmıştır Sığmazlık insan oumlzguumlrluumlğuumlnuumln anlatımı lsquoontolojik temelrsquo dil (soumlzcuumlk) anlatısı benliğin taşma olgusu guumlzellik varoluş tasarısı doğa olarak belirir şiirde Ama bu nedenle lirizm yitmiş değildir Biccedilimsel yenilikler suumlrmektedir Boumlylelikle A Soysal Dağlarca şiirine buumltuumlncuumll bakışın ilk taslaklarından birini vermiş olduğunu soumlyler

İkinci boumlluumlmde ilk yazı ldquoVuumlcudu Yaratmakrdquo Ccedilocuk ve Allahrsquoın ccediloumlzuumlmlemesi Beden arzu pişmanlık kavramları dolayında kitapta yer alan Vuumlcudu Yaratmak şiirine odaklanıyor Soysal Yazının sonunda şoumlyle diyor ldquoCcedilocuk ve Allahrsquoın oumlnemi Arzunun ve Varlığın ayrı ayrı evetlendiği bir yapıt olmasındadır Bu arada Vuumlcudun ayrıcalığı belirmektedir hem Arzuda soumlz konusu olan Vuumlcut olarak hem de lsquoVarlık ilişkisininrsquo oluştuğu taban olarakrdquo (64) Yazarımız ayrıca Lacancı bir Dağlarca okuması da oumlneriyor şiirde baba oumlrgesine goumlnderme yaparak

Arkasından gelen yazıda yine Ccedilocuk ve Allahrsquotan bir şiir Talih Accedilıklığı ccediloumlzuumlmleniyor Son yazı Taş Devri (1998) kitabıyla ilgili Dağlarcarsquonın

Şunu soumlylemek yanlış olmayacak Dağlarca şiirini dert eden şiirin tuumlm iccedilolanaklarını ortaya ccedilıkarmaya niyetlenmiş buumlyuumlk bir anlama ccedilabası emeği Ahmet Soysalrsquoinki ve belki de Dağlarca hakkında yazılmış en iccedilten duumlruumlst yazılardan biri

Beyaz Dergisi Dağlarca Oumlzel Sayısırsquonda (Sayı 21 2009) Dağlarca şiirinin o

zamana değin basılmamış epeyce bir şiiri var Sonradan yayımlanan kitaplarına girmiş olmalı Ccediluumlnkuuml Ahmet Soysal Dağlarca yayımcılığı konusunu uumlstlenmiş goumlruumlnuumlyor Oumlzel sayıda iki de yazı var İlk yazı Ahmet Soysalrsquoin Dağlarca Duumln Yarın Bu yazının oumlnemi kişisel olmasındahellip Soysal Dağlarcarsquoyla tanışmasından başlayarak seruumlvenini ayrıntılı biccedilimde anlatıyor Bu tanıklık Dağlarcarsquonın buumlyuumlk evrensel şiir emeği iccedilin ccedilarpıcı ve oumlnemli Kaynak yazı sayılmalı İkinci yazı Turgay Oumlzenrsquoin ldquoDağlara bakmak sevaptırrdquo Oumlvuumlcuuml yuumlceltici bir sunuş Dinsel vurgusu ya da ccedilağrışımı dikkat ccedilekici ama o kadar

Konur Ertop Oumlzgen Kılıccedilarslan editoumlrluumlğuumlnde hazırlanan ve TC Kuumlltuumlr ve

Turizm Bakanlığı yayını Fazıl Huumlsnuuml Dağlarca kitabı (2 Basım 2011) Dağlarca uumlzerine ana başlıklar altında değişik Dağlarca incelemelerini bir araya getiren belki de ozanımız uumlzerine en oumlnemli kaynaklardan biri Yazıların toplandığı boumlluumlm başlıkları ve yazarlar şoumlyle Fazıl Huumlsnuuml Dağlarcarsquonın Yaşam Oumlykuumlsuuml (Yalccedilın R


18

Yuumlreğir) Dağlarcarsquonın Sanatı ve Yapıtlarıyla İlgili Accedilıklamaları (M Uumlnluuml Ouml Kılıccedilarslan N Oumlzer) İncelemeler (Duumlşuumlnce Yapısı A Behramoğlu K Ccedilubuk Şiir Kuramı Ouml İnce Toplu Değerlendirmeler N Alpay O Kacirchyaoğlu O Koccedilak Ş Aktaş D Hızlan M Ş Onaran F Andaccedil H Karakuş M Cengiz M Koumlz A Kalender P Aka E Alkan V Timuroğlu Yapıtlarında Toplum Sorunları Ouml Yağcı A Oumlzer K Oumlzer S Sezer E Canberk Yapıtlarıyla İlgili İncelemeler Destanlar B Asiltuumlrk İ Kıbrıs Havaya Ccedilizilen Duumlnya M Oumlneş Ccedilocuk ve Allah M R Şirin H Haşal A Afacan A Timuccedilin S K Bayıldıran B Tarıman S Maden T Abacı T Goumlnenccedil Ccedilakırrsquoın Destanı M C Doğan Taş Devri A Ada Batı Acısı Y Pazarkaya Aylam T Uccedilarol Şeyh Galibrsquoe Ccediliccedilekler C Fedai Ağıtlar G Emre Sığmazlık Gerccedileği M Asa) Şiir Ccediloumlzuumlmlemeleri (M Aydınkal M Durak V Ccedilolak G Oumlzmen) Dil (Ouml Soumlzer T Yeşilyurt V S Yelok Ouml Demircan) Anılar Goumlruumlşler (A E Mısırlı K Ateş C Bektaş O Caymaz A Miskioğlu M Başaran E Berkoumlz M Ccedilelik T Goumlnenccedil) Oumlluumlmsuumlzlerin Goumlzuumlnden Dağlarca (K Ertop) Fazıl Huumlsnuuml Dağlarca Kaynakccedilası Bu değerli bir tuumlr armağan kitapta 65 dolayında yazıyı ayrı ayrı anlamak değerlendirmek işine girmeyecek kendimce oumlnemli bulduğum birkaccedil yazıyla cebelleşeceğim

Yaşamoumlykuumlsuuml ve kendi anlatılarından ccedilocuk Dağlarcarsquoyı kuşatan aile iccedili şiir ortamını (ldquoevimizdeki şiir havasırdquo) bir kenara yazalım oumlnce ldquoEvde şiir yazmayan yokturdquo (21) Ayrıca Dağlarca ağzından şunu da ldquoŞiirdeki usun iccedilindedir oumllccediluumllerim uyaklarımrdquo ldquoUyak konusu şiirin lsquoulusalrsquo yapısıyla ilgili ayrı bir konudurrdquo ldquolsquoHaydirsquolerde soumlylemek istenilenin dışında tek harf yokturrdquo (36) Bir yerde de şoumlyle demiş ozanımız ldquoDestanlarımda insanlar arasındaki barış kardeşlik oumlzguumlrluumlk yurt oumlzguumlrluumlğuuml amaccedillanmıştır Kurtuluş Savaşırsquomızı anlatan buumlyuumlk oylumlu yapıtta bile bir damla kan yokturrdquo (36) Bu duumlşuumlncesine katılmakta guumlccedilluumlk ccedilektiğimi soumlyleyebilirim

Oumlzdemir İncersquonin (Fazıl Huumlsnuuml Dağlarca ve Geleneğin Arka Yuumlzuuml s50-57) yazısının girişinde yaptığı benzetme yerindedir ldquoŞiiri aramamış onu her nasıl ise bulmuştur Şiiri salgılamıştırrdquo (50) Dağlarcarsquonın şiir seruumlvenini lsquoezberleme-unutmarsquo doumlnguumlsuuml olarak oumlzetleyen İnce ozanın ldquoilk şiirlerinde bile Yahya Kemalrsquoin bulduğu iddia edilen lsquoTuumlrk şiirinin geleneksel sesirsquone bağlanmamış ama geleneksel de diyebileceğimiz genelgeccediler bir biccedilim ve bu biccedilimin uumlrettiği sesi kullanmıştırrdquo diyor (52) Ona goumlre Dağlarca ilk iki kitabında ldquogeleneğin iccedilinde yazmaktadırrdquo (53) Ccedilocuk ve Allahrsquoa eleştirisi budur İki kitap da ldquoevrensel şiirsel soumlylemin farkında değildirrdquo Uyaklama yordamı ldquomanzume havası verirrdquo (53) İlk uumlccedil yapıtı buluşturan ortak payda lsquomistik boyutrsquo lsquometafizikrsquotir Bunlardaki ldquohiza ve istikametini gelenekte bulan şiirlerini her tuumlrluuml hazır bilgi ile yazdı Acircsursquodan itibaren şiirlerinde bilgiyi keşfetti hazır bilgiyi şiirsel bilgiye doumlnuumlştuumlrduumlrdquo (57) Yargısı şudur ldquoİlk uumlccedil kitabı değil (araya başka kitaplar girse de) onlardan sonra gelen F H Dağlarcarsquoyı duumlnya şairi yaparrdquo Goumlzde kitapları Acircsu Batı Acısı Hoorsquolar Uzaklara Giyinmek (Sığmazlık Gerccedileği)rsquodir Oumlzdemir İncersquonin Şiirsel soumlylemi Dağlarca Batı birikiminden oumlzuumlmsememiş kendi başına yeniden bulmuştur ve (şiirde) devrim ldquooumllccediluumlluuml uyaklı biccedilimsel biccedilim değil şiirin iccedilerdiği kapsadığı soğurduğu sindirdiği oumlzrsquoduumlr Şiir metninin şiirsel mesajıdır Şiirde devrim olabilmesi iccedilin beş duyumuzun algılama suumlrecinde de bir devrim olması gerekmektedirrdquo (57)

İki Dağlarcarsquoda (58-61) Necmiye Alpay Dağlarcarsquonın lsquomodernizmrsquoiyle Cumhuriyetin modernizmini birbirinden ayrıştırmak iccedilin cerrah ccedilabası iccedilerisinde ldquoDağlarcarsquoda gerek ulusal izleklerde gerekse dilsel yalınlık meselesinde belirleyici olan cumhuriyet youmlnetiminden kaynaklanan bir ahlaki zorlamadan ccedilok kendi iccedilsel ve duumlşuumlnsel youmlneliminde ccedilocukluğu ve halk oluşu doğal doğaya bitişik ve yalın olanı oumlnemsemesidirrdquo (59) Dağlarcarsquoyı Cumhuriyetrsquoten boumlylece kurtarabildi mi kuşkulu


19

Orhan Kacirchyaoğlu (Dağlarcarsquonın lsquoGeccediliş Doumlnemirsquo Ne Anlama Geliyor 62-68) İncersquonin tersine Ccedilocuk ve Allahrsquota ozanın ldquoTuumlrkccedile şiirde bir yenilik ve muumlkemmeliyeti yakalardquodığını yazıyor ldquoYepyeni bir imge evreni kurmuştur Şiirde metafizik bir algı ve duyumsamanın yollarını aralamıştır bu kitap Baskın olansa sezgileri duumlrtuumlleri ve hayal guumlcuumlduumlr (hellip) (B)enzerine rastlanmamış bir gizemciliği işaretliyordurdquo Ama bu kitabın accediltığı damarı izleyen şair de olmamıştır ldquoKendi iccediline doğru katlanıp yeniden vuumlcut bulan bu sarmal şiir hep ufuk accediltı haritasını ccedilizdi ama bunun iccediline sızmak bu şiire hiccedil nasip olmadırdquo (62) Destansı kitapları iccedilin Kacirchyaoğlursquonun yargısı accedilık kesin ldquoAma ne yazık ki bu kitapların buumlyuumlk ccediloğunluğu resmi tarihin guumlzellemesi niteliğindeydi Şairin o sonsuz zengin evreni bir hapsoluşa doğru gitmekteydirdquo (63) Bu tutukluluk doumlnemiyle birlikte Dağlarca ldquokendi şiir oumlzuumlnden (hellip) uzaklaşmaya başlamıştır Nitekim bu ikilik bu nuumlve metafizik koumlkenli asıl şiirinin sekteye uğramasından ccedilok varoluşundaki ideolojik basınccedil oumlnyargı ve ikilemleriyle bir boşluk doumlnemini bu yeni accedilılım gibi goumlzuumlken ideolojik oumlzle doldurmaya ccedilalışmasıdır Hatta bazen bir zanaatkacircrrsquoa doumlnuumlştuumlğuumlnuumln hiccedil farkına varmadanrdquo (63) Bu tutarsız genelleme ve (oumlzuumlr dilerim) kavramsal ccedilarpıtmadan sonra eleştirisini lsquodilsel değişim sancısınarsquo taşımasa olmazdı Kacirchyaoğlu ldquoAma işin ilginci bu yeni Tuumlrkccedileyi şiirinde belki en iyi estetize edebilen de odurrdquo (64) Acılı bir ccedilatışkıdan soumlz eder Merkezin Tuumlrkccedilesi kırın Tuumlrkccedilesi ve Oumlztuumlrkccedile arasında Ona goumlre 1949rsquodan sonra ldquoresmi bir tarihi kutsamasının yanında şiirinin incelikli ustalık dolu patikalarından ccediloğu kez uzaklaşıp duumlz bir yolrsquoa girmesi şaşırtıcıdırrdquo (66) Kacirchyaoğlursquona şaşırtıcı gelen şudur ldquoAma lsquoCcedilocuk ve Allahrsquoı yazmış bu kadar yetkin bir şairin resmi soumlylemlere bu denli kilitlenişi (hellip)rdquo (67) Kacirchyaoğlursquonun İncersquoyle buluştuğu bir nokta ise Acircsu ccedilıkışı ldquoMetafizik oumlğelerle pozitivist algının şiirdeki lsquobuumlyuumlluumlrsquo iccedil iccedileliği ortaya olağanuumlstuuml soru yuumlkluuml şiirler ccedilıkarmıştırrdquo (68) Koumltuuml olansa Orhan Kacirchyaoğlursquonun elindeki oumlnsel (a priori) kalıp (şablon klişe abak)

Kacirchyaoğlursquonun yazısını duumlşuumlnguumlsel hısımı Orhan Koccedilakrsquoın yazısının (Dağlarca ve lsquoEtkilerrsquo Sorunu 69-77) izlemesi rastlantı mı Koccedilak Dağlarcarsquonın yorumlar arasında sıkıştığını ileri suumlruumlyor Benzeri olmayan oumlzguumln bir yazar (Ataccedil Suumlreya) ve Nedim-Yahya Kemal-Nacirczım Hikmet geleneğinin suumlrduumlruumlcuumlsuuml (M Fuat) Bu yorum ccedilabaları savrukluk olarak nitelenebilir ona goumlre Uzun yazıda bir iki dipnotla oumlzellikle ilgiliyim Sayfa 73rsquoteki 3dipnotta ilginccedil bir yargısı var Koccedilakrsquoın bunu herkes bu kolaylıkla veremez ldquoUtanccedil ile succedilluluğu ayırt etmek gerek Utanccedil Cemal Suumlreyarsquonın mıntıkasıdır ve tatlı lezzetli bir duygu olarak belirir Daha buumlyuumlk bir mutluluğun ya da hazzın oumln hazırlığı gibidir Uyarrsquoda utanccedil varsa bile hemen succedilluluğa lsquoevrilirrsquo Onu suumlrekli negativizme zorlayan sancılı kemirici bir duygu Bu yazının asıl konusu olan buumlyuumlk şairin buumlyuumlkluumlğuumlnuumln bir kısmıysa bu iki duyguya da ihtiyaccedil duymamasıyla ilgili bence Genel bir ruhsal ve bedensel kamaşma Dağlarca iccedilin yeterli olmuş gibidirrdquo Koumlyuumln karşısında eziklik izleğine bağlı olarak Dağlarcarsquoya yer arayan ve onun lsquoşehir şiirlerinirsquo Ccedilamlıbel ile Kuumllebi arasına yerleştiren Koccedilak ustası Necip Fazılrsquoı bu konuda ccedilok aştığını belirtir (75) Neredeyse Cumhuriyetin kozmopolitizminin sancısını ccedilektiğini ideolojinin succedilluluğunu taşıdığını bu succedilluluğun onu kollektif projeye iliştirdiğini (anti-kozmopolitizm) demeye getiriyor ldquoDağlarcarsquonın şiiri bu duumlğuumlmlenmeyi hem kaydediyor hem de daha guumlccedilluuml bir ccedilekimin varlığına işaret ederek onu kısman huumlkuumlmsuumlzleştiriyordu Oumlluumlme zaten gebedir bu namuslu koumly bu namuslu geccedilmiş beni şehirlerin hayat denilen altın piccedili ccedilekiyorrdquo (77) Ona goumlre Acircsursquodan sonra Dağlarca şiiri gevşemiş şehrin yerini lsquokozmosrsquo almıştır Kacirchyaoğlu gibi Dağlarca şiirini ccediloumlzuumlmlemek iccedilin Cumhuriyetrsquoi tokatlamadan edemeyen iki dev () eleştirmenimizden oumltekisi Orhan Koccedilak Dağlarcarsquoyı aradan sıyırıp kurtarma ccedilabalarında bana goumlre pek başarılı olmasa da (elmalar armutlar fena halde karışıyor)


20

bu ağırbaşlı () yazısının sonuna duumlşuumlrduumlğuuml dipnotu alıntılamadan geccedilemeyeceğim ibret-i acirclem iccedilin 8dipnotta yenen naneye bakar mısınız ldquoGenel Kurmay artık ne zaman bir şiir oumlduumlluuml accedilacak Sadece başarısız ressamlar değil bazı en buumlyuumlk şairler de Harbiyersquoden ccedilıktı Bazı oğullar da bu kategoride Juumlride Oumlzdemir İnce Ataol Behramoğlu ve Tahsin Yuumlcel olabilir Belki Fuumlsun Akatlırdquo (77) Dipnotlar okunmaz mı Saygısızlıktır

Ccedilocuk ve Allahrsquota şiir dili ve soumlyleyişle lsquobenrsquo ccedilevresinde kozmik duumlnya arasındaki ilişkiler (sonsuzluk Tanrı varlık ben) imgelenir diyen Şerif Aktaş (lsquoCcedilocuk ve Allahrsquotan lsquoToprak Anarsquoya Fazıl Huumlsnuuml Dağlarca 78-82) ozanın bir duygu durumunu aşama aşama gelişimi iccedilinde yansıtmadığını belli bir andaki goumlruumlnuumlşuumln Divan şiirinde olduğu gibi değişik youmlnleriyle betimlendiğini soumlyluumlyor

Ahmet Soysal ve İnci Enginuumlnrsquouuml kaynak olarak kullanan Doğan Hızlan (Dağlarcarsquonın Kuşatıcı Şiiri 83-89) ldquosoğuk mesafeli ama olağanuumlstuuml etkileyici bir erotizmrdquoi ıskalamıyor (85) ve şoumlyle diyor ldquoDağlarcarsquonın şiir duumlnyası nasıl başladıysa oumlyle devam etti Belki de onun ustalığının gizi buradır Gelişme goumlstermedi ccediluumlnkuuml ilk şiirinden son şiirine kadar yakalamayı başardığı eş seviye gelişmiş bir şiirin en buumlyuumlk ispatıydı İmge yapısı dize kuruşu soumlz dizimi ilk şiirden itibaren aynıdır ama buna karşılık bu aynılık temarsquoda konularda ccedileşitlenirrdquo (85) Yine katılması guumlccedil bir yargı benim accedilımdan

Mustafa Şerif Onaran iccedilin (Dağlarcarsquonın Şiirini Anlamak 90-96) Dağlarcarsquonın şiiri ldquoccedilocuğun bilinmez evreninden evrenin uzağındaki bir yıldıza toprağın yalnızlığından o toprağa karşı insanın yazgısına o toprağı yurt haline getirmek iccedilin girişilen savaşlara oumlluumlme karşı direnirken insanın kendiyle Tanrırsquoyla giriştiği savaşıma insanlığı yok etmeye youmlnelik koumltuumlcuumll girişimlerden iccedil duumlnyanın aydınlığına ccedilekilerek kendini tanımanın dinginliğine Tuumlrkccedilenin buumlyuumlsuumlnden imge zenginliğine doğru dilin guumlcuumlne inanmanın ccediloğalttığı bir insanlık destanırdquo iken (96) Feridun Andaccedil iccedilin (Dağlarcarsquonın Şiir Evrenine Bakış 97-101) ldquovaroluşsal bir yolculukturrdquo (97) Andaccedilrsquoın yazısı bu derlemenin en oumlnemli yazılarından biridir Ona goumlre ldquoSoumlzuuml ve duumlşuuml şiir(in)de boumlylesine iccedilselleştirerek lsquonesnersquoleştiren bir başka şair yokrdquo (101)

Metin Cengizrsquoin yazısının (Fazıl Huumlsnuuml Dağlarca Şiirine Kuş Bakışı Değiniler ya da Farklı Okumalar 109-115) bir iki yerinde yerimden hoplamışım bayağı Şu tuumlmce iccedilin ne diyeceğimi bilemiyorum ldquoKısaca Nazım ne denli sınıfsal duruyorsa Dağlarca ulusal soumlzcuuml olma youmlnuumlnde konuşlanmıştırrdquo (113) Dağlarca ona goumlre devletin yapısına zuumlmre ve sınıflar arasında sorunlar accedilısından bakmamıştır Buumlyuumlk şairliği yapıtının niteliğince sorunları ulusal ccedilerccedilevede kavrayışından kaynaklanır Uumlccedil kitabı ayırır Cengiz Ccedilocuk ve Allah Acircsu Haydi

Erdoğan Alkan (Bozkırrsquoın Destancısı Gizemrsquoin Şarkıcısı 136-142) Garipccedililerrsquoden başka olarak Dağlarca şiirinde ilginccedil bir oumlzelliği saptar ldquoOysa genccedil Dağlarcarsquoda dize yoğunluk bozulmasın soumlzcuumlklerin bilinccedilaltından bilince akışına oumllccediluuml ve uyak engel olmasın diye oumlzguumlrleşir Oumlnemli olan budur oumlzguumlr dizeyi Garipccedililerden oumlnce kullanmış olması değilrdquo (137) Alkan Ccedilocuk ve Allah iccedilin lsquosuumlpernatuumlralizmrsquo kavramına başvuruyor (138)

Vecihi Timuroğlursquonun oumlnemli ve tartışmalı yazısı (Fazıl Huumlsnuumlrsquonuumln Şiirinde Oumlzdekccedili Duumlnya Goumlruumlşuuml 143-169) Dağlarcarsquoyı gizemci şair yapan anlayışlara verilmiş bir yanıt Ona goumlre bu anlayıştakiler genccedil Fazılrsquoda doğa-doğauumlstuuml ccedilelişkisine saplanıp kalıyorlar oysa şiiri oumlzdeksel yaşama doumlnuumlşle tamamlanmaktadır Hemen duumlnyaya doumlnmuumlştuumlr (144) İlk şiirlerinde accedilıklamaları en guumlccedilsuumlz yanını oluşturur Dağlarcarsquonın Ama dışyapı duumlzguumlsuuml kurgu bundan ccedilok etkilenmez 50rsquolerden sonra eleştirel gerccedilekccedililiğe (toplumcu) yakınlaşan Dağlarca Tuumlrkccedilede yer yer savruktur ve tarihi oumlzdekccedili diyalektik bir goumlruumlngeye yerleştiremez Son doumlnemlerinde ldquosanki


21

kendisi iccedilin şiir soumlyluumlyor gibidirrdquo (164) Timuroğlursquona goumlre de şiirinde gerccedilek doumlnuumlşuumlm Acircsu iledir

Mustafa Ruhi Şirin Dağlarcarsquoya sağdan bakışın tipik oumlrneklerinden birini verdiği yazısında (Dağlarca Şiirinde İki Ccedilocuk Goumlvdesi 224-229) Cemal Suumlreyarsquoya katılarak Dağlarca şiirinin gittikccedile soyutlaştığını (224) Ebubekir Eroğlursquona katılarak kozmik bakıştan uzaklaştığını ve nedeninin Eroğlursquonun belirttiği uumlzere ldquoccedilağrışım zenginliği kazanmamış kelimelere fazlaca yer vermesirdquo (226) olduğunu soumlyluumlyor ve bunu ldquoısıdan uzaklaşmardquo olarak adlandırıyor Acircsursquodan sonra ses ve ısı azalması soumlz konusu Şirinrsquoe goumlre Bu durum toplumcu şiir doumlnemlerinde doruk yapmıştır Son doumlnem ccedilocuk şiirleri de bundan payını almıştır

Hilmi Haşalrsquoın (Şiirin Sonsuz Ccedilocukluğu Fazıl Huumlsnuuml Dağlarca 230-235) yorumuna katılmamak zor ldquoDağlarca şiiri denince anlamlı yalın soumlylemin izlek ccedileşitliliğiyle imge ccedilarpıcılığıyla okura en kestirme yoldan ulaşan şiir anlaşılır Zira Dağlarcarsquonın şiiri hem kalabalık hem de yalnız bir evreni iccedilerir Okuyanda bıraktığı ilk etki dilin ulaştığı ccedilağrışım ufkudur hecelerden oluşan goumlkkuşağıhellip Ne denli sade soumlylemle ve ne denli iletiyi goumlzeten buumltuumlnluumlkle sunulmuş bir şiir olduğu tartışılmaz Konuca (tematik) zenginliği soumlzcuumlkleri daha da bereketli kılıyor ve daha bir coumlmert paylaşıyor Dağlarca şiirinin doygun ve bilge tonuna uygun izlekle duumlnya ve doğa iccedilinden kaygı yansıtmaları derindeki ccedilocuğun guumlcuumlnden kaynaklanmaktadır Denebilir ki miras bıraktığı buumlyuumlk şiirin en temel oumlzelliği derinindeki sonsuz ccedilocukluktur Buumltuumln kitapları uumlzerinde yapılacak bir inceleme kazısı bu zenginliği daha da berrak goumlsterecektir Nerdeyse buumltuumln şiir seruumlvenine sinmiş duumlnya goumlruumlşuumlnuuml temsil eder dizelerdeki ccedilocuk ışığı insanoğlunun ruhsal gizemini yansıtır Dağlarcarsquonın soumlzcuumlkleri hep canlıdır kuştur ccediliccedilektir goumllgedir renktir kokudurhellip Bunların da oumltesinde ve etkin biccedilimde ccedilocuk merakını naifliğini duygu ve akıl zindeliğini barındırır iccedilerisinderdquo (230)

Afşar Timuccedilinrsquoin yazısının başlığını vermekle yetineceğim Benim İccedilin Dağlarca lsquoCcedilocuk ve Allahrsquo Şairidir (240-242)

Sabit Kemal Bayıldıranrsquoın yazısı (Dağlarca Kacircinatla Yaşıt Ccedilocuk 243-253) youmlntemiyle ilgimi ccedilekti Hem yapıtın değerlendirilmesine ilişkin sayısal verilere başvurması hem de Dağlarca şiirine ilişkin ilginccedil goumlruumlşleri yansıtması Dağlarca şiir ccediloumlzuumlmlemesinin veri boyutu uumlzerine oumlrneği az goumlruumllen bir makaleyi oumlnuumlmuumlze getiriyor Veriler Ccedilocuk ve Allahrsquoın yayıncılık duumlnyamızda yerine odaklı ve antolojilerde kitabın yerini ağırlığını araştırıyor oumlncelikle Bayıldıranrsquoın saptamalarından birkaccedil oumlrnek Necatigilrsquodeki şiir işccedililiği Dağlarcarsquoda yoktur ilk iki dize guumlcuuml ve uyaklama arkasından gelen dizelerle dolduruluyor Parccedila guumlzelliği yerini buumltuumln guumlzelliğine bıraktığı iccedilin şiiri (Ccedilocuk ve Allah Ağır Hasta) bunca sevilmiştir Onda oumlykuumlleme olmadığından betimlemeye yer verilmez Kimi soumlzcuumlk ve kavramları (Ccedilocuk ve Allah) Necip Fazıl ve Ahmet Hamdirsquoye oumlzguumlduumlr (suumlkun ruh guumlnah ebediyet ayna Allah altın sonrasızlık ruhtan bir heykel yıldızların mavi suumlkunu vb) Bir yerde Ahmet İnamrsquoa katılır ldquoİnamrsquoın Dağlarca şiirinde toplumcu doumlnemde de lsquomistik heyecanrsquoın suumlrduumlğuumlnuuml soumlylemesi ilginccedil bir saptamardquo (256)

Kitabın en oumlnemli yazılarından biri de Tahir Abacırsquonın Şiir Kitapları Soumlzluumlğuumlrsquonden alıntılanan Ccedilocuk ve Allah Boumlluumlmuuml (lsquoCcedilocuk ve Allahrsquo 268-269) 2 sayfa ama yoğun ve anlamlı doğru goumlzlemler saptamalar yargılar buumltuumlnuuml Tuumlmuumlnuuml alıntılamam gerekiyor gerccedilekte ama yapamayacağımdan bir tuumlmceyle geccediliştireceğim Ccedilocuk ve Allah iccedilin şoumlyle diyor ldquoSadece bir ccedilocuğun gelişimini değil lsquoinsanrsquoın bir yanıyla hayat iccedilinde bir yanıyla tuumlmel evren iccedilinde geccedilirdiği evrelerin odak yerlerini birleştiren bir parabol burdquo (269)


22

Ccedilok oumlnemli bulduğum bir diğer yazı da Celacircl Fedairsquonin (Dağlarcarsquoda Şiirin Rejenerasyonu Sorunu ve Şiirde Yeni Huumlnerler 311-318) Şeyh Galibrsquoe Ccediliccedilekler odaklı bu yazısında Fedai daha yazısının başında ozan iccedilin lsquoşair-i maderzatrsquo deyimini kullanıyor Nedeni Dağlarcarsquonın bambaşka ldquoşiir biccedilemlerinde muhteşem Tuumlrkccedilesiyle oumlyle ikacircmet ediyor ki ne ccedilocuk şiirlerini ne epik şiirlerini ne de kimi deneysel ccedilabalar taşıyan girişimlerini diğerlerinden daha tercihe şayanrdquo bulamayışımız (311) Oumlnemli olan şairin şiirini fetişleştirmemesi ldquoonda kendisi iccedilin vazgeccedililmez hayatiyeti kavramış bilincidirrdquo (312) Rilke adını anmadan onun rejenerasyon tasarını Dağlarcarsquoya taşıyan Fedai onun Tuumlrkccedilersquode ya da Mevlanarsquoda yaşamadığını olduğunu ileri suumlrer (ontoloji) (313) Oumlte yandan ldquoanlamın ve sesin birbirine olan refakati şair iccedilin de okur iccedilin de bilinccedilli bir şekilde lsquosorunlursquo kılınmıştırrdquo (316) ldquoKarşımızdaki yapının semantik tabakası en az yapı kadar girifttir Ancak iccedilinden ccedilıkılmaz da değildir Dikkatli bir goumlz Dağlarcarsquonın niyetini okuyabilirse kendi okuma girişiminde bir buumltuumlnluumlk oluşturabilir Bu da onun yorumudur yaratımıdırrdquo (316)

Meral Asa (Kozmo-Poetika Olarak lsquoSığmazlık Gerccedileğirsquo 326-338) bu ilginccedil yazısında şunları soumlyluumlyor ldquoEntelektuumlel iddiası yoktur Onun iccedilin lsquookulsuzrsquo anlamına gelen lsquoTek Başına Bir Okulrsquo efsanesi tuumlretilmiş (Hızlan196649) oumlvguuml muuml yergi mi olduğu anlaşılmayan bu lsquooumlzdeyişrsquo kuşaktan kuşağa aktarılarak yeni Tuumlrk şiiri eleştirisinde Dağlarcarsquoyı neredeyse lsquouumlmmirsquo bir ccedilizgiye yerleştirmiştir Dağlarca şiiri taklit edilmeye uygun değildir Onun iccedilin lsquoetkilememişrsquo ve lsquoetkilenmemişrsquo zannedilir Tuumlrk şiir eleştirisi iccedilin onun etkilendiği kaynakları keşfetmek muumlmkuumln olmamıştır Bu kaynakların kazısına ccedilıkabilmiş tek ccedilalışma Berlinrsquoli bir filoloğa aittir (Kraft 1978) (hellip) Dağlarca şiiri daha ccedilok şairlere ve dilcilere hitap ederrdquo (336-7)

Mustafa Durakrsquoın oumlnemli yazısını da en azından burada imlemek isterim Edimsel Anlam- Fazıl Huumlsnuuml Dağlarca Şiiri 346-367)

Yine ilginccedil bir yazı Veysel Ccedilolakrsquoınki Dağlarcarsquoda Poetik Arayış lsquoFiilsiz Duumlnyarsquo 368-372

Oumlnay Soumlzer yazısında (Dağlarca ile İlk ve En Eski Soumlzuumln İzinde 382-385) şoumlyle diyor ldquoOnun şiirinin palimsest etkisi belirsiz anlamlı lsquosuumlrezrsquo lsquoAcircsursquo vs gibi soumlzcuumlklerin silindiği iccedilin okunamayan ilk soumlzuumln yerine yazılmış olmasından doğmaktadır Buumltuumln bu soumlzcuumlkler gevşek dokulu fakat aynı zamanda devrikleştirilebilir soumlzcuumlk duumlzeninin iccediline alınmıştır Bu da onların en son belirlenimlerine kavuşması iccedilin değil kendi anlam olanaklarına accedilılmaları iccedilindir Şiirsel tuumlmcenin oumlznesi de boumlylece goumlreli olarak kendisinden sonra gelen tuumlmce parccedilalarından bağımsızlaşır Ancak bu kopma artık bundan boumlyle ilk soumlzuumln belirsizlik iccedilinde belirlenebilir ccedilağrışımlarıyla artık duyulmayan fakat tam da duyulmama nedeniyle yeniden duyulacak olan ccedilınlamasıyla bir ilişki demektir İlk ve en eski soumlzuumln dirilmesi şiirin ta kendisi oluyorsa bu oumlyle olduğu gibi bulunduğu iccedilin değil birccedilok deneyişler ve az rastlanan oumlrneklere goumlre yeniden icat edilmeye izin verdiği iccedilindirrdquo (384-5)

Veli Savaş Yelok (Dağlarcarsquonın Dili Uumlzerine 389-393) yazısında yanlış bir (dural) dil kuramından yola ccedilıkıp Dağlarca dili değerlendirmesi yapıyor

Oumlmer Demircan (Dağlarca ve Tuumlrkccedile 394-434) ldquosoumlzluumlğuumlnden dışladığı yabancı soumlzcuumlkler işini oldukccedila guumlccedilleştirmişrdquo diyor (397) Ona goumlre Dağlarca ldquodil devrimine başlangıccedilta uzak kalrdquomıştır (398) 1951rsquoden sonra (Anıtkabir) oumlz Tuumlrkccedileci tutumunu sorgulayan ozan iccedilin buumlyuuml bozumu gerccedilekleşmiştir İkinci Yenirsquoyle oumlrtuumlşen bu doumlnemde ldquoartık Dağlarca yalnızca oumlz Tuumlrkccedile soumlzcuumlkler biccedilimler ile dizimsel işlemler kullansa da o yolun şairleri de benzer işlemler kullandığı iccedilin Dağlarcarsquonın İkinci Yeni soumlzel işlemlerinden etkilendiği soumlylenebilir Yoksa lsquoiccedilten iccedile oumlyle bir oumln hazırlık yapmışrsquo mı demelirdquo (400) Uzun ve oumlnemli dil ccediloumlzuumlmlemesinin bir yerinde


23

eleştirisi şu (Bence haksız) ldquoYeni biccedilimlere anlam yuumlklemek iyi de şiirde onlara ccedilağrışım bağlamak sanıldığınca kolay değilrdquo (410) Hatta Demircanrsquoa goumlre kimi yerlerde salt ldquouyak amaccedillı yapay bir seccedilim oumlne ccedilıkıyorrdquo (410) Demircan yazısından (kuramsal bağlamda) biraz duumlşkırıklığı yaşamadığımı soumlylemeyeceğim Ama kuram bağlamı derken aslında demek istediğim kuram-edim (kılgı eylem fiil) bağlamı Yani dilin uygulamada (pratik) gerccedilekleşimi

2014 yılında Caddebostan Kuumlltuumlr Merkezirsquonde (CKM) bir Dağlarca 100 Yaşında

sergisi gerccedilekleştirildi ve Yapı Kredi Yayınları serginin tanıtım kitapccedilığını (katalog) bastı Derli toplu nitelikli bir yayın olarak Dağlarca hakkındaki kaynakların iccedilerisinde geccedilmesi doğal Yasemin Arpa ve Ertan Mısırlırsquonın sunuş ve giriş yazılarından sonra bol fotoğrafla beslenen kitapccedilık sergi iccedileriğini bire bir sunuyor

Bana goumlre Dağlarca hakkında kaynaklar iccedilinde en yakın tarihli (2015) ve en

yetkini dizgesel bir tuumlmluumlkten yoksun olsa da Haydar Erguumllenrsquoin Dağlarca İccedilin 94 Cuumlmle adlı yapıtı Belki gelecekte Dağlarca hakkında bir ccedilalışmaya evrilebilecek bu kitap Erguumllenrsquoin kişisel Dağlarca notlarının birikimi ve sunumu şimdilik Ama saptamaları yargıları arkasındaki başvuru kapsamı sanırım zamana yayılarak duumlşuumllmuumlş bu notları ayrıcalıklı kılıyor Bir yargı tuumlmcesini onunla ilgili bir yorum izliyor ve toplam 94 tuumlmce soumlz konusu İlkinde kitabın yapısını ve youmlntemini anlatıyor (1Dağlarca bu cuumlmleleri kesinlikle beğenmezdi) Ona goumlre ldquobu kitabı Dağlarca goumlrse okusa kesinlikle beğenmezdirdquo (10) 2 tuumlmce şu ldquoDağlarcarsquonın zirvesi Dağlarcarsquodırrdquo (11) Burada Erguumllen en sevdiği Dağlarca kitabının Ccedilocuk ve Allah en sevdiği şiirin ise bu kitaptaki Ağır Hasta olduğunu soumlyleyerek artık sarsılmazca yerleşik ortalama kanıyı paylaşıyor 3 tuumlmce Dağlarca şiirinin ldquoaşkın ve bilgeliğin en yuumlksek birliğirdquo olduğu youmlnuumlnde (13) 4Dağlarca evrensel bir yuumlrekle sevmenin şiirini yazmıştır (14) Dağlarcarsquonın evren sevgisi lsquoinsancılrsquolığa sığmaz 5 tuumlmce Dağlarca tek başına bir şiir uumllkesidir (15) Bu tuumlmcesini Oumlzdemir İnce ile doğruluyor Erguumllen ldquoKendi başına bir ulus idirdquo (Oumlİ 15) 6 lsquoBaşkalığın tehlikesirsquone rastlanmaz Dağlarcarsquoda Sayısız şiir yazmasına karşın yine Dağlarca olarak kalmıştır oumlyle ccediloktur ki başkası olması olanaksızdır (16) 7 Dağlarca tek başına bir okuldur Doğan Hızlanrsquoın soumlzuuml İlginccedil olan bir oumlğrencisinin olmaması Ardılı yoktur Yoksa Suumlreyarsquonın yazdığı gibi ldquoDağlarca etkisine giren herkes şiiri bırakmışrdquo mıdır (17) 8Dağlarca okulunun tek oumlğrencisi şiirdir Dağlarca şiiri eğitir dili eğitir Canavarı evcilleştirir (18) 9Dağlarca iccedilin şiirden başka yazı yoktur Yazmak şiir yazmaktır yazı şiir şiir yazıdır Hatta başka bir yaşam da yok Şiir yaşam yaşam şiirdir (19) 10Dağlarca tepeden tırnağa şiirdir ldquoYapıtlarımın hepsi bakışlarımdır benim Onlarla goumlrmek isterken goumlruumlnuumlruumlm derdquo (Dağlarca) (20) 11Dağlarca en lsquogenccedilrsquo iki şairden biridir Diğeri İlhan Berkrsquotir 12Dağlarca her zaman lsquoyenirsquo bir şairdir Her şeyi erken yani oumlnceden yazmıştır Bu nedenle buumlyuumlkluumlğuuml hep kabul edilecek ama anlaşılamayacaktır 13Bir lsquoDağlarca Enstituumlsuumlrsquo kurulmalıdır 14Dağlarca tek başına bir lsquoantolojirsquodir Şiir antolojilerinde yer almak istememesi belki bundandır 15Dağlarca bir lsquobaşyapıtrsquodır 16Dağlarca iccedilin duumlnya duumlzyazı evren şiirdir 17Dağlarcarsquonın yazdığı bir lsquometa-şiirrsquodir ldquoDağlarca şairliğin de şiirin de oumltesinde bir konuma sahiprdquo (27) 18Dağlarca bir lsquoduumlşuumlnce şiirirsquo yazar ldquoVarlığı sorgulayan fizikoumltesini kurcalayan ve imgelerle duumlşuumlnen bir filozof goumlruumlruumlz Dağlarcarsquodardquo (28) 19Dağlarca belki de bir lsquoŞamanrsquodır ldquoDoğaya bunca yakın her şeyini doğadan devşiren bir başka şair anımsamıyorumrdquo (29) 20Dağlarcarsquonın şiiri


24

lsquoilkelrsquo bir şiirdir ldquoCcedilocuk ve hayvan Dağlarca şiirinin iki ana temasıdır (hellip) Ccedilocuk saflığı oumlzuuml hayvansal ilkelliği yabanıl olanı imlerrdquo (30) 21Dağlarca bir lsquosınavrsquodır (31) 22Bir Dağlarca mı ccedilok Dağlarca mı ldquoEvet lsquobirrsquo Dağlarca var ama onun iccedilindeki lsquoccedilokrsquoluğu biz değil o değil ancak Tanrı bilebilirrdquo (32) 23Dağlarca şiirinin yaşı yoktur ldquolsquoTarihrsquoe değil zamana koumlk salmıştır diyebileceğimiz boumlyle bir şiirin elbette lsquoyaşırsquo da olmayacaktırrdquo (33) 24Dağlarcarsquoda lsquogenccedillikrsquo kadim bir kavramdır 25Dağlarca yok artık okuyabiliriz Kim onun tuumlm şiirlerini okumuştur Belki Ahmet Soysal (35) 26Dağlarca lsquooumllduumlkten sonra da yaşayacakrsquo 27Tuumlrkccedile Dağlarcarsquoya yetişmeye ccedilalışacak ldquoTuumlrkccedile lsquouluslararasırsquo bir dil olamadı ama Dağlarcarsquonın sayesinde lsquoevrenrsquosel bir dil oldu Zaten şiirsel bir dildi Dağlarcarsquoyla lsquogoumlkselrsquo bir dil de oldu Doğasal bir dil ccedilocuksu bir dil oldu bitki dili hayvan dili ccediliccedilek dili ağaccedil dili de oldurdquo (37) 28Dağlarca apayrı bir lsquoTuumlrk şiirirsquoydi ldquoBuumltuumln Tuumlrk şiiri Heybeliadarsquoysa soumlzgelimi Dağlarcarsquonın şiiri tek başına bir Buumlyuumlkadarsquodırrdquo (38) 29Dağlarcarsquonın şiiri bir buluşmadır ldquoGeleneği olmayan iki şairden biridir Diğeri Ece Ayhanrdquo (39) 30Dağlarca son mektubunu Sait Faikrsquoe yazdı (40) 31Dağlarca lsquoadanmışrsquo bir şairdir Nazım gibi o da buumlyuumlk yaşam şiirine varlığıyla katıldı (41) 32Dağlarca lsquoimgeleriyle duumlşuumlnuumlrrsquo (42) 33Dağlarca lsquogeleceğin şiirirsquoni yazmıştır ldquoNasıl okuyacağız Elbette son ccedilocukluktan ilk ccedilocukluğa doğru yani son yapıtından ilk şiirlerine doğrurdquo (43) 34Dağlarcarsquoyla bir lsquoşiir ccedilağırsquo kapandı 35Dağlarcarsquonın en sevdiğim şiiri hacirclacirc lsquoAğır Hastarsquodır 36Dağlarca şiiri şairler kadar felsefecileri de ilgilendirmiştir (51) 37Dağlarcarsquoya goumlre lsquoSoumlzcuumlkler olmazsa insanlar yokturrsquo ldquoİnsandan oumlnce vardı soumlzcuumlkler şiirrsquoden sonra da olacaklarrdquo (53) 38Dağlarcarsquonın yazdığı lsquoaccedilık şiirrsquodir Erguumllenrsquoin kastettiği Dağlarca şiirinin lsquodışarlıklırsquo olduğu Evrene accedilıklık ve evrenin şiirine accedilıklığı (54) 39Dağlarca etkilemez fena ccedilarpar Dağlarca şiir atamız Erguumllenrsquoe goumlre ldquoYalnızca benim değil ama pek ccedilok şairin ccedilok etkilense de bu etkiyle yazabileceği bir şiir değil Dağlarcarsquonınkirdquo (55-6) 40Dağlarca lsquokaranlık yolunda yalnızrsquodır Mehmet H Doğan şoumlyle demiş ldquoDağlarcarsquonın ilk kitabı Havaya Ccedilizilen Duumlnyarsquodaki (1935) bazı şiirler dışında yerli ya da yabancı herhangi bir şairden ya da akımdan etkilendiği soumlylenemezrdquo (57) 41Dağlarca iccedilin lsquoDildeki Bilgisayarrsquo dildeki doğa demektir (58) 42Dağlarca sondan başa doğru okunmalıdır Erguumllenrsquoe goumlre Dağlarca yapıtı olgunluktan ccedilocukluğa evrildi bu yuumlzden sondan başa okumalı onu (Doğan Hızlan da genel olarak boumlyle bir okuma oumlneriyor sanırım) (59) 43Dağlarca en lsquobuumlyuumlkrsquo ve en lsquokuumlccediluumlkrsquo şairimizdi ldquoHep ccedilocuklara goumlz kırptırdquo (60) 44Dağlarca lsquoccedilokuluslursquo bir şiir yazdı (61) 45Hurufi alfabesinin ilk buumlyuumlk harfidir Dağlarca ldquoBir sonsuzluk alfabesini yazmaya ccedilalışırrdquo (62) 46Dağlarcarsquonın duumlşuumlnceleri resmicirc şiiri sivildir ldquoDağlarca şiiri uumlzerine okuduğum yazılarda hiccedil lsquoironirsquo geccedilmiyor fakat bazen asıl ironi şiirlerde değil şairiyle şiiri arasındaki ilişkide benzerlikte ya da farklılıkta aranmalıdır Tıpkı Dağlarcarsquonın goumlruumlşuumlnuumln resmicirc şiirininse belki başka şairlerin hiccedilbirinde olmadığı oumllccediluumlde sivil olması gibi Fakat buradaki lsquosivilrsquoliği kendileri de zamanla değil hemen lsquoresmicircrsquoleşen guumlnuumlmuumlz sivilleri ve sivilliği gibi okumamak ve anlamamak kaydıyla Yoksa Dağlarcarsquonın hem hatırasına hem de şiirine saygısızlık olur boumlyle bir tanımrdquo (64) 47Dağlarca buumlyuumlk bir şakadır ldquoDağlarca Ccedilocuklar gibi doymak ve yetinmek bilmeyen ccedilocuklar gibi hırccedilın ve yine ccedilocuklar gibi neşeli muzip dalgacı şen Şimdi bana oumlyle geliyor ki boumlyle bir şiirin imkacircnı yoktur boumlyle bir şiir yazılmamış boumlyle bir şair yaşamamıştır 150 civarında şiir kitabı da ona ait değildir Tuumlrkccedileyi de uzay katına o ccedilıkarmamıştır Buumlyuumlk bir ccedilocuktur Dağlarca buumlyuumlk bir şakadırrdquo Erguumllen ekliyor Şimdi Dağlarca okumanın zamanıdır ldquoBuumlyuumlklenme değil buumlyuumllenme zamanıdırrdquo (65-6) 48Dağlarcarsquoyla şiir sonsuzluğu saymayı oumlğrenmiştir (67) 49Dağlarcarsquonın buumlyuumlkluumlğuumlnde destansı bir yan vardır ldquoİyi şair iyidir Buumlyuumlk şair zordur Kendine de zordur şiire de zordur okura


25

da yazana da başka şairlere de zordurrdquo (68) 50Dağlarcarsquodan İccedileri Sait Faik (70) 51Başka bir Ccedilakırrsquoın şiiri Sait Faik genccedil şair Dağlarcarsquoyı beğenirmiş lsquoİccedileri Sait Faikrsquo buumlyuumlk bir ccedilocuktan buumlyuumlk bir ccedilocuğa yazılan bir kitap (73) 52Dağlarcarsquoya mektubumdur (75) 53Dağlarca rakısı (77) 54Dağlarca en buumlyuumlk ccedilocuktur (79) 55Dağlarca ccedilocukla ccedilocuk bitkiyle bitki olurhellip ldquoCcediluumlnkuuml Dağlarca lsquotuumlrcuumlluumlkrsquo yapmazrdquo (80) 56Dağlarca hayvanı şiire sokmuştur Şoumlyle de soumlylenebilir Erguumllenrsquoe goumlre Hayvanlar şiire kavuştu hayvandaki şiir accedilığa ccedilıktı ya da şiir Dağlarcarsquonın iccedilindeki hayvandır (82) 57Dağlarca lsquofantastikrsquo şiirin de oumlncuumlsuumlduumlr Fantastik ve fizikoumltesi bir araştırmadır Dağlarca şiiri (84) 58Dağlarca şiirinde ccedilocuk adeta Tanrırsquodır ldquolsquoCcedilocukrsquo ve lsquoAllahrsquo karşı karşıya gelmez onun şiirinderdquo (87) 59Dağlarca ccedilocukları ccedilok sevenleri ccedilok sever Sait Faik gibi (88) 60Dağlarca lsquoccedilocukluğun binyıllarırsquodır Dağlarca şiirinde ccedilocuk biri kişidir (90) 61Dağlarcarsquodan oumlğrendiğim bir şey var Şiir sunulmuş bir armağandır insana (91) 62Dağlarca Buumlyuumlk şiirin tanımıdır (93) 63Dağlarca her şeyi şiirle dener (94) 64Cemal Suumlreyarsquonın deyişiyle Dağlarca bir lsquomadde mutasavvıfırsquodır ldquoBu lsquoulursquoluk karşısında ben ne diyebilirim ki lsquoinsanın bitkinin hayvanın tabiatın yeryuumlzuumlnuumln goumlkyuumlzuumlnuumln kısacası duumlnyanın ve kacircinatın buumlyuumlk ve buumlyuumlluuml belleğidir Dağlarca şiiriyle de soumlyledikleriyle dersquo demekten başkardquo (96) 65Dağlarcarsquonın kayıp şiiri (97) 66Dağlarca borccedillu oumllmedi ldquoUumlnuuml değerine henuumlz yetişememiş bir şairdirrdquo (102) 67Dağlarcarsquoya goumlre lsquoşiir oumldenmelidirrsquo Ozan iccedilin şiir lsquobirirsquoydi (103) 68Dağlarca bir gezegendir ldquoSoumlzcuumlklerden bir gezegen Dağlarca gezegenirdquo (104) 69Şiiri gibi duumlşuumlncesi de Dağlarcarsquodır ldquoDağlarcarsquoya goumlre şiirle soumlylenmeyecek hiccedilbir şey yoktur Hatta şiirle anlatılamayacak bir şey de yokturrdquo ldquoYaşama duumlşuumlnduumlğuuml gibi duumlşuumlnuumlr şiiri de Ve bu duumlşuumlncesini de şiiri neredeyse bir lsquosonsuzlukrsquo biccedilimi olarak tanımlayarak var eder suumlrduumlruumlr Şiirle yaşamak ve şiirden başka bir yaşamı olmamak belki de gerccedilek yaşamın şiirle olması şiir olması onda yalnızca poetik değil daha da oumlnemlisi politik ve ontolojik yani varlıkbilimsel bir goumlruumlştuumlrrdquo (105) 70Dağlarca evreni yalın bir kavrayışla accedilıklar Dağlarca lsquomadde mutasavvıfırsquodır (Cemal Suumlreya) (107) 71rsquoGarip hayvanlar tarafından koklanmış bir şiirrsquodir Dağlarca şiiri (109) 72Dağlarca hiccedil usta olmadı hep aradı ldquoDağlarcarsquonın bunca kitap yazmış olmasının tek anlamı hiccedil kuşkusuz şiirdir ama şiirin anlamı da yolu arayışı yaşamı doğayı varlığı suumlrduumlrmektir Bunun yoluysa usta değil meraklı olmaktır Hep aramaktır Kitaplar bu yolda bu arayışta birer uğraktırrdquo (111) 73rsquoDestansırsquo bir şair olarak Dağlarca bir destan şairidir Evrensel bir destancıdır Dağlarca ldquo lsquoDuumlnyarsquo goumlruumlşuuml olan duumlnyayı goumlren duumlnyayla dertlenen evrensel bir şairdirrdquo (113) 74Dağlarca lsquobireyin destanırsquonı yazdı ldquoDoğrusu Ccedilakır da lsquoGariprsquoten ccedilok İkinci Yenirsquonin kahramanları ya da anti-kahramanlarını daha ccedilok andıran bir tiptir Oumlzellikle de varlık sebebi olan arayışıyla Sanki bu arayış biraz da Ccedilakırrsquoın şahsında şairin şiir arayışının yani o yolculuğun kendisidir Oktay Rıfatrsquoın deyişiyle lsquoHayatın destanıdır akıllı olmaktan değil canlı olmaktan doğan hazları korkuları şuumlpheleri sevinccedilleri anlatmaktadırrsquo Ccedilakırrsquoın Destanırsquonda lsquoşehvet ve aramak iki kol halindersquo uzanırken evrende insanın yalnız olmadığını hissettiren ağaccedil su kuş ve boumlceğin farkına varır ve lsquoCcedilakır varlığını bunlarla doğrular ve bunlar onu lsquobuumlyuumlk yaşamasırsquondan hisse alır Bunu lsquosonsuzluğa hazırlık halirsquo olarak anlar lsquoHayvanların bakışlarındaki zevkrsquole derisindeki neşersquonin aynı olduğu bilgisine ulaşırrsquo (114) 75Dağlarca ccedilok başyapıtlı bir şairdir Erguumllenrsquoin seccedilimi Ccedilocuk ve Allah Taş Devri Uzaklarla Giyinmek (Sığmazlık Gerccedileği) (115) 76Dağlarcarsquonın lsquogeccediliş doumlnemi ne anlama geliyor ldquoİstiklacircl Savaşı-İnoumlnuumller İstanbul-Fetih Destanı Anıtkabir kitapları ilki 1949rsquoda sonuncusu 1953rsquote yayımlanan lsquogeccediliş doumlnemirsquonin 8 kitabıdırrdquo (Cemal Suumlreya Şapkam Dolu Ccediliccedilekle) (116) ldquoAsu Ahmet Soysalrsquoin


26

soumlzleriyle lsquoCcedilocuk ve Allahrsquoın masalsı buumlyuumlsuumlnden yoksun olsa da lsquoşairin kozmik algılayışıyla maddeci yanının ccedilatışkısı noktasındarsquo beliren bir şiirdirrdquo (116-7) 77Dağlarcarsquoya goumlre savaşta insanlar koumlrduumlr (118) 78rsquoSavcıyarsquo şiirini Karşı-Duvar dergisinde okumuştum (119) 79Dağlarcarsquonın lsquookunmaz dilirsquo mi var (121) 80Dağlarca taşıl tanımlanır lsquoDoğuştan şairrsquo lsquoanadan doğma şairrsquo lsquoccedilıplak şairrsquo lsquoşiir fabrikasırsquo (M Fuat) lsquoşiir tankerirsquo (C Suumlreya) lsquoşiir imparatorluğursquo (A İlhan) lsquotek başına şiir okulursquo (D Hızlan) lsquoşiirin Tanrısırsquo (E Alkan) lsquoşiir oumlğrencisirsquo (H Erguumllen) lsquosoumlz buumlyuumlcuumlsuumlrsquo (S Maden) Belki en iyisi lsquoŞiir buumlyuumlcuumlsuumlrsquo (122) 81Dağlarca Orhan Velirsquoye buumlyuumlk saygı duyar (124) 82Dağlarca lsquoDoğanın sesini duyuran megafonrsquo ldquoDağlarca buumlyuumlk bir goumlkguumlruumlltuumlsuuml ve buumlyuumlk bir sessizliktirrdquo (125) 83Ccedilocukluğun şairleri Dağlarca Necatigil (126) 84Şiir buumltuumln dillerin anasıdır (127) 85Ece Ayhanrsquoa goumlre Dağlarca lsquoaskericirc şairrsquodir ldquoBen bir zamanlar Dağlarcarsquoyı şiirin muumlstahkem mevkii olarak bilirdim Ama 1946rsquoda Amerikarsquodan Missouri zırhlısı geldi ve Dağlarcarsquoyı ikiye boumllduuml Ve Dağlarca huumlkuumlmet şairi oldu Aynı yıl yayımlanan lsquoAybaşlarında Ccedilok Memnundursquo şiirinin (Ccedilakırrsquoın Destanırsquondan) ilk dizesi şoumlyledir lsquoMemnunuz cihandan ve huumlkuumlmettenrsquordquo (Ece Ayhan) (128) 86İlhan (Berk) ile Dağlarca İki buumlyuumlk iki genccedil şair (129) 87Dağlarca Adalar iccedilinde bir Buumlyuumlkada C Suumlreyarsquoya goumlre Dağlarcarsquonın sezgi doumlnemi yapıtları Havaya Ccedilizilen Duumlnya Ccedilocuk ve Allah Daha Ccedilakırrsquoın Destanı Taş Devri (1935-45) akıldoumlnemi yapıtları Asursquodan (1955) guumlnuumlmuumlze olan yapıtları Geccediliş doumlnemi (1949-55) yapıtları ise Uumlccedil Şehitler Destanı Toprak Ana Accedil Yazı Sivaslı Karınca Anıtkabir İstanbul Fetih Destanı ldquoYine Cemal Suumlreyarsquonın soumlzleriyle lsquoDağlarca kendi jargonunun surları iccediline ccedilekilip orada sıkıyoumlnetim ilacircn eden bir şair oldursquordquo (132) 88rsquoVarlığım şiire armağan olsunhelliprsquo ldquoDağlarca ise lsquoadanmarsquo hususunda şoumlyle der lsquoKarşılığında bir yaşama verilmemiş her şey yersizdir Bu yuumlzden şiire yaşamasını adayacak kadar bu işi sevenler er geccedil başarıya ulaşacaklardırhelliprsquordquo (134) 89Dağlarca şiiri kacircinatın doğum guumlnuumlnuuml kutlamak iccedilindir (135) 90Dağlarca bir lsquoduumlşuumlncersquodir (136) 91Dağlarca lsquokurucursquo bir şairdir ldquoOyun oynar gibi şiir kurmuş şiir kurar gibi felsefe kurmuş duumlşuumlnce kurar gibi ccedilocukluk kurmuş bir şairdir Dağlarcardquo (137) 92Dağlarcarsquonın şiiri bir lsquoccedilevirirsquodir ldquoCcedilevirirsquodir ccedileviri şiir değil Bu şiirin bir lsquodoğrudanrsquo yanı da var ccediluumlnkuuml hem kavraması kolayca ve anında olmayan zor olmaktan ccedilok bir lsquooumlte soyutlamarsquo hem de lsquoduumlpeduumlzrsquo ve lsquoolduğu gibirsquo şiir Sanki başka ve lsquooumltersquo bir dilden aktarılmış ya da ccedilevrilmiş gibi denilebilir Bir lsquokaynakrsquo dilden başlangıccedilta ve ilk olan şiiri lsquobaşlatanrsquo dildenrdquo (138) 93Dağlarca hak ettiği ilgiyi goumlrmedi şimdi de oumlyle ( 139) 94Dağlarcarsquodan sonra lsquoıssız acunrsquo kalmıştır Dağlarcarsquonın oumlluumlm guumlnuuml 15 Ekim 2008 (94 yaşında) (141)

Ek tuumlmceler (6 tuumlmce) şoumlyle 1Dağlarca kacircinatta bir lsquoşiir mekiğirsquo olarak var olmuştur (143) 2Dağlarca yalnızca bir dile ve şiire indirgenemeyecek bir şairdir ldquoTuumlrkccedileyi yeniledi tazeledi kısacardquo (145) 3Dağlarcarsquonın şiirindeki diyalektik metafizik uumlrpertiyi derinden duyar ve duyurur ldquoOnun şiirindeki evren tasarımı duumlnya anlayışı maddenin ve nesnenin anlamı bu diyalektik araştırmanın iccedilinde her şeyi şiir yapmaya yarayan o oumlzuumln yani lsquometafizik uumlrpertirsquonin varlığını ortaya koyarrdquo (146) 4Dağlarcarsquonın oumlluumlmuumlnden sonra Tuumlrk şiirinde buumlyuumlk bir boşluk oluştu 5Dağlarcarsquonın Ccedilocuk ve Allah kitabı Tuumlrk şiirinin neresindedir Erguumllen yanıtı ldquoUumlstuumlnderdquo (148) 6Dağlarca lsquodoğalrsquo bir ozandır 68rsquoli Huumlseyin Cevahir soumlylemiş bunu (Yordam 1969 Sayı 3)


27

7 BOumlLUumlM

Kuş Ayak (1967) Gazi Mustafa Kemal Atatuumlrk (1968)

Kubilay Destanı (1968) Haydi I (1968) Haydi II (1968)

19 Mayıs Destanı (1969) Vietnam Koumlruuml (1970)

Malazgirt Ululaması (1971)

YAZILDI

YAYIMDAN KALDIRILDI


28

8 BOumlLUumlM

Kınalı Kuzu Ağıdı (1972) Haliccedil (1972)

Kutlukrsquoun Evindeki Konuşma (1972) Bağımsızlık Savaşı I Sakarya Kıyıları (1973)

Bağımsızlık Savaşı II 30 Ağustos (1973) Bağımsızlık Savaşı II İzmir Yollarında (1973)

Yeryuumlzuuml Ccedilocukları (1974) Arkauumlstuuml (1974)

YAZILDI

YAYIMDAN KALDIRILDI


29

9 BOumlLUumlM

Hollandalı Doumlrtluumlkler (1977)

Ağrı Dağı Bildirisi (1977) Horoz Almanyarsquolarda Ccediloumlpccediluumllerimiz (1977)

Horoz İkili Anlaşma Anıtı (1977) Horoz Pir Sultan Abdal Guumlnleri (1977)

Horoz (1977) Balina ile Mandalina (1977) Yazıları Seven Ayı (1978)

Ccedilukurova Koccedilaklaması (1979) Bir Elde Yaşamak (1979)

Tuumlrk İstanbul (1979) Anıtlarında Solukalan (1979)

Noumltroumln Bombası (1981) Ccedilıplak (1981)

Uzun İkindi (1981) Yunus Emrersquode Olmak (1981)

YAZILDI

YAYIMDAN KALDIRILDI


30

10 BOumlLUumlM1

Akşamcı (1985) Dişiboy (1985)

Toprak Altındaki Ses (1985) Sayılarda (1985)

Takma Yaşamalar Ccedilağı (1986) Şeyh Galibrsquoe Ccediliccedilekler (1986)

Yurdana (Nene Hatun Goumlruumlntuumlsuuml) (1988) Uzaklara Giyinmek (Sığmazlık Gerccedileği) (1990)

Doumlrt Kanatlı Kuş (1997) Orsquo1923 (1990)

Tapınağa Asılmış Goumlvdeler (1990) Gobistan (1998)

İmin Yuumlruumlyuumlşuuml Biccedilimlerle Soyunmak Kuzey (1999) İmin Yuumlruumlyuumlşuuml Biccedilimlerle Soyunmak Batı (1999)

İmin Yuumlruumlyuumlşuuml Biccedilimlerle Soyunmak Doğu (1999) İmin Yuumlruumlyuumlşuuml Biccedilimlerle Soyunmak Guumlney (1999)

Yapıtlarımla Konuşmalar 1 (1999) Seviştilerken (1999)

Kaccedilaklar (1999) Ccediliccedilek Seli (1999)

Yokedilen Ccedilokuluslu Olmak (1999) Oumltekinde Olmak (2000)

Oralarda (2000) İkisi (2000)

Dildeki Bilgisayar (2000) Soumlzcuumlkler Doğada (2000)

Dilata (2000) Yapıtlarımla Konuşmalar 2 (2000)

Duumlngeceki (Ensevmek) (2000)

Bu boumlluumlmde Fazıl Huumlsnuuml Dağlarcarsquonın sağlığında yayımlanan ve on beş yıla (1985-2000) yayılan son doumlnem şiir ccedilalışmalarını okuyup anlamaya ccedilalışacağız Doumlnem iccedilinde ccedilok ilginccedil Dağlarcarsquoya yakışır oumlzguumln bir ccedilalışmasına da değineceğiz Yapıtlarımla Konuşmalar adıyla 2 cilt olarak yayımlanan (1999-2000) bu ccedilalışmada kendi yapıtlarıyla bir accedilıkoturum ya da soumlyleşi yapıyor hem yapıtlarının kendi yaratım (poetika) ccedilizgisi iccedilinde yerini belirliyor hem de onları kendi aralarında ve kendisiyle ilişkilendirerek okurun yapamayacağı bir şey yapıyor yapıtlarını dokuyor doumlrt boyutlu gergefinde Uzam-zamana ccedilıkıp akıp yayılan tuumlm yapıtların en iyi kusursuz bireşimleyicisi biricik oumlzne yani yazarın kendi olacağından okurun boumlylesi bir ccedilalışma iccedilin yetersiz kalacağı apaccedilıktır ama aynı okurun yazarı değişik biccedilimlerde ve nedenlerle ayraccedil iccediline alabilmesi de yapıttan yana bir kazanım olarak yorumlanabilir

1 YAZIMI SUumlRMEKTEDİR


31

ccedilokseslilik ve yazar koumlrluumlğuumlnuumln karadelik tuzağının aşılmasını sağlama olasılığı yuumlzuumlnden

Doğan Kitapccedilılıkrsquoın Dağlarca toplubasımının 8cildinde sanırım Dağlarcarsquonın tasarına uygun olarak ilk yapıtla (Havaya Ccedilizilen Duumlnya 1935) 50 yıl sonrakiler (Akşamcı Dişiboy Toprak Altındaki Ses Sayılarda 1985) bir araya getirilmiş Bireştirmede şiir yazarlığının 50yılının bir sunumla kutlanmasının dışında yazınsal bir kaygı olup olmadığı tartışılabilir Ama Dağlarcarsquonın belirttiği bir şey var Havaya Ccedilizilen Duumlnyarsquoyı arkadan gelen tuumlm yapıtlarından ayrı yere koymasını onun ccedilok pencereli deneysel bir ccedilalışma olmasına bağlayarak (Yapıtlarımla Konuşmalar I 1999) kendisini zaman iccedilinde sayılar gerccedileğine ulayan ilk girişimlerin o kitabın oumlzellikle orta boumlluumlmlerinde yuvalanıp kozalandığını ilk ve son boumlluumlmuumlnuumln ise okuru geleceğin Dağlarca şiirine hazırlamak iccedilin bir tuumlr yatıştırıcı yumuşatıcı işlev goumlrsuumln diye alışılmış geleneksel şiir biccedilimlerine başvurduğunu soumlyluumlyor (Tam burada kitabımızın Sonuccedil boumlluumlmuumlnde irdelemek uumlzere Dağlarcarsquonın yazarlığının daha başlangıcında iccedilinde yerleşik (dolayısıyla Platonrsquocu metafizik) bir idea-şiiri yaşamı boyunca bir yaygı gibi serip accediltığı hatta accedilınladığı goumlruumlşuumlne dikkati ccedilekmek isteriz) Oumlyle sanıyorum ellinci yılda sayı kavramı yuumlzeye ccedilıkmış adıyla goumlruumlnuumlr olmuştur Yarım yuumlzyılda kendi şiir kuramına bir kavramı (sayı) tuumlm oumlzellikleriyle katmış goumlruumlnmektedir ozanımız Zamandizinsel (kronolojik) bir okuma (ve yazma) yapıldığı iccedilin Havaya Ccedilizilen Duumlnya uumlzerinde ilk boumlluumlmde durulmuştu Aşağıda Akşamcırsquodan başlayarak 80-90rsquolı yılların Dağlarca şiirini ve şiirsel oumlnermelerini ccediloumlzuumlmlerini goumlzden geccedilireceğiz 108 doumlrtluumlkten oluşuyor Akşamcı Doumlrtluumlkleri uumlzerinde uzunca durmuştuk Yedinci Boumlluumlmde (Haydi 1968) Ayrıca Hollandarsquolı Doumlrtluumlklerrsquoi (1977 Bkz IX Boumlluumlm) biliyoruz Burada doumlrtuumlk biccedilimi ve seccedilimi uumlzerinde biraz daha durmamız ve biccedilimi kullanmanın varsa oumlzel amacına youmlnelmemiz gerekecek Aslında Dağlarca birkaccedil kez doumlrtluumlklerinin gerekccedilesini dile getirdi ve biz de bu duumlşuumlncesini yansıtmaya ccedilalışmıştık Oumlrneğin şoumlyle diyordu lsquokolaylık verenrsquo doumlrtluumlkleri iccedilin bir yerde ldquoİstedim ki sen bir el yapıtı olasın İnsanlar uyanır uyanmaz senden uumlccedil beş doumlrtluumlk okusun guumlne boumlyle başlasınlar Yaşamın neresinde olurlarsa olsunlar okuyacakları dize onları yaşama ccedilağırsın Yuumlrekli kılsın dinccedil kılsın onları İsterim bu yapıt (Daha 1943) yayınevlerinde değil lsquoeczanelerdersquo satılsınrdquo (Yapıtlarımla Konuşmalar I Dağlarca Doğan Kitap y 1999 İstanbul s109) Yine aynı yapıtın Akşamcı kitabına ayrılan satırlarında (s27) ldquoPeki şiirlerim niye hep doumlrtluumlkrdquo sorusuna ozanın yanıtı dille anlattığı nesne arasında nasıl bir yansıtma (yansılama) siyaseti guumlttuumlğuumlnuumln de ayrıca kanıtı ldquoKuumlccediluumlcek bardakların yerinedir doumlrtluumlklerimiz Daha uzun olsa buumlyuumlk esrikliğinin buumlyuumlk duumlrtuumlsuumlnde o upuzun o yuumlruumlyuumlp giden dizeler seni nasıl anlatabilir ki Sen hemen gelen geccedilensin Sen kıpısın Kendini bile tanıyamaman bu yuumlzden Kuumlccediluumlcek bardakları sayamaman bu yuumlzden Yarım şişeyle başlayan susuzluğun iki şişe doldurduğunu anlayamaman bu yuumlzdenrdquo Tabii burada anlamamız gereken şey doumlrtluumlğuumln Dağlarca şiirbiliminde birim ya da terim işlevi goumlruumlp goumlrmediği Bunu hem anlambirim hem biccedilimbirim anlamında iki işlevli olarak soruyoruz Ve belki Japon şiir tuumlruuml Haiku ile benzeşen ayrışan yanı uumlzerinde durabiliriz doumlrtluumlklerin Ayrıca İran (Farsccedila) koumlkenli rubai biccedilimiyle bağlantıları uumlzerinde de belki duumlşuumlnmemiz gerekecek Aruz oumllccediluumlluuml geleneksel rubai şiir tuumlruumlnuumln baskın oumlzelliği oumllccediluumlsuuml değil kalıbı (dize sayısı ve uyaklama) olsa gerek Ama Dağlarcarsquonın doumlrtluumlk diye


32

adlandırdığı biccedilimsel (formel) oumlnermesi rubainin geleneksel kaynak ve gerekccedileleriyle oumlrtuumlşmuumlyor bana kalırsa Bir tuumlr iccedilki (elbette alkolluuml) iccedilmenin goumlruumlnguumlbilimine (fenomenoloji) soyunan Dağlarca aslında iccedilenle ya da iccedililenle değil bunların zamanuzam iccedilre ilişkilenmesiyle yani eylemle ilgilidir ve doumlrtluumlkleri bu eylemi betimleme kalıplama kesitleme işi yuumlruumltuumlr Akşamcı soumlzcuumlğuuml yeraltına inmeye argolaşmaya yatkın ama oumlyle olmayan guumlccedilluuml bir değişmece (metafor) Uumlstelik iccedilinde yerine goumlre artıp azalan ccediloğu kez şakacı iccediltenlikli bir guumllmece boyutu taşır Hoşgoumlren anlayışlı bir soumlzcuumlktuumlr tarihsel kullanımı accedilısından Yaratıcı duygusu ve tinsel kavrayışını (espri) şiir bedeninin duruşuna (eda) yedirmek Dağlarca gibi dil ustasının uumlstesinden geleceği şeydir Ccediluumlnkuuml o dili tıpkı Bektaşi erenlerinin anlayış ve hoşgoumlruumlyuuml doğal biccedilimde kendiliğinden taşıması gibi taşır ve dilin kullanımaltı ya da uumlstuuml goumlnderimlerini (ima) yoklar bir tuumlr goumlruumlnguumlbilimi hatta varlıkbilimi tasarı gibi Daha ilk doumlrtluumlk konuyu guumlndeliğin soumlyleminden sıyırır akşamcılığı bir dizi derin kavramla ilişkilendirir Kaccedilıştır karanlık (oumlluumlm) korkusudur unutma duumlrtuumlsuumlduumlr ldquoİccediltiğimiz Karanlık korkusundan İki akşamda bir batsa guumlneş İki akşamda bir iccedilsekrdquo (Akşamcı 3) Anlık keyiflerin soumlyleşimlerin doyumların rastlantı ve buluşmaların oumltesinde bir alandayız daha işin başında Bir bakıma arınım kurtuluş aşkınlık deneyimidir ve guumlccedilluuml değişmece lsquoşişeden kurtulmarsquodır Yalnızca insanlık kurtarılmayacaktır masalarda Ben de kendi iccedilinden kendi şişesinden kurtulacaktır Girişteki oumlrneklerde dize dizilimi bir oumlnermeler kalıbına uyar gibidir Bir soru edim kısa bir oumlnerme olarak ilk dizede belirir İkinci dize accedilımlar goumlsterir Uumlccediluumlncuuml dize accedilıklığı kapatır ilk oumlnermeyi doğrular sonul kipe ular Son dize duumlğuumlmuumln gerilimin ccediloumlzuumllmesi varılmış yerdir dilenmiş pekişik oumlyle olan ve kalan kaccedilınılmazlık (kuşkusuz Dağlarca dediği doumlrtluumlğuuml boumlyle doumlktuumlğuuml iccedilin) Kuşkusuz oumltekinin (oumlteki ben sen dışarıdaki vb) ccedilağrılması iccedilkinin olmazsa olmaz koşuludur Beni kendi iccedilimden ccedilıkarmam iccedilin oumlteki benin (avcı balıkccedilının) iccedil denizime oltasını salması beni iccedilimi boşaltmaya ccedilağırması adımı uumlnlemesi gerek (Ses 4) Uumlstelik iki kişiyle oynanan bir yalnızlaşma oumlykuumlsuuml anlatısıdır lsquoiccedilmekrsquo İccediltikccedile yalnızlık goumlruumlnuumlme gelir (tek) arkasından yalnızlıklar (iki tek) Bardağın iccedilindeki iccedilki değil iccedilendir Toumlrene girerken daha eller ağızlar hatta goumlzler ccediloğalmaya başlar hem duumlz hem yananlamlarıyla Ccedilok gecikmez bardakta koumlr ışık kımıldar ldquoEn eski guumlnlerden kalma Gecenin birirdquo (Anımsamak 6) Kuyudan ccedilekilir kova Ve kovayla ne gelir Birlikte iccedilenler birbirlerini değil iccedillerini goumlruumlr ağırlıklara yer değiştirirler Kapı yavaş yavaş zıvanasından ccedilıkmaya olmayan olmaya olan olmamaya başlar Yerccedilekiminin oumllccedilekleri değişir Kuş ağırlığını uumlstlenir gelir masaya konar ldquoİccedilkievi neyle doludurrdquo sorusunun yanıtı bu nedenle ldquoKuşrsquolardquodır (7) Zaman uzam iccedilkievi ise hafiflemiş dışarda kalmıştır Kafeslenmiş değiliz demek ki ldquoDalınca goumlzleri buumlyuumlr Başlar bir sessizlik Kim bilir nerelerden Gelir kuşları konar adamardquo (Sanki Mektup Almak 8) İnsanın uyuyan yerleri uyumayan yerleriyle yer değiştirir Bardaklar kuumlccediluumlluumlr eller buumlyuumlr Oranlar bildik oranlar değildir oumllccediluumlyuuml sayıyı hatta kendini tutturmak zordur ldquoNereye doumlnse Kendi bardağı vardı Kendine sunduğu Kendi elinderdquo (Ccediloğalmak 10) İki tek diyen oumlteki yarısını unutmayandır Oumlnceki akşamı da Akşamcının oumlnceki akşamı olmasa şimdiki akşamı da olmaz Akşam ccedilağırır akşamı Orada bulunanlar ve yitirilenler iccedilin bu akşam olanaklı (muumlmkuumln) olabilmiştir Hem unutmayalım varlığın varlığı uzam zaman oumltesi kımıldatması duumlrtmesinin varlığın varlığa varoluşccedila halkalanmasının en iyi lsquoadabıdırrsquo iccedilki masası Nerenin asması dalı buranın rakısıdır Dalında asmadan akşamcının avucuna nasıl bir bağ yaz(g)ı gerccedilekleşti Belki de halkayı tuumlmleyen şey varlığı duumlnyalı varlığı kucaklayan goumlkyuumlzuumlduumlr (Bardağı Dolduran 13) İccedilmeyi bilen akşamcı en geride oturur duvara dayanır ccediluumlnkuuml tuumlm bardakları oumlnuumlne alır Ve adam (Dağlarcarsquonın akşamcısı adamdır) bardağıyla


33

karşılıklı susuşurlar Soumlylem doğal olanla yapay olan uumlzerinde bıccedilak sırtında gezinir Duble mi iki tek mi Hangisi Ve akşam geceye doumlner gece ilerler İccedilkievinin iccedilenleri belirsizce fizik sınırlarından taşar buumlyuumlr birbirlerine benzerler Zaman (suumlrez) esner sınırlarını zorlar Karanlık kireccedil badanayla aklaşır git git Duumlşuumlnceler derinleşir birikiminden yemeye başlar duumlşuumlnen Uzam da bir gider bir gelir boyut değiştirir Yollar bir ccedilırpıda aşılır ya da bitmek bilmezler Doğanın kokusu duyulur uzak hayvanların yamaccedilta otun Bağlantılar kopmuş zaman sırası şaşmış gecenin bir yarısı ccedilocuklara goumltuumlruumllen yiyecek filesi anımsanmıştır Eller uccedilmaya yeltenen ama uccedilamayan iki guumlvercinhellip İccedilen bardağından suumlzuumlluumlp oumlteye geccediler Sonra herkes iccedilende eşitlenir bir olur Ortak payda şu bu kişi değil artık herkes yalnızca iccedilendir Oumlyleyse Hadi iccedilelim Masadan kalkmak niye zordur bekleyenlerin korkusundan değil bekleyen kendinden korkudan zor kalkılır masadan Eli ayağı dolanan esrik paltosunu tanımaz ya paltosu da onu tanımaz o da bulmuştur kafayı havaya uyup İccedilkievinden (meyhane) girdiğin gibi ccedilıkılmaz Eğer oumlyleyse bir yerde yanlışlık var demektir ldquoBardakta Belleği yok olur elin Karışır İccedileceğine iccediltiğirdquo (Unutkanlık 33) En buumlyuumlk ozan nerede dersenhellip İccedilkievindedir Boşa soumlylenmez boumlyle bir şey Aza az ccediloğa ccedilok Uygun adımla eşleşerek eşitleşerekhellip Usla Has mezesi ustur iccedilkinin Usu yetmeyen yamulur kalır iccedilkievinde Kuumlccediluumlk yerini oransız buumlyuumltuumlr ccediluumlnkuuml Oysa hepi topu iki ağzımız olur biri iccedilkiye değen diğeri kendimize İki ağız alır verir İccedilenin yuumlzuumlnde onu anımsatan biri peyda olur Yuumlzuuml kendini anımsatır Perde mi kalktı ara mı kapandı Ne oldu dahellipbir ve aynı olduk Kendimizi kendimize anımsattık Ccediloğaldıkccedila ccediloğaldık varsıllaştık Yollara saldık kendimizi Br an gelir ldquoOumlyle Ağırlaşır ki bardak Kaldıramaz bir yudum aklığı daha Ayaklarımızrdquo (Ak Dev 49) İccedilkici duymasa da şişe boşaldığını soumlyler ldquoKalkarken Son bardağın eli Tutar elimi Eve dekrdquo (Sevildiğim 50) Elimi bırak dostum dışarıda yıldızlar bekliyor Doumlnen başım mı yoksa duumlnya mı boumlyle Suumlrez (zaman) kımıldamasına kımıldıyor kemiklerimizde ama eylem ı-ıh Tamam kalkmasına kalkacağız da lsquosızmış ayaklar ccediloktanrsquo (54) Unutmadan İccedilenlerin iccedilenlere nasılsın dediğini duymaz iccedilmeyenler ldquoİki kol iki ayak Doumlrt kara parccedilası Beşincisi goumlvde olsa Başındır yeryuumlzuumlne sığmayanrdquo (56) Bize Ccedilıplakrsquoı (1981) boşuna anımsatmaz Akşamcı Dağlarcarsquonın tuumlm yapıtını kucaklayan Aristotelescil sınıfllandırma (kategorizasyon) iccedilin buumlyuumlk (majoumlr) poetikadan soumlz etmemiz yetmez Yapıt dizileri ve tek yapıtını da belli bir yere ve suumlreze yerleştirerek daha kuumlccediluumlk (minoumlr) poetikaları da uumlstbaşlığın altına suumlrmek gerekir Ayrıca her poetik Dağlarca girişiminin basamaklanmış (hiyerarşik) ilişkilenme iccedilinde olduğunu duumlşuumlnmemeliyiz Poetik niyetlerin yanal ters youmlnluuml ccedilapraz ilişkilerini atlamak Dağlarca şiirini indirgemenin (vulgarizasyon) başka bir biccedilimi olur Soumlylemek istediğimiz şey burada karşımıza ccedilıkacak inceltilmiş poetik tınının oumlbuumlr yanda kalınca tınlayabileceğidir Oumlrneğin en başından başlayarak şiirinin seyri anlam arayışının da seyridir ve buna felsefe ccedilizgisi dememiz yanlış olmaz Ccediluumlnkuuml ilk izleğinin sonsuzluk karşısında insan varlığının yurtlanması ve doğrulanması ccedilabasının en son şiirine dek suumlrduumlğuumlnuuml goumlruumlyoruz bir poetik geccedilişkenlik kipi olarak Oumlte yandan somut bir neden(selliğ)e bağlayamadan yalnızca sezgi guumlcuumlyle accedilıklayabileceğimiz bir varoluş(ccedilu) damarı Dağlarcarsquoyı goumlruumlnguumlbilimine (fenomenoloji) taşıyor Heideggerrsquoin Merleau-Pontyrsquonin (1945) temellendirdiği ayrı olamamak birlikte oluşa yazgılanmak vb kavramlarla duumlnyanın şairiyle şairin duumlnyası eşanlı ve eşyerlileşiyor Bunun anlamı her tuumlrden tanımlama dizme accedilıklama ccedilabasının oumltesinde eşduyum deneyimidir bir tuumlr Bileşenlerin sapan ccedilizgileriyle ol(uş)an artık şeyin yarattığı hava (atmosfer) Husserlrsquoin Merleau-Pontyrsquonin soumlylediği gibi bizi tarih ya da herhangi bir


34

adlandırma girişiminin oumltesinde kendimizi iccedilinde bulduğumuz ve duumlnyaladığımız lsquoilk deneyimersquo taşır Dağlarcarsquonın tuumlm şiiri boumlylesi bir goumlruumlnguumlbilimsel (fenomenolojik) ayıklama ve zamanlarınyerlerin insanın algısıyla bir olduğu ilk başlangıccedil deneyimine youmlnelik bir tasarıdır Ccedilocuk ve Allah (1940) belirgin oumlne ccedilıkan ilk oumlrnektir ama oumlrneğin Akşamcı bu youmlntemselliğin geccedil doumlnemlerdeki bir başka oumlrneğini oluşturur Gerek Ccedilıplakrsquota gerekse Akşamcırsquoda ardsuumlremli (dikey) ve eşsuumlremli (yatay) dizilenmelerin usavurumların dağıldığı yerini suumlrezuzam dışı bir kaynaşmanın aldığını goumlrmek zor değil Orada (yatakta ya da iccedilkievinde) yaşantılanan deneyim kesin ccedilizgi ve tanımları silmekte varlık ccediloumlzuumlluumlp dağılmakta başlangıccedillara ilişkin koumlkensel aktarımlar kendiliğinden oumlne ccedilıkmaktadır Aristotelescil ulamsal tanımlama dizgesi (tapınak) oumlzel deneyimler iccedilre ccediloumlkmekte (ekstase) dil yalnızca kurucu bileşenleriyle değil dağılma belirteccedilleri goumlsterenleriyle de ilk deneyimin onsuz olunmaz aracı olduğunu kanıtlamaktadır Bunu yapan dile aracılık eden ozandır kuşkusuz kullanan değil Dil ilk deneyimin Dağlarca uumlzerinden anımsatıcısı olarak matlığın ve saydamlığın ilk ve son buluşmasını sağlar Yazma okuma edimi iccedilerisinde uygulamada nereye varmış oluruz Bir tuumlr dolay(ım)lı biroluşccediluluktur (unanimizm) hepimizi sarsıcı biccedilimde kuşatan duygu Adlar pul pul soyulmuş yerlere doumlkuumllmuumlş ayrımlar bir an iccedilin silinmiş anlamışız şimdi burada olanın her zaman her yerde olan olduğunu Bence sorulması gereken soru siyasal-toplumsal ccedilıktının boumlylesi bir deneyimle nasıl ilişkilendirileceğidir Dikkate değer ve tartışılması gereken bir ccedilelişkiden soumlz ediyoruz Soumlz konusu varlık deneyimini bir adlar adlandırmalar dizgesi olan toplumla ilişkilendirmek nasıl olacak Olanaklı mı Dişiboy (1985) kitaba adını veren şiirle başlıyor ve Dağlarca sınıflandırmasında Yeryuumlzuuml başlığı altına konulmuş 24 şiirden oluşuyor Bitiş şiirinin adı da Dişiboy 2 Yeryuumlzuumlnuumln dişiliğini goumlrme ve goumlruumlnuumlr kılma tasarı olarak Dişiboyrsquoda yeryuumlzuumlyle sevişmenin kilimini başlangıccedilta Antillere seren Dağlarca (3-4) lsquogibilerdersquo atının (redif) sırtında Nepalrsquoe doruğa doyuma varır ldquoKamaştırır iccedilimi tadın karmakarışık Kuşlardan ırmaklardan (hellip) Sen Nepalrsquolerin en delicesi guumlzel Yelle uccedilar ccediliccedilek dolu saccedilların bana doğru Sevinccedille mırıldanırım Sevgi oumlzguumlr gibilerderdquo (Nepalrsquoi Taşımak 5) Mavi ve yeşil imgesinin oumlne ccedilıkmasının sevi konusuyla ilişkilenmesinin koumlkeni eskidir Dağlarca şiirinde Dişiboyrsquoda yoğun bir biccedilimde ve genelde goumlkyuumlzuumlyle birlikte mavi karşımıza ccedilıkar duumlz tanıdık ccedilağrışımlarıyla ldquoMostarrsquoda masmaviydi guumln Birdenbire ccedilıkıvermiştiniz karşımardquo Ve bir daha unutulmadınız hanımefendi ldquoOumlyle anlamış Oumlyle tatlı Oumlyle yakın Oumlyle sıcak Oumlyle siz Oumlluumlrken bile işitilecek olanrdquo (Oumlyle Siz 6) Hindistanrsquoda Taccedil Mahalrsquode ldquoYuumlzuumlnuuml bana ccedilevirmişsindir Goumlvden goumlvdeme yaklaşır dahardquo (Hindistanrsquola Sevmek 7) Esmer Suumlrezin Aydınlığırsquonda ise Mısırrsquoın beş bin yılı yıldızlar uumlzerinden yankılana yankılana gelir guumlne (ozana) dayanır kalır ldquoKadın erkek karışır birbirine Seni beni soumlyler birbirinerdquo (8) Soumlzcuumlkler birer yakın soluğa solumaya doumlnuumlşuumlr doumlrt renkli ldquoBir uccedilurtmadır ipini tuttuğun goumlk Sen iccedilime yansıdın mı Mavi kırmızı sarı yeşil Yaklaşır sana soluğumrdquo (Meksika Olan Kız 10) Estonyalı kadın ağacın altında ne duumlşuumlnuumlrse duumlşuumlnsuumln onun iccedilinden geccedilenle ağacın iccedilinden geccedilenler aynıdır ldquoOnun yaprakları duumlşer Senin anılarınrdquo (Estonyarsquoda Ağaccedil Altındaki Kadına 11) Babilli kız ldquoSenin bana bakışlarındır gece guumlnduumlz Benim goumlruumlp geccedilirdiğimrdquo (Babilli Kıza 12) Seni seviyorum dediğimizde yeryuumlzuumlnuumln tuumlm kadınlarının guumlzelliği sallanır (13) En guumlzel kadın belki kitabın en guumlzel ve ccedilağrışımı en varsıl şiirinin nedenidir ldquoEmzirirsin geceyi oumlzguumlrluumlğuuml Guumlzel Afrikalısın ccediluumlnkuuml sen Derime değersin daha diri Bacakların yukarda Memen yukarda Taşccedilağı yaşamıyla oumlyle dolusun ki Yuumlreğinin vuruşları


35

Bende biraz Goumlrmuumlş geccedilirmiş ağaccedilların yukarda Yıldızların yukarda Ayaklarına değen kara toprak değil Yeşilce varolmak Buumltuumln yarışlarda en oumlndesin Kadınlığın soumlylencelerinde en yukardaDudağın yukardardquo (Yukarı Voltarsquodaki 14) Libyalı kadın tuumlm uykuları accedilırır ldquoKaccediltır kalkıyorum kaza namazını anımsar gibi Uyuyamıyorum seni yazmaktanrdquo (Libya Adanmışı 15) Po Ovasındaki kız koyunların yemediği ccediliccedilektir ve vardır hep ldquoNeyi bulmuş bilim yuumlz bin yıldır Oumlpuumlşmekten daha yakınrdquo (İtalyarsquoda Sevmek 17) lsquoOmuzlardan aşağlararsquo dalga dalga akan Moskovarsquoda Sevgim (24) Ccedilinrsquode kocaman ccedilanın iccedilinde sallanarak ccedilağları sessizlikle oumlrten Ay da yankılanır Orada lsquoerkek selleri kadın sellerinersquo karışır ve ozanımız da tuumlmuumlnuumln sonsuz yuumlzuumlne ldquoCcedilinrsquode ya nerde olduğunu bilmiyorum Uzağa değer kendinirdquo (Ccedilinrsquodeki Kadın 26) Japonyarsquodaki ccediliccedilek karşı goumlz ışığıyla bakar (Oumlzlem Ccediliccedilekleri) ldquoBaşlamadan oumlnceki gibidir Gelişin Gidişin Bitmeden oumlnceki gibirdquo (27) Guumlnduumlzuumln ve gecenin ışığını eğitir Japon kadını inceltir Onunla yapıt değil ancak yaşam değiştirilir ldquoUyudun mu ta orda kırmızı yeşil Anıları goumlzleri accedilık kalamaz kimsenin Değer kirpiklerime Uykun duumlşuumlndeki kuşun tuumlyuumlrdquo (29) Kitabın en iyi ses ccedilıkaran muumlzikal şiirlerinden biri de Haitirsquode ldquoNerde goumlkkuşağı olsa Nerde vardınız Bin yıl oumlnce bin yıl sonra seslensem Duyardınız Nerde uzasa saydam guumlzellik Nrde vardınız Damlar gecelerin denizi Yıldızlar damlarda balık-kımıldadılar mı Duyardınız Nerde boyunlarımızda ccediliccedilekten takılar koumlsnuumll Nerde vardınız Bunalmışların anıları dinlenirken ak En yeşil sularda Duyardınız Nerde accedil kalsa ağızlar oumlpuumlşmekten Nerde vardınız Guumlzelliğiniz incecik bir tuumll Daha guumlzeldi benim sevgim Duyardınızrdquo (30-1) Yarı varolmuşluğun ağarık yalnızlığına doğru suumlrezi ccedilıngıraklı koumlpeklerin taşıdığı kuzeyde Eskimolar uumllkesinde sevişmelerden uyanılan yatak sımsıcaktır ldquoBiliyorum koynumdaydın buumltuumln gecerdquo (Sevgileyin Eskimo 33) Kız balıklardan biridir Sevgili Filipinli Ve anne balıklardan biri Kitabın ve Dağlarca şiirinin doruklarından biri ise buraya tuumlmuumlnuuml yine almadan edemeyeceğim Amsterdamrsquodaki Olay ldquoBen oumlylesine bakıyorum ki Yoktu giysiniz Goumlruumlyordum kanınızın aktığını bile Ccedilırılccedilıplaktınız artık soyuttunuz siz Yaradılışın en guumlzel ccedilizgileri Memeler koumlsnuuml yuvarlağıyla ikiz Duru goumlvdenize nasıl sığmış de bana Boyutları kuzey bu koca deniz Accedil bacaklarınızın birleştiği er Buumltuumln bitkilerce yaşanan filiz Baktım baktım anlamadı kimsele Hepsine benim bakışlarımla giyindinizrdquo (35) Ve son durak elbette Tuumlrkiyersquodekini Tuumlrkuumllemekrsquotir Tuumlrkuuml ccedilağrışımlı kısa dizeli beş boumlluumlmceli şiir belki tuumlm şiirlerin en somutu ve sıcağı ldquoYeniden sevgi boyu Bir ağzım var ya Doldurur sımsıcak İki dudağınrdquo (37) Dişiboy 2 tuumlm sevileri tek sevide oumlzuumltler bal dirim yaşam dişiboy kılar Tuumlm evren ozan iccedilinde oumlnuumlnde soyunmuştur Ccediluumlnkuuml evren dişidir ve Dağlarca evren severidir hem de iki anlamda Dağlarcarsquonın 70rsquolerinin başında yazdığı Dişiboy beden yelkenini yelle şişirdiği dokunulmazlık denizinde elini ve kendini salıverdiği oumlzguumlrluumlk duygusunun tadını ccedilıkardığı şiirlerden oluşan kitabı Kendini 4-5 virguumll 2-3 soru imiyle sınırladığı bu yeryuumlzuuml haremi kurma ve tuumlm yeryuumlzuumlnuuml doumllleme girişimi kuşkusuz kendi cinsel duumlşlemlerinin soyutlanım duumlzeyiyle gizliğini (mahrem) accedilığa alma girişimi oumlte yandan Ama yurt kavramının altını kalın kalın ccedilizen Dağlarcarsquonın en belirgin kişi oumlzelliklerinin başında evrenceliği gelir gelmeli Eğer ses uyumu sorunu olmasa belki soyadını Evrence yapardı Onun ccedilocukları duumlnyanın ccedilocuklarıdır onun kurtuluşu coğrafyaları kadınları insanları bir yerden ve kişiden soumlz ederken bile yeryuumlzuuml ccedilaplıdır Bir ulusun bir ırkın bir dilin insanı kadını ccedilocuğu yetmez ona Oumlyle sanıyorum onun gizil tutkusunun (arzu) tekle yetinemeyen şimdi buradaya sığmayan ve birccedilok nedenle accedilıklanabilecek ccedilokboyutluluğu neredeyse saltık yalnızlığının da ipucunu verir Bir


36

kadına bir şiire bir kitaba bağlanması tuumlm kadınlardan tuumlm şiirlerden tuumlm oumlteki kitaplardan vazgeccedilmesi anlamına gelir ki o bitmiş kapanan suumlrezlerin (kendi deyimiyle) değil suumlrgit kesintisiz akan suumlrezlerin ozanıdır Yaptığı ilk seccedilimle vardığı yargı oumlnuumlmuumlze buumlyuumlk şiiri(ni) getirmiştir Karşılığında ne verildiği ise yazınbiliminin yetki alanının dışındadır şiirdeki yansımaları bir yana Sonuccedilta bu iste(km) oumltekilerin kınayan bakışından kendini şoumlyle ya da boumlyle zor kurtarır Dağlarca Tuumlrkccedilesi en kişisele (mahrem) bile geccedilerlilik verme yetkinliğiyle gizli olaya tanık olma duygusunu okura yaşatıyor olmaktan geri dursa bile genelde kitabı oluşturan şiirlerin duumlşlemin berisinde baskılanmaktan oumltuumlruuml biraz yaralı kırık doumlkuumlk buumlyuumlden (efsun) yoksun olmaları kaccedilınılmazdı Oysa geccedilmişten guumlnuumlmuumlze duumlnyada ve uumllemizde ar ve gizlilik peccedilesinin pervasızca yırtıldığı yapıtlar olmuştur ccediloktur ve oluyor da Bence Dağlarcarsquonın bedeniyle yazısını kesimler biccedilerken neyi hangi kalıbı kendine yakıştırdığı ve kendi imgesiyle ilgili ilk ve geri doumlnuumlşsuumlz sunumunun ne olduğudur oumlnemli olan Dağlarcarsquonın genel yazınsal (poetik) yaklaşımı ve ccediloumlzuumlmuuml imgenin somutluk dayattığı yer ve suumlrezlerde oumlzellikle daha soyutlamadır Soyut somut eyişmesini kendi dili uumlzerinden sınırlarda deneyimlediği ve usta olduğu iccedilin onun soyutlaması anlatım guumlcuumlnuuml iccedileriği guumlccedilsuumlz kılmak bir yana yeni ve guumlccedilluuml bir anlatıma hatta biccedileme doumlnuumlşuumlyor Nitekim Ccedilıplak bir kadın ve bir erkek iki kişiyi anlatırken soyutlama duumlzeyi Dişiboyrsquodan yuumlksektir Sanırım bu eytişme onun şiirindeki işccedililik (zanaat) boyutunu da belirlemiş dilin sessizliklerini araştırma neredeyse bir Zen noktasına doğru goumlnuumllluuml suumlruumlklenmesine yol vermiştir Okurda accedilıktan erotik goumlndermeleri yansımayan yazarda ise hazcıl karşılığı olduğunu sandığımız bu duumlşlemsel şiirler bir bakıma muumlze kurucunun duumlnyanın en seccedilkin oumlrneklerini (bu kez kadın-lık) derleme girişimlerinden bir başkası olarak da goumlruumllebilir Dil eriminin dışında varlık bırakmamaya ant iccedilmiş ama ona sorarsanız tuumlm varlıkların gelip onu bulduğu ozanımız yeryuumlzuumlnuumln kadın imgesini de derlemeden tuumlrluumlluumlğuumlnuuml imlemeden edemezdi Artık anladığımız bir şey var Varlığın ccediloğulluğu sevinccedilli bir taşkın ve baskınla gelip koroya katılır Dağlarca şiir izlencesinde Tuumlruumlmuumlze oumlzguuml iki birey ise oumlzellikle oumlne ccedilıkar(ılır) Ccedilocuk ve kadın Kadını duumlnyanın bolluğu yaratımı ccedilokluğunun koumlkeni olarak goumlrduumlğuuml accedilık Doumllleyenin (erkek) altını pek ccedilizmez Dağlarca sanki ikincildir bakışı iccedilinde Ama kadın onun deyişiyle Dişiboy evrenin kurucu yapıcı bileşeni olup koşulsuz yaratıcı ve lsquoguumlzelrsquodir Bu yargıya boumlyle sıkı bağlanmasının bir koşulu olsa gerek ki bireysel yalnızlığı seccedilen yaşamı belki kanıt olarak oumlne suumlruumllebilir Somutun sorununa soyutun sorunsuzluğu yeğlenmiş olabilir Hatta soyutun sorunsuzluğu şair olmanın da oumlnkoşullarından biri olabilir Buna karşılık kendisinin kişisel yaşamında yeğlemediği kişisel ve kurumsal ilişkilere gerccedilek anlamda eleştiri youmlneltmez ve kurulu gelenekleri cins ilişkilerini genelde olumlu değerlendirir Aile anne-baba ve oumlzellikle ccedilocuk uumlremek ccediloğalmak vb imgeler olumlu goumlndermelerle yer alır şiirlerinde Tuumlm bu goumlzoumlnuumlnde ısrarla tutulan ve goumlzardı edilen şeyler gizli accedilık ccedilelişkiler nedeniyle Dişiboy şiirleri okurda sorunlu yankılanacaktır Elbette aldatma aldatılmadan soumlz etmiyoruz Biz okurlar yatkın olsak da Dağlarca gibi biri şiirinin doruk yaptığı yerde 70 yaşlarında aldatmaya gerek duyacak değildir Ayrıca kimse de ccedilıkıp Aziz Nesinrsquode olduğu gibi yaşlılık belirtilerinden dem vurup tinbilimsel ccediloumlzuumlmler peşine duumlşmemelidir 80rsquoli yıllardan sonra oumlzellikle Dağlarca Yapıtlarımla Konuşmalar I IIrsquode (1999-2000) kolayca izlenebileceği gibi şiirinin buumltuumlnluumlğuumlnuuml accedilıktan bilince ccedilıkarıp bu youmlnde şiir siyasetini (poetika) belirlemiş duumlnyanın gediksiz tuumlm varlıklarını şiiriyle eşleştirmeye koyulmuştur Onun şiir tapınağı ya da evi bir tuumlr muumlze tapınak evdir Genbilikseldir (ansiklopedik) Ama ozanlığından sanatsal uğraşından oumltuumlruuml yerlemlere (koordinat) ilişkin tanım ve duumlğuumlmleri suumlrekli yeniden


37

bağlar ccediloumlzer Duraylı yerlemi yoktur şiirinin ve kendisi şiirinin oumlnuumlnde olmayan bir Tanrı gibidir Daha oumlnce uumlzerinde durmuştuk uzam ve suumlrez ccedilizgisel değildir Binişken doumlnuumlşken ccedilakışmalı oumlrtuumlşmeli eşanlı ve yerli birde ccedilok ccedilokda birlidir Saptamamızı doğrulayan deneysel ccedilalışmalarını de imlemiştik daha oumlnce (Oumlrneğin Arkauumlstuuml 1974) Algıya gelen yanıyla şiirlerini uzunca bir suumlredir biccedilimsel şiir sanatlarından uzak tutan Dağlarca şiirin iccedilsel yapısal sıkıduumlzenine (uyak oumllccediluuml vb) ccedilok emek vermiş ve bağlı biri olarak hangi gerekccedileyle bukağılarını kaldırıp atmıştır ve bunu ne zaman yapmıştır sorusu oumlnemlidir Boumlyle bir sorgulama kuşkusuz Dişiboyrsquou okumaya ccedilalıştığımız burada değil ileride Sonuccedillar boumlluumlmuumlnde tartışılacak bir konudur Ama oumlnemlidir Hemen belirtmemiz gereken şey ise Dağlarcarsquonın şiirini bir arada tutan yapı omurgasının goumlruumlnuumlşte belirti vermese bile iccedilten iccedile varlığını koruduğu ancak incelikli bir okur goumlzuumlnuumln derin taşıyıcı yapı oumlğelerini kavrayabileceği Şiirinin iccedileriği giderek soyutlaşıp evrensel izleklere youmlneldikccedile yerel en azından ulusal dil ve soumlz sanatı kısıtları sorunlaşmış olmalı Kendi deyişiyle neredeyse soumlzcuumlklerin yerini sayıların aldığı bir evrim de soumlz konusu İleride uumlzerinde duumlşuumlneceğimiz konulardan biri Aynı ikilemi hatta sorunu iccedilerik duumlzeyinde de yaşamıştır Dağlarca Evrensel izleklerle ulusal izlekler nereye dek oumlrtuumlşebilirdi İlk uzlaşmaz belirtilerin guumln yuumlzuumlne ccedilıktığı 70rsquolerden bu yana Dağlarca şiiri temel izlekleri konusunda zorlanır yarılma yaşar Ama yeniden izleksel abak yaratma gibi olanaksız bir ccedilıkışa youmlnelmesi beklenemezdi Yaşamını yarattığı ilk izleklerle suumlrduumlrecekti ve ikinci bir yaşamı yoktu Uumlstelik neredeyse iki yaşamı oldu denebilir uzun oumlmruumlnde Demek istediğimiz ikinci koşutlu bir evren yaratmayla ilgilidir yoksa bir izlekle tuumlmleşen ya da ccedilelişen ikinci bir izleği devreye almak değil Onun şiir evreni bir tuumlmluumlk evrenidir Oumlrgenseldir (organik) Tuumlm bu nedenlerle DP doumlnemi 12 Mart ve 12 Eyluumll darbe sonrası uumllke onun ulusal savaş eksenli ulusalcı izleğini yol ayrımına getirip bırakmıştır Geccedilici ccediloumlzuumlm duumlnyada yankılanan ulusal (soumlmuumlrgecilik karşıtı) oumlzguumlrluumlk savaşları oldu bir suumlre Hakkını teslim etmek gerekirse ozanımız kendi ulusalcı bakış accedilısınının duumlmenini sola kırıp iccediline eni bir soluk uumlflemeyi becerebilmiş az bulunur insanlarımızdan biridir Sonuccedil olarak belirsizlik accedilmaz da hem yapı (biccedilim) hem iccedilerik (oumlz) accedilısından Dağlarca evreniyle birlikte buumlyuumlmuumlş genişlemiştir Şiir daha ccedilok yaralandı kuşkusuz ama olasılıklar kuramıyla accedilıklanabileceği gibi eşsiz şiirler de ccedilokluğun iccedilinde belirip goumlz kırpmayı ışık saccedilmayı suumlrduumlrduuml Bence bu şiir karşısında okur okurun değişik kitleleri değişik etkiler alıp değişik yorumlar yaparak ozanımızdan daha ccedilok bocalamış haklı haksız yargılara takılarak Dağlarca şiiri karşısında konum (mevzi) yitirmişlerdir Dağlarca olayı (fenomen) Tuumlrkccedilede ve yazın tarihimizde aşağı yukarı budur Bu ccedilerccedilevede Dişiboyrsquoa doumlnduumlğuumlmuumlzde kitap geneli accedilısından yuumlkseklik yitimi anlamına gelirken oumlzguumln ccediloumlzuumlmleri hiccedil barındırmadığını soumlylemek doğru olmaz En başta ulusal-kadının hem kadınlık oumlzuuml hem de yerel ırasıyla (karakter) davranışının kıpısının tinselliği ve tenselliğinin (bedensellik anlamında) birkaccedil soumlzcuumlkle ana ccedilizgilerinin ortaya ccedilıkarıldığını ekinsel bir ccedilokluğu kadıncıl teklikte tuumlmlediğini goumlrmeliyiz Bunu şiirin araccedillarıyla gerccedilekleştirmiş olmasıdır oumlnemli olan Ama bunun iccedilin belirgin şiirsel araccedillara başvurduğu soumlylenebilir mi diye sorulacak olursa dili kemiksiz ccedilalıştırdığını tuumlm ekinleri ve kadınlarını kapsayacak oumlzguumlr (free) esnek (plastik) bir Tuumlrkccedileye başvurduğunu bu dilsel işlemin şiirlerin dokusunu gevşetip ccediloumlzduumlğuumlnuuml belirtmemiz yerinde olur İccediloumlruumlntuuml ve goumlruumlnmez omur olarak kitaptaki birccedilok şiirinde kullandığı soumlzcuumlk deyiş dize yineleme youmlntemi şiirleri sıkılaştırmak somlaştırmak iccedilin yeterince etkili olamıyor denebilir Yine de şundan kuşku duyamayız Dağlarca şiiri başlama ve bitiş anını en iyi bilen şiirlerimizdendir Bu kutulama ve bağıl iccedilgerilim kapalılık oumlzyeterlilik gibi


38

konularda gerekli ama yetersiz dolayımı az ccedilok oluşturuyor Boumlluumlmcelerde yinelenen bir tuumlr tutamak kavrama noktaları oluşturan soumlzcuumlk dize yinelemelerine oumlrnek olarak lsquogibilerdersquo (5) lsquoyuumlzuumlnuuml bana ccedilevirmişsindirrsquo (7) lsquomavi kırmızı sarı yeşilrsquo (10) lsquogoumlruumlp geccedilirdiğirsquo (12) lsquoyukardarsquo (14) lsquosen varsınrsquo (16-17) lsquouzaklardarsquo (22-3) lsquoomuzlarından aşağlararsquo (24) lsquonerde vardınızrsquo+rsquoduyardınızrsquo (30-1) vb goumlsterilebilir Gerccedilekten bu tutucular olmasa şiirin kendi uumlzerine yığılması işten bile değildir Dağlarca şiirinin ilk doumlnemleri dışında geneli iccedilin bu goumlruumlnuumlr goumlruumlnmez tutucuların oumlnemli bir işlev goumlrduumlğuumlnuuml goumlzden kaccedilırmamak gerekir Eğer okur bunu ayıramazsa şiirler konusunda duumlşkırıklığı yaşayabilir Birccedilok şiir okuru Dağlarca konusunda bu durumdadır işin koumltuumlsuuml Oysa yapıyı taşıyan kemik doku taşıyıcı oumlğelerdir Duumlnyada şiir oumlnce bu ccediloumlzuumlm uumlzerinden soumlzcuumlk yığınına doumlnuumlşmekten kurtulur Yapısal biccedilim oumlğeleri Dağlarca şiirinin olmazsa olmaz kurucu bileşenleridir Az yukarıda belirttiğimiz gibi oldukccedila erken doumlnemlerden başlayarak (belki 50rsquoler) şiir diliyle (Tuumlrkccedile) ilişkisini oumlncesinden değişik biccedilimde (goumlrsellikte) yeniden kurmaktadır Tuumlrkccedile sanki kendi başına yetme konusunda oumlyle guumlccedilluuml varsıl bir dildir ki şairin zorlama ccedilabaları yersiz gereksizdir Tam boumlyle duumlşuumlnmediğini biliyoruz ama şiiri biccedilimsel zorluklara suumlrmek yerine dilin guumlzelliğini accedilacak dilin kendi doğal guumlzelliğini sergileyecek biccedilimde bir tuumlr akışına bırakmak yer yer de dil doğaccedillamasına youmlnelmek bir yeğlemeye doumlnuumlşmuumlştuumlr onda Şu bile denebilir Şiiri yazan Dağlarca değil Tuumlrkccedile dilidir Kendini aradan ccedilekme konusunda bilinccedilli bir şairlik siyaseti uumlzerinde ayrıca durulacaktır Dişiboy uumlzerine yapıtlarıyla soumlyleşilerinden birinde (Yapıtlarımla Konuşmalar II Dağlarca Doğan Kitap y 2000 İstanbul s61) kitabın insanın iccedilini aydınlattığını belirtip kitabın tuumlm uumllkelerin dışında ve tuumlm insanların iccedilindeki giz olduğunu lsquokadın denilen binboyutlu varlık goumlruumlntuumlsuumlrsquo sunduğunu belirterek soumlzuumlnuuml şoumlyle suumlrduumlruumlr ldquoDişi evrensel yaratı Boy evrensellik Dişiboyrsquou evrensel yaratı olarak sunabilirizrdquo (61) Dağlarcarsquoya goumlre kadın en buumlyuumlk guumlzelliktir ccedilirkini olmaz ldquoEn ccedilirkini bile kendi genccedilliğinden geccedilmiştirrdquo (61) Ccediluumlnkuuml ccedilocuğu vardır kadının ve Dişiboyrsquoda bunu anlatmak istemiştir ldquoKadınların evren iccedilindeki ya da evren dışındaki gerccedileğidir Dişiboyrdquo (61) Kadının doğurma yeteneği sınırlı olsaydı kısırlık yeryuumlzuumlnuuml tuumlketirdi ldquoDoğanın en buumlyuumlk barışlarından biri olan kadın lsquodişiboyrsquoluğuyla kurtarıcımızdırrdquo (61)

Toprak Altındaki Sesrsquoi (1985) atlayarak ccediluumlnkuuml elimdeki baskılarda (Doğan Kitap ve Yapı Kredi yayınevleri) bulunmuyor Sayılarda (1985) ile okumamızı suumlrduumlruumlyoruz Doğan Kitaprsquoın yayımladığı İlk Yapıtla 50 Yıl Sonrakilerrsquoin (İkinci basım Haziran 1999) dizininde goumlsterilen Toprak Altındaki Sesrsquole ilgili sayfa accedilıldığında şoumlyle bir yazar accedilıklaması karşılıyor okuru ldquoBu yapıtın şiirleri o guumlnlerde (1985) yeni bir sıkıyoumlnetim yaşadığımızdan buraya alınamamıştırrdquo Yapıtlarımla Soumlyleşilerrsquoin (2000) ikinci kitabında (s137-139) yazardan soumlz isteyen Sayılar tekil olanın yineleme ve yenilemelerle ccedilokluğa ağaca duumlnyaya evrene accedilıldığını sıra iccedilinde kargaşayla başlayıp yerleşmeye oradan yeniden doğuşa evrildiğini ve sayıların ozanın eliyle soumlzcuumlklere ulandığını dile getirir Duyumlarımızın bulanık alanlarına karşın sayı-soumlzcuumlk tekiller uumlzerinden tanımlanır evren ldquoBen Sayılar okuyucularıma bir gizimi accedilıklıyorum Buumltuumln goumlk boşluğumuz alt alta uumlst uumlste yan yana 0rsquodan 9rsquoa dek uzanmış sayı ccedilizgileriyle doludur (hellip) Rastlantı sandığınız buumltuumln oluşumlar bunun buumlyuumlk buumltuumlnluumlğuumlyle evrensel oluşumları yansıtırrdquo (138) Dağlarca ise yapıtını doğrulayarak tuumlm yapıtlarında lsquosayıların gerccedileğine goumlndermersquo olduğunu sayı goumlndermelerinde yapıtları lsquoarasındaki buumlyuumlk iletişimirsquo okuyucularına duyumak istediğini boumlylece lsquoiletişimlerle buumltuumlnuumln goumlruumllmeyen


39

goumlvdesirsquonin goumlruumlnuumlr olduğunu soumlyler Birbirinden ccedilok ayrı gibi duran yapıtları aslında lsquotek bir yapı iccedilindersquoleşirler (139) Yalnız olmadığının kanıtı olarak kendisine sunduğu gerekccedile sayılardan kurtulamayacağıdır Arkadan soumlyledikleri arasında lsquogoumlsterilen varlık dokusursquo diye bir soumlzce geccediler uumlzerinde durulması gereken Yapıtlarımla Soumlyleşilerrsquoin birinci kitabının iki yerinde yine sayı konusuna değinir Soumlylemek istediğinin soumlylediğinin ccedilok oumltesinde olduğunu duumlşuumlnmek iccedilin nedenler var 68 sayfada destanlarındaki soyutlamalardan soumlz ederken ki bu youmlnde bir saptamamız olmuştu destanları okuyup yazdığımızda ulusalı evrensel kıldığını soumlyluumlyor ve ekliyor Dağlarca ldquoSoyutun somuta doumlnuumlşuumlvermesi şimdi anlıyorum soumlzlerdeki sayısal duumlzenden gelmektedir Soyut sayının sayısallığın iccedil iccedileliğidir Oumlylesine birleşirler ki yeryuumlzuumlnuumln topraksı sayıları duumlşsel sayılara doumlnuumlşuumlr doumlnuumlşmez sayısızlık başlamıştırrdquo Daha ileride (107) sayıların yuumlzuumlne goumlzuumlne değdiğini belirtmeden geccedilmez

Aristotelesrsquoin Metafizikrsquode dile getirdiği uumlzre kimi Pisagorcular iccedilin evrenin ilkesi sayılardır Şeyler sayılardan ccedilıkıp sayılara doumlner ve sayıların uzlaşım ve ccedilatışmaları duumlnya olarak somutlaşır oumlnuumlmuumlzde Anaksimenesrsquoe oumltelenen Pisagor uumlzerinden Yeni-Pisagorculara yani gizemci (mistik) bir sayısal kurguya bağlanan oradan Galileo Leibniz olguculuk (pozitivizm) uumlzerinden matematik modellemelere varan 20 yuumlzyıl ikinci yarısından başlayarak iki tabanlı sayısal (dijital) anlatıma varan 2500 yıllık belki daha uzun bir suumlreccedilten soumlz ediyoruz Bilim accedilıklamalarını yuumlzlerce yıldır soyutlayım ve diloumltesi paylaşım guumlcuuml nedeniyle matematik dili uumlzerinden yapmaktadır Guumlnuumlmuumlzuumln sokaktaki insanı da artık guumlndelik yaşamının her anını sayılarla ilişkilenerek ayrımına bile varmadan sayısal soyut bir goumlstergeler dizisine başvurmadan bir anını bile geccediliremiyor Hemen her şey sayılarla gelip sayılarla tanımlanıp sayılarla gitmektedir ve yeryuumlzuumlnuumln hiccedilbir dili bunca evrensel uygulama ve uzlaşma dili olamamıştır Tabii sayıların imler olarak oumllccedilmenin ve betimlemenin oumltesinde goumlnderimleri de var Ccediliftya da ccedilok işlevli goumlstergelerdir sayılar Bunu daha en başında oumlteki 1rsquole yani 2rsquoyle yaratır Us yaratısı anlatılar bile arkasında saklı duran şey uumlzerinden şifrelenmeye daha başka neye goumlnderme yaptıklarına ilişkin bir gizil (değişmecesel) araştırmaya metafiziğe konu olmuştur Bilim de kendi iccedilinde karşı-bilim (karşı sayı oumlteki sayı 2) dili yaratmıştır 1rsquoe inanmanın bağdaşıklığı mutluluğu ile 2rsquode boumlluumlnmenin gerilimi mutsuzluğu belki 0rsquola 9 arasında değil ama ccedilekirdek alan iccedilinde 1 ve ccedilatlaması yarılmasından doğan 2 arasında felsefeye

sanata (şiir) bilime yol vermiştir 1rsquoden 1rsquoi parccedilalayarak doğan 2 ve arkası () tuumlruumlmuumlzuumln varlık gerekccedilesi sayısal oumlykuumlsuumlduumlr (tarih zaman vb) Yalnızca inak (dogma) 1rsquoe doumlnme saltık 1rsquole buluşma duumlşlemidir (fantezi) Tam da bu nedenle tarihi ters youmlnde okur Oysa 1 olanaksızdır 2rsquoden beri Ve sayıları (matematiği) 1rsquode toplamak tuumlmlemek kapamak olanaksızdır (bozunum entropi) Ama yine bu nedenle sayı (muumlzik) tuumlruumlmuumlzuumln en evrensel accedilıklama aygıtı eğilimli yatkın olduğu iccedilsel derin dizemli (ritmik) dilidir Sanırım Dağlarcarsquonın yapıtlarıyla vardığı ezgisel geccedilici ve uyumlu (harmonik) sezgi guumlcuumlnuumln derinliğini de goumlstermektedir sayılar yaklaşımı (Bkz Douglas R Hofstadter Goumldel Escher Bach Bir Ebedi Goumlkccedile Belik oumlzguumln dilde ilk basım 1979 ABD)

Kitabın ilk şiiri neredeyse Antik Yunan sayı duumlşuumlncesini (Pisagor) yansılarcasına ldquoKim duymaz İccedilinde sayılar olduğunu İccedilinde yansıdığını sayılarınrdquo (Dinlediklerimiz 3)


40

demektedir Sanki dış duumlnyadan Dağlarcarsquoya sayılarla ilgili bir giriş olmuştur Sayılar hakkında okumuş duymuş goumlrmuumlş tanık oldukları onu bir sayı kuramına taşımış olabilir Ccediluumlnkuuml oumlnceki şiirlerinde kendisi sayı araştırmalarını Havaya Ccedilizilen Duumlnyarsquoya (1935) değin taşısa da bu accedilıklıkla geccedilmiş şiirlerinin altyapısında kurucu bir sayı bilinci ve dışavurumu soumlz konusu değildir 80rsquoli yıllarda konu oumlzel guumlndemine girmiş sayıları geriye ve ileriye doğru yapıtlarına yaymıştır (Arkadan gelen kuram buumlyuumlk yaratı oumlrneklerinde sıkccedila goumlruumllen bir durumhellip) Şiirdeki ikinci boumlluumlmuumln ilk dizesi oumlnemli ldquoUumlst uumlstedir devinimleri belirsizdir suumlrez gibirdquo (3) Sanki bir goumlruumlnguumlbilimci (fenomenolog) konuşmaktadır Husserl ya da Merleau-Ponty oumlrneğin Hatta oumlteye geccedilerek şiirin tuumlmuumlnde şoumlyle bir goumlndermesi var Başlangıccedilta sayı vardı Başlangıccedilta doğayı soumlyleyen sayı burada şimdi oumlzel yaşamlarımızı dile getirmekte buna aracılık etmektedir Yeri gelmişken duyumsapması (sinestezi) ile Dağlarca arasında algı ve duyum konusunda bir veri bilgi var mı bunu yaşamoumlykuumlsuumlnde araştırmak gerekir Daha oumlnce de şiirlerinden ccedilıkardığım sezgisel oumlnermelerimden biriydi bu Varlığa baktığında tuumlm belirimlerin arkasında sayıyı bulup ccedilıkarmak boumlyle bir duyum ccedilaprazlanmasını imleyebilir Asıl soru ozanımızı sayısal bağlama taşıyan itkinin ne olduğu ve nereden kaynaklandığıdır Başka başka adlandırılsa da onca dilin altında yatan uzlaşımın sayı (dizileri) olduğunu Deyişler şiiri bize ccedilok guumlzel goumlsterir (4) Yansımaların Tadı ise sayıları toumlzleştiren neredeyse Yeni-Pisagorcu bir yaklaşım sergiler ldquoYaradılışla eskil Oumlte ccedilağlardan kalma uzakrdquo Oumlte yandan aynı şiirde niceliği yıldızlar imgesi uumlzerinden ccedilokluğa bağlar ldquoOnlara yıldız dersinizrdquo (5) İccedilimizdeki toumlrene dirim-yapıya (biyo-struumlktuumlr) bakarsak dış duumlnya varlıkları olan soumlzcuumlklerle ilişkimiz bile uyuma-uyandırma ilişkisiyken sayılar asla uyumazlar Dağlarca iccedilin sayılar toumlrensel diziseldirler ama ccedilokboyutlu uumlstel karelem (matris) olarak imgelenmektedirler Sayılarla soumlzcuumlkler arasında kurguladığı kuramını ilerletir Bir sonraki şiirin adı bile bunu kanıtlar Sayılar Diliyle Soumlzler Dilini Kaynaştırmak 1980rsquolerde şiirinin guumlndemine aldığı soru budur Sayı ile soumlz arasındaki doumlnuumlşuumlmsel ilişki Bir anlamda sayısallaşma tasarının (proje) oumlzguumll uygulaması sayılmalı girişim Ozanın bilgi ve sezgisi soumlzcuumlk oumltesi yeni evrensel payda (sayı) konusunda şiirle yol almaktadır Soumlzcuumlkten vazgeccedilemez ama her soumlzcuumlk arkasındaki sayıyı simgeler Bir Dağlarca sayısal şifrelemesinden (kriptolama) ya da girişiminden soumlz edilebilir Boumlylesi bir simgeler soumlzluumlğuuml (I Ching benzeri) yarattığını duumlşuumlnmuumlyorum ama buna soyunduğu yeltendiği tek tuumlk şiirleri olmuştur daha oumlnce (Aylam Uzay Ccedilağında Olmak 1963) 0rsquola birlikte 123456789 yani on im evrenin tuumlm iccedilerik ve biccedilimlerini karşılayabilir ldquo10 imi var sayılar yazısının Bunlarla kurulmuştur oumlbuumlr usun binlerce soumlzcuumlğuuml Bunlarla devleşir insanlaşır Başka bir yaratığın Boyu elleri bakışları tuumlyuumlrdquo (7) Sayıların gizi olduğunu soumlyler (8) Koumlr baktığı şeyde sayıyı goumlrmeyendir Belki de yaz(g)ımızı sayı yuumlruumltuumlr youmlnetir biccedilimlendirir Sayısal evrene accedilık goumlndermenin ccedilok guumlzel bir şiirini olduğu gibi alıyorum ldquoBu akşam goumlkler 10 1010 Duumln akşam gibiyim Seni ilk goumlruumlnce 1010 Duumln akşam gibiydim Ellerin soğuktu 1010 Duumln akşam gibiydim Ay doğdu dolunay 1010 Duumln akşam gibiydimrdquo (Ay Doğdu 10) Kendimizden ccedilıkardığımız kişi bir yana doğamız sayıdır saklı goumlruumlnmez bir sayı ldquoOdur doğa uumlzre bizden kalan izrdquo (Sayılmak 11) Ve elbette 9rsquoa değin ccedilıkmak gerekmiyor derdimiz yalnızca simgeleme (temsil) değilse Varrsquoı (1) Yokrsquola (0) ilişkilendirmek tuumlm varlığın tanımlanması iccedilin yeter Hatta ikinci terim (0) ccedilıkarımdır yani 1 (var) olmayandır İkinci terimin (0) zorunluluğu 1rsquoin kendinden (var) olamaması Dağlarca duumlşuumlncesi ya da sezileri diyelim gelip buralara dayanmıştır Kitabın bir başka oumlnemli şiirinde şu az bulunur dizeler sayıların en derin ve goumlruumlnmez anlatımlar olduğunu da goumlsterir ldquoBuumlsbuumltuumln yitti diyorlar oumllenlere Buumlsbuumltuumln nerdelerrdquo


41

(Kasa 12) İkili 6 koşuktan oluşan şiirde ikinci dizeleri bitiren nerdeler soumlzce yinelemeleri (redif) soyut sayının soyutlayımın da gizini imler pekiştirir Dağlarca durmaz kuramını ilerletir Soumlzcuumlkler başkalaştırır ayırır ama sayılar aynılaştırır tuumlmler Bu tartışılmaya değer oumlnerme yalnızca bilgibilim (epistem) accedilısından yorumlanır eleştirilirse eksik kalır aktoumlre ve guumlzellikbilimi accedilısından da yuumlruumltuumllecek bir eleştiri (kritik) tekccedili (monist) bakışaccedilılarının goumlruumlnduumlkleri denli sağlam olmadıklarını goumlsterebilir Burada soumlzcuumlklerle sayıların ilişkilendirilmesi başka bir bağlamda daha Dağlarcarsquonın sağlığında ccediloumlzuumllmuumlş bir konudur Bilgisayar dili her tuumlrden imi ortak 1 ve 0 iki tabanlı sayı diline doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Ama imin anlamdışı somut belirtgesidir oumlncelikle doumlnuumlşen Guumlnuumlmuumlzde anlamkurucu sayısallaştırma ccedilalışmaları (yapay anlak) epeyce ilerlemiştir Ama tuumlm bu konularda tartışmalar henuumlz yeterli duumlzeyde değildir Konu hele bir yazar ozan accedilısından mayınlı alandır Dağlarcarsquonın bu tutumu bir tuumlr imbilimine bizi taşır belki de taşıyacaktır Şimdilik geldiği bu yerde Dağlarca ata olarak soumlzcuumlkleri değil sayıları goumlrmektedir İkinci baskıda (Buumltuumln Şiirleri 8 Doğan Kitap 1999) şiirin adı Atlara Saygı olarak goumlruumlnse de sanırım doğrusu Atalara Saygırsquodır Yapı Kredirsquonin Delta dizisinde yayımlanan (Birinci basım Mart 2010) Buumltuumln Şiirleri 2rsquode aynı yanlış suumlrmektedir Belli ki Dağlarcarsquodan kaynaklanan yanlışı yayıncı duumlzeltmeyi goumlze alamamıştır Benzer bir sorun hemen izleyen Başı Buumlyuumlk Olan şiirinde de var Şiir aslında iki şiirden oluşuyor ama tek başlık altında tek şiir olarak basıldığı iccedilin başlangıccediltaki 5 hatta arkadan gelen iki dizelik ikinci boumlluumlmuuml de katarsak 7 dizelik boumlluumlmle izleyen boumlluumlm ve dizeler iccedilerik olarak uyumsuz Biccedilimsel salınım yapısal kurulum accedilısından da uyumsuzluk soumlz konusu Bir yazar dalgınlığı vb ile accedilıklanabilecek şey ileride yapılacak eleştirel baskılarda yapılırsa tabii oumlzellikle tartışılmalıdır Ccediluumlnkuuml bu şiirler Dağlarca sayı kuramı accedilısından oumlnemlidir Başı Buumlyuumlk Olanrsquoın guumlndelik anlama dizisini neden sonuccedil zincirini ters ccedileviren goumlruumlnguumlbilimsel algı tersinmesi yaratan 4rsquoer dizeli son uumlccedil boumlluumlmuuml kendi iccedilinde bağdaşık tutarlı oumlzguumln iccedilerik yuumlkuumlyle başlı başına bir oumlnerme sayılmalı ldquoSiz 41 giymiyorsunuz Ayağınız 41rsquoinrdquo (16) Bir başka oumlnermesi yani ccedilokluğun olumlu guumlcuuml konusunda yaklaşımı da Kışrsquoda sunulur Isınmak iccedilin ccedilok olmak tek olmaktan iyidir Soumlzcuumlk ve sayı ayrımı uumlzerine bir başka kuumlccediluumlk şiir-aygıt olan Kendi oumlnermenin iki teriminin eytişmeli bir oumltekisizleştirme duumlzeneğiyle ccedilalıştığını 13 soumlzcuumlkle anlatmayı başarır ldquoGemi nice iccedilerde olsa Deniz dışardadırrdquo (18) Ve dev bilgisayar (Dağlarca şiirini duumlşuumlnmeliyiz) 4 soruda sayı kavramını temellendirir Sayılar doğadaki duumlzenden oluşur onlarla sevmek uumlzre ccediloğalmak başlamıştır ilk suumlrezin (zaman) goumlzuumlnde goumlruumllmuumlşlerdir ve sayıları insanlar değil insanları sayılar bulmuştur Fraktal evrene guumlccedilluuml bir goumlnderme sezinliyoruz Dev Bilgisayarın Yanıtları şiirinde yinelenme ccediloklanma kiplenme adlanma Boumlyle oumlzetleyebiliriz Ellerimde kıllar buumlyuumlr goumlğsuumlmde soluğum ve yuumlruumlduumlkccedile artan ayaklarımın ayakları tuumlmuuml ldquoişte biccedilim değiştiren sayılarrdquodır (Değişim 21) Aynı yaklaşımı Yıl Sayılarırsquonda da (25) goumlruumlruumlz ldquoYeşilini takadursun dal Yaş kendini buumlyuumlr Ağaccedillarda Ellerimiz anılarını yazadursun Yaş kendini buumlyuumlr İnsandardquo Bir başka oumlrnek de Başkasının Şapkasını Giymek ldquoOysa sayıların gerccedileği apaccedilıkOnlardan oumlnce Onlardırlarrdquo (38) İccedilimizdeki sayılar bize lsquodaha oumlnce goumlrduumlmrsquo (deja vu) algı ataması yaşatırlar Ccediluumlnkuuml sayıların zamanı yoktur ve şimdi burada iccedilimize yerleşmiş konuklardır Onların zamana ve uzama yayılan sınırsıza ulanan bizden ayrı bellekleri var Oumlrneğin 1789 bir olayı imlemez olay 1789rsquoda tanıma getirir kendini kiplenir (24) Hepimizin birer sayısı var ama somut yaşantılarımızda sayı değil soumlzcuumlk insanlarız (26) Yaşlı buumlyuumlk sayı ldquoEğildi suya Ne goumlrduuml biliyor musunuz Halkalar halkalar halkalar halkalar Boynundaki kocaman zincirirdquo (28) Sayıların bitişkenliği ve derisizliği yerleşik imgelemi değiştirir oumlzne nesne yuumlklem ters


42

youmlnluuml akımlar ccedilapraz bağlantılar (kombinasyon) uumlzerinden yeniden konumlanır ldquoUzak birisidir el goumlvdenin Elmayı yuumlruumlr Goumlvdenin yakın birisidir ayak Tutar elmayırdquo (Oumlteki Usa Goumlre 29) Dağlarca ilkoumlğrenciliğinden başlayarak sayıyla duumlzguumllenmeyi sayısal kimlik edinmeyi baskılanma ya da indirgenme olarak algılama bir yana evrenselleşme olarak goumlrduumlğuumlnuuml O Ccedilok Guumlzel şiirinde yansıtır Yaşamı ona verilmiş 86 sayısıyla accedilılır ldquo86 olan ses Adımla eşanlamrdquo (30) Oumllmek geriye sayı olarak kalmaktır D 1914-Ouml2008 Sayı usun oumlteki başka biccedilimidir Soumlzcuumlk gibi ama başka Sayılar soumlzcuumlklerden daha gerccedilektir Onlar ldquoYazı dilinden ccedilok başka Ccedilok oumltekirdquo bir usla yaşanır (32) Dağlarcarsquonın yeni şiir matematiğinde 1+3=3 eder ldquoTanışsa bir kişi Uumlccedil kişiyle Uumlccedil Ederler Ayrı ayrı tanışmışlardır ccediluumlnkuumlrdquo Buna karşılık 2+2 bildiğimiz doumlrttuumlr ama gerekccedilesi Dağlarca belitidir (aksiyom) ldquoİki kişi İki kişiyle ayrılsalar Unutmaz birbirini kimserdquo (Eskil Kayanın Gerccedilekleri 35) Yani her yerde ve suumlrezde (zaman) değişir sayımız Daha doğrusu yer değiştirir başka bir sayıyla (36) Sayrılık korku savaş vb sayı dizileri bozgunudur ldquoSavaş yaparken değil Savaşı duumlşuumlnuumlrken bile Bozulur Goumlvdemizdeki sayılarrdquo (Duumlzen 37) Sonsuzluk kavramı Dağlarca dilinde şoumlyle tanımlanır ldquoGoumlk bakıştan yapılmıştır Bakışlar sayılardan Guumlnler yıllar ccedilağlar Yuumlz değiştirmesidir sayıların Goumlklerderdquo (Goumlkrsquole Sayı 39) İnsanın insanı sevmesi yuumlreklerinde 1rsquoi taşımalarından 1 1rsquoi oumlzler En Buumlyuumlk Devrimrsquode ldquoEn buumlyuumlk devrim 1rsquoin yanındaki Crsquodirrdquo derken bir ABC imini soumlzcuumlğe giden yolu mu goumlstermek istedi bilinmez ama neden C de başka bir abece imi değil Acaba basımda C imi bir yanlış okumanın sonucu mu Yoksa 1C ccedilağrışımları konusunda okumamızın yetersizliği midir sorun C 0 olabilir mi 4 ccedilerccedilevedir oumlte yandan Ama erkcil değildir Dağlarcarsquoda Foucaultrsquoda olabileceği gibi (42) Sayısı duran azalır belki oumllmez yeni bir sayılar dizgesine accedilılır (43) ldquoSayıların iccedilinde sayı var Ta nerelere izduumlşuumlm Kirpikleri kavak mı yıldız mı ccediliccedilek mi Hepsi başka başka bakar İşte bileklerimizde sımsıcak Evrendeki atardamar Sayıların iccedilinde eller ayaklarrdquo (Ondaki 47-8) Soumlzuumln oumlzuuml ldquoSığmaz bir yerlere Sayılar devirdquo (Yaşamda 50) Ev sayıların evidir kalem soba duumlğme basamaklar pencereler dam gibi Ama tuumlmuuml lsquovarolma işlevirsquodir Buna da Dağlarca Fonksiyonlar Matematiği () diyebiliriz rahatlıkla Kitabın birccedilok başarılı şiirinden biri olan Yuumlzuumlndeki Sinema ise ozanın sayılar kuramının sevi iccedilin uygulanması sayılmalı (Eril) us (1) 2rsquode (dişil) yıkanır ldquoBilinmezde Ccedilekilmiş bu film Us 2rsquode yıkanmış Ki yuumlzuumln Evrensel karanlığa yağan kardırdquo (52) Evrenin 2rsquoyle aklanması yunmasına dikkat ccedilekmekle yetinelim Kitabın son iki şiiri de başa doumlner ve kimyanın fiziğin gerccedileklerin lsquobirer kocaman sayılarrsquo olduğunu yineler ldquoSayılar bilimin basamaklarıdırrdquo (Sayı Kuşları 53) 1rsquole 9rsquou karşılaştırdığı son şiirde (Sayı Kuşları Daha) 1rsquoin ilk (başlangıccedil) 9rsquoun ise daha guumlzel (imgelem) olduğu yargısı ayrıca ilginccediltir ve sayı kuramı oumlnermelerinden biri olarak adlandırılmayı hak ediyor ldquoİşte toplumun gizi İnsanların eşitliği nerden başlamıştır Sayıların evrensel eşitliğindenrdquo ve ldquoArtmalarından belli insanlar sayı koumlkenlidirler soumlz koumlkenli değilrdquo Sayılar insanlar onlara yaklaşıp dokundukccedila sevinir bir an sessizliklerini bozarlar (54-5)

Umulmadık sayıda başarılı Dağlarca şiiri iccedileren Sayılarda bir aldatıcı (pseudo) bilim kuramının ilk atılan somut adımları gibidir Aldatıcı soumlzcuumlğuuml kimseyi yanıltmasın Dağlarca bilim matematik vb gibi başka alanlarda kuram peşine duumlşmuumlş değildir Bilimin kavram accedilıklama simge gibi araccedillarını şiir imgesine doumlnuumlştuumlrmenin daha doğrusu onlarda iccedilkin şiiri yuumlze ccedilıkarmanın peşindedir Yaşadığı duumlnyanın evrensel anlatımlarını coşkuyla izlemekte hem kuram hem uygulamaya doumlnuumlk atılımlarını yuumlrekten alkışlamakta ama bunlarla yetinmeyip hemen kendi diline egemenliğiyle tuumlm


43

oumlteki anlatımları beriye aktarıp kendi şiir diliyle yansılamaktadır Duumlnyayı (aslında evreni kozmosu) şiiriyle yeniden bulgulamanın (keşif) kabına sığmaz sevincini okura da yaşatır Oumlyle sanıyorum Dağlarca şiirinde 80rsquoli yılların accedilılımı diyebileceğimiz ama ta 60rsquolara goumltuumlrebileceğimiz insanlığın heyecan verici goumlrkemli bilimsel seruumlvenine tanıklığın şiir oumlrnekleri izleyen yıllarda hatta oumlluumlmuumlne dek artarak oumlne ccedilıkacaktır Oumlte yandan kitapta az ccedilok kendince ccedilerccedilevesini ccedilizdiği Sayı-Soumlzcuumlk Kuramı yalnızca bir yakıştırma geccedilici bir şiirsel duygu dayatması (kapris) sayılamaz Kendi iccedilinde tutarlı sayılabilecek bir dizi oumlnermelerden oluşan kuramın yeterince kandırıcı belitler (aksiyom) uumlzerinde yuumlkseltildiğini soumlylemek olası Ccediluumlnkuuml kaba ccedilizgileriyle buguumlnden baktığımızda birer oumlngoumlruuml sezisel şair biliciliğinin (kehanet) kanıtı olduğunu goumlrmemek olanaksız Evet sayıların tuumlm yansıtmalı benzeşimli (analojik) dilden soyut anıştırmasız bir dile geccedilişin dorukta olduğu guumlnuumlmuumlzde tuumlruumlmuumlzuumln dışavurumu accedilısından ortak evrensel dil olarak yaşamlarımıza egemen olduğunu bilgisayar iletişim uygulamaları ve ağ (network) altyapıları accedilıkccedila goumlstermektedir Sanki tam da Dağlarcarsquonın dediği olmuştur İleride Takma Yaşamalar Ccedilağı vb gibi yapıtlarında her zamanki duumlşuumlnce ve sezgi derinliğiyle bir dizi oumlngoumlruumlde bulunacaktır Ve kendi şiirinin şiirle yetinmeyen dalgası şiir+şiiroumltesi dalga şiiri bile (soumlzcuumlk) ccediloğu kez araccedillaştırır onun veriminde Sonraki sayfalarda konuya doumlneceğiz Burada ozanımızın dilin iccedilsesinden sesletiminden (prozodi) muumlziğe muumlzikal dizem ve ses kapanım-accedilılımlarından şiire (soumlzcuumlkleri dizme ve yaşam benzetimleri analojiler) şiirden ise artık ulaşması gereken son yere sayılara (1 ve 0) anıştırmasız saltık anlatıma (ifade) vardığını belirtmekle yetinelim Bu halkalanabilir dizi elbette zayıf kırılgan baklalar iccedilerir Uslamlama goumlruumlnduumlğuumlnce sağlam tutarlı olmayabilir Biz okurların bastıkları yerde guumlvenli olmalarını sağlayacak şey ozanımız bizi nereye nasıl taşırsa taşısın soyut sayıların soyut ve saltık sessizlikten ccedilatılmış şiirleri bile olsa buumlyuumlleyici o yer kendimizi şiirle karşı karşıya olduğumuz bir şiir okuma deneyimi iccedilinde olduğumuz gerccedileğine sıkı sıkıya bağlı kalmamız bunda yine de ısrar etmemizdir Ozanın deneysel araştırmalarını destekler ama oumlnuumlmuumlze şiir koymasını bekler dileriz ya da oumlnuumlmuumlze koyduğu şeyi şiire şiirle bağlar oumlteki tuumlm gerekccedileleri gerccedilekliğin dışına duumlşmeyi hatta şairin dayatmasına direnmeyi goumlze alma pahasına sileriz Dağlarcarsquonın yerelden evrensele yuumlruumlyen yazınsal (poetik) girişimi tuumlm yazı deneyimini kuşatan en genel bağlamsallığı (paradigma) olarak goumlruumlluumlrse onyıllar boyu yarattığı soumlzcuumlk temelli şiirsel bağlamı onu bir sınır duygusuna getirip bırakmış olmalı Sanki elinde canlanan yarı canlı soumlzcuumlk hayvanlarının yetmediği bir başka ya da uumlst bağlamlardan ccedilağrılar almaktadır Yani varolan bağlamdan taşmaktadır soumlzcuumlklerin duumlşleneni karşılamayamadığı yetmediği anlarda ve yerlerde Soumlzcuumlklerle ama soumlzcuumlk oumltesi yeryuumlzuumlnuumln beş bin yerel dilinin oumltesinde tuumlm insanları guumlndelik anlaşma aracı olarak kullandıkları soumlzcuumlkleriyle sınırlamadan oumlte bir araya getirecek buluşturacak tuumlriccedili anlaşmalarını oydaşmalarını sağlayacak daha soyut yalın evrensel bir bağlamın olası dili ozanımızın guumlndemindedir ve yeni ve eski dil olan sayıyla kabuk değiştirmek kapsar evrensel kuumlmeye sıccedilramak istemektedir Bir bakıma insanlığın tarihsel accedilmazına şairin ccediloumlzuumlmuumlyle ilgilidir aradığı şey Tuumlm tuumlrleri tuumlm varlıkları karşılayabilecek sayı belki de biccedilim olarak aynı tek bir goumlsterge (yani 1) kalarak varlığın tuumlm belirimlerinin goumlruumlnuumlmlerinin toumlzuumlduumlr Yerel tuumlm engelleri aşan sınır tanımayan en evrensel ccediloumlzuumlcuuml guumlccedil olarak sanatların bilimlerin yaşama biccedilimlerinin ortak oumlzuuml olabilir Bu duumlşlem Dağlarcarsquoyı yeterince duumlrtmuumlş zorlamış olmalı Yakınlarından birkaccedil soumlzcuumlk yazmalarını ister bir oturuşta bu soumlzcuumlklerden birden ccedilok şiir yazarmış Dağlarca Ama sanırım kendi deyişiyle 10 sayı (0 ve 1-9


44

arası) tuumlm yazılmış ve yazılacak şiirler iccedilin yetecektir Soumlzcuumlkler ve şiirler bu 10 sayının sayısız somutlaşma yaşama gelme biccedilimlerinden başka şey değildir 80rsquolerin ortalarından başlayarak oumlne ccedilıkan soumlzcuumlk deyiş yineleme yoluyla yapıccediloumlzuumlmlerinin kaynakları uumlzerinde yukarıda duumlşuumlnmuumlştuumlm ve Sayılarda kitabı oumlnermemizi yanlışlamak bir yana pekiştiriyor denebilir Rastgele bir oumlrnek olarak 33 sayfadaki Kutsal Sayılarımız Oumlnuumlnde şiiri goumlsterilebilir Şiir bedenini ayakta tutan taşıyıcı yapı (iskelet) olarak ama yalnızca bu nedenle değil kendisine en ccedilok soumlzcuumlk dize yinelemeyi bağışlamaktadır ve sanırım yakın gelecekte yapıyı tuumlmden goumlruumlnmez kılacak ses im vb tuumlrden tuumlm işlevsel tutucu ve katılaştırıcıları şiirinden suumlrguumln edecektir Ccediluumlnkuuml şiirden anladığı şey hızla yuumlzde yuumlz akışkan ama oumlzdeğin fiziksel uumlccedil durumunun (hacircl) yani katı sıvı uccedilucu (gaz) durumlarının dışında plazma durumuna ya da nitel anlamda plastisiteye youmlnelik genel-soyut varlık tuumlmlecine doğru evrilmektedir Kuumlccediluumlk ve zorunlu yapı ccediloumlzuumlmleri en alt katmanlara bastırılmış şiir kabuğunun altında dip katmanı olarak goumlruumlden kaccedilacak biccedilimde tuumlm şiire yayılmıştır Ayrıca taşıyıcı yapıların her şiirde belirti vermesi gerekmiyor hatta Dağlarca iccedilin bu bir şiir eksilten olarak da goumlruumlnuumlyor Yoksa duumlnyada ve uumllkede yazılmış tuumlm şiirin hem biccedilim hem iccedilerik olarak tuumlm yapı geleneklerini uumlstlendiğini uyak (muumlzik) dizem (ritim) eşartım (fraktalizasyon) vb konularında tam donanımla yeni şiire başladığını biliyoruz ozanın Son olarak Sayılarda kitabında sayı kavramının esinlemesinin oumlnceki yıllarda şiirinin geldiği darboğazı tıkanmayı az da olsa accediltığını belirtmekte yarar goumlruumlyoruz Şiirinin ortalama duumlzeyi bu yeni esinle atak yapmakta yani şiir yine yekinmektedir

80rsquoler duumlnyasının kitabı Takma Yaşamalar Ccedilağı Dağlarcarsquonın onu niccedilin yazdığını bilen bir kitap Başka bir bedenden ya da yapay oumlrgenlerin (organ) aktarımı olanaklı kılan yeni uygulayım (teknik) biccedilimlerinin dirimbilimsel (biyolojik) doğaya karışarak (muumldahale) yeni ccediloumlzuumlmler uumlretebildiği ccedilağda yani yapma insanlar (android) takma yaşamalar ccedilağında bu şiir kaccedilınılmazdı Ozanımız lsquoorgan naklirsquo deyişini lsquotakma yaşamarsquo olarak karşılıyor Tuumlrkccedilede İnsan oumlrgenleriyle evrenselleşmiş herkes herkesle bedeninin parccedilalarını paylaşabilir olmuştu 1997rsquode İngilterersquode goumlzeden uumlreyim (huumlcreden klonlama) vb sonraki gelişmelerle de pekişen sağaltım ve dirimbilimsel uygulamalardaki atılım bir dizi yeni tartışmayı da peşi sıra getirdi kuşkusuz Dağlarcarsquonın şair sezgisi daha ilk oumlrneklerde (Yuumlrek aktarımı Dr Christian Bernard 1967 Guumlney Afrika) yeni olayın aktoumlrel toumlrel insan doğası inanccedillar haklar vb ile ilişkisini yakalamıştı Sanırım 80rsquolerde duumlnyada ve sınırlı da olsa Tuumlrkiyersquode bu tartışmalar yapılmaya soumlz konusu gelişmelerin yasal duumlzenek ve yaptırımlara ilişkin tanımlanmaları youmlnuumlnde girişimler de başlamıştı Tohumlama yapay doumllleme gibi tartışmalar da yuumlruumlyordu bir yandan Sokaktaki insanın etkilenmemesi ve tepki vermemesi olanaksız bir suumlreccedilti ccediluumlnkuuml işin ucu insanda tentin birliğine tuumlmluumlk kaygılarına dek uzanıyordu Oumltekinin kolu goumlzuuml boumlbreği ya da yuumlreğiyle Ben şimdi kimdim Oumlrgen bağışı tuumlm duumlnyada kamusal izlencelere bağlanarak destekleniyordu ldquoİnsanın başka goumlvdeleri taşırken duyduğu ikilem taşıdığı başkasırdquo (Yapıtlarımla Konuşmalar II s 11) belki aşırı yorumlanmış hatta abartılmış bir imge olarak yankılanıyordu Dağlarca şiirinde Arkasından tansımalı tuumlm bu gelişmelerin koumltuumlye kullanılma gizilguumlcuumlnuumln tedirginliği korkusu soumlkuumln ediyordu haklı olarak Asimovrsquoun Robot Yasası tuumlruumlnden yarı kurgusal ilk oumlrnekler guumlnuumlmuumlzuumln bilgisunar tabanlı ağ ortamları yapay anlak (zekacirc) vb araştırmaları bu tuumlrden sorunları geccedilen suumlre iccedilinde yalnızca buumlyuumltmekle kaldı denebilir Sonunda guumlnluumlk basına da konu olan sağlık ve


45

oumlrgen alım satımı (ticaret) elbette yoksuldan varsıla guumlneyden kuzeye youmlnluumlyduuml kaccedilınılmazca Dehşet ve Mafia anlatıları uumlrperticiydi Ki ozanımız da Japonyarsquodan bir olay oumlrneğiyle anlatır bunu Konuşmalar IIrsquode (12) Yanlış anımsamıyorsam Horoz Almanyarsquoda Ccediloumlpccediluumllerimizrsquode (Goumlzuumlnuuml Satan 12) goumlzuumlnuuml satışa ccedilıkaran yoksulla ilgili basına yansıyan bir olayı şiirleştirmişti Dağlarca Ona goumlre Takma Yaşamalar Ccedilağı Takma Yeryuumlzleri Ccedilağıyla suumlrecek uzay da soumlmuumlrgeleştirilecektir gelecekte ldquoİnsan ağzı en buumlyuumlk hayvan İnsanın ilk buluşu son buluşu doyumsuzluğunu doyurmakrdquo (YK II 12) Tam bu noktada yeni yeni geliştirmeye başladığı lsquoyalın evrenrsquo kuramına değinir Artık bu yeni ana izleğinin peşini bırakmayacaktır Sayılarda (1985) neredeyse şiirsel kuramını ccedilatmıştır bunun ki aslında daha gerilere de goumltuumlruumllebilir bu yarı sezgisel yarı bilgisel kavrayışı Ona goumlre evren sanıldığınca karmaşık değildir Tek gerccedileğe indirgenebilir Tek gerccedilek bir lsquokalıprsquo gibi kullanılmış Bilimin buumltuumln alanlarında insanın bitkinin hayvanın buumltuumln goumlruumlntuumllerinde kullanılmış Uzaybilimin vardığı varacağı erişimler bir karıncada bir arıda bir timsahta doğan buguumln doğan bir ccedilocukta yeniden basılmış eski yapıtlar gibidir () Bir bardak sudaki tek damla uzayın buumlyuumlk karmaşasındaki goumlzuumln goumlrebildiği goumlsterebildiğidir İnsanın Husserlrsquoin eksiğinin Dağlarca olduğuna inanası geliyor Husserlrsquoin gereksinim duyduğu boumlylesi bir duruluktu ama doumlneminin yanlış tinbilimine dolayısıyla bilimine vurmakla işe başlayarak duru goumlruumlyuuml gerccedilekte kaccedilırmıştır Oysa goumlruumlnguumlbilimi (fenomenoloji) duru goumlruuml peşindeydi İm ise (bana goumlre imgenin koumlkuumlnuuml duumlşuumlnuumlyor) ldquoİlk ozanların goumlvde derinliklerinde duyduğu ilk sıcaklığın tadından başka ne olabilirrdquo (13) Bu nedenle ilk mutlu yaratıklar ozanlardır Kendisi Takma Yaşamalar Ccedilağı kitabından uumlccedil şiir seccediler Oyuncularla Oynamak Varmak Ben Dışı Duumlşuumlnsel bir soruyla girilir kitaba Genel yaşama ile tikel yaşamanın eytişmesini nasıl anlamalı Tuumlm yaşam bir yaşamda nasıl yankılanır ya da tersi Ortak payda nedir Ki bu soru bizi sayılar kuramına taşır 01 İki tabanlı sayılama (binary) Dağlarca iki terimli başlatır şiir oumlnermesini uzunca bir suumlredir belki ta başından beri Ccedilocuk ve Allahrsquoı (1940) anımsayalım baştan sona iki terimli bir oumlnermedir ilk başyapıt Uumlzerinden 46 yıl geccedilmiştir ve hacirclacirc ikili evren tasarımına bağlıyız

Takma Kuşlar İkisi de yoktular Soluğu duyuluyordu Genel yaşamanın Neydi Birbirine yansıyan İkisinde Birey gibiydiler Buumltuumln seslerde İkişer (3) Bedenimizin tuumlrevi bireyliğimizin bedensel bileşenlerine tek tek indiğimizde

evrensele ulanırız Bizi evrensel yani varlık kılan atom ya da atomaltı parccedilacık son birimdir Tuumlm varlığın ortak evrensel paydası ldquoNereye gitseler ulaşsalar kime


46

Yaparlar eylem soy Doğa ne goumlrev vermişse onurdquo (Oyuncularla Oynamak 5) Burada lsquoeylem soyrsquo deyişine mim koyalım Duumlşuumlnsel kaynağın başlangıccediltaki terim ccedilifti sarmal devingendir eylem soyla varlıklanır Ve eylem soyla varlık lsquogoumlruumlnuumlme gelirrsquo (Bkz Husserl Heidegger Merlaeu-Ponty Sartre vb) Anlıyoruz ki Ben bileşenlerinin (el ayak goumlz vb) yad(sımas)ıdır ldquoBen goumlvdemdeki oyuncularla mutluyum ya Artık onlara inanmıyorumrdquo (6) Benrsquode Benrsquoin anlayamayacağı denli uzakta Başkarsquodırlar Bunu Kendi kendine Değilliğimizrsquo şiirinde de goumlruumlruumlz ldquoKim duymaz kim Koca ortaklığını Doğanınrdquo (12) Yediğimiz balığın eti evrensel aktarım uumlzerinden aynı anda kendi etimizdir

Sağaltım (tedavi) amaccedillı insan oumlrgeni aktarımı (organ nakli) ya da bilimsel sağaltım uygulamalarında parccedila (goumlz diz kan vb) Benrsquoden ayrıştırılır Ancak boumlylesi bir youmlntemle uumlzerinde ccedilalışılabilir bir nesneye doumlnuumlşebilir beden Parccedila buumltuumlnden (kişilikten kişi oluştan biri olmaktan) ıraklanır ldquoDizi yuumlruumlmemekten ayırdılarrdquo Hatta ldquoGoumlvdeyi yaşamadan ayırdılarrdquo (Goumlzlem 8-9) Ama soyutlayımın başaramadığı bir şey vardır yine de Ten tinden ayrılamıyor ldquoSoluğu sevgiden ayıramadılarrdquo (9) (Bkz Descartesrsquodan başlayarak anlık-beden tin-ten tartışmaları)

Şiirsel ccediloumlzuumlmlemesinde ozanımızın kişisel sağaltım deneyiminin de izlerini belirtilerini oumlrneğin Damar Irsquode (10) Damar Irmağırsquonda (14) oumlzellikle kitabın kuumlccediluumlk başyapıtlarından biri olan Bayıltılmarsquoda (76) yakalıyoruz Damarda zamana yayılan bir yığışmanın (damar sertliği) sonu damarı aşan bir Buumltuumlnrsquoe Benrsquoe ilişkin bir sonuccedil (oumlluumlm) yaratır Yani bileşen oumlrgen bilinci yıkıma uğratır Ve bir Buumltuumlnrsquouumln ayrılabilir kişilikten oumlzerk bileşeni oumlteki Buumltuumlnrsquouumln aynı bileşeniyle yer değiştirebilir (oumlrgen aktarımı) ldquoBiri var Onun bende olduğuna eşit Benim onda olduğumrdquo (Damar Irmağı 14) Ayrıca ldquoSıcaklığımız Ccediloğala ccediloğala dev Onun dokunuşu Etine oumltekininrdquo (Birleşim 15) Yapay Ccedilocuklar da (16) tek oumlzneyi aşan koumlkensel ve soyut ortaklığın anlamlı oumlrneğini sunar Dağlarca araştırması iskeletin sayısal goumlruumlnguumlbilimsel soyutlamasıyla suumlrmektedir ldquoAnımsıyorum doğduğum guumlnuuml Sanki yoktunuz Yumuşaktınız dahaDeğirmisinde değirminin Evrenden yuvarlaktınız daha Yaradılıştan kalma birer kemik Şimdi soluk alanların hepsi Ccedilok uzaktaymış benimsediğim kimseler Sizi veriyormuş anlamıyordum İlk varlığını almıştı kimseler (hellip) İnsan fil gergedan balina timsah İlk devletleridir Yeryuumlzuumlnuumln Doğa onlarda goumlruumlr uumlrperir biraz Goumlkyuumlzuuml olduğunu yeryuumlzuumlnuumlnrdquo (İskelet 18-9) Evrensel payda evrensel oumlnseldir (a priori) en azından tuumlruumlmuumlz iccedilin Her bileşenimiz oumlncedendir oradadır (varlık) Yarı Sayıklama şiiriyle şiirle dile gelen kuram kıvamını yakalar goumlruumlnuumlr goumlruumlnmez bir başyapıt ccedilıkar ortaya Goumlruumlnuumlr goumlruumlnmez ccediluumlnkuuml şiirin imgesi tam da insanda yakalananla geccedilenin ele gelmez yakalanmaz akışıdır

Elimi uyudulardı onlar Tutamadım ki Bir ses geccedilti geccedilmedi parmaklarımdan Ayaklarımı uyudulardı onlar Varamadım ki Yollarda yansıdı yansımadı goumlkyuumlzuuml Boyunlarını değiştiriyordu develer sevgi biraz Balıklar serinliklerini daha su Sayrılar yaşıyorlardı hepsiyle sımsıcak Ak giysiliydi uzaklarda


47

El uzaklarda ayak uzaklarda Ses uzaklarda goumlkyuumlzuuml uzaklarda (19) İşte sağaltım uygulamalarının doğanın bu iccedilkin oluşumunu orasından

burasından delme girişimleri ccedilift yanlı bıccedilağın acıtan yanını unutmamızı oumlnluumlyor O bıccedilak kesip attığı sorunla tuumlm direyi yaşamı yanıltabilir ama geriye yanıltamayacağı bir şey yine de kalacaktır oumlluumlm ldquoDudaklarının arasında kırmızı bir ccedilizgi incecik Oumlluumlmuuml aldatamadılarrdquo (Yanıltılamayan 20) Dokular değiştirilmekle kalmıyor usumuz da payını alıyor yeni uygulayımlardan ldquoHa başkalaştı bana karşı ha başkalaşacak Anlıyorum sallanmasından biraz Başımız ki Doğanın boumlğruumlne girmiş İnidir Varlığımızınrdquo (Baş Olayı 21) Varlığın bilinişi bilincidir baş Tuumlm yaradılışla yuumlkluumlduumlr o ldquoBuumltuumln uumllkelerinden sonra yaşayanrdquodır (Başımız 24)

Kan alma verme bize ne goumlsterdi Evrensel kan kardeşliğimizi Oumlyleyse yalnız değiliz koca evrende Biz bizeyiz birbirimizden goumlvdelerimizden ve onun ayrı ayrı her bileşeninden kardeşiz Kan hepimizin geccedilmişinden hepimizin geleceğine akarken kavşakta duraladığında Benrsquoler doğar belirir Dağlarca ccedilıkar ortaya Kan durağıdır her bir insan kişi (Oumlrnekler Budala ile Bilge 80 İkileyin 81) Goumlruumlnguumlbilimsel indirgemenin (lsquoepochersquo) tuumlm youmlnelimsel bilince gelen saf varlıklarıyla ilgiliymişccedilesine Dağlarca Husserlce araştırmasını kana goumlze yaraya vb adım adım uygular ldquoYara Goumlvdenin bakışıdırrdquo (Accedilık 26) Yara oumlluumlm oumltesine uzam-zamanı aşan ve ulaşan guumlluumlmsemedir Bir başka şiir başyapıtı Goumlzlem (27) oumlluumlmuumln neyi kapadığını goumlsterir Mavilik kopar yeryuumlzuumlnuumln duyarlığı biter ağız accedilık kalır ama yara doğumla oumlluumlmuuml aralayan accedilıklık yine suumlrer gider

Goumlzlem Guumln gelir buumlyuumlr yol Atardamar accedilık kalır Birdenbire kopar mavilik Guumlvercin accedilık kalır Gece de yok olur guumlnduumlz de Anılar accedilık kalır Buumltuumln duyarlığı biter yeryuumlzuumlnuumln Goumlkyuumlzuuml accedilık kalır Kara uykuda uccedilar gider ses Adamın ağzı accedilık kalır (27) Dikkat edilirse duumlnyalı ve geccedilici oumlluumlmuumln toumlrenselliği (rituumlel) geleneksel dile

abanır Anlatan ses yerleşik bildik bir sesi yankılar Daha ileride bir şiirde (9Koğuş) şoumlyle der ldquoBiri accedilar kapıyı birdenbire Isısı azalır biraz sallanır Ccedileker goumltuumlruumlrler arabacığa yan yataktakini Onun boşalan yerinde sallanırrdquo (56) Bir başkası ise oumlluumlmden doumlnmuumlş belki de korkularından kaccedilan tavşanları geri gelmiştir Ozanı oumlfkelendiren dertse kuş doumlnuumlşuumlmlerini (Kuş Devrimi 29) yakalamayacak kerte geride kalmış eski kulak eski doku eski bakıştır Duumlnyanın evrensel gizil doumlnuumlşuumlmlerini ayarlamalıyız varlığımızı Yalnızca kendi bacağım değildir artık yuumlruumlduumlğuumlm bacak Tasalıyım bir yandan ccediluumlnkuuml yeni bacak eski bacakla birebir eşlenmez ve ccedilağırır beni kiraz ağacından koltuk değneğinin bildiğim eski tuumlrkuumlsuuml


48

(30) Ya goumlz Onun bana takılmış goumlzuumlyle ben ne goumlruumlruumlm O mu goumlrmektedir yoksa yine ben mi ldquoPeki nasıl tanıyor Annemi goumlzleri onun (hellip) Fizik miyim goumlz muuml Belli değilrdquo (Soru 31) Yuumlrek İccedilimde başkasının yuumlreğiyle ldquoneyi severrdquoim (Olmadırsquolarda Olmak 32) Belki de aslında takılan insanın goumlrme ya da sevme isteğidir Bu istek soruyu anlamsız kılabilir Ben neyi goumlrmek istedim neyi sevmek istedim Hem birkaccedil kişi olmanın da bir tadı yok mu (36)

Dağlarca Takma Yaşamalar Ccedilağırsquonı biraz da insanların uumlstlenmedikleri goumlrmezden geldikleri sayrılık ve sayrılar evinde (hastahane) kimsenin dile getirmeye cesaret edemediği duygularla yazmış olmalı ldquoKim bilir ne korkularda binlerce sayrırdquo (Ak Odalar 33) dizesi bunu goumlsterir gibidir Oumlte yandan sayrılık bizi sayrılıktan ccedilok yaşam dirim ve kaynakları uumlzerine duumlşuumlnduumlruumlr ldquoYaşamak Bin elle Salıverdiği uccedilurtmaları Doğanınrdquo (Uccedilurtmalar 34) İzlenimler acıdır Bir savaş varsılının parasıyla yapılmıştır sayrılar evi Sayrı savaş varsılına savaşa mı borccedilludur şimdi sağlığını yaşamını Ya bunca sayrıya ne demeli Demek ki yalnız ben değil mişim yaşama hakkı ve umudunu ortalayan Ccedilokmuşuz Bilincimiz buruklaşır ldquoBir guumlnde bir orman seviyorum ya Eskiden kalma-titreyen Bir otu sevmiş gibiyimrdquo (Doumlnuumlş 40) Oumlte yandan takma yaşamalar ccedilağı yoksul duumlnyadan varsıl duumlnyaya tek youmlnluuml işlemektedir (Korkunccedil Olan 82) Elbette doku uyuşmazlığı diye bir şey de vardır ve buna ozanımızın karşı ccedilıkışıhellip Daha yakından bakın ısıları kanları koumlkte buluşturabilirsiniz ldquoIsılarına bakınız Onun sevgibi uymuştur biliyorum Bunun yaradılışınardquo (Isı 41) Damarlarıma verilen oumltekinin kanı ldquoevren değirmisinde suumlrezrdquo olmasın ldquoBiri var Besbelli uzak Su ne yaklaşan ayak sesleri ne Susuzluğuma benziyor biraz Dudaklarım kurumuş Boydan boya giyindiğim Takındığım yuumlz bin yıl iccedileri ırmak nerdquo (Kan Aktarımı 43) Ama derinden derine şunu anlarız Oumlmruumlmuumlzuumln iccedilinden ve dışından kuşatılmış duumlğuumlm noktasında nice dirensek de eşitlenmiş tuumlruumln bireyleriyiz Tıpatıp aynıyız ve sonsuzca başka Bu yuumlzden hem oumlluumlr hem oumllmeyiz (44) Ozan bizden oumlnce anlamıştır Canlılık ısıysa hepimiz ısının belirimlerinden başka bir şey değiliz ldquoCcediliccedilekler neden guumlzel Kendilerini yok saymışlar da ondanrdquo (Takma Kuşlar 45) Aynı duumlşuumlnceyi Ağrısız Ağrırsquoda (60) yineler ldquoCcedilok anneli oldum işte Hepsinin birer annesi vardı Isım ortak sıcaklığımız Yalnız kalamıyorum ki Sanki yuumlz milyon ses İccedilimde birilerirdquo (60) Ayrıca Goumlvde Anıları da (77) yaklaşıma accedilıklık getirir ileride Anımsanan varlığın birliği tuumlmluumlğuumlduumlr

Bir kuumlccediluumlk savrulma duumlzey yitimi kabasabalık guumlnuumlbirlik şaka okur usumuzu goumllgeler Kıyam guumlnuumlnde hangi parccedilamız hangi hesabı verecek oumlrneğin (Succedilsuz Succedillar 46) Sağlık Bir Hayvandır (47) Bilimin Guumlcuuml (48) Korku (49) Kurtarı (50) 9 Koğuş (57) Kente Yeni Gelen (65) Takma Kuşlar (68) bu guumlncel indirgelemeler duumlzeyinde suumlrduumlruumlr şiiri Bağlam daralmış ana izlek orasından burasından delinmiştir Daha somut sayrılık deneyimleri izlenimleri saptamalarıdır bunlar Hollandalı ressam M C Escherrsquoin (1898-1972) ccedilıkarken bizi indiren basamaklarında sonsuz iniş ccedilıkış ikilemi iccedilerisindeyiz ozanımızla birlikte Olumlu ya da olumsuz bir yargı verememektedir ldquoTakma damarla takma yuumlrekle sımsıcak İniyor musunuz bir yere Ccedilıkıyor musunuzrdquo (Sorular 55) Ayrıca Gezinti (62) Goumlvdemdeki Yaşlar (63) ikilemi vurgular ldquoEllerimden geccedilen yel Dudaklarıma değmedi kirdquo (63)

Tuumlm sağaltım uygulamaları yaşam suumlresi uzatmaları nerelere varmış olursa olsun yine de insan lsquoyaşaması iccedilredirrsquo ldquoYaşamasını uzun kılsalar kat kat Yine iccedilindedir Yaşamasının o Bin sıcaklığını ccedilağlar sonrası Bin sıcaklıkla değiştirseler Ccediloğaltamaz annesinin verdiğini kimserdquo (Boy 58) Kimse kendinden varsıl değildir ccediluumlnkuuml Tartışmalar duumlşuumlnceler gelir zamansız duumlnyaya zaman ekleyen insana dayanır Otun zamanı yok ama insanın var Takma Yaşamalar Ccedilağı insandan otu ccedilıkarabilecek insanı zamansız kılabilecek mi ldquoAradım kaccedil yıldır Bulamıyorum işte


49

Yaşımın nerde olduğunurdquo (Goumlvdemdeki Yaşlar 64) Ot şiir yazar mı Buna gerek duyar mı Sayrılarevinde Dağlarcarsquonın da bizim de kafamız iyiden karışmıştır

İnsanların da tarlalardan kavun karpuz gibi devşirileceği guumln gelecek mi (68) Yuumlreği yenilenmiş genccedil kızın yedi yeryuumlzuuml balık sevincini nasıl anlatmalı (69) Değiştirile değiştirile bize oumlzguuml bir şey kalmadığında Ben kim ve nerede olacağım ldquoEskiden oluşturduğumuz evde kimse yok Kendim nerderdquo (Yeni Oanın Boşluğu 70) Oumlyle ya lsquoseni seviyorumrsquo diyen kim olacak lsquoYaradılılıştaki toplumrsquo tekilliğimizi oumlnceliyor kendimden oumlnce var oluyorum Benden oumlnce geliyor doku oumlrgen goumlze goumlzhellip Yunus deyişiyle tuumlm varlıklar lsquoete kemiğe buumlruumlnuumlp Yunus diye goumlruumlnuumlyorlarrsquo İyi ama sormadan edemiyor Dağlarca Takmalar eklemeler yenilemeler doğaya iccedilkin mi Doğanın işletimi duumlzeneği mi oradan topladığınla buradaki yarayı kapamak parccedilayı toplamak onarmak insanı Yoksa ldquoDışarı mı ccedilıkmadayım buumlyuumlk kapıdanrdquo (Kırağı Uumlstuumlne Duumlşuumlnceler 72) Aydınlığa vardık derken karanlığa mı yuvarlanıyor bir (buumlyuumlk) yasayı mı deliyoruz Doğru olan ne Boumlyle suumlrerse ldquoKurtuluruz belki eski tuumlrkuumllerden Kişi de kalmaz ulus dardquo (72) Eklerle parccedilalarla yenilenen tabanımız eve değil belki de sevgiliye taşır bizi Niye olmasın (73) Goumlzuuml yenilenen avcı yeni goumlzuumlyle vurduğu kuşa değil vurmadığına youmlnelebilir vurmadığıyla yatışabilir Ayağı yenilenen kimin duumlşuumlnuuml nereyesini goumlruumlr (84) Oumlluumlrsem goumlzuumlmuumln ilk iyesi de benimle oumlluumlr muuml (86) Sorular bir yana Takma Kuşlar (86) iccedileriyi dışarıya oumlpuumlşuuml oumlpuumlşe insanı olmaya ular Oumlyleyse şiir yine başa doumlnuumlp sevinccedil duymamızı ister oumlluumlme karşın bitmezliğimizden koumlkensel evrenselliğimizden ldquoSilkin biraz Goumlvde alışkanlığından dışarı ccedilık biraz Anısa evrenselliğini Hele akşamuumlzerleri duymaz mıydın Bulunduğun yerde Yalnızlığınla uumlşuumlduumlğuumlnuuml (hellip) Şu da var Sevin sevin Nereye varsan oumltesi varrdquo (Uumlrperen Tuumlylerdeki Ses 87)

Yargı uumlretemediği şiirsel egemenliğinin tadını ccedilıkaramadığı ama bu nedenle

birkaccedil şiir başyapıtı ortaya koymaktan geri durmadığı belki de tam da bu ccedilelişkiler iccedilinde anlıksal yalpalamaların sonucunda kimi eşiz şiirlerin doğabildiği Takma Yaşamalar Ccedilağı okurunu da bilimin bilimsel uygulamaların geleneksel inanccedil toumlre alışkanlıkların uumlstlenilmiş değer yargılarının karşısında bocalatır

Kitapta aynı adda birden ccedilok ccedilok şiir var Oumlrneğin Takma Kuşlar adıyla 8 şiir Damar adıyla 2 Deri adıyla 2 Kan Aktarımı 2 şiir var Onun ikilem iccedilerisinde derdini ya da izleğinin en iyi imgesini lsquotakma kuşlarrsquo karşılıyor olmalı Doğanın gelişkin uygulayımsal (teknolojik) karışmalarla yapay duumlzeneklere doumlnuumlştuumlruumllmesi ccedilağrışımı ikincil goumlnderim sayılsa da oumlluumlmcuumll sayrılığın kaynağı beden parccedilasının yenisiyle bir başkasından alınarak yenilenmesi bedenin kuşlanması yeniden uccediluşa hazırlanması uccedilurulması sonuccedilta o bu derken bir dizi aktarılmış doğal ya da yapay takma oumlrgenle yaşamlarımızın yeniden uccedilurulması yani kuşlaşmak deneyimini karşılıyor imge Takyapcıl (moduumller) yerine geccedilirmenin ufuk ccedilizgisinin kestirilememesi şiir tedirginliğinin kaynaklarından biri Usavurumun son sınırlarında tuumlm oumlrgenler değiştirildikten sonra geride kalanın bir kimliği Benrsquoi olacak mı Alında sinirbilimin guumlnuumlmuumlzde geldiği aşamada Benlik ile Beden (varlık) arasındaki ilişki yer yer bulanıklığını yitirmiş gibidir tam olmasa da

Konuya ve kitaba boumlylece dokunduktan sonra bağlam iccedilinde birkaccedil sorunu tetikleyebiliriz daha doğrusu Dağlarcarsquonın duumlşuumlnsel yarasına tanıklık edebiliriz Biliyoruz ki bir suumlredir belki 80rsquoler sonrasında ozanımız duumlşuumlncede bir sıccedilrama yaparak kendisini ve şiirini doğrudan uumlstlendiği ve başarıyla sergilediği kimi biccedilimsel (yapısal) ve iccedileriksel izleklerin oumltesine aşırmış şiiri yazarın katkısından neredeyse yarı bağımsız bir eğilimle kendi duumlşuumlncesine kendi iccedilkin tartışmasına youmlnelmiştir


50

Sanki şiir iccedil derişimi yoğunlaşım ve seyrelimleriyle kuumltlesini ccediloumlkelterek ve katmanlaşarak kendi iccedilinde yolalmıştır Varlık şiirsel oluşuyla duumlşuumlncesini (sinir doku) kavramış yakalamış somutlaştırmaktadır Şiir beden duumlşuumlnen beden oluşunu duyurmakta (ilacircn) ccedilelişkisini başlatmaktadır Bilincin bedenle buluşması ve ayrışmasındaki olanaksızlığın (imkacircnsızlık) ccedilelişkisinden soumlz ediyoruz Felsefeye neredeyse kendiliğinden kendi iccedilguumlduumlsuumlyle varmış bir şiirden soumlz ediyoruz Dağlarca sanki suumlrece tanıklık ediyor gibidir Duumlnyada ve uumllkemizde yazılan şiirin bedensel (tensel) tuumlm birikimleri yuumlzeyden kazınarak derinlere yalın asal matematiksel birimlere değin suumlruumllmuumlş şiir kendi zorunluluğundan kurtulmuş ama en derindeki şiircil yapı birimini herhangi bir accedilık goumlnderimde (ima) bulunmadan accedilığa ccedilıkarabilmiştir Okur şiirin yuumlzey okumasında onu bildik alışıldık yapıccediloumlzuumlmlere taşıyacak guumlncel tarihsel ortak (kolektif) koumlkensel (jeneolojik) vb ip uccedilları bulamayacak şiirin basamaklarından kaynağa koumlke yuumlruumlmek zorunda kalacaktır Aslında youmlnuuml ve doğrultuyu sorular iccedilerik parccedilaları (fragman) dilin soyutluk ve aşkınlık deneyimi dilin soumlzverisi (vaad anlamında) goumlsterecektir okurumuza Doumlşenen taşlar ırmağı aşmak iccedilin yeterince guumlvenli mi diye sorulabilir Bunu bilemeyeceğimiz accedilık

Kuşkusuz ozanın (şair) bilinci tuumlm bu suumlreccedilleri youmlntemsellikleri tasarlamış adım adım ilerlemiş değildir Diğer ozanlardan ayrımı (fark) ortaya ccedilıkan soruyu uumlstlenmede dayanccedil (inat) ve sonuna değin taşıma istencidir (Sisyphos) Sorusunun peşinden yol alacak kerte uzun oumlmruuml onu desteklemiştir Oumlte yandan yanılmamalı erken yargıya varmamalıyız Soruyu ccedilelişkilerinden sıyırma girişimi bir yanıt sayılabilse de soruyu karşılayan oumlte yakadan bulunmuş bir yanıt yankı soumlz konusu değildir

Husserlce oumlnerildiği biccedilimiyle okur bir dizi odaya alınarak koumlke ilk algıya taşınmaktadır sanki Bunun iccedilin de guumlncel yaşam deneyimlerimiz oumlrneklenir neredeyse ccediloumlzuumlmlenir Takma Yaşamalar Ccedilağırsquonda Tuumlmuumlnuuml okuyan okur kitabın Dağlarcarsquonın sayrılarevinde geccedilen bir sağaltım deneyiminin şiirleştirildiğini ayrımsayacaktır Değişik tuumlr ve duumlzeyden bir dizi deneyim iccedil iccedile ve eşanlı olarak sayrının (Dağlarca) bilincinde imgeleşir Bu bunalım (kriz) eşiği oumlluumlmcuumll denebilecek eşik insanın ccedilok kolay duumlzlemlerarası sıccedilramalar yapmasına neden olr Anlık algılardan derin varoluş imgelerine gidiş gelişler hızlı ve rastgele olabilir Hele Bayıltılmarsquoda okuduğumuz uumlzre bayıltılma (anestezi) ten-tin ayrımının silindiği tenin tinleştiği tinin tenleştiği ergime anında katmanlar kendi uumlzerlerine ccediloumlker suumlre zamandan kurtulur (Bergson) kitabın genel sorusu kendini geccedilersiz kılar (iptal)

Yaradılıştan oumlncesine benzer İccedilimiz İccedilimizin Sayıları yukardan aşağılara doğru Koca bir boşluğa benzer İccedilimiz İccedilimizin Sesi yok (76) Dağlarca şiirinin geldiği duumlşuumlnsel derinlik ve izlek şiirinin tensel (kabuk)

kusurlarını ccediloğaltabilir diye duumlşuumlnmemiz olasıdır Boumlyle de olmuştur İccedileriğin derin sorunsalın baskını yuumlzeysel tutarlılığı oumlzellikle sesccedilil uyumu soumlzcuumlk seccedilim ve duumlzeneklerini yer yer zayıflatabilir ki azdır oumlrneği yine de Ccediluumlnkuuml Dağlarcarsquonın


51

yalnızca anlığıyla bilinciyle değil eli goumlzuuml kulağı derisiyle yazdığını artık benimsemek onaylamak zorundayız Şiir kacircğıt uumlzerine duumlştuumlkten sonra Dağlarca tininde ve teninde ayrı ayrı yankılanmakta yeniden yazılmaktadır ve bana goumlre bu kanıt gerektirmeyen bir gerccedilekliktir O zaman tuumlm yazın kurallarına derinden bağlı ve tuumlm yazın kurallarından tuumlmden bağımsız bir dil kavrayışı yazınsal oumlzguumlrluumlğuumln somutlaşması olarak da anlaşılmalı Belli bir yerden sonra şiiri oumlzguumlrluumlğuumlnuuml her dizesiyle kanıtlayan gerccedilekte goumlsteren bir şiire doumlnuumlşmuumlştuumlr Belki bunun nedeni şiirin temel sorgulamayı felsefe tarihinin izini suumlrduumlğuuml soruyu kendi şiir bedeni uumlzerinden geccedilirmesi deneyimlemesidir Ccediluumlnkuuml her insan girişiminin eninde sonunda gelip dayanacağı yer bu yanıtsız sorudur Ten tin ikilemi Aşılmaz ikilem buguumln bile sinir beyin anlık bilişimbilimci vb lerin uumlzerinde ccedilalışıkları konu Descartesrsquodan başlayarak tam anlatımına kavuşan soru(n) goumlruumlnguumlbilimci ve varoluşccedilu tuumlm yirminci yuumlzyıl duumlşuumlncesinin uumlzerinden geccedilip oumlnuumlmuumlze duumlşer Duumlşuumlnce nasıl bedenlenir ya da tersi beden nasıl duumlşuumlnuumlr İkici ya da tekccedili hiccedilbir accedilıklamanın yetmezliğinin kaynağı ise bana goumlre 1) Dizge iccedililik 2) Bakışlardaki eytişmezlik indirgeyiciliği (diyalektiksizlik) Bu ccedilerccedilevede lsquosafrsquo ya da lsquosomrsquo kavramlaştırmasındaki yerliliği ve yersizliği tartışmaya almadıkccedila kuyruğumuzun peşinde doumlnenip duracağız İşte felsefenin bu araştırmasını belki de onun dışından şiir uumlzerinden şiir lsquopatikarsquosından uumlstlenen ender yeryuumlzuuml şiirlerinden biridir Dağlarcarsquonın genel şiiri ve oumlzelde elbette Takma Yaşamalar Ccedilağı Heidegger de sonunda patikalarda şiire vurmak zorunda kaldı kendini Ama orada şiiri kullanan felsefeden şiire geccedilildi Dağlarcarsquoda şiirden (patikanın bir yerinde felsefeyi de kaccedilınılmazca uumlstlenen) şiirehellip

Ozanımız elbette kitabı ve şiirlerini bir sorudan değil imgeden ccedilıkardı Bir oumlrtuumlşme soumlz konusu Uumlstelik saltık bir bağdaşım uzlaşım ya da ccediloumlzuumlm yoktur burada Ayrıca ayrı duumlzeylerden dolayısıyla ayrı kavramlar kullanması gereken bağlamlardan deneyimler birbirinin iccediline geccedilip karışarak sıkışmış aşkın uzay-zaman deneyimleri yerzaman uumlstuumlnden ya da altından goumlruumlnuumlme gelerek kitabın genel seyrini kesintili kesintisiz birkaccedil ccedilizgide ilerletmiştir Tam felsefenin uğraklarında sorumuzu kesinler sorulabilir duruma getirirken anlık guumlncel bir deneyim kendini şiire dayatmış sayrılarevinin goumlzlemlerinden sıradışı geccedilişlerle hem şimdiburada olanın hem de kalıcının suumlreklinin her yerdezamandanın deneyimi okuru zorlayacak kerte kakışmıştır Uumlst duumlzeyden bir sorgulama varlığın tekliği varlıkvaroluş ikilemi ten-tin accedilıklığı ve doğal mı yapay mı olduğu kestirilemeyen bağlamların (paradigma) sonucu olan aktoumlrel toumlrel tartışmalar guumlndelik yaşama ilişkin doğrudan deneyimler vb bilim ve bilimsel uğraşıların da iccediline katıldığı ccedilerccedilevelerde yuumlruumltuumlluumlrken daha aşağıdan uumlstelik sıkışık ve uyumsuz zamanlar iccedilre oumlluumlm deneyimi sağaltım uygulamaları kan oumlrgen aktarımları sayrılık tinbilimi vb insan toplum ilişkileri şiirleşir Bu karmaşa soruların yanıtlarının bulunamadığını ve kafa karışıklığının varlıkbilimi toumlrebilimi gibi alanlarda derinleştiğini goumlstermekten oumlte geccedilmez Yapay ya da doğal tıp uygulamaları insan bedenini doumlnuumlştuumlrmektedir ve aslında doumlnuumlşen nedir kimdir hangisidir sorusu boşlukta ccedilengel gibi asılı kalmaktadır Tuumlm bu girişimler varolan aktoumlre guumlzellikbilimi hukuk toplum gibi duumlzen(ek)lere olumluolumsuz ccedilift anlamlı etkilerle yansıyacaktır Ccediloumlzuumlm gerccedilekten ccediloumlzuumlm muuml nereye dek Bu sorunun yanıtını şiir şimdi burada veremeyecek Uumlstelik daha tasalı tedirgin umutlu bir umutsuzdur şiir ve şairi Sevinci ve uumlzuumlntuumlsuuml ağzına dek gelmiş nasıl ccedilıkacağını bilememekten gergin ikircimli ccedilelişiktir Eskiden olduğunca kolay yargı verememekte okurunu teselli etme guumlcuumlnuuml yitirmektedir Dağlarcarsquonın yerelden evrensele yuumlruumlyuumlşuuml 60rsquolardan başlayan duumlnyayı uumlstlenme ccedilizgisi buumlyuumlk gelgitlerle iniş ccedilıkışlarla insan tuumlruumlnuumln buumlyuumlyen ccedilelişkilerini yansıtmayı suumlrduumlrmektedir


52

Şeyh Galibrsquoe Ccediliccedilekler (1986) yazarının şu accedilıklamasıyla başlıyor ldquoYapıtımı

Divan edebiyatının buumlyuumlklerinden Şeyh Galibrsquoe adıyorum Ccedilok kullandığı oumllccediluumlyle mefrsquoucircluuml mefacirciluumln feucircluumln ile yazıldı daha yaşar bir duruma getirmek iccedilin dizeleri ikiye boumlluumlnerek oluşturuldu bu doumlrtluumlkler Ccedilabam arzum diriltmek sanılmasın Osmanlıcarsquoyı diriltmek olurdu ordquo

70rsquoli yıllarda Tuumlrk şiirinin ustaları (Attila İlhan Turgut Uyar vb) ikinci yeni dalgasının olumlu olumsuz etkileriyle eski ses hatta ezgi bireşimlerine oumllccediluuml kalıplarına doumlnduumller ve onları ccedilağcıl iccedileriklerle buluşturma denemeleri yaptılar İyi de oldu Hatta bana goumlre oldukccedila gecikmiş belki de treni kaccedilırmış umutsuz girişimlerdi bunlar Ccediluumlnkuuml uzak geccedilmişin halk ve divan şiirleme yapılarını iccedilselleştirmek atılan taşın uumlrkuumltuumllen kurbağalara değmeyeceği emek yoğun bir girişim olurdu Halk şiiri yiten bir toplumsal tarihsel yapının anlatımıydı birkaccedil aşık geleneğine bağlı kalmış saz şairiyle can ccedilekişti sonra soumlnuumlmlendi yoksa halk şiirine erişimde dil engeli yoktu Yalnızca dil engeli de değil imgelem evreni de genel ccedilizgileriyle guumlnuumlmuumlz ortalama duyarlığının kavraışı iccedilindeydi ama tarih hızlı aktı ve dokunmadığı insan bırakmadı goumlccedileri de yerleşiği de aldı savurdu oradan buraya Daha oumlnemlisi insanla duumlnyanın arasında bambaşka araccedillar dolayımlar girince insan insana eski dil ve araccedil gereccedil uumlzerinden varamaz ulaşamaz oldu Bu durumda uumlretimlerinde yinelemeye dolayısıyla bıkkınlığa duumlşen ve şiirde dili kuraldışına zorlayan ataklara gereksinim duyan aslında ccediloğu da şiirde kendilerini kanıtlamış tam da bu nedenle olmalı deneysel accedilılımlara kendilerini bırakmaktan sakınmayan şairler geccedilmişin yazı diline duumlşlemsel doumlnuumlşler yaptılar İccedilyapılardan (oumllccediluuml ses duumlzenleri uyaklamalar vb) ccedilok genel tuumlrsel yapılara doumlnuumlk seccedilimleriyle kamuoyunda yeni beklentiler iccedilindeki şiir okuru ve yazın ccedilevrelerinde yankılandılar da Ama bir iki oumlrnek yetti konu ccedilok uzamadı Hele divan şiirinin neredeyse bir uumlst toplumsal katman karma dil uygulaması (dil demiyorum Osmanlıca dil değildir) ccedilok ayartıcı umut vericiydi oumlzellikle şiirde kapalılığın gizin dahası gizemciliğin ccedilekiciliğine kendini kaptırmış ikinci yeni şiir devinişi iccedilerisinde ve okur lsquomal bulmuş mağribirsquo gibi takılıyordu bu son akıma (moda) Dağlarca iccedilin bu genellnmiş yargıyı geccedilerli goumlrmuumlyoruz Ccediluumlnkuuml kalıtını uumlstlendiği iki buumlyuumlk şiir geleneği yani halk ve Divan şiiriyle en geniş anlamda hem iccedilerik daha ccedilok da biccedilim oumlğeleri kurucu yapılar accedilısından bağını en başından beri suumlrduumlrmuumlştuumlr ve Divanrsquoın elbette Halk şiirimizin de anlamı bastıran ezen kalıplarını (mazmun) aşıp kaldırıp oumltesine bu yapıları yine de şiir kılan damara oumlze şiirsel iccedileriğe ulaşmanın oumlzguumln yolunu bulmuştur ve bu gğirişimine tuumlm şiiri son şiirine varıncaya dek borccedilludur Uumlstelik kendisi bunu oumlvuumlnccedille gururla uumlstlenmiştir

Şeyh Galibrsquoe Ccediliccedileklerrsquoi yazmasının birccedilok nedeni arasında Galata Mevlevi Tekkesirsquonin şeyhi Galibrsquoin Divan şiiri geleneğini ccedilağcıl şiire accedilık bir sezgisel tuumlmluumlğe taşıması ve Yahya Kemalrsquoe giden yolu doumlşemesi de sayılmalı Tekil şiirin iccedilerisinde ele gelir bir anlam kalıplamanın altında uccedil verir gibidir

Dağlarca 300rsquoe yakın (284) doumlrtluumlkten oluşan Şeyh Galibrsquoe Ccediliccedileklerrsquoi iki nedenle yazdığını soumlyler2 ldquoİlki buumlyuumlk şair Şeyh Galibrsquoe saygılarımı sunmak İkincisi Tuumlrkccedilemizi yeni tatlarıyla buluşturmak Biliyorsunuz Tuumlrkccedilersquode genel ses uyumu egemendir A ı o u sesleriyle e i ouml uuml sesleri kolay kolay bir araya gelmez Bu gelmezlik dilimizi tek sesli goumlruumlnmeye goumltuumlrmuumlştuumlr Şeyh Galibrsquoin uumlnluuml oumllccedileğini tek

2 Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Yapıtlarımla Konuşmalar II (BY 28) Doğan Kitap y Birinci basım 2000 İstanbul 181 s


53

dize iccedilinde ikiye boumllerken Tuumlrkccedilersquonin ana ses uyumu bozulmuş olmaktadır Dile yeni ses accedilıklığı kazandırılabilmektedirrdquo3 Bu alıntıdan deneysel bir ccedilaba ccedilıksa da lsquobaşka incelikler başka duyarlıklarrsquoa ulaşmamızı olanaklı kılan doumlrtluumlk iccedilin Dağlarca ekliyor ldquoOkuyanlar anlamı bıraksalar bile okuyanların işitmeleri kımıldıyordurdquo4 Boumlyle bir tuumlmceyi sanırım ccedilağcıl şiirimizde başka da kimse kuramazdı İkinci yeninin gittiği yerden doumlnuumlyordu sanki ozanımız ve buumlyuumlk anlamı kuumlccediluumlk denemeye harcamıyordu Bunu şu ana dek yaptığımız araştırma boyunca goumlrduumlk ve gelecek şiirlerinde de goumlreceğimiz neredeyse kesin Kuşkusuz ldquoTuumlrkccedilersquonin ses kuralları onun en ince anlam katmanlarını daraltmaz Ona ussal bir duumlzen verir Benim Şeyh Galibrsquoe Ccediliccedileklerrsquode yaptığım ses oyunu o buumlyuumlk ccedilınarın minicik yapraklarıdır Yaprak sallanmalarıdırrdquo5

İlk doumlrtluumlkte sorun yaşadım aruz oumllccediluumlsuumlyle ilgili İlk iki dizeyi mefrsquoucircluuml mefacirciluumln

feucircluumln kalıbına uyduramadım ama arkadan gelen iki dize kalıba birebir oturdu Acaba Dağlarca ilk iki dizede geccedilen kimi soumlzcuumlkleri sonradan değiştirdi mi Doumlrtluumlk şoumlyle ldquoBir soumlzcuumlk olur Gelen geccedilen ki Dev tuumlmcede sevgi anlatırlarrdquo (5) Tek dizelik Divan kalıbını neden iki dizeye kırdığını kendisi yukarıda accedilıklamıştı Tuumlrkccedile ses uyumuna aykırı kırılma ve duruşlarla uyumsuz ses yapılarına klasik muumlzikte onikiton sıccedilramasına benzer biccedilimde Tuumlrkccedilersquonin şiir dilinin dilsel olanaklarına accedilılma deneysel bir amaccedilla zaten 60rsquolardan beri uyumsuz Tuumlrk şiirinin (İkinci Yeni ve suumlreği) arayışlarını oumlnce dil katından ve derinden kavrama duumlşuumlncesi yani bir dil sesi ccedilalışmasıydı Şeyh Galibrsquoe Ccediliccedilekler Yine savlı gerekccedileli bir şiir tasarıyla karşı karşıya olduğumuzu bilelim Hecede kesilen ve altta suumlren soumlzcuumlkler kuşkusuz imge ccedilağrışımları accedilısından okur alışkanlıklarını da doumlnuumlşuumlme uğratmakta olduğundan anlamlandırma işi biccedilimsel-yapısal şiir devinimiyle birlikte yuumlruumltuumllmelidir Kesmeyle alt satıra taşınan soumlzcuumlğuumln yukarıda kalan boumlluumlmuuml anlam koumlklerine bağlı olduğu iccedilin yetersiz de ccedilağrışım guumlcuuml taşırken alt dizede suumlren ve soumlzcuumlğuuml tuumlmleyen genelde ekler hece dizilerinden oluşan soumlzcuumlk yarısı tuumlmuumlyle ccedilağrışım guumlcuumlnden yoksun bir suumlrek dolgu gereci işlevi goumlrmenin oumltesine geccedilemiyor Oumlrneğin lsquoCcedilan sesleri dağ- da sustular mı Taş ccedilanlara ben- ziyordu dağlarrdquo (IV 6) Hemen ekleyebiliriz Şiirde ses boyutunu birim ses heceden alıp yuumlkselten dize boyutlu soumlzceyi seb birimi olmaya zorlayan bir yadırgatma etkisi ve niyetinden soumlz ettiğimiz anlaşılmış olmalı

Ses ve gece goumllge olur goumlvde uumlzerine duumlşer (7) goumlvdenin yokoluşu sevginin goumlruumlnuumlşuuml olur (8) boumlluumlnen tek sevgiyi başlatır (9) ldquohellip Yaz guumlnleri bir Kadındı guumlnduumlzrdquo (XI 10) sonra geceydi ldquoErkekliği bin Soluklu koumlsnuumllrdquo (XII 10) sevmek Tanrıya yakınsamaktır (11) ldquoSandım seni goumlr- duumlğuumlm geceydi Annem dedi doğ- duğum geceymişrdquo (XVI 12) guumlzellik goumlrmekle ccediloğalmazdı (14) sevgiye deveyle değil boumlcekle gidilirdi (15) bir boumlcek bin evrenle değişmez (22) goumlvde goumlvdelerden biccedililir donanırdı (16) kimileri doğadan geccediler kimileri doğanın ta kendi (17) guumlnler kuş olur (18) iccedilimizde bizden daha ccedilok seven anımsayan biri vardır (19) ldquoYaz bin bir ulus İccedilindesindir At elma demir Işık su imgerdquo (XXX 19) yaşamak goumlrmektir (20) Sevgi sevmekle var kılınır (21) boy sevgiyle uzar gider (22) ldquoBendim seni goumlzle goumlzle goumlzle Goumlkler bile uy- kusun gezerkenrdquo (XLII 25) ldquoGoumlkler akıyor- du uumlstuumlmuumlzden Bir ses ki duyul- mamakla sonsuzrdquo (XLIV 26) evrenin vergisini oumldemek iccedilin sevmek yeterdi (29) ldquoToplumlara var- dım ortak oldum Goumlvdem ki tekil Değildi benderdquo (L 29) ldquoBaştan başa bir Barıştı goumlvden Yuumlz bin yara al- dığın savaştardquo (LVI 32) evren uyurken oumlzleyen kalkar yuumlruumlr (36) ldquoKızlar yıkanır- dı ay

3 Agy s18 4 Agy s19 5 Agy s21


54

doğarken Ccedilam kız kaya kız Su kız ccediliccedilek kızrdquo (LXXI 40) kadınlığın oumlnceliği ve gizli ccedilokkocalılık (poliandri) (42 45) koumlsnuumlyle akan suların iccedilinde parlayan aylar (43) varlıkta olmayanın yoklukta hiccedil olmayışının acı gerccedilekliği (44) tekccedililik-ikicilik tartışması ldquoSevmek niye hep İkiydi Tanrım Yuumlz binde de biz Tek olmalıydıkrdquo (LXXX 44) kim varolacaksa senle ben olacaktır guumlzellik iccedilre (46) ldquoKar yağdı mı ak Yolun iccedilinden Bir goumllge gider Seninle yalnızrdquo (LXXXV47) yıldızla başak oumlpuumlşuumlr ağustosun sonunda (48) sevmek uykuda saydamlaşan goumlğuumlste goumlruumlnuumlr (49) barış insana gerek hayvanlara değil ccediluumln hayvanlar savaşmaz (50 51) Olmak barıştır barışmaktır (52) ldquoYaz olmadığım- da varsınızdır Genccediller yok edil- se ordayım benrdquo (XCVI 52) sevmek oumltekine ustur oumltekinin usudur (53) şiir yıldızı boumlceği kaplanı doyurmaktır (53) ldquoBoş doumlrtluumlğuuml goumlr- duumlnuumlz değil mi Sevgim goumlğe sığ- mayınca sustumrdquo (CI 55) ccediloğulken yalnızdı ağaccedillar (56) ldquoSevmek beni benden aldı gitti Yıldızla ccediliccedilekle goumllle kuşlardquo (CVI 57) ccedilılgınlık benden bana bakan bin goumlz (58) ama beni goumlrduumlklerini sandı onlar (58) ldquoGelmişle giden Giyenle ccedilıplak Bir tek kişidir Uzay iccedilinderdquo (CXIII 61) herkes herkeste varlık Tanrıda Tanrı varlıkta konuk (63) ve goumlrmek işitir duyan goumlruumlrse (63) olmayanlar da goumlruumlrler ve soumlylerler (65) bir yuumlz olur yazdığım duumlş (67) kim duyar kim dinler kim işitir (70) ldquoEvren bir oyun Ki parlamıştır Bir başka oyun- la evlenincerdquo (CXXXIV 71) ozanımız bin bir soumlylemeydi ama onlar duymamaydı yazık ki (73) Biri goumlrmek istemişti ama bin bakış gerekmişti ona (74) ve son uumllkede her ccedilocuğa bir yıldız duumlşerdi ya da her yıldıza bir ccedilocuk (75) yoktan varedenle gizdeş olunur mu (76) yazmak gerccedileklere goumlk katmak olmasın (76) yokluğunda sevmek sevmek olmasın (78) gelip geccedilmek bir yalan (79) ldquoSevmek seni oumll- memekle başlar Oumllmek sana bak- mamak değildirrdquo (CLV 82) uykumdaki goumlzle goumlrduumlğuumlmsuumln (82) ldquoBir guumln goumlğuuml goumlr- mesen duumlşerdi Goumlz olmaya ccedilır- pınırdı goumlvdenrdquo (CLIX 84) bakınca goumlrduumlğuumln dağ ot ve oumlluumlm geceyle sırdaş (85) ot sallandığında dağın başında dağ sarsılır yeryuumlzuumlnde (86) gelincik duumlş goumlruumlr kız gelinliğinde titrer (87) duumlş iccedilinde duumlşler yuumlruumlr (88) ldquoYalnız mı uzak mı arkadaş mı Bir ses buralar- da kim değildirrdquo (CLXX 89) tek kuş tuumlm evreni taşır (90) ccediluumlnkuuml kuşlar yeryuumlzuumlnuumln tek yurttaşlarıdır (90) ldquoBir kuş Uccediluver- di ta iccedilinden Bin bir gece durdu goumlklerinderdquo (CLXXIII 91) yaprağın oumlluumlmuuml toprağın sarı sevinciyse (92) ldquoSevmek guumlzel ol- duun suumlrezdir Baştan başa im Buumltuumln guumlzellikrdquo (CLXXVIII 93) bir kırmızı sesti uzaktaki guumln (95) uzamda ve suumlrezde herkes herkestir toplum ccediloğulun biriydi (96 97) bir at dağa ccedilıkıp orman olmuş doymuştu o guumln yağmurda karda (101) sen de bir damla su ol maydanozda (102) ama goumlzleriniz kapalıysa aslında yoksunuz (105) ldquoBen bekler idim Yolunda guumln guumln İsterse guumlzel- liğin geccedilerdirdquo (CCIX 109) kuş boşlukta kalan guumlzelliğinde uccedilardı guumlzelliğinden uccedilarken (114) ldquoYeryuumlzuuml Goumlkyuumlzuumlyle doludur Kuşlar Konar konmazrdquo (CCXXVII 118) kim tutsa ellerim onundur (121) ve Tekrsquotir doğadan gelip geccedilenler (124) ccediluumlnkuuml ldquoTek tek duyulur Ccediloğulda olmakrdquo (CCXL 124) Tekrsquolerin anrsquoları ccedilokluktur (125) hatta uyandığın yuumlz akşamki yuumlzuumln değildir bir yalan iccedilresin (130) oumllmek ise hiccedil oumllmek olmadı (134) goumlvde goumlvdeyi var kıldı (139) hep bildim imgelemin iccedilinde olduğumu (143) ldquoBen toprak accedilar- dım orda bir guumln Toprak duumlş accedilar- dı dalda er geccedilrdquo (CCLXXXI 145) duumlnya bir imge sevişmek sonsuz bakışım mıdır (145) ldquoOumllmuumlş dediler- di goumlmduumllerdi Goumlklerde boyut- larım gezerkenrdquo (CCLXXXIV 146)

Duumlşuumlnmenin yeni sınırlarını zorlayan git git derineşen Dağlarca şiiri duumlşuumlnceyi

biccedilimleme konusundaki devrimci ataklarından da asla usanmaz Her yeni yapıt gerekccedileli hem artccedilı hem oumlncuumlduumlr kendi yazın ccedilizgisi iccedilinde Ama tuumlm atak ya da girişimlerinin daha buumlyuumlk geniş kapsar bağlamlar iccedilinde yer aldığını unutursak bu


55

kez deneyimlediği şiiri goumlzden kaccedilırmamız olasıdır Buumlyuumlk bağlam duumlşuumlncede Spinozarsquoyı eytişime kararlılıkla bağlayan bir duumlşuumlnsel devinim yapılanmada Tuumlrkccedile dil bağlamıdır Duumlşuumlnce en evrensel kapsar kuumlmenin sınırlarını zorlarken dil kendi bileşenlerinin iccedil olanaklarını accedilığa ccedilıkarmanın sonsuz erinci tutkusu dinmezliği iccedilinde eylemci yeniden bir kez denemeci bir dil yani kendinin cesaretidir Yunus ve halk şiirini yankılayan dil arayışlarında onun tuumlm geccedilmiş deneyimleri yansılamasında sıradan bir yinelemenin değil dili oumlzdamarında akıtmanın yeni yollarının arayışından soumlz etmiştik Şunu artık biliyoruz ki ilk basılı şiirlerinden başlayarak hemen her yapıtı şiirde biccedilim biccedilimde dil dilde iccedilerik arayışlarını oumltelemiştir Her yapıtı bir tasardır (proje)

Ama buumlyuumlk bağlamın da buumlyuumlk akışları eğilimleri kuumlccediluumlk tasarlara kilitlenirsek goumlzden kaccedilabileceği iccedilin oumlrneğin unutmadan şu tuumlrden şeyleri soumlyleyebilir ileride derinleştireceğimiz yargılar iccedilin kenara yazabiliriz Oumlrneğin insandışı canlı ve cansız varlıkların yapıt zamanı boyunca ağırlıklarının değişimi soumlz konusu mudur ve ne youmlndedir Bileşen ağırlıklarının accedilıklanır gerekccedileleri var mıdır genel ve oumlzel izleklerle ilişkisi nasıldır Dağ en başından beri ağırlığını eşit duumlzeyde koruyan bir imgedir şiirlerinde goumlk(yuumlzuuml) de Ama at imgesinin ağırlığı genel izleklere bağlı olarak yerini başka canlılara belli oumllccediluumllerde bırakmaktadır At insanla birlikte imgelenmektedir sanki (ama her zaman değil) Su imgesi de suumlreğen (kronik) bir imgesidir ozanın Uumlstelik iccedilerik tuumlm yapıt boyunca ccedilok az değişir Buna karşılık uccedilmak eylemine bağlı bir dizi varlığın başta kuşların ağırlığı artar Oumlzguumlrluumlk kavramıyla hısımdır bu imge Şeyh Galibrsquoe Ccediliccedileklerrsquode iyiden oumlne ccedilıkar kuş imgesi Bunun iccedilreklikle tasavvuf gelenekleri ve dşuumlnce yapılarıyla Dağlarcarsquonın Spinozarsquodakine benzer biccedilimde tuumlm ya da kamutanrıcı eğilimleriyle bir ilişkisi olsa gerek Simurg (Zuumlmruumlduumlanka otuz kuş) soumlylencesi bir anlamda tanrılaşma soumlylencesi diye okunabilir Dışarıda bir tanrı yok kendimizi yaptıkccedila tanrıyı yapmış yaratmış oluruz

İlginccedil olan Dağlarcarsquonın yapıtıyla ilgili tek tuumlk accedilıklamalarında pek değinmese de iccedilreklik (batınilik) ve oumlzelde tasavvuf duumlşuumlncesine Şeyh Galiprsquoten daha yakın durmasıdır Elbette biraz oumllccediluumlsuumlnuuml aşmış bir yargı olarak duumlşuumlnuumllebilir soumlylediğim ve boumlyle duumlşuumlnen bir oumllccediluumlde haklıdır Ccediluumlnkuuml Şeyh Galiprsquoden (1757-1799) soumlz ediyoruz Yenikapı Mevlevihanersquosinin Konyarsquodan onanmış dervişi Galip Dede ve Galata Mevlevihanersquosinin yine Konyarsquodan onaylı şeyhi Galip (1791) doumlneminin sarayı ve padişahı IIISelimrsquole de arayı iyi tutmuş bir konum (mevki statuuml) adamı izlenimi verir6 Divan şiiri geleneğine koumlkluuml eleştirileri olan Şeyh yazdığı ve yenilediği şiirin oumlzguumlnluumlğuumlne vurgu yapmaktan ccedilekinmez Divanın parccedilalı soumlyleyişi oumlne ccedilıkaran tuumlmluumlk kaygısını tek şiirin yapı buumltuumlnuumlnden soyutlamış buumlyuumlk başlıklara (gazel kaside mesnevi vb tuumlrsel başlıklar ya da Arap Fars oumllccediluuml kalıpları ya da Aruz oumllccediluumlsuuml biccedilim sanatları vb yapısal başlıklar gibi) atamış şiir anlayışına tek şiir eksenli kuumlccediluumlk başlıklara youmlnelen daha kişisel şiir anlayışını geleceğin şiirine giriş kapısı olarak aralamış gerccedilekten son buumlyuumlk Divan şairimizdir İmgeyi somutlama soyut yinelemeli (stilize) kalıpları kullanıp oumlznel kişiye bağlı betim yorum ve şiirsel davranılar (gestus) oluşturma vb konularda oumlncuumlluumlk yapmıştır Ama şair Nedimrsquoi goumlzardı etmemeliyiz belki şiirde yarattığı başka tuumlrden oumlncuuml accedilılımlarıyla Neredeyse Şeyh Galibrsquoin ccedilağdaşıdır Kalkışımrsquoa goumlre ldquoOnun sebk-i Hindicirc anlayışına uygun biccedilimde yazdığı ldquohacircyicircde edacircrdquodan (eskiden beri soumlylenen ccedilok duyulmuş bayağı soumlz) uzak girift bir anlam oumlrguumlsuumlne sahip zarif fakat zaman zaman yadırganacak derecede hayallerle

6 Kalkışım M Muhsin Şeyh Galip maddesi lsquoİslam Ansiklopedisi Cilt 39 s54-57) İstanbul 1988 Ayrıca bkz Abduumllkadir Goumllpınarlı Şeyh Galip Seccedilmeler MEGSB y Birinci basım 1986 İstanbul 271 s


56

ve ince bir lirizmle bezenmiş şiirler gerccedilek Galibrsquoi ortaya koyar (hellip) Tanpınar bu sebeple onun şiirini ldquoavize gibi renk ve ışık dolurdquo şeklinde tarif etmiştir (hellip) Varlıkta değişme ve yenilenme varsa soumlzde de olmalıdır (hellip ) Ona goumlre halis şiir bir ccedileşit vahiydir ve elbette bu cevher taze edacirc gerektirirrdquo7 Ama Şeyh Galibrsquoe ilişkin kaynaklar da belki Goumllpınarlı dışında şairin Mevlevi geleneğine bağlı yorumundan soumlz etmez Anlaşılan şiirin somut imgesi ne olursa olsun geleneğin soyut imgelemeninin dışına ccedilıkmayacağına kesin goumlzuumlyle bakıyorlar Boumlyle duumlşuumlnmek yazın tarihccedilisini elbette rahatlatır Sapmanın peşine duumlşmek oumlzguumll yorumun matematiğine youmlnelmek bağlamsallık (paradigma) tartışması yuumlruumltmek yerleşik tutucu yazın tarihccedililiği ve eleştirisinin işi olmaz ve olmayacak Oysa Şeyh Galib uumlzerine yazmak demek kendisinin dile getirerek oumlnayak olduğu yenilik ccedilizgisini accedilımlamak demek Bunu Yahya Kemal Ahmet Hamdi Tanpınar yapmış olmalıydı (Belki de yaptılar)

Kuşkusuz Şeyh Galib şiiri tasavvuf şiiridir İmge ne denli somut ccedilağrışımlara bağlansa da genel yargı en somut imgeyi en soyut kavrama (tanrı sevgisi) iliştirmek zorundadır Onun şiirleri de bu anlayışla yazıldılar Huumlsn uuml Aşkrsquota bir kavşakta dursa da boumlyledir Bizim uumlzerinde durduğumuz konu ise Dağlarcarsquonın Şeyhrsquoi kendi şiiri accedilısından ele alma yorumlama biccedilimidir Şeyh Galibrsquoe Ccediliccedileklerrsquoin kamutanrıcı ya da iccedilreklik gibi kavramlara dayalı bir gerekccedilesinden soumlz etmiyor ozan Hatta bununla ilgili olmadığını soumlyler gibidir Daha ccedilok şiirin yapısıyla ilgilidir ama biccedilimsel anlamda yapı yani doumlrt dizelik doumlrtluumlk onun yakın geccedilmişinde binlerce oumlrneğiyle doruğa taşıdığı en işlevsel şiiri olarak şiir tarihine geccedilmiş bir uygulamadır Uumlstelik bu doumlrtluumlk şiir yapıları geccedilmişte kalmayacak Şeyh Galibrsquoe Ccediliccedileklerrsquole kapanmayacak gelecekte de suumlrecektir Dağlarca iccedilin doumlrtluumlk onun en kolay uumlretimleri vurucu yaşamsal anlık saptamalarıdır İnsanların ceplerine avuccedillarına doldurduğu işe yarar ccediloumlzuumlm sağlar hatta sağaltıcı avadanlıklar gibi tasarlanmıştır Haydi (1968) doumlrtluumlkleri Hollandalı Şiirler (1977) de doumlrtlemelerin ve onları gerektiren yazınsal gerekccedilelerin bir parccedilası altbaşlıklarından biridir Ama buradaki doumlrtluumlklerin oumlteki doumlrtluumlklerden bir ayrımı vardır 284 doumlrtluumlk oumlncelikle bir demet sunudur goumlnuumll borcu ccedilağcıl şiirimize giden yolun yolaccedilıcısı Şeyh Galibrsquoe goumlnderilen incelikli bir saygı duruşu teşekkuumlrduumlr Ayrıca Şeyh Galip gibi bir dedenin Mevlevi şeyhinin bir yola (tarikat) bağlanmış anlam arayışını pekinleme kaygısıyla yazılmamıştır buradaki doumlrtluumlkler En ccedilok kullandığı bir divan kalıbını aruz oumllccediluumlsuumlnuuml kullanmaktır amacı Ama bu youmlnelişin de uyarıcı bir gerekccedilesi vardır Oumllccediluuml kalıp kaygısını en oumlzguumlr koşuklamalarında bile derinden taşıyan ve goumlruumlnmez oumllccediluuml dizginini elinde tutan ozanımız giderek şiirinin dizesini hatta soumlzcuumlklerini yer yer de ses birimleri olan hecelerini ccedilok oumlzel durumlarda abece imlerini bile oumlzguumlrleştirmişken 80rsquolerde bir doumlnuumlş yaparak şiirini zora oumllccediluumlye koşmaktadır Ccediluumlnkuuml amacı şiirin oumllccediluumlyle ilişkisini yeniden goumlzden geccedilirmekten ccedilok bunun da oumltesinde aşkın bir bağlam iccedilinde yani dilde dilin oumlzyapı oumlzelliklerini yerleşik sesccedilil yapılarını sorgulamak varolan ses ilke ve uygulamalarına yeni ses uyumları (rezonans) hatta karşıt ses yapıları (disonans) uyumsuzlukları ekleyerek dilin kendini sorgulamak dahası accedilımlamak accedilmak ve accedilmaktı Kendisi buncasını vurgulamakla yetinir Amacı yalınca Tuumlrkccedile ses uyumuna aykırılık kuumlccediluumlk ve yaratıcı bir başkaldırmaydı Oysa arı dil veri olamayacağı tuumlm diller doumlnuumlşerek gelişeceği başkalaşım geccedilirecekleri iccedilin ve başka nedenlerle saltık bir ses uyumundan soumlz etmek de olanaksızdı Dilin saltık kuralıyla değil eğilimiyle bir şair goumlrevi olarak yuumlzleşme kendiyle bağdaşık sonul ereğine (idea) youmlnelik ve uzun zamanlara yayılan atılımları iccedilin kişisel bir araya girme bir yorum bir zorlama eğip buumlkme ve yeni ses tatlarına accedilılma niyetini doğru ve anlamlı bulmamak elde mi Dili

7 Agy s 54-57


57

ozan yuumlruumltuumlr koşturur dinlendirir ve Dağlarca bunun dilimizde ccedilağdaş buumlyuumlk kanıtıdır Ama bana goumlre Şeyh Galibrsquoe Ccediliccedileklerrsquode amaccedillanan Tuumlrkccedile ses uyumunun değil ses uyumsuzluğunun peşine duumlşmeyle sınırlı değil Daha buumlyuumlk oumllccedilekli bir yapı araştırması soumlz konusu Dizelemede soumlzcuumlk kesmeleri ve ikiye boumlluumlnmuumlş anlamını zorlamış ya da yitirmiş kalan parccedilaları tuumlmlemeyi okur anlığına (zihin) youmlneltme okura parccedilalanma bilinci yaşatarak anlam kavramı uumlzerine duumlşuumlnmeye zorlama suumlreklilik algısını kesintiye uğratıp kesik kopuk kırılmış yapılardan yeni ses bileşimleri anlam birimleri yaratma yani sonuccedilta anlamlandırma algı ve benzeri bilişsel kurgumuzu tartışmaya almamızı sağlama tuumlruumlnden Tuumlrkccedile şiirimizde az goumlzlediğimiz bir girişim bir şiir araştırmasıyla karşı karşıyayız Ayrıca hece oumllccediluumlluuml halk şiirinin dize kırılma noktalarındaki (7+7 gibi) gırtlak yapılarımız ve soluklanma suumlremizle bağlantılı biccedilimde kendiliğinden ve doğal sesleme salınım oumlzelliğini aruzun tek soluklu halkalanmayan ya da boğumlanmaya izin vermeyen uzun dize oumllccediluumlsuumlne aşırtmanın şiirsel sonuccedillarının deneyimlenmesi de dikkatimizi ccedilekiyor Oldukccedila yapay zorlanmış ilişkiden doğan sonuccedil oumlnceki yargıya deneyime doumlnmemizi gerektiriyor Elde edilen şey akışın ses dizilerinin sertccedile kırılmalarından doğan yeni Tuumlrkccedile ses deneyimleridir Yerleşik Tuumlrkccedile anlam ccedilatısı da dolayısıyla ccedilatırdıyor tembellik hakkımız yerle bir ediliyor

Boumlylesi dil ccediloumlzuumlmleme (analitik) ve bireşimleme (sentetik) tasarımı ozanımızın şiirini dil duumlzeyinden dile iccedilkin yazdığı anlamına gelir Artık yazdığı iirler yazılan dilin şiirleridir ve dil Dağlarca şiirinin tanrısal ve gizli oumlznesidir Dil kullanılmaz şiirin ygıtı olmaktan ccedilıkmıştır ama tersi oumlz konusudur ccedilok uzunca bir suumlredir Şiir ve ozan (şair) dilin aygıtı (aparat enstruumlman) uzantısıdır Kuşkusuz dil yoğunlaşmaları yeni bireşimleriyle ortaya ccedilıkan yeni seslem yeni soumlzcelem yeni soumlylem kiplerinin varlık karşılıkları sorusu sorulmalı ve yerinde bir sorudur bu Buradan tasavvuf konusuna youmlnelebiliriz Varlığı tanrıya katıp toumlzleştiren tasavvuf varlığın sınırsız ccedilokluğu iccedilinde tekliği (monizm) imler Algımıza ccedilarpan değişik donlara buumlruumlnmuumlş sonsuz varlık tanrı isteminin (irade) belirtileri dışavurumlarıdır tasavvufta ve bu nedenle Spinozarsquoya goumlre daha geride duran bir yaklaşımı sergiler Tasavvuf duumlşuumlncesini uslamlamasına sonuna değin yuumlruumlt(e)mez Yuumlruumltebilseydi yaşatılmazdı zaten Bektaşi geleneği tasavvufu boumlyle yorumlamaya oldukccedila yaklaşmıştır bunu da belirtmeden geccedilmeyelim Dağlarca dili yeni yapılara suumlrerken yeni varlık karaşılaştırmaları dolayısıyla Eski ve Orta ccedilağ doumlnemlerinde olduğu gibi yeni varlık tuumlrleri yaratmasa da yeni uzamzamandışı varlık boşlukları aralıkları ya da varlık buluşmaayrışmaları imgelemiştir Canlı cansız insan bitki hayvan doğa birleşimlerinden (sentez) yeni varlık olmasa da yeni imge tuumlretmiştir Birccedilok oumlrnek arasından rastgele ldquoGoumlrsem seni goumlr- meşem olursunrdquo (CXXXIX 74) ldquoYazdıkları goumlv- delerdi onda En goumlvdesi yazmamak gibiydirdquo (CCLXXV 142) ldquoAğzım kuyu olsa soumlz su olsa Bin bir deve oysa ccediloumlllerimdenrdquo (CCLVIII 133) oumlrnekler verilebilir

Gizil kamutanrıcılığını erken doumlnemlerinden başlayarak şiirlerine yediren ve doğayı bir doumlnuumlşuumlmler (metamorfoz) değişmecesi (metafor) olarak kavrayan Dağlarca aynı sonsuz varlık akışları ve doumlnguumllerini somut hayvan bitki doğal varlıklar uumlzerinden tuumlmuumlnuumln altına doumlşediği ccedilok da oumlzdekccedili (maddeci) sayılamayacak bir eytişme (diyalektik) altlığıyla değişik şiir donlarında dile getirmiş daha doğrusu evrendoğa dile dolarak dil uumlzerinden Dağlarcarsquoyı yeniden ve yeniden biccedilimlemiş giydirmiş dondan dona geccedilirmiştir Şeyh Galibrsquoe Ccediliccedileklerrsquode en ccedilok kuş donuna buumlruumlnmuumlş ama kelebek su dağ kuyu yol deve ot vb de buumlruumlnduumlğuuml donlardan olmuştur Daha oumlnce saptadığımız gibi yeni ve evrensel duumlşuumlnce eşiklerinde yeni kavrama-kapsama-anlama kuramlarına youmlnelen şiiri sezgisel bilginin doruğuna ulayan ozanımız ccedilokluk kavramını ccedilokun taşıdığı bir(lik) kavramını tartışmasına


58

almış oumlrneğin ulus varlığı tuumlm varlıkların toyu duumlğuumlnuuml olarak adlamıştır Ama ulus varlığın da varlığın goumlruumlnuumlmlerinden biri olduğuna ilişkin bir goumlndermesi yoktur henuumlz

Şunu rahatlıkla oumlne suumlrebiliriz Şeyh Galibrsquoin konumundan konuşan ve bana oldukccedila biccedilimci goumlrevsel gelen tasavvufu Dağlarcarsquoda bir goumlnuumll adamlığıyla iccediltenlikle koşulsuz ve oumlzguumlr seccedilimle uygulanmıştır hemen hemen tuumlm doumlrtluumlklere Oysa kendisi doumlrtluumlklerin yazılma gerekccedilesine tasavvuf kavrayışını hiccedil bulaştırmaz sanki oumlzellikle soumlzuumlnuuml etmez Etmez ama her doumlrtluumlk oumlznenin nesneyle buradakinin oradakiyle uccedilanın suumlruumlnen ve yuumlzenle esenin goumlkyuumlzuuml goumlkyuumlzuumlnuumln dağ dağın otla kelebeğin solukla sonsuz alışverişini devingen bir oumlz olarak taşır iccedilinde CVI (57) CXIII (61) CXVII (63) CLXIV (86) CCII (105) CCXLV (127) bunun yine rastgele somut oumlrnekleridir Oumlrneğin CCII

ldquo1rsquoken tek olan İccedilinde ilk im Evrende ağaccedil 1000 olmak isterrdquo Tanrıda varlık varlıkta Tanrı sevgisinin addan oumlzneden uzak evrensel ccedilevrimi

ululaması olan yapıt az da olsa bu goumlrkemli sağanak altında ozanımızı ıslatır onu korunmasız yakalar oumlne ccedilıkarır goumlsterir Oumlrnekler tasavvufun geccedilicilik-kalıcılık doumlnguumlsuumlne bağlı olarak aynı zamanda huumlzuumln yuumlkluumlduumlr ldquoBir oumlyle uzun Yol oldu duumlşler Ben yetmiş ikinci yılda vardımrdquo (CXXIV 66) ldquoDurmuş baba ses Ccedilocuk sesinde Yıllarca uzakta anneminkirdquo (CCXIV 111) ldquoAğzım kuyu olsa soumlz su olsa Bin bir deve oysa ccediloumlllerimdenrdquo (CCLVIII 133) ldquoGuumlnler kapılar- dı oumlrtuumlluumlyduuml 72 yıl- da ccedilıktım ancakrdquo (CCLXVI 137) ldquoEn goumlklere en Işırdı en su En yol en uyum En uyku en sesrdquo (CCLXXIII 141) Belli ki kitap yayımlandığında yazarımız 72 yaşındadır Duumlş yol olmuş ozan babasının sesini yankılamış soumlz kuyusundan develer su iccedilerek geccedilmiş ancak 72 yıl sonra kapı accedilılmış ve Dağlarca guumlne ccedilıkmıştır

Yurdana (Nene Hatun Goumlruumlntuumlsuuml) ilkin 1988 yılında basılıyor Şeyh Galibrsquoe

Ccediliccedileklerrsquoden (1986) iki yıl sonra Nene Hatun tarihsel bir kişi(lik) 1857rsquode Erzurum Ccedileperli koumlyuumlnde doğan Nene Hatun yine Erzurumrsquoda 1955rsquote 98 yaşında yaşama goumlzlerini yumdu


59

Vikipedirsquoye goumlre8 ldquo93 Harbi sırasında Erzurumda Aziziye savunmasına katılan Rus işgaline karşı Erzurumrsquodaki halk direnişinin simgesi hacircline gelmiş Tuumlrk kadın kahraman Rus askerlerin 8 Kasım 1877 gecesi Aziziye Tabyasırsquonı ele geccedilirdiği haberinin Erzurumrsquoda sabah ezanında minarelerden duyurulması uumlzerine Osmanlı askerine yardım iccedilin taş ve sopalarla muumlcadeleye giren şehir halkına katılmış ve goumlsterdiği yararlılıklar sonucu efsaneleşmiştir 1955rsquote Tuumlrk Kadınlar Birliği tarafından Yılın Annesi seccedililen Nene Hatun Tuumlrkiyersquode lsquoYılın Annesirsquo unvanı verilmiş ilk kadındır Ayrıca Tuumlrk Silahlı Kuvvetleri tarafından verilmiş olan lsquo3 Ordunun Nenesirsquo unvanını taşır (hellip) Aziziye savunması sırasında 20 yaşında olan Nene Hatun koumlyuumlnden Mehmet Efendi ile evli idi Rus ordusunun Pasinlerirsquoi işgal edip Erzuruma doğru ilerlemesi uumlzerine duumlşman işgali altında kalma endişesinden oumltuumlruuml birccedilokları gibi eşi ile Erzuruma goumlccedil etti Rusların Deveboynu savaşından sonra Erzurumun varoşlarındaki tabyaları da işgal etmesi uumlzerine Nene Hatun 3 aylık oğlunu evde bırakarak şehrin savunmasına katıldı ve yararlılık goumlsterdirdquo Mehmet Emin Yurdakul İbrahim Hakkı Sevuumlk (1937) Ali Fuat Cebesoy (1956) Talat Uzunyaylalı (2006 roman) hakkında yazdı ya da soumlzuumlnuuml ettiler Gazi Nene filmi (Tuumlrkan Şoray ve Kadir İnanır oyunculuğuyla) youmlnetmen Osman F Sedenrsquoce 1974 yılında filme ccedilekildi İkinci kez youmlnetmen Avni Kuumltuumlkoğlu Nene Hatun Aziziye adıyla (Nene Hatunrsquou Accedilelya Elmas canlandırdı) filmini yaptı (2010) Vikipedi kaynaklarında Fazıl Huumlsnuuml Dağlarca ve Yurdana (Nene Hatun Goumlruumlntuumlsuuml) kitabının adı ne yazık ki geccedilmiyor

Ozanın kitabını kendi dizilemesiyle (sınıflandırma kategorileştirme) Bağımsızlık Savaşı başlığı yerleştirdiğini baştan soumlyleyelim Kendisi 1950rsquode ayrılmadan oumlnce Erzurumrsquoda () subaylık goumlrevi yapmış Rus işgaline karşı gerccedilekleştirilen Aziziye savunması (1877) yıldoumlnuumlmlerinde Nene Hatun guumlnuuml toumlrenlerine katılmış belli ki ldquoTaburca canlandırıyorduk Nene hatun guumlnlerinirdquo (Yurdana Nene Hatun Goumlruumlntuumlsuuml 3) İşgal duyumu Erzurumrsquoun insanlarını ccediloluk ccedilocuk kadın erkek ccedilalkalar ldquoAnası kızı dedesi gelini ccedilılgınca haykırır durur Delice oumltuumlşuumlr durur horozu hindisi tavuğu kazırdquo (Kalkım Guumlnuuml 4) Yaşanan baskın duygusunu iki dizeyle canlı biccedilimde ccedilizen Dağlarca halkın kalkışmasını Tuumlrkccedileyi da ayağa kaldırarak yansılar ldquoKazmaya kuumlreğe kesere tırpana yapıalım Sarılalım uumlvendireye taşardquo (4) İki kuumlccediluumlk ccedilocuklu yirmilerinde guumlzeller guumlzeli gencecik bir kadın Nene Hatun da duracaklardan değil ldquoGoumlz alıcı guumlzelliği goumllgede kalıyor Oumlzguumlrluumlk guumlzellikten bile guumlzelmişrdquo (Yurdana- Nene Hatun Goumlruumlntuumlsuuml I 5) Geleneksel destanlama anlayışına bağlı ozanımız girişini direnişin ve Nene Hatunrsquoun ululamasını yaptıktan sonra destanına başlar En başta tartışmasız ilkeyi oumlne suumlrer Kadınlar ev evler yurttur ve kadınlar daha yurttaştır (6) Oğullar yurdun oumln ya da ilk soumlzuuml ise analar son ya da sonsoumlzleridirler (7) Her şey ldquoCcediliğnenmiş buğdaylar yoncalar adına Vurulmuş koyunlar kuzular sığırlar mandalar adına Yakılmış doumlşekler kilimler kerpiccedil evler adına Hayır yaşamak adınardquo dır (8) Biz aynı zamanda yurduz yeraltı-yeruumlstuuml yamacı ovası uccedilurumu deresi otu kımıldatan yeliyle birlik Yurttaş demek yurt demek Yurttaş yurttaş doğrurur ccediloğalır da ccediloğalır yurt savunmasında Yurttaşlığını gecesi olmaz apak guumlnuuml olur (11) Nene Hatun da oumlnce yurttaştır ldquoDev elli Avuccedillarında dev uumlstuuml dev bir nacak Dev ayaklı Adımlarında dev uumlstuuml dev bir Palandoumlkenrdquo (Yurdana- Nene Hatun Goumlruumlntuumlsuuml II 12) Ve Erzurum Erzurum gibidir ldquoEzurum kokuyordu Erzurumrdquo (Goumlnuumll Doruğu 14) Tuumlrkuumller yol yol belik belik ldquoToprağın atası savaş Satırsquonın atası toprak Savaş bir ağaccediltır işte Satı daldan duumlşen yaprakrdquo (Toprakrsquola

8 httpstrwikipediaorgwikiNene_Hatun


60

Satı 25) Savaşta oumlluumller sayılmaz ldquoOumlluumlleri saymak kolay değil Senin de sesini keser bir mermi Kaccedila dek saydığın anlaşılmazrdquo (Aziziyersquode 26) Destan bile guumlccedil yetirmez olur susar ldquoDestan bile Susmuştu burda dadaş Duyuluyordu yalnız Bombayla parlayan ağacın sesirdquo (Ses 28) Nene Hatun susmaz ccediluumlnkuuml susamaz ldquoNice damın ha taş ha kerpiccedil Bulguru fasulyesi yoğurdu Yatağı yorganı tenceresi tası olmakrdquola (Yurdana- Nene Hatun Gruumlntuumlsuuml VI 29) Ve belki de kitabın doruk (gerccedilek) şiiri gelir

Yurdana ndash Nene Hatun Goumlruumlntuumlsuuml ndash VII

Kara toprak koca kuşun kanadı Kara toprak dallarda kımıldan aha Alın yazısından dışarı ccedilıkmış goumlvdeler Youmlreyi kapsamış eller ayaklar aha Parlar geceden kalma sessizlik Ova bayır son soumlzuuml haykırır aha Geccedilmişle geleceğin buluşmasıdır bu Oumlluuml diri birbirini kutlamaktadır aha Nene Hatun Yurdanarsquoyı andırır şimdi dimdik Oumlzguumlrluumlğuuml emzirir yeniden aha (33) Bu kuumlccediluumlk ululaması iccedilin şoumlyle diyor Fazıl Huumlsnuuml Dağlarca Yapıtlarımla

Konuşmalar Irsquode9 ldquoYurdanarsquoyı yazmamak elimde değildi Babamın Erzurumlu olması subay ccedilıkar ccedilıkmaz ilk goumlrev yerimin Erzurum olması Erzurumrsquoa gittiğim guumln işittiğim arılaşmış Tuumlrkccedile o Tuumlrkccedilenin yuumlreğimi yeşertmesi seni yazmak iccedilin gereken guumlcuuml sağlamıştır Geccedilenlerde Erzurumrsquodan bir uumlniversite oumlğrencisinin telefonla bana bildirdiğine goumlre tez konusu olmuşsun Daha geniş okuyuculara ulaşabilmen sağlanmışrdquo

Alıntı Dağlarcarsquonın bu kitabı bir borccedil oumldemesi yuumlkuumlmluumlluumlk goumlrev duygusuyla hazırladığını duumlşuumlnduumlrtuumlyor Oumlyle de duumlşuumlnmeliyiz Yurdana (Nene Hatun Goumlruumlntuumlleri) Dağlarca şiirinin iccediline sığar ama seyrek de olsa kimi eşsiz dizeler soumlzcuumlk bireşimleri bir yana tutabileceği yerden ve şiirsel ağırlığından soumlz edemeyiz Ozanın şiir evreninin iccedilinde kendini guumlndeliğe bırakması aynı zamanda bir insan olarak kendi kuumlccediluumlk yerini doldurması tensel ve tinsel gereksinimlerini karşılama zorunluluğuyla accedilıklanacak şeyler (şiirler) de vardır Birccedilok şair şiirini kendini dışında yapılandırır tutmaya oumlzen goumlsterir okurda lsquoayrı duumlnyarsquo izlenimi yaratmaya ccedilabalar yapıtıyla Kişiliğinden goumllge duumlşsuumln istemez şiirine Ama Dağlarca yapıtı genleşen evren gibi sonunda doumlnuumlp kendi oumlznesini de iccediline alır şairini eyletir Birccedilok Dağlarca kitabı ve şiirini boumlyle de anlayabiliriz hatta kaccedilınılmazdır bu Bu karışım (halita) kazanında ya da yerinde şiirin oumllccediluumltuuml karışır suumlzme okuru (bile) bocalatır Suumlzme

9 Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Yapıtlarımla Konuşmalar I (BY 21) Doğan Kitap y Birinci basım 1999 İstanbul s 60


61

Dağlarca okuru ise bağlamı tersinlediği bir yerden sonra ozanı şiirin iccediline yerleştirdiği iccedilin şiirinin oumllccediluumltuumlnuuml koumltuuml şiirler karşısında hem de yazarına Dağlarcarsquoya karşı yine korumasını bilir

Erzurumrsquoda Puşkinrsquoin de katıldığı Rus ordusunun işgaline karşı sıradan halkın direnişe katılmasının destansı (epik) anlatısı değil destan iccedilinde kişiyi oumlzneleme ccedilabası olsa da bunun ancak bir yere dek gerccedilekleşebildiği tinbilimine (psikoloji) asla geccedililemediği sınır ccedilizgisinde Nene Hatun dolayısıyla kişileşemiyor Oysa yakın tarihimizin canlı tanıklıklarından uzun yaşamış bilinmiş biridir Kamuoyu bu kişiyle değişik nedenlerle kezlerce karşılaşmıştır Destansı anlatıyla dramatik anlatı arasında boşluk anlamlı bir bireşime yuumlkseltilememiş bileşenler parccedila parccedila elde kalmıştır Kitap bir bileşen uumlzerinden kapsayıcı diğer bileşenleri de anlamlandırarak buumltuumlne yani destansı anlatıya (epik) ya da tersinden bileşenlerden birinde yansıyan tuumlm diğer bileşenler ve buumltuumlnluumlkleri iccedilselleştirme yoğunlaştırma yankılama ve ıralama (tipleme karekterizasyon) accedilısından ccedilatışkılı (dramatik) anlatıya ccedilıkamıyor Bileşenleri konusunda Dağlarcarsquoya uygun duumlşmeyecek biccedilimde bir inanccedilsızlık kalemini suumlruumlklemiş gibidir Destansı anlatım konusunda oumlnceden soumlylenecek soumlylenmiş gibidir ve yeni her soumlz kapanın elinde koumltuumlye kullanılacak bir zorlama iteleme izlenimi verir

Halk oumlrgesini besleyecek ve oldukccedila geride bıraktığı şiirsel uygulayım olarak accedilık uyak duumlzenini kimi şiirlerde kullanan Dağlarca dalga dalga halk direnişinin dizemi ve yayılımını yansılarcasına iccedil ses yinelemelerine de başvurmuştur Yapı uumlzerinde ccedilok da kendini zorlamadığı başından sonuna biraz ilkel (primitif) ccedilocuk duyarlığı ve yalınlığını korumak istediği anlaşılıyor Yiğitleme koccedilaklama tuumlruuml şiirlerde sesin goumlrkemi (heybet) ve tınlaması (ton) yani ses değerleri de yuumlkseliyor ldquoSen Yurt uğruna oumllduumln muuml Saldıran ejderha olsa Senrsquodelerrdquo (Azaltma 21) Soumlzcuumlk oyunları (ccedilift ya da karşıt anlamlılık gibi) azdır 60rsquolı yıllarda hatta oumlncesinde Bağımsızlık Savaşı kitap dizilerinde bile giderek geride bıraklığı savaşı yuumlceltme ve şehitlik kavramına karşı eleştirel yaklaşımını geccedilici olarak bir kenara koymuş goumlruumlnuumlr

Anlıyoruz ki iccedilinde buumlyuumlk ccedilelişkileri barındıran ve Tuumlrkiyersquode duumlnyada olan biten karşısında duyarlığı alabildiğine keskinleşen safını bağımsızlıkccedilı solda seccedilen Dağlarca şiirin dışında yer alan başka duumlşuumlnce duumlzenlerinde (tarih toplum siyaset bilimi vb) dizgeli (sistematik) bir oumlzeleştiri (otokritik) duumlzeneği ccedilalıştıramamış elinde onu az ccedilok doğru yere yerleştiren veriyle yetinmiştir Şiirdir onun uğraşı hatta (var)olma nedenihellip

Uzaklara Giyinmek (Sığmazlık Gerccedileği) (1990) Dağlarcarsquonın en oylumlu şiir kitabı Elimdeki Doğan Kitap baskısı (1999) 581 sayfa Dağlarca Yapıtlarımla Konuşmalarrsquoda1985 sonrası doumlrt kitabının hem kendi iccedilinde izleksel tuumlmluumlk hem de birbirlerini tuumlmleme accedilısından oumlnemli olduğunu şoumlyle anlatıyor ldquoOumlzetle soumlylemek istersek Sayılarda (1985) yapıtımız Dildeki Bilgisayar (2000) aramamız Sığmazlık Gerccedileği (Uzaklarla Giyinmek) (1990) ccedilalışmamız İmin Yuumlruumlyuumlşuuml (Biccedilimlerle Soyunmak) (1999) ccedilabalarımız buumlyuumlk evrenimizi el yordamıyla bulabilmek sevincimizden başka nedirrdquo10

Sığmazlık Gerccedileği (Uzaklarla Giyinmek) yapıtının tasarımının imge-duygu birleşimiyle Havaya Ccedilizilen Duumlnyarsquoya (1935) değin uzandığını belirtir Ccedilocuk ve

10 Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Yapıtlarımla Konuşmalar II (BY 28) Doğan Kitap y Birinci basım 2000 İstanbul s 137


62

Allahrsquoda (1940) tasarım kalın ccedilizgilerle suumlrmektedir Tasarımın ne olduğunu ise şoumlyle accedilıklar ldquoEvrendeki kuumlccediluumlk buumlyuumlk yaşamaların hayır evrenin kendi kendine sığmadığı gerccedileğinin ta kendisidir Ne goumlruumlluumlyorsa ne duumlşuumlnuumlluumlyorsa neyin bir ağırlığı varsa o kendine sığmamakta Ağırlığına yeğnikliğine sığmamakta Bu eylem buumltuumln oumlzdeklerin buumltuumln tekilrsquolerin ortak varlığıdır Sığmazlık Gerccedileği buumlyuumlk bakışlarla varoluşu anlatırken buumltuumln bakışlara da lsquokendine sığmamak olayını yaşarkenrsquo goumlruumlnuumlr Goumlkbilimciler goumlkbilimi anlatan son yorumlarında karadelik olaylarını sanki benim gibi duumlşuumlnmektedirler lsquoİzafiyet Teorisirsquonde goumlrecelik kavramında ileri suumlrduumlğuumlm sığmazlık olayını uzaklara iten geccedilersiz kılan bir tek tuumlmce yoktur Tam tersine sığmazlık gerccedileği duumlşuumlncesine gebedir birccedilok yanıyla O yapıtları dizelerle işledim demiyorum lsquoSığmazlık gerccedileğirsquo goumlruumlşuuml 80 yıllıktır O yıllarda bu değerli buluşlar hepimizden uzaktı Bir bilgin değilim Sayıların ellerime indirdiği ışıklarla yazdığım dizelerin iyesiyimrdquo11 Aydınlıktan oumlnceki ile aydınlıktan sonraki sessizlikte kımıldanan Sığmazlık Gerccedileği (Uzaklarla Giyinmek)rsquonde Dağlarcarsquoya goumlre birccedilok okurunun goumlzuumlnden kaccedilan bir lsquoaccedilkırsquo var ldquoSığmazlık Gerccedileği beş yapıttan oluşmaktadır Yapıtın oumlnsoumlz yerine yazılmış dizelerinde belirtilmişse de ne yazık ki anlaşılamamıştır Bu beş yapıt ayrı ayrı yazı biccedilimleri taşırlar Baskı işinde punto diye anılan bu başkalıklar nice belirtmeme karşın kendilerinin uyarısını anlatamamışlardır lsquoBu yazılarrsquo diye başlayan boumlluumlmlere ayrılmış beş betik konusal gerccedileği evrensel goumlrkemle birleştirmek okuyucuya duyurmak ereğiyle yapıtta ayrı boumlluumlmler olarak konulmamış yapıt iccediline serpiştirilmiştir Değişik yazılarla accedilıklanan oluşum sığmazlık boyutunu goumlstermek iccedilindir (hellip) İri bir yapıt Korkuyorum bu iriliği okuyucunun ellerine sığmayacak Bu soumlzcuumlkle bu sığmayacak soumlzcuumlğuumlyle belki de sevinmeliyim okuyucu yapıtın ana ccedilizgisi sığmama olayını parmaklarından taşarcasına anlarken Sığmazlık Gerccedileği soumlzcuumlk yapısı dize kuruluşu bakımından da yapıtlarımın iccedilinde tekrsquotir Yeni bir arama bulmadır Evrenin doğasına uygun duumlşsuumln diye sığmama olayını goumlzler oumlnuumlne sersin diye bu yapı değiştirimi dizeler değiştirimi uygulanmıştır Yılların birikimiyle varabildiğim bu değişiklik kolayrsquoa benzer goumlruumllse de ccedilok guumlccedil bir anlatımdır Guumlndelik soumlze yakın gibi goumlruumlnuumlrken doğan guumlneşin doğan yaşamanın doğan eylemin ses tanımaz soumlz oumllccediluumlmuuml tanımaz goumlruumlnuumlşuumlyle yapıtla kişiyi sen-ben kılar Soumlzuumln soumlzcuumlğuumln dizenin aracılığını yuumlklenmez bitiştiriverir yaşamaklardquo12 Sığmazlık Gerccedileği adının başka dillere ccedilevrilemezliğini duumlşuumlnerek ikinci adı yani Uzaklarla Giyinmek adını eklediğini belirten Dağlarca şiirleri yazarken insanlığı da doğa birliği iccedilinde goumlruumlntuumllemeyi istediğini insanuumlstuuml ya da doğauumlstuuml olmayı usundan geccedilirmediğini yapıtın sokaktaki insanın elllerinde goumlrmeyi dilediğini belirtiyor ldquoBiliyorum ccediluumlnkuuml buumltuumln yapıtların bir tiyatro oyun yanı da var Oumlzcuumlkler dizeler yapıtların ayrı ayrı kişileridir Yazarı da okuyucuları da birbirleriyle karşılaştırırlar Yazarın adını kaldırın yapıtın uumlstuumlnden iccedileriği iccedileriğindeki oyun suumlruumlp gider Soumlzcuumlkler birbirleriyle dizeler birbirleriyle konuşur giderler Daha da oumltesini soumlyleyeceğim hangi yapıtta yazarın adı o yapıtı okuyucular okur okumaz yok olmuşsa soumlzuuml edilen ccedilalışma yazarı yok olmamış yapıtlardan uumlstuumlnduumlr Orada okuyucu okuduğu soumlzcuumlklerle dizelerle baş başa kalır Soumlzcuumlkler arasındaki buumlyuumlk oyuna buumlyuumlk tiyatroya katılmıştır artık Evine goumltuumlruumlr onu uykusuz geceler boyunca yatağına goumltuumlruumlr Okuduğu yapıtla ccediloğalmıştır ordquo13 Sonuccedil olarak ozana goumlre yapıtı ldquoyeryuumlzuuml insanlarının oumlluumlm diye adlandırdığı oumlykuumlnuumln dışındadır Bu yapıt kendine sığmadıkccedila ta uzaklarda buumltuumln suumlrezi giyinecektir kuşanacaktırrdquo14

11 Agy s 143-4 12 Agy s 146-7 13 Agy s 148 14 Agy s 148


63

Oumlnemli olduğu iccedilin uzun uzadıya alıntıladığım yukarıdaki soumlzlerinden şunu

anlıyoruz Dağlarca tuumlm şiir birikimini sayısız şiir uygulamalarından sonra belli bir aşamada (İccedilerik accedilısından nitel sıccedilrama dememizde sakınca yok) bir tuumlr iccedilsel şiir kuramlarına doumlnuumlştuumlruumlyor ve bu onun olgunluk doumlnemine 60 yaş sonrasına denk geliyor Soumlzuumlnuuml ettiği kuramının doumlrt ayaklı yapıtaşlarını kendisi belirtmiş İlkin sayılar kuramı denebilecek bir tasarla şiir uumlzerinden evreni varoluşu kavramak istiyor Ccediluumlnkuuml o Sayılardarsquoı yayımladığı doumlnemde bilgi işleme uygulamaları ve sayısallaşma (dijitalizasyon) youmlnuumlnde bilimsel ccedilalışmalar halkın guumlndelik kullanımında yankılanıyor bilgisayar guumlndelik kurumsal hatta kişisel yaşama giriyordu Ama sayı eskil (antik) doumlnemden beri Eski Yunandan ccedilok daha oumlnce belki Asya doğu ve guumlneyinden başlayarak buumlyuumlleyici ve kurucu oumlzuumlyle (bazen toumlz olarak da tanımlandı) tuumlruumlmuumlzuumln ana guumlndemlerinden biri oldu Dağlarca ağzıyla konuşursak insan sayıyla saymayla insan oldu denebilir Soumlzden konuşmadan oumlncedir bu Ccediluumlnkuuml tek ccedilokrsquotan ayrılmadıkccedila uzayda yatay ve dikey dizilimler yapılar ilişkiler yani uzamlar (mekacircn) ve suumlrezler (zaman) olanaksızdı Dağlarca bunun şiirsel bilincini yuumlkseltti yuumlkseltti ve Sayılardarsquoda (1985) tuumlmledi bireşimledi (sentez)

Onun ikinci buumlyuumlk şiirsel kuramlama (teorizasyon) girişimi altyapı hazırlıkları onyıllarca geriye giden kendi deyimiyle lk basılı kitabı Havaya Ccedilizilen Duumlnya ile ikinci başyapıtı Ccedilocuk ve Allahrsquoa dek giden Sığmazlık Gerccedileği (Uzaklarla Giyinmek) aslında sayılar kuramının zorunlu suumlreği sayılmalı Dağlarcarsquoyı 20rsquolı yaşlarında şiire duumlrten iten ccedilapı evren buumlyuumlkluumlğuumlnde bir kavrama burgacı sorgusu ilk kitaplarının titiz okuyucusunun goumlzuumlnden kaccedilmaz Titreşimli nesneler biccedilimler seslerin izlenimci bir belirsizliğin anlatılan şiir varlıklarının iccedile ve dışa doğru taşkın goumlruumlnuuml(m)lerinin neden sonuccedil (determine) ilişkilerinde yasayı (Newton fiziği) yerinden eden tansımalı (mucizevi) sapmaların tuumlm bu anlatımlar uumlzerinden kolayca gizemli (mistik) sufi bir evrene geccedilmek son derece olası hatta kaccedilınılmazken boumlylesi bir tuzağa duumlşmeyip giz(cil)i de şiir nesnesi kılmanın evrenin tuumlmluumlğuumlne yakınsarıraksar bir değimde (temas) durmanın saltık (mutlak) ccedilocuk algısının yapayalnız doğa varlıklarının bireye iccedilkin tuumlrel davranıların iccedilguumlduumlnuumln sonsuz ve sessiz devininin sessiz guumlruumlltuumllerine accedilık bir kulağın goumlruumlnmeze dikilmiş goumlzuumln adı olan olmayan toprakaltı ve uumlstuuml tuumlm yollara ve onların saldığı kokulara uzamış bir burnun yaşama atılımının canın cana tenin tine tinin tene zorlanışının ama sığmayışının şiirin şiirden taşmasının orayı buralamanın uzağı berilemenin burayı ise erişimsiz kılmanın sonsuz oumlte kılmanın ilk sezgili adımlarından soumlz ediyoruz 1935rsquolerde başlayan bu şiirsel tarama seruumlveninin onca yapıta şiire bulaşmaması hele şiirce kuramlara varmaması olanaksızdı zaten Bu şiirin iccedilinde yok yoktur Uzay evrim suumlrez bilgi kuramları canlı bir ilgiyle katıştırılmıştır şiir kazanına

İşte Sığmazlık Gerccedileği kabaca budur Hiccedilbir sayıyı vardığı yerde hiccedilbir guumlccedil Tanrı ya da insan durduramaz Her sayı geldiği yerden bir sonrakine taşar Bir sonrakinin gizilguumlcuumlduumlr (potansiyel) Hiccedilbir sayıyı kendisi olarak kavrayamaz duumlnyadan oumltekilerden soyutlayamazsınız Dizisiz (seri) bağlamsız sayı yoktur 1 yoktur Oumlteki birden yani 2rsquoden olur Her sayı sayılığını izleyen sayıya borccedilludur Arkası gelmezse kendini hiccediller 0rsquoa kayar erir yok olur Bundan şu ccedilıkar ki her sayı doumlrt oumlne hatta yukarı aşağı tuumlm youmlnlere iccedilsel uzanımdır eğilme oumlzlemedir Ccediluumlnkuuml dizide sonraki olmazsa gerekccedilesi yitecektir Varlığın sonsuzca boyutunu karşılamasının koşulu duumlnyanın sonsuz sığmazlığını yansılaması kendi iccediline tekliğine sığmamasıdır Sayı kendine sığmaz oumlncekine ve sonrakine gebeliğinden sayılanır Sayı aslında bağıntı bağlamsallık ilişki ağdır Tek duumlğuumlmluuml verili ağ


64

olanaksız Ağlanmayan bağlamını yitiren varlık (soumlzcuumlk nesne canlı vb) evrenceliğini yitirir dolayısıyla anlamını iccedilerik yuumlkuumlnuuml

Demek sayılar kuramından şiirde aşımlar aşkınlık (transformizm) kuramına geccediliyoruz Şimdi kitabı okuyalım

Doumlnuumlşuumlmleri doumlnuumlşuumlmsel goumlruumlntuuml ve bağıl algıları imgelemek iccedilin dolayısıyla

imge imgelendiğine goumlre simgelemek iccedilin kitabın Giriş şiiri tuumlm kitap boyunca kullanılan abece (alfabe) im (işaret) buumlyuumlkluumlklerini (punto) eğik (italik) ve dik duruşlarını koyuluk (bold) ya da accedilıklıklarını tuumlrlerini (karakter) oumlrnekliyor Burada imleri goumlsterirsek şoumlyle

Aa (koyu12) Aa (kuumlccediluumlk8) Aa (orta10) Aa (eğik12) Aa (buumlyuumlk12) Baskıdaki im oumlzelliklerini benim burada tutturmam olanaksız elbette Daha

oumlnceki boumlluumlmlerde Yayınevinin (Doğan Kitaplar) bu konuda okurunu uyarması kullanılan abece imlerinin tuumlrleri buumlyuumlkluumlkleri duruşları koyuluklarını başta accedilıklaması gerekirdi Aldığım oumlrneklerde oumlzguumln anlayışı birebir tutturamazsam kusuruma bakılmasın Dağlarcarsquodan yaptığım alıntılarla ilgili eğik yazıyla sunum genel kuralımı bu kitap iccedilin yukarıdaki nedenle uygulamayacağım

Daha en başında kuramlaştırma girişiminin ilk kavramlarıyla (terim) tanışıyoruz Bunlardan biri lsquokımıldamarsquo Sığmazlık devinimle (hareket) doğrudan ilgili Bunu Herakleitosrsquodan beri biliyoruz İkinci bir kavram felsefeden goumlruumlnguuml (fenomen) olarak bildiğimiz ve felsefe tarihinin bana goumlre en oumlnemli tartışmasının kilit kavramı lsquogoumlruumlntuumlrsquo Dağlarca buna lsquoyaradılışın bilinccedilaltında oluşturduğu goumlruumlntuumlrsquo diyor Tabii hemen arkasından lsquoberilemersquo kavramı geliyor en uzak geccedilmişin ve en uzak geleceğin berilenmesi şimdideki gizilguumlcuuml yatağı Bu kavramı biz ccedilıkarsıyoruz şiirindeki yaklaşımından belirtelim Oumlrgencilik canlıcılık kamutanrıcılık vb (organizm animizm panteizm vb) Giriş şiirinde lsquoevrendeki ortak solunumrsquo olarak eğik abece imleriyle goumlsteriliyor ldquoNerde olursak olalım Oraya Milyarlarca yıldan beri Sığmamakrdquo (Giriş 12) Buumlyuumlk patlama (big bang) yaradılış yangını ve goumlzleşen ayaklaşan sesleşen ccedilocuklaşan evrensel devini akışhellip Yaradılış suumlrmektedir ama bunu şimdilik yaratan yaratılan ikilemi iccedilinde kavramasak iyi olacak gibi Kımıltı ereksizdir ldquoKi duymakta Bilinccedilaltımızdaki yaratılış Boşuna goumlruumlnduumlğuumlnuumlrdquo (Guumln Yuumlzuumlmuumlz 14) Evrenin evriminin amacı yoktur Tek gerccedilek devinim ve ccedilok suumlrezlilik (zaman) Suumlrez goumlreli doğurgandır kendini keser dışlar varlık varlıkta aynalandıkccedila koşutlandıkccedila suumlrez suumlrezde var olur yok olur ldquoNereye baksa Orda goumlruumlnuumlyordu Orda daha goumlruumlnuumlyordu nereye bakmasardquo (Ccedilok Suumlrezli Olmak 16) Koşutlu karşıtlı evrenler iccedilreyiz Boumlylece her şey her şeydir başka başka ve tektir (Bkz Spinoza) İnsanlar birbirlerine bakar ve kendilerini goumlruumlrler (18) Bakarlarsa nesnelerdeki geccediliciliği yalancı kapıyı yolu kenti goumlruumlrler ldquoDallar accedilık Bir kuş- Dallarda accedilık --- İnsanlar Birbirini Goumlruumlrken İki kuş- iki dallarda accedilıkrdquo (Uumlşuumlrluumlğuumlmuumlz 19) Eski geceler yeni gecelerle iccedil iccediledir Ayaklar herkesin yuumlruumlduumlğuumlduumlr tuumlm geccedilmişten tuumlm geleceğe Taban yere değmişken kendine değmiştir hep Ayak ayakta ayakla yuumlruumlmuumlş gelmiş gitmiştir Kımıldama iccedilinde yuumlzduumlğuumlmuumlz suyu bunca aydınlatmışken soralım Kimi yuumlruumlr de neden duymaz tabanlarını Her şey geccedilse de varlık (evren) geccedilmiyor Olmasını suumlrduumlruumlyor olmak suumlruumlyor Olmanın bilinci tersini olmamayı kavrayamıyor ccediluumlnkuuml olmanın bilinci Oumlte yandan varlığın olma boyutunun accedilınladığı suumlrez oumlylesine olmayla ilgili ve bağlı ki ldquoNereye nerelere varsalar Kalacak senrsquonenrdquo (Suumlrez Kendinden Dışarı Ccedilıkamaz 26) Kendinin değişimi olan suumlrez kendinin dışına ccedilıkamaz kuşkusuz Suumlrezin iccedilinde bir ayrıntı bir avuccedil (insan) ve avuccedillar (topluluk) accedilılır lsquokuumlccediluumlcuumlk kuumlccediluumlkluumlğuumlmuumlzdersquo Oumlteki


65

berikinden dağ kurttan ama kurt da dağdan el alır varlık alır ki anlamı şu onun dilinden ccedilıkar benim dilim Kedi miyavlar insan konuşmaya başlar İlk ccedilatı kurulmuştur bile Kediyle insan arasındaki ilk aktarımla lsquoanlamrsquo doğmuştur Anlamın koumlkuuml dil dilin koumlkuuml ikilenme aslında benrsquolenmedir ldquoDil bir uumllkedirrdquo (Guumln 33) Dil savunma kendi olmanın kalmanın korkusudur Oumltekine sığınma oumltekini var kılma yaratmadır ldquoKişi ne yapsın Kendi Bakışının iccedilinde Kendirdquo (Kişi- Gezegenlerin Yaşına Karışmak 37) Ccediluumlnkuuml gerccedilekte duumlnya tutuklusuyuz Buralıyız seccedileneksiz Duumlnyalı olmak zorundayız Ama kimileri (bilinccedil) ccedilıktı oumlvuumlnduuml ldquoKendilerini iyesi saymaya evrenin Goumlzluumlk takan tek hapyvan kılınmışlardır Goumlzluumlk taksalar bile Acımasız sevgisiz Oumlylesine Ben- cil- leş- tirilmişlerdir ki Goumlrmezler birbirlerini Daha acısı var Alıştırılmışlardır Bir serccedile gibi Oumllmeyerdquo (Tutuklular 41) Oysa duumlnya dağ yankılandığı iccedilin bizde kendimiz olduk sesimizi bize yankıladığı iccedilin Yapıt da (Sığmazlık Gerccedileği) bir yankıdır evrenin yankılanması (45) Geccedilmişimiz ve geleceğimizdir Yazmak yuumlruumlmektir Ccedilağrıya uymak yola ccedilıkmaktır ldquoYazarken anımsar ellerimiz Ta eskiden Ta birer birer Goumlvdesinin oumlncuumlsuuml olduğumuzu Oumlnayak olduğumuzurdquo (Ayak İzleri 50) Sonsuz varlık şenliği iccedilinde ccedilıkıp da minnacık bir kuş da ne neye ki demezsin umarım ldquoDeme Nesi var nesi yok Bir damla kuşun Bu sonsuzluk belki de Kuşun değil ışığın KendiniGezmesidirrdquo (Kuş 48) Dağlarcarsquonın ne dediğini Yaşar Kemal ve guumlnuumlmuumlz yazarlarından Faruk Duman hem anlamış hem pekiştirmişlerdir İlgilisine duyurulur buradan Uumlstelik ışık soyunur akşam olur daha soyunur gece olur

Canlı cansız tuumlm varlığın birbirini goumlren goumlzleri var ldquoGoumlzleri vardı iri buumlyuumlk Goumlrduumller

birbirlerinirdquo (Tanık Olduğum Bir Olay 56) Goumlz ışıktan algıya giden varlık suumlrecinin ilk basamağı Işığa duyarlı varlık varlıklaşmaya da başlar Accedilık aydınlık kapalı karanlık seccedilimi daha doğrusu konumlanışı ldquoİccedileri goumlz dışarı goumlz Niye Nasıl Neden Kimler kimlerin goumllgesi belli

değilrdquo (Damla 61) Goumlvdemiz aynı anda varlığın goumlvdesi ortak goumlvdemizdir Kurbağanın sol ayağı titrerken insanın ayağı kımıldar Doğanın oumlznesi doğaya iccedilkin oumlzensizliktir oumlncel (a priori) Oumlzne doğanın en son ccedilıktısı ve geccedilici ldquoDoğa en buumlyuumlk kabiledir

Varlamaların buumltuumln soumlzcuumlklerini iccedileren Doğa en buumlyuumlk kabiledir Sever seni geccedilmişten geleceğe Senin evrensel varlığını

yeniler hep Duydun murdquo (Sağır 64) Doğa erişimsizdir yaklaşsanız da aralığı değişmez yine uzaktır Hep ol(a)madığınız yerde dışarıda oradadır Ele geccedilmez bilinmez (Bkz Kant) Hiccedilbir uygarlık ketleyemez onu Sonunda doğa yine kendi uumlstuumlne kapanır geriye kalır ldquoKimse dağlardan iccedilerde olamazrdquo (Olurrsquoun Goumllgedik Yansıması 68)

Evren doğa insanda (oumlzne) dille (soumlz) yankılanır ldquoİnsanın iccedil goumllgesidir soumlz Oumlnuumlne Duumlşuumlverenrdquo (İccedilindekiyle Yansımak 71) Doğa ikiye boumlluumlnuumlr aralık uzar buumlyuumlr derinleşir Yaşamalar aralıktan doğar ldquoAralık bir kapıdır goumlkyuumlzuumlrdquo (Oumlte 72) Aralıktansa imgelem İmgelemin en buumlyuumlk kapılarının oumlnuumlnde geccedilitlenir boyanccedillar (renk) ldquoSarı 1rsquose Mavi 2 goumlzluuml Kara 3 goumlzluuml 4 goumlzluumlduumlr yeşilrdquo (Boyanccedil 73) İnsan-oumlzne boyalı duumlnyada ldquoNereye gider ndash bilmiyorum ki ben Buumltuumln işlerin oumltesi var Yarattı gereccedilleri ellerim Gereccediller yeni ellerimi Yeni gereccedilleri yeni ellerim Yeni gereccediller daha yeni ellerimirdquo (Oumltelerle Uzak 74) Hiccedilbir iş ccedilaba bitmez Arkasından geleni imler İnsan-oumlzne iccedilin durmak kendine doymak sığmak olanaksız Oumltenin en keskin ıslığı insanın kulağını yırtar oumlnce Ama yalnız insanın değil otun kayanın arpanın yaban domuzunun kulağını da Varlığı varlığa katan bir ses gider gelir gezinir sessizliklerle oumlruumlle sağıla Biliş iletiş toplaşma desek yeri ldquoSoluklarımız ndash ağzımızın Ağzımız kalmış yeşilliğirdquo (İccedil Uzunluk 77) Siz yuumlruumlmezsiniz yol yuumlruumltuumlr sizi ldquoOysa Oumlteki yolu aradığınızı sizin Bir evrensel goumlk bilir Bir ben bilirim Bir siz bilmezsinizrdquo (Yol 78) Kalkıp gittiğinizi sanırsınız ama oturduğunuz yerde ısınız kalır Duumlşuumlnceler anılar yalnızlıklar belki ama tuumlmuumlnden oumlnce ısı sevişmenin ısılı Her şey her şeyin iccedilinde ve dışında oumlbuumlruuml berikinin


66

ldquoDoğadırlar Beni yaşarlar ayrı ayrı tek tek Hayvanları iccediliminrdquo (Aramak 81) Ve her varlığı bir soumlzcuumlk karşılar adlı adsız En doğal varlık soumlzcuumlklerdir ldquo(Doğada anlam koumlk)rdquo (Yazmak ndash Kendini Okumak 83) Ve imgelem sessizliklerin ayaklarıdır Soumlzcuumlklere dayanır Soumlzcuumlğuumln sesin kendinden taşmasıdır imge Zamana yere konulmuş sınır imi (işaret) geccedilici bir yanılsamadır ccediluumlnkuuml ldquoKapıda asılıydı Kırmızı bir fener Fener iccedilinde Fener Fener iccedilinde Fenerrdquo (Ccediloğalmak 85)

Yazı nedir Doğadan ccedilıkmadır bir tuumlr Doğadışıdır Kacircğıttan ccedilıkan yaratıklar doğal varlıklar değildir Ama ldquoDoğa bile milyarlarca yıllık doğa bile Daha buumlyuumlk bir yazının im im Goumlruumlntuumlleri

olmasınrdquo (Sevinccedil Ayaklı Korku 93) (Bkz Berkeley) En yaşlı olan kim Yıldız Dağ Yaprak ldquoEn yaşlısı Sanki goumlzlerimhellip Benim baktığım nerelerde Onların nerelerdehellip Belki de en yaşlısı Bu ndash yeni

doğan Bu ndash yeni ccedilığlık Bu yenirdquo (Ccedilığlık 94-6) Goumlk uykuya sevgiye benzeyen Su suyun şırıltısı bize aktığımızı duumlşuumlnduumlren Bir kez daha oumlyleyse Her şey her şeydir Ağaccedil insan kuş ırmaktır ldquoİccedilinden Yeryuumlzuumlnuumln goumlkyuumlzuumlnuumln aktığını dinlersinizhellip Ağaccedil ilk yuumlkselen İlk arayan İlk bulanrdquo

(Bin Damlalı Yeşil 100-1) Oumlyleyse uzak ırak diye bir şey yok elimiz denli uzaktır uzak ısımız denli Ya karanlık Karanlığın yeri ne İmgelemin sessizliği mi Karanlık Guumlneşin duludur (107)

Varlığın ucundaki son varlık kuş oumlrdek ya da balık evrenin koumlkuumlnuuml goumlbeğini duumlşler sanırız hayır onun duumlşuuml kendi kadardır ve ona yeter ldquoNereye ulaşacaklardı biliyor musunuz Evrenin goumlbeğine değil Kuumlccediluumlcuumlk bir gerccedileğe ki doyumsuz Kendi yaşamalarının tadınardquo (Ormanın Guumlnaydın Yaprakları 108) İnsanın aydınlığı ise doğanınkinden başkadır ışıması kendine oumlzeldir ldquoYarısı kopmuş Yarısı yok Yarınlarda Yarısı bulunacak bir anlamrdquo (Sunu İccedilinde sunu 110) Hayır diyebilen kovalanan coğrafyadan tarihe kaccedilan ve doumlnuumlp onu kovalayanlara şunu diyen İyi ki kovalıyorsunuz da var oluyorum Kovalamayı bıraksanız yok olmam işten değil (112) Bu yuumlzden iccedilimize başka bir coğrafya accedilılır imgelemimizden ccedilatılı ldquoKendi parlar boyut dolu duumlşlerinden Kendi yaratmıştır taşını toprağını İşte Coğrafyadan da buumlyuumlktuumlr goumlvdemrdquo (Yeni Kara Parccedilaları 114) Giderek buumlyuumlr artar ccediloğalır goumlvdem goumlvdeme eklenip coğrafyam goumlvdemden buumlyuumlrken goumlvdem coğrafyadan buumlyuumlr Ama buumlyuumlmenin oumlteki anlamı da şu buumlyuumlmek oumlteki buumlyuumlmekten ccedilalar Buumlyuumlyen azaltır eksiltir Buumlyuumlmek bitmez ama eksilmek de bitmez aslında buumlyuumlyen hep accedillıktır buumlyuumlme accedillığı Kuumlccediluumllmek buumlyuumlmenin iccedilkini Her ikisinin de oumlnuumlnde olmak (varlık) durur ldquoSusar birdenbire ccedilağlarda yazılanlar yazılmayanlar Yavaş yavaş ccedilalar eller karanlığıhellip Bir yeşil saz ccedilalar yelde eğrilirken incecik Kocaman goumlkyuumlzuumlnuumln ndash sanki sessizrdquo (Sessizlikte İlk Sesler 118) Guumlzellik ccediloğalmada tohumlanmada doumll tutmadadır varoluş atılımında ldquoParlar karanlıklarda bile ışıksız İlkin olağandışı bir fizikle parlar Yeryuumlzuuml goumlkyuumlzuuml oluşumundan oumlnceleri Koumlsnuumlnuumln ussul sessizliğindeki oylum Ki kımıldamadadır Dururken bilerdquo (Guumlzellik Nedir 119) Kitabın yerini tam bulamamış (belki yitirmiş) ilk tuumlmluumlğuuml iccedilre guumlzel şiirini alıntılamak zorundayız şiire saygılı olduğumuzdan Yoksa daha oumlnce Sığmazlık Gerccedileğirsquonin onlarca şiirinde eşsiz dizeler okumadık değil ama tuumlm şiir olarak şiirin altında seyretti şiir okurluğumuz Baştan sona şiir tadı aldığımız şiir az oldu Ccediluumlnkuuml tez geliştirilen oumlnermesel yargı şiiri bastırdı ccediloğu kez de sildi

Paltolar Bildiriler -kar kelebekleri- karanlıkta uccediluşmaktadır İccedilki evine girdin mi sen yapayalnız Yaşlı adam Son duvara asar paltosunu


67

Biri goumllgeler adamı -ilk duvara ---- Goumlrmuumlyor musunuz Dışarı ccedilıkar birdenbire sanki ccedilağrılmış Son duvardan paltosu yaşlı adamın Biri asar adamı Titrerken elleri -ilk duvara ---- Işıkları oumlrtmek uumlzeredir aydınlık -uzaklardan Buldu paltosunu adamın -uzaklardan Ne uumlşuumlmek kaldı duvarda ne giyindiğimiz Ne gece ne yarın ne oumlbuumlr guumln nehellip biri Son duvara kar yağmaktadır -belki ilk duvara ---- Ben oumlteki goumlvdemin iccedilindeyim Paltolar yıldızlarımız Yakaları sarı kuumlrk İşte daha parladığı parlamadığı evrenin Duymuyor muyuz -ben sen o Ki tek tek hepimiz -yıldızların paltoları (121-2) İnsanın ccediloğalmanın dışında goumlvdesini buumlyuumltmenin dışında bir goumlrevi daha var

Ad vererek var etmek ccediluumlnkuuml adı koyulmamış şey yok (insan iccedilin) İnsan lsquoağaccedilrsquo demese orman nasıl orman olur sazlık ya da otluk değil de Onların ccediloğalmalarını biccedilimlendirmesem ağaccedil suumlruumlsuuml olarak kalmazlar mı Oumlyleyse soumlzcuumlkler (mi) var eder Oumlyleyse insan adını koya koya var eder duumlnyayı oumlyleyse insandır ağaccedil kuyu kumhellip Hemen araya giren Dağlarcarsquonın kitabın okurundan bir dileği vardır Tuumlm yapıtlarındaki Kimrsquole ilgili dizelerini derleyip ozanın kimliğini ccedilıkarsınlar ortaya Dağlarcarsquoyı var kılsınlar (126-7) Evren goumlz olsun duumlnyanın uykusundan aksın goumlz goumlz goumlze baksın Karanlık goumlruumllmeyendir bakıla bakıla goumlz goumlz aydınlanır duumlnya

İki ayak uumlzerine dikilen insanla kendi sığmazlığını kavramış oldu ldquoAyak uumllkesi

Verdi oumlzguumlrluumlğuuml El Uumllkesinerdquo (Ayak Olayı 131) Ayak belleğidir goumlvdemizdeki coğrafyanın Belki de ayaklarındır imgelem ldquoİmgelemi vardır Ayağın Durduğu yerde Yaşar

sanki yuumlruumlyeceğinirdquo (132) Ayağa kalkan adamın boyunda goumlk giz yitirmiştir Oyun ayakla doğmuş muumlziğe ulanmıştır (134) ldquoTarihi Eller yazsa da Ayaklarımız Ccedilizmiştirrdquo (136)

İnsanlar suumlrezin goumlzbebekleridir Suumlrez varlığa insanın goumlzbebeğinden bakar hatta yorumlar Bir ışık uzanır ldquoIşık mı diyorum Hangi ışık belli değil Var oluruz mu diyorum Hangi varlıkta belli değil Nerelerden mi diyorum Hangi nerelerhellip bu biraz bile belli değilrdquo (Gelici 139) Anlam ışıkla yerleşir hepimizin iccediline Anlam lsquoyaradılışın ekseni olmakrsquotır Herkes yaşamadığında(n) yaşar Oumllmek de oumlyledir ekleyelim Oumlteki oumlluumlnce oumlluumlnuumlr kendimiz oumlluumlnce değil Yukarıdan aşağının belki de aşağıdan yukarı olduğu anlaşılır ldquoGoumlvde birliği eder yokluğuyla Bir gelincik Bir ccedilınar Duumlşuumlruumlrken -son guumlz uumlstuumlne- yaprağını Bir boumlcek Bir fil Uumlrperirken -bastığı guumlz yaprağı uumlstuumlnde- oralı değildir Sığınır accedil imgelemine -avunur insanrdquo (İccedilimgelem 143) Dokunduğumuzdan yenilenir doğa İnsanın anısı vardır ama evren anısızdır Anma toumlrenleri yazıttır insancadır pek insanca Ve avın kokusu gelir etin kokusu Accedillık bastırır inde Ccediloğalmak iccedilin azaltmak gerekir tersi değil Oluşun duumlrtuumlsuuml ccediloğalmak ccediluumlnkuuml ldquoEt bu ndash uzaklaşıvermekte İnsanın biri İnsana aklaşıvermekte Ağzı accedillığından daha accedilıkrdquo (Av 150) Avlanmak ccediloğalmak


68

ccediloğalmak uzamak uzamaksa boy bırakmasıdır yaşamaların aslında goumlrenlerin guumlneşi vardır yalnız

Suumlrez oluşun adıdır Fizikteki kimya kimyadaki fiziğin ilkidir yani doğa ile başlar suumlrez ldquoKendini yaratırkenki doğa Yaşamanın suumlrez suumlrezin yaşama olduğunu Yaratmıştır ilkrdquo (Anların Bulunması 153) Doğanın oluşu kesintisizdir suumlrekli yenilenir anları iccedilinde Ve her an bakan goumlzle yorumlanır bakan goumlz denli başka başkadır anlar Yorumun da oluş gibi sınırı yoktur Kimi iccedilin atkıdır kadının rek renk oumlrduumlğuuml kimi iccedilin goumlkyuumlzuuml (156) ldquoBirer hayvan say soumlzcuumlklerimi benim Birer hayvanhellip Biri bile oumltekine benzemeyen Kendine bile benzemeyen Kuş geyik

zuumlrafa şimdi Timsah ceylan balina fil biraz sonrardquo (Nerelerden Nerelere 157) Soumlzcuumlkler hem benim hem herkesin soumlzcuumlkleridir ldquoKuumlccediluumlcuumlk bir anlama tutunabilmek iccedilin Kendin soumlylemişsin sayrdquo (158)

İlk goumlzenin ilk accedilıklığı ağız ağzımız Ekmeği soumlzuuml oumlpuumlşmeyi arayan ağız başlangıcından beri ldquoAğzımız Varla yoğun accedilıldığırdquo (Daha Oluşmamış Yuumlzdeki Derinlik 160) Bir insan var bir de goumllgesi Platonrsquoun mağarasında goumllge yapaydır ldquoSanki yapay karanlık Başka bir yaşamadır yansırken bize Olmadığımızı anımsatır bizerdquo (Gecenin Guumlnduumlzuumln Dışında 161) Anlamı bize vuran ışığın birazını oumlzuumlmsediğimizdir tuumlmuumlnuuml değil Evrendeki her şeyin kendi oumlzel saati var Akarsuyun oumlzel saati belki eğimidir Eğimde akıp zamanlanır Doğanın alnında bir oumlzel olma payı ve zamanı vardır tuumlm yaratıkların Bilim okur alınyazısını doğanın ldquoBilim doğanın anısıdırrdquo (Aydınlığın Yorumu 170) Doğanın kendini anımsamasıdır Yuumlruumlr oumlğrenir bilim yapar anımsar aydınlatır doğayı var kılarız Varlık varlığa değmeli ldquoYaprak duumlşer yere Isınır yeraltının daha uyanmamış soluğu

Goumlğe değmiş diyedir Kuştaki mavilikrdquo (Değinim 175) Goumlktaşı yeryuumlzuumlne duumlşer duumlştuumlğuuml yer Anadoludur duumlştuumlğuuml yerde okul doğar

anlam doğar soyutlayım şiir ozan(ımız)hellip Bir ışık yanar lsquouzakta ccedilok uzakta belli belirsizrsquo bu yapıtın (Sığmazlık Gerccedileği) ışığı kendi hızıyla gelip seni bulur (183) Ama daha oumltesi var İnsan insanı insanlar doğayı kucaklar eşit kardeş duumlnyanın 1 Mayıslığında (185)

İlk yuvanın ilk inin imgeleri nasıldır ldquoAdım adım Ben ayak Hayır hayır aramayınız Yaratık değilim Buumltuumln aramalar Ne benrsquodedir ne başka yerde Ne başka yerdedir ne ben Bilmiyorum ki Anlatabilmek guumlccedil Doğa mıdır Doğaların en oumlnce yaşayanı mıdır Ben dediğim Ben Goumlruumlluumlrken Şimdi Karşımdayımdır ben sessizlik Siz yoksunuz dahardquo (İlk İnlerin İmgelemleri 186-8) Kendini goumlremeyen goumlzuumln karanlığının oumltesi goumlz goumlz duumlnyadır Varlık goumlz her şey her şeyin goumlzuumlduumlr İlk hayvanlık anımız goumlzduumlr belki de Goumlz oumltekini biccedilime zorlar biccedilimler boşluk goumlruumllen şey olur Goumlruumllen şey berilenir varlıklanır ldquoSu olur insan Buumlyuumlr daha deniz olur Goumlkyuumlzuumlne değdirir yuumlzuumlnuuml birleşir iki mavilik Dalgalarla ccedilıkar dışarı Yelken takar duumlşuumlncelere İnsan gemi olur İnsan ağaccedil olur birdenbire İnsanda yaprak sallanırrdquo (Boşlukta Biccedilimlerimiz 196-8) Ama unutmayalım Kendi goumlzguumlsuuml (ayna) iccedilindedir tuumlm bakışlarımız Ve goumlzguumlsuuml kendi iccedilindedir tuumlm bakışlarımızın (200) Dinle insan ldquoDinle de sevin Buumlyuumlk sesi Buumlyuumlk ışığı Senin tek başına Daha da buumlyuumlttuumlğuumlnuuml dinlerdquo (İki Birleşik Gizin Sendeki Buumlyuumlttuumlkleri 204) Yaşadığın denli yaşamadıklarındansın lsquoHangi yaşamamalar yaşamalar iccedilinrsquo bilir misin (205) Ormandaki adamın iccedilindeki ormanı bilmektir yaşamamaların yaşaması Duumlnyanın yaşamasını katmak kendine

İnsanın takıları var Duyarlıktır biri insan ağlar Ustur oumlteki insan bilir Koumlsnuumlduumlr insan sevişir Unutmaktır Unutur insan Doğanın onca takısı arasında oumlzdeksiz (madde) gece de var Kendisi kendisinde olmayan gece Tektir ccediloğulu yoktur gecenin ldquoBir karşırsquodır gece Buumltuumln karşı koymalar geceleyin başlar Taşar Guumlnduumlzrsquoerdquo (Oumlzdek Uumlzerine Oumlzguumlrluumlklerimiz 218) Hayvanların karınları kımıldar Guumln ağarır


69

Ayağa kalkmıştı insan Yere bakarken ileri bakmaya goumlrmediğini goumlrmeye başlamıştı Yuvarlak baş yuvarlak gezegenlerin lsquoortak ağırlığırsquo Eylemi başlatır bakış accedilısından Her youmlne doumlner ama kendine doumlnemez (224)

Ama seslenir ağız boşluğundan Seslenmek ccedilağırmak demek ccedilağırmak ise anlam duumlşmektir varın ortasına ldquoSes Toplum bilincinin başlangıcı Toplumun Toplum eylemlerinin başlangıcırdquo (Sesrsquoin Ccediloumlzuumlmuuml 230) Adlar verilir alınır İnsanın sesi evrende her şeyi her şeyle ilişkiler ldquoHepsini hepsini ccedilevirdim ya Başka başkarsquolığına ben Ne ki Ccedileviremedim doumlnuumlştuumlremedim Evreni evrenden başkasınardquo (Bun 233) Ama vazgeccedilmez kendini başkası olarak duumlşlemekten ldquoldquoBuumltuumln evren Yıldızlarıyla guumlneşleriyle samanyollarıyla bir uzun değirmi Başı iccedilinde Ayakları iccedilinde Uzun ilk yuumlruumlmesidir Kımıldaması iccedilinderdquo (Kımıldamalar 237) En buumlyuumlk (makro-kozmos) en kuumlccediluumlğuumln (mikro-kozmos) kımıltısıdır ve en kuumlccediluumlk de en buumlyuumlğuumln Onun iccedilin ldquoGel biraz Daha gel damarlarımdaki goumlruumlntuumllererdquo (239) Ve yine her şey her şeydir ve birdir ldquoNe varsa balıktır Elma yel aydınlık ben Bir balık şaşar daha Elma yel aydınlık benrdquo (Anı Ata 241) Yalnızlık da sığmazlığımız iccedilredir Kımıldar dokunur değer ellerimizin iccedil değirmisinde imgelemi varederiz Delilik değil de nedir bu ldquoYa delidir gece Ya delidir guumlneş Ya delidir imgelem Ya delidir kurgu Y delidir buumltuumln yontular Ya delidir ses Ya delidir tiyatro dedikleri oyun Ya delidir dize Bir yalnızlığı var Ki gezmektedir ccedilırılccedilıplak -derisi imgelem-Yaratılışta Ya da şimdi- Bir yalnızlık -ki bizden başkası değilrdquo (Ana İzduumlşuumlm 252) Oumlylesine bir delilik ki lsquous yokluğuna parlarrsquo ldquoOumlbuumlr adımızdır ora Olmadığımızdaki adımız Uumlşuumlrken Kimlik suumlruumlsuuml yıldızlarda Sırt sırta yapışık iki goumlruumlntuumlmuumlzduumlr o Olmalarımızdır Olmamalarımızdakirdquo (253) Kımıldamış deliliğimizle burayı bırakmış oranın derdine duumlşmuumlş imgelemi sınırsıza dayamışız Biraz sonra deli soumlzcuumlklerden aynı anlam aynı im ccedilakışması ccedilıkar Soumlzcuumlkler koumlye kente uyum sağlar ya da tersi ldquoSoumlzcuumlkler doğa parccedilalarına Beinzer -benzeşmecesine benzer- Değiştirmek isterler doğayı Daha kalıcı olmak isterler evrenden Ki değiştirmek isterler bizi bilerdquo (Soumlzcuumlkler ya da Anlam Adaları 256) Yooo hiccedilbiri değil ldquoIsıdır Buumlyuumlk aydınlıktan beri Taşıdığımız Buumlyuumlk aydınlıktan beri Senin beni unuttuğun Benim seni yeniden yarattığımrdquo (Işımadaki Suumlrez Evrelerinde 258) Ve ısı patlayarak kendinden taşarak hepimizi imgeleyip sığmazlıkla suumlregider ldquoBuumltuumln yapıtlar işte Kargacık burgacık Ne demişlerse az Anlatmak istediklerine goumlre eksik az Ben mi sığmıyorum Geccedilmiş mi sığmıyor Kapalı eksik azrdquo (Sorular Ormanı 259) Kapsanmak kapsanacaklarımızın belgesi gerccedilekse bilinmeyecek kimrsquodir Sorular hep hep yanıtsız kalacaktır Gece bilinmez doğurmanın oumlnguumlnuumlnde aydınlıklara az az accedilılacak gece aydınlıkla kapanmayacaktır ldquoİşte imgelem doğrmuştu 1 2rsquoye boumlluumlnmuumlştuuml artık 2-1rsquosiz Nice uzaklıklardan uccedilsuzbucakrsquosızlıklardan oumlte 1-1rsquoini oumlzluumlyordu Koumlsnuuml bireyleşmişti evrenderdquo (İmge Bireylerinin Sonrası 264) Uyuduklarında lsquokendilerinden dışarı accedilık iccedileri kapalı olanrsquo varlık olarak bulurum kendimi uyanırım (266)

Herkesin iccedilinde bir lsquobeklemersquo vardır Yalnızlıklar oumlteki yalnızlığı bekler uumlccediluumlncuumlde lsquoparlar bireyrsquo (269) Seven adamın Dağlarcarsquonın yazdıklarına bakın İccedilinden yuumlkselen ses lsquokendinden başkası değil midirrsquo (270) Ccediloğulluk kaccedilınılmazdır kentler doğar Kişilikler oluşur Aydınlıklar ki iccedilinden hem ccedilıkmak ister insan hem kalmak iccedilinde Kent kente doğa doğaya sığmaz yazarken eli ısınır yazanın soumlzcuumlkler birer ısıl kuumlre

Sayılar koumlk varlık-imge 0 başlangıccedil 1rsquoin tuumlrevi Kendimizi berkitip 1rsquolediğimizde dışımızda ne varsa 0rsquolanır o an

Sayılar temel parccedilacıktır ama bir uumlstte saydam soumlzcuumlkler olduğunu biliyoruz artık Onlar evrenin saydam yapılarıdır daha doğrusu saydamlaş(tır)ma araccedilları ldquoBelki de soumlzcuumlkler -başka bir goumllge Evrenden daha eskirdquo (Diller Kentini Aramak


70

285) Can Tanrının verdiği (şey) olabilir mi Yoksa varlık suumlreze bağlandığında canrsquolanır mı demeli Can Tanrıdansa verilirken Tanrı da mı oumlluumlr Can bizim değilse kimsenindir (287) Olsa olsa tuumlm benden oumlncekilerin bendeki suumlreğidir can ldquoBeni Yaşamakta biri eskil Duumlnuumlm muumlduumlr buguumlnuumlm muumlduumlr yarınım mıdır Onların yuumlzuumlmuuml goumlrduumlğuumlrdquo (Bakışlarında Olmak 290)

Biz şimdi yuumlruumlyene yola ccedilıkana gezgine gezene doumlnelim Kimdir boşlukta gezen (294) Gezdikccedile bilinci buumlyuumlr bilinccedil buumlyuumlduumlkccedile bilinccedilaltı buumlyuumlr gezginin Yaşamayı uumlstten ve alttan taşır dururlar canı cana uumlfleyip ekleyip ldquoTek tek bin bir yaklaşım Kendi bilinccedillerine mi doumlnmekteler Sana mı doumlnmekteler bana mırdquo (Kalabalık 297) Kimileri bilmez neden yaşadığını niye olduğunu Yolu bırakmış otu yağmuru goumlrmez olmuşlar ldquoBaksalar biraz Goumlruumlrlerdi hemen yerden goumlğe dek Ne olacaklarını Nasıl olmayacaklarınıhellip Goumlruumlrlerdi Yaşamanın Dışarı ccedilıkmak olduğunu Goumlvdeyi yuumlzde yuumlz Geride bırakmak Kendine sığmamak olduğunurdquo (İki Birleşik Gizden Biri 298-9) 2rsquonin3rsquouumln vb nedeni oumlncekine sığmamaktan Birey iccedilinin toplamına sığmayan varlıktır (300) Sığmazlığı ses olur sessizliği yırtar Sessizliğin yırtığından ses gider oumlteki sesi bulur ldquoSensindir Buumltuumln youmlnetimlerde Sığmazlığı arayan Ağa derebeyi kral padişah Senden başkası değil Devrimlerdeki kımıldamardquo (Toplumun Goumlvdesi 305) Kımıldama sesi sese ular ldquoİki ağaccedil iki kamış iki gelincik Sallanır Sallanır yellerde Goumlvdenin en guumlzel yeri boyrdquo (Koumlsnuuml I 307) Bakan bakıldığını bilir bilmek zorundadır Goumlz kendine bakan goumlzuumln goumlruumllmenin bilincidir Oumlzguumlrluumlk bakmanın bakan biri olmanın ve aynı zamanda bakılmanın gereğidir Ve bakmak yuumlruumlmektir durmak değil Yuumlruumlyen yola giden goumlruumlr Dalları yaprakları yeşili goumlruumlr ve kendilerine sığmadıklarını ldquoYuumlruuml muuml diyorsunuz bana Bu kocaman doğada Yuumlruuml muuml diyorsunuz Doğa Ta eskilerin yuumlruumlduumlğuuml varamadığı Kocaman ayaklarım dışardadırrdquo (Orman Yangınlarıyla Ulaşmak 323) Varlık varlığı kımılar duumlrter sığmazlığa katar aşar Kımırsquoların en uzununu duymuyor musunuz Ta iccedilinizden karanlığın koumlkuumlnden yuumlkselen Sizden 1 yapan kendinizi 1rsquoin yerine koyduran İmgeleminizde ccedilıkan yangını yine imgelenimizin suyu soumlnduumlruumlr 1 imgelemdir 1rsquoin imgeleme guumlcuuml sonsuzdur Tuumlm oumlteki sanal ve gerccedilek sayılara ccedilıkar ldquoKarşımda biri var Karşımda bir tane -biri var Ara sıra uyanırım İkiye boumlluumlnuumlruumlm birdenbire İki olurum iki uzak- Karşımdaki beni karşısında goumlredursun Gider su lurum Gider yaprak olurum Gider aydınlık olurum Gider yalaz olurum Gider ısı olurum Gider goumllge olurum Gider Ses olurumrdquo (Doğada Gezen 331) Ccediluumlnkuuml sesle coğrafyadan dışarı ccedilıkarız başka coğrafyalara başka seslere ulana halkalana akadururuz ldquoSes başka bir el başka bir ayak başka bir ortamda Oumlzdekten oumlnceki ilk Yaradılışımızdan milyonlarca yıl sonra Yeniden bulunan yuumlzuumlmuumlzrdquo (Ses Goumlruumlntuumllemek 336) Kuşlara karışmadan oumlnce bilen varsa desin lsquouccedilmadan sesirsquo (337) Ses mi soumlzcuumlğuumln tenidir soumlzcuumlk muuml sesin Sesleri anlama ne taşıdı Ses sesi nasıl tuttu yakaladı bir daha da bırakmadı lsquoTaşıtlarımızdır soumlzcuumlklerrsquo (338) Onlarla karşılıklar bulduğumuz soumlzcuumlklerle tek olmadığımızı kavrarız ldquoKi eşittir soumlzcuumlkler 1 2 3 4 Daha da ccedilok olmamızla değil Toplum olmamızla bizimrdquo (Soumlzcuumlkler I 339) Yapıt soumlzcuumlklerin kımıldaması lsquoduumlşuumlncelerin binlerce yıllık yerinden dışarı ccedilıkmasıdırrsquo (340) Bir gemide yapıtın iccedilinde olduğumuz lsquobir gemide yapıt iccedilinde olduğumuzrsquoun izduumlşuumlmuuml olmasın Soumlzcuumlklerle yazmak sonsuza bir ayrıt boyut ekleme evrensel yazılamadan başka nedir Sorular derinleşip karmaşıklaştıkccedila kendini ve okurunu goumlzetme gereği duyan ozan Dağlarca soluklanır ve şunları der lsquobu yapıtınız neden alabildiğine oumlzguumlr değişik ccedilok siz sesi bakışı elleri evren yuvarıyla buumlyuumlyuumlp gitmektersquo sorusuna karşılık lsquoyapıtım sınırsız konusunu giyinmiştir ccediluumlnkuuml sığmazlıkla alabildiğinersquo Kendine sığmayan yapıtsa şiiri şiirine sığmaz şiiri şiirini tersinden ve duumlzuumlnden yazar okur Kendi şiirliğini yadsıyan şiirleme olarak


71

kımıltısını suumlrduumlren su devinidir ve boumlyle olduğundan şiir olmayan şiirdir (347) Ne olursa olsun soumlzcuumlğuumln belverdiği yazılama bir kurtuluş anlatısı oumlykuumlsuumlduumlr aynı zamanda ldquoSu yeraltına accedilık Yeraltı koumlklere accedilık Koumlkler bitkilerin derinlere uzamasına accedilık Yapraklar aydınlığa ccedilık Aydınlık kurtuluşumuza accedilıkrdquo (Dam 348) Her şeyin arkasında ise ses(lenim) var o ilk ccedilıka(rtıla)n ses ccedilağrı lsquoBeni duyuyor musunrsquo (351) Kimsin İccedil goumlzguumlmuumlzde goumlruumlntuumller yanıtlar hep bir ağızdan Hayır bizim değildir o goumlruumlntuumller Evet bizimdir o goumlruumlntuumller Oumlylesine tatları var ki başkasının olsalar ağızlarımız boumlyle dolmaz (353) lsquoBen bir başkasıdırrsquo15 Hadi yekinin o zaman kalkın gidelim buumlyuumlk kurultaya ldquoKendimizi arayacağız Orada Kendimizdenrdquo (Kalkım Guumlnuumlnden Oumlnceki Uyarlamalar 356) Anımsatalım lsquoYeryuumlzuuml goumlkyuumlzuumlnuumln sığmadığıdırrsquo Eksik lsquoVarlık yokluğun sığmadığıdırrsquo (357-8)

Bir kere soumlzcuumlkler dişidir ccediluumlnkuuml dişi olmasalar boumlyle ccediloğalmazlar İmgelem oumlykuuml roman bilimsel yapıt vb tuumlmuuml soumlzcuumlklerin sevişmelerinden ccedilıkarlar (359) Soumlzcuumlğuumln kaynağı ise doğadır ortak guumlzelliğimiz lsquota iccedilimizdeki izduumlşuumlmrsquo (362) Ozanın demek istediği accedilıktır ldquoKendine doğru evre evredir anlam Oumlzdek boumlylece İmgelerine doumlnuumlşmuumlşrdquo (İletişim Odağında Goumlvdeler İccedili Konuşmalar 364) İmgelem artık biliyor olmalıyız durma eyleme accedilıklıktır yaratıklarına yaklaşırken gece guumlnduumlz İmgelem doğayı yenileyerek yineler Ama bir an yanılsama oluşur Sanki imgelem doğayı tutmuş kapamış gibi ama kapanma bir anda (kavrama anı epifani) başlar biter ldquoYansıdı mı imgelem Sonraki kıpıya Yaratıklar oumlylesine sevişirler ki Goumllgeleri buumlyuumlr Adlarıyla soumlzcuumlkleri dolduranların Su insan dağ kuş Adlarıyla soumlzcuumlkleri dolduranlar Oumlylesine sevişirler ki Sonraki anda Biri bile yok olmaz Yok olur imgelemrdquo (Yaşamanın Gizi 368) İmgelemin buumlyuumlk duumlşuuml suumlruumldeki birey bireydeki suumlruuml duumlşuumlduumlr ldquoToplumculuk Sığmadığımızın Sığdığı mıdır Sığdığımızın Sığmadığı mırdquo (Goumlğuumln Yeryuumlzuumlne Değdiği 371) Hepimiz biliriz ayrıca yarısını yaşadığımızı yaşamamamızın yarısını yaşamadığımızı Yurdumuz yarım yaşanmış yarım yaşanmamış yaşanacak olandır yurdanımsama iccedilreyiz duumlne ve yarına doumlnuumlk (372) Buguumlnuumln şimdinin imgesi geccedilmiş ve gelecek suumlrezin imgelerinin suumlreğidir ldquoGoumlz var hepsinde Goumlzuumln ardı var hepsinderdquo (Goumlzuumln Ardı 375) Yeni im yeni goumlruumlntuuml diye bir şey yok ldquoBu eski goumlruumlntuuml diyorum Ccedilok oumlnceleri ta oralarda Oynamıştım ben bunurdquo (Bellek 380) Anımsamak o zaman anrsquoı duumlnlere taşımak mı Bellek eytişmesi nasıl işler Doumlrt eylem yolculuğu goumlrmek işitmek anlatmak armağan etmektir geri doumlnuumlşsuumlz (381-3)

Evrimin eline doumlnersek başta şu soumlylenir ldquoEldir Doumlrt ayaklının Doumlrt ayağına

Sığmadığırdquo (El Olayı I 386) El iccedilimizdeki savunma duygumuzun uzantısı uygarlığın insana en yakın boumlluumlmuuml usun uzantısı doğanın buumlyuumlk yaratıcılığı selamın olanağıdır (imkacircn) ldquoErkenden uyandım mı Bakıyorum Ellerime ccediloktan doğmuş aydınlık

Şaşıyorum uzakları tuttuğumardquo (El Olayı II 393) Elin iccedilinde kıpırdadığı suumlrez ise biri dişi biri erkek ikinin koşmasıdır art arda Onları goumlrduumlkccedile suumlrezi goumlremeyiz

Başlangıccedil sona iccedilkindir Kıllıyı en başından iccedilimizde taşıyoruz ldquoBenim ellerimle tutmak Benim ayaklarımla yuumlruumlmek isteyen Biri var Ağzım ağzında soluk almak isteyenrdquo (En Eski Goumlvdeyi Yenilemek 401) Ne son başlangıccedilta erir ne de başlangıccedil sonda Ccediluumlnkuuml ldquoSiz sığmıyordunuzrdquo (Goumlruumlntuuml 405) Bir kişi değilim aslında uumlccedil kişiyim Ben oumlnuumlmdeki ben arkamdaki ben Biz uumlccedil yoldaş olduk hep Birimiz geceyi buumlyuumltuumlrken oumlbuumlruumlmuumlz guumlnduumlzuuml aydınlattı ben gecenin duumlşuuml guumlnduumlzuumln duumlşlemiyim (406-7) Ama yalnızca insan mı Tuumlm varlıklar biccedilimlerine sığmazlar ldquoBir oumlzdektir biccedilim Ayrı bambaşka bir ağırlığı vardır Duyar hayvanların bitkilerin hepsi Kurtulmak ister kendi bulunuşundanrdquo (Doğadaki Kurtuluş Savaşı 410) Belki tuumlm evren bir

15 Arthur Rimbaud


72

goumlze (huumlcre) bir lsquoodacıkrsquotır Goumlze boumlluumlnmez artmazsa goumlze olmaz Olma birey olma isteğidir odacık (414) Aritmetiğin canı sonsuz kuumlccediluumlkten sonsuz buumlyuumlğe goumlzenin sıcaklığındadır Sıcaklık yaşamadır oumllmeyen şeydir ldquoBudalaların oumlluumlm sandığı kımıldamalarımızdır bizim Besbelli Yatırım yapmamızdır- Bizim o odacıklara O yaradılış yuvarlaklarına Daha buumlyuumlk aydınlıklar iccedilinrdquo (Odacıklar II 416) Anlam sıcaklığın birinden oumlbuumlruumlne ccedilizdiğidir Ccedilizgilerden biri oumlbuumlruumlne aydınlık duumlşuumlruumlr Goumlruumlntuuml goumlzbebeklerimizden ccedilizgi olup taşar Ccedilizginin izduumlşuumlmuuml anlamsa anlam yoruma yorum topluma uzar gider kaccedilınılmazdır Tuumlmuumlnuuml bireşimleyense kımıldamadır devini Oumlzdek devinidir kımıdır Ozan kımıya bağlanır soumlzcuumlluumlğuumlne adar kendini İccedili iccediline sığmaz soumlzcuumlkler bulur iccedili iccediline sığmaz duumlnyayı yankılamak iccedilin Bunu yapmasa şair ve insan da olamayacak ldquoSoumlzcuumlkler birer adım Birer bakış Birer anı Birer imge Birer yurttaş Birer bilgin Birer dışarı ccedilıkmak -soumlzcuumlklerhellip Neyin adını koymuşsan Senin yaratığındır o Neyin adını koymamışsan ışıksızdır goumllgesiizdir Yoktur ordquo (Uygarlık 426-7) Ey Oğullar kızlar unutmayın tuumlm basamakların varacağı yer sizlerin buumltuumln dillerdeki buumltuumln soumlzcuumlklerinden yani sizlerden başkası olmayacak (427) İlk ses ilk bilinccedil ilk yarılma ldquoBiri burdayken devlerin Biri nerderdquo (İlk Bilinccedil 429) Yuumlruumlrken hem kendimiz hem kaccedil başkalarıyız Bilmek bilmemekle yan yana ayrılıp buluşa yuumlruumlr dururlar Sığmak sığdığının sanmak yanılmaktır Sığmamanın ise tadı var bir seruumlven (434) Goumlvdenin belleğinde neler var neler yok kimse bilemeyecek ama bilmeyi isteyecek Yaşamanın tadı bilmeyi istemekle yuumlruumlmekle ilgili ldquoAyaklarımız ev Su goumlzlerimizdir Dallar bıyıklarımız Goumlğsuumlmuumlz yamaccedil sanki Yel soluklarımızdır Irmak anılarımızrdquo (Dış Ağrı 435) Bilinccedil ele geccedilirdikten sonra bizi goumlvdemiz artık bizim goumlvdemiz olur yaradılışınki değil (438) O andan kavrama anından başlayarak lsquotek guumlnuumln tek saniyesine bile sığmazrsquo benlik (442) Başka ben(lik)lerin ardına duumlşer Sığmazlıkların en buumlyuumlğuuml ne o zaman Yuumlruumlmek Avlanmak Savaşmak Ccedilalışmak Tuumlrkuuml soumlylemek Hiccedilbiri değil ldquoSığmazlıkların en buumlyuumlğuuml yarını sevmekrdquo (Doğa Ayvasındaki Ccedilekirdek 450) Doğanın yaşı doğada yaş yoktur Olsaydı duumlşler azalır kentler ccediloğalmazdı (453) Oumlykuumlmuumlz minicik serccedilenin yaşsız oumlykuumlsuumlduumlr gerccedilekte nereye konsa sığmayan ldquoDoğa kımıldamalar evrenidirrdquo (Doğaya Aykırıdır Kımıldamasızlık 457) ccediluumlnkuuml

Bilincin eşanlı utanccedil olduğunu anımsamalı mıyız ldquoNeyin atasıdır yalnızlık Kendimizden utanmanın mı gece guumlnduumlzrdquo (Nelerin Atası Neler 460) Oysa mutluluk sandığımızdan yakındır Hayvanlığı taşımaktır mutluluk İnsan hayvan olduğumuzu kavrayıp deve boumlcek domuz balık ispinoz fil olmaktır ldquoGoumlrmuumlyor musunuz hepsi birer gezegen Yaşamalarımızın yaşamalarımıza konduğurdquo (Mutlu Kılan 460) İnsandan doğan bir insan ozanın ozanlığı ldquoCcedilocuğun ikinci konuşmasıdır Ne ummuş ne bulmuş Seslenir bilinccedilaltıhellip İmgelem Karanlığın ikinci konuşmasıdır Duyulur işitenin saydamlığındanrdquo (Konuşumlar 465-6) Oumlyleyse diyebiliriz ki lsquokim kımıldıyorsa oumltekine doumlnuumlşmektedirrsquo ldquoHepsinde ayrı ayrı varım ben Kaccedil doğa varrdquo (Sayılara Yansımak 470) İmgelem saatin yırtılması bilincin kımıldaması insanın kendine sığmamasıdır Saat insanın arkasından yetişmeye ccedilabalar

Adamlar ccedilıkagelir onlar da vardırlar ldquoİlk hayvan sesleri karışır son hayvan seslerinerdquo (Goumlvdesiz Adamlar Geccedilidi 474) Bir anda gezegendeyken gezegenin dışında kalınabilir Bilincin yarası kanı akar yeryuumlzuumlne ldquoBilmiyoruz ki bizlerYavaşlamamış durmamış Birer gezegenken Niye Nasıl Gezegenler dışı olduğumuzurdquo (Gezegenken Gezegen Dışı Kalmak 477) Oysa sığmamak yaşa(t)mak yani lsquoguumlzelliğin buumltuumln guumlzelliğirsquodir (478) Kapımı ccedilalanın kapısını ccedilalanım ben Kendine sığmış kendine yetmiş biri varsa ozanımızın kapısından iccedileri girmesin Soumlzcuumlkler bakıştır yazmak bakmak var kılmaktır ldquoSoumlzlerle başlar varlığın ayrıntıları


73

Soumlzlerle başlar Yuumlruumlmek avlanmak Tohumudur soumlzler yapmalarımızın etmelerimizinrdquo (Soumlzcuumlklerle Yaratmak 485) Kendimizden anladığımız soumlzcuumlkler uumlzerinden imgelerimizdir el ayak yuumlz saccedil goumlz sevgi Bu nedenle son goumlruumlntuumlmuumlz ilk goumlruumlntuumlmuumlze sığmaz (486-7) Ccedilocuklarımız uluslarına bile artık sığmaz (489)

Goumlzlem Yuvarlağı Yeşil Ottan geccedilmesidir Mavinin Mavi Sesten geccedilmesidir Kımıldamanın Kımıldama Parıltıdan geccedilmesidir Aydınlığın Aydınlık Suumlrezden geccedilmesidir Yaşamanın İsterseniz Kapatınız goumlzlerinizi İccedilinizde Bir karanlık başlamamıştır Yoktur iccedilinizde Goumlrmek goumlruumlnmemek Bir guumlneş Oumlbuumlr guumlneş Daha oumlteki guumlneş Guumlneşlerin hepsi Buumltuumln guumlneş salkımları buumltuumln gezegenleriyle tek tek Kocaman bir sevgide kendinden g e ccedil m e s i d i r İnsanın (491-2) Avcıdır insan Devirdiğim her guumln sırtımda bir torba guumlnduumlr (493) ldquoEvrenin

anısal yuumlzeyi su Adımlarım soumlzcuumlk Nereye bassam ışımalarhellip Soumlzcuumlkler yansır yarı silik Su birikimleri boyancı tadar Mavi kırmızı sarı mor eflatun Bilinccedilaltı yaratılmıştır işte Yaratılmıştır bireydeki Tek ccediloğulrdquo (Doumlnuumlşuumlm 494) Sığmazı sığmış goumlsteren o lsquoadamlarrsquo kendi sınırlarını ccedilıkarlarının sınırlarıyla ccedilizen lsquopiccedil toplumrsquou nasılsa yaratabildiler Ama olanaksızdır bu anlatı anlatı da değildir Nasırlı el dağlarda ateş yakar Herkesi ısıtır Camızın derisi kımıldar Aldığını verdiğini binlerce yıldır anımsar ldquoİnsan arpa yulaf değilse Arpa yulaf sevinccedillidirhellip Ccedilok bakışlıdır doğamız -değiştirir Adı da biccedilimi de geleceğimizi derdquo (Doğanın Yuumlruumlyuumlşuuml 500-1) Nereye gidersek gidelim yine yolda olduğumuzu anımsatır yol Yol uumlzre varlık kardeşleriyiz ldquoYeryuumlzuuml kocaman bir ev Elma duumlşer


74

yıldızlardan Kocaman bir yakınlık iccedilinde Boumlluumlşuumlr insanlar hayvanlarrdquo (Onarılan Bilgisayar 504) Yuumlruumlmektir yazgımız ol nedenimiz olma gerekccedilemiz Eskil imlerimizden ccedilıktık Bir sap ccediliccedilek ozanın avucuna duumlştuuml yazakoyuldu Ozan suumlrezin boyunduruğundan kurtuldu Değirmisel saat oyununun dışına ccedilıktı ldquoOysa yapıt dedikleri yeni saatlerimiz bizim Geccedilmiş suumlrezleri de goumlsterirler Gelecek suumlrezleri de Buumltuumln sınırsızlığı kapsamıştır o Daha değirmisel bir oyun Onunla değer Yok olacağı yaşamamızın yok olmayacağına Bir oyun ki değirmiselrdquo (Bizim Saatrsquolerimiz 511) Demek ki yaratıcının saati başkadır saat aşırı saattir O denli başkadır ki lsquoyaradılışı yaratmakrsquotır asıl işi bunu accedilıktan soumlylemese de (512) Kimin kimi aradığı bir yerden sonra anlaşılmaz her şey her şeyi aramış bulmuş yitirmiş ve yenidenhellip

Doğa buumlyuumlk bir yaşamadır lsquoyaşamaksa ortak ccedilalışmaların ta kendisirsquo (517) İki goumlzuumln uumlccediluumlncuumlsuumlduumlr (519) Tanıdıktır hep oumltekinde dolaşan (523) Goumlvdesinden sıyrılan hayvan insana bırakır lsquobir iki ses bir iki kımılrsquo (521)

Uzay Uzayın tanımını yaptı bilginlerimiz Dediler doğanın başyapıtı ndash doğumsuz doğurumsuz ndash tek Dediler yeniden başlama alanı ndash guumlne buumltuumln geleceklere Dediler kocaman bir bellek ndash bizi ilk anımsayan Dediler anlamıdır suyun o Ki birer lsquodamlarsquo aramakta binlerce guumlneş Dediler tohumu İmgelemin eylemin ndash sana dek Dediler dışarı ccedilıkmış iccedileri ndash neresiz Dediler ardı yasak olan Dediler yalnızlık anıtı Kendisinden bile oumlte Kendisinden bile kurtulmuş Dediler sevgidir ya Dişiyse erkeği erkekse dişisi yok Dediler saydam biridir uzay Goumlruumlnmediğidir goumlruumlnduumlğuuml (524)

Belki de goumlrme kocaman bir goumlrmemedir ldquoIşıkların hepsi Goumlrme ormanında dolaşan boumlcekler Gezegenlerin hepsi Duumlşlerimizrdquo (Duumlşlerle Boumlcekler 527) Goumlvde yapıcısı doğa goumlvdemize dağılmış yeraltındakilerden gelmişiz ilkin yok olmanın sonra imgelerin goumlzuumln ve usun tohumundan (528) İlk yaşama goumlğuumln ilk kımıldaması (530) İnsan ise lsquoson guumlzelliği madenlerinrsquo bir sıcak gelip bin sıcak gidenrsquo (532) Yani yuumlruumlyen ccediliftleşmeyi de ha başardı ha başaracak olan (534)

Bir soru sığmazlık adımsa da lsquodoğaya sığmadım mı benrsquo (535) Bir dilek ldquo(Buumltuumln soumlzcuumlkleri yazınız dizelerin başına Buumltuumln soumlzcuumlklerle Yaşar Yaşamak)

Sığmazlığı ndash yaşayınızrdquo (İccedileren 536) Bir oumlngoumlruuml ldquoİşte ilk atalarınız ışıktan hayvanlar Işıktan ormanlarda buumlyuumlmuumlş

daha Boy boy Goumlrmuumlşsuumlnuumlzduumlr goumlreceksinizdir sizrdquo (Boy Boy 538) Bakışlayan bakışlanır ldquoBakışlarımız goumlrmeseydi bizi Kimse goumlrmezdi belki bizirdquo (Bakışlamak Bakışlanmak 540)

Bir kuşku kocaman bir leke olmasın lsquoyaşamak ya da yaşamamakrsquo (544) ldquoDışarı ccedilıkmaktadır elleriyle Evinden uumllkelerden yeryuumlzuumlnden dışarı Daha uzaklara goumlklerden bile daha uzaklara ndash kurtulmuş Yaratılmadığı yere ndash goumlğuumlnrdquo (Sergilenen 545)

Anlamdan Duumlşen Tuumly


75

Soumlzcuumlklerimiz Nesnelerin Aydınlığa doumlnuumlşuumlr doumlnuumlşmez Giyinmesidir Yeryuumlzuumlnuuml de evreni de --- Kuş demesek Yoktur kanatların sesi Kanat demesek Yoktur kuş --- Soumlzcuumlkler Oumlnce sığdığımızdır Yeryuumlzuumlne de evrene de Soumlzcuumlkler Sonra sığmadığımız Yeryuumlzuumlne de evrene de --- Peki soumlyler misiniz şimdi Guumln guumln ccediloğalan bunca birikimde Nereye gittiğimizi bizim (548-9) Bir soru daha ldquoBen mi Dışarı ccedilıkmak istiyorum Doğa mı dışarı ccedilıkmak istiyor

Bendenrdquo (Goumllgeler Değişimi 554) Kadınla erkek oumlnce bakışırlar sonra biri oumlbuumlruumlnuuml yerinden eder lsquodışarı ccedilıkarırrsquo (555) ldquoKi sevmek sevmeyi dışarı ccedilıkarırrdquo (Uzanmak 557) Ozansa dışarı ccedilıkarmanın aracılığını yapar seviyi seviye ilmekler suumlrduumlruumlr yine de duumlşuumlnuuml lsquouyku ayakrsquo (559) ldquoYeryuumlzuuml anı ayak Dallar sallandı Dallar tınladı birdenbire Yel ayakhellip Yuumlruumlyeceğim ulaşacağım Buumltuumln bilimlerden oumlteye K e n d i m e - Kendimden kurtulmuş ndash ayakrdquo (Uğraş 560) Yuumlruumlmeyi suumlrduumlruumlyoruz biz de ccediluumlnkuuml yol bizi hep anımsıyor (561) Anımsayan ve anımsananım varoluş yolunda Geleceğimin geleceğini bile anımsadığım iccedilin yoldayım Duumlnya (yol) beni anımsadığı iccedilin varım ldquoKim anımsamıştır da seni Yenilersin yenilenirsin Buralardardquo (Anımsanmalarla Var Olmak 563) Anımsa(n)mak olmanın durumlarıdır (hal) Oysa anımsayamayacağımız şey olmanın oumlncesidir ldquoBen bir rastlantıdır Parlamıştır yıldızın biri biraz daha Bir hayvanın ccedilizgesel goumlruumlntuumlsuuml Parlamıştır kendinden dışarı biraz daha Oluşmuştur orda anılar birikiminden Ben goumllrdquo (Işıktan Doğma 564) Ve ben benden sonsuzca ıramış lsquooumlteki yaşamamrsquo olmuş lsquooumltekirsquom (567) Oumlyleyse yineleyelim bir kez daha ldquoİnsan filin azıcığı Fil gergedanın azıcığı Gergedan yeryuumlzuumlnuumln azıcığı Yeryuumlzuuml guumlneşin azıcığı Guumlneş goumlkyuumlzuumlnuumln azıcığı Kim bilir nereden gelmekte yaşamak Uzay Sığmamanın azıcığırdquo (Ccedilıkış 569)

Sığmazlık Gerccedileği (Uzaklarla Giyinmek) elbette yazarının oumlnemsediği şiirinin

doruk duumlğuumlmlerinden saydığı yuumlzlerce şiirden oluşan izleksel (tematik) bir kitap Genel birkaccedil yargı vererek başlamak isterim yapıtı yorumlamaya Ccediluumlnkuuml yapıta yaklaşım biccedilimi yapıt hakkında yargının niteliğini anlamlı biccedilimde etkileyecektir Yapıta Tuumlrk ve duumlnya şiirinin hatta kendi şiirinin yığışımlı (kuumlmuumllatif) oumllccediluumltleri accedilısından bakarsak tek tek iyi denebilecek şiirlere karşın genel olarak Şiirrsquoin geride kaldığını epeyce duumlzey yitirdiğini soumlyleyebiliriz Dağlarca şiiri şiirinden oumlduumln vermiştir


76

bu kitapla Ccediluumlnkuuml bir başka accedilıdan oumlncelenen şey Şiir değil ondan oumlte ama onu da kapsayan bir kuumlme olarak kuramdır Şiirini iccedilerik-biccedilim accedilısından belli bir aşamaya taşımış bunu bilen ve boumlyle de duumlşuumlnen ozanımız aslında şiirinin başlangıcındaki oumlrtuumlk niyetini on yıllar iccedilerisinde adım adım somutlaştırarak Sığmazlık Gerccedileğirsquonde kuramlaştırma girişiminin ikinci genellik aşamasına ulaşmış ya da ulaştığını duumlşuumlnmuumlştuumlr İlk genel kuramlaştırma girişimi Sayılarda (1985) kitabıdır Bir ozanın duumlnyayı şiirce imgelemesinden nasıl bir kuram ccedilıkar ve oumlteki insan uygulamalarının (pratik) kuramlama girişimleriyle bu nasıl ilişkilendirilebilir oumlnemli bir soru Konunun birkaccedil ayağı var ve kuram felsefede dizge (sistem) adıyla bilimde yasa (kanun) adıyla ilerletilse de bunca değişik insan etkinliğinde kuramsal ccedilabanın hem ortak hem bambaşka youmlntem ve uygulamaları soumlz konusudur ve en az guumlvenilir () olanı da kavramın evrensel soumlzluumlk anlamıyla sanatsal (imgesel) kuramlama girişimidir Onun yasalaşmaya direnen oumlzguumlrluumlk oumlnkoşulu daha baştan kuramlama ve kapatma istemini (irade) dışlar Ama Dağlarca iccedilin konu bu oumlzel durumda şiirin amacındaki kendindeliğe eşlik edecek bir araccedilsal aygıtın geliştirilmesi ve Hegelrsquoi anıştırırcasına evrensel varlığın son imgesine ulaşma imgelerin imgesine vararak felsefenin ve bilimin tıkandığı yeri ccedilelişkili biccedilimde tuhaftır belirsizliklerin eşsiz diliyle aşma olduğundan bir bakıma olan ve olmayan Tanrırsquonın ozanca yerinelenmesidir Kendirsquoden bir atama soumlz konusudur ama bu atamayla Ben (Tanrı) ya da Oumlzne oumlne ccedilıkarılmaya uğraşılırken kaccedilınılmaz olarak silinmekte kamutanrıcı (panteist) sonsuz bir bağıntılar (fonksiyon) dizisi sınırsız varlık ağında oumlzneyi nesneyle buluşturup buluşturup ayırmaktadır Yani 1 1rsquodir ve 1 1 değildir

Kuramlaştırma girişimi derken az sonra konuyu biraz daha genişletmeyi umuyorum Ama genel saptama ve yargılarımı suumlrduumlreyim oumlnce Dağlarcarsquonın en koumltuuml şiirlerinin yığınağı hatta bir tuumlr tapınağı olan Sığmazlık Gerccedileği baştan sona eytişim (diyalektik) kavramının hem youmlntemsel yaklaşım hem varoluşu kavrama temeline dayalıyken ve Dağlarcarsquonın her satır her soumlzcuumlkte bu bilinci taşıdığı besbelliyken hiccedil eytişimden soumlz etmemesinde anlaşılması ya da accedilıklanması gereken bir karanlık nokta boş kuumlme var Kavram ya şiir dışında goumlruumllmuumlş ya da duumlşuumlnguumlsel (ideolojik) goumlnderimli bulunmuş olmalı Bu konuda Dağlarcarsquonın en kuumlccediluumlk bir goumlndermesi accedilıklaması yok ama bunu baştan belirteyim Kendi buluşu lsquosığmazlıkrsquo kavramı hem şiirsel imge katına ccedilıkmaya daha yatkın bir soumlzcuumlk hem de Tuumlrkccedile ve ayrıca kuramı accedilısından amacını ccedilok somut guumlccedilluuml bir biccedilimde taşıyor O nedenle soumlzcuumlğuuml olumsuzlayarak sığmayı sığmazlığa doumlnuumlştuumlrerek varlık-oluş suumlrecini kavramayı umuyor Kitabın oumlteki adı Uzaklarla Giyinmek de benzer biccedilimde yakını uzakla nedenleyerek nedenini kendi oumltesinden alan (var)oluşu dile getirmiş oluyor aslında Felsefe tarihinin temel sorunu ve kavramlaştırmalarının dışında bilimi felsefeyi tarihi vb sonsuz sığmazlık devinimi iccedilinde şiirlemek girişimi olarak anlamalıyız durumu Ama yineleyelim Kendisinin de belirttiği gibi ilk kitabından başlayan bir alt kurgunun suumlreği doruklarından biridir bu kuramsal şiir eylemi

Oumlzguumln Tuumlrkccedile abece imleriyle umduğu biccedilimsel oumlnermesinin Sığmazlık Gerccedileğirsquondeki şiir ve şiirsel yaklaşımın iccedileriğine ne duumlzeyde katkı yaptığı da ayrı bir tartışma konusu Biccedilim onun umduğunca iccedileriği tamlama oumlzelliği taşımıyor bence konunun dikkatle izini suumlrmeme karşın Gereksiz yere buumlyuumlk tutulmuş uzatılmış ve sayısız yinelemelere youmlnelmiş kitap boyunca tutarlı bir biccedilim-iccedilerik ilişkisi soumlyleşimi eytişmesinden soumlz etmek zor Yanlış anlaşılmasın Kitabın buumltuumlnuuml hiccedil sapmasız lsquosığmazlıkrsquo imgesiyle kotarılmış dolayısıyla bu anlamda kesinkes tutarlıdır Ama erek-imgenin kitap uzamı ve zamanında boumlluumlm boumlluumlm şiir şiir im im yerleşimi dağılımında sorun var Giriş şiirinde accedilıkladığı kural ya da varsayım kitap ilerledikccedile sarsıntı geccedilirmiş goumlruumlnuumlyor Oumlte yandan belki amaccedilladığı şeye uygun olarak yeniden elden


77

geccedilirmesi hem ciddi yararlı olabilecek bir ayıklamayı sağlayabilir hem de şiirlerin kitap genel bağlamı ve oumlzel iccedilerik bağlamları duumlzeyinde tutarlı dizilimlerini sıralanmalarını olanaklı kılabilirdi İyi olurdu Ccediluumlnkuuml değişik iccedilerikler kabaca kuumlmelense de bir noktadan sonra rastgelelik başa ya da oumlteki kuumlmeye bağlanma kuumlme iccedili uyumsuzluk ccedilelişik diziler bir dağınıklığı amacın dışına duumlşuumllduumlğuuml izlenimini veriyor yazık ki Kitabın bir Dağlarca uzmanınca elden geccedilirilmesi bana goumlre sonucu ccedilok değiştirebilir Sorun ccedilok ve değişik zamanlarda aynı izleğe bağlı yazmak ve aradan bir suumlre geccediltikten sonra izleği kitaplaştırmayı duumlşuumlnmekte Oysa bir kuramlaştırma girişiminin ccediloğaltmayla değil eksiltmeyle yuumlruumlmesi beklenir hele de şiir uumlzerinden bir kuramlaştırma girişiminden soumlz ediyorsak

Şu bir gerccedilek Ccediloğu konu ilgilisi uzman yakıştırmasa da imgeyi kavramlaştırmak sanatsal uygulamalarda (praksis) bile oumlnuumlne geccedililmesi guumlccedil bir eğilim Yapıtının doruğunda birccedilok sanatccedilı oumlteki insan anlatılarına (felsefe bilim vb) geccediliş yapma daha geniş bağlama kapı accedilma niyeti taşımış ama kanımca hiccedilbiri başarılı olamamıştır Başvurdukları ve geliştirdikleri aygıt (yaratıcı biccedilimleme) doğası gereği suumlrekli ya da suumlreksiz kapanmalara direnccedilli bir aygıttır Yaratıcı ccedilaba duumlşlem imgelem-imge-soumlz oyunları dizisine bağlı olduğundan her yapı birimi hem kendi olma hem kendini yadsıma dalgalanımı iccedilinde kapanlanmayı yadsır İmge imgece asla ele geccedilirilemez Baştan imgelem imgeyi ele geccedilirme atılımıyla biccedilimlemeye niyetlenir imge gerekccedilelidir baştan oumlngoumlruumllmuumlştuumlr ama daha imge doumlluumlte doumlnuumlştuumlğuuml andan başlayarak sapmaya (bir imge sapma indisinden soumlz etmeliyiz) oumlngoumlruumlyuuml yıkmaya yaratıcısının elinden kurtulup şimdiden yitiklere karışmaya başlamıştır İmge yazarın başlangıcına oumlngoumlruumllmuumlşluumlğuumlne direnir Yani hiccedilbir gerccedilek (reel) imgenin bir Kendi yoktur Yapılırken yıkılan yapı birimi olarak ancak oumlteki asal ya da yan imgelerle enetime alınabildiğince alınır bir buumlyuumlk dizi iccedilinde eklemlenerek dizginlenip yapıta evrilir Ama sanatccedilı bilir peşinde koştuğu imge yine oumltelenmiştir ıraktır henuumlz değildir Soumlzuumln oumlzuuml imge kendine yeten kendine doyan kendine kalan kendi uumlzerine kapanan şey olduğunda yapıt seccedileneklerini olumsallığını yitirir Ortaya ccedilıkan sanat yapıtı olmaz İmgesi kısır tek boyutlu ya salt oluşlu (artı) ya salt oluşsuzdur (eksi) İmge değildir Yani en az iki değerlikli olmayan (tek değerlikli kararlı oumlluumlmsuumlz) imge olanaksızdır Yuvalandığı yerde kimyasal bileşim suumlreccedillerinde hangi değeri yuumlkleneceği hangi değeriyle işlev uumlstleneceği biraz da yapıtın tasarımına karşıt youmlnde oumlngoumlruumllemeyen geleceğinden kaynaklanır Şiir olsun oumlteki tuumlrden yaratıcı yapıtlar olsun geriye doğru da yazılarak imgelerinin accedilık yanlarını (0 değerli) doldururlar

Dağlarca 90 sonrası yapıtlarda şiirini şiirin oumltesinde tuumlmluumlklere bir kapsar kurama bağlama eğilimini Şiirrsquoe karşın oumlne ccedilıkarmıştır Bunun yeni olmadığını ilk yayımlanan kitabından başlayarak bunu yaptığını kendisinin dile getirdiğini yukarıda soumlylemiştik Ama şiir yapıtının nitelik değiştirip bir teze ya da oumlnermeye doumlnuumlştuumlruumllmesi 90rsquolardan sonra Tezin oumlne ccedilıkması neden şiirle ccedilelişsin şiir saltık değişmez bir varlık bir kutsal yasa(k) mı (tabu) Aslında Dağlarcarsquonın ozanca buumlyuumlkluumlğuumlnuuml biraz burada aramak gerekir O hiccedilbir has ozanın (şair) kolay cesaret edemeyeceği biccedilimde şiiri bir araccedil (enstruumlman) olarak da duumlşuumlnebildi ve hatta Haydi doumlrtluumlklerine boumlyle bir işlev yuumlklediğini yekten soumlyledi Başınız mı ağrıdı bir Haydi doumlrtluumlğuuml iccedilin geccediler Bunun hemen karşı ccedilıkılacak bir duumlşuumlnce olmadığını belirtmekte yarar goumlruumlyorum İlk bakışta insanı irkiltse de Oumlte yandan insan etkinliklerine tuumlrel anlamda bakıldığında etkinliklerin birbirleriyle oumlzdeşleşmeyecek oumlzerk bağlamlara (giderek daha) ayrıştığını her bağlamın diğeriyle kesişse hatta bu kaccedilınılmaz olsa da birebir oumlrtuumlşmediğini ve oumlrtuumlşemeyeceğini yine Dağlarcarsquonın lsquosığmazlıkrsquo tezine dayalı olarak ileri suumlrebiliriz Yani sanatın-bilimin-aktoumlrenin vb kesişim nedenleri (ya da


78

kuumlmeleri) denli ayrışım nedenleri (boş kuumlmeler) de asıl suumlrekliliği oluşturuyor Belki suumlreksizlik bağlamların kendilerini iccediledoumlnuumlk kapalı tanımlama girişimleriyle durumlar betiler soyutlamalarla bağıntılı kavranabilir Guumlndelik (fenomenal) algımızın oumlğretilerinin tersinehellip Oumlyleyse sonuccedil olarak her insan arama-tarama sıkıduumlzeninin (disiplin) genel(geccediler) accedilıklamaya doumlnuumlk girişimini yadsımasak da her birinin kendine oumlzguuml youmlntemi dayanakları gerekccedileleri gereccedilleri (malzeme) ve iccediline geccedilmişin birikmiş kalıtının da biniştiği elaltı aygıtlar uumlzerinden biccedilimlenen erekleri nedeniyle belki tek insan oumlykuumlsuumlnuumln başka başka (sanat bilim siyaset vb) ve hep yeniden dışavurumundan anlatımından (ifade) soumlz edebiliyoruz

Kısa accedilıklama bize Dağlarcarsquonın bir olanaksızlığı (imkacircnsızlık) eşelediğini anlatmak iccedilindi Tuumlm dilleri kapsayan uumlst (meta) dilin dillerin dilinin ardına duumlşmesi onu en iyi bildiği araca yani şiire başvurarak bir tuumlr adcılık (nominalizm) denebilecek bir sınır aşımına zorlamıştır ve aslında şiir anlayışıyla (poetika) son derece tutarlı bağdaşık bir oumlngoumlruumlduumlr bu Sızmazlık Gerccedileği (Uzaklarla Giyinmek) de bunun imgecil tezlerinden birini belki en oumlnemlisini oluşturmaktadır Bir kanıt yasa oumlnermesidir Aslında şiir tezinin kanıtına doumlnuumlşmuumlştuumlr Yalnızca şiirler birbiri ardı sıra sıradağlar gibi evreni kuşatma youmlnuumlnde saccedilılmalarını suumlrduumlrmezler soumlzcuumlkler de sesler de soluk soluğa bu koşuyu suumlrduumlruumlrler Her sesbirim bir sonrakine accedilılımdan varlıklanır Bir sonrakinden iyonize değer alır İyonize ccediluumlnkuuml aldığı değer dizi iccedilinde oumlnceki ve sonrakindan oumltuumlruuml geccedilici bağıntısal değerdir ve kendi olarak kalması olanaksızdır Burada imge tarımından soumlz etmiyoruz Ccediluumlnkuuml imge kapsar tuumlmcuumll imge olarak evrensel bağlambağlamsızlık eytişimine yaslı biccedilimde duumlşuumlnceyi bir kez kımıldatmış sesleri ateşe suumlrmuumlştuumlr Sesler sesleri tetikleyerek itip kakarak oumlteleyerek bir ses eylemi tuumlm varlıkların kımısal ve sonsuzca accedilılımını sağlar Oumlyleyse soumlz konusu olan ses tarımı ccediloklukta tek varlığın tınlaması her tınlamada ayrı boya soya dağılıp sonra toplanmasıdır (kamutanrıcılık) Sorun Dağlarcarsquonın Hegelyan bir sonul yasa ccedilıkarmayı umabsilir olmasıdır İccedilinde kabaran Tanrının yeli zaman zaman onu alıp doruklara taşımış olmalı Bir şaka ya da oyun iccedilre olduğunu goumlsteren belirti vermemiştir şiiri hiccedil Tuumlmleme imgeyi kapama girişiminden kuşku duymamıştır ccediluumlnkuuml bir tuumlr fraktal yinelemenin en kuumlccediluumlk (mikro) kaydını ayrımsadığını ele geccedilirdiğini duumlşuumlnmekte bilmekte inanmaktadır neredeyse

Şiir aşırtılmıştır Yanlıştır ve bundan oumltuumlruuml doğrudur Şiir aşma girişimi aşkınlık sığmazlık bildirisi olmalıdır gerccedilekten Onun başlangıccedil doğası ve evrimine uygun yatkın bir niteliğidir Dağlarca şiirini getirdiği yerde şiirini tuumlmcesini soumlzcuumlğuumlnuuml sesini aşırtmak zorundaydı Ccediluumlnkuuml kendi şiir geccedilmişi Tuumlrk şiirinin ana akımından daha doğrusu Tuumlrk dilinde Tuumlrkccedile şiir yazma arayışı ve yerleşikleşme ccedilabasından onu ayrıştıran tam da bu nedenle bir sapma aykırılıktır Tuumlrkccedileyi daha iyi şiire bağlamanın oumltesinden varlık (ontik) duumlşuumlncesinden yola ccedilıkması ya da bundan kaccedilınamaması şiirini Ccedilocuk ve Allahrsquotan (1940) başlayarak bir tuumlr metafiziğe bağlamıştır Varlığın sınırboylarında derişimleri doumlnuumlşuumlmleri belirsizlikleri soumlzuumln nerede nasıl avlandığı avın avcıyla bağı aralıklarda geccedilitlerdeki varlık geccedilişme ya da kakışmaları ccedilizgileri kesinlikleri ve tuumlm somutlukları bulanık kılan ara boumllge ve suumlrezlerde iletişimin olanaklı olası biccedilim ve yordamları anlığın (zihin) duumlşleri algıları imgeleri harmanlayan kazanındaki sayısız varlık durumları (hacircl) ilk biccedilim ilk yapı ilk oumlrnek (arketip) ilk tasarın sesin varlıktan ilk kopuşunun duumlşlemi ve insanın da araya minicik halkalandığı buumlyuumlk evrensel evrim salıncağı tuumlm değer basamaklanmalarını (hiyerarşi) silen ve varlığı eşitleyen oluşun daha yaparken yıkan kendine sığmaz devinimi kımıdan kımıya seslerin bitmez akışı vb sınırsız evren iccedilinde şu şiir yazan elimizin yerini sorgulamadan başka nedir ki Dağlarca Bağımsızlık Şiirleri de iccedilinde olmak uumlzere yazdığı tuumlm şiiri bu genel anlama tuumlmleme ccedilabasına doumlnuumlk olarak da


79

tasarlamış kurgulamıştır denebilir Yazma eylemi ve tarihi boyunca tezler uumlretmiş biriktirmiş kendi şiirine de iccedilinde bir alan bulacağı bir şiirce uzamzaman yaratmayla ilgili olmuştur Şiirimizde şiirin iccedilkin amacını aşan boumlylesi bir şiir tasarı (proje) yoktur ve Dağlarcarsquoyı ayrıksı kılan da budur Şiirinin geccedilmiş ayak izinde yer yer tek yapıtta iyice belirginleşen somut olarak evrenin canlılığın insanın tinin vb evrimi oumlrtuumlk oumlnerme olarak izlekleşmiştir Bu izlekler gizli tezler oumlrtuumlk olunca uygulama şiire yaramış oumlncelikle şiir kazanmıştır bu durumdan Ama Rimbaudrsquoyu andırırcasına şiir yazan insan değil şiirin kendisini yazdırdığı seccedililmiş insan olarak duumlşuumlnuumllebilecek Dağlarca şiir yalvaccedillığıyla yuumlzleşecek kerte uzun yaşadı Rimbaudrsquonun tersine Bu durum onu ccedilelişik etkiler altında buumlyuumlk onama ve yadsımalar iccedilre kurama (Tanrısal konuma) taşıdı Rimbaud şiiri bırakmasa ve daha uzun yaşasaydı boumlyle genel geccediler bir sıkıduumlzenler arası (disiplinler arası) bireşim arayışları iccediline girebilirdi Şiirsel eksenin kaydığı yerde ya Rimbaud gibi oumllmeliydi ya da şiirin biccedilimi (form) korunup hedef buumlyuumlltmeliydi Dağlarca ikincisini yaptı ve duumlnyamıza oumlzguumln bir şiirsel deneyim bıraktı Ayrıca Tuumlrkccedilenin yazılabilecek en iyi şiirleri ccediloktan arkasındaydı (hatta geleceğinde diye de eklemeliyiz)

Şiir oumlnuumlnde duruşlarıyla iki benzemezin benzerliği (Dağlarca-Rimbaud) şaşırtıcı yadırgatıcı gelebilir Biri saltık eylem(ey)i her zaman genccedilliği oumlncelerken diğeri saltık duumlşuumlnceyi her zaman yaşlılığı oumlncelemiş gibi goumlruumlnuumlr en azından aldatıcı biccedilimde Eylemle duumlşuumlncenin arasında yalpalayan şiirin koptuğu bir yer bir eşik vardır Her iki youmlnde ısrar şiiri kendi dışına doğru savurabilir Rimbaud şiir ya da eylem diye koumltuuml bir seccedilime zorladı kendini ccediluumlnkuuml ccedilıkış varsayımı bana goumlre yanlıştı Dağlarca şiirle duumlşuumlnce ısrarında oumlduumlnlemenin mevsimlerini yinelgeler doumlnguumllerle uzatılmış zamana yaydı da yaydı Rimbaudrsquonun seccediltiği şeye karşı şiiri suumlrduumlrmesi olanaksızdı ve yazmayı bıraktı Oumllmek değil deri değiştirmekti onunki Ayrıca daha yazabileceği bir şey yoktu sanki Yaşamı şiirinin barutunu ıslatmış ccedilakaralmaza doumlnuumlştuumlrmuumlştuuml Oysa Dağlarca şiirini yokuşa kurama suumlrmesine karşın (şiir) yazma duygusunu ve sıkılanmış barutunu hep namluda korudu kuru tuttu Sorun şuradaki şiirin sapmadan şiir olarak suumlrmesi o denli de kolay değildi Yaşam şiirin genccedilliğini bir yere dek taşıyabiliyor Dağlarca bu kayralardan tansımalardan biridir ve kaccedilınılmazca şiiri başka onanabilir bir biccedilime (form) taşımak zorunda kalmıştır Ccediluumlnkuuml sınır noktasında şiir yolu oumlluumlmle kesilen ya her şey en uumlst dil en genel bağlamdı (paradigma) Rimbaudrsquoda olduğu gibi ve yolu oumlluumlmle kesildi ya da şiir bağlamı bile bir uumlst bağlamın oumlğesi alt kuumlmesiydi ve ozan-insan bunu bile bile şiire karşın en uumlst dilin şiire de accedilıklaması iccediline alan kuramın peşinde koşmaktan vazgeccedilemezdi (Dağlarca) Anlaşılacağı uumlzere bir ccedilelişkiler yolunda kayalık yolda yuumlruumlmekti bu Şiir kurama ya da kuram şiire karşı (anti) olduğundan değil iki ayrı ve eşit anlatım yordamı olduğundan boumlyledir bu

Dağlarcarsquoya ve Sığmazlık Gerccedileği (Uzaklarla Giyinmek) kitabına doumlnersek

oumlzetle birkaccedil yıl geride tuumlmleme girişiminin başlangıcı olan sayılar kuramından yani sayının sayıya yargılandığı sonsuz diziler ve anlamlandırmalar kavrayışından bir tuumlr aşamalar aslında aşımlar (trans) kuramına yani bu kez varlığı karşılayan adlayan sayıların değil varlığın kendisinin kendisine sığmadığı kendinden taştığı sonsuz varlık dizileri ve betimlemelerine geccediltiğimizi kuramın daha ilerletildiğini goumlruumlruumlz Aslında gelecekte soumlz(cuumlkler) kuramı ya da bir başka doğrultuda soumlz konusu kuramın geliştirilmesi umulur Dediğimiz gibi arayışın koumlkuuml Ccedilocuk ve Allahrsquoa (1940) Taş Devrirsquone (1945) Asursquolara (1955) Hooorsquolarrsquoa (1965) vb değin uzanır İpliğin ucu ilk şiire dek uzatılabilir Ozanımız bunun ayrımındadır ve nedenini iyi bilmektedir Onun


80

goumlzuumlnuuml duumlnyaya accedilmasıyla başlayan merak ve tutkulu anlama tutsaklığıdır (mahkucircmiyet) şiirinin omurgasını ya da eksenini oluşturan (var)oluş kipi Belki de tuumlm buumlyuumlk şiirleri de taşıyan boumlyle gizli gizil bir duumlşuumlnce ekseni (aks) olmuştur Buumlyuumlk şiirin kaynaklarından biri olabilir duumlşuumlnce Sorun iki dili tek dile bağlamada yaşanmaktadır

Şiirin buumltuumlnuumlnuuml suumlruumlkleyen duumlşuumlnce olunca tek başına şiirsel anlatımın (ifade) kullandığı kavramlar ve kavramsal yapıyla yetinmenin zor olacağı accedilıktır Bu nedenle dağlarca duumlşuumlnce bilimlerinden sıkıduumlzenlerinden (disiplin) oumlduumlnccedil kavramlar terimler almış yarı ham yeni iccedilerikleriyle birer oumlnerme duumlzeyinde şiirinde kullanmaktan ccedilekinmemiştir Yarı (semi) kavramlar hem biccedilimlendirme hem anlamlandırmaya ilişkin yeni duumlzguumlleme (kodlama) girdisi olarak goumlze ccedilarpar Hemen tuumlmuuml bilinccedille oumlnerilmektedir Yazı tuumlruuml (koyu-accedilık kuumlccediluumlk-buumlyuumlk dik-yatık vb) kitap boyunca tuumlm iccedilerikle birebir ve sapmasız eşlenmese de koyu abece imlerinin genel duumlşuumlnce iccedileriklerini oumlne ccedilıkardığı soumlylenebilir (belli bir yanılma payıyla) Şiirlerin sıralanması kuumlmelenmesi de başta belirttiğimiz gibi sorunludur ve uzmanınca elden geccedilirilmeyi bekler Kitabın ve tezin genel uslamlaması ayrıntılarda ve tek oumlrneklerde okuru yanıltabilir Anlambirimi yapıbirimini oumlncelemekte yakın geccedilmişin deneysel ccedilalışmalarına bir ara verilmektedir Ccediluumlnkuuml varlığı varlığa ilintileyen anlam uscul tuumlmce (cuumlmle) ve bağlaccedil gerektirmekte ayıklanmış en aza indirgenmiş duru tuumlmce tek biccedilimli ve atımlı tuumlmce olarak oumlnerilmektedir Tuumlmcenin doumlnuumlşken dalgalı kesintili sunumu şiirsel ataklar olarak bu oumlzel durumda ayraccedil iccediline alınmış geride ya da ileridedir Tuumlmce soumlzcuumlk ya da ses değil yine tuumlmce doğurmakta tuumlmce bağlamı genleşmektedir Tuumlmce en buumlyuumlk tuumlmceye youmlnluumlduumlr Ama unutmamalıyız ki Dağlarca şiirinin asal dayanaklarından oumlzelliklerinden biridir tuumlmce (anlambirim) tuumlmce uumlzerinde yaratıcı tuumlm oyunlarına karşın Ccedilocuğuyla oynayan anne baba gibi tuumlmcesiyle oynamayı sevmiştir ama tuumlmcesinden hiccedil vazgeccedilmemiştir Yine de Sığmazlık Gerccedileğirsquonde tuumlmce uygulaması doumlnuumlşuumlme uğramış kuram (genel bağlam) yapıtaşı tuumlmceyi geri doumlnuumlşluuml biccedilimlemiştir Tuumlmce ekinsel duumlşuumlnsel ya da anlıksal (zihin) kurgusundan ccedilok fiziksel varlıksal dolgunluğuyla eklemlenmiştir (entegrasyon) evrensel varlığa (varlıkbilimi ontoloji) İyice duumlzlenmiş ccedilizgilenmiş giderek iccedilkin anlam bir anlamlandırmaya yani tanımlamaya doumlnuumlşmuumlş şiir bir anlamda tuumlmce destekli tanımlar dizisi izlenimi verir olmuştur Kavramları kullanan kavramlarla tanımlar yapan accedilıklama ccedilabası iccedilinde ulaştığı yargılarla yol alan bir duumlşuumlnce şiirihellip

Kolayca anlaşılacağı uumlzre felsefe fizik evren doumlnuumlşuumlm insan adlandırma imgelem soumlz eylem kımı(ldama) goumlruuml (goumlz) duyum (ses) vb yarı (ham) şiirsel kavramlar olarak sıkccedila bir bağlamı imlemektedir Kuram yer yer karşıt youmlnluuml dalgalarla kırıma uğrasa yalpalasa ccedilelişkilense de ilerler Geccedilmişin tuumlm şiir birikimi kurama giden yolun uğrak noktaları aşamalarıdır Guumlnuumlmuumlz ardyapısalcı ve ardmarksist hatta ardccedilağcı kimi duumlşuumlnuumlrlerin oumlne ccedilıkardıkları ve kavramlaştırdıkları ccedilokluk teklik ccediloğalmak gibi bir soumlzcuumlk Dağlarca tezinin belki oumlngoumlruuml guumlcuumlnuuml kanıtlar oumlzellikle lsquoccediloklukrsquo kavramı Sayılarda (1985) neredeyse son biccedilimini almış bir şiirce yarı-kavramdır Ccedilokluk varlığın goumlruumlnguumlsel (fenomenal) dışavurumu anlatısıdır Dağlarcarsquonın şiiri boyunca seccedilikleştirdiği bir goumlruuml(sel accedilıklık) başvurumudur (referans) lsquoccediloklukrsquo Bir ucu Horasanrsquoa Ahmet Yesevirsquolere alevi-bektaşi geleneğine ccedilıkar Varlık dondan dona girer iki varlık arası don değişir tansıma varlığı varlığa katmanın kendinden taşmanın senlenmenin ccedilokluk iccedilinde bir sezileyiminin imi belirtecidir Dolayısıyla teki odağına alıp buumlyuumlten ve varlığı teklerden birine kilitleyen oumlzguumln tekil imge yerini teklerarasını dolgulayan tekleri buluşturan ilinekleyen oylumlu kapsar imgelere bırakır yerini Goumlk Guumlneş Goumlz Yaşama Suumlrez (zaman) Ağaccedil Ağız Su


81

Orman Yarı Bakış Kımıldamak Yeşil Dışarı Uzak Uzanmak vb goumlndermeler daha koumlk-evren bağlamların imgeleri olarak oumlrneklendirilebilir Hemen yeri gelmişken bilgisayar destekli bir dilbilgisel ccediloumlzuumlmlemenin Dağlarca şiiri iccedilin ccedilok verimli sonuccedillar ortaya ccedilıkarabileceğini belirtelim Ama ccediloumlzuumlmlemenin dizisel değil oylumsal iki boyutlu değil en az zamandaki dağılımları da goumlsterecek biccedilimde uumlccedil ya da doumlrt boyutlu bir ccediloumlzuumlmleme olması gerekir anlamlı bir sonuccedil elde edebilmek iccedilin Ccediluumlnkuuml Dağlarcarsquonın tuumlm yapıtına giderek youmlnlendirme guumlcuuml ağır basan bir genel tasar (proje) olarak bakmak koşuldur Ccedilokluk kavramı biteği uumlzerinden yola ccedilıkarak ccedilelişik imgelerden de şiir kotarabilen (Bkz Işıkların Padişah Sığmazlığı s332) ozanımız ccedilokluktaki birin koumlkensel geccedilmişine inen sezisel bir yordamı Haikursquonun değişik başka bir uygulaması olarak suumlrezin kesintiye uğradığı geccedilici olarak bir an iccedilin donakaldığı ccedilokluğun kendi uumlzerine kapa(kla)nır gibi olduğu tekleştiği ve aynı zamanda her şeyleştiği (varlık) anın iccediledo(ğl)an (epifanik) şiirinin Tuumlrkccedilemizdeki en buumlyuumlk ustasıdır Kimse buumlyuumlluuml acircnı onun gibi dile getirememiş aktaramamıştır Anlatamamıştır demiyorum ccediluumlnkuuml olan şey bir anlatım değil eşanlı aktarımdır Varoluşccedilu felsefede felsefenin şiirleşmesi oumlduumlnuumlyle oumlnemlice bir yer bulan deneyim Dağlarcarsquoda doğru yerde ve zamanında uygulanmıştır Geccedilmişte yapıtından da biliyoruz oumlrneğin sevişmedeki o buumlyuumlk kapanım ve accedilılım anını yansıladığı şiiri ozanın dilinin doruk yaptığı deneyimlerdir (Bkz Dişiboy1985 bu kitapta ise s 368) Bir başka duumlşuumlnsel deneyimi bellek yığışması ve eytişmesi (s380) olarak adlandırmaktan ccedilekinmeyeceğiz Bellek de herkesin belleği olarak birikir teklik ve ccedilokluk eytişmesi iccedilre aynı şey yaratım yazım suumlreccedilleri iccedilin de (s489) soumlz konusudur Bir el oumltekinden el alır da yazar dalga devinimi suumlruumlp gider Son elde yazan ilk eldir

İzleksel oumlzuuml yani ilk ve son izlek olan lsquosığmazlıkrsquoı ise insan yaşamlarımızın her alanına uygulamak bir kez arkada kavramlar ve onlara dayalı kuram oluştuktan sonra zor olmayacaktır Ne yaşıyorsak orada kuramın izi belirir Ccedilocuklarımız uluslarına sığmıyorsa bundan ccedilıkan sonuccedil toplum siyaset youmlnetim vb uygulamaların geccedilicilikleri tarihsellikleridir Ccedilocuk ulusoumltesidir dolayısıyla buumlyuumlk bağlam iccedilin muştudur (s489) Oumlte yandan geriye doumlnuumlşsuumlz ccedilıkış (Exodus Tevrat) bir sığmazlık soumlylenidir (mit) (s552) Benzer oumlrnekler ccediloğaltılabilir Ccediluumlnkuuml kuram gerccedilekten geneldir Bu da insan bilinci kavrayışının en buumlyuumlkle en kuumlccediluumlk arasında bir dalga atımının yakalanamayan bir salınımı olduğunu goumlsterir olsa olsa Bilinccedil iki yakalı geccedilelidir foton ve dalga


82

11 BOumlLUumlM

Genccedil (2007) Arkası Siz (2007)

Orda Karanlık Olurum (2007) İccedilimdeki Şiir Hayvanı (2007)

İccedileri Sait Faik (2008) Dağ Uykusu (2009)

Uumlccedil Okumalı Dizeler Goumlruumlnduumlğuumlm (Kaccedilaklar 1) Yaşamamalarda Goumlruumlnduumlğuumlm (Kaccedilaklar 3) (2017)

Haydi 2 (2017) Su Yıkamak (2017)

Karşı Duumlşuumlnce (Vatan Gazetesi Yazıları) 1961-1962 (2018)

YAZILMADI


83

SONUCcedil

YAZILMADI


84

KAYNAKLAR

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Havaya Ccedilizilen Duumlnya (1935) [Buumltuumln Şiirleri 1 İlk Yapıtla

50 Yıl Sonrakiler 1999] Doğan Kitap Yayınları İkinci Basım Haziran 1999

İstanbul s23-145 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Ccedilocuk ve Allah (1940) [Buumltuumln Şiirleri 8 Ccedilocuk ve Allah

1998] Doğan Kitap Yayınları İkinci Basım Kasım 1998 İstanbul 297 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Daha (1943) [Daha Ccedilakırrsquoın Destanı 1999] Doğan Kitap

Yayınevi Birinci basım Ağustos 1999 İstanbul 176+147 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Ccedilakırrsquoın Destanı (1945) [Daha Ccedilakırrsquoın Destanı 1999]

Doğan Kitap Yayınevi Birinci basım Ağustos 1999 İstanbul 176+147 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Taş Devri (1945) Norgunk Yayınevi İkinci basım Ekim

2006 İstanbul 60 s

bull Dağlarca Fazil Huumlsnuuml Uumlccedil Şehitler Destanı (1949) [Buumltuumln Şiirleri 15 Uumlccedil Şehitler

Destanı 1999] Doğan Kitap Yayınları Yedinci Basım Eyluumll 1999 İstanbul 70 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Toprak Ana (1950) [Buumltuumln Şiirleri 16 Toprak Ana 1999]

Doğan Kitap Yayınları Beşinci Basım Ekim 1999 İstanbul 168 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Sivaslı Karınca (1951) [Buumltuumln Şiirleri 24 Tuumlrkccedilem Benim

Ses BayrağımTuumlrk Dil Kurumu Koccedilaklaması 1999] Doğan Kitap Yayınları

Uumlccediluumlncuuml Basım Aralık 1999 İstanbul 30 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Accedil Yazı (1951) [Buumltuumln Şiirleri 2 Batı Acısı 1998] Doğan

Kitap Yayınları Birinci Basım Ekim 1998 İstanbul 95 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Bağımsızlık Savaşı I Samsunrsquodan Ankararsquoya (1951

Buumltuumln Şiirleri 6 Bağımsızlık Savaşı I) Doğan Kitap Yayınları İkinci basım Mayıs

1999 İstanbul 110 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml İnoumlnuumlrsquoler (1951) [Buumltuumln Şiirleri 6 Bağımsızlık Savaşı I]

Doğan Kitap Yayınları İkinci basım Mayıs 1999 İstanbul 99 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml İstanbul Fetih Destanı (1953) [Buumltuumln Şiirleri 19 İstanbul

Fetih Destanı] Doğan Kitap Yayınları Uumlccediluumlncuuml basım Kasım 1999 İstanbul 63 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Anıtkabir (1953) [Buumltuumln Şiirleri 17 Gazi Mustafa Kemal]

Doğan Kitap Yayınları Uumlccediluumlncuuml basım Ekim 1999 İstanbul 85 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Asu (1955) [Buumltuumln Şiirleri 13 Asu]

Doğan Kitap Yayınları Beşinci Basım Ağustos 1999 İstanbul 280 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Delice Boumlcek (1957) [Buumltuumln Şiirleri 10 Ccedilukurova

Koccedilaklaması] Doğan Kitap Yayınları İkinci Basım Haziran 1999 İstanbul 61 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Gezi (Mevlanarsquoda Olmak 1958) [Buumltuumln Şiirleri 3

Orsquo1923] Doğan Kitap Yayınları İkinci Basım Kasım 1998 İstanbul 43 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Batı Acısı (1958) [Buumltuumln Şiirleri 2 Batı Acısı] Doğan


bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Akdeniz (1958) [Buumltuumln Şiirleri 2 Batı Acısı] Doğan Kitap

Yayınları Birinci Basım Ekim 1998 İstanbul 75 s


85

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Hoorsquolar (1960) [Buumltuumln Şiirleri 20 Hoorsquolar 1999] Doğan

Kitap Yayınları Doumlrduumlncuuml Basım Kasım 1999 İstanbul 89 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Oumlzguumlrluumlk Alanı (1960) [Buumltuumln Şiirleri 10 Ccedilukurova

Koccedilaklaması 1999] Doğan Kitap Yayınları İkinci Basım Haziran 1999 İstanbul

42 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Aylam (Uzay Ccedilağında Olmak) (1962) [Buumltuumln Şiirleri 20

Ccedilukurova Koccedilaklaması 1999] Doğan Kitap Yayınları Doumlrduumlncuuml Basım Kasım

1999 İstanbul 91 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Horoz Tuumlrk Olmak (1963) [Buumltuumln Şiirleri 18 Horoz

1999] Doğan Kitap Yayınları Uumlccediluumlncuuml Basım Ekim 1999 İstanbul 42 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Yedi Memetler (1964) [Buumltuumln Şiirleri 15 Yedi Memetler

1999] Doğan Kitap Yayınları Yedinci Basım Eyluumll 1999 İstanbul 57 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Ccedilanakkale Destanı (1965) [Buumltuumln Şiirleri 19 İstanbul

Fetih Destanı 1999] Doğan Kitap Yayınları Doumlrduumlncuuml Basım Kasım 1999

İstanbul 89 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Horoz Dışardan Gazel (1965) [Buumltuumln Şiirleri 18 Horoz


bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Horoz Kazmalama (1965) [Buumltuumln Şiirleri 18 Horoz


bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Horoz Yeryağ (1965) [Buumltuumln Şiirleri 18 Horoz1999]

Doğan Kitap Yayınları Uumlccediluumlncuuml Basım Ekim 1999 İstanbul 34 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Vietnam Savaşımız (1966) [Buumltuumln Şiirleri 20 Hoorsquolar

1999] Doğan Kitap Yayınları Doumlrduumlncuuml Basım Kasım 1999 İstanbul 42 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Kuş Ayak (1967) Yapı Kredi Yayınları İkinci Basım

Şubat 2012 İstanbul 223 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Gazi Mustafa Kemal Atatuumlrk (1968) [Buumltuumln Şiirleri 17

Gazi Mustafa Kemal 1999] Doğan Kitap Yayınları Uumlccediluumlncuuml Basım Ekim 1999

İstanbul 207 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Kubilay Destanı (1968) [Buumltuumln Şiirleri 15 Uumlccedil Şehitler


bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Haydi I (1968) [Buumltuumln Şiirleri 11 Haydi I 1999] Doğan

Kitap Yayınları Uumlccediluumlncuuml Basım Ağustos 1999 İstanbul 334 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Haydi II (1968) [Buumltuumln Şiirleri 12 Haydi II 1999] Doğan


bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml 19 Mayıs Destanı (1969) [Buumltuumln Şiirleri 17 Gazi Mustafa

Kemal 1999] Doğan Kitap Yayınları Uumlccediluumlncuuml Basım Ekim 1999 İstanbul 36 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Vietnam Koumlruuml (1970) [Buumltuumln Şiirleri 20 Hoorsquolar1999]

Doğan Kitap Yayınları Doumlrduumlncuuml Basım Kasım 1999 İstanbul 136 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Malazgirt Ululaması (1971) [Buumltuumln Şiirleri 15 Uumlccedil Şehitler


bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Kınalı Kuzu Ağıdı (1972) [Buumltuumln Şiirleri 16 Toprak Ana

1999] Doğan Kitap Yayınları Beşinci Basım Ekim 1999 İstanbul 80 s


86

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Haliccedil (1972) [Buumltuumln Şiirleri 16 Toprak Ana 1999] Doğan

Kitap Yayınları Beşinci Basım Ekim 1999 İstanbul 74 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Kutlukrsquoun Evindeki Konuşma (1972) [Buumltuumln Şiirleri 24

Tuumlrkccedilem Benim Ses Bayrağım Tuumlrk Dil Kurumu Koccedilaklaması 1999] Doğan Kitap

Yayınları Uumlccediluumlncuuml Basım Aralık 1999 İstanbul 82 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Bağımsızlık Savaşı I Samsunrsquodan Ankararsquoya İnoumlnuumlrsquoler

Sakarya Kıyıları (1973) [Buumltuumln Şiirleri 6 Bağımsızlık Savaşı I 1999] Doğan

Kitap Yayınları İkinci Basım Mayıs 1999 İstanbul 110 99 127 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Bağımsızlık Savaşı II 30 Ağustos (1973) [Buumltuumln Şiirleri

7 Bağımsızlık Savaşı II 1999] Doğan Kitap Yayınları İkinci Basım Mayıs 1999

İstanbul 129 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Bağımsızlık Savaşı II İzmir Yollarında (1973) [Buumltuumln

Şiirleri 7 Bağımsızlık Savaşı II 1999] Doğan Kitap Yayınları İkinci Basım Mayıs


bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Yeryuumlzuuml Ccedilocukları Başparmak Goumlsterme Parmağı

Ortaparmak Yuumlzuumlk Parmağı Serccedile Parmak (1974) [Buumltuumln Şiirleri 4 Yeryuumlzuuml

Ccedilocukları 1998] Doğan Kitap Yayınları Birinci Basım Aralık 1998 İstanbul 51

45 48 54 55 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Arkauumlstuuml (1974) Doğan Kitap Yayınları Uumlccediluumlncuuml Basım

Kasım 1999 İstanbul 277 s

bull Dağlarca Fazil Huumlsnuuml Tuumlrkccedilem Benim Ses Bayrağım-Tuumlrk Dil Kurumu

Koccedilaklaması (1986) [Buumltuumln Şiirleri 24 Tuumlrkccedilem Benim Ses Bayrağım-Tuumlrk Dil

Kurumu Koccedilaklaması] Doğan Kitap Yayınları Uumlccediluumlncuuml Basım Aralık 1999

İstanbul 39 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Hollandalı Şiirler (1977) [Buumltuumln Şiirleri 2 2010]

Yapı Kredi Yayınları Birinci Basım Mart 2010 İstanbul 1824 s (761-776)

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Horoz Ağrı Dağı Bildirisi (1977) [Buumltuumln Şiirleri 18

Horoz 1999] Doğan Kitap Yayınları Uumlccediluumlncuuml Basım Ekim 1999 İstanbul 35 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Horoz Almanyarsquolarda Ccediloumlpccediluumllerimiz (1977) [Buumltuumln Şiirleri 18 Horoz 1999] Doğan Kitap Yayınları Uumlccediluumlncuuml Basım Ekim 1999 İstanbul 34 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Horoz İkili Anlaşma Anıtı (1977) [Buumltuumln Şiirleri 18 Horoz 1999] Doğan Kitap Yayınları Uumlccediluumlncuuml Basım Ekim 1999 İstanbul 31 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Horoz Pir Sultan Abdal Guumlnleri (1977) [Buumltuumln Şiirleri 18 Horoz 1999] Doğan Kitap Yayınları Uumlccediluumlncuuml Basım Ekim 1999 İstanbul 25 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Horoz (1977) [Buumltuumln Şiirleri 18 Horoz 1999] Doğan Kitap Yayınları Uumlccediluumlncuuml Basım Ekim 1999 İstanbul 39 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Balina ile Mandalina (1977) Cem Yayınları Birinci Basım 1977 İstanbul 87 s Res Mehmet Soumlnmez

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Yazıları Seven Ayı (1978) Cem Yayınları Birinci Basım 1977 İstanbul 104 s Res Elif Ayiter

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Ccedilukurova Koccedilaklaması (1979) [Buumltuumln Şiirleri 10 1999] Doğan Kitap Yayınları İkinci Basım Haziran 1999 İstanbul 86 s


87

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Bir Elde Yaşamak (1979) [Buumltuumln Şiirleri 10 1999] Doğan Kitap Yayınları İkinci Basım Haziran 1999 İstanbul 55 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Tuumlrk İstanbul (1979) [Buumltuumln Şiirleri 10 1999] Doğan Kitap Yayınları İkinci Basım Haziran 1999 İstanbul 37 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Anıtlarında Solukalan (1979) [Buumltuumln Şiirleri 10 1999] Doğan Kitap Yayınları İkinci Basım Haziran 1999 İstanbul 20 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Şeker Yiyen Resimler (1980) Tuumlmzamanlar Yayınları İkinci Basım 1993 İstanbul 60 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Noumltroumln Bombası (1981) [Buumltuumln Şiirleri 9 1999] Doğan Kitap Yayınları İkinci Basım Haziran 1999 İstanbul 64 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Ccedilıplak (1981) [Buumltuumln Şiirleri 9 1999] Doğan Kitap Yayınları İkinci Basım Haziran 1999 İstanbul 116 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Uzun İkindi (1981) [Buumltuumln Şiirleri 9 1999] Doğan Kitap Yayınları İkinci Basım Haziran 1999 İstanbul 80 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Yunus Emrersquode Olmak (1981) [Buumltuumln Şiirleri 9 1999] Doğan Kitap Yayınları İkinci Basım Haziran 1999 İstanbul 78 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Akşamcı (1985) [Buumltuumln Şiirleri 8 1999] Doğan Kitap Yayınları İkinci Basım Haziran 1999 İstanbul 56 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Dişiboy (1985) [Buumltuumln Şiirleri 8 1999] Doğan Kitap Yayınları İkinci Basım Haziran 1999 İstanbul 38 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Toprak Altındaki Ses (1985) [Buumltuumln Şiirleri 8 1999] Doğan Kitap Yayınları İkinci Basım Haziran 1999 İstanbul 0 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Sayılarda (1985) [Buumltuumln Şiirleri 8 1999] Doğan Kitap Yayınları İkinci Basım Haziran 1999 İstanbul 55 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Takma Yaşamalar Ccedilağı (1986) [Buumltuumln Şiirleri 24 1999] Doğan Kitap Yayınları İkinci Basım Aralık 1999 İstanbul 87 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Şeyh Galibrsquoe Ccediliccedilekler (1986) [Buumltuumln Şiirleri 27 2000] Doğan Kitap Yayınları Birinci Basım Nisan 2000 İstanbul 146 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Yurdana (Nene Hatun Goumlruumlntuumlsuuml) (1988) [Buumltuumln Şiirleri 15 1999] Doğan Kitap Yayınları Yedinci Basım Eyluumll 1999 İstanbul 34 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Uzaklara Giyinmek (Sığmazlık Gerccedileği) (1990) [Buumltuumln Şiirleri 22 1999] Doğan Kitap Yayınları Uumlccediluumlncuuml Basım Kasım 1999 İstanbul 569 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Doumlrt Kanatlı Kuş (1997) [Buumltuumln Şiirleri 29 2000] Doğan Kitap Yayınları Doumlrduumlncuuml Basım Kasım 2000 İstanbul 417 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Orsquo1923 (1990) [Buumltuumln Şiirleri 3 1998] Doğan Kitap Yayınları İkinci Basım Kasım 1998 İstanbul 94 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Tapınağa Asılmış Goumlvdeler (1990) [Buumltuumln Şiirleri 3 1998] Doğan Kitap Yayınları İkinci Basım Kasım 1998 İstanbul 104 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Gobistan (1998) [Buumltuumln Şiirleri 3 1998] Doğan Kitap Yayınları İkinci Basım Kasım 1998 İstanbul 56 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml İmin Yuumlruumlyuumlşuuml Biccedilimlerle Soyunmak Kuzey (1999) [Buumltuumln Şiirleri 23 1999] Doğan Kitap Yayınları Birinci Basım Kasım 1999 İstanbul 92 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml İmin Yuumlruumlyuumlşuuml Biccedilimlerle Soyunmak Batı (1999) [Buumltuumln Şiirleri 23 1999] Doğan Kitap Yayınları Birinci Basım Kasım 1999 İstanbul 51 s


88

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml İmin Yuumlruumlyuumlşuuml Biccedilimlerle Soyunmak Doğu (1999) [Buumltuumln Şiirleri 23 1999] Doğan Kitap Yayınları Birinci Basım Kasım 1999 İstanbul 75 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml İmin Yuumlruumlyuumlşuuml Biccedilimlerle Soyunmak Guumlney (1999) [Buumltuumln Şiirleri 23 1999] Doğan Kitap Yayınları Birinci Basım Kasım 1999 İstanbul 75 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Yapıtlarımla Konuşmalar 1 (1999) [Buumltuumln Şiirleri 21 1999] Doğan Kitap Yayınları Birinci Basım Kasım 1999 İstanbul 163 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Seviştilerken (1999) [Buumltuumln Şiirleri 5 1999] Doğan Kitap Yayınları Birinci Basım Ocak 1999 İstanbul 55 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Kaccedilaklar (1999) [Buumltuumln Şiirleri 5 1999] Doğan Kitap Yayınları Birinci Basım Ocak 1999 İstanbul 14 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Ccediliccedilek Seli (1999) [Buumltuumln Şiirleri 5 1999] Doğan Kitap Yayınları Birinci Basım Ocak 1999 İstanbul 91 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Yokedilen Ccedilokuluslu Olmak (1999) [Buumltuumln Şiirleri 5 1999] Doğan Kitap Yayınları Birinci Basım Ocak 1999 İstanbul 44 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Oumltekinde Olmak (2000) [Buumltuumln Şiirleri 25 2000] Doğan Kitap Yayınları Birinci Basım Ocak 2000 İstanbul 81 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Oralarda (2000) [Buumltuumln Şiirleri 25 2000] Doğan Kitap Yayınları Birinci Basım Ocak 2000 İstanbul 64 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml İkisi (2000) [Buumltuumln Şiirleri 25 2000] Doğan Kitap Yayınları Birinci Basım Ocak 2000 İstanbul 233 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Dildeki Bilgisayar (2000) [Buumltuumln Şiirleri 30 2000] Doğan Kitap Yayınları Birinci Basım Kasım 2000 İstanbul 58 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Soumlzcuumlkler Doğada (2000) [Buumltuumln Şiirleri 30 2000] Doğan Kitap Yayınları Birinci Basım Kasım 2000 İstanbul 80 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Dilata (2000) [Buumltuumln Şiirleri 30 2000] Doğan Kitap Yayınları Birinci Basım Kasım 2000 İstanbul 39 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Yapıtlarımla Konuşmalar 2 (2000) [Buumltuumln Şiirleri 28 2000] Doğan Kitap Yayınları Birinci Basım Haziran 2000 İstanbul 179 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Duumlngeceki (Ensevmek) (2000) [Buumltuumln Şiirleri 27 2000] Doğan Kitap Yayınları Birinci Basım Nsan 2000 İstanbul 55 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Genccedil (2007) Yapı Kredi Yayınları Birinci Basım Nisan 2007 İstanbul 125 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Arkası Siz (2007) Yapı Kredi Yayınları Birinci Basım Nisan 2007 İstanbul 62 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Orda Karanlık Olurum (2007) Yapı Kredi Yayınları Birinci Basım Mart 2007 İstanbul 60 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml İccedilimdeki Şiir Hayvanı (2007) Norgunk Yayınları Birinci Basım Ocak 2007 İstanbul 44 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml İccedileri Sait Faik (2008) Yapı Kredi Yayınları Birinci Basım Nisan 2008 İstanbul 48 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Dağ Uykusu (2009) Yapı Kredi Yayınları Birinci Basım Şubat 2009 İstanbul 110 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Uumlccedil Okumalı Dizeler Goumlruumlnduumlğuumlm (Kaccedilaklar 1) (2017) Yapı Kredi Yayınları Birinci Basım Ocak 2017 İstanbul 40 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Yaşamamalarda Goumlruumlnduumlğuumlm (Kaccedilaklar 3) (2017) Yapı Kredi Yayınları Birinci Basım Ekim 2017 İstanbul 80 s


89

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Haydi 2 (2017) Yapı Kredi Yayınları Birinci Basım Ağustos 2017 İstanbul 422 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Su Yıkamak (2017) Yapı Kredi Yayınları Birinci Basım Mart 2017 İstanbul 41 s

bull Dağlarca Fazıl Huumlsnuuml Karşı Duumlşuumlnce (Vatan Gazetesi Yazıları) 1961-1962 (2018) Yapı Kredi Yayınları Birinci Basım Ağustos 2018 İstanbul 136 s

bull Arpa Yasemin Dağlarca ile (2010) Yazı Kitap Yayınevi Birinci basım Ekim

2010 İstanbul 190 s Buumlyuumlk boy Fotoğraflı

bull Erguumllen Haydar Dağlarca İccedilin 94 Cuumlmle (2015) Tekin Yayınları Birinci Basım

Aralık 2015 İstanbul 149 s

bull Ertop Konur-Kılıccedilarslan Oumlzgen Haz Fazıl Huumlsnuuml Dağlarca (2009) TC Kuumlltuumlr

ve Turizm Bakanlığı Yayınları Genişletilmiş ikinci basım 2011 Ankara 496 s

bull Mısırlı Ertan Fazıl Huumlsnuuml Dağlarca Guumlnluumlğuuml (2014) Kaynak Yayınevi Birinci

basım Şubat 2014 İstanbul 327 s Fotoğraflı

bull Mısırlı Ertan Haz Tuumlrkccedilem Benim Ses Bayrağım Fazıl Huumlsnuuml Dağlarca 100

Yaşında (2014) Yapı Kredi yayınları Birinci Basım Ekim 2014 İstanbul 111 s

bull Oumlzen Turgay-Soysal Ahmet Haz Dağlarca Oumlzel Sayısı (2009) Hayykitap

yayınları Beyaz Oumlzel Sayı 21 Birinci Basım Şubat 2009 İstanbul 93 s

bull Soysal Ahmet Arzu ve Varlık Dağlarcarsquoya Bakışlar (1999) Yapı Kredi Yayınları İkinci Basım Haziran 2007 İstanbul 117s

bull Şahin Leyla Cemal Suumlreyarsquoda Dağlarca (2014) Kaynak Yayınevi Birinci basım

Nisan 2014 İstanbul 154 s Fotoğraflı

bull Yeşilyurt Tuumlrkacircn Dağlarca (2013) Komşu (Yasakmeyve) Yayınevi Birinci basım

Şubat 2013 İstanbul 326 s Fotoğraflı


2

Sunuş

Okunduğunda biten şiirden soumlz ederken kendini okurun

yerinde ne kadar duumlşlerdi Dağlarca kendini okuyan kendini

Oumlnemli olan ve hakikat şuydu bunu bilmişti Okunmak iccedilin

yazılırdı yazmak iccedilin okunurdu Yazmak okumaktı ve tersi

Kendi uumlzerine kapanan kendine doyan imgeden kuumlreden

doğa tuumlmluumlğuumlnden (bir yanılgı) el alan buumlyuumlk Dağlarca

dizgesini kurmuş evren(ini) yapmıştı

Dil mi şiiri taşırdı şiir mi dili Duumlnyalı ozanlar iccedilin yanıt

bellidir Dil şiiri taşır Dağlarcarsquoyı ayıran da bu Onda şiir taşır

dili Ya da ikisi birden

Doğrusu ne peki Evren bir mi iki mi

Dilden şiir yaparken eşsiz tatlarda yenebilir bir varlık

ccedilıkarırdı ortalığa Şiirden dil yaparken de oumlyle Onda şiir şiir

değil dil Dil de dil değil şiir Kuantum Mekaniği yazında

oumlrneklendirilecekse işte Dağlarca şiirihellip Peki ya koumlk ya

başlangıccedil Uzun yaşamında aralığı silmeye yazmıştır Ccedilift

youmlnluuml okur sezimiz bu yarıktan tuumlter durur

Dağlarca şiirinin yırtılması gerekiyor bir yandan da

Dağlarcarsquoya gerekense yani bizim ona borcumuzsa varlığı ilk

bakışta ayrımsanamayan goumlğuuml ya da sınırsız denizin gergin

ince kılcal yuumlzeyini yırtmak Truman Show (Peter Weir 1998)

filminde goumlsterildiği gibi

Kusursuzluk izleniminin giderilmesi yani aslında Dağlarca

şiirinin kendisinden kurtarılması Okurlarının işi de

Dağlarcarsquonınki denli zordur nereden baksanız Bu şiirin sondan

başa yeniden okunarak yazılması iyi olacak

Bir ucundan kendimce yapabilecek miyim sorusunun

yanıtı izleyen yapraklarda


3













olarak





zeki Ɀ kırmızı


4

İccedilindekiler













Sonuccedil XX

Kaynaklar XX


5


Yapıt



bull DAHA 1943











bull ASU 1955




bull AKDENİZ 1958

bull HOOLAR 1960










bull KUŞ AYAK 1967

bull HAYDİ I 1968



bull HAYDİ II 1968








6















bull HOROZ 1977



















bull AKŞAMCI 1985



bull SAYILARDA 1985










7

bull O1923 1998

















bull ORALARDA 2000

bull İKİSİ 2000



bull DİLATA 2000



bull CİNCİK 2000

bull GENCcedil 2007











bull HAYDİ 2 2017




8


















dile getirmiştir



soumlylemek
















9

1BOumlLUumlM



YAZILDI

YAYIMDAN KALDIRILDI


10

2BOumlLUumlM

Daha (1943)


Taş Devri (1945)

YAZILDI

YAYIMDAN KALDIRILDI


11

3BOumlLUumlM


Toprak Ana (1950)






Anıtkabir (1953)

YAZILDI

YAYIMDAN KALDIRILDI


12

4 BOumlLUumlM





YAZILDI

YAYIMDAN KALDIRILDI


13

5 BOumlLUumlM




YAZILDI

YAYIMDAN KALDIRILDI


14










15





16




17










18






19




20









21








22









23







24



25



26




27

7 BOumlLUumlM





YAZILDI

YAYIMDAN KALDIRILDI


28

8 BOumlLUumlM





YAZILDI

YAYIMDAN KALDIRILDI


29

9 BOumlLUumlM









YAZILDI

YAYIMDAN KALDIRILDI


30

10 BOumlLUumlM1



















31




32



33



34



35



36



37



38




39






40



41



42




43



44




45





46






47







48






49








50







51




52








53







54





55






56



7 Agy s 54-57


57





58








59





60








61









62




63






64









65









66









67








68










69







70




71







15 Arthur Rimbaud


72





73





74











75






76





77





78





79






80





81




82

11 BOumlLUumlM







YAZILMADI


83

SONUCcedil

YAZILMADI


84

KAYNAKLAR



İstanbul s23-145 s








2006 İstanbul 60 s






























85





42 s



1999 İstanbul 91 s







İstanbul 89 s













İstanbul 207 s
















86











İstanbul 129 s







45 48 54 55 s






İstanbul 39 s













87
























88

























89






















3













olarak





zeki Ɀ kırmızı


4

İccedilindekiler













Sonuccedil XX

Kaynaklar XX


5


Yapıt



bull DAHA 1943











bull ASU 1955




bull AKDENİZ 1958

bull HOOLAR 1960










bull KUŞ AYAK 1967

bull HAYDİ I 1968



bull HAYDİ II 1968








6















bull HOROZ 1977



















bull AKŞAMCI 1985



bull SAYILARDA 1985










7

bull O1923 1998

















bull ORALARDA 2000

bull İKİSİ 2000



bull DİLATA 2000



bull CİNCİK 2000

bull GENCcedil 2007











bull HAYDİ 2 2017




8


















dile getirmiştir



soumlylemek
















9

1BOumlLUumlM



YAZILDI

YAYIMDAN KALDIRILDI


10

2BOumlLUumlM

Daha (1943)


Taş Devri (1945)

YAZILDI

YAYIMDAN KALDIRILDI


11

3BOumlLUumlM


Toprak Ana (1950)






Anıtkabir (1953)

YAZILDI

YAYIMDAN KALDIRILDI


12

4 BOumlLUumlM





YAZILDI

YAYIMDAN KALDIRILDI


13

5 BOumlLUumlM




YAZILDI

YAYIMDAN KALDIRILDI


14










15





16




17










18






19




20









21








22









23







24



25



26




27

7 BOumlLUumlM





YAZILDI

YAYIMDAN KALDIRILDI


28

8 BOumlLUumlM





YAZILDI

YAYIMDAN KALDIRILDI


29

9 BOumlLUumlM









YAZILDI

YAYIMDAN KALDIRILDI


30

10 BOumlLUumlM1



















31




32



33



34



35



36



37



38




39






40



41



42




43



44




45





46






47







48






49








50







51




52








53







54





55






56



7 Agy s 54-57


57





58








59





60








61









62




63






64









65









66









67








68










69







70




71







15 Arthur Rimbaud


72





73





74











75






76





77





78





79






80





81




82

11 BOumlLUumlM







YAZILMADI


83

SONUCcedil

YAZILMADI


84

KAYNAKLAR



İstanbul s23-145 s








2006 İstanbul 60 s






























85





42 s



1999 İstanbul 91 s







İstanbul 89 s













İstanbul 207 s
















86











İstanbul 129 s







45 48 54 55 s






İstanbul 39 s













87
























88

























89






















4

İccedilindekiler













Sonuccedil XX

Kaynaklar XX


5


Yapıt



bull DAHA 1943











bull ASU 1955




bull AKDENİZ 1958

bull HOOLAR 1960










bull KUŞ AYAK 1967

bull HAYDİ I 1968



bull HAYDİ II 1968








6















bull HOROZ 1977



















bull AKŞAMCI 1985



bull SAYILARDA 1985










7

bull O1923 1998

















bull ORALARDA 2000

bull İKİSİ 2000



bull DİLATA 2000



bull CİNCİK 2000

bull GENCcedil 2007











bull HAYDİ 2 2017




8


















dile getirmiştir



soumlylemek
















9

1BOumlLUumlM



YAZILDI

YAYIMDAN KALDIRILDI


10

2BOumlLUumlM

Daha (1943)


Taş Devri (1945)

YAZILDI

YAYIMDAN KALDIRILDI


11

3BOumlLUumlM


Toprak Ana (1950)






Anıtkabir (1953)

YAZILDI

YAYIMDAN KALDIRILDI


12

4 BOumlLUumlM





YAZILDI

YAYIMDAN KALDIRILDI


13

5 BOumlLUumlM




YAZILDI

YAYIMDAN KALDIRILDI


14










15





16




17










18






19




20









21








22









23







24



25



26




27

7 BOumlLUumlM





YAZILDI

YAYIMDAN KALDIRILDI


28

8 BOumlLUumlM





YAZILDI

YAYIMDAN KALDIRILDI


29

9 BOumlLUumlM









YAZILDI

YAYIMDAN KALDIRILDI


30

10 BOumlLUumlM1



















31




32



33



34



35



36



37



38




39






40



41



42




43



44




45





46






47







48






49








50







51




52








53







54





55






56



7 Agy s 54-57


57





58








59





60








61









62




63






64









65









66









67








68










69







70




71







15 Arthur Rimbaud


72





73





74











75






76





77





78





79






80





81




82

11 BOumlLUumlM







YAZILMADI


83

SONUCcedil

YAZILMADI


84

KAYNAKLAR



İstanbul s23-145 s








2006 İstanbul 60 s






























85





42 s



1999 İstanbul 91 s







İstanbul 89 s













İstanbul 207 s
















86











İstanbul 129 s







45 48 54 55 s






İstanbul 39 s













87
























88

























89






















5


Yapıt



bull DAHA 1943











bull ASU 1955




bull AKDENİZ 1958

bull HOOLAR 1960










bull KUŞ AYAK 1967

bull HAYDİ I 1968



bull HAYDİ II 1968








6















bull HOROZ 1977



















bull AKŞAMCI 1985



bull SAYILARDA 1985










7

bull O1923 1998

















bull ORALARDA 2000

bull İKİSİ 2000



bull DİLATA 2000



bull CİNCİK 2000

bull GENCcedil 2007











bull HAYDİ 2 2017




8


















dile getirmiştir



soumlylemek
















9

1BOumlLUumlM



YAZILDI

YAYIMDAN KALDIRILDI


10

2BOumlLUumlM

Daha (1943)


Taş Devri (1945)

YAZILDI

YAYIMDAN KALDIRILDI


11

3BOumlLUumlM


Toprak Ana (1950)






Anıtkabir (1953)

YAZILDI

YAYIMDAN KALDIRILDI


12

4 BOumlLUumlM





YAZILDI

YAYIMDAN KALDIRILDI


13

5 BOumlLUumlM




YAZILDI

YAYIMDAN KALDIRILDI


14










15





16




17










18






19




20









21








22









23







24



25



26




27

7 BOumlLUumlM





YAZILDI

YAYIMDAN KALDIRILDI


28

8 BOumlLUumlM





YAZILDI

YAYIMDAN KALDIRILDI


29

9 BOumlLUumlM









YAZILDI

YAYIMDAN KALDIRILDI


30

10 BOumlLUumlM1



















31




32



33



34



35



36



37



38




39






40



41



42




43



44




45





46






47







48






49








50







51




52








53







54





55






56



7 Agy s 54-57


57





58








59





60








61









62




63






64









65









66









67








68










69







70




71







15 Arthur Rimbaud


72





73





74











75






76





77





78





79






80





81




82

11 BOumlLUumlM







YAZILMADI


83

SONUCcedil

YAZILMADI


84

KAYNAKLAR



İstanbul s23-145 s








2006 İstanbul 60 s






























85





42 s



1999 İstanbul 91 s







İstanbul 89 s













İstanbul 207 s
















86











İstanbul 129 s







45 48 54 55 s






İstanbul 39 s













87
























88

























89






















6















bull HOROZ 1977



















bull AKŞAMCI 1985



bull SAYILARDA 1985










7

bull O1923 1998

















bull ORALARDA 2000

bull İKİSİ 2000



bull DİLATA 2000



bull CİNCİK 2000

bull GENCcedil 2007











bull HAYDİ 2 2017




8


















dile getirmiştir



soumlylemek
















9

1BOumlLUumlM



YAZILDI

YAYIMDAN KALDIRILDI


10

2BOumlLUumlM

Daha (1943)


Taş Devri (1945)

YAZILDI

YAYIMDAN KALDIRILDI


11

3BOumlLUumlM


Toprak Ana (1950)






Anıtkabir (1953)

YAZILDI

YAYIMDAN KALDIRILDI


12

4 BOumlLUumlM





YAZILDI

YAYIMDAN KALDIRILDI


13

5 BOumlLUumlM




YAZILDI

YAYIMDAN KALDIRILDI


14










15





16




17










18






19




20









21








22









23







24



25



26




27

7 BOumlLUumlM





YAZILDI

YAYIMDAN KALDIRILDI


28

8 BOumlLUumlM





YAZILDI

YAYIMDAN KALDIRILDI


29

9 BOumlLUumlM









YAZILDI

YAYIMDAN KALDIRILDI


30

10 BOumlLUumlM1



















31




32



33



34



35



36



37



38




39






40



41



42




43



44




45





46






47







48






49








50







51




52








53







54





55






56



7 Agy s 54-57


57





58








59





60








61









62




63






64









65









66









67








68










69







70




71







15 Arthur Rimbaud


72





73





74











75






76





77





78





79






80





81




82

11 BOumlLUumlM







YAZILMADI


83

SONUCcedil

YAZILMADI


84

KAYNAKLAR



İstanbul s23-145 s








2006 İstanbul 60 s






























85





42 s



1999 İstanbul 91 s







İstanbul 89 s













İstanbul 207 s
















86











İstanbul 129 s







45 48 54 55 s






İstanbul 39 s













87
























88

























89






















7

bull O1923 1998

















bull ORALARDA 2000

bull İKİSİ 2000



bull DİLATA 2000



bull CİNCİK 2000

bull GENCcedil 2007











bull HAYDİ 2 2017




8


















dile getirmiştir



soumlylemek
















9

1BOumlLUumlM



YAZILDI

YAYIMDAN KALDIRILDI


10

2BOumlLUumlM

Daha (1943)


Taş Devri (1945)

YAZILDI

YAYIMDAN KALDIRILDI


11

3BOumlLUumlM


Toprak Ana (1950)






Anıtkabir (1953)

YAZILDI

YAYIMDAN KALDIRILDI


12

4 BOumlLUumlM





YAZILDI

YAYIMDAN KALDIRILDI


13

5 BOumlLUumlM




YAZILDI

YAYIMDAN KALDIRILDI


14










15





16




17










18






19




20









21








22









23







24



25



26




27

7 BOumlLUumlM





YAZILDI

YAYIMDAN KALDIRILDI


28

8 BOumlLUumlM





YAZILDI

YAYIMDAN KALDIRILDI


29

9 BOumlLUumlM









YAZILDI

YAYIMDAN KALDIRILDI


30

10 BOumlLUumlM1



















31




32



33



34



35



36



37



38




39






40



41



42




43



44




45





46






47







48






49








50







51




52








53







54





55






56



7 Agy s 54-57


57





58








59





60








61









62




63






64









65









66









67








68










69







70




71







15 Arthur Rimbaud


72





73





74











75






76





77





78





79






80





81




82

11 BOumlLUumlM







YAZILMADI


83

SONUCcedil

YAZILMADI


84

KAYNAKLAR



İstanbul s23-145 s








2006 İstanbul 60 s






























85





42 s



1999 İstanbul 91 s







İstanbul 89 s













İstanbul 207 s
















86











İstanbul 129 s







45 48 54 55 s






İstanbul 39 s













87
























88

























89





















fazıl hüsnü dağlarca · 2020. 11. 12. · fazıl hüsnü dağlarca (d. 26 ağustos 1914,...

Documents