fas ulke raporu 2011

FASLKE RAPORU

Hazrlayan : Evren SUBAIAnkara - April, 2011

T.C. BabakanlkD Ticaret MstearlHRACATI GELTRME ETD MERKEZ

FAS

Temel Sosyal ve Ekonomik Gstergeler

Resmi Ad Fas Krall

Yzlm 710.850 km2

Nfusu 32 milyon

Bakent Rabat

Balcaehirleri Rabat, Kasablanka, Fes, Marake, Tangier, Kenitra

klim Ky eridi lman i kesimler ise olduka scaktr. En scak ay Austos en souk ay ise OcakAydr. Kylarda Akdeniz klimi, i kesimlerde ise karasal iklim grlmektedir.Dili Arapa (Resmi Dil) Franszca (i, hkmet ve diplomasi dili)

l sistemi Metrik Sistem.

Para Birimi Dirham

Zaman Dilimi GMT+0 (Yaz saati uygulamasnda lkemiz saatinden 3 saat geride, k saati uygulamasnda 2saat geride)Kaynak: Economist Intelligence Unit, Morocco Country Report 2011

Temel Sosyal Gstergeler

2010a 2011b 2012b

GSYH (milyon $) 91,935 97,167 103,639

Kiiba GSYH (Satn Alma Gc Paritesi) 4.666 4.863 5,132

GSYH art (%) 3,2 3,6 4,4

sizlik Oran (ort) 9,8 9,9 9,7

Tketici Fiyat Enflasyonu (ort) 1,4 3,0 2,7

hracat fob (ABD $ milyar) 16,3 17,7 19,0

thalat fob (ABD $ milyar) 34,6 36,5 37,1

Cari lemler Dengesi (ABD $ milyar) -7,7 -7,9 -6,0

D Bor (yl sonu; ABD $ milyar) 22,8 23,9 24,9

Dviz Kuru DH:ABD $ (ort) 8,37 8,44 8,48

Kaynak: Economist Intelligence Unit, Morocco Country Report 2011

a. Beklenti b. Tahmini

Temel Ekonomik Gstergeler

yesi Olduu Uluslararas Kurulular

ABEDA, AfDB, AFESD, AMF, AMU, EBRD, FAO, G-77, IAEA, IBRD, ICAO, ICC, ICCt, ICRM, IDA, IDB,IFAD, IFC, IFRCS, IHO, ILO, IMF, IMO, IMSO, Interpol, IOC, IOM, IPU, ISO, ITSO, ITU, ITUC, LAS,MIGA, MONUC, NAM, OAS (gzlemci), OIC, OIF, OPCW, OSCE (partner), Paris Club (associate), PCA,UN, UNCTAD, UNESCO, UNHCR, UNIDO, UNOCI, UNWTO, UPU, WCO, WFTU, WHO, WIPO, WMO, WTO

Genel Bilgiler

Corafi Konum

Kuzey Afrikada yer alan lkenin Atlantik Okyanusuna ve Akdenize kys bulunmaktadr. Fas, Cezayirve Bat Sahra arasnda yer almaktadr.

Siyasi ve dari Yap

2 / 36

Yasal Uyar : Kaynak gsterilmek kayd ile alnt yaplabilir. Dokmann her hangi bir yntemle oaltlmas ve/veya basl ya da elektronik her hangi birortamda datm yasaktr.

GEME-hracat Gelitirme Etd Merkezi, 2011

Fas 1956 ylna kadar Fransa hakimiyeti altnda kalm, ayn yl bamszln ilan etmi ve lkedeanayasal monari kurulmutur. Ancak lke gemii 9. Yzyla kadar dayanmaktadr. Fas Krall 1996 ylnda kabul edilen 4. Anayasasna gre, kendisini; devlet dini slam, Resmi diliArapa olan bir demokratik monari olarak tanmlamaktadr.Kral kanun koyucu ayn zamanda da dini ve ahlaki bir lider konumundadr. Kral, Babakan hkmetyeleri, ordu komutanlarn ve st dzey yetkilileri kendisi atamaktadr. Parlamentonun yetkilerisnrldr. Modern Fasn kurucusu kabul edilen Kral II. Hasan 1999 ylnda lm yerine byk olu KralVI. Mohammed olarak tahta gemitir.Arap dnyasnn dier ikinci nesil krallar gibi VI. Mohammed de lkedeki modernleme almalarnakatkda bulunmaya sz vermitir. Yeni kraln ncelikle odakland nokta bata AB olmak zere Fasnuluslararas ilikileri olmutur. Tahta ktndan bu yana yaplan genel seimlerde Kraln, mevcuthkmetlere destek verdii grlmektedir. nmzdeki dnemde Fasta politik sistemin istikrarnsrdrmesi beklenmektedir.lkede muhalif partiler hkmeti eletirme hakkna sahiptir ancak, monarinin, slamn ve Bat Sahrasorununun eletirilmesi yasaktr.2004 yl banda kadnlarn evlilik, boanma ve ocuklar zerindeki haklarn glendiren yeni medenikanun Moudwana kabul edilmitir.Fasta istikrarl bir politik sisteme ek olarak gvenli bir yaam ortam vardr. Yabanclar kabulgrmekte, i adamlar rahat hareket edebilmektedir.

Nfus ve gc Yaps

orak ya da l blgelerinin hemen hemen ssz olmasna karn Akdeniz kesimi ovalar ve AtlasOkyanusuna yakn kuzey kesimlerdeki ovalar olduka youn nfus barndrmaktadrlar. Nfusun bykblm Berberi ve Araplardan olumaktadr.Demografik profil lkenin gen bir nfusa sahip olduunu gstermektedir. 15 yan altndaki nfustoplam nfusun %31ine karlk gelmektedir. lkede yaayan yabanclar genellikle Fransz, talyan vespanyollardan olumaktadr. 1,7 milyon Fasl yurtdnda yaamaktadr. Bunlarn ounluu Avrupalkelerinde yaklak yars Fransada ikamet etmektedir.Kuzey Fasn Atlas Okyanusu kesiminde, zellikle Kasablanca-Kenitra ve Fas-Rabat eksenlerindeehirleme youndur. ehirleme hzla artmaktadr. Nfus art hzldr. 20. yzyln banda Fasnnfusu 5 milyondan az iken 1954 ylnda 10 milyona ulaan nfus 1985-1990 yllarnda 22 milyonaulamtr. Fas nfusunun gnmz itibaryla 31 milyon civarnda olduu belirtilmektedir.sizlik nemli bir sorun olarak grlmektedir. Dier taraftan isizlik oran 2002 ylnda % 11 civarndaiken 2009 ylnda yaklak % 9 oranna geldii grlmektedir. sizlik ehirlerde (%14,5) ve 15-24 yaaras gen nfus arasnda daha youn olarak (% 31,6) grlmektedir.

Genel Ekonomik Durum

Ekonomik Yap

Dnyann en byk fosfat yataklarna sahip olan Fas, ekonomisini tarm, imalat, balklk ve turizmsektr gelirleri ve d lkelerde alan Fasllarn lkeye getirdikleri dvizlerle ayakta tutmaktadr. 1980li yllardan itibaren Fas, IMF ve Dnya Bankas ile ibirlii iinde baarl bir ekonomik reformsrecine girmi, bu erevede, d ticaret rejiminin liberalletirilmesi, yeni yatrm kanunu, zelletirmeprogram ve bankaclk sisteminin iyiletirilmesine gidilmitir. Fas ekonomisinin son 10 ylda tarm vefosfat sektrlerine olan bamll azalarak imalat ve hizmet sektrlerinin GSYHdaki paylar artmtr.GSYH, tarm sektrnn performansna gre yllar itibariyle deikenlik gstermektedir.Hkmetin ncelii isizlik orann drmek ve ekonomik durgunlua bal olarak artan fakirliiazaltmaktr.lkede ekonomik aktivite Kasablanka ve Rabat etrafnda younlamtr. Hkmet, az nfuslublgelerdeki i imkanlarn gelitirmek amacyla yatrm tevikleri uygulamaktadr. eitli nlemlerekarn kyden kente g nlenememektedir.

2011 - 2015 yllar arasnda GSYHnn yllk ortalama % 4,7 orannda bymesi tahmin edilmektedir.2010 ylnda byme % 3,2 orannda gereklemitir.

Ekonomi Politikalar

Fas, 1995 ylndan bu yana Dnya Bankas tarafndan nerilen bir ekonomik program yrtmektedir.lkedeki sosyal ve ekonomik eitsizliin bymedeki en nemli engel olduu belirtilmektedir. Orta veuzun vadeli hedefler ieren Dnya Bankas program yllk ortalama bymenin %5-6 dzeyindegereklemesi gerektii ynndedir. Dier taraftan lkenin serbest piyasa ekonomisine gemesine

3 / 36


Fas lke Raporu

kuku ile bakan bir kesim de bulunmaktadr. Fas firmalarnn zellikle Avrupadan gelecek rekabetkarsnda zayf kalmalarndan korkulmaktadr. Hkmet i evrelerinin modernizasyonu konusunda birkampanya balatmtr. Turizm gelirleri lkenin en nemli dviz girdi kayna konumundadr. Dier nemli dviz kaynaklar yurtdnda alan Fasl iilerin gnderdikleri dvizler ve fosfat ihracatndan elde dilen gelirlerdir.Para birimi Dirham olup, Dirhamn deeri Euro ve Dolardan oluan bir sepet zerindenhesaplanmaktadr.2009 ylnda karlan Finans Yasas ile kamu yatrmlarnn arttrlmas amalanmtr. rnein, ocukbana verilen aile yardm 150 DHden 200 DHye kartlm ayrca kamu alanlarnn maalarndaartrma gidilmitir.Hkmetin baz rnler zerindeki fiyat kontrolleri giderek azalmakla birlikte sosyal basklar nedeni ilebaz gda ve salk rnleri ile eitim materyali hali hazrda sbvanse edilmektedir.

Ekonomik Performans

Fas orta gelir dzeyinde bir lke olarak kabul edilmektedir. Kii ba milli gelir 2002 ylnda 1.386 $iken 2009 ylnda 4.597 $ olmutur.Gayri Safi Yurtii Haslann yaklak te ikisi hizmetler sektrne dayanmaktadr. malat sektrGSYHnn yaklak % 13n, tarm sektr ise GSYHnn yaklak % 12sini oluturmaktadr.Madencilik sektr ise GSYHnn yaklak % 4n oluturmaktadr.D bor yknn fazla olmamas nedeniyle yaanan kresel ekonomik krizden greceli olarak daha azetkilenmitir. Orta vadede ekonominin g kazanmas beklenmektedir.

Blgesel Eilimler

AB ile Fas Krall Ortaklk Anlamas 15 Ekim 1995te imzalanm ve 1 Mart 2000de yrrlegirmitir. Bahsekonu Anlamann yrrle girmesi ile birlikte sanayi rnlerinde tedrici olarak gmrkvergileri ve e etkili vergiler 1 Mart 2012de tamamen sfrlanm olacaktr. Tarm rnlerinde ise belirlirnlerde iin belirtilen kota ve tarifelerin dikkate alnmasnda uzlalmtr. Ayrca, AB-Fas OrtaklkAnlamas kapsamnda, ileri tarm tavizleri mzakereleri 14 Aralk 2009 tarihinde sonulanmtr.lkemiz ile Fas Krall arasnda 7 Nisan 2004 tarihinde akdedilen STA 1 Ocak 2006 tarihinde yrrlegirmi olup, Anlamaya ekli Protokol hkmlerine gre uygulanan gmrk vergi oranlarnn karlklolarak iki lke arasnda tedricen indirilmesi 1 Ocak 2015te tamamlanacaktr. Trkiye-Fas STA OrtakKomitesinin ilk toplants 11-12 Mays 2009 tarihlerinde Rabatta gerekletirilmitir.ABD ve Fas arasnda 2004 yl Haziran aynda imzalanan Serbest Ticaret Anlamas (Agadir Agreement)yrrle girmitir.Fas, ayrca rdn, Msr ve Tunus ile drtl bir Serbest Ticaret Anlamas imzalam bulunmaktadr.Arap-Magrep Birlii (Arab Maghreb Union-UMA); 1989 ylnda kurulmu olup, Cezayir, Libya, Fas,Moritanya ve Tunustan olumaktadr. Amac uzun dnemde bir serbest ticaret alan oluturmaktr.Birliin fiiliyatta ilemedii grlmektedir. UMA lkelerinin toplam ticaret hacmi 137 milyar $seviyesinde olmasna ramen bunun sadece % 2si UMA lkelerinin karlkl ticareti ilegereklemektedir.

Byk Arap Serbest Ticaret Blgesi (GAFTA); anlamas 18 Arap lkesi tarafndan imzalanarak, 1 Ocak1998 ylnda yrrle girmitir. lk etapta serbest ticarete geiin her yl %10 gmrk indirimiyaplarak 2008 ylnda tamamlanmas ngrlm olmakla birlikte, daha sonra, son iki tarife indirimi %20 uygulanarak 2005 yl bandan itibaren gmrkler tamamen sfrlanm ve ticaretinserbestletirilmesi kabul edilmitir. Bir rnn GAFTAnn salad tercihli muameledenyararlanabilmesi iin Ticaretin Kolaylatrlmas ve Gelitirilmesi Anlamas ile belirlenen menekurallarna uymas zorunluluu vardr.GAFTA yesi lkeler; Bahreyn, B.A.E., Fas, Filistin, Irak, Katar,Kuveyt, Libya, Lbnan, Msr, Sudan, Suriye, Suudi Arabistan, Tunus, Umman, rdn ve Yemendir.

Sektrler

Tarm ve Hayvanclk

lkenin ky kesimleri tarma uygun bir iklim ve toprak yapsna sahiptir. Balklk nemli bir gelirkalemidir. Tarmsal retimin verimlilii hava koullar ile yakndan ilgilidir. Tarm sektr i gcnn % 40n (kadn i gcnn %60) istihdam etmekte olup, son yllardaGSMHnn %11-18ni oluturmaktadr. Fasda 8,7 milyon hektar ekili alan bulunmaktadr. lkedeihracata ynelik retim yapan modern ve byk lekli iftlikler bulunmaktadr. Sz konusu moderniftlikler, arap ve narenciye retiminin %15ini karlamaktadr. Bata gelen tarm rnleri, tahl,baklagiller, zeytin ve narenciye olarak sralanabilir. Sektr, yalara baml olduundan tarmsektrnn verimi, yldan yla deikenlik gstermektedir. zellikle dk mekanizasyon oran, dk

4 / 36



gbre kullanm ve sk sk kuraklk yaanmas tarm sektrn olumsuz etkileyen en nemli faktrlerdir.Fas, st rnleri konusunda kendi kendine yeterli olup tahl, eker, ya ve ay ise ithal edilmektedir.Dier taraftan, meyve suyu, arap, kurutulmu rnler, zeytin ve kapari ihracata ynelik olarakretimleri desteklenen rnlerdir. En nemli tarmsal ihra rnleri; narenciye, domates, taze patates,araplk zm olan Fasda zeytin ve zeytin ya retimi hem yurtii tketim, hem de ihracataynelmektedir. Fas tarm rnleri, AB piyasasnda daha kaliteli rnler sunan Yunanistan, spanya veTrkiye kaynakl tarm rnleri ile rekabet iindedir.lkedeki ormanclk sektr, 5 milyon hektar ormanlk blge bulunmasna ramen yeterincegelimemitir. Halihazrda 27 balklk liman bulunan lkede yeni balklk limanlarnn yapmgndemde olup, sektr gelecek vaad eden bir sektr olarak grlmektedir.Tarm sektr en fazla koruma tedbirlerinin alnd sektrdr.

Sanayi

1993 ylndan itibaren devlet, imento, demir, elik gibi ar sanayilerdeki hisselerinin bir blmnzelletirmitir. 1982 ylnda karlan yatrm kanunu, 1988de iyiletirilmi ve bu ekilde sanayisektrndeki yatrmlar tevik edilmitir. Kasablanka, imalat sanayi sektrnde nemli bir merkezdir.Dk verimlilik oranlar ile yksek ii ve enerji cretleri imalat sektrn olumsuz etkileyen faktrlerolmaya devam etmektedir.Gda ileme sektrnde konserve meyve, balk, un ve bitkisel yalar bata gelmektedir. Hem ihracat(konserve meyve, sebze ve balk) hem de i tketim (un, eker, bitkisel ya) iin retim yaplmaktadr.Gda ileme sektrnde yabanc sermaye ilgisi dk dzeydedir. Fasda 13 eker pancar fabrikas, konserve fabrikas ve toplam retim kapasiteleri 534.000 ton olan 5 adet eker rafinerisi bulunmaktadr.Tekstil sektr ekonomik byme iinde nemli bir paya sahiptir. lkenin en nemli ihracat sektrolan tekstil; Hindistan ve in gibi Uzak Dou lkelerinden youn bir rekabet ile kar karya kalmtr.plik ve kuma gibi hammaddeler ve ara rnler ithal edilmekte, bitmi rn olan hazr giyim rnleriise ihra edilmektedir.eker sektr zelletirilmek istenmi; ancak eker pancar retimine uygulanan teviklere devamedilmesi karar nedeniyle bu konuda bir erteleme olmutur.lkedeki ila sektr hzl bir byme gstermekte ve i ihtiyacn %80ini karlamaktadr. lasektrnden elde edilen ciro 376 milyon $a ulamtr. Sektrdeki retim arlkl olarak lisans altndayaplmakta olup, AB lkelerinden yaplan hammadde ithalatna baldr. retimin byk blm ipazarda tketilmekte olup, kk bir blm Libya, Fransa, Cezayir ve Tunusa ihra edilmektedir.Kimya sanayi arlkl olarak, fosfatn ilenmesine dayaldr. Fas, dnyadaki en byk fosforik asitreticisi ve ihracatsdr. Son dnemde, fosfat kimyasallar sanayiinde retim ve ileme hacmininartrlmas amacyla Fransa, Belika, Hindistan ve Pakistanl ortaklar ile ortak teebbs oluumunagidilmektedir. Elektrik-Elektronik Sanayi70li yllardan bu yana zellikle elektrik ve telefon kablolar ile elektronik paralar alannda kurulan yenive modern firmalarla, elektrik ve elektronik sanayi ok nemli bir gelime kaydetmitir. Son 10 yldaise, elektrik motorlar, transformatrler, pil ve aklerin yansra, buzdolab, amar makinesi,aydnlatma cihazlar da sektrn retim yelpazesinde yer almaya balamtr.Fasta bu sektrde yatrm yapm yabanc firmalar arasnda Alstom, Legrand, St Micro Electronics,Valtronic, Westinghouse ve Thales Microsonic saylabilmektedir. hracatn yaklak yzde 90 Fransayagerekletirilmektedir.

Madencilik

Madencilik sektrnn en nemli aya fosfat retimidir. Fas, ABD ve Rusya Federasyonundan sonradnyadaki nc byk fosfat reticisidir. lkedeki toplam fosfat rezervinin 58 milyar ton oldugutahmin edilmektedir. Son yllarda ortalama fosfat retimi 21-23 milyon ton, ihracat 10-12 milyon toncivarnda gereklemektedir. Fas, ham fosfat, fosforik asit ve gbre ihracatnda dnyada ilk srada yeralmaktadr. Madencilik sektrnn %95i fosfat retimi olsa da lkede fosfat dnda, gm, bakr,inko ve kobalt retimi de yaplmaktadr. Hkmet fosfat retimini elinde tutmu; ancak gm vebakr madenlerini zelletirmitir. 1998 ylnda hkmet, 200 milyar dolar deerinde 10 yllk birmineral (petrol ve gaz dahil) rezervlerini aratrma program balatmtr. Bu ekilde, Fransz, ngiliz veGney Afrikal uzmanlarla birlikte lkenin % 80i henz kefedilmemi rezervlerinin ortaya karlmasiin almalar srdrlmektedir.

Mteahhitlik Hizmetleri

naat ve taahht sektr lke ekonomisinde GSYH katks ve istihdam iindeki pay dikkatealndnda nemli bir sektr konumundadr. Sektr bykl 2008 ylnda lkede retilen toplam katma deerin %7sine denk gelen 35 milyarDirhemlik (yaklak 3,5 milyar Euro) bir i hacmine ulamtr. stihdam iinde de; faal nfusun yaklak

5 / 36


Fas lke Raporu

%7,5luk ksm dier bir ifade ile 850.000 kii sektrde almaktadr.Bu alanda faaliyet gsteren 5.000 firmann %35i Kazablanka, Rabat ve Kenitra ehirlerindeyounlam olup yzde 15lik ksm da Fes ve Meknes ehirlerinde yerleiktir. Dolaysyla bu be ehirsektrdeki kurulularn yarya yaknn barndrmaktadr.naat sektrnn en nemli alt blmlerinden biri olan mhendislik alannda 5.000 kiinin istihdamedildii 500 firma kaytl olarak faaliyet gstermektedir. Bu firmalarn nemli bir blm lkenin idarive ekonomik bakentleri olan Rabat (%41) ve Kazablanka (%26) ehirlerinde yerleiktir. Bu alandaayrca 650 firmada 24.000 kiinin istihdam edildii inaat malzemeleri alt sektr bulunmaktadr.Sektrde faaliyet gsteren irketlerin sermaye yaplar incelendiinde ise sadece %5inin 5 milyonDirhemden (yaklak 500 bin Euro) fazla olduu grlmektedir.naat sektr son yllarda, barajlar/enerji santralleri, yollar, sosyal konut projeleri, turizm yatrmlar,limanlar gibi byk lekli alt yap projelerinin olumlu etkisi ile nemli bir gelime kaydetmitir.imento fabrikalarndaki kapasiteler dahil olmak zere lkede yap inaat malzemeleri retimindeyaanan art da gelimede etkin bir rol oynamtr. nmzdeki dneme ynelik olumlu beklentilernedeniyle lkenin -Lafarge Maroc, Ciments du Maroc ve Holchim Maroc gibi- nemli ve yabancsermaye katkl byk imento irketlerinin tamam gelecek yla dnk kapasite artrm kararlaralmlardr. Pazar lideri olan Lafarge Marocun tek bana 2007-2012 dnemi iin 5-7 milyar Dirhem(500-700 milyon Euro) yatrm plan bulunmaktadr.lk olarak 2007-2008 yllarnda ortaya kan ve 2009 ylnda derinleen ekonomik krize ramensektrn ayakta kalmaya devam ettiini sylemek yanl olmayacaktr. Konut sektrndeki greceliyavalamaya ramen 2009 ylnda kamu yatrmlarnn hz kesmemi olmas bu gelimede nemli roloynamtr. Keza kamu yatrmlar iin nmzdeki be yllk dnemde 283 milyar Dirhemlik (yaklak25 milyar Euro) pek de gereki olmayan- bir kaynak tahsis edilecei aklanmtr.

Konut inaat zellikle ehirlerdeki ekonomik konut ihtiyacna paralel olarak son dnemde bir gelimekaydetmitir. Bununla birlikte finansman temini konusu toplu konut inaatlarn yavalatan en nemlisorundur. Bu nedenle Fas devleti artan bir ekilde zel sektre destek olmaktadr. zel sektresalanan finansal destekler yannda kamuda yapsal bir takm tedbirler de hayata geirilmi ve yediayr kamu inaat firmas Al Omrane Holding ats altnda sosyal toplu konut projelerinin daha etkinyrtlmesi hedefi dorultusunda birletirilmitir. Ayrca, 2003 ylndan sonra hzlandrlan gecekondudnm programlar ve kamu-zel sektr ibirlii yaklam dahilinde kamu arazileri indirimli bedellezel inaat firmalarna tahsis edilerek ekonomik konut inaat zendirilmektedir.Alnan tedbirlerin bir sonucu olarak yabanc sermayenin konut retimine ilgisi giderek artmaktadr.Sektr turizmden sonra lkenin yabanc sermaye girii olan ikinci nemli yatrm alandr. 2008 ylnda8,5 milyar Dirhem (yaklak 800 milyon Euro) yabanc sermaye yatrm gereklemitir. Bu ilgiye rnekolarak, BAEnin lider konut/inaat firmalarndan olan Sorouh Real Estatein 2007 ylnda hayata geirdiive 450 milyon dolarlk bir yatrmla toplam 2300 haneli konut projesi saylabilir.Turizm projeleri de inaat sektrndeki gelimede nemli rol oynamaktadr. Plan Azur (toplam 6 milyarDolar), Gulf Finance House beach resorts (1,4 milyar Dolar), Tanger ehrindeki Qatari Diar residentialand tourist complex (660 milyon Dolar) ve Rabat Bouregreg projesi (toplam 4 milyar Dolar) gibi byklekli turizm yatrm planlar bata krfez lkeleri sermayesi olmak zere uluslararas inaat ve yatrmfirmalarnn lkeye ilgisinin artmasna neden olmaktadr.Ancak lkedeki byk konut ve yerleim blgesi projelerinin en nemli yatrmcs olan Krfez lkeleripiyasalarnda ekonomik alanda yaanan gelimeler bu projelerin gelecei konusunda tereddtleryaanmasna neden olmaktadr.2010 yl Btesinde ngrlen yatrm projeleriYeni kabul edilen 2010 yl btesinde alt yap yatrmlar iin bir aksiyon plan oluturulmutur. Bunagre Ulatrma Bakanl 6,3 milyar, Enerji Bakanl 4,7 milyar Dirhem kredi temin etmilerdir(srasyla yaklak olarak 600 ve 400 milyon Euro). Alnan krediler ncelikle otoyollarntamamlanmasna ve limanlarn gelitirilmesine harcanacaktr.Ulatrma projeleri: Bu alandaki en nemli yatrm projelerinin banda demiryollar gelmektedir. lkolarak lkenin kuzeyindeki Tanger ehri ile bu ehrin yaknnda bulunan Tanger MedLojistik/Liman/Serbest blgeleri arasnda demiryolu hatt ve Kazablanka-Tanger hattnda inaasplanlanan hzl trenin alt yap almalarnn tamamlanmas planlamaktadr.Otoyollar: lkenin ksmen zerk otoyol idaresi olan ADM irketinin sermaye yapsna 1,1 milyar Dirhem(100 milyon EURO) ile katkda bulunarak otoyol projelerine ilave kaynak yaratmas bte kanunu ilengrlmektedir. Bu karar 2008-2012 dnemde yaplmas planan 31,6 milyar Dirhemlik yatrmprojesinin 2010 ylndaki ayan tekil etmektedir. Bu programn temel hedefi 2011 ylna kadar lkede1.417 kmlik bir otoyol a oluturmaktr. Buna ilave olarak Rabat-Kazablanka arasndaki yolun hatakarlmas ve evre balant yollarnn tamamlanmas (toplam 383 km) ngrlmektedir. Ancak buprojelerin ihale sreleri tamamlanmtr.Limanlar: Liman projelerine de 2009 ylnda 252 milyon, 2010 ylnda ise 800 milyon Dirhem kaynakayrlmtr. lkenin muhtelif blgelerinde enerji tesisi limanlar ve mevcut kapasitenin arttrlmasprojeleri ngrlmektedir.Barajlar: 2010 yl su kaynaklarnn yeniden ele alnarak deerlendirilecei ve yeni bir stratejininbelirlenecei yl olacaktr. Bu erevede Fez ehri yaknlarnda 1,2 milyar Dirhemlik iki ayr baraj yapmngrlmektedir. Bu projeye ilave olarak yine ayn blgede 47Mm3lk bir su reglasyonu salayacakyeni bir baraj inaat ile inaas devam eden barajn (Moulay Bouchta, Mazer, Martil) tamamlanmasngrlmektedir.

6 / 36



Enerji: 2010 ylnda lkenin en byk yatrm fonu olan HassanII fonu desteiyle yeni enerji yatrmajansnn kurulmas karar alnmtr. Bu kurumun gerekletirecei en nemli proje ise TarfayaRzgar Enerjisi Park, Jorf Lasfar Termik Santralinin tevsii ile Safi Termik Santrali yatrm olacaktr.lkenin 2010 yl iin yenilenebilir enerji kaynaklarn paynn yzde 10a kartlmas toplam retimmiktarnn 1.000MW seviyesine ulatrlmas hedeflenmektedir. Bu erevede zellikle rzgar enerjisiyatrmlarnn nmzdeki dnemde hz kazanmas beklenmektedir.nceki dnemlerde balatlan yatrm projeleriYollar ve Otoyollar :

- 2010 yl iin hedeflenen 1500 kilometrelik otoyol ann son 533 kmlik Marake-Agadir ve Fes-Oujdaksm ile tamamlanmas programlanmtr. (2008-2010 dnemi iin proje maliyetinin 15,6 milyarDirhem olmas beklenmektedir.)- Ayrca, toplam 380 kmlik Beni-Mellal otoyolu ve mevcut Rabat-Kazablanka Otoyolunun geniletilmesialmas. (2008-2012 dnemi iin yaklak 15 milyar Dirhem).- Akdeniz ky eridinin 2011 ylna kadar turizme almas program erevesinde sahil yolunun 120kmLik Jebha-Tetouan ksmnn tamamlanmas. (2008-2011 dnemi iin bteden toplam 2,4 milyarDirhem tahsis edilmitir.)- Ky yollarnn slah erevesinde ve krsal alanda yerleik halkn yzde 80ine eriim salayacak olan2012 ylna kadar 15.500 km ky yolu yapm. (2008-2011 dnemi maliyetinin 8 milyar Dirhem olmasbeklenmektedir.)Demiryollar : Toplam 41 milyar Dirhem tutarndaki bir proje dahilinde 2008-2012 dneminde;- 2005-2009 be yllk kalknma plannda yer alan Taourirt-Nador tren yolu hattnn geniletilmesi,Tanger Med liman tren yolu hatt inas, iki katl yeni tren alm gibi projeler yannda,- Mevcut Kazablanka-Kenitra tren yolu hattnn yeni alt yap yatrmlar ile gncelletirilmesi,- lk 200 kmlik Kenitra-Tanger ksmnn inasna 2009 yl iinde balamak zere Kazablanka-Tangerhzl tren hattnn hayata geirilmesi (20 milyar Dirhem) projelerinden olumaktadr.Limanlar : lkenin olduu kadar Bat Akdenizin en nemli liman projelerinden olan Tanger-Medinaatna 2012 yl hedefi dahilinde devam edilecektir. Buna gre; 2008 ylnda birinci ksm konteynrliman tamamlanm olup, yine 2008 ylnda balanan ikinci ksm liman inaatnn da 2012 ylna kadartamamlanmas hedeflenmektedir.lke ekonomisi asndan byk nem tayan Tanger-Med projesine ilave olarak;- Mevcut Kazablanka limannn 2010 ylna kadar iki konteynr terminali ilavesi ile geniletilmesi. Limankapasitesine 900.000 konteynrlk bir ilave getirecek olan projenin 712 milyon Dirheme tamamlanmasbeklenmektedir.- Zenata blgesinde 26 hektarlk bir alanda konteynr depo alanlar oluturulmas projesi.- Mar Chica lagnnde 2010 ylna kadar 245 milyon Dirhem tutarnda balklk ve elence limaninaas projesi. - Ulusal Liman daresinin sorumluluundaki limanlarn 2008-2012 dnemde bakm onarm almalar.(1,1 milyar Dirhem)

Havalimanlar :- Kazablanka havalimannn nc bir pist ilavesi ve yeni yolcu terminali inas yoluyla gelitirilmesikonusu projelendirilmitir. Buna gre 10 milyon ilave yolcu kapsitesine cevap vermek ve 100.000m2alanda hizmet verilmesi planlanmaktadr. Proje dahilinde ikinci terminal blm devreye girmi olup23.257m2 ulaan eski birinci terminalin 556 milyon Dirhemlik bte dahilinde yeniden dzenlenmesihedeflenmektedir.- Marake havalimanna 50.000m2lik yeni terminal binas inaas projesi. - Oujda-Angad havaalann yeni bir terminal binas ilavesi projesi.Konut Projeleri: Hkmetin lkedeki konut ihtiyacna cevaben uygulamaya koyduu plan dahilinde;- Arz ve talep arasndaki dengenin salanmas,- Konut ann kapatlmas,- Yeni konut retim tekniklerinin gelitirilmesi hedeflenmektedir.Bu erevede bir yandan yllk konut retiminin arttrlmas hedeflenirken dier yandan da ylda 50.000gecekondunun salkl konutlara dntrlmesi planlanmtr.lkemizdeki TOK benzeri bir kamu inaat ynetim ve idare birimi olan Al Omrane irketininynetimindeki projeler dahilinde yukardaki hedeflere ulalmas maksadyla;- 140.000 Dirheme mal olacak ucuz konut projelerine hz vermitir. Bu konuda son olarak Aralk 2009tarihinde alan ihale ile Kazablanka ehir yaknnda toplam 107 hektarlk bir alan yatrmclara tahsisedilecektir.- Yeni uydu kentler hayata geirilmektedir. Bunlarn en nemli iki tanesi 1.200 hektar alandaki 300.000konutluk Marake yaknndaki TAMANSOURT uydu ehri ve 1.000 hektarlk 110.000 konutluk Rabatyaknndaki TAMESNA ehirleridir. Bunlara ilave olarak Kazablanka ve Fes ehrinde daha kk lekliuydu kent projelerinin de inas devam etmektedir.- Kamu alanlarnn zel mteahhitlik firmalarna tahsisi devam etmektedir.TEKNK MAVRLK SEKTRTeknik mavirlik sektr Fasn Fransz etki blgesindeki bir lke olmas nedeniyle genelde franszfirmalar veya Fransz ortaklklar kontrolndedir. lkedeki inaat standartlarnn da Fransz mevzuaterevesinde belirleniyor olmas, ihale dosyalarnn ilgili idareler tarafndan franszca olarak talepedilmesi fransz mavirlik firmalarnn etkisinin artmasna neden olmaktadr.

7 / 36


Fas lke Raporu

Dolaysyla nemli bir franszca ve fransz ihale sistemi bilgisi (ihale dosyalarnn hazrlanmasnda,teknik dzenlemeler... vb) alt yapsna sahip olmayan yabanc irketlerin lkede baarl olma ansolduka azdr.

Turizm

Turizm lkenin nemli gelir ve istihdam kaynaklarndan biridir. Fransa Almanya, spanya, ngiltere,talya ve ABD en nemli mterilerdir. Bu sektrde gelir genel olarak artan bir eilim ierisinde olup;yabanc yatrmlarn ekilmesi konusunda hkmet ciddi almalar yrtmektedir. Turizm sektrndehali hazrda Fransz, ngiliz, Suudi, Alman ortak yatrmlar bulunmaktadr. Ancak sektr politikkrizlerden etkilenmeye aktr. Son dnemde lkeyi ziyaret eden batl turist saysnda d grlmesine karlk lkeye Araplkelerinden gelen turist saysnda art grlmektedir.Hkmet, turizm sektrnn gelitirilmesi iin 10 yllk bir plan aklamtr. Bu plan ile, 2020 ylnakadar lkeyi ziyaret eden turist saysnn 18,6 milyona kartlmas hedeflenmektedir. Dier hedefler;200.000 yeni yatak kapasitesi yaratlmas, turizm gelirlerinin 16,6 milyar $a kartlmas ve sektrde470.000 yeni istihdam salanmasdr.

Ulatrma ve Telekomnikasyon Altyaps

lkedeki en byk liman Kasablanka Limandr. Hidrokarbon ihracatnn tamamna yakn ksmburadan yaplmaktadr. Tangier liman Kasablancadan sonraki en byk liman konumundadr. Fasta 12 adet havaalan bulunmaktadr.

Haberleme sektr, istihdam imkanlar ve zel sektrn bymesine salad katk asndan umutvaad etmektedir. Cep telefonu talebi ok yksektir. Bu sektrn rekabete almas ve liberallemesiynndeki almalar yatrmclara gven vermektedir.

Enerji

Fas 2020 ylna kadar doal gaz tketimini ylda 5 milyar m3e karmay hedeflemektedir. Sz konusugazn svlatrlm doal gaz olmas (LNG) ve bu ihtiyac karlamak zere LNG terminallerinin inaasplanlanmaktadr.Fasn halihazrda doal gaz retimi ylda 50 milyon m3tr. Fasta Ghrab Basin ve Meskala blgelerindeaz miktarda doalgaz retilmektedir. lkenin doalgaz rezervleri ortalama 100 milyar ft3 civarndadr.Fas Enerji Bakan, 2020 ylnda Fasn enerji ihtiyacnn %25inin doalgazla karlanacan aklam,bu erevede sz konusu doalgazn nemli blmnn ithal LNG olacan, bu kapsamda ithalatnyerel ve uluslararas yatrmclarn kuraca LNG terminalleri kanalyla gerekleeceini ifade etmitir.Gney Afrikal Energy Africa (%64), sveli Taurus Oil (%11) ve Onarep(%25) Agadirin gneyinde yeralan Tiznit Offshore I, II, III sahalarnda petrol arama ve retim lisans iin sekiz yllk bir lisans hakkalmtr.Fasn tek rafineri irketi olan Samir Petrol Firmasna bal lkenin iki rafinerisinden biri olanMohammadia Rafinerisinin iyiletirme ve onarm almalar devam etmekte olup, son aamasnagelinmitir.Fas, Jeradada bulunan maden ocaklarnda kmr retmektedir; ancak kmr ihtiyacnn byk ksmnAmerika, Kolombiya ve Kuzey Afrikadan karlamaktadr. Kmr arlkl olarak Mohammedia ve JorfLasfar blgelerindeki enerji tesislerinde kullanlmaktadr. lkenin elektrik ihtiyac her yl ortalama %7artmaktadr.

Bankaclk

Fas'ta Wafa Bank'n 2003 yl sonunda Fas Ticaret Bankas (La Banque Commerciale du Maroc) ilebirleerek Attijariwafa Bank adn almasndan sonra bankaclk sektrnde ticari banka olarak 18 bankafaaliyet gstermektedir. Birlemeden sonra 450'ye yakn ube ile Attijariwafa en byk bankakonumuna gelmitir. Onu Halk Bankas olarak kabul edilecek Credit Populaire du Maroc ve Fas DTicaret Bankas (Banque Marocaine du Commerce Exterieur-B.M.C.E) izlemektedir.

Dorudan Yabanc Yatrmlar

Dorudan Yabanc Yatrmlarn Grnm

lkeye yaplan dorudan yabanc yatrmlarda art gzlemlenmektedir. En fazla yabanc yatrm ekenalanlar turizm, gayrimenkul, telekomnikasyon, ulam ve sanayi sektrleridir. Fransa en nemli

8 / 36



yatrmc lkedir. Dier nemli yatrmc lkeler spanya, Birleik Arap Emirlikleri ve ngiltere veAlmanyadr.

Moroccon Investment Development Agency (AMDI), Sanayi Bakanlna bal bir kurum olup, yatrmteviklerinden sorumludur.

Yatrm sistemi liberal olup, pek ok sektr zel yatrma aktr. Bununla birlikte, devletin tekel olduufosfat retimi, atk ynetimi, toptan sebze meyve datm, yerli ve yabanc yatrmcya kapaldr.Yatrmlarla ilgili olarak Fas makamlarnca son dnemde klasik hukuki uygulamalar erevesindeformalitelerin olabildiince azaltld bir sistem uygulamaya konulmutur.

2002 Austos ayndan bu yana ise; Fas'n farkl yrelerinin gelitirilmesi ve yatrmlarn tevikiamacyla, irket kurulularnda idari prosedrlerin sadeletirilmesi grevini stlenen 'Blgesel YatrmMerkezleri' hayata geirilmitir. Toplam 16 blgeye yaylm olan bu ajanslarda tek gieden irketkuruluu gerekletirilebilmektedir.

Fas'ta yatrm imkanlarna ilikin olarak ayrntl bilgi alabilmek iin http://www.invest.gov.ma/ websayfalarnn ziyaret edilmesi faydal olacaktr.

lkedeki Serbest Blgeler (zel Ekonomik Blgeler)

Fas'da mevcut durum itibariyle sadece Tangiersde bir adet serbest ihracat blgesi (free export zone)bulunmaktadr. Burada faaliyet gstermek isteyen firmalarn tarm sanayi, tekstil, deri, kimyasalrnler, metal rnler, mhendislik, elektrik-elektronik sanayi ya da belirtilen sektrlerle ilgili hizmetlersektrlerinden en az birinde itigal etmesi ve retiminin byk ounluunu ihra etmesigerekmektedir. Tangiers Serbest hracat Blgesinde 400 civarnda firma faaliyette bulunmaktadr.Serbest hracat Blgesinde yer alan firmalar pek ok vergi avantajndan yararlanabilmektedir.

lkede Kurma Mevzuat

Fasn fransz etki blgesi iinde kalan bir Arap/Afrika lkesi olmas nedeniyle tm mevzuat ve devletdairelerinde geerli olan dil Franszca ya da Arapadr. Bu nedenle lkede ingilizce bir kaynak bulmakson derece zordur. Dolaysyla lkede faaliyette bulunan firmalarmzn da stlendikleri projelerdencelik verdii zere, ihalaler alannda ya da vergi tahakkukuna neden olacak bir faaliyettebulunmadan nce bu iki dilden en az birini bilen personel istihdam byk nem tamaktadr.Vergi Sistemi: lkenin vergi sistemi dolayl ve dolaysz vergilerden olumaktadr. Dolaysz vergilerinbanda gerek kii vergi mkelleflerinden alnan gelir vergisi gelmektedir. cretlerden, serbest meslekgelirlerinden, gayrmenkul irat gelirlerinden ve tarmsal retim gelirlerinden alnan gelir vergisindebaremler aadaki gibidir;0 - 28 000 Dirhem gelir %0 gelir vegisi 28 001 - 40 000 Dirhem gelir %1240 001 - 50 000 Dirhem gelir %2450 001 - 60 000 Dirhem gelir %34 60 001 - 150 000 Dirhem gelir %38150 000 Dirhem zeri gelir %40.cret zerinden alnan vergilerde renci burslar, gda yardmlar gibi muafiyetler bulunurken, serbestmeslek gelirlerinden alnan vergilerde Tanger Serbest Blgesinde yerleik firmalarn gelirleri, ihracatfirmalarn ilk be yllk gelirleri gibi muhtelif muafiyet uygulamalar bulunmaktadr. Gayrmenkul iratgelirlerinin de ayn ekilde yzde 40lk blm vergi matrah hesabnda dikkate alnmamaktadr.Dier bir dolaysz vergi tr tzel kii vergi mkelleflerinden tahsil edilen kurumlar vergisidir. Genelvergi oran 2009 yl iin yzde 30dur. Bankalar ve finans kurumlar iin bu oran yzde 37 olarakbelirlenirken, farkl durumlar iin deien vergi oranlar tespit edilebilmektedir. rnein yurt dndayerleik irketlerin lkede gerekletirdikleri faaliyetlerden i akdine bal olarak yzde 8lik maktu birvergi tahsilat yaplmaktadr. Hizmetler iin ise yzde 10 orannda bir kaynakta kesinti sz konusuolmaktadr.Bu vergilere ilave olarak lkede mesleki faaliyette bulunan herkesten yerli-yabanc, zel veya tzel kiiayrm gstermeksizin tahsil edilen yeri Rsumu (Tax Professionelle-T.P.) adl ilave bir vergibulunmaktadr. Szkonusu rsum, mesleki faaliyetin yapld iyerinin yllk kira bedeli zerindenhesaplanmaktadr. Oranlar kira bedeli byklne bal olarak; birinci kategori iin yzde 30, ikincikategori iin yzde 20, nc kategori iin yzde 10 olarak tespit edilmitir. Kategoriler her yl iinarsa bedeli, bina maliyeti gibi unsurlar zerinden hesaplanmaktadr.lkede uygulanan en nemli dolayl vergi tr KDVdir. Genel KDV oran yzde 20dir. ay, tereya gibibaz gda rnleri ile elektrik, gne stclar gibi baz kalemlerde bu oran yzde 14tr. Geni tketimkalemleri iin (su, ilalar, okul malzemeleri vb.) yzde 7lik ikinci bir indirimli tarife mevcuttur.irket KuruluuTicari bir faaliyette bulunabilmek iin Fas'ta kurulabilecek irket yaplar farkllk gstermekte olup,anonim ve limited irket kurulular en ok rastlanlan irket trleri olarak belirlenmektedir. Tmirketlerin hukuki kurulu sistemlerine ilikin olarak bilgi iin http://www.rabatinvest.ma/ websayfasndan bilgi alnabilmektedir.Bu konuda dikkat edilmesi gereken en nemli hususlardan biri; Trk firmalarnca Fas makamlarna

9 / 36


Fas lke Raporu

sunulacak belgelerin geerli olabilmesi iin, gerekli imza ve mhr tasdiklerini tamalardr. Buerevede Trk makamlarndan alnan ve Fas makamlarna sunulacak belgelerin;- T.C.Dileri Bakanl'nn imza-mhr tasdiki veya Trkiye'de Valiliklerden alnacak 'Apostil' tasdikinesahip belgelerin, bilahare T.C Rabat Bykelilii Konsolosluk ubesinde tasdik ettirilerek, Fas Dilerive birlii Bakanl imza ve mhr tasdikine sunulmasveya-T.C.Dileri Bakanl'nn imza-mhr tasdiki veya Trkiye'de Valiliklerden alnacak 'Apostil' tasdikinesahip belgelerin, Fas'n Ankara Bykelilii'nden imza ve mhr alnmasn takiben Fas Dileri vebirlii Bakanl imza ve mhr tasdikine sunulmas gerekmektedir.

Yatrmlara Salanan Tevikler

Yabanc yatrmclara salanan vergi ve benzeri avantajlar ise genel olarak;- 27 milyon Euro zerindeki dorudan yabanc sermaye yatrmlarna, 250den fazla kii istihdamedilmesi, teknoloji transferi yaplmas ve evrenin korunmasna katk salamas kaydyla devlettarafndan arsa bedelinin yzde 20si ve toplam yatrmn yzde 5ine kadar altyap yatrm teviisalanmaktadr.- Belirli sektrlerde yaplan (tekstil-hazrgiyim, otomotiv yedek para, elektronik, nanoteknoloji,mikroelektronik/biyoteknoloji, uak ve havaclk sektrleri) 5 milyon Dirhem (yaklak 500 bin Euro)zerindeki yatrmlarda ise makine ve tehizatn da asgari 2,5 milyon Dirhem tutmas kaydyla HassanII adl kamu fonundan destek salanmaktadr. Bu destek, yatrmn toplam bedelinin yzde 10unu ve20 milyon Dirhemi amamak kaydyla, retim tesisi bedelinin yzde 30u ve makine ve techizatnyzde 10unun karlanmasndan olumaktadr.- Kalknmada ncelikli belirli blgelerde yaplacak ihracata ynelik yatrmlar iin be yl sreyle gelir vekurumlar vergisinde yzde 50 indirim uygulanmaktadr.Son olarak, lkedeki, yatrm ortamna ilikin bir fikir vermesi asndan 2010 ylnda Dnya Bankastarafndan yaplan i yapma kolayl endeksinde (to ease of doing business) Fas, 178 lke arasnda114ncu srada yer almtr. lkemiz bu sralamada 60ncu srada yer almaktadr.

Oturma ve alma zinleri

Uluslararas szlemeler ve Uluslararas alma Brosu (Bureau International du Travail) tavsiyekararlar erevesinde Fas gnn koullarna uygun bir alma Yasas kabul etmitir. Yabanclar iin alma vizesi ile ilgili olarak; alma Bakanl nezdinde izin bavurusunda bulunulmasgerekmektedir. alma izinleri genel olarak 1 yl ile yl arasnda deimekte olup, yenilenmelerikonusunda kontratn bitim tarihinden nce iveren tarafndan iznin uzatlmas talebinde bulunulmasgerekmektedir. Fas Calma Bakanl Sitesinden http://www.emploi.gov.ma/ ayrntl bilgi alnabilmektedir.Fas'ta yabanclar iin 1 yl sreyle verilen ve her yl yenilenen oturum iznini alabilmek iin; Fas almaBakanlndan alnm alma iznine sahip olmak veya Fas kurallarna gre kurulmu bir firma sahibiolmak veya bir Fas'l ile evli olmak koullarndan en az birinin yerine getirilmi olmas gerekmektedir.

D Ticaret

Genel Durum

lke ithalatnda sanayi rnleri ncelikli sradadr. En fazla ithal edilen rnler ham petrol, petrolyalar, makine ve ulam aralar, tekstil rnleri ve kimyasallardr. Avrupa Birlii Fasn en nemliticaret orta konumundadr. thalatn yaklak yars ve ihracatn % 70ten fazlas Avrupa Birlii lkeleriile yaplmaktadr. Fransa en nemli tedariki lke konumunda olup spanya ikinci en byk tedarikidir.Fransa ayn zamanda Fasn en fazla ihracat gerekletirdii lkedir.

Fas d ticareti kolaylatrc tedbirleri uygulamaya koymaktadr. rnein gmrk prosedrleri 2009 ylHaziran ayndan itibaren bilgisayarl online sisteme gemi durumdadr.

thal edilen rnler iin gmrk vergileri dnda % 0,25 orannda ithalat vergisi ve % 20ye kadarKatma Deer Vergisi uygulanmaktadr.

Fas d ticaret rejimini liberalletirmeye devam etmektedir. 2009 ylnda klan Finans Yasas sanayirnlerinin gmrk vergilerinde indirime giderek 2009 ylnda maksimum % 35 olan sanayi rnlerigmrk vergisini 2012 ylna kadar % 25e indirmeyi amalamaktadr.

10 / 36



lkenin D Ticareti

2008a 2009a 2010b 2011b

hracat 20,3 13,9 14,4 16,2

thalat 42,3 33 34,1 35,6

Ticaret Hacmi 62,6 46,9 48,5 51,8

Ticaret A - 22 - 19,1 - 19,7 - 19,4

a. Gerekleen b. Tahmini

Kaynak: Economist Intelligence Unit

D Ticaret Gstergeleri (Milyar Dolar)

hracatnda Balca rnler

GTIP rn AdhracatDeeri

2006

hracatDeeri

2007

hracatDeeri

2008

hracatDeeri

2009TOPLAM Tm rnler 12 531 14 607 20 306 13 938

8544 zole edilmi tel/kablo 841 991 1491 1216

2809 Dfosfor pentaokst; fosfork ast vepolfosfork astler 995 1076 2977 1001

6204 Kadn/kz cocuk cn takm, takm elbse,ceket vs. 893 963 963 931

2510 Tab kalsyum; tab alumnyum kalsyumfosfat ve fosfatl tebesr 545 712 2306 643

1604 Hazrlanms/konserve edlms balklar;balk yumurtas ve havyar 479 477 590 603

3105 Azot, fosfor ve potasyum gb; k/ucununkarsmlar 397 62 926 573

8541 Dotlar, transstorler vb. Yar letkenler,pezo elektrk krstaller 716 697 588 487

6203 Erkek/erkek cocuk cn takm, takmelbse, ceket vs. 52 558 516 436

0307 Yumuakalar 365 447 585 423

0805 Turuncgller (taze/kurutulmus) 27 267 42 281

2710 Petrol yaglar ve btumenl mnerallerdenelde edlen yaglar 23 325 436 281

0702 Domates 12 204 27 255

6109 Tsort, fanla, dger c gym esyas (orme) 311 359 292 239

6403 Ayakkab; yuzu der, taban kaucuk,plastk, tab, sun vb kosele 153 194 21 216

6206 Kadn/kz cocuk cn gomlek, bluz, vs. 245 210 248 195

6110 Kazak, suveter, hrka, yelek vb. Esya(orme) 19 178 183 191

2707Yuksek scaklkta taskomuru katrannndamtlmasndan elde yaglar ve dgerurunler

240 226 413 175

6211 Kadn/kz cocuk cn spor, kayak veyuzme kyafetler vb gym esyas 304 21 213 173

6104 Kadn/kz cocuk cn takm elbse, takm,ceket, panolon vs. (orme) 76 143 127 168

8803 Balon, hava gems, planor vb. Dger havatastlarnn aksam ve parcalar 16 28 68 146

2005 Dger sebzeler (srke/asetk astten baskausulde hazr. Konserve) (dondurulmams 99 110 165 140

6212 Sutyen, korse, korse kemer, pantolonasks, corap bag, jartyer 148 176 174 137

0302 Balk (taze/sogutulmus) 127 148 151 131

3103 Fosfatl mneral/kmyasal gubreler 117 247 497 127

6205 Erkek/erkek cocuk cn gomlek 116 14 126 122

hra Ettii Balca rnler (Milyon Dolar)

11 / 36


Fas lke Raporu

0306 Kabuklu hayvanlar 105 15 137 117

8536 Gerlm 1000 voltu gecmeyen elektrkdevres techzat 51 65 8 116

6202 Kadn/kz cocuk cn ds gym 55 88 105 114

0303 Balklar (dondurulmus) 67 67 103 109

7106 Gumus (ham/yar slenms, pudra halnde) 80 87 111 107

8704 Esya tasmaya mahsus motorlu tastlar 19 21 31 102

0708 Baklagller (taze/sogutulmus) 73 111 125 101

0406 Peynr ve lor 98 98 95 95

7404 Bakr hurda ve dokuntuler 88 103 97 92

2301 Et, sakatat, denz hayvan vs. (yemeyeuygun olmayan) unu, pellet, kkrdaklar 41 33 69 91

6406 Ayakkab aksam, c taban, topukrampas, getr, tozluk, dolak vb 77 94 10 79

8538 Elektrk kontrol/dagtm cn tablo,konsollar, masalar vb. Dger mesnetler 94 101 108 75

0709 Dger sebzeler (taze/sogutulmus) 51 81 94 73

2106 Tarfenn baska yernde yer almayan gdamustahzarlar 15 15 18 72

7210 Demr/celk yass mamul, kapl, svanms(600mm. Den gens) 143 142 143 69

Kaynak: International Trade Center (www.intracen.org/mat)

thalatnda Balca rnler

GTIP rn AdthalatDeeri

2006

thalatDeeri

2007

thalatDeeri

2008

thalatDeeri

2009TOPLAM Tm rnler 23 298 31 650 42 322 33 032

2710 Petrol yaglar ve btumenl mnerallerdenelde edlen yaglar 894 1 391 2 531 2 252

2709 Ham petrol (petrol yaglar ve btumenlmnerallerden elde edlen yaglar) 2 866 3 217 3 983 2 139

2711 Petrol gazlar ve dger gazlhdrokarbonlar 861 1 171 1 611 1 247

8703 Otomobl 792 1 072 1 435 1 182

1001 Bugday ve mahlut 352 1 129 1 614 683

2701 Taskomuru; taskomurunden elde edlenbrketler, topak vb. Kat yaktlar 315 390 667 491

2716 Elektrk enerjs 0 0 429 463

7207 Demr/alasmsz celkten yar mamuller 433 386 782 461

8708 Kara tastlar cn aksam, parcalar 136 232 378 447

1701 Kams/pancar seker ve kmyaca safsakkaroz (kat halde) 262 241 289 425

8802 Dger hava tastlar, 317 144 210 400

8525Radyo/televzyon yayn cn vercchazlar; televzyon, djtal, goruntukaydedici

313 442 432 398

8544 zole edilmi tel/kablo 429 652 684 396

8474 Toprak, tas, metal cevher vb. Ayklama,eleme vb. Icn makneler 163 162 345 389

8471 Otomatk blg slem makneler, unteler 314 34 401 365

1005 Msr 222 447 530 358

8704 Esya tasmaya mahsus motorlu tastlar 25 451 570 347

thal Ettii Balca rnler (Milyon Dolar)

12 / 36



8701 Traktrler 162 242 399 35

1507 Soya yag ve fraksyonlar (kmyasalolarak degstrlmems) 217 299 485 3

3004 Tedavde/korunmada kullanlmak uzerehazrlanan laclar (dozlandrlms) 213 26 301 33

4407 Uzunlamasna keslms, bclms agac;kaln >=6 mm 257 361 374 315

8429 Dozerler, greyder, skreyper, ekskavator,kureyc, yukleyc vb. 155 214 342 294

3901 Etlen polmerler (lk sekllerde) 240 330 372 285

8541 Dotlar, transstorler vb. Yar letkenler,pezo elektrk krstaller 326 444 393 254

7208 Demr/celk scak hadde yassmamuller-genslk 600mm. fazla 291 359 603 242

6006 Dger orme mensucat 14 178 190 213

8479 Kendne ozgu fonksyonlu makne vechazlar 132 209 210 213

7408 Bakr teller 138 198 200 192

8528 Televzyon alclar, vdeo montorler veprojektorler 12 156 19 189

5209 Pamuk men (dokuma %85 < pamuklu200g/m2 den fazla) 269 295 267 188

8803 Balon, hava gems, planor vb. Dgerhava tastlarnn aksam ve parcalar 16 102 104 182

4011 Kaucuktan yen ds lastkler 84 15 185 182

9403 Dger moblyalar vb. Aksam, parcalar 81 112 150 175

5208 Pamuk men (agrlkca %85 ve fazlapamuk m.kare 200gr) 197 209 219 173

8418 Buzdolaplar, dondurucular, sogutucular,s pompalar 102 137 199 167

2503 Her nev kukurt (sublme, prespte vekollodal kukurt harc) 242 34 1608 166

8517 Tell telefon-telgraf cn elektrkl chazlar 127 186 210 159

8411 Turbojetler, turbo-propeller, dger gazturbnler 5 99 228 158

8409 Icten yanmal, pstonlu motorlarnaksam-parcalar 40 120 188 158

1201 Soya fasulyes 107 203 190 142Kaynak: International Trade Center (www.intracen.org/mat)

Balca lkeler tibar ile D Ticareti

hracatlar thalat Deeri 2006 thalat Deeri 2007 thalat Deeri 2008 thalat Deeri 2009

Fransa 3 840 5 008 6 355 5 181

spanya 2 692 3 299 4 732 3 983

in 1 260 1 856 2 407 2 580

ABD 1 041 1 930 2 163 2 352

talya 1 503 2 036 2 817 2 155

Almanya 1 089 1 508 1 973 1 794

Suudi Arabistan 1 588 1 747 2 833 1 433

Rusya 1 075 1 571 2 116 928

Hollanda 504 991 890 790

Brezilya 459 555 715 75

Trkiye 551 721 957 600

Balca lkeler tibar ile thalat (Milyon Dolar)

13 / 36


Fas lke Raporu

Cezayir 446 791 981 702

Irak 4 8 484 643

ngiltere 485 851 1173 638

Belika 498 572 667 521

Japonya 405 524 743 504

G. Kore 328 450 528 491

sve 343 495 571 428

Hindistan 184 314 353 40

Kanada 171 257 4 398

Portekiz 291 38 522 384

Msr 209 342 409 374

Ukrayna 250 21 274 26

Beyaz Rusya 4 12 0 261

svire 248 246 28 3

Tunus 134 203 244 228

Yunanistan 55 68 121 19

Arjantin 289 459 769 190

Tayland 60 128 189 182

BAE 149 158 244 181

Finlandiya 137 212 332 177

rlanda 137 145 181 168

Romanya 99 127 181 162

Gney Afrika 233 306 315 152

Venezuela 34 52 132 142

Polonya 159 166 410 139

Kolombia 1 59 4 1

Avusturya 90 125 175 118

Tayvan 70 100 119 109


thalatlar hracat Deeri 2006 hracat Deeri 2007 hracat Deeri 2008 hracat Deeri 2009

Fransa 3 564 4 081 4 104 3 427

spanya 2 609 3 032 3 633 2 951

Hindistan 54 555 1 372 741

talya 617 745 947 646

ABD 244 346 794 457

ngiltere 752 754 698 457

Almanya 344 360 526 432

Hollanda 341 375 477 375

Brezilya 287 468 98 298

Belika 4 36 676 250

svire 158 168 274 227

Sngapur 1 29 295 214

Pakistan 119 111 475 193

Trkiye 173 198 360 234

Rusya 151 183 299 172

Portekiz 221 258 219 169

Balca lkeler tibar ile hracat (Milyon Dolar)

14 / 36



Japonya 100 157 232 162

in 11 112 163 151

Cezayir 55 75 114 130

Msr 4 41 5 107

Yunanistan 78 195 117 103

Senegal 55 72 107 86

Tunus 92 81 91 83

Tayvan 5 8 1 80

'Ekvator Ginesi 19 4 62 79

Avusturya 4 47 77 7

Arjantin 62 43 5 55

Suriye 44 39 45 5

G. Kore 36 39 75 51


D Ticaret Politikas ve Vergiler

D Ticaret Politikas

thalat ve ihracata ilikin serbestlik politikalarn hayata geiren 1989 tarihli D Ticaret'e ilikinKanunun yansra, 1994 ylnda Dnya Ticaret rgt'ne ye olmas Fas'n da alma srecine ivmekazandrmtr. Gmrk tarifelerinin azaltlmas konusunda nemli bir yol kateden lkenin 1982 ylnda% 400'ler seviyesinde olan ortalama gmrk vergisi oranlar 2002 ylndan itibaren her yl daha daliberal hale getirilmektedir. 2009 yl banda uygulanmaya balayan yeni dzenleme erevesindesanayi rnlerinde tm gmrk vergileri yedi oranda toplanmtr (% 10, % 15,3, % 17,5, % 21,9, %25, % 32,5 ve yzde 40). Bu oranlar 2012 ylnda yzde 2,5 ila 25 arasnda kalan toplam drt anavergi grubuna indirilecektir.

D Ticarete ilikin 13-89 sayl Kanun erevesinde yer alan hkmler erevesinde kamu gvenlii,kamu ahlak, insan sal, hayvanlarn, bitkilerin veya evrenin korunmas amacna ynelik tedbirler,sanatsal tarihi ve arkeolojik deer tayan eyann korunmas ve lkenin mali durumunda ortayakacak deiiklikler sakl tutulmak kaydyla ve belli miktar kstlamalarna tabi tutulan rnler dndatm rnlerin Fas'a ithalat serbesttir. thalat usullerine ilikin olarak Fas D Ticaret Bakanl'nnkonuya ilikin bilgi notuna http://www.mce.gov.ma/Guide/doc_guide/PROCEDURES_Imp.pdf internetadresinden eriim salanabilmektedir.

Trkiye-Fas Serbest Ticaret Anlamas 7 Nisan 2004 tarihinde imzalanm ve 2006 ylnda yrrlegirmitir. Sanayi rnleri ihracatmz 10 yllk bir gei sreci sonunda sfrlanacaktr. Anlamann tammetni iin tklaynz.

Fas, ticaret anlamas imzalad lkelere karlklk esasna dayal olarak tercihli muameleuygulamaktadr. rnein, Arap Serbest Ticaret Blgesi Anlamas, Avrupa Birlii ile Serbest TicaretAnlamas, EFTA lkeleri ile Serbest Ticaret Anlamas, ya da BAE, Msr, rdn, Tunus, Trkiye ve ABDile imzalad ikili serbest ticaret anlamalar kapsamnda anlamalara taraf olan lkelere tercihligmrk vergisi oranlar uygulanmaktadr.

D ticaret faaliyetlerinde bulunmak isteyen Fasl firmalarn Ticaret Sicil Kaytlarn yaptrmalargerekmektedir. la ve eczaclk rnleri sadece yetkilendirilmi kurulular tarafndan yaplabilmektedir.thalat yapabilmek iin Fasl firmalarn ithalat izni almalar gerekmektedir. thalat lisanslar TicaretBakanl tarafndan verilmektedir.

Fas, CITES ve Basel Anlamasna taraftr. Dolaysyla, atk rnler veya nesli tehlikedeki trlere ilikinithalat ilgili bakanlklarn yetkilendirmesi ile yaplabilmekte ya da bu rnlerin ithalatna izinverilmemektedir. rnein CITES Anlamasnn 1 numaral ekinde yer alan rnlerin ithalat iin izinalnmas gereken kurum High Commissioner for Water Resources, Forests and Deserficationdr.BASEL Anlamasnn A listesinde yer alan atk rnlerin ithalat yasaklanmtr. B listesinde yer alanrnlerin ithalat ise evreden sorumlu bakanln iznine tabidir.

hracat dokmanlarn byk bir titizlikle hazrlanmas gerekmektedir. Yaplacak ufak bir hata gmrktezaman kayb ya da demenin gecikmesine ya da hi yaplmamasna yol aabilmektedir. thalat ve ihracata konu btn mallar iin Declaration Unique des Marchandises DUM belgesidzenlenmesi gerekmektedir. Baz bitkiler ve hayvansal rnler iin salk belgesi gerekmektedir.thalat lisans numaras btn belgelere yazlmaldr. Dokmanlar, mallardan nce gnderilmelidir. Faksimzalar kabul edilmemektedir. Ancak faks ile gnderilen proforma fatura kabul edilmektedir.

15 / 36


Fas lke Raporu

Tarifeler ve Dier Vergiler

2009 yl Ocak aynda uygulamaya konulan Computerized Online Customs Database - Bilgisayarlaletilen evirimii Gmrk Veritaban sonrasnda gmrk ilemlerinin kolaylat grlmektedir.thalat izinleri sadece gvenlik nedenleri ya da uluslararas anlamalar paralelinde talep edilmektedir.

Son yllarda Fas gmrk vergileri oranlarn aaya ekmektedir. rnein en ok kayrlan lkeler(MFN) iin uygulanan gmrk vergilerinin aritmetik ortalamas 2002 ylndan bu yana % 13,2 oranndadt grlmektedir.

Gmrkler tarm rnleri iin sanayi rnlerine oranla daha yksektir. Sanayi rnlerinde %2,5 ile %35arasnda deien gmrk vergilerine ek olarak %0,25 maliye d ithalat vergisi uygulanmaktadr. Tmbunlarn, toplam deeri katma deer vergisine tabidir. KDV oranlar, %7 ile % 20 arasndadeimektedir. Standart oran %20 olmakla birlikte gaz, elektrik, su, ilalar ve dier temel ihtiyamaddeleri %7lik azaltlm orandan yararlanmaktadr. %14lk KDV oran ise ay, kahve satlarna,banka ve kredi ilemleri, inaat, ulatrma ve otelcilik hizmetlerine uygulanmaktadr.

Fas, son yllarda fiyat kontrolne tabi tuttuu rnlerin listesinde de ksaltmalara gitmitir. Devlet,petrol rnleri gibi sbvansiyon uygulad rnler iin fiyat kontrolleri mekanizmasn kullanmayadevam etmektedir.

rn Standartlar ile lgili Uygulamalar

Fasn teknik standart ve dzenlemeleri ISO, gda rnleri iin Codex Alimentarius ve AvrupaStandartlar zellikle Fransz Standardizasyon Kurumunun (French Standardization Association-AFNOR)uluslararas standartlarna dayanmaktadr.

Fasn standardizasyon kurumu SNIMA sanayi rnlerinin standartlarn belirlemek ve sertifikasyonlarnyapmak ile grevli olup, 7,800den fazla standart hazrlamtr. Bu standartlarn byk ounluuuluslararas ve Avrupa Standartlarna dayanmaktadr.

Trkiye ile Ticaret

Genel Durum

HRACAT THALAT DENGE HACM

2000 70.413 72.983 -2.570 143.396

2001 98.149 38.193 59.955 136.342

2002 138.330 68.314 70.015 206.645

2003 180.779 76.989 103.789 257.769

2004 330.058 105.778 224.280 435.836

2005 370.824 143.231 227.593 514.055

2006 551.377 173.902 377.474 725.279

2007 721.594 198.460 523.134 920.054

2008 957.768 360.519 597.249 1.318.288

2009 600.456 234.729 365.727 835.185

2010 624.319 396.797 227.520 1.021.116

Kaynak: DTM Verileri

Trkiye-Fas D Ticaret Deerleri (1 000 Dolar)

2008 2009 2010

Toplam 957.769 600.456 624.319

7207 Demir/alamsz elikten yar mamuller 276.778 51.427 59.151

7216 Demir/alamsz elikten profil 114.876 71.532 55.461

8703 Otomobil 42.655 27.272 36.728

5209 Pamuk men (dokuma %85 < pamuklu 200g/m2 den fazla) 35.732 23.750 35.132

8418 Buzdolaplar, dondurucular, soutucular, s pompalar 19.629 20.086 21.669

Trkiye'nin Fas'a hracatnda Balca rnler (1000 Dolar)

16 / 36



7214 Demir/elik ubuklar (scak haddeli, dvlm, burulmu, ekilmi) 18.254 15.865 17.710

6006 Dier rme mensucat 12.741 17.961 14.816

8708 Kara tatlar iin aksam, paralar 14.966 15.980 13.673

8711 Motosiklet, mopetler, motorlu bisikletler, sepetler 15.828 12.468 13.258

5208 Pamuk men (arlka %85 ve fazla pamuk m.kare 200gr) 7.574 8.285 12.283

8701 Traktrler 20.627 25.097 11.849

4011 Kauuktan yeni d lastikler 10.829 11.097 11.803

8901 Yolcu gemileri, gezinti gemileri, feribotlar, yk gemileri, mavnalar 0 9 10.900

5210 Pamuk men (dokumalar, arlka % < 85 ten az pamuk ieren, 30cm, elastomerik/kauuk iplik=>%5) 7.519 6.209 6.462

5702 Dokunmu hallar, yer kaplamalar (kilim, sumak, karaman vb) 2.105 4.646 5.841

5407 Sentetik iplik, monofil, eritlerle dokumalar 6.974 6.380 5.784

5205 Pamuk (diki hari) iplii (arlk; =>%85 pamuk) (toptan) 5.003 6.482 5.429

7208 Demir/elik scak hadde yass mamulleri-genilik 600mm. Fazla 13.916 1.725 5.237

5402 Sentetik lif iplii (diki iplii hari) (toptan) 3.964 3.567 4.265

5509 Sentetik devamsz lifden iplik (diki hari) (toptan) 2.410 2.871 4.212

3917 Plastikten tpler, borular, hortumlar; conta, dirsek, rakor vb 2.699 2.903 4.173

5506 Sentetik devamsz lifler (taranm, ileri ilem grm) 3.164 3.515 3902

3307 Tra mstahzarlar, vcut deodorantlar, tuvalet mstahzarlar 1.541 2.547 3.635

7005 Perdahlanm cam, levha, yaprak halinde; parlatlm, cilalanm 3.118 1.207 3.443

7213 Demir/elik filmain (scak haddelenmi, rulo halinde) 9.573 0 3.385

9403 Dier mobilyalar vb. Aksam, paralar 3.145 2.916 3.364

4911 Basl dier yaynlar, resimler, fotoraflar 87 2.547 3.133


2008 2009 2010

Toplam 360.519 234.729 396.797

2809 Difosfor pentaoksit; fosforik asit ve polifosforik asitler 126.530 85.758 135.939

4703 Sodal ve slfatl odun hamuru 18.588 19.437 42.746

8703 Otomobili, steyn vagonlar, yar arabalar 0 13.670 41.093

2510 Tabii kalsiyum; tabii aluminyum kalsiyum fosfat ve fosfatl tebeir 65.462 18.319 23.453

8544 zole edilmi tel, kablo; dier izole edilmi elektrik iletkenleri; fiber optik k 2.622 3.442 18.274

6204 Kadn/kz ocuk iin takm, takm elbise, ceket vs. 14.692 14.740 15.577

7210 Demir/elik yass mamul, kapl, svanm (600mm. Den geni) 16.623 4.831 14.723

7204 Demir/elik dknt ve hurdalar, bunlarn kleleri 31.823 2.350 13.556

2301 Et, sakatat, deniz hayvan vs. (yemeye uygun olmayan) unu, pelleti,kkrdaklar 6.525 3.366 12.293

8704 Eya tamaya mahsus motorlu tatlar 0 4.856 9.678

7801 lenmemi kurun 19.703 13.172 9.447

Trkiye'nin Fas'dan thalatnda Balca rnler (1000, Dolar)

17 / 36


Fas lke Raporu

2710 Petrol yalar ve bitmenli minerallerden elde edilen yalar 4.587 3.173 6.909

7209 Demir/elik yass mamul, souk haddelenmi kaplanm (600mm. Dengeni) 0 0 4.379

6104 Kadn/kz ocuk iin takm elbise, takm, ceket, panolon vs. (rme) 3.450 3.464 4.221

0303 Balklar (dondurulmus) 4.425 1.538 3.906

6203 Erkek/erkek ocuk iin takm, takm elbise, ceket vs. 4.970 5.289 3.804

6403 Ayakkab; yz deri, taban kauuk, plastik, tabii, suni vb ksele 2.203 1.997 3.552

6206 Kadn/kz ocuk iin gmlek, bluz, vs. 4.782 4.379 3.464

6202 Kadn/kz ocuk iin d giyim 3.244 2.642 3.289

6109 Tirt, fanila, dier i giyim eyas (rme) 3.512 2.657 2.216

4105 Koyun ve kuzularn dabaklanm derileri 1.606 567 2.143

6813 Esas amyant, mineraller, selloz olan srtme eyas 2.135 1.451 2.019

0910 Zencefl, safran, zerdeal, kekk, defne yapraklar, kr ve dger baharat 1.364 972 1.690

7108 Altn (ham, yar ilenmi, pudra halinde) 0 0 1.681

1504 Balklarn/deniz memelilerinin yalar 0 0 1.618

6106 Kadn/kz ocuk iin bluz, gmlek, gmlek; bluz (rme) 1.792 1.117 1.394

8542 Elektronik entegre devreler 1.917 1.122 1.344

6211 Kadn/kz ocuk iin spor, kayak ve yzme kyafetleri vb giyim eyas 828 901 1.125


ki lke Arasndaki Anlama ve Protokoller

Anlama/Protokol mza Tarihi RG Tarih RG Nosu

Ticaret Anlamas 16.05.1972 05.09.1972 14297

Ekonomik, Bilimsel ve Teknik birlii Anlamas 20.06.1984 14.08.1984 18489

GEME ile Fas hracat Gelitirme Merkezi (CMPE) Arasnda birliiProtokol 1984

Hava Ulatrmas Anlamas 24.09.1985 01.05.1989 20155

Deniz Ulatrmas Anlamas 26.03.1987 22.06.1987 19495

Trkiye-Fas Hkmetler Aras Daimi Komisyon Kurulmasna DairAnlama

12.07.1988 26.06.1989 20207

Turizm birlii Anlamas 27.08.1992 23.02.1993 21505

Yatrmlarn Karlkl Teviki ve Korunmas Anlamas 08.04.1997 04.05.2004 25452

Trkiye Esnaf ve Sanatkarlar Konfederasyonu ile Fas Zanaat OdalarFederasyonu Arasnda birlii Protokol 2000

Gmrk Konularnda Karlkl dari ve Teknik Yardm Anlamas 13.05.2003 05.08.2003 25190

ifte Vergilendirmenin nlenmesi Anlamas 07.04.2004 22.06.2005 25853

Serbest Ticaret Anlamas 07.04.2004 28.12.2004 25684(Mkerrer)Trkiye-Fas 8. Dnem KEK Toplants Protokol 07.04.2004 26.06.2004 25504

Karayollar Ulam Altyaps Teknik ve Bilimsel birliiAnlamasnn 30.03.2005 07.01.2008 26749

Salk Alannda birliine Dair Anlama 30.03.2005 26.12.2007 26738Trk Patent Enstits ile Fas Sna ve Ticari Mlkiyet Ofisi (OMPIC)Arasnda birlii Anlamas 26.05.2006

Su Alannda Teknik birlii Anlamas 26.11.2008 18.03.2009 27173

Kaynak: DTM, Anlamalar Genel Mdrl

ki lke Arasndaki Ticaretin Altyapsn Dzenleyen Anlama ve Protokoller

Trkiye-Fas Serbest Ticaret Anlamas lkemiz ile Fas Krall arasnda 7 Nisan 2004 tarihinde akdedilen Serbest Ticaret Anlamas (STA) 1Ocak 2006 tarihinde yrrle girmi olup, Anlamaya ekli Protokol hkmlerine gre uygulanangmrk vergi oranlarnn karlkl olarak iki lke arasnda tedricen indirilmesi 1 Ocak 2015tetamamlanacaktr. Trkiye-Fas STA Ortak Komitesinin ilk toplants 11-12 Mays 2009 tarihlerinde

18 / 36



Rabatta gerekletirilmitir.

Anlama ekinde yer alan Protokol I, sanayi rnleri iin uygulanacak tavizleri belirlemektedir. Bubalamda, lkemizin Fas meneli sanayi rnleri ithalatna uygulad btn gmrk vergisi ve e etkilivergiler, Anlamann yrrle girmesi ile birlikte sfrlanacaktr. Buna mukabil, AB ile Fas arasndakiOrtaklk Anlamasna paralel olarak, Fas iin hassasiyet arz eden bir grup sanayi rn iin (ProtokolIin I ve II sayl listelerinde saylan rnler), Fasn lkemize tatbik ettii gmrk vergileri 9 yllk birgei dnemi zarfnda sfrlanrken, dier tm sanayi rnlerinde Fas'n uygulad gmrk vergileriSTAnn yrrle giriiyle birlikte kaldrlmtr.

I sayl Listede yer alan rnler iin Fas, STA yrrle girer girmez %10luk gmrk vergisi indirimiyapacak ve takip eden 9 yl boyunca, yllk %10luk indirimler yapacaktr.

II sayl Listede yer alan rnler iin, ilk yl %3lk, geriye kalan 5 yl boyunca %15lik ve son yl%13lk gmrk vergisi indirimi uygulanarak gmrk vergileri sfrlanacaktr.

III sayl Liste'de ise taviz kapsam dnda braklm eya yer almaktadr. Belirtilen indirimler, Fasn uygulamakta oldugu En ok Kayrlan lke gmrk vergileri zerindenyaplmaktadr.Protokol II kapsamnda ise belirli tarm rnleri iin uygulanacak tavizler ve indirim takvimleribelirlenmi bulunmaktadr. Tarm rnlerinde, tannan tavizler snrl olmakla birlikte, taraflar iki lketarm rnleri ticaretinin geliimini ve ok tarafl ticaret mzakerelerinin sonularn gz nndebulundurarak, STA erevesinde oluturulacak olan Ortak Komite bnyesinde birbirlerine daha ileritavizler tanma imkanlarn inceleyecektir.

Anlamann eklerinde yer alan listeler (Protokol IInin II sayl Eki hari) Fasn mal snflandrmasistemi esas alnarak hazrlanmtr. Bu itibarla 8 haneli Gmrk Tarife statistik Pozisyonu (GTP)baznda lkemiz ile Fas GTPleri arasnda farkllklar bulunabilmektedir. Bu nedenle, sekizli GTP olarakbelirlenmi rnler iin ayrntl mal tanmlarnn Fas Gmrk daresinin web sitesinden(http://www.douane.gov.ma/tarif/~tarif.htm) (Franszca) kontrol edilmesi nem arz etmektedir. Aynsitede Fasn nc lkelere uygulad gmrk vergisi oranlar da yer almaktadr. Bu kapsamda,http://www.douane.gov.ma/adil/principal.htm adresinden Fasn uygulad tavizli vergi oranlar dagrlebilmektedir. Dier taraftan, AB Komisyonu tarafndan hazrlanan Pazara Giri veri bankas,lkemizden internete balanan kullanclara da alm olup, ihracatlarmzn dier lkelerin yan sraFas tarafndan uygulanan gmrk vergilerine http://mkaccdb.eu.int/cgi-bin/wtdtar/wtdtar.pladresinden (ngilizce) ulamalar da mmkn bulunmaktadr.

Dier taraftan, AB-Fas arasnda 1995 ylnda imzalanm olan Avrupa Akdeniz Ortaklk Anlamaserevesinde, Fas hassasiyetlerine gre alt listede toplad rnlerin gmrk vergilerini en ge 2012ylna kadar ABye kar sfrlayacaktr. Trkiyenin ihracat potansiyelinin yksek olduu rnlerinnemli bir ksm iin Fasn ABye indirimleri 2003 ylnda balamtr.Dier Konulardaki AnlamalarDenizcilikTrkiye Cumhuriyeti ile Fas Krall Arasnda Deniz Ulatrmasna Dair Anlama 26.03.1987 tarihindeimzalanmtr. Szkonusu Anlamann gnmz ihtiyalarna uygun olarak yenilenmesingrlmektedir.Fas tarafyla gemi inas, bakm ve geri dnm, gemi skm ve havuzlanmas konularnda ibirliiimknlar mevcut bulunmaktadr.Hava UlatrmasFas ile 24 Eyll 1985 tarihinde ortak bir Mutabakat Zapt imzalanmtr. Frekans ve kapasite kstlamasbulunmamakla beraber tekli tayine izin verilmitir.Trkiyeden Trk Hava Yollar, Fastan ise Royal Air Maroc tayin edilen havayolu irketleridir. stanbulve Kazablanka tarifeli sefer noktalar olarak belirlenmitir. Daha sonra belirlenecek bir veya iki nokta,ara veya te noktalar olarak atanabilirler.Demiryolu Ulam ve Limanlar7 Nisan 2004 tarihinde Ankarada iki lke Ulatrma Bakanlar arasnda stanbul Haydarpaa Liman ileKazablanka Liman Karde Liman lan Belgesi ile yine ayn tarihte stanbul Haydarpaa Liman ileKazablanka Liman birlii Protokol imzalanmtr.ki lke Ulatrma Bakanlar arasnda imzalanan belge ve ibirlii protokol erevesinde, Fas MilliLimanlar Heyeti 21-27 Ekim 2007 tarihlerinde lkemizi ziyaret etmitir. Bahse konu ziyaret srasndaTCDD heyeti ile Fas Ulusal Limanlar Ajans (ANP) heyeti arasnda yaplan grmeler sonucundaimzalanan Toplant Tutananda da yer ald zere; Liman operasyonlarnda biliim hizmetleriuygulamalar, liman alannda konteyner operasyonlarna imkn veren biliim hizmetleri hakkndadeneyimin paylalmasnn yannda, liman trafii ve ellelenen yklere ilikin karlkl veri alveriikonularnda Haydarpaa ve Kazablanka Limanlar arasnda karlkl olarak ibirliinin gelitirilmesiynnde karar alnmtr.Ayrca, anlan Toplant Tutananda, ibirlii protokol kapsamnda, karlkl liman ziyaretlerinin, ortakabalarn birletirilmesi ve srdrlmesinde faydal olaca ve amalanan ibirliinin gelitirilmesinekatk salayaca husus da yer almtr.Dier yandan, Fas Demiryollarnn Kazablanka-Tanger hatt inaat almalar vesilesiyle yksek hz

19 / 36


Fas lke Raporu

hatlar projelerine ilikin bilgi ve deneyim paylam amacyla st dzey yneticilerden oluan bir TCDDheyeti Ekim 2009da Fas ziyaret etmitir.

ki lke Arasndaki Ticarette Yaanan Sorunlar

Akreditif ilemlerinde bankaclk sistemlerinin uyumsuzluu nedeniyle ok fazla sorunla karlalmaktave bu sorunlarn zm uzun srmektedir. Firmalarmz zellikle deniz yolu gnderilerinde Fas gmrklerinde bir takm sorunlarlakarlaabildiklerini ifade etmektedirler.Fasa ihracat yapan firmalar tarafndan sklkla, Fasa yaplan ihracatlarda asl mterilerinin AvrupaBirlii lkelerindeki mterileri olduu, Fasn AB lkeleri iin retim yapan bir konumda olmasdolaysyla bir pazar olmaktan ziyade, AB firmalarnn talebi dorultusunda ihracat gnderilerinin varnoktas niteliinde olduu hususu dile getirilmektedir.Fas yasalarna gre, Fasl ithalat firmalar maln konimentosuna hamil olmasalar bile konteynrlargmrkten ekebilmektedirler. Bu durumda ithalat firmann mal ektikten sonra demeyapmayabilecei ya da ge deme yapabilecei durumu ortaya kmakta ve bu durum ihracatmzdagvensizlik uyandrmaktadr.

Konseyi

Trk-Fas Konseyi, Trk-Kuzey Afrika Konseyi bnyesinde 1990 ylnda kurulmutur. Konseyin sonortak toplants 3 Mart 2008 tarihinde stanbulda gerekletirilmitir. Bilgi iin ilgili kurulu: DEK, websitesi: http://www.deik.org.tr

Pazar ile lgili Bilgiler

Fikri, Snai Mlkiyet Haklar

Fas, fkri ve sinai mlkiyet haklarnn korunmas amacyla 2007 ylnda yeni bir yasal dzenlemegerekletirmitir. Fas ayn zamanda World Intellectual Property Organization (WIPO) yesidir.

Datm Kanallar

Kasablanka, lkedeki ticaret ve datm merkezidir. thalatn byk blm Kasablankadanyaplmaktadr. thalatlar genellikle endstri ve sektrler asndan uzmanlamtr.Fasta bir temsilci ile allmak isteniyorsa, bu kiilerle direkt olarak temasa gemekte faydagrlmekte, ayrca irtibatta bulunulan kiiler sk sk ziyaret edilmelidir. Piyasann ziyaret edilmesikanlmaz bir kuraldr. Firmalarn ncelikle rnlerinin hangi kurallar ile ithal edildiklerini renmelerigerekmektedir. Bu konuda:Kompass-Maro- www.kompas.ma51 Boulvard danfaCasablanca 01Tel: 00 212 2 268 538/265 943Faks: 00 212 2 266 056nemli bir referans kayna durumundadr.

Tketici Tercihleri

Tketici tercihleri, lkenin Avrupaya yaknl ve Avrupa ile var olan tarihi, kltrel ve ekonomikilikilerin etkisi ile eitlilik arz etmektedir. lkede, Arap, Berberi, Portekiz, ngiliz, Fransz ve spanyoletkilerini grmek mmkndr. lke genelinde Franszca konuulurken Tanja blgesinde spanyolcahakimdir. Dier taraftan, zellikle gen kuan yaam tarznda Avrupallama zellikle Fransz etkisigrlmektedir. Dier taraftan, ortalama bir Fas evi, el yapm geleneksel tarzdaki eyalar ile ortalamabir Avrupal ailenin evinden olduka farkldr.lke geneli itibari ile satn alma gc dk bir ekonomik yapya sahiptir. Bu hali ile, geni bir alt, okdar bir st ve yeni yeni olumakta olan bir orta tabaka mevcuttur. Fiyat, satn alma kararlar verilirkenlke genelini oluturan alt gelir grubunda belirleyici unsurdur.

Ambalaj, Paketleme ve Etiketleme

Etiketlemenin, Franszca ve Arapa olmas gerekmektedir. rnn ad, paketleyen ya da reticinin ad,adresi, mene lke, arlk ve iindekiler gibi bilgilerin yiyecek maddeleri, sabun, kozmetik, ila ve

20 / 36



kimyasal maddelerin kutu ya da paketlerinin zerinde yer almas gerekmektedir. lalar ve yiyecekmaddeleri zelinde; son kullanma tarihi, ierik yzdesi gibi bilgilerin yer almas gerekmektedir.

Ulatrma ve Tamaclk Maliyetleri

stanbul - Casablanca deniz yolu nakliyesi 40 feetlik konteyner iin tamaclk maliyeti yaklak 1000 1500 Euro (gmrkleme ve liman masraflar hari) civarndadr. Navlun fiyat gnderilecek malzemenintrne gre farkllk arz edebilmektedir.Fasa ihracatn artrlabilmesi iin tamaclk sektrnn gelitirilmesi nem tamaktadr. HalihazrdaTrkiye-Fas arasnda denizyolu tamacl, Fransa veya spanya'nn farkl ehirleri zerinden aktarmalyaplmakta olup aktarma limannda sorunla karlalmamas durumunda stanbul-Kazablanka arasyaklak 12 gn srmektedir.

Kamu haleleri

Kamu eliyle nemli yatrm faaliyetleri gerekletirilen Fasta ihaleler suretiyle yaplan almlar lkeninGSYHnin yzde 15ine, yaklak 120 milyar Dirheme (11 milyar Euro) ulamaktadr. lkemiz firmalarda bugne kadar bata otoyollar olmak zere, demiryollar, rafineri modernizasyonu benzeri nemlikamu projelerini stlenmilerdir. Bu projelerin toplam bedeli 1,3 milyar ABD Dolarn amaktadr. Ayrcalkede irili ufakl deiik sektrlerde faaliyet gsteren yaklak altm kadar firmamz mevcuttur.

lkenin Hazine daresi (Trserorie Gnrale du Royaume-TGR) ihalelerin ve bu kapsamda yaplanharcamalarn mevzuata uygunluunu denetlemekle ykml olan kurumdur. Buna ilave olarak Saytayve Blgesel Saymanlklar da denetim faaliyeti yrtmektedirler. Ayrca, ihale mevzuat, alan ihalelerinartnameleri gibi konularda gr bildiren deiik kamu kurumu temsilcilerinden oluan PiyasaKomisyonu adl bir kurum da mevcuttur.lkede tek bir kamu ihale kurumu bulunmamaktadr. Bakanlklar, kamu kurumlar ve yerel ynetimkurulular (belediyeler, valilikler) almlarn kendileri yapmaktadrlar. Bakanlklar atklar ihalelerikendileri onaylamaktadrlar. Belediye ihalelerinde onay merci valinin bakanlndaki kurullardr.Fas, 2007 ylnda 2-06-388 sayl ynetmelikle (19.10.2007 tarihinde) yrrle giren yeni ihalemevzuatna gre bu tarihe kadar konuya ilikin hkmler ieren ok saydaki deiik mevzuatyrrlkten kaldrlmtr. Bu erevede, sistem basitletirilerek, kamu almlarnda daha effaf verekabete ak bir dzenlemeye geilmesi hedeflenmitir. Yeni mevzuatta lkemizde de uygulananyarma usul, pazarlk usul gibi deiik kamu alm trleri benimsenmitir.Yeni dzenlemeye gre kamu almlar asgari 21 gn nce gazetelerde duyurulmak zorundadr. Ayrcainternet zerindeki kamu ihale portal (www.marchespublics.gov.ma) effafln temininde nemli birara olarak hayata geirilmitir. Bu adresten ihale duyurularna ulalabildii gibi usuller hakknda bilgialmak mmkndr. Buna ilave olarak proje sahibi olan kamu kurumlar da ihale ilanlarn kendiinternet sitelerinde duyurmaktadrlar.

adamlarnn Pazarda Dikkat Etmesi Gereken Hususlar

Ticareti Etkileyen Kltrel Faktrler

lkenin resmi dili Arapa olmakla birlikte i ilikilerinde gneyde Franszca, kuzeyde spanyolca veFranszca konuulmaktadr. Devlet memurlarnn ounluu da Franszca kullanmaktadr. ngilizcegiderek yaygnlamasna ramen lkede yaygn olarak Franszca konuulmas bazen bir dezavantajolabilmektedir. yazmalar ve ticari materyalin Franszca olmas gerekmektedir.

Pasaport ve Vize lemleri

Diplomatik, Hizmet, Hususi ve Umuma Mahsus Pasaport hamilleri vizeden muaftr.

Resmi Tatiller ve alma Saatleri

11 Ocak Bamszlk Gn23 Mays Milli Gn9 Temmuz Genlik Gn30 Temmuz Kraln Ta Giyme Gn14 Austos Milli Gn20 Austos Milli Gn6 Kasm Milli Gn18 Kasm Bamszlk GnAyrca Dini bayramlar slami takvime gre kutlanmaktadr.Hafta sonu tatili, Cumartesi ve Pazar gnleridir. Cumartesi gnleri tm iyerleri, Pazar gnleri isebazlar aktr.

21 / 36


Fas lke Raporu

Genel Deerlendirme ve ngrler

Fas ihracatlarmz iin tm ktaya alm asndan nemli frsatlar sunmaktadr. Fasn Avrupa Birliive lkemiz ile serbest ticaret anlamalar yapm olmas da Fasn Kuzey Afrikada nemli bir pazar ssolarak konumunu glendirmektedir. Fas ile serbest ticaret anlamas sonrasnda d ticaretimizdegrlen artlar, son dnemde bu lkedeki zellikle turizm ve inaat alanlarndaki yatrm projeleriihracat ve yatrmc firmalarmz asndan nemli frsatlar sunmaktadr.Fas ile olan ticarette karlalan sorunlar; dk satn alma gc, kk boyutlu piyasa, ulamzorluklar, ticari dil olarak Franszca kullanlmas, satn alma ve finansman kolaylklar salama zorluu,i evrelerinin birbirlerini karlkl olarak iyi tanmamas olarak zetlenebilir.Yerli partnerleri tarafndan iyi temsil edilen Fransz firmalar piyasaya hakim olup, bunlar spanyol,Alman ve talyanlar izlemektedir. Bu lkeler hali hazrda piyasann byk bir blmn ellerindebulundurmaktadr.Grece kk bir i piyasaya sahip olan Fasn dier Afrika lkelerine yaplacak ihracat srasnda birgei noktas olarak da deerlendirilebilecei dnlmektedir.lkemiz ihracatlarnn Fas piyasasnda pazar pay elde edebilmeleri ve kendilerine i imkanyaratabilmelerinin, hali hazrda bu piyasada yerleik rakiplere ramen uygun fiyatl ve kaliteli, Trkrnlerinin etkin tantmnn gerekletirilmesi ile mmkn olabilecei dnlmektedir.

naat ve taahht sektr lke ekonomisinde GSYH katks ve istihdam iindeki pay dikkatealndnda nemli bir sektr konumundadr. Yeni projeler stlenecek firmalarmzn akdedecekleriszlemelerde hukuki yorum gerektirecek ak hususlar brakmamalar ve yurt d tahkimuygulamalarn hukuki metinlere dahil etmeleri byk nem tamaktadr.

Fas ekonomisi 2009 ylnn son eyreinde % 7,8 orannda byyerek kresel ekonomik krizinetkilerinden kurtulmaya baladnn sinyallerini vermeye balamtr. Bymede tahl hasatnnolduka verimli gereklemesinin nemli rol oynad belirtilmektedir. Fas Merkez Bankas 2010 ylndaise ekonominin yaklak % 3-4 civarnda bymesinin beklendiini belirtmitir.

Tarm ve Gda rnleri hra Potansiyelimiz

22 / 36



Sektr GTP Potansiyelrn

lkeninToplamthalat

2009(milyondolar)

Trkiye'ninlkeye

hracat2010

(milyondolar)

Trkiye'ninToplamhracat

2010(milyondolar)

Dnyathalatnda

lkeninPay 2009

Trkiye'ninlkeye

hracatndakiDeiim

2009-2010(%)

lkeninToplam

thalatndakiDeiim

2008-2009(%)

Trkiye'ninlkeye

hracat2010 Aylk

Veriler*

Trkiye'ninlkeye

hracat2011 Aylk

Veriler*

lkethalatndalk 5 lkeve Pazar

Paylar (%)

lkeninTrkiye'yeve Rakiplkelere

UyguladGmrkOranlar

Kuru Meyveler080420,080620,081310

ncir,zm,kays

8,5 2,1 952 0,4 -70 102 7,2 2,1

Trkiye(47) in(17)Hindistan(14) ran(12)

AB: % 0-49Trkiye veMFN:%32,5-49)Trkiye(080420,080620 iinkota: 20ton,uygulanacakvergi % 35)

ekerli ve ikolatalMamuller 1704,1806

ekerli veikolatalmamuller

35,4 2,3 643 0,1 -46 9 4,3 2,3

spanya,(18) BAE(14)Fransa(11)Trkiye(11)Msr (9)

AB lkeleri(%21,8-49), MFN veTrkiye (%32,5 - 49)

Bakliyat 071340 Mercimek 19,6 0 216,7 1,4 - -5 0 0Kanada(93)ABD (6)

AB (%0)MFN (%17,5 - 49)Trkiye(kota: 100tonuygulanacakvergi % 40)

Biskvi 190531,190532

Tatlbiskvi vegofretler

15,3 0,9 278 0,19 - 61 5 2,3 0,9

BAE (52)Msr (10)Trkiye(9)spanya(5) Fransa(5)

AB lkeleri(%2,5- 49),Trkiye veMFN(%2,5-49)

Makarna 1902 Makarna 9,1 0,08 186 0,1 60 0 0,05 0,08

talya (55)in (22)Fransa(10)spanya(7)

AB lkeleri(%2,5- 73),Trkiye veMFN(%2,5-73)

Kaynak : Tablonun hazrlanmasnda Trkiye'ye ilikin rakamlarda TUK, dier lkelere ilikin istatistik rakamlarnda UN-ITC TradeMap, gmrk vergisi konusunda AB lkeleri iin TARIC dier lkeler iin kendigmrk idarelerinin verileri kullanlmtr.* Veriler 12 aylktr.

23 / 36

Yasal Uyar : Kaynak gsterilmek kayd ile alnt yaplabilir. Dokmann her hangi bir yntemle oaltlmas ve/veya basl ya da elektronik her hangi bir ortamda datm yasaktr.

Fas lke Raporu

24 / 36



Bakliyat

MercimekFasn bakliyat ithalinin yllar itibariyle art gsterdii grlmektedir. 2004 ylnda 3 milyon $ civarndaolan bakliyat ithalat 2009 ylnda 46 milyon $ amtr. (lkenin 2008 yl ithalat 31 milyon $ olarakgereklemitir.) Fasn bakliyat ithalinin en nemli ksmn (% 65ten fazlasn) mercimek ithalatoluturmaktadr. Fasn en nemli mercimek tedarikisi ise yaklak % 89luk pay ile Kanadadr.2008 ve 2009 yllarnda iklim koullar lkemiz mercimek retimi iin olduka iyi gemi ve ihracataelverili nemli miktarlarda rn olumutur. hracatlarmzn ilgi gstermesi durumunda Faspazarnn lkemiz iin iyi bir pazar konumuna gelmesi mmkn grlmektedir. Pazara girite en nemlirakibimiz Kanada olup, bu lkeye ithalatta lojistik avantajmzn kullanlmasyla Kanadaya kar pazarkazanma ansmz olabilecektir.

Biskvi

Fas biskvi sektr 2009 ylnda deer olarak % 3 artarak 2 milyar Dirham seviyesine erimitir.Biskvi satlar halkn attrma eilimindeki arta paralel olarak deer kazanmaya devametmektedir. Biskvi genellikle ay ile birlikte tketilmektedir. reticilerin youn rekabeti nedeniylebiskvi birim fiyatlarnn ise 2009 ylnda yaklak % 1 orannda dt belirtilmektedir. Bu durumzellikle tm biskvi satlarnn 1/3n oluturan sade biskviler iin geerlidir. Bimo (BiscuiterieIndustrielle du Moghreb) lkedeki en nemli biskvi reticisi firma olup, pazarn yaklak % 45inehakim durumdadr. Dier nemli reticiler ise Henrys Maroc ve Gaumar Marocdur. lkedeki yerel biskvi reticileri dk fiyat nedeniyle pazarda lider durumdadr. Bununla birlikte, Fas2009 ylnda yaklak 15,3 milyon $ tutarnda tatl biskvi ve gofret ithalat gerekletirmitir. lkenintatl biskvi ve gofret ithalat tm biskvi ithalatnn yaklak % 80ini oluturmaktadr.

Kuru Meyveler

Kuru incir, kuru zm ve kuru kays lkemiz iin potansiyel arz eden sektrlerdir. lkenin kuru incir vekuru kays ithalatnda Trkiye lider konumdadr. Kuru zm ithalatnda ise lkemiz randan sonraikinci srada yer almaktadr. lkenin toplam kuru meyve ithalat 2009 ylnda 8,5 milyon $ olarakgereklemi olup 2008 ylna oranla % 100den fazla art grlmektedir.Fasda ky kesimleri dnda tarma elverili arazilerin olduka snrl olmas nedeniyle dier tarmsalrnlerde olduu gibi kuru meyve retimi de fazla deildir. Bu nedenle Fas ihtiyac olan kuru meyveleride byk lde ithalatla karlamaktadr.

Makarna

Fasn makarna ithalat 2009 ylnda 9.1 milyon $ olarak gereklemitir. Sektrdeki en nemli tedarikilkeler ise, talya, in, spanya, Fransa ve BAEdir.2009 ylnda Fasn makarna sektrndeki perakende satlar 590 milyon Dirham seviyesini am olup,2009 ylnda makarna sektr yaklak % 6 orannda deer art kaydetmitir. Makarna soslarsektrnde yaanan gelimelere paralel olarak makarna tketiminde de art gzlemlenmektedir.Bununla birlikte ham madde fiyatlarndaki d nedeniyle 2009 ylnda birim fiyatlarda dkaydedilmitir. Mido Food Co. irketi yaklak % 20lik pazar pay ile Fasta makarna sektrnn hakimidurumundadr.2009 ylnda makarna sektrne ilginin artmasyla birlikte farkl eit ve ebatlarda makarnalarn pazaragirdii grlmektedir. Cannelloni, lasagne, tagliatelle, farfalle, fusilli, ve macaroni gibi makarna eitlerimarketlerde bulunabilmekle birlikte en popler eit spagettidir.

ekerli ve ikolatal Mamuller

Fasn, ekerli ve ikolatal mamuller ithalatn en fazla yapt lkeler spanya, BAE, Fransa, Hollanda,talya ve Trkiyedir. Trkiyenin ithalat; lkemizin, Avrupa Birlii ve GAFTA lkelerine gre gmrkvergileri asndan dezavantajl durumda bulunmasna ramen bu rn grubunda Fasn ithalatnda enfazla paya sahip altnc lke konumundadr. Fasn ithalatnn yaklak % 80ini ikolatal mamuller, %20isini ise ekerli mamuller oluturmaktadr. ikolatal rnlere gre daha dk fiyatl olankokolinlerde Trkiye pazara nemli ihracat gerekletirmektedir. Pazarda son yllarda ikolatal mamul satlar nemli oranlarda art gstermektedir. lkenin hzlabyyen gen bir nfusa sahip olmas, artan satn alma gc ve hzla artan tketim miktar bu rngrubunda pazar lkemiz asndan nemli bir konuma getirmektedir.Fas pazar, ekerli ve ikolatal mamuller sektr asndan fiyata ar duyarl bir pazardr. lkemizdenihra edilen rnlerin byk ounluunu, pazarn talepleri dorultusunda dk fiyatl rnleroluturmaktadr. Kaliteli rnlerle de pazarda iyi bir yere sahip olabilmemiz iin fiyat avantaj salamak

25 / 36


Fas lke Raporu

byk nem tamaktadr.

Sanayi rnleri ve Hizmetler hra Potansiyelimiz

lkemiz ile Fas Krall arasnda 7 Nisan 2004 tarihinde akdedilen Serbest Ticaret Anlamas (STA) 1Ocak 2006 tarihinde yrrle girmi olup, Anlamaya ekli Protokol hkmlerine gre uygulanangmrk vergi oranlarnn karlkl olarak iki lke arasnda tedricen indirilmesi 1 Ocak 2015tetamamlanacaktr. Sanayi rnlerin Trkiyeden Fasa ithalatnda uygulanan gmrk vergilerine;http://www.dtm.gov.tr/dtmweb/index.cfm?action=detay&yayinID=318&icerikID=418&dil=TRadresinden Protokol I ve ekli listeler incelenerek ulalabilir.

26 / 36



Sektr GTP Potansiyelrn

lkeninToplamthalat

2009(milyondolar)

Trkiye'ninlkeye

hracat2010

(milyondolar)

Trkiye'ninToplamhracat

2010(milyondolar)

Dnyathalatnda

lkeninPay 2009

Trkiye'ninlkeye

hracatndakiDeiim

2009-2010(%)

lkeninToplam

thalatndakiDeiim

2008-2009(%)

Trkiye'ninlkeye

hracat2010 Aylk

Veriler*

Trkiye'ninlkeye

hracat2011 Aylk

Veriler*

lkethalatndalk 5 lkeve Pazar

Paylar (%)

lkeninTrkiye'yeve Rakiplkelere

UyguladGmrkOranlar

Demir elik 7207Demir /alamszelikten yarmamller

460 59 1.934 2 16 - 41 51 59

Trkiye(%12),spanya(%12),Fransa(%10),Polonya(%9),ngiltere(%8)

AB: % 0MFN %2,5 Trkiye: %0

Otomotiv Ana ve Yan Sanayi 8703 Otomobil 1.181 37,6 6.210 0,2 38 - 17 27,2 37,6

Fransa(%19),Almanya(%18),spanya(%14),Japonya(%10),GneyKore (%9)

AB lkeleri%0 - % 7MFN % 2,5- % 30Trkiye*:SerbestTicaretAnlamas(I ve IIsayllisteler)

Otomotiv Ana ve Yan Sanayi 8708Kara tatlariin aksamparalar

446 13,6 2.673 0,2 - 14 18 15,9 13,6

Fransa(%33)Romanya(%17)spanya(%10)Japonya(%7)Almanya(%5)

AB lkeleri%0- % 6MFN % 2,5- % 30Trkiye*:SerbestTicaretAnlamas (Isayl liste)

Otomotiv Ana ve Yan Sanayi 4011Kauuktanyeni dlastikler

181 11 990 0,3 7 -2 11 11,8

spanya(%10)talya(%10)Slovakya(%8)Fransa(%7)Japonya(%7)

AB lkeleri%0-%6MFN %2,5-% 30Trkiye*:SerbestTicaretAnlamas(I saylliste)

Japonya AB lkeleri

27 / 36


Fas lke Raporu

Otomotiv Ana ve Yan Sanayi 8704

Eyatamayamahsusmotorlutatlar

346 1,7 3.333 0,46 - 69 - 39 5,6 1,7

(%26),Tayland(%24),talya(%9),Fransa(%9),Almanya(%6)

%0-% 30MFN %2,5-%30 Trkiye*:SerbestTicaretAnlamas (Ive III saylliste)

Otomotiv Ana ve Yan Sanayi 8701 Traktrler 345 11,8 271 0,77 52 - 13 25 11,8

talya(%28),Brezilya(%15),Fransa(%11),sve(%11),Trkiye(%9

AB lkeleri%0-%25MFN%2,5-% 30 Trkiye*:SerbestTicaretAnlamas (Ive III saylliste)

Kuma 5208

PamukluMensucat(arlka %85 ve fazlapamuk m.Kare 200 gr.)

173 12,2 270 1,62 49 - 20 8,2 12,2

spanya(%22)Fransa(%22)talya(%18)Trkiye(%13) in(%7)

AB: %0MFN %2,5 -% 10 Trkiye*:SerbestTicaretAnlamas (Isayl liste)

Kuma 6006 Dier rmemensucat 213 14,8 715 1,82 17 13 17,9 14,8

Fransa(%41)spanya(%21)talya(%9)Trkiye(%8)ngiltere(%5)

AB:% 0MFN % 10-%25 Trkiye*:SerbestTicaretAnlamas (Isayl liste)

Beyaz Eya 8418Buzdolaplar,dondurucular,soutucular

166 21,6 1.521 0,5 8 - 16 20 21,6

talya(%13)Fransa(%12)Trkiye(%10)Yunanistan(%9) Msr(%7)

AB: %0 - %30 MFN%2,5 -%30 Trkiye*:SerbestTicaretAnlamas (Isayl liste)

in (%32)Slovakya(%10)

AB lkeleri%0-%2,5MFN % 2,5

28 / 36



Beyaz Eya 8450amarYkamaMakineleri

67 6,7 713 0,47 34 3 5 6,7Tayland(%9)talya(%9)Trkiye(%7)

Trkiye*:SerbestTicaretAnlamas(I saylliste)

Elektrikli Makineler veKablolar 8544

zole edilmiteller, kablolar 396 0,9 1.805 0,72 - 80 - 42 4,3 0,9

Fransa(%44),Almanya(%19),spanya(%14),talya(%5),Portekiz(%4)

AB lkeleri%0-%6MFN %2,5 - % 30Trkiye*:SerbestTicaretAnlamas(I saylliste)

Elektrikli Makineler veKablolar 8537

Elektrik,kontrol,datmtablolar

101 1,7 355 0,32 - 60 -5 4,3 1,7

in (%21)Fransa(%18)talya(%12)spanya(%10)sve (%9)

AB lkeleri%0,5-%6MFN%2,5-%30 Trkiye*:SerbestTicaretAnlamas(I saylliste)

naat Malzemeleri 8415 Klima cihazlar 81 7,4 280 0,26 60 - 10 4,6 7,4

in (%29)Fransa(%15)Msr(%10)talya(%8)spanya(%8)


Tarm Alet ve Makineleri 8433

Hasat,harmanbime,makine,cihazlar

51 8,9 49 0,19 10 42 8,6 8,9

spanya(%27)talya(%16)Fransa(%11)Trkiye(%8)Almanya(%8)


Kat ve Karton rnleri 4819

Kat, kartonvb esaslkutu, klf, 98 2,8 250 0,5 8 8 2,6 2,8

SuudiArabistan(% 39)spanya(%27)

AB lkeleri%0,5-%6MFN%2,5-%30 Trkiye*:

29 / 36


Fas lke Raporu

torba, vb.eya

Fransa(%8) in(%4)Almanya(%3)

SerbestTicaretAnlamas (Isayl liste)

Mobilya 9401

Oturmayamahsusmobilyalar,aksam veparalar

65 2,2 541 0,1 70 20 1,3 2,2

in (%27)Fransa(%18)talya(%14)spanya(%11)Malezya(%3)

AB lkeleri%0,5-%6MFN%2,5-%30 Trkiye*:SerbestTicaretAnlamas (Isayl liste)

Kaynak : Tablonun hazrlanmasnda Trkiye'ye ilikin rakamlarda TUK, dier lkelere ilikin istatistik rakamlarnda UN-ITC TradeMap, gmrk vergisi konusunda AB lkeleri iin TARIC dier lkeler iin kendigmrk idarelerinin verileri kullanlmtr.* Veriler 12 aylktr.

30 / 36



Beyaz Eya

Fas beyaz eya sektrnde potansiyel arz eden balca rnler buzdolaplar, dondurucular, soutucularve amar ykama makineleridir. lkede artarak devam eden konut yatrmlar beyaz eya sektr iinumut vericidir. 2009 ylnda Fas yaklak 166 milyon $ tutarnda buzdolab, dondurucu ve soutucu ithalatgerekletirmitir. Trkiye bu rn grubunda Fasa 2009 ylnda yaklak 20 milyon $lk ihracatgerekletirmi olup, en nemli rakiplerimiz talya, Fransa, Yunanistan ve Msrdr.Dier taraftan, Fasn 2009 ylnda gerekletirdii amar makinesi ithalat yaklak 67 milyon $ olup, lkemizin pazar pay % 7 civarndadr. in, Slovakya, Tayland ve talya nemli rakiplerimiz arasndayer almaktadr.

Demir elik

Sanayileme srecindeki lkeler iin demir elik sektr

fas ulke raporu 2011

Documents