2019.06.27, ПҮРЭВ ~ №122 (1174) YНЭ: 1000₮~ Соёлт хҮНий өглөө СоНиН уНшихааС ЭхЭлдЭг ~

ЗГМ

Үйлдвэрлэл эрхлэх хүсэлтэй эмэгтэйчүүдэд тусалдаг

Э.Баярмаа: Сэтгэл гутрал нь тусламж шаарддаг бодит өвчин

Жил бүрийн төсвийн орлогын 0.04 хувийг улс төрийн намуудад зарцуулна

Хотын харьяат эмэгтэйчүүд төсөлд хамрагдаж бизнесээ босгох гарц байна.

Сэтгэцийн эмгэгтэй гэхээр галзуу гэж ойлго дог хоцрогдсон үзлээс татгалзах цаг болсон.

Намуудыг сонирхлын болон дарамтын бүлгээс тусгаар лах дархлааг бий болгох.

онцлох

улс төрМонголын бараа бүтээгдэхүү­нийг Европын зах зээлд гаргахад Болгар улс дэмжинэ гэв. Засгийн газрын ээлжит хуралдааныг ирэх баасан гарагт хийхээр товлолоо. Ардчилсан нам үзэл баримтлалаа таниулах уулзалтыг орон даяар хийж дуусгав.Үндсэн хуульд оруулах өөрч­лөлтийн төсөлд иргэдээс ирүүл­сэн саналыг нэгтгэж эхэллээ.

эдийн засагУлсын төсвийн урсгал зардал өнгөрсөн сарын байдлаар 344.8 тэрбум төгрөгөөр өсжээ. нийт өрхийн 9.6 хувь нь сарын 2.1 саяас дээш төгрөгийн орлоготой байна. БнхАУ­ыг чиглэх охУ­ыннүүрс ний экспорт тавдугаар сард 3.93 сая тонн боллоо. Топ 20 индекс 0.67 хувиар өсөж, 20178.12 нэгжид хүрсэн байна.

Топ 20 индекс(нэгжээр)

20178.1210,000

15,000

20,000

25,000

30,000

нийгэмБаянзүрх, хан­уул, Баянгол дүүргэгт байрлах нийт 45 барилгыг хөрсний ус нэвчжээ. Төв цэвэрлэх байгууламжийн лагийг үнэргүйжүүлэх ажлыг энэ онд дуусгана. Монгол, хятад улсын эмч нар хамтран нүдний болор цайх өвчтэй 100 хүнд хагалгаа хийв. Монголд хар тамхи байнга хэ­рэг лэдэг 708 хүн байна гэж хол­богдох байгууллагууд мэдээллээ.

дэлхийхудалдааны дайны улмаас зарим компани Ази дахь хөрөнгө оруулалтаа цуцалж эхэллээ.АнУ­ын Японтой байгуулсан батлан хамгаалах гэрээг дуусгах асуудлыг Д.Трамп хөндлөө. цементийн агаарын бохирдол дэлхийн бүх ачааны машиныхаас илүүг судлаачид тогтоожээ. хятадын юанийн ханш урууд­вал нефтийн үнэ баррель нь $30 руу унахыг шинжээчид таамаглав. Alibaba англи хэлээр шинэсайт ажиллуулж, борлуулалтаа хоёр дахин өсгөхөөр төлөвлөжээ.

Зүрх сэтгэлдээ нар гэрэлтүүлсэн хүн бүрэнхий өдөр ч нарыг олж хардаг

FULL ENGLISH PAGE INSIDE > 7> 11> 4> 2

ubinfo.mnбүрэлдэхүүнкомпани

The official gazeTTe

АМ.ДОЛЛАР ЮАНЬ РУБЛЬ

2657.51 385.92 42.34

АЛТ ЗЭС 10-ЧИНГИС БОНД ХУРАЛДАй БОНД

110.700.12%

98.7000.13%

6042.001.38%

ГЭРЭГЭ БОНД

99.3300.12%

1406.350.61%

Күнз

Бүх эрх хуулиар хамгаалагдана ©0 1 1 7 4

улаанБаатар2019.06.27

Бороотой

16° 10°

ЦАГ АГААР

С.Батсайхан / ЗГМ©Сүүлийн хоёр жил орчим зогссон Засгийн газрын бондын анхдагч зах зээлийн арилжаа ирэх оноос эргэн сэргэх төлөвтэй. Уг бондыг Монголын хөрөнгийн бирж болон блокчэйн технологид суурилан арилжиж, хөрөнгө оруулагчдад илүү хүртээмжтэй хүргэхээр зорьж байна. 12

Хуурамч шатахуун үйлдвэрлэж байгаа эсэхийг хянаж чадахгүй байна

Тэртээ “хол”-ын технологийн парк энүүхэн хаяанд иржээ, гэвч...

өнгөрсөн жил хуурамч ша­та хуун үйлдвэрлэж бай гаа дуу­лиан гараад нам дарагд сан. Үүний шалтгааныг төрийн зүгээс хяналт тавьдаг байгуул­лагуудын олхиогүй, унхиагүй үйл ажиллагаатай холбон тайтгарцгааж байлаа. харин сүүлийн үед хуурамч, чанар, стандартад нийцээгүй шатахуун борлуулагдсаар байгаа гомдлын тоо эрс өсөж, шатахуун хэрэг­лэгч дийн нэгдсэн холбоо 1300 гаруй өргөдөл гомдолд дарагджээ. Чанар муу бензинээс болж

Зуны дунд сарын жин үдийн наран эгц дээрээс төөнөж, амьтай бүхнийг сүүдэр газар руу үлдэн хөөжээ. хаалга үүд нээсээ аваад хамаг цонхоо дэлгэж орхисон том оврын автобус тоос татуулсаар замаас гарч зогсов. хаа нэг зөрж өнгө рөх машинуудыг эс тооцвол эргэн тойрон эл хуль хийгээд хөдөөр­хүү газрын халуун салхи туулах замын хаа тэхий дунд яваа зор­

Б.ГарьдЗГМ

Ж.ГэрэлчулуунЗГМ

ЗГМ: СЭДЭв

ЗГМ: СУРвАЛЖИЛГА

давуу тал олж авч байгаа гэж буруутгав.

Үүний сацуу аНу долла­рын ханшийг доош луулбал үүсэх эрс дэлийн талаар уол Стри тийн банкууд бодож эхэлжээ. ардчилсан намаас Ерөн хий лөгчийн сонгуульд

ЭДИйН ЗАСАГ

Д.Трамп ам.долларыг Их 20-ийн дээд чуулганы гол тайзнаа авчравКатерин Гринфильд

аНу­ын Ерөнхийлөгч до­нальд трамп ам.долларын ханш хэтэрхий чанга байна хэмээн үзэж буйг Цагаан ордны албаны хүн ярьсан. трамп хятад, Европыг мөнгөн тэмдэгтээ сулруулж, өрсөлдөөний 9

ЗАСГИйН ГАЗРыН ИЛүү ДЭвшИЛТЭТ БОНД ИРЭХ ОНД “МЭНДЭЛНЭ”

нэр дэвшигч Элизабет уоррен мөнгөн тэмдэгтийг “идэвхтэй зохицуулах ёстой” хэмээн мэдэгдсэн нь долларын ханш сонгуулийн гол сэдэв болохыг харууллаа.

автомашинаа эвдсэн хэрэглэг­чид нотлох баримтад түшиглэн гомдол мэдүүлж “зарга” үүсгэсэн талаар тус холбооны гүйцэтгэх захирал Б.Сайнбаяр ярьж байна. тус холбооныхон хэрэглэгчдийг хохироосон гомдлыг нэгтгэн шөхтг­т хүлээлгэж өгөхөө ч бас мэдэгдсэн.

иргэдийг хохироогоод буй хуурамч шатахуун хаанаас гараад байгаа болон төрийн хяналтын байгууллагууд яагаад ажлаа хийж чаддаггүйг тандвал энэ төрлийн үйлдвэрлэл, импорт замбараагаа алдсан дүр зураг тодорч байна.

чигч дын тэвчээрийг шалгах мэт нэвт шувт үлээх аж.

шанааг нь даган урсах хөл­сөө өөдөсхөн даавуугаар үе үе шудрах өвгө жөөр жолооч “ар­ван минут болоод хөдөлнө” гэсээр амандаа тамхи зуун авто бусны сүүдэр бараадан алга болов. хүүхэд, хөгшид голдуу зор чигч той эл автобус ийн үдийн халуунд түр саатахын учир нь га чуур тын уулзвараас Налайх чиг лэлийн автозамын өргөтгөл, шинэч лэл эхэлсэнтэй холбоотой.

3

5

эрх барих хугацаандаа мөрийн хөтөлбөрөө хэрэгжүүлдэггүй. Энэ тохиолдолд улс төрийн намд хүлээлгэх ямар нэгэн хариуцлагыг эрх зүйн орчноор бий болгох уу?

­Бид хууль зүйн хүрээнд тодорхой өөрчлөлт бий болгож байгаа. Энэ нь улс төрийн нам бодлогынх байх ёстой гэсэн үзэл баримтлал юм. Ер нь дэлхий нийтээр мэргэжлийн нам гэдэг ойлголт бий болж байна. тодорхой мэргэжлийн хүмүүс улс төрийг хийдэг. гэхдээ намууд дэргэдээ бодлогын судалгааны төвүүдтэй байдаг. Бодлогоо тодорхойлохдоо шинжлэх ухааны үндэслэлтэй хандаж, түүнийгээ биелүүлэхийн төлөө ажилладаг. харин Монголд яагаад намууд мөрийн хөтөлбөрөө хэрэг­жүүлж чаддаггүй вэ гэхээр тухайн сонгуульд тохируулаад, сонгогчдын саналыг худалдаж авах амлалт өгдөг. тиймээс хэрэгжүүлэх ямар ч үндэслэлгүй, угаасаа өөрсдөө биелүүлэхийг ч хүсдэггүй. тиймээс улс төрийн намын санхүүжилттэй нь үүнийг холбож өгөхөөр хуульд тусгаж байна.

-Намуудын мөрийн хөтөл-бөрийн хэрэгжилтийг санхүү-жилттэй нь хэрхэн холбох юм бэ?

­төрөөс судалгааны институ­цүүдэд санхүүжилт өгнө. гэхдээ дараа нь тайлан авахдаа “та энэ санхүүжилтийг бодлогын судалгаандаа хэрэгжүүлсэн үү” гэдэгт хяналт тавих юм. хэрэв биелүүлээгүй бол санхүүжилтийг нь олгохгүй.

-Олгох санхүүжилтийн хэм-жээ нь ямар байх вэ?

­Жил бүрийн улсын төсвийн орлогын 0.04 хувийг улс төрийн нам дэмжихэд зарцуулна. тэгэх дээ нийт сонгогчийн нэг хувиас доошгүй санал авсан намд олгоно. Жил бүр төсвөөс хүчинтэй санал тутмыг хөдөлмөрийн хөлс ний доод хэмжээний 0.05 хувьтай дүйцэхүйц мөнгөн дүнгээр тооцож санхүүжилт өгнө гэж хуулийн төсөлд тусгасан.

-Төрөөс санхүүжилт авах болзол хангасан бүх нам энэ санхүүжилтийг хувааж авна гэсэн үг үү?

­тэгнэ. Энэ бол дэлхий ний­тийн жишиг. тэгэхдээ намууд нийт сонгогчийн нэг хувиас илүү саналыг уих­ын сонгуу­лиар авсан байх ёстой. харин бодлогын судалгааны санхүү­жилтийг уих­д суудалтай намуудад өгөх юм.

-УИХ-ын нэг сууд лыг 10 сая төгрөгөөр үнэлж, төрөөс намуудад санхүүжилт өгдөг. Хуулийн нэмэлт, өөрч-лөлтөөр энэ үнэлгээ хэрхэн өөрчлөгдөх вэ. Жишээлбэл, 64 суудалтай намын төрөөс авдаг санхүүжилтийн хэмжээ яаж өөрчлөгдөх талаар тодорхой мөнгөн дүн хэлж болох уу?

­тооцоо судалгааг хийж байгаа. гэхдээ хамгийн гол нь тооцоо судалгаанаас илүү бодлогын судалгааны институцэд нь санхүү жилтийг тусад нь өгөх юм. тэгэхдээ төрөөс өгч байгаа санхүү жилтийг судалгаа хийхэд зарцуулсан байх ёстой. Жишээлбэл, хБНгу­д төрөөс өгч буй санхүүжилтийн 30 хувиас багагүйг бодлогын судалгаа хийхэд зарцуулахыг хуулиар заасан. Мөн улс төрийн намын гишүүддээ боловсрол олгож, сургах ёстой. Нам гэдэг ирээдүйн төрийн зүтгэлтнийг бий болгох, улстөрчдийг бойжуулахад сан­хүүжилтээ зарцуулах ёстой. түүнээс биш нэг улстөрчийг сонгуульд нэр дэвшихэд нь дэмжлэг болгож өгөхгүй.

улс төрийн намын тухай хуулийн төсөлд төрийн санхүүжилт гэдэг зохицуулалтыг оруулж ирсэн.

-Санхүүжилт олгохдоо ямар нөхцөл тавих вэ?

­уих­ын сонгуульд нийт сонгогчийн нэг хувийн санал авсан намд төрийн санхүүжилт олгодог байх нь гол зарчим болж байна. дээрээс нь мэдээж намуудын хандивыг үгүйсгэж болохгүй. Намуудаар дамжуулан улс орондоо хувь нэмэр оруулъя гэсэн иргэд бий. тэд хандив өгөх эрх нь нээлттэй. тэгэхдээ хандивыг хянадаг болно. харин

тэр хяналт тавих субьект нь сонгуулийн төв байгууллага байх юм. өөрөөр хэлбэл СЕх. одоо бол намууд санхүүжилтийн ганц эх үүсвэртэй буюу хандив л авч байна. хэрэв хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулж санхүүгийн олон бөгөөд ил тод эх үүсвэртэй болчихвол намуудыг сонирхлын болон дарамтын бүлгээс тусгаар­лах дархлааг бий болгох юм. Энэ бол улс төрийн намын тухай хуульд орж буй томоохон өөрчлөлт.

-Намууд сонгуулийн өмнө маш олон амлалт өгдөг. Гэвч

Намуудыг сонирхлын болон дарамтын бүлгээс

тусгаар лах дархлааг бий болгоно

2 ЗаСгийН гаЗРыН МЭдЭЭ СоНиН 2019.06.27, ПҮРЭВ ~ №122 (1174)

Улс төр

Санхүүжилт авах нам УИХ-ын сонгуулиар нийт сонгогчийн нэг хувийн саналавсан байх ёстой

Б.Энхжаргал @enkhjrglZGM

УИХ-аас байгуулсан Ажлын хэсэг Улс төрийн намын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах төслийг боловсруулж буй. Уг төсөлд улс төрийн намуудад төрөөс олгох санхүүжилтийн талаар тусгасан байна. Энэ талаар уг хуулийн төслийн Ажлын хэсгийн гишүүн, улс төр судлаач Т.Ууганбаяртай ярилцлаа.

-Улс төрийн намын тухай хуульд намуудыг төрөөс санхүү жүүлэх зохицуулалт оруулах гэж байна. Энэ тухай мэдээлэл өгөхгүй юү?

­Ерөнхийд нь харахад Мон­голын улс төрийн намууд цөөн хэдэн хүний төлөө ажил ладаг, тэдэнд үйлчилдэг субьект болжээ. Яагаад гэвэл анх улс төрийн намын тухай хуулийг боловсруулахдаа Монголын хөрсөнд тохироогүй, америкийн загварыг оруулж ирснээрээ алдаа болсон юм. Нам үйл ажиллагаагаа том бүтцээр явуулдаг. Энэ том аппаратыг ажиллуулахын тулд мөнгө хэрэгтэй. харин мөнгийг хандиваар босгоно. гэтэл мөнгө өгч байгаа хүн хүчтэй байх нөхцөл бүрэлдсэн. Яг манайх шиг нөхцөл байдал руу орж байсан улс орон бий. тиймээс намуудыг төлөвшиж, бэхжихэд нь төрөөс санхүүжилт олгодог. гэхдээ санхүүжилт авахын тулд босго давах ёстой юм. Монголын ний гэм, улс төр, ардчиллыг төлөв шүүлэхэд намууд үүрэг хүлээх ёстой гэж байгаа. тиймээс

Жил бүрийн төсвийн орлогын 0.04 хувийг улс төрийн намуудад зарцуулна

АН үзэл баримтлалаа орон даяар таниулав

ЗГМ©

НАМУУД

ардчилсан нам үзэл ба римт­лалаа шинэтгэн баталж, Монгол улсын дээд шүүхэд бүртгүүлээд буй. Намын үзэл баримтлал гэдэг улсын хөгжлийн бодлогыг тодор­хойлох тулгуур зарчим. тиймээс тус намаас хөгжлийн суурь зарчим,

намынхаа тулгуур бодлогыг Монгол орны өнцөг булан бүрт ажиллаж, амьдарч буй иргэд, гишүүд, дэмжигчдэдээ хүргэхээр үн дэсний гуравдугаар аяныг хийгээд дууслаа.

өнгөрсөн тавдугаар сард дор­

нод аймгаас эхэлсэн үндэс ний аян Монгол орноо нар зөв тойрч орхон аймагт өндөрлөсөн байна. Үндэсний аяны хүрээнд ардчил­сан намын удирдлагууд уулзалт зохион байгуулж, иргэ дийн санал, хүсэлтийг сонсохын зэрэг цээ

тулгамдаж буй асууд лын хүрээнд ярилцсан байна. Мөн ардчил сан намын гишүүд, дэм жигч дийг хам­руулсан сургалт зохион байгуулж, үзэл баримт лалаа танилцуулжээ. тэдэнд орон нутагт ажил гүйдэл, архи далт, ядуурал нэмэгдэж,

эрүүл мэнд, боловс ролын салбар нь уналтад орсон нийтлэг төрх ажиг лагдсан аж. Энэ нь төсвийн мөнгийг үр ашиггүй зарцуулдаг, сис темийн гажуудал, алдаа завх ра­лаас үүдэлтэй гэж аН­ынхан үзэж байна.

ТөСөЛ ЗГМ ТОвЧХОН» цЭц Үндсэн хуулийн цэцийн дунд суудлын хуралдаанаар Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийн зарим хэсэг Үндсэн хууль зөрчсөн эсэх асуудлыг хянан хэлэлцлээ.Маргагч талууд харилцан ойлголцож улмаар мэдээлэл гаргагч нэр бүхий иргэн Цэцэд ирүүлсэн өөрийн мэдээллийн шаардлагаас бүхэлд нь татгалзсан тул маргааныг хэрэгсэхгүй болгов.

» ЗАСгийн гАЗАр Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх Шинжлэх ухааны салбарын эрдэмтэн, судлаачидтай уулзаж, энэ салбарын өнөөгийн байдал, цаашдын төлөвийн талаар санал солилцов. Хэдийгээр ололт амжилт байгаа ч эрдэмтэн судлаачид ихэвчлэн цалин, хөрөнгө оруулалтыг дорвитой нэмэхийг Ерөнхий сайдаас хүсчээ.

» хАрилцАА УИХ­ын гишүүн, Монгол­Болгарын парламентын бүлгийн дарга Л.Энхболд Болгар улсын Эдийн засгийн сайд Эмил Караниколов тэргүүтэй төлөөлөгчидтэй уулзлаа.Уулзалтын үеэр Эмил Караниколов Монголын бараа бүтээгдэхүүнийг Европын зах зээлд гаргахад Болгар улс ямагт дэмжиж, гүүр болж ажиллана хэмээв.

» Тов Лхагва гарагт болдог Засгийн газрын ээлжит хуралдаан өчигдөр хуралдсангүй. Учир нь гишүүд тойрогтоо ажиллаж буй тул Засгийн газрын хуралдааны товыг ирэх баасан гараг хүртэл хойшлуулсан байна.

Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг МаН дангаараа хийх гэж байгаа нь улс төр талаасаа хүмүүст таалагдахгүй байна. гэвч хуулийн төсөлд тусгагдсан санал санаачилгуудын хувьд аль ч улс төрийн намаас асуухад дэмжих заалтууд цөөнгүй тусгагдсан байна. тухайлбал, “давхар дээл”­ийг халъя, Засгийн газраа Ерөнхий сайд нь өөрөө байгуулах, төсөвтэй холбоотой асуудалд Засгийн газарт эрх мэдлийг нь шилжүүлэх зэрэг заалтуудыг дэмжинэ гэж бодож байна. өнөөдөр сумын төвийн 1000 иргэн хоорондоо намчирхахаар тэнд хүний нөөцийн бодлого бүрэн алдагддаг. Үнэндээ эрх чөлөөний төлөөх сонгууль нь эсрэгээрээ ад үзэгдэх үр дагавар авчирч байгаа учраас улстөржилтөөс зайлсхийе, сум орон нутагт эрх мэдлийг шилжүүлье гэсэн саналууд дэмжигдэнэ. Сүүлийн 10 гаруй жилийн улс төрийн амьдралыг харж байгаа хүний хувьд Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийг дэмжиж байна.

УИХ-ын гишүүн асан Л.Гантөмөр

ЭшЛЭЛ

ТодрУУлгА & ЗАлрУУлгА

Уншигч та манай сонины мэдээ, нийтлэл, сурвалжилгатай холбоотой тодруулж, залруулах шаардлагатай

санал, хүсэлт байвал

› INFO@zASAG.cO

Утас: 99903584 хаягаар бидэнтэй холбогдоно уу.

Тендер шАлгАрУУлАлТын нЭр: XII.1.1.311 Цэцэрлэгийн барилга, 100 ор /Ховд, Манхан сум/ төсөл, арга хэмжээний гүйцэтгэгчийг сонгон шалгаруулах тендер.Тендер шАлгАрУУлАлТын дУгААр: ТӨБЗГ­2019/XII.1.1.311

Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг­Төрийн өмчийн бодлого, зохицуулалтын газар нь эрх бүхий тендерт оролцогчдоос: XII.1.1.311 Цэцэрлэгийн барилга, 100 ор /Ховд. Манхан сум/ ажлыг гүйцэтгэх тухай цахим тендер ирүүлэхийг урьж байна.

Энэхүү ажлын тендер шалгаруулалт нь төрийн худалдан авах ажиллагааны цахим системээр зарлагдаж байгаа цахим тендер тул www.tender.gov.mn хаягаар орж дэлгэрэнгүй мэдээлэл болон цахим тендерийн баримт бичгийг авна уу. Тендер шалгаруулалтыг Сангийн сайдын 2013 оны 07 дугаар тушаалаар батлагдсан “Цахим тендер шалгаруулалт зохион байгуулах журам”­ын дагуу зохион байгуулж байна. Тендерт оролцогч нь тендерийн баримт бичгийг илгээхийн өмнө 50,000.00 (тавин мянга) төгрөгийг цахим систем ашиглан төлсөн байх шаардлагатай.Тендер нь түүнийг нээсэн өдрөөс хойш 30 хоногийн хугацаанд хүчинтэй байна.

Тендерт оролцогч нь санхүүгийн болон туршлагын дараах шаардлагыг хангасан байна.Үүнд:­Сүүлийн 3 жил буюу 2016, 2017, 2018 онуудын борлуулалтын орлогын дундаж хэмжээ нь батлагдсан төсөвт өртгийн 30 хувиас багагүй байна.­Түргэн хөрвөх чадвартай хөрөнгө болон авах боломжтой зээлийн нийт дүн: Батлагдсан төсөвт өртгийн 30 хувиас багагүй байна.­Сүүлийн 3 жил буюу зөвхөн 2016, 2017, 2018 оны аль нэг жилд доод тал нь нэг удаа батлагдсан төсөвт өртгийн 30 хувиас доошгүй хэмжээний ижил төстэй барилга угсралтын ажлын гэрээ байгуулж ерөнхий гүйцэтгэгчээр ажилласан байна. Ажил гүйцэтгэх гэрээ, ажил хүлээлгэж өгсөн улсын комиссын актыг ирүүлнэ. Дуусаагүй ажилтай бол захиалагчийн тодорхойлолт ирүүлнэ. Дараах тусгай зөвшөөрөл шаардлагатай:Барилга угсралтын ажил гүйцэтгэх байгууллага:

БА­8.1. Барилга байгууламжийн засвар, засал чимэглэл, интерьер, орчны тохижилтийн ажилБА­2.1 Цутгамал болон угсармал төмөр бетон, мод ба өрөгт бүтээцэн барилгын угсралт, өргөтгөл, шинэчлэлийн ажилБА­6.1. Барилга байгууламжийн дотор ус хангамж, ариутгах татуургын шугам

сүлжээ, тэдгээрийн тоног төхөөрөмж, гадна салбар шугам сүлжээний угсралтБА­6.2. Барилгын барилга байгууламжийн дотор халаалт, салхивчийн шугам сүлжээ, тэдгээрийн тоног төхөөрөмж, гадна салбар шугам сүлжээний угсралтБА­6.3. Барилга байгууламжийн дотор гэрэлтүүлэг, цахилгаан хангамжийн угсралт, тэдгээрийн тоног төхөөрөмж, тухайн барилгын гадна салбар шугам сүлжээний угсралт,БА­6.4. Барилга байгууламжийн дотор холбоо дохиолол, интернет сүлжээ, гал унтраах болон галын аюулын дохиоллын системийн угсралт, тэдгээрийн тоног төхөөрөмж, тухайн барилгын гадна салбар шугам сүлжээний угсралт.

/Түншлэлийн гишүүн болон туслан гүйцэтгэгчид нь гүйцэтгэх ажил үүргийнхээ дагуу тусгай зөвшөөрөлтэй байна/Тусгай зөвшөөрлийн шаардлагыг хангаж байгаа эсэхийг Барилга, хот байгуулалтын сайдын 2018 оны “Аргачлал батлах тухай” 33 дугаар тушаалаар баталсан аргачлалын лагуу дүйцүүлнэ.Тендерийн баталгааны дүн: 24,000,000.00 (хорин дөрвөн сая) төгрөг. Монгол Улсын хуулийн этгээд тендерийн баталгааг банкны баталгаа, Монгол Улсын Засгийн газрын бонд, эсхүл Монгол Улсын Засгийн газраас зөвшөөрсөн үнэт цаасны хэлбэрээр ирүүлж болно.Тендерийг 2019 оны 07 дугаар сарын 29­ний өдрийн 13:00 цагаас өмнө цахим системээр илгээх ба нээлтэд оролцох хүсэлтэй тендерт оролцогчдыг байлцуулан тендерийг 2019 оны 07 дугаар сарын 29­ний өдрийн 13:30 цагт нээнэ.

Гадаадын этгээд тендер ирүүлэх эрхгүй.Дотоодын давуу эрх тооцно.

Төрийн өмчийн бодлого, зохицуулалтын газраас зохион байгуулдаг цахим худалдан авах ажиллагааны төлбөргүй сургалтанд хамрагдахыг зөвлөж байна. Сонирхсон этгээд тендерийн баримт бичиг болон бусад мэдээллийг доорх хаягаар авч болно.

Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг,ТӨрийн ӨМЧийн Бодлого, ЗохицУУлАлТын гАЗАр,

Улаанбаатар хот, Баянзүрх дүүрэг, 1 дүгээр хороо,Энхтайваны өргөн чөлөө­16А, Засгийн газрын IX байр,

нэг цэгийн үйлчилгээ,Утас: 92263014, 92263038цахим хаяг: www.tender.gov.mn

Тендерийн УрилгА Огноо: 2019 оны 06 дугаар сарын 27-ны өдөр

3

ЗгМ: Сэдэв

ЗаСгийН гаЗРыН МЭдЭЭ СоНиН2019.06.27, ПҮРЭВ ~ №122 (1174)

Улсын хэмжээнд дотоодод үйлд вэр-лэсэн шатахууныг шинжлэх лабо-ратори алга

1Юуны түрүүнд импортын

ша тахуун чанар, стандартын шаард лага хангадаг эсэхийг тодруулбал гаалийн хяналтын байгууллага хилээр орж ирж буй нийт шатахууны дөнгөж гурван хувийг л шинжилгээнд хамруулдаг аж. өөрөөр хэлбэл, нийт шатахууны 97 хувийг нь мэдүүлгийн дагуу “нүдээ аниад” шууд нэвтрүүлчхэж байгаа хэрэг. шинжилгээний техник, ажиллах хүчний хүрэлцээгүйгээс төр импортлогчдод итгэж байгаа

тийн нэмэлт бүтээгдэхүүн их хэмжээгээр орж ирдэг нь хуу­рамч шатахуун үйлдвэрлэж байна гэх хардлагыг лавшруулж буй. өнгөрсөн гурван жилийн хугацаанд дотоодын нефть боловсруулах найман үйлдвэр энэ төрлийн 667 мянган тонн бүтээгдэхүүнийг импортолсон нь хардлагын галыг өрдөж байгаа юм. дээрх 667 мянган тонн нэмэлт бүтээгдэхүүнээр ямар октантай эцсийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж буйг тодорхойлох хууль, эрх зүйн механизм байхгүйгээс мөрдөж мөшгөх газар ч алга. шаварт унасан шарын эзэн гэгчээр цагдаагийн байгууллага л тодорхой хүрээнд тэдэнтэй тулж байгаа. Энэ талаар ЦЕг­ын ЭЦа­ны ахлах мөрдөгч Э.Сэргэлэнбаатар “шатахуун импортлогч, үйлдвэрлэгч компаниудтай холбоотой хэд хэдэн хэргийг манай Санхүүгийн гэмт хэрэгтэй тэмцэх хэлтэс шалгаж байгаа. Прокурор хяналт тавьж, шалгаж байгаа учраас аль компанид, ямар зүйл ангиар хэрэг үүсгэснийг тодорхой хэлэх боломжгүй” гэсэн юм.

Нефть боловсруулах үйлд­вэрийн технологи ч нууц байдалд байгаа нь хардахаас өөр цэгт хүргэхгүй байна. Мөн тэндээс гарсан шатахууныг шинжилж чанар стандартыг нь тогтоох лаборатори улсын хэмжээнд байхгүй нь бухимдал төрүүлэхээс гадна тусгаар улсын арчаагүй дорой байдлыг илтгэнэ. Нөгөөтэйгүүр импортын нефтийн нэмэлт бүтээгдэхүүнээс гаалийн

С.ЦОГТБАяР ЗУРЖ БАйНА

10 удаагийн зөрчил илэр сэн байна. тэгэхээр 13650 мэ дүү­лэг бүрт шинжилгээ хийсэн бол ийм төрлийн зөрчил 1300­гаар хэмжигдэх нь. гаалийн бай гууллага бол өөрийн лабо­ра торид хийсэн шинжилгээг үндэс лэн шатахууны импортыг зөвшөөрдөг болохоос бага октан­тай шатахуун оруулж ирээд неф­тийн нэмэлт бүтээгдэхүүн нэмж борлуулдаг эсэхийг хянадаггүй. уг нь Монгол улсад мөрдөж буй MNS0217:2017 стандартад “бензин, түлш импортлогч, бор­луу лагч нь бензинд октаны тоо нэмэг дүүлэгч болон бусад чанар сайж руулагч нэмэлт нэмж хольж болохгүй” гэж заасан байгаа. гэвч манай төр ямар ок тантай шатахуун оруулж ирээд хэдэн октантай гэж зарж буйг хянаж чаддаггүйгээс стан дарт мөрдөгдөж буй эсэхийг тодор хойлж чадахгүй байгаа юм. Монгол улс 2027 он гэхэд Евро­5 стандартын шатахууны хэрэг­лээг 80 хувьд хүргэх зорилго тавьсан. харин өнөөдөр бид Евро­2 төрлийн шатахууныг голлон хэрэглэж байна. хэрэв евро­5 стандартын шатахууныг өргөн хэрэглэдэг болгочихвол хуурамч шатахууны зах зээл хумигдах учиртайг уухҮЯ­ны мэргэжилтнүүд хэлж байгаа юм.

хуурамч шатахуун борлуулж байна гэдэг хардлага сэрдлэг дотоодод үйлдвэрлэж буй шата­хууны чанарын тодорхойгүй байдалд хүч нэмж байгаа. гаалиар үйлд вэрийн зориулалттай завс­рын бүтээгдэхүүн буюу неф­

болон онцгой татвар авдаггүй учир хямд зардлаар өндөр бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж ашиг олж байхыг үгүйсгэхгүй. тэр нь хуурамч шатахуун, чанар гүй бүтээгдэхүүний хүрээг улам тэлж байх ч юуны магад.

хэрэглэгчид хуурамч шата­хуун хэрэглэж байна гэх уураа шөхтг­т гаргадаг боловч тухайн байгууллагын хэрэг жүүлэх чиг үүрэгт шатахууны чанарыг хянах, тогтоох асуу дал хамаардаггүй. тэд зөвхөн им порт логч, үйлдвэрлэгч нар моно пол эрх эдэлж буй болон үгсэн хуйвалдаж үнэ нэмж байгаа эсэхэд л хяналт тавих, таслан зогсоох эрхтэй. харин шатахууны чанарыг тогтоох үүрэг мэргэжлийн хяналтын байгууллагад хамаар­даг. өнгөрсөн жил МхЕг­аас штС­уудад шалгалт хийж зөвхөн шатахууныг гүйцэт шахаж байгаа эсэхийг л хянасан болохоос шатахууны чанарыг тодор хойлж чадаагүй юм. Чанарыг тог­тоох итгэмжлэгдсэн лаборато­ри байхгүй учир импортлогч, борлуулагч компаниудад хэлэх үггүй сууж байна. импортлогч, борлуулагч бүрээс дээж авдаггүй юм аа гэхэд голлох арван компанийн штС­аас дээж авч гадаадад шинжлүүлэх ухаан ч алга. Япон, Мексик, оху, БНСу­ын гаалийн төв лаборатори нь дэлхийн гаалийн байгууллагын бүс нутгийн гаалийн лабора­торийн итгэмжлэл авсан байдаг юм билээ.

хуурамч шатахуун үйлдвэрлэж байх магадлалтай ийм нөхцөл байдал илэрхий сэжиг төрүүлсээр атал төрийн зүгээс хүчин чадал сайтай, итгэмжлэгдсэн лаборатори байгуулахаас эхлээд шалгадаг, шаардлага тавьдаг байгууллагынхаа эрх үүргийг нэмэх гэж огт яардаггүй байгаа нь нууц учиртай буй за. өнгөрсөн жил уухҮЯ­наас газрын тосны тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулахаар уих­д хуулийн төсөл өргөн барьсан боловч тодорхойгүй шалтгаанаар санаачлагчид нь буцаасан. тэр төсөлд шатахуун импортлогч борлуулагч, үйлд­вэрлэгчийг “чангалах” чухал заалтууд зүүлттэй байсан нь хуулийг хэлэлцэхгүй хойшлуулсан гэх давхар харыг төрүүлнэ. иргэд нь хохирч, цөөн хэдэн олигополь компанийн эрх ашиг давамгайлж байгааг уих­ын хэдэн поп гишүүн хэдий хүртэл харж суух юм бол оо. Чанаргүй шатахуунаас болж иргэдэд эд хөрөнгө, эдийн засгийн хохирол учруулаад зогсохгүй эрүүл мэндэд нь ноцтой хохирол үзүүлж байгааг ард түмэндээ хайртайгаа гайхуулдаг эрхэм түшээд хэзээ анзаарах вэ.

нефтийн бүтээгдэхүүний бүрдүүлэлтийг гаалийн төв лабораторид хамрагдсан дээжтэй харьцуулсан байдал(2016­2018)16000

14000

12000

10000

8000

6000

4000

2000

02016

Нефтийн бүтээгдэхүүн, мэдүүлэг Шинжилгээнд хамрагдсан дээж2017 2018

гаалийн ерөнхий газар©

шхнх©

нефтийн бүтээгдэхүүний импорт (мянган тонн, гаалийн салбараар)

Улаанбаатар 1057Замын­Үүд 64.4

Сэлэнгэ 106.28Дорнод 50.89

Баян­Өлгий 51.07Увс 27.88

Орхон 79.34Сайншанд 141.04

Дархан 117.5

гаалийн ерөнхий газар©

нефтийн нэмэлт бүтээгдэхүүн импортолсон компаниуд (2015­2018 он, мянган тонноор)

314.9

Ай Си Ай Си

Петролиум продакшн

Монгол Ойл

Хар мөрөн импекс

Монсуль НИК Петро хаан

Шунхлай

227

40.3 34.225.3

10.7 10.5 5.3 Гаалийн бай-гууллага импортын

шатахууны гуравхан хувийг

шинжилдэг

С.Батсайхан / ЗГМ©

Хуурамч шатахуун үйлдвэрлэж байгаа эсэхийг хянаж чадахгүй байнахэлбэр гэж эерүүлж ойлгож бо­лох ч октандаа хүрдэггүй хуу­рамч шатахуун их хэмжээгээр импортолдог байж болзошгүй хардлагыг улам өрдөөд байгаа юм.

улсын хэмжээнд шатахуун импортлох зөвшөөрөлтэй 102 компани байна. Эдгээр ком­панийн жилд импортолж буй шатахууны хэмжээ 1.7 сая тон­ноор хэмжигдэнэ. Үүний зөв хөн 51 мянган тонн нь гаалийн хяналтын лабораторийн шин жил гээнд ордог учраас бусад нь чанар, стандартын шаардлага хан га сан байгаасай хэмээх “зал биралд” багтаж байна. тухайл бал, гаалийн байгууллага 13650 мэдүүлгийн 521­д нь шин­жилгээ хийж үлдсэнийг нь импорт­логчийн амаар бүрдүүлэлт хийж байна.

Мөн гаалийн хяналт дээр бас ойлгомжгүй асуудал үүсдэг нь импортлогч компаниуд моторын агууламжид нийцэхгүй байна гэх үндэслэлээр аи80, аи92 октантай шатахууны ангиллыг сольж оруулж ирдэг зөрчил гарах болжээ. гэтэл манай улсад шатахууны аль төрөл моторын агууламжид яаж нөлөөлж байгааг тогтоодог лаборатори огт байдаггүй аж. Саяхнаас аМгтхЭг­т нэ гийг авчирсан боловч шин жилгээ хийж эхлээгүй аж. харин импортлогч компаниуд хаана шинжилсэн, ямар барим тыг үндэслэн шатахууны ок таныг сольж оруулж ирдэг нь тодорхойгүй байна. 2018 онд гаалийн бай гууллага 521 мэдүүлгээр шата хуунд лабо­ра то рийн шинжилгээ хийхэд

ЗгМ: Зочин

4 ЗаСгийН гаЗРыН МЭдЭЭ СоНиН 2019.06.27, ПҮРЭВ ~ №122 (1174)

Э.Баярмаа: Сэтгэл гутрал нь тусламж шаарддаг бодит өвчинСэтгэцийн эмгэгтэй гэхээр галзуу гэж ойлгодог хоцрогдсон үзлээс татгалзах цаг болсон

Б.БадамцэцэгЗГМ

Судалгаанаас үзвэл, сүүлийн таван жилийн хугацаанд амиа хорлосон гэх 2055 тохиолдол цагдаагийн байгууллагад бүртгэгдэж, эрүүгийн хэрэг үүсгэн шалгасан байна. Энэ үзүүлэлт манайх шиг хүн ам цөөн улсад маш өндөр тоо юм. Амиа хорлолтыг сэтгэл зүйтэй холбон тайлбарладаг бөгөөд зарим судлаач нэг төрлийн “өвчин” ч гэж үздэг. Тиймээс энэ төрлийн “өвчин”-өөс хэрхэн урьдчилан сэргийлэх, сэтгэл зүйн тогтвортой байдлаа хангах талаар сэтгэл зүйч Э.Баярмаатай ярилцлаа. “Сэтгэл хөдлөлөө жолоодох урлаг”, “Одоо цагт амьдрах урлаг”, “Ухаалаг сонголт” зэрэг сэтгэл зүйн тухай олон ном бүтээл туурвисан тэрбээр сэтгэл гутралыг гүнзгийрүүлэн судалж буй юм.

-Монгол Улсад амиа хор-лолтын түвшин өндөр байна гэж ДЭМБ-ын судал гаагаар тогтоосон. Амиа хорлолтын шалтгаан нь юу яах ёстой вэ?

­Манай улсад жилд дунджаар 500 орчим хүн сэтгэл гутралаас болж амиа хорлодог. тэсвэр тэвчээргүй, сэтгэлийн хатгүйгээс амиа хорлолоо гэж олон хүн буруутгадаг. гэвч сэтгэл гутрал аажимдаа архагшиж хүндэрснээр ямар ч тэвчээртэй хүнийг ийм үйлдэл хийхэд хүргэдэг бөгөөд нэг төрлийн аюултай эмгэг. тиймээс энэ эмгэгийг эрт илрүүлж эмлэх нь чухал. иргэдийн дунд сэтгэл гутралын хам шинж түгээмэл ажиглагдаж байна. Манайхаас үйлчилгээ авч байгаа 10 хүн тутмын дөрөв нь сэтгэл гутралд өртсөн байдаг. Мөн сэтгэл гутралд өртсөн хүмүүсийн дийлэнх хувийг залуучууд эзэлдэг. хувь хүнд тохиох олон саад бэрхшээл, уй гунигаас гадна нийгмийн байдал ч нөлөөлж байна.

харин хүйсийн хувьд Монголд жилд дунджаар 400 гаруй эрэгтэй, 100 орчим эмэгтэй сэтгэл гутралаас болж амиа хорлож байна.

-Прокурорын газраас хийсэн "Монгол Улсын хүн амын дундах амиа хорлох тохиолдлын суурь судалгаа"-нд амиа хорлосон иргэдийн 84 хувь нь эрчүүд гэсэн. Яагаад эрчүүд эмэгтэйчүүдээс илүү амиа хорлодог юм бол?

­Яагаад эрчүүд илүү их амиа хорлодог болохыг судалсан судалгаа одоогоор алга байна. гэхдээ эрчүүд сэтгэл гутралыг хүлээн зөвшөөрч чаддаггүй, тусламж авахдаа тааруу, сэтгэцийн эмчилгээнд тууштай ханддаггүй зэрэг шалтгаанаар сэтгэл гутрал нь хүндэрдэг гэх таамаглал байдаг. амиа хорлолтоос сэргийлэх тулд сэтгэл гутралын талаар мэдээлэл сайн хүргэх хэрэгтэй. учир нь өөрийгөө сэтгэл гутралд орсон гэдгийг мэдэхгүй, яагаад байгаагаа ойлгохгүйгээ, энэ байдлаас гарах арга зам байгаа гэдгийг мэдэхгүйгээр амиа хорлох тохиолдол олон байгаа.тиймээс сэтгүүлчид болон сэтгэл судлаачдын хамтдаа хийж чадах зүйл бол сэтгэл гутралын шалтгаан, үр дагавар, шинж тэмдэг, эдгэрэх арга замын талаар мэдээлэл хүргэх нь чухал юм.

Маш хөнгөн зэргийн сэтгэл гутралын үед урам зориг сэргээх аргуудаар өөрөө өөрийгөө тайвшруулна. гэвч сэтгэл гутрал ихэвчлэн амархан хүндэрч, хүндэрсэн тохиолдолд мэргэжлийн хүний туслалцаа заавал хэрэг болдог. Сэтгэл гутрал нь гүн ангалын ёроолд унасан мэт мэдрэмж төрүүлдэг. гүн ангалын ёроолд унасан хүн гадны тусламжгүйгээр ангалаас гарахад хэцүү. хэрэв ангал гүн биш бол өөрөө хичээгээд гарч болно. Сэтгэл гутрал гэдэг ангалтай л ижил.

-Бид ханиад хүрч бие тав-гүйрхэхэд боди той эмчилгээ хийдэг. Харин сэтгэлээр унах, сэтгэл гутрах үед яах ёстой вэ?

­Сэтгэл гутрал бол эмгэг. тиймээс сэтгэл гутралыг жирийн нэгэн сэтгэлээр унах үйл явцтай андуурч болохгүй. таныг сэтгэлээр унагаасан үйл явдал өнгөрөхөд уй гуниг аажимдаа мартагдаж үгүй болдог. харин сэтгэл гутрал бол гутраасан хүчин зүйл нь өнгөрч мартагдсан ч мэдрэмж хадгалагдаж хэвээр үлддэг. Мөн сэтгэл гутралд физиологийн хүчин зүйл нөлөөлдөг ч гэж үздэг.

Серотонин буюу аз жаргалын гормон гэж нэрлэгдэх нейрот­рансмиттер дутагдах үед сэтгэл гутрал үүсдэг. удаан хугацаанд аз жаргалгүй байх нь серотонины дутагдалд оруулж улмаар сэтгэл гутрал болдог тохиолдол олон.тиймээс сэтгэл гутралыг тархин дахь бодисын өөрчлөлт гэж

ойлгож болно. хүнд хэлбэрийн сэтгэл гутралд физиологийн шалтгаан байдаг учир үүнийг эмчлэх ёстой эмгэг гэж ойлгох хэрэгтэй. ханиад хүрсэн хүнд “Сэтгэлийн тэнхээгээрээ эдгэр” гэж зөвлөдөггүй шүү дээ. Сэтгэл гутрал ч үүнтэй адил. Сэтгэлийн тэнхээгүй хүн сэтгэл гутралд өртдөг гэсэн буруу ойлголт нийгэмд их байна. Сэтгэл гутрал нь ханиадтай адил гадны тусламж шаарддаг бие махбодын бодитой өвчин юм. Сэтгэл гутралаас салахад сэтгэлийн тэнхээ хэрэгтэй боловч дан ганц сэтгэлийн тэнхээгээр ялж болдог өвчин биш.

-Тэгвэл гутралд орсон эсэхээ хэрхэн мэдэх вэ?

­Сэтгэл гутраад байна уу, сэтгэлээр унаад байна уу гэдгээ ялгахгүй олон хүн байдаг. тиймээс сэтгэл гутралын үед ямар шинж тэмдэг илэрдийг товч дурдъя. Энэ үед сэтгэл санаа, бие махбод, үйл хөдлөл гэсэн гурван түвшинд өөрчлөлт гардаг. Нэн түрүүнд сэтгэл санааны хувьд юунд ч идэвх сонирхолгүй болдог. Бүх зүйлийг сөрөг талаас нь харах хандлага ажиглагдана. итгэл найдваргүй болно. Сэтгэл түгшиж санаа зовно. аливаад өөрийгөө буруутгаж, гэмшинэ. Сэтгэл хоосорч, утгагүй санагдана. дараа нь бие махбод эрч хүчгүй, энергигүй болно. анхаарал төвлөрөх чадвар суларч, ой тогтоолт муудаж мартамхай болно. Нойрны хэмнэл алдагдаж их, эсвэл бага унтана. хоолны дуршил бас ихсэж, багасаж, хэвийн хэмжээнээс илүү ядрана. гэтэл ийм нөхцөлд хүмүүс сэтгэл гутрал гэдгийг мэдэлгүй ходоодны эмч, дотрын эмч, мэдрэлийн эмчид хандаж шинжилгээ өгдөг. ингээд сэтгэл гутралаа оношилж чадалгүй улам хүндрүүлж сүүлийн шатанд хүрдэг. Энэ шатанд хувь хүний үйл хөдлөлд дараах шинж тэмдэг илэрдэг. Үүнд, нийгмийн харилцаанаас хөндийрч цагийг ганцаараа өнгөрөөх нь ихсэнэ. орондоо удаан хэвтдэг болж, амархан уйлдаг. Зарим тохиолдолд амиа хорлох бодол ч төрнө. Эдгээр гурван бүлэг шинж тэмдгийн дийлэнх нь танд илэрч байгаа бол та цусны шинжилгээ өгөх биш сэтгэцийн эмчид хандах ёстой.

-Хүн биеэ гэмтээсэн бол ичилгүй эмнэлэгт очдог. Харин сэтгэцийн эмчид очно гэхээр галзуугийн эмнэлэг санаанд нь буудаг байх…?

­Сэтгэцийн эмгэг гэхээр галзуу хүн гэж ойлгодог хоц рогдсон үзлээс бид татгалзах цаг нэгэнт болсон. та шалтгаангүйгээр байнга ямар нэгэн юманд санаа зовоод байвал энэ бол сэтгэцийн эмгэг. Ямар сайхан амьдралтай, ямар өндөр боловсролтой байхаас үл хамааран аливаад идэвхгүй, сонирхолгүй болсон бол энэ ч бас сэтгэцийн эмгэг. Бидний

хэвийн гэж ойлгодог зарим сэтгэл зүйн сөрөг үзэгдлүүд сэтгэцийн эмгэг байдаг. Сэтгэцийн эмгэгтэй гэхээр л хүндрүүлж ойлгож болохгүй. Сэтгэцийн асуудлыг хүндрүүлэлгүй бага дээр нь илрүүлж эмчлэх хэрэгтэй.

-Сэтгэл гутрал яагаад үүсдэг вэ, урьдчилан сэргийлэх боломжтой юу?

­Сэтгэл гутрал хоёр шалтгаанаар үүсдэг. Нэгт, сэтгэл зүйн шалтгаан. Энэ нь гэнэтийн цочрол юм уу удаан хугацааны шаналалаас үүдэлтэй. дотны хүнээ алдах, гэмт хэргийн золиос болох, салж сарних гэх мэт янз бүрийн цочролын дараа сэтгэл гутралд өртөж болно. Эсвэл удаан хугацаанд гунигтай шаналгаатай нөхцөлд байснаар сэтгэл гутрал үүснэ. Нөгөө талаар бүх итгэл найдвар унтарч арга тасрах үед ч сэтгэл гутрал үүсдэг. хоёрт, бие махбодын шалтгаан. тухайлбал,

янз бүрийн шалтгаанаар тархин дахь урвал өөрчлөгдсөнөөс сэтгэл гутрал бий болдог.

Сэтгэл гутралаас сэргийлэхийн тулд нэгэн хэвийн гунигтай нөхцөл байдлаас зайлсхийх хэрэгтэй. хүнд хэцүү асуудал тохиолдсон бол гутрахаас сэргийлж мэргэжлийн сэтгэл зүйчид хандаж сурах нь зүйтэй. аль болох таатай нөхцөл байдал үүсгэж, таатай хүнтэй уулзаж байгаарай. өнгөрснийг өнгөрсөнд нь үлдээж, уучилж мартаж, өнөөдрөөрөө амьдарч сурах нь чухал.

-Та өөрөө сэтгэл гутралын бүх үе шатыг туулж, эмчилгээ хийлгэсэн гэж байсан. Эдгэрсэн түүхээсээ хуваалцаж болох уу?

­тийм ээ. төрсөн ах маань нас барж, би өөрөө хүнд өвчний улмаас хоёр жил хэвтэрт байсан. урт удаан шаналал намайг сэтгэл гутрал руу хөтөлсөн. удаан хугацааны серотонин дутагдал нь тархинд зуршил болж үлдсэн гэсэн үг. ахыг нас барсныг хүлээн зөвшөөрч, хүнд өвчин маань эдгэрсэн боловч сэтгэл гутрал

хэвээр үлдсэн. Би бүх төрлийн бясалгалд хамрагдаж, сургалтад сууж, сэтгэл засалчид хандаж үзсэн. Энерги засал хийлгэж, төрөл бүрийн шашны арга хэмжээ ч авч байлаа. гэвч сайжраагүй бөгөөд гутрал улам даамжирч байсан юм билээ. Эхэндээ сэтгэл гутралд өртсөн гэдгээ мэдээгүй. төрөл бүрийн ядаргааны эсрэг эмчилгээ хийлгэсэн ч үр дүн өгөөгүй. харин эмийн эмчилгээ хийлгээд нэг их удалгүй хэвийн амьдралдаа орсон. тухайн үед сэтгэл гутралын талаар монгол хэл дээр дорвитой мэдээлэл байхгүй байсан учраас англи, солонгос хэлээр уншиж, судалж учрыг нь олж байлаа. Энэ нь сэтгэл судлалын шинжлэх ухаанд дурлах болсон шалтгаан. Бие, сэтгэлийн шаналалыг өөрийн биеэр давж үзнэ гэдэг сэтгэл судлаач хүнд хамгийн үнэтэй туршлага шүү дээ. Ядаж л сэтгэл

гутралын үед ямар ч зөвлөгөө нэмэргүй, наад тал нь сэтгэл засал хийх шаардлагатай гэдгийг өөрийн биеэр мэдэрч үзнэ гэдэг том давуу тал. Сэтгэл судлалын зарим онолыг өөрийн биеэр мэдэрч туулах боломж олгосон нь бараг бурхны бэлэг гэж боддог.

-Сэтгэл гутралыг хүнд рүү -лэл гүй эрт таньж мэдвэл өөрөө эмчлэгддэг үү?

­Сэтгэл гутралыг хөнгөн, хүндэвтэр, хүнд гэж ангилж үзэж болно. хөнгөн сэтгэл гутралыг хүн өөрийн сэтгэлийн тэнхээгээр ялж болох юм. хүндэвтэр сэтгэл гутралыг сэтгэл зүйч юм уу сэтгэл засалчийн тусламжтайгаар ялан дийлж болно. харин хүнд сэтгэл гутралыг сэтгэцийн эмчийн тусламжаар эдгээнэ. Мэдээж сэтгэцийн эмч нар эмийн эмчилгээ хийнэ. Эмийн эмчилгээнээс айгаад байх хэрэггүй. тархинд дутаад байгаа серотонин буюу аз жаргалын гормоныг тэнцвэржүүлж л өгдөг юм. Эмийн хамааралтай болно гэж айгаад байна гэж хэлдэг хүмүүс бий. тиймээс сэтгэл зүйн

эмчилгээнд эм хэрэглэхээс айх хэрэггүй. Эмийн эмчилгээний зорилго нь тархины эсийн серотонин ялгаруулах төрөлхийн чадварыг сэргээхэд л оршдог.

-Сэтгэцийн эмчид хандах ёстой гэж байгаа ч хүмүүс хаана хандахаа тэр бүр мэддэггүй. Ямар шат дараалалаар хэнд хандах вэ?

­хэрэв та сэтгэл гутралаа хөнгөн буюу хүндэвтэр зэрэг­тэй гэж үзэж байгаа бол сэтгэл зүйч юм уу сэтгэл засалчид хандаж болно. харин хүнд сэтгэл гутралтай бол сэтгэцийн эмчид хандана. Нэн түрүүнд дүүргийн эмнэлгийнхээ сэтгэцийн эмчид хандах ёстой. дүүргийн сэтгэ­цийн эмч хаана суудгийг мэдэхгүй бол өрхийн эмчээсээ асууж болно. Сэтгэл гутралын зэргээс хамаараад дүүргийн сэтгэцийн эмч өөрөө эмчилнэ эсвэл СЭМҮт буюу Сэтгэцийн эрүүл мэндийн үндэсний төв рүү шилжүүлнэ. халуурч байгаа хүнд эм уулгадаг шиг хүнд хэлбэрийн сэтгэл гутралтай нөхцөлд эмийн эмчилгээ хийдгийг дахин сануулъя. Сэтгэл гутрал бол бодитой өвчин. таньд сэтгэл зүйн тогтворгүй байдал, сэтгэл гутралын шинж тэмдэг илэрч байгаа бол харъяа дүүргийнхээ сэтгэцийн эмчид хандаарай. хүмүүс сэтгэцийн эмчээс зугтааж явсаар цаг алддаг. өөрсдөө сэтгэл гутралтай маш олон янзаар тэмцдэг. Бясалгал хийж, сургалтад явж, сэтгэл зүйчтэй уулзаж байгаа харагддаг. та аль болох эмийн бус аргаар тэмцээд үр дүнд хүрэхгүй бол сэтгэцийн эмчид хандах цаг болжээ гэсэн үг.

-Ярилцсанд баярлалаа.

Амиа хорлосон хүмүүсийн хүйсийн харьцаа

450400350300250200150100500 2012

Эрэгтэй Эмэгтэй

2013

385

64

338

59

365

76

327

61

277

54

2014 2015 2016

Нийт тохиолдлын 1729 нь эрэгтэй, 326 эмэгтэй хүн амиа хорложээ.

М.Ганбаяр / ЗГМ©

УЕПГ©

Огноо: 2019 оны 06 дугаар сарын 26Тендер шАлгАрУУлАлТын нЭр: Архи, дарс, шар айраг нийлүүлэхТендер шАлгАрУУлАлТын дУгААр: МИАТ/201901009 МиАТ ТӨхК эрх бүхий тендерт оролцогчдоос Архи, дарс, шар айраг нийлүүлэх тухай 3 багц бүхий цахим тендер ирүүлэхийг урьж байна.Тендерийн баримт бичгийг эргэж төлөгдөхгүй нөхцөлтэйгээр иж бүрдэлээр нь 50,000 төгрөг, эсхүл түүнтэй тэнцэх хэмжээний чөлөөтэй хөрвөх валютаар худалдан авч болно. Тендер нь түүнийг нээсэн өдрөөс эхлэн 30 хоногийн дотор хүчинтэй байна.Тендерт оролцогч нь Санхүүгийн болон туршлагын дараах шаардлагыг хангасан байна. Үүнд: Борлуулалтын хэмжээ: Сүүлийн 2 жилийн буюу 2017, 2018 оны он тус бүрийн борлуулалтын орлого нь тендерт санал болгож буй үнийн дүнгээс багагүй байх /2 буюу түүнээс дээш багцад тендер ирүүлэх бол багц тус бүр дээр ирүүлсэн үнийн саналын нийлбэрээс багагүй байна/Түргэн хөрвөх чадвартай хөрөнгө болон авах боломжтой зээлийн хэмжээ: Тендерт санал болгож буй үнийн дүнгийн 50 хувиас багагүй байх,Сүүлийн хоёр жилд хэрэгжүүлсэн ижил төстэй ажлын өртөг: Тендерт санал болгож буй үнийн дүнгийн 30 хувиас багагүй байх,Тусгай зөвшөөрөл шаардлагатай бол тусгай зөвшөөрөл ирүүлэх эсэх: шаардлагатайТендерийн хамт Багц 1­д 7,260,000 төгрөгийн, Багц 2­т 13,240,000 төгрөгийн, Багц 3­т 3,360,000 төгрөгийн дүнтэй тендерийн баталгаа тус тус ирүүлнэ.Цахим тендерт оролцогч цахим баталгаа гаргах эрх бүхий арилжааны банкаар тендерийн нэг баталгаа гаргаж болох бөгөөд багц тус бүрийн баталгааны дүнг тодорхой бичсэн байх шаардлагатай.Тендерийг 2019 оны 07 дугаар сарын 26­ны өдрийн 11.00 цаг­аас өмнө цахим худалдан авах ажиллагааны систем /www.tender.gov.mn /­д өөрийн аж ахуйн нэгжийн цахим гарын үсэг /PKI/­ээр нэвтрэн орж PDF 1­2 файлаар цахим хэлбэрт шилжүүлэн ирүүлэх ба тендерийг 2019 оны 07 дугаар сарын 26­ны өдрийн 11.10 цаг ­т нээнэ.Гадаадын этгээд тендер ирүүлэх эрхтэй.Дотоодны давуу эрх зөвхөн Багц 3 дээр тооцно. Багц 1,2 дээр тооцохгүй.

Сонирхсон этгээд тендерийн мэдээллийг доорх хаягаар авч болно.

МиАТ ТӨхКхан­Уул дүүрэг, 10­р хороо, Буянт­Ухаа 45, МиАТ ТӨхК­ийн төв байрхангамж, үйлчилгээний хэлтэс 103 тоотУтас: 70049860, факс: 70049919

цАхиМ Тендерийн УрилгА

Удаан хугацаанд аз жаргалгүй

байвал серотонин дутагдаж сэтгэл гутралд өртдөг

ЗгМ: Сурвалжилга

5ЗаСгийН гаЗРыН МЭдЭЭ СоНиН2019.06.27, ПҮРЭВ ~ №122 (1174)

◄ 1ирэх намар ашиглалтад орох

товтой зам засварын ажлаас шалтгаалан Налайх чиглэлийн том оврын автобуснууд төв аймгийн замаар явж нь талдаа 90 км зам туулж байж зорьсон газраа хүрэх аж. Налайхчуудаас чамгүй тэвчээр шаардсан эл бүтээн байгуулалт хийгээд үйл ажиллагаа нь эхлээд удаагүй Налайхын барилгын материалын үйлдвэрлэл, технологийн парк (НБМҮтП)­тай танилцахаар явсан минь энэ.

халуу дүүгсэн бүхээгт нозоорч, нойрмоглосон жолооч сүүдэр бараадан хэсэг амсхийгээд эргэж жолооныхоо ард суулаа. хөх утаа суунаглуулан хөдлөх хуучин автобус ч арван минут “амьсгаа дарж” аваад эргэн замдаа гарав. өндөр хөтлөөс уруудах зуур Налайхын хуучин уурхайн балгасны орой тэртээ алсаас сүүмийх бөгөөд олон оны нар, салхинд идэгдэн, элэгдэн буй эл барилга юуг ч юм хүлээх мэт өнөө л янзаараа үзэгдэх аж.

ШИНЭ зАМ-ШИНЭ ГОрьДЛОГО

“итгэл, найдвар” гэх үгсийг ашиглаж болох ч “горьдлого” хэмээн хүчийг нь жаахан султгав. учир юу вэ гэвэл “Налайх, Налайхын уурхай, налайхчууд” гээд ярихаар нэг тийм хүлээлт үүсчихсэн мэт санагддаг. тэртээ 1962 онд БНМау­ын ардын их хурлын тэргүүлэгчдийн тогтоолоор уурхай түшиглэсэн дагуул хот байгуулахаар тогтож, шавыг нь тавьсан газар бол өнөөгийн Налайх дүүрэг. дагуул хот болон өргөжинө, хөгжинө, ахуй амьдрал нь дээшилнэ гэсэн итгэл өвөрлөсөн хүмүүс тухайн үед Налайх руу шилжин суурьшиж байв. харин өнөөдөр мөнөөх итгэл нь битүүхэн горьдлого болон хувирсан гэлтэй. арга ч үгүй биз, нэгэн цагт нийслэлийн нүүрсний хэрэглээг дангаараа шахуу хангаж, улаанбаатар хотын гал голомт гэж болохуйц байсан их уурхай хаагдаж, 1500 гаруй уурхайчин, тэдний гэр бүл хотоос 40 км газарт хаягдсан гэж болно. гэхдээ налайхчуудын сэтгэлийн гал унтраагүй аж. Цаашид автозам, төмөр зам, технологийн паркаа түшиглэн хөгжинө гэх горьдлого тээсээр ажил, сургуульдаа 90 км зам туулан ирж очсоор. дан ганц налайхчууд ч бус монголчууд нийтээрээ үйлдвэржсэн улс орон болохыг битүүхэн хүлээж, горьдлого тээсээр удлаа. Эл ажлын эхлэл болж буйгаараа НБМҮтП онцлогтой.

Редакцийн унаагаар явж болох байсан ч зориуд том оврын автобусаар зорчсон нь зам зуур оршин суугчдын аж байдал, зам харгуйг тандах гэсэн хэрэг. хуучин замыг нь хэсэгчлэн хааж, тэр чиглэлийн хөдөлгөөн шороон замаар үргэлжлэх болсон нь тэнгэр баганадсан тоос дэгдээж, тааруухан унаатай нэг нь зүглэмгүй газар болж, хувирчээ. тиймдээ ч, ирж очихын 180 км замаар тэвчээр заан зорчсоор. Зам зуур уулзаж ярилцсан налайхчууд шинэ замаа

Энэ ондбагтаан 400 ажлын байр бий болгоно

дагаад шинэ, шинэ боломжууд бий болно гэсэн горьдлого тээж буй нь илт. “Энэ замаас л их юм хүлээж байна даа” гэсээр яриа нийлсэн ах Налайхын уугуул бөгөөд уурхайд ажиллаж байгаад өнгөрсөн хавраас тоосгоны үйлдвэрт орсон гэв. 90 км замд юу эсийг ярилцахав. тавдугаар сарын 15­наас хот руу ахуйн хэрэглээнд ашиглах зорилгоор түүхий нүүрс оруулахыг хуульчлан хориглосон. хэдийгээр агаарын бохирдлыг бууруулах үр дүнтэй шийдэл мэт боловч алсуураа хэсэг бусаг хүний ахуй амьдралд шууд нөлөөлөх нь дамжиггүй. Үеийн үед нүүрсээ олборлож, нүүрсээрээ амь амьдралаа залгуулж асан налайхчуудад эл шийдвэр хамгийн хүнд туссан гэж болно. “худлаа даа, намар анхны цас унахтай зэрэгцээд л нүүрсээ ухаж эхэлнэ. шахмал түлш нь хэр илчтэй вэ гэдэг чухал. Нүүрсний чинээнд хүрэхгүй бол хот руу оруулахыг хорьж цагдаад дийлэхгүй л болов уу. Энэ замыг, эсвэл тенхологийн паркийг дагаж шинэ шийдэл, шинэ хөгжлийн гарц олохгүй л бол налайхчууд бид амьдрах аргагүйд хүрнэ шүү” хэмээн мөнөөх ах үргэлжлүүлнэ.

хагас зуун жил хүрз шавар наагаагүй гэхэд худал хэлсэн болохгүй Налайхын замд тохиох аваар, ослын тоо бусад чиглэлийн автозамтай харьцуулахад харьцангуй өндөр. арчилгаа тордлого, урсгал засвар тэр бүр хийгдэхгүй байсаар өнгөрсөн хавартай золгосон эл замд эрдэнэт хүний амь эрсэдсэн тохиолдол хэдэн зуугаар тоологдоно. Ямартай ч, олон жил яригдсан асуудал шийдэгдэж налайхчуудын горьдлого, хүлээлт эргэн итгэл

найдвар болох үгүй нь шийдэгдэх гэлтэй.

ДАЛАйД ГАрцГүй МОНГОЛ УЛС 485 ТОНН

УСАН ОНГОцНы ТЭНцүүЛЭГч

ЭкПОрТОЛЖЭЭхаягдал хайлш, хөнгөн

цагааныг хайлуулах байдлаар дахин боловсруулж, усан онгоцны тэнцүүлэгч үйлдвэрлэж, түүнийгээ хятад, Солонгос руу экспортолж эхлээд буй “Пийс стийл групп” ххК бол НБМҮтП­ийн ууган үйлдвэр билээ. Захаас аваад замаар нэг хөглөрч харагддаг ундаа, шар айрагны лааз, автомашины хурдны хайрцаг, радиатор, моторноос аваад хайлш, хөнгөн цагаанаар бүтсэн хаягдал болгон энэ үйлдвэрийн түүхий эд болдог. ашиглалтын хугацаа дууссан, агаар орчин бохирдуулдаг гээд олон асуудал дагуулдаг нийтийн том оврын автобуснууд ч энэ үйлдвэрийн гол түүхий эд болдог аж. өдгөө улаанбаатар хотноо зорчигч тээврийн үйлчилгээнд явж буй 800 гаруй том оврын автобус дээрх жагсаалтад бас багтана. Парк шинэчлэл хийж гэмээнэ эд ангийг нь эл үйлдвэрт дахин боловсруулах боломжтой гэнэ.

Ер нь хайлш, хөнгөн цагаан тэргүүтэй металл нэгэн үе эдийн засгийн эргэлтэд орох боломжгүй, тэр чигтээ гадагш гардаг байв. тэгвэл одоо “Пийс стийл групп” ххК хоёр бүрэн цахилгаан, гар аргаар хайлуулдаг таван зуух бүхий үйлдвэр ашиглалтад оруулж, хөдөө гадаа хөхөрч хэвтдэг хаягдал хайлш, хөнгөн цагаанаар усан онгоцны тэнцүүлэгч үйлдвэрлэн экпортолж

байна. Үйл ажиллагаа явуулсаар хагас жил ч болоогүй хэр нь зургаан удаагийн ачилтаар 485 тонн тэнцүүлэгч экспортолжээ.

түүхий эдийн үнэ, боловсруулах өртөг цаашлаад экпортын үнийг хараахан хэлэх боломжгүй байгаа бөгөөд хүчин чадал нэмэгдэх тусам үйлдвэрлэлийн өртөг буурч, эсрэгээрээ экспортынх нь нэмэгдэх хандлагатай гэнэ.

хайлш, хөнгөн цагааныг 600­640 хэмд 3­5 цаг хайлуулж, хайл­мал шингэнээ хөрч амжаагүй байхад нь хэвэнд цутгана. “Made in Mongolia” гэсэн дардас бүхий, тус бүр нь 20 кг­ын жинтэй тэнцүүлэгч далайн тээвэр, усан онгоц үйлдвэрлэл өндөр хөгжсөн Энэтхэг, хятад, Солонгос, Япон тэргүүтэй улсад өндөр эрэлттэй байдаг аж.

товчхондоо, бидний хог гээд хаядаг ундааны лааз усан онгоц ны хүндийн төвийг тохируулах үүрэг бүхий металл хийц болж бай на гэсэн үг. хог болж хөглөрдөг лааз экспортын бүтээгдэхүүн болж байгаа энэ үйл явц бол НБМҮтП­ийн дөнгөж эхлэл. Цаа­шид төлөвлөсөн ёсоор барилгын материалын үйлдвэрүүд бий болвол энэ салбарын импортын

40 хувийг дотоодоос хангах аж. улмаар 100 айл тэргүүтэй барилгын материалын зах, худалдааны төвүүд төмөр зам, технологийн паркийг түшиглэн Налайхад төвлөрч, тэр хэрээр дагуул хот болон өргөжихгүй гэх газаргүй. гагцхүү хөрөнгө оруулалт тогтвортой, бүтээн байгуулалт урагштай байх нь чухал болоод байна.

НИйТ АЖИЛчДыН 80 ХУвь Нь НАЛАйХ ДүүрГИйН ИрГЭН

Үйл ажиллагаа явуулж эхэлсээр гурван сарыг элээж буй үйлдвэр ердөө 30 хувийн хүчин чадлаар ажиллаж байгаа бөгөөд эрчим хүчний асуудлаа шийдчихвэл хүчин чадлаа нэмэгдүүлж, энэ онд багтаан дахин 400 гаруй ажлын байр бий болгох гэнэ. 100 хувь БНхау­ын хөрөнгө оруулалттай ч нийт ажилчдын 80 хувийг монгол хүн байхаар, тэр дундаа Налайхын иргэн байхаар дүрэм журмаа боловсруулсан аж.

30 орчим хэмийн халуун өдөр Налайхыг зорьсон болохоор аагим халууныг тээршаан, байж суухаа олж ядан явсан билээ. гэтэл “Пийс стийл групп” ххК­ийн үйлдвэрт жирийн үед 40­50 хэмийн халуун байдаг аж. Үүдээр нь дүүрэн хаягдал хайлш, хөнгөн цагаан овоолсон үйлдвэр рүү явж орвол тэсэхэд бэрх халуун орчин тосон авч, хацар нүүрийг төөнөх агаад гагнуурын утаа гэмээр эхүүн үнэр ханхлах аж. тэр дунд хөлсөө дуслуулан ажиллах хүмүүс аппарат мөрөвчилсөн намайг анзаарах сөхөөгүй харагдана. Завсаргүй өрдөх зуух

руу багцалсан хаягдал лаазыг ар араас нь хийж, үе үе хутгана. тус бүр 20 кг жинтэй усан онгоцны тэнцүүлэгчээ тэргэнд ачиж агуулах руу зөөх нэгэн. Энд ч тас няс хийх чимээ, тэнд ч ачаа бараа буулгах хүмүүс. Ер энэ үйлдвэрт зүгээр суугаа хүн нэг алга. хөдөлмөрлөж олсон хоол амттай байдаг. хөдөлмөрлөж, хөлсөө дуслуулан ажиллах, түүнийхээ үр шимийг хүртэх, хамгийн гол нь амь насаараа дэнчин тавихгүй ажиллахын жаргал энэ гэлтэй. тэдний өмнөөс өөрийн эрхгүй баярлах сэтгэл төрнө.

НАЛАйХыН УУрХАйД 240 ГАрУй ХүН АМь

ЭрСЭДСЭН“аав нь тэрсхэн хоёр хүүтэйгээ

хамт ороод эргэж гарч ирээгүй тохиолдол ч бий”. НБМҮтП­ийн харьяа “Пийс стийл групп” ххК­ийн гүйцэтгэх захирал г.Эрдэнэбаатартай ярилцаж суухад ийн хэлсэн юм. Нэг гэр бүлийн гурвын гурван эр хүн уурхай руу нүүрс олборлохоор ороод тэндээ үүрд үлдсэн тухай энэ түүх сэтгэл эмзэглүүлэв. төдийгөөс өдий хүртэл Налайхын хуучин уурхайд хууль ёсоор мөн хууль бусаар нүүрс олборлож байсан 240 гаруй хүн гэр бүлээ тэжээх гэж яваад амиа алджээ. дээрх 240 гаруй хүн амьд ахуй байсан бол юу эсийг хийж бүтээх байсан бол, хэдэн гэр бүл элэг бүтэн үлдэх байв, хэдэн хүүхэд эргэж ирэхгүй аавыгаа харуулдан суугаа бол...

ингэж бодохоор харамсаж халаглаад дуусахгүй. Зүүний үзүүрт тогтож үлдсэн ганц арвай адил их хувь заяанд төрсөн эрдэнэт хүнээ, иргэнээ, цаашлаад Монголын мянга мянган гэр бүлийг өөдтэй өнгөтэй байлгая гэвэл үйлдвэржихээс өөр гарцгүйг хаягдал хайлш, хөнгөн цагаан дахин боловсруулах “Пийс стийл групп” ххК­ийн үйл ажиллагааг сурвалжилж явахдаа оройдоо ортол ойлгосон юм. Эргэж гарч ирэх үгүйгээ мэдэхгүй ч гүний уурхай руу зоригоо чангалан орж, амь дүйсэн аргаар нүүрс олборлож байсан 56 хүн өдгөө эл үйлдвэрт ажиллаж байна. 56 гэр бүл, 56 эхнэр, төдий дайны үр хүүхэд аавыгаа, ээжийгээ сэтгэл амар хүлээж суугаа гэж бодохоор сайхан.

“уурхайд ажиллаж байхдаа баталгаатай, цалин хангамж сайтай, хамгийн гол нь аюулгүй ажил хийхсэн гэж боддог байв. гэхдээ санаан зоргоор ажил олдох нь ховор. хавар нүүрсний ажил дуусахаар тоосгоны үйлдвэрт ажиллаж болох ч нөхцөл нь хэцүү, цалин хөлс нь ч тиймхэн. азаар технологийн паркийн ажил эхэлсэн нь олон хүний амьдралын баталгаа болж байна” хэмээн С.Бат­Эрдэнэ гэх 20 эргэм насны залуутай ажлынх нь зав чөлөөгөөр хуучилсан юм.

Статистикийн мэдээ харж байхад Налайх дүүргийн бүртгэлтэй ажилгүй иргэдийн тоо энэ оны эхний таван сарын байдлаар өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад 62 хувь өссөн дүнтэй байна. уурхайнуудын үйл ажиллагааг зогсоосонтой шууд хамааралтай нь мэдээж. гэлээ гээд энэ хүмүүсийн ирээдүй таг харанхуй болчихоогүй, хонгилын үзүүрт гэрэл гялалзаж байна. Энэ ч утгаараа тэртээ “хол”­ын мөрөөдөл мэт байсан технологийн парк энүүхэн хаяанд өргөжиж байна. Сүүлийн 30 жил яригдаж буй үйлдвэржих тухай, парк байгуулах тухай асуудал цааснаас хөрсөнд буусан нь энэ. гэвч бүтээн байгуулалт, хөрөнгө оруулалтын ажил эрчимтэй, тогтвортой байх нь чухал болоод байна. төр, Засгийн газрын залгамж халаа гэж байдаг бол НБМҮтП­ийн бүтээн байгуулалтуудаа л битгий улстөр­жүүлж, гацаагаасай хэмээн чин сэтгэлээс хүсэж явлаа.

Ж.Гэрэлчулуун / ЗГМ©

Налайх дүүргийн бүртгэлтэй

ажилгүй иргэдийн тоо 62 хувь өссөн

дүнтэй байна

Тэртээ “хол”-ын технологийн парк энүүхэн

хаяанд иржээ, гэвч...

6 ЗаСгийН гаЗРыН МЭдЭЭ СоНиН 2019.06.27, ПҮРЭВ ~ №122 (1174)

Судлаачийн үг

ТУЗ-ийн даргаЭрдэнэбаатарын ДОЛГИОН

Ерөнхий эрхлэгч Баатарын ДУЛАМХОРЛОО

Зөвлөхшатарбалын ДАвААДОРЖ

Орлогч эрхлэгчЛхагважавын СУГАРМАА

Утас: 99903584

Улс төр, нийгэм, эрэн сурвалжлах мэдээллийн албаЭдитор Б.Энхжаргал

Утас: 99901621

Цахим контент, бүтээлч үйлдвэрлэлийн албаЭдитор Г.Баярсайхан

Утас: 99903574

Эдийн засаг, уул уурхайн мэдээллийн алба

Утас: 99903581 99903578 99907843

Улаанбаатар хот, Сүхбаатар дүүрэг, I хороо, Энхтайваны өргөн чөлөө,

“Блю Скай тауэр” 407 тоотУлсын бүртгэлийн дугаар. 1024

Утас: 70103131, Факс: 70106065

zgm.mn

ubinfo.mnДугаарын удирдагч

Л.Сугармаа

“Засгийн газрын мэдээ” сонин нь ардчилсан, шударга ёс, хүний эрхийг дээдэлж, чөлөөт

сэтгүүл зүйн хэм хэмжээг бүрнээ сахин, олон ургальч үзлийг илэрхийлэх мэдээллийн

индэр байж, нийт Монгол үндэстний ойлголцол, эв нэгдлийг бэхжүүлэхийг эрхэм

зорилгоо болгоно.

редАКц

ЗАр СУрТАлЧилгАА

хАЯг

цАхиМ хУвилБАр

0 1 1 7 4

ардчилал, ардчилсан хүчнээс болоод ядуурчихлаа, хэрэггүй л сонгодог байж, нэг сайн “хатуу гар” хэрэгтэй, хатуу гараар жаргалтай амьдралаа босгоё гэх үзэл Монголыг хэрнэ. Ядуурсан гуриатсан бүх хүнд (хүн амын бараг тал) хатуу гар, өс хонзон үгүйлэгдээд байх шиг. тэр хатуу гар нь Ерөнхий сайд болоосой гэх битүү хүсэл оргилоод ч байх шиг.

Энд би хоёр “хатуу гар”­ыг сөхнө. Пак Жөн хи, Пиночет шиг дарангуйлах мөртөө улсаа босгож хөгжүүлсэн бол буруу өгөхгүй, харин уго Чавес шиг нийгмийн халамжаар улсаа нураасан, эсвэл Бокассо, иди амин шиг улсаа цөлмөж хүн амаа тарчилгаад алга болсныг нь гашуун сургамжийн жишээ болгоно.

Венесуэл анхаарлын төвд байгаа гэдгээр нь “дөл бадарсан тив” (“Пылающий континент”–Зөвлөлтийн нэрт найруулагч Роман Кармены бүтээл)­ээс баримт хайя. Зөвлөлтийн ийм нэгэн баримтат киног ахмад хүмүүс санаж магад. тэр нь Баруун Европ, умард америкаас тэс өөр хөгжлийн зам сонгож социалист Кубын замаар замнасан латин америкийг сурталчилсан кино байж билээ. Кинонд үзүүлснээр энэ тив америкийн импиериализмын эсрэг эрх чөлөөний хувьсгалын галд шатаж байлаа. гэм нь тэгсгээд Чилид ардын нэгдлийн Засгийн газар унаснаар тэр тэмцлийн сураг тасарсан. 1980, 1990­ээд онд тийм

Хатуу гар нь Ерөнхий сайд болоосой гэх битүү хүсэл оргилоод ч байх шиг

хувьсгалын гал дүрэлзэх нь бүү хэл, оч нь ч улалзаж харагдаагүй. “хүйтэн дайн” дуусгавар болж, хоёр системийн тэмцэл арилснаар “дөл бадарсан тив” жам ёсоороо нам жим болжээ. гэвч “хүйтэн дайныг” орлох өөр нэг тэмцэл мөргөлдөөнийг аНу­аас прогноздов. аНу хоёр системийн сөргөлдөөнд ялснаараа олон дайсныг өөртөө авч үлдсэн, тэд нь сэргэж сэхээрээд өрнийнхний эсрэг иргэншил, соёл, шашны дайн хийх ба тэр нь “иргэншил хоорондын мөргөлдөөн” байх болно хэмээн XXI зууны хэтийн төлөвийг америкийн эрдэмтэн С.хантингтон номлолоо. түүний ажигласнаар бол латин америк бүхэлдээ Европын иргэншлээс эхтэй боловч умард америкт болон Европт байхгүй өөрийн өвөрмөц соёлын элементүүдийг агуулсан, тиймээс Европтой зарим талаар ойр бол харин умард америктай огт төсгүй аж. латин америкийн иргэншил нь тэндхийн уугуул соёлыг өөртөө уусгасан байдаг бол Европт огт үгүй, хойд америкт уугуул гэх юм бүр устсан. тэгвэл Мексик, төв америк, Перу, Боливид уугуул соёлын нөлөө үлэмж хэмжээгээр үлдсэн, аргентин, Чили, Венесуэлд янз бүрээр нөлөөлсөөр иржээ.

Эргэцүүлбэл, тийм байх магадлал өндөр, үүнийг хаа

сайгүй хүлээн зөвшөөрнө. Чухам ийм ялгаа нь, тодорхой хэлбэл онцгойрол нь латин америкийг ямагт аНу­ын эсрэг байлгаж ирсний үндсэн шалтгаан мөн гэх тайлбар шинэ зуун гараад хүчтэй цуурайтах болжээ. “хүйтэн дайнд” ялж үлдсэн аНу­ыг сөрөн зогсож буй бараг бүх улс орон энэ үзэл баримтлалыг хуваалцах аж. Яг ийм уур амьсгалын дунд антиимпериалист нэгдсэн фронт байгуулж, бөмбөрцгийн баруун хагаст түрэмгийчүүдийг эсэргүүцэх тухай Венесуэлийн Ерөнхийлөгч уго Чавесын цоо шинэ онол шинэ зууны эхээр гарч ирэв. тэр шинэ онол гэдэг нь угаасаа Симон Боливарын хувьсгалт үзэл санаа байсан ба түүнийг хуваалцах хань хамсаатнууд нь ч хөрш орнуудаас нь хурын дараах мөөг шиг бөөнөөрөө төрөн гарч иржээ. анхандаа энэ үзэл санааг Венесуэл–Кубын хүрээнд явцуухан сурталдаж байсан бол Боливид Эво Моралес гэгч нэг гоонь индиан эр төрийн эрхэнд гарч ирснээр томхон холбоотон болж нэмэгдэв. улс төрийн зүүний үзэл бодлыг илэрхийлэгч Моралес нь Боливийн коки тариалагчдын “Кокалеро” хэмээх хөдөлгөөнийг толгойлж, аНу­ыг эсэргүүцэн тэмцэж явсан нутгийн индиан аж. Коки гэдэг нь кокаин хэмээх хар тамхины нэг төрөл ба тэрбээр үүнийг хар тамхи гэж үздэггүй, тариачны хөдөлмөр шингэсэн газар тариалангийн аж ахуй гэж үздэгээрээ дэлхийг гайхшируулж яваа. хүн төрөлхтний хамгийн муу дайсан бол капитализм мөн гэсэн Моралесын үзэл Чавесынхтай утга нэгэн.

Ч а в е с ы н д а р а а г и й н холбоотноор Никарагуа тодорсон юм. олон жилийн дараа улс төрд эргэн ирж, 2006 онд сонгуульд ялсан сандинист–марксист даниэль ортега, Эквадорын Рафаэль Корреа нар Чавесын үзэл санааг шууд хуваалцлаа. тэр үеийн Бразил, аргентины шинэ Ерөнхийлөгч, хатагтай нар ч битүүхэндээ ойлгож дэмжсэн байх.

аНу­ын албан ёсны үзэл сурталд “Муу муухайн тэнхлэг” гэдэг томьёоллоор харгис, дарангуйлагч дэглэмтэй Сири, иран, хойд Солонгос гэх мэт хэсэг улсыг нэрлэж, харлуулж үздэг бол 2006 онд Венесуэл–Куба–Боливийн холбоо (албан ёсны нэр нь Бидний америкийн ард түмнүүдийн Боливарын альянс) гэгчийг байгуулж, хэргээр “Сайн сайхны тэнхлэг” гэж аНу­ыг сөргүүлж нэрлэжээ. Энэхүү

шинэ тэнхлэг нь империализмын эсрэг, америкийн эсрэг зүүний улсуудын эвсэл төдийгүй эдийн засаг, бизнесийн бяцхан бүлэглэл болж цааш шат ахижээ. Мөн тэр онд Чавес африкийн холбооны дээд хэмжээний уулзалтад хүндэт зочноор уригдаж, америкийн шинэ колоничлолыг эсэргүүцэх уриагаа дэвшүүлэв. антиимпериалист нэгдсэн фронт гэгчээ бэхжүүлэх зорилгоор мөн тэр ондоо Фидель Кастротой очиж уулзан, байр сууриа нэгтгэж, дараа нь Беларусь, орос, иранд удалгүй БНаСау, Вьетнам, Катар, Мали, Бенин гээд урт аянд мордлоо. иран–Венесуэлын ах дүүгийн найрамдлын тухай, тэд нэг талд, нэг нуувчинд хамт тэмцэж буй тухай, иранд ураны баяжуулалт хийх, Венесуэлд Карибын тэнгисийг халхлах агаарын довтолгооноос хамгаалах систем байгуулах тухай Чавес, ахмадинежад нарын цогтой үгс тегеранаас цуурайтсан гэсгээд орхиё.

Чавес эх орноо балласан, ядууруулсан, өлсгөсөн бол одоо Мадуро бүр сүйдэлсэн. ийм дарангуйлагч нарын эсрэг дүрд тохирох нэгэн бол Чилийн дарангуйлагч агсан Пиночет яах аргагүй мөн. “дөл бадарсан тив”, “Чили: тэмцэл, түгшүүрийн цаг үе”, “Камарадос–Нөхөр минь”, “Корваланы сэтгэл зүрх” зэрэг кинонууддаа Зөвлөлтийн нөгөө найруулагч Р.Кармен Пиночетыг ёстой чөтгөр шулмын ертөнцийн төлөөлөгч, “эрлэг номун хаан” мэтээр дүрсэлсэн байдаг. Чухам тэр дүрээрээ Монголын ахмад, хижээл насныханд төсөөлөгдөн үлдсэн байх. гэхдээ хэрэг дээрээ тийм аймшигт “махчин” байв уу.

Чилийн төр–цэргийн зүтгэлтэн энэ хүн 1915–2006 онд аж төрж, ахмад генерал, Цэргийн хунтын толгойлогч, Чилийн үндэсний дээд тэргүүн, Чили улсын Ерөнхийлөгч, Чилийн зэвсэгт хүчний Ерөнхий командлагч, насан туршийн сенатч зэрэг тушаалыг хашиж байлаа. түүний амжилтын үндэс юу байв. Залхаан цээрлүүлэгч төрхтэй тэрбээр 1967 онд цэрэг хөдөлгөж, уурхайчдын ажил хаялтыг нухчин дарж, олон арван хүний аминд хүрч байв. 1971 онд нийслэл хотын гарнизоны дарга болж, Ерөнхийлөгч Сальвадор альендегаас анхны томилолтоо авлаа. альендегийн өнгөн дээр генерал гэрлийн хурдаар дэвшжээ. Нийслэлийн гарнизоны захирагчаар ганц жил ажиллаад дотоод хэргийн дэд сайд болмогцоо хуурай замын цэргийн Ерөнхий командлагчийг хавсрав. дотоод хэргийн сайд Карлос Пратсынхаа эсрэг офицеруудыг Пиночет босгож, сайдаа огцруулав. Цаад нөхөр нь ардын нэгдлийн Засгийн газартаа үнэнч явсаар, цэргийн эргэлт зайлшгүй шүү хэмээн анхааруулсаар зайлж одов.

Ердөө сар хүрсэнгүй, 1973 оны есдүгээр сарын 11­нд цэргийнхэн төрийн эргэлт хийлээ. Сальвадор альенде амиа егүүтгэж, ардын нэгдлийн Засгийн газар уналаа. армиас генерал а.Пиночет, тэнгисийн цэргээс адмирал хосе Мерино Кастро, нисэх хүчнээс

Олхонуд БаярхүүПрофессор

генерал густаво ли гусман, цагдаагаас генерал Мендоса дюран нар оролцсон хунт засгийн эрхийг авчээ. Баривчилгаа, яргалал, харгислал Чили орныг нөмөрлөө. “улааны тахал” гэгч аюулын эсрэг хамгийн түрүүн тэмцлээ. Пиночетийн өөрийнх нь хэлсэн үг байна, “Манай бүх дайснуудаас хамгийн гол, аюултай нь коммунист нам мөн. улс даяар зохион байгуулагдахаас нь өмнө одоо нурааж, устгах ёстой. хэрэв тэгж чадахгүй бол тэд эрт, орой хэзээ нэгэн цагт биднийг устгана” гэв. 1973 онд Пиночетийн амаар хэлэгдсэнээс бус, зөв л хэлжээ. Үнэндээ коммунистууд засгийн эрх авсан бол ямар яргалал дагалдахыг Куба бэлхнээ харуулсан.

ийнхүү анхааруулсных нь дагуу цэргийн хээрийн шүүхүүдийг шууд байгуулж олон мянган эсэргүүцэгчийг баривчлан хорив. Сөрөг хүчнийхний ч заримыг устгав. Нацистын германы залхаан цээрлүүлэх, мөрдөн мөшгөх олон байгууллагын загвараар гурван замын цэргийн тагнуулын албад, цагдаагийн тагнуулын албадыг зэрэг ажиллуулж, дараа нь шоронгийн алба, үндэсний тагнуулын газрыг байгуулан, Чилийг тагнан турших, мэдээлэх, мөрдөх сүлжээндээ бүрэн орууллаа. хилийн чанадад дүрвэсэн сөрөг хүчнийхэн ч мөрдлөг хавчлага, аллагын золиос болов. дотоод хэргийн сайд асан Пратс аргентинд, Батлан хамгаалахын сайд асан социалист орландо летельер Вашингтонд аллагын золиос болов.

Энд Пиночетийн 17 жил үйлдсэн нүглийг тоочоод байх нь чухал бус, учир нь эдүгээ маш олон чили хүн түүнийг харгис яргачин хэмээн үзэн ядахгүй байгаа ба харин ч цаг үеийн жинхэнэ эх оронч, “улааны тахал”­ын эсрэг цогтой тэмцэгч, цэргийн жинхэнэ стратегич, сайн хань, сайн эцэг хэмээн үнэлэх нь түгээмэл байна.

Эдийн засгийн хувьд бүрмөсөн нурчихсан, гарцаагүй “0”­оос эхлэхээр тийм орныг аугусто Пиночет хүлээн аваагүй ээ. ардын нэгдлийн зүүний Засгийн газар гарч ирэхээс бүр өмнөх христосын–ардчилсан намын өнгөн дээр Ерөнхийлөгч Эдуардо Фрейний үед Чили орон латин америкт гайгүй үзүүлэлттэй явсан улсын нэг. гадаадын зах зээлд зэсээ эрчимтэй экспортолж, тэр нь валютын эх үүсвэр (1966 онд зэс олборлолт 7.1 хувь, экспорт 30 хувиар өссөн ба валютын орлогын 70 хувийг зэсийн экспорт бүрдүүлжээ) болсоор байв. америкийн Kennecott корпорацын охин компани болох Braden Copper хэмээх зэсийн компанийн ашиг 23 хувиар өсөж, Засгийн газар түүний 51 хувийг нь хянадаг байв. Санхүүгийн хатуу бодлого, инфляцыг бууруулахын төлөөх хатуу арга хэмжээ Ерөнхийлөгч Э.Фрейний үед хэрэгжиж байлаа. төсвийг багасгаж, орон тоог цомхотгож, хөдөө аж ахуйн реформд цацсан үргүй зардлыг хассанаар юмны үнэ өсөж, цалин

багасаж, ард иргэдийн бухимдал ихэссэн.

1960­1970­ аад оны зааг үеийн Чили, өнөөгийн Монгол хоёрт нэг ижил асуудал, бэрхшээл нүүрлэж байсан мэт сэтгэгдэл төрөхөөр. гадаадын хөрөнгө оруулалттай уул уурхайн компаниуд руу бурууг тохох, ард нийтээрээ үзэн ядаж зүхэх үзэгдэл л дээ. тийм компаниудыг улсын болгосноор Фрейн Засгийн газар хямралаасаа сална гэж үзэж байв. тэрбээр америкийн Kennecott корпорацыг үндэсний болгох нь хангалттай бус, америкийн өөр нэг зэсийн компани Anaconda гэдгийг улсын болгоно гэж зүтгэв. харин цаадах нь гэдийв. Яг ийм үед 1970 онд есдүгээр сард альенде сонгуулиар гарч ирсэн юм. тэрбээр марксист үзэлдээ хөтлөгдөн хөгжил дэвшилдээ Кубыг баримжаалахаа зарлаж, Фрейний эхлүүлсэн улсчлах бодлогыг ялалтад хүргэнэ гэв. хариуд нь аНу Чилиэс санхүүгийн элдэв тусламжаа татсан. олон улсын валют–санхүүгийн институциуд Чилиэс холдлоо, зээл ч зогсов. Чилийн зэсийн экспортын үнэ уналаа. аНу хэргээр зэсийн үнийг доод хэмжээнд барьсан юм. Чилийн банкууд хоосорч, санхүүгийн зах зээл дампуурав. инфляц нэг жилийн өмнө 29 хувьтай байсан бол 32 хувьд хүрлээ. хүнс хомсдож, картын системд шилжив. улсын мэдэлд авсан зэсийн уурхайнууд ажил хаялтын давалгаанд нэрвэгдэв. улс орон хямралын өмнө, бараг мөхлийн ирмэгт тулж ирлээ. Яг ийм л Чили улсыг Пиночетийн толгойлсон Цэргийн хунт хүлээж авсан юм. альендегийн марксист бодлого, Кубыг дуурайх бодлого цааш үргэлжилсэн бол юунд хүргэх байсныг мэдэхгүй.

Пиночет засгийн эрхийг авмагцаа хувийн өмч, гадаадын

хөрөнгө оруулалтыг хүндэтгэхээ зарлаж, юуны өмнө аНу­д тавьсан болон Парисын клубт тавьсан өрөө цайруулж, оуВС, дэлхийн банкнаас том зээл авсан юм. Мэдээж эхэндээ үр дүн гараагүй. Фрей, альенде нарын балгийг нэг хэсэг үүрч, 1970­аад он тэр чигтээ эдийн засгийн хасах үзүүлэлттэй байлаа.

гэхдээ хөгжлийн түлхүүрээ тэрбээр зөв олж харж, сонгосон юм. Пиночет америкийн эдийн засгийн шинжлэх ухааныг шүтэгч байсны хэрээр Чикагогийн их сургуулийн профессор, олны танил эдийн засагч Милтон Фридманы шавь хорхе Кауас

гэгчийг 1975 онд Сангийн сайдаараа ажиллуулав. тэрбээр татварыг нэмэх, улсын зардлыг багасгах, экспортыг өсгөх замаар инфляцтай тэмцсэн. 1980­аад оны эх гэхэд Чилийн эдийн засгийн гайхамшгийн талаар дэлхийн хэвлэлд бичиж эхэллээ. Зүүн азийн баруудаас дутахгүй үсрэлт Чилид мэдрэгдэж эхэлсэн юм. Эдийн засаг сэргээд ирмэгц нийгэм, улс төрийн реформ руу аажмаар орлоо. Санал асуулга явуулж Үндсэн хуулийнхаа зарим заалтыг шинэчлэв. ардчилсан маягийн шинэчлэлийг 1980­аад оны сүүлчээс хэрэгжүүлж ба үүнд гаднын шахалт мэдээж нөлөөлсөн. 1988 онд явуулсан санал асуулгаар ард түмэн Пиночетийн засаглах хугацааг сунгахыг үл сайшаав. 1989 онд Ерөнхийлөгчийн сонгууль явуулж, сөрөг хүчний лидер Патрисио Эйлвин сонгогдов. Эйлвиний ард Пиночет 1998 оныг хүртэл нуугдсан юм. дэлхий ертөнц өөрчлөгдөж, олон улсын харилцаа нээлттэй болох тусам Пиночетийн нүгэл хилэнц ил болж, түүнийг шударга шүүхээр цээрлүүлэхийг гадна дотногүй шаардаж эхлэх үед тэрбээр насан туршийн сенатч гэдэг халхавчтай болж авлаа.

гэхдээ ялаас мултарсангүй, 1998 онд лондонд эмчлүүлэхээр очих үед нь баривчилж, 2000 он хүртэл хорилоо. геноцид, терроризм, испанийн ба Чилийн иргэдийг алсан хэрэгт уналаа. испанийн шүүх ял төлөвлөчхөөд түүнийг Британиас нэхэв. 2000 онд лондоноос эх орондоо эргэж очоод насан туршийн сенатч эрх дархаараа ялаас мултарсан боловч 2001 онд баривчлагдаж, эргээд суллагдлаа. шүүхийн ял даахааргүй өтөл настай түүнийг цэргийн жанжны хувиар 2006 онд төрөлх хотод нь даруухан оршуулжээ.

Пиночет бол аль ч утгаараа дарангуйлагч, хүний эрхийг хөсөрдүүлэгч байсантай маргахгүй. гэхдээ өвөрмөц дарангуйлагч. Зорилго нь аргаа зөвтгөдөг логикоор бол Пак Жөн хи, Чан Кайши нартай төстэй. тэрбээр нөгөө хоёрын адил либерал эдийн засгийн маш чухал реформыг хийж чадсан ба хувийн өмч, шударга өрсөлдөөнд тууштай итгэгч, тэр хэрээрээ бизнест хувийн хэвшлийг хүндтэй байр эзлүүлж, эдийн засгийн өсөлтийг хангуулж чадсан хэмээн өнөөдөр үзэж байна.

ийм дарангуйлагчид нэг л тодорхойлолт өгүүштэй. улсаа хөгжүүлж, ард түмнээ зовлонгоос салгасан л бол нэг хэсэг дарангуйлах, ардчиллыг хяхах, гадаад харилцаагаа зогсоох, саатуулах, дэлхийн энх тайвны үйлсэд оролцохгүй байсан ч болдог юм байна. гол нь ард түмэн нь дэлхий дахинд нүүр бардам, нэр төртэй, бас асар их мөнгө баялагтай үлдэх ёстой ажээ. Нийгмийг тэр чигт нь чинээлэг дундчуудаар албадан дүүргэсэн хур туршлага. дундчуудаа дээр, дороос нь мэрсээр байгаад эмзэг давхарга болгочихсон Монголд Пиночет маягийн дарангуйлагч олдохгүй байх даа.

Хатуу гар-хоёр дүрНэг сайн “хатуу гар”

хэрэгтэй, хатуу гараар жаргалтай

амьдралаа босгоё гэх үзэл Монголыг хэрнэ

Дундчуудаа дээр, дороос нь мэрсээр

байгаад эмзэг давхарга болгочихсон

Монголд Пиночет маягийн дарангуйлагч

олдохгүй байх даа

ZGM DAILY2019.06.27, ThurSdAY ~ №122 (1174) 7The offICIAl gAzeTTe

Viking Mines to sell its property in Mongolia

Lackluster results of 4G usage prove unpreparedness for 5G

The company’s current assets amount to USD 2.5 million.

The total use of data reached 71.9 terabytes.

Top 20 index up 1.27 percent to 20,043.63 points

MNT 2.1 million income house­holds account for only 9.6%

Market cap stands at MNT 2.50 trillion.Non­agricultural production and service reve­nues have declined.

zGM: HIGHLIGHTS

PoliticsMinister of Foreign Affairs Tsogtbaatar Damdin meets Mr. Emil Karanikolov, Minister of Economy of the Republic of Bulgaria, on June 25. The sides exchanged views on expanding bilateral relations and cooperating on trade, economy, and agriculture.

EconomyThe Export Promotion Coun­cil meeting was held to coor­dinate the implementation of the Mongolian export project and coordinate inter­sector activities. Chairman of the Council will be Tsogtbaatar Damdin, Ministry of Foreign Affairs.Hunnu Management JSC to hold extraordinary share­holders meeting on August 5, 2019.

Top 20 index up 1.27 percent to 20,043.63 points. MSE A index increases 3.04 percent to 9,147.18 points. MSE B in­dex decreases 0.34 percent to 8,043.83 points. Market cap stands at MNT 2.50 trillion.

sociEtyIn collaboration with the Asia and the Pacific regional office of World Organization for Animal Health (OIE), the Gen­eral Authority for Veterinary Services organize the 22nd Meeting of National Coordi­nators of the South­East Asia and China Foot and Mouth Disease (SEACFMD) Cam­paign and the third East Asia Contact Persons’ Meeting in Ulaanbaatar on June 25­27.

Minister of Education, Culture, Science and Sports Baatarbileg Yondonperelei receives Ambassador Extraor­dinary and Plenipotentiary of the Federal Republic of Germany to Mongolia Stefan Duppel.

Lackluster results of 4G usage prove unpreparedness for 5G

Aminaa.UZGM

Amin.UZGM

Experts highlight limited access to 5G supported technology

The industry experts believe that 5g supported devices will not be used in the next 3­5 years. however, the number of data users increased by 14 percent in the last eight years

after the inauguration of the 4g network. According to the big names in the telecommunication sector, the key factor in the increase was the introduction of new services in the market.

Mongolia started operating 3g technology, which was first originated across the world in 1998, only a decade ago. The 4g technology was adopted by Mongolia in 2016. Currently, the high­speed cellular network is accessible to 330 towns of 21 provinces in Mongolia. As a result, Mongolians became able to send and receive data across

the country via 4g technology 10 times faster than 3g. In order to build this technology, almost every telecommunication operators invested about MNT 80 million.

Mongolia’s use of data currently stands higher than the world average. As of the first half of 2018, the number of data users increased by 8.7 percent compared to the same period of the previous year and 31.2 percent of them use the 4g network. Accordingly, the total use of data reached 71.9 terabytes, reports the Communications regulatory Commission of Mongolia (CrCM). This is about 90 percent higher

compared to last year and 7 times higher than in 2015.

even though the improvements were observed in consumption, Mongolia is not using the full potential of 4g, said a spokesperson of MobiCom Corp, one of the four major telecommunication operators. In other words, the use of this technology is still lacking compared to the world average is slower than tech advancement. “5g technology has a lot of advantages and is capable of transmitting massive information simultaneously. But the important question is that whether if the 5g

technology is required in people’s daily lives,” said Tatsuya hamada, Ceo of MobiCom Corp, in an interview with the Bloomberg TV Mongolia.

The country also lacks an initial plan for 5g technology. Also, cellular operators stated that the schedules of the installment remain unclear. regardless, the CrCM plans to commence the integration of 5g technology with foreign countries around the end of 2019. The first standardized test for 5g technology is expected to be completed in the middle of 2020.

Viking Mines, a wholly­owned subsidiary of Australia, has announced to sell its assets to Altai Nuurs llC last year but did not settle the agreement. In this regard, the company awaits to invest its assets to another company.

According to the first quarter report of this year, Viking Mines has not operated in Berkh uul and Khonhor zag deposits in Mongolia. The company's current assets amount to uSd 2.5 million. In the last year, share prices of Viking Mines have fallen 65 percent. The company's listed shares at the Australian Stock exchange (ASX) are valued at one Australian cent.

In the first quarter of 2019, the monthly average income per household reached MNT 1.1 million, an increase of 11.3 percent compared to the same period of the previous year, according to the National Statistics office. however, the real income calculated by dividing nominal income by the price level increased by 4.3 percent.

The increase in household income mainly factored by wages and income from agricultural production. Non­agricultural production and service revenues have declined.

The World Bank's poverty research report highlighted the fact that poverty has decreased as a result of increased agricultural revenues in recent years. on the

other hand, household expenditure has increased by 15 percent over the last year. The increase in meat and meat products increased by 29 percent. According to the income structure, households with low incomes, or less than MNT 300,000, accounting for 6.1 percent of the total household.

households with income of up to MNT 900,000 account for 48

percent of the total households. 9.6 percent of total households have an income of over MNT 2.1 million. In view of the employment status, there are 2.1 million people with working capacity in Mongolia, of which 60.7 percent or 1.3 million are currently employed. The overall employment rate stands at 53.5 percent.

MininGFinAnce

Viking Mines to sell its propertyin Mongolia

nSO: Over MnT 2.1 million income households accountfor only 9.6 percent

Batsaikhan.S / ZGM©

Өдрийн хэмнэл

8 ЗаСгийН гаЗРыН МЭдЭЭ СоНиН 2019.06.27, ПҮРЭВ ~ №122 (1174)

никитон 25 жил тоглолтхаана: Төв цэнгэлдэх хүрээлэнхэзээ: 2019.06.29­ндТасалбарын үнэ: ^10 мянга

П.и.Чайковский "хунт нуур" балетхаана: УДБЭТхэзээ: 2019.06.30­ны 17.00 цагтТасалбарын үнэ: ^ 10­30 мянга

"Монголын сайхан орон" морин хуурын чуулгахаана: УДБЭТхэзээ: 2019.07.11­ний 19.00 цагтТасалбарын үнэ: ^ 30­50 мянга

Legend шоухаана: Corporate Convention Centreхэзээ: 2019.07.07­12­ны 19.00 цагтТасалбарын үнэ: ^ 39900

данийн хааны балетын тэргүүн гоцлоочид Улаанбаатартхаана: Corporate Convention Centreхэзээ: 2019.06.29­ний 18.00 цагтТасалбарын үнэ: ^ 60­150 мянга

Б.шарав "Чингис хаан" дуурьхаана: УДБЭТхэзээ: 2019.06.29­ний 17.00 цагтТасалбарын үнэ: ^10­20 мянга

Нүд сэтгэлийн толь гэдэг. Өлмийнөөсөө зулай хүртэл өвч тоос, тортог болсон залуугийн нүд, сэтгэлээс хир буртаг олж хараагүй юм.

ОНЦЛОХ үЗвЭРТв ХөТөЛБөР

ЗУРХАй

Билгийн тооллын 23Зуны дунд цагаан морь сарын гурван хөх мэнгэтэй, хөхөгчин хонь өдөрҮс засуулбал: Нүд бүрэлзэн улцайнанаран ургах, шингэх: 04.57­20.55Барилдлага: Хотол чуулганшүтэн барилдлага: АвахуйСуудал: Хий

Аргын тооллын зургадугаар сарын 27. Бархасвадь гараг. Билгийн тооллын 25, шийдэм одтой, хөхөгчин хонь өдөр. Өдрийн наран 04.57 цагт мандан, 20.55 минутад жаргана. Тухайн өдөр гахай, туулай жилтнээ аливаа үйл хийхэд эерэг сайн ба үхэр, луу, хонь, нохой жилтнээ сөрөг муу нөлөөтэй тул элдэв үйлд хянамгай хандаж, биеэ энхрийлүүштэй. Эл өдөр найз нөхдийг түшиж элдэв үйлийг түргэн бүтээх, бүтээл туурвил эхлэх, бизнес эхлэх, цар ихтэй үйлийг эхлэх, бясалгал хийх, доодсыг асран өглөг, хандив өргөх, лус тахих, мал худалдан авах, мал түгээх, хийморийн дарцаг хатгахад сайн. Сахил санваар авах, хануур, төөнүүр хийлгэх, цөөрөм байгуулахад муу. Өдрийн сайн цаг нь бар, туулай, могой, бич, нохой, гахай болой. Хол газар яваар одогсод урагш мөрөө гаргавал зохистой.

10.00 МҮОНРТ, Туркийн TRT телевизийн хамтын уран бүтээл “Өв соёлын өлгий нутгаар” баримтат кино 1­р анги

14.00 “Хүрээлэн” амьд ертөнцийн цуврал

18.00 16 мм кино төсөл үзүүлж байна: “Монгол зургийн дээжис” 1987 он

19.00 “Робокон­2019”

21.10 “Телевизийн Бенефис” Гавьяат жүжигчин З.Жарантав

22.05 MNB шинэ уран бүтээл: “Хамгийн азтай үе” уран сайхны кино 4­р анги

09.00 Бизнесийн хэмнэл мэдээний хөтөлбөр

11.00 Цахиурын хөндийгөөс цааш нэвтрүүлэг

14.00 Боломжгүйг өөрчлөх төсөл нэвтрүүлэг

14.30 Тэрбум долларын хэлцэл нэвтрүүлэг

22.00 Америкийг бүтээсэн эрхмүүд нэвтрүүлэг

08.00 ”4 өнгө” цаг агаарын хөтөлбөр

13.00 "Хөгжилтэй Монголдой" цэцэрлэгийн ахлах бүлэг №27

14.10 "Гал тогоо" шоу нэвтрүүлэг

16.10 Монголчууд XX зууны эхэнд нэвтрүүлэг

20.50 "Аяыг таа" шоу нэвтрүүлэг

22.00 "Аугаа зуун" ОАК 33­р анги

06.00 "Сонсъё, Суръя, Дагая" /season­1/ 116­р анги

12.00 Хөтөч мэдээллийн хөтөлбөр

13.30 "Ан амьтдын ертөнцөөр" /season­8/ 15­р хэсэг

16.00 "The Voice of Mongolia" шоу нэвтрүүлэг 4­р хэсэг

19.00 Оргил цаг мэдээллийн хөтөлбөр

21.00 "Зөв тэмцэл" ОАК /sea­

son­1/ 8­р анги

ЗГМ: СүДОКү

723681945

817294356

145973628

954368271

362157894

598716432

689542713

431829567

276435189

(өмнөх дугаарын хариу)

584

2

9

8

52

68

63

717

48

6

64 7

913

12

43

фОТО АГшИН

Ж.Гэрэлчулуун / ЗГМ©

УБ - БЭЭЖИН 06.10 08.25БЭЭЖИН - УБ 09.30 12.00УБ - ФРАНКФУРТ 09.40 13.00ФРАНКФУРТ - УБ 14.30 05.20УБ - СӨҮЛ 08.40 12.50СӨҮЛ - УБ 14.20 17.00УБ - ШАНХАй 13.15 16.50ШАНХАй - УБ 17.50 21.40УБ - ТОКИО 07.45 13.40ТОКИО - УБ 14.40 19.15УБ - ЭРХҮҮ 05.55 07.00ЭРХҮҮ - УБ 08.00 09.10

МОСКвА - УБ 23.55 06.50УБ - ЗАМыН ҮҮД 17.15 07.20ЗАМыН ҮҮД - УБ 18.05 08.45УБ - САйНШАНД 21.08 06.48САйНШАНД - УБ 20.10 06.45УБ - СҮХБААТАР 10.45 19.41СҮХБААТАР - УБ 07.15 16.30УБ - ЭРДЭНЭТ 20.30 07.45ЭРДЭНЭТ - УБ 18.35 06.00

БоСоогоор:2. Жижиг, бяцхан3. Чингис хааны эгч дүү татар хатдын нэг5. Гурилаар хийсэн золиг6. Төрийн элчийг гэрчлэх албан тэмдэг7. Монголын ууган

археологич, академич11. Таних тэмдэг12. Австри улсын нийслэл

хӨндлӨнгӨӨр:1. Өдөр дундын үе4. Хэнтий, Дорнод аймгийн нутгаар урсан ОХУ­ын Тарь

ЗГМ: үГИйН СүЛЖЭЭ

нуурт цутгадаг гол7. 3, 14, 159­тэй тэнцүү хамгийн чухал математикийн тогтмолуудын нэг8. Хол9. Ойрын юмыг заан нэрлэх үг10. Бүтээгдэхүүн бий болгох

газар13. ... жуг14. Ивээл15. Монгол гэрийн тавилга, гал тогооны хэрэгслийг агуулах сав16. Төв аймгийн сум17. Энгийн жирийн

өмнөх дугаарын хариу / 06.26

С

Л

Ө

Н

А

Э

Ж

И

Б

Р

А

Б

И

Р

А

Е

А

А

А

З

Г

М

Э

Г

Г

Ү

С

А

Э

А

А

Б

в

А

Г

Э

Л

Н

А

Б

Н

А

А

Э

Г

А

Л

Д

А

Н

А

С

Ц

А

1 2

8

3 4

10

15

11 12

16 17

13 14

5 6

9

7

New Line Cinema­гийн бүтээл Annabelle киноны гуравдугаар анги “Annabelle comes home” нэртэйгээр энэ сарын 28­нд Монголд нээлтээ хийх гэж байна. Үзэгчид төдийгүй кино

шүүмжлэгчдийн зүгээс өндөр үнэлгээ авсан энэхүү киноны энэ удаагийн ангид Ed болон Lorraine өөрсдийн хуучны муу ёрын эд зүйлсийг агуулдаг зоориндоо Annabelle­г түгжсэн байна. Гэвч

ч тэдний хүүхэд асрагч хүрэх ёсгүй зүйлд хүрснээр аймшигт үйл явдлууд эхэлнэ. Жихүүдэс төрөм аймшгийг 106 минутын турш “Annabelle comes home”­оос мэдрээрэй.

Annabelle гэртээ ирлээ

2019.06.27, ПҮРЭВ ~ №122 (1174)

Эдийн ЗасаГ9ЗаСгийН гаЗРыН МЭдЭЭ СоНиН

Жиншан ХонКазино үргэлж хождог. одоо

хиймэл оюун ухаан тэдний талд ажиллаж байна. хятадын харьяаны Макао арал дээр байрладаг дэлхийн мөрийтэй тоглоомын төвд казино ажил­луулдаг компаниуд нууц камер, нүүр таних технологи, цахим хөзрийн ширээ нэвтрүүлж эхэлжээ. Үүгээр хэдэн сая үйлчлүүлэгчийн дундаас хэн нь илүү мөнгө алдах магадлалтайг илрүүлэх боломжтой аж. шинэ технологи тусгай программ ашиглан тоглогчийн биеэ авч явах байдал, мөрий тавихдаа эрсдэлд дурладаг эсэхийг тооцоолдог байна.

Ерөнхийдөө эрсдэлд дур­тай тоглогчид илүү алдаж, казиногийн ашиг өсөх хандлага ажиглагддаг байна. дэлхийн эдийн засгийн удаашрал, хатуу зохицуулалт зэргээс мөрийтэй тоглоомын салбарын орлого буурч байгаа тул компаниуд тандалтын шинэ технологи нэвтрүүлж эхлэв. учрыг мэдэх эх сурвалжийн хэлснээр Макао дахь las Vegas Sands ба MgM re­sorts гэх мэт томоохон казиногийн операторууд хэдэн зуун ширээн дээр шинэ технологийн төхөө­рөмж суулгасан байна. Sands нэмж мянга гаруй ширээнд тавихаар төлөвлөжээ. Wynn Ma­cao, galaxy entertainment, Melco resorts компаниуд технологи суурилуулах нийлүү лэгчидтэй хэлэлцээ хийж байгааг нэрээ хэлэхийг хүсээгүй эх сурвалж мэдээллээ.

Мөрийтэй тоглоомын аварга компаниуд хятадын өсөн нэмэгдэж буй дундаж давхаргаас хүртэх ашгаа дээшлүүлэхийг

хүсэж буй. Макао нь хятадад мөрийг хуулиар зөвшөөрсөн цорын ганц бүс тул ийшээ сард гурван сая хүн ирдэг. тэдний дунд байнгын баян тоглоомчдоос гадна гэр бүлээрээ хүүхэд хөгшдөө дагуулан зугаацахаар ирж байна.

тандалтын орчин үеийн технологи идэвхтэй мөрий­цөгчдийг энгийн зугаацагчдаас ялган танихад туслах боломжтой. Казинонууд аюулгүй байдал, луйвраас хамгаалах зорилгоор хяналтын камер ашигладаг. гэтэл шинэ технологи үүнээс цааш алхаж, үйлчлэгчдэд зэрэглэл тогтоон өгөгдлийн эрдэнэсийн сан бий болгож байгаа юм. Мөрий тавьж, ихээр алдах боломжтой үйлчлүүлэгчийг илрүүлэх нь операторуудад тухайн тоглогчийг илүү анхаарч, тоглоомыг үргэлжлүүлэх нөхцөлөөр хангах боломж олгоно. ийм тоглогч орж ирэхэд казиногийн ажилтан нэн даруй үйлчилж эхлэх жишээтэй.

түүнчлэн шинэ технологи дилер болон тоглогчид хуйвалдах эрсдэлээс сэргийлэхээс гадна ажилтнуудын хурд, нягт нямбай байдлыг ажиглахад тусална. Эцсийн дүндээ казиногийн операторууд ийм аргаар үйлч­лүүлэгчийн тоглосон цаг, мөрийний хэмжээ, эрсдэлд дурлах чанар, хожил/алдагдлын харьцаа, гарт үлдсэн зоос, өмнө мэхэлж байсан эсэх, нийт хөрөнгийн хэмжээ гэм мэт мэдээлэл цуглуулж сан үүсгэж болно. Suncity компанийн захирал Эндрю ло “Нүүр таних технологи хятадад сайн хөгжсөн. хил гааль, банкуудад ашиглаж буй. хэрэв та үүнээс айж байгаа бол гэмт этгээд байж болзошгүй тул казино танд үйлчлэхгүй” гэв.

ханш ямар ч худалдааны тохиролцооны хэсэг байх ёстой. учир нь хоёр эдийн засгийн худалдааны алдагдлыг буцаан тэнцвэржүүлэхэд мөнгөн тэмдэгтүүд чухал үүрэгтэй. трампын захиргаа тарифын арга хэмжээ авах бүртээ мөнгөний зах зээлд хэрхэн нөлөөлж байгааг ажиглах нь чухал” хэмээн зөвлөв. албаныхан зарим арга хэмжээ төлөвлөөд буй. өнгөрсөн сард Цагаан ордон мөнгөн тэмдэгт хэт доогуур үнэлгээтэй орнуудаас ирдэг бараанд татвар ногдуулахыг санал болгосон нь Сангийн

яамыг сандралд оруулсан.учир мэдэх хүмүүсийн

ярьснаар хятадтай байгуулах эцсийн гэрээнд юанийн ханшийг тогтвортой барих заалт оруулахыг хичээж байгаа аж.

ханшийн талаарх яриа ийнхүү өрнөж буйгаас үзэхэд трампын захиргаа арга хэмжээ авч магадгүй гэж зарим шинжээч таамаглажээ. түүнчлэн трамп ам.долларыг аНу­ын гол худалдааны түншүүдийн мөнгөн тэмдэгттэй харьцуулдаг холбооны нөөцийн индекс 2002 оны дээд түвшнээс хоёр хувь доогуур байгааг шударга бус

Казиногийн хяналтын технологи мөнгө алдах хүнийг илрүүлж чадна

Алтны үнэ дээшилснээс хүмүүс хуучин эдлэлээ зарж эхэлжээЖастина васкес

empire gold Buyers компанийн захирал Жен Фурман шар металлын үнэ өссөнийг дагаад тэдний арилжаа 2011 оноос хойших дээд түвшиндээ хүрснийг мэдээлэв. түүнчлэн холбооны нөөц бодлогын танах дохио өгсний дараа алтны үнэ огцом дээшилж, Kahn estate Jewelers дэлгүүрт хуучин эдлэлийн худалдаа бараг 50 хувиар нэмэгдсэнийг компанийн тэргүүн тобина хан ярилаа. хөрөнгө оруулагчид алтыг сонирхох нь нэмэгдэхийн хэрээр үнэт металлыг дахин боловсруулагчдын хувьцаа өсөж байна.

Энэ сар гарсаар алтан гулдмай худалдан авдаг сангууд нөөцөө 4.9 тэрбум ам.долларын өртөгтэй бүтээгдэхүүнээр арвижууллаа гэж SPdr gold Share таваарын бирж мэдээлэв. хуучин үнэт

эдлэл худалдан авч, дахин боловсруулдаг empire gold­ын захирал ноён Фурман “хүмүүс авдраа уудалж эхэллээ. Cartier, rolex, Van Cleefs гээд үнэт эдлэл барьсан хүмүүс мөнгө босгохоор

ирж байна” хэмээв.Нью­йоркийн спот зах

зээлд алтны үнэ зургаан өдөр дараалан өсөж, мягмар гарагт унц нь 1423.44 ам.долларт хүрсэн. S&P 500 индекс гурван долоо хоногийн турш унаж байгаа үед шар металл дээшлэв. холбооны нөөц хүүгээ танах сургаар алт хүүгүй ч гэсэн хадгалахад өрсөлдөхүйц ашиг өгөх таваар болж, 2013 оноос хойших дээд цэгтээ ирээд байна. дамчдын оролцоо мөн харагдаж буй. алтны үнэ цааш өсөж, унц нь 1600 ам.долларт хүрэх боломжтойг шинжээчид таамаглажээ.

САН фРАНЦИСКО ЦАХИМ ТАМХИйГ ХОРИГЛОСОН АНУ-ыН АНХНы ХОТ БОЛЛОО

MicrOn ТРАМПыН ХОРИГИйГ үЛ ХАРГАЛЗАН HUAwei-Д БАРАА НИйЛүүЛНЭ

ГУРвАН САя ПЛАСТИК УУТААР ОСАКАГИйН ЭРГИйГ БОХИРДУУЛЖЭЭ

Эллен ХуэтСан Франциско Америкт түгээмэл хэрэглэгддэг цахим тамхины брэндийн өлгий боловч түүнийг хориглосон АНУ­ын анхны хот болжээ. Тус хотын захиргаа цахим тамхийг хориглох шийдвэрийг баталснаар никотин ууршуулагчийг хууль бус бүтээгдэхүүн хэмээн тооцож, дэлгүүр болон онлайнаар борлуулахыг зогсоох аж. Хотын захирагч уг шийдвэрт гарын үсэг зурсны дараагаас хууль болон хэрэгжинэ гэж эх сурвалж мэдээллээ. Гэхдээ бусад төрлийн тамхи, навчин тамхи, эмчилгээний зориулалттай марихуан хуулийн хүрээнд зөвшөөрөгдсөн хэвээр үлдэж байна. Хотын захиргааны шийдвэр цахим тамхины бүх төрлийг хориглосон боловч насанд хүрээгүй хүүхдийг никотинд дасгаж байгаа гэж шүүмжлэгддэг Juul брэндийг голлон онилжээ.

Иан КингАНУ­д чип үйлдвэрлэлээр тэргүүлэгч Micron Technol­ogies компани Трампын хар жагсаалтад бичигдсэн Хятадын Huawei­д зарим бараа нийлүүлэлтээ сэргээнэ гэж мэдэгдэв. Үүнээс үзэхэд хагас дамжуулагчийн салбарт цохилт болсон уг хоригийг тойрч экспорт хийх арга замаа олсон бололтой. Компанийн захирал Санжай Мехротра Huawei­д худалдах бараа экспортын хориглосон төрөлд хамаарахгүй болохыг тогтоосон хэмээв. Энэ шийдвэрийн дараа Micron­ы хувьцааны үнэ 11 хувиар өслөө. Трампын захиргаа Хятадын компанид технологи худалдахыг хориглосны дараа Micron өөрийн томоохон хэрэглэгчдээ бараа нийлүүлэх боломж хумигдсан билээ. Huawei тус компанийн жилийн орлогын 13 хувийг бүрдүүлдэг аж.

Энэ долоо хоногт Осакад эхлэх Их 20­ийн дээд уулзалтын үеэр Японы Ерөнхий сайд Шинзо Абэ далай тэнгист хуванцар хог хаягдал тархаж буй асуудлыг хөндөх бодолтой байгаа. Тэгвэл уг бохирдлын нотолгоог уулзалтын танхимын цонхоор харж болохоор байна. Осака хотын эрэг хавийн усанд гурван сая пластик уут хуримтлагдсаныг орон нутгийн их сургуулийн судлаачид тогтоосон байна. Далайн ёроолд шавартай холилдсон уут хөглөрч байгаа нь япончууд баглаа боодолд хэт дуртайгаас үүссэн экологийн хохирол гэж судлаачид үзэж байна. Тус улс нэг хүнд ногдох нэг удаагийн пластик уутны хэрэглээгээр АНУ­ын дараа дэлхийд хоёрт бичигддэгийг НҮБ­ын байгаль орчны тайланд дурджээ.

байна. 2020 оны Ерөнхийлөгчийн

сонгуулийн өмнөх суртал­чилгаанд долларт анхаарлаа хандуулж буй нэр дэвшигч нь трамп ганцаараа биш. Нэр дэвшигч уоррен бусад улсууд мөнгөний ханшийн менежмент хийж буйг дурдаад гадаадын хөрөнгө оруулагчид болон төв банкууд “өөрсдийн эрх ашгийн үүднээс манай мөнгөн тэмдэгтийн ханшийг дээшлүүлж байна” хэмээн шүүмжилсэн нь трампын бодол санаатай нийцэж байна.

1Энэ сард уулзсан их 20­ийн

Сангийн сайд нар болон төв банкны захирагчид валютын ханшийн дайн хэний ч эрх ашигт нийцэхгүй гэдэгтэй санал нийлсэн. гэвч тариф ногдуулсан орны мөнгөн тэмдэгтийн ханш доошилсноор уг арга хэмжээний үр дүнг үгүй хийж буйг трамп ойлгож байгаа гэж goldman Sacks­ын ахлах эдийн засагч Зак Пандл хэллээ. Энэ нь валютын ханш осакад удахгүй эхлэх их 20­ийн дээд чуулганы халуун сэдэв болох дохио юм.

Ноён Пандл “Мөнгөний

Д.Трамп ам.долларыг Их 20-ийн дээд чуулганы гол тайзнаа авчрав

хэмээн үзэж буй. Ерөнхийлөгчийн зэвүүцлийг

төрүүлж буй өөр нэг асуудал бол хятадын юань. аНу өнгөрсөн сард хятадаас ирдэг 200 тэрбум ам.долларын өртөгтэй импортын тарифыг дээшлүүлсэн атал юанийн ногоон дэвсгэртэд харьцуулсан ханш доошилсон. гэхдээ их 20­ийн уулзалтын өмнө дэлхийн хоёр том эдийн засгийн валютын ханшийн харьцаа нэг ам.доллар 6.88 юань дээр тогтоод байна. 2011 онд Японы газар хөдлөлтийн дараа иенийн ханш хэт өсөх үед валютын зах зээлд

оролцсоноос аНу дахин ийм арга хэмжээ аваагүй. гэвч одоо аНу доллар худалдах эрсдэл нэмэгдэж байгааг Bank of Amer­ica анхааруулав.

тус банкны эдийн засагч Мишель Мейер “Засаг захиргаа долларыг тогтворжуулах нэрийн дор интервенц хийж болзошгүй. тогтворжуулах интервенц ойрын үед хийгдээгүй учир ноцтой үр дагаварт хүргэж магадгүй” хэмээн анхааруулав. шинжээч даниел хью энэ оны хоёрдугаар хагаст Цагаан ордон мөнгөний бодлогоо идэвхжүүлж, зах зээлд оролцож магадгүй тухай бичсэн

Трамп ам.долларыг

АНУ­ын гол худалдааны түншүүдийн

мөнгөн тэмдэгттэй

харьцуулдаг Холбооны

нөөцийн индекс 2002

оны дээд түвшнээс хоёр

хувь доогуур байгааг

шударга бус хэмээн үзэж

буй.

хүмүүн төрөлхтний эдийн засаг бүрэн төлөвших урт удаан хугацааны амьдралын түүхийг ч сөхөж шинжлэх шаардлагатай бизээ.

Эдийн засгийн өсөлт, тэлэлтийг харуулах, хэмжих статистикийн хоёр үндсэн үзүүлэлт байдаг. Нэгдүгээрт: улс орнуудын дотоодын нийт бүтээгдэхүүний (дНБ) ерөнхий дүн, цар хүрээний өсөлт, өөрчлөлт. хоёрдугаарт: нэг хүнд ноогдох дНБ­ий өсөлт, өөрчлөлт. дНБ­ий дүн нь улс орнуудын ерөнхий эдийн засгийн хүчин чадлыг харуулах баримжаа үзүүлэлт болдог ба нэг хүнд ногдох хэмжээ нь эдийн засгийн хөгжлийн болон хүн амын амьжиргааны түвшинг судлахад ашиглагддаг.

анх Энгус Мэдисоны судал­гаанд дурдсан бөгөөд дж.Сакс, Ф.ларрен нарын зохиосон сурах бичигт дахин тэмдэглэгдсэн эх үүсвэрээс авч үзвэл манай гариг дэлхий дээр эдийн засаг хэмээх тогтвортой аж ахуйн хэлбэр төлөвших нөхцөл боломж бүрдсэн үеийг манай эрний 500­аад оноос эхэлсэн гэж үздэг. аж ахуйн хэлбэр, үйл ажиллагааны хувьд хөдөө аж ахуй нь анх төлөвшсөн гэж үзэх үндэслэл.

хэдийгээр хүмүүн төрөлхтний эдийн засаг 15 зууны өмнөөс анх төлөвшиж эхэлсэн боловч тогтвортой өсөж тэлэх боломж нь зөвхөн XVI зууны эхэн үеэс бүрдсэн. хөдөө аж ахуй, худалдаа арилжаа, гар үйлдвэрлэл хоорондоо уялдаатай нэгдмэл аж ахуйн хэлбэр тогтож, хүмүүсийн амьдралд чанарт томоохон өөрчлөлт гарч ялангуяа аж үйлдвэрийн салбарыг хөгжүүлэх нөхцөл бүрдсэн цаг үеэс эхэлсэн ажээ.

глобализмын ба шинэ про­текционизмын үеийн тоо ба­римтуудыг авторууд тооцоо лон гаргав.

дэлхий нийтийн эдийн засаг төлөвшиж, цаашид хөгжих явцад нийт аж ахуйн бүтэц дотор хөдөө аж ахуйн эзлэх хувийн жин буурч хумигдах чиг хандлага ажиглагдаж байсан боловч капитализм төгс бүрэлдэх цаг үеийг хүртэл эдийн засгийн голлох салбар хэвээр байв.. Эдийн засгийн хувьд дэлхийн хамгийн хөгжилтэй тэргүүний орон америкт гэхэд л 1920 онд нийт ажилчдын бараг 70 хувь нь хөдөө аж ахуйн салбарынх байжээ. Үүний учир шалтгааныг өнгөцхөн судлаж үзвэл нэгдүгээрт: хүний амьдралын түвшин, чанар, ер нь хүний ерөнхий хөгжилд хүнсний бүтээгдэхүүний хүрэл­цээ, хангамж шийдвэрлэх ач хол бог долтой. хоёрдугаарт: хүнс ний бүтээгдэхүүний үйлд­вэр лэлийг иймэрхүү өндөр түв­шинд хүргэхийн тулд хаа­д шинэ техник, шинэ технологи ний лүү­лэн, хөдөлмөрийн бүтээмжийг эрс дээшлүүлэх аж үйлдвэрийн салбарууд тодорхой түвшинд хүрсэн байх шаардлагатай. иймэрхүү нөхцөл байдал зөвхөн капитализмын хөгжлийн үед бүрэлдсэн бөгөөд хоромхон хугацаанд нийт эдийн засагт хөдөө аж ахуйн эзлэх байр суурь огцом хумигдаж, өөр бусад салбаруудыг хөгжүүлэх боломж бүрджээ. америкийн жишээнээс үзвэл хорьхон жилийн дараа буюу 1940 онд хаа­д ажиллагсдын хувийн жин 20 хувь хүртэл буурсан байна. 1987 онд тав, эдүгээ нэг хувьд хүрч багассан боловч хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэлийн цар хүрээ улам өргөжин өөрийн дотоодын хүнсний бүтээгдэхүүний хэрэг ­цээг бүрэн хангахын зэрэг цээ гээр экспортын асар том потенциалтай болжээ. Бараг бүх хөгжингүй орны эдийн засаг энэхүү чиглэл, замыг туулж өнгөрсөн түүхтэй.

гэхдээ, хөдөө аж ахуйн өсөлт тэлэлт нь улс орны эдийн засгийн ерөнхий потенциалыг

10 ЗаСгийН гаЗРыН МЭдЭЭ СоНиН 2019.06.27, ПҮРЭВ ~ №122 (1174)

Эдийн засаг

Дэлхийн эдийн засгийн өсөлт, тэлэлт: Ерөнхий динамик

Ц.Даваадорж, Р.АмаржаргалСЭЗИС-ийн Доктор(Sc. D), профессор

(ХУрААНГУй)дэлхийн улс орнуудын эрхэм

зорилгын нэг бол үндэснийхээ эдийн засгийг байнга өсгөж тэлэх мөнхийн хүсэл эрмэлзэл. хүн төрөлхтөний энэхүү өрөөсгөл сэтгэлгээний хэрэгжилтийн өнөөгийн үр дүнг өнгөцхөн ажиглаж дүгнэвэл: эдийн засгийн ухааны үндсэн зарчмуудтай хэдийнэ зөрчилдөж, эргэж буцах замгүй, засаж зохицуулахад нэн хүндрэлтэй түвшинд тулж очлоо. дэлхий нийтийн эдийн засгийн бүтцэд үлэмжхэн өөрчлөлт орж, бодит секторын хувийн жин эрс багасч, хэт санхүүжсэн бөгөөд үйлчилгээ голлосон эдийн засаг ноёрхох боллоо. Бараг бүх улсын макро эдийн засаг дотроо элитийн ба жирийн иргэдийн хэмээх хоёр хэсэгт хуваагдаж, тэдгээрийн хоорондын уялдаа холбоо эрс муудаж, эрсдэлд өртөх нөхцөл байдал бүрджээ.

Эдийн засгийн өсөлтийн ба хүртээмжийн үзүүлэлтүүдийн хооронд сөрөг нөлөөлөл бүхий эр гэх холбооны хамаарал үүс­лээ. дэлхийн ихэнх орнуу дын иргэд дотроо баячууд, ядуу­чууд, прекариатууд хэмээх хэсэг бүлгүүдэд хуваагдаж, нийг мийн тогтвортой байдлын багана, тулгуур болж байсан бөгөөд улс төрийн дархлаа харь цангуй өндөртэй дундаж дав хар га замхарч, үгүй болох ханд лага ажиглагдана. хамгийн харамсалтай нь Н.тоффлерийн зөгнөсөн когнитариат буюу оюун­лаг ухаалаг давхарга бүрэлдэж чадсангүй.

Эдүгээ, дэлхийн эдийн зас­гийн өсөлтийн дундаж хурдац тогтмолж сон боловч яваандаа буурах хандлагатай болж, ялангуяа жирийн хүмүүсийн амьдралд үзүүлэх эерэг нөлөө хүртээмж улам бүр багасч, харин сөрөг үзэгдлүүд түгээмэл болох төлөвтэй.

ДЭЛХИйН ЭДИйН зАСГИйН ӨСӨЛТ,

ТЭЛЭЛТИйНЕрӨНХИй ДИНАМИк

хүн төрөлхтний амьдрал, хүний хөгжлийн явцад эдийн засаг хэмээх үйл ажиллагаа төлөвшин, түүний өсөлт, тэлэлт нь хүн нийгмийн эрхэм зорилтын нэгэн чухал хэсэг болжээ. Энэ үеэс эхлэн дэлхийн бүх улс гүрнүүд өөрийн үндэснийхээ эдийн засгийг байнга өсгөж тэлэх хүсэл эрмэлзэлд автсаар мөн түүнийгээ тууштай хэрэгжүүлсээр эдүгээг хүрлээ.

Эдийн засгийн өсөлт тэлэлт, зөвхөн тоон үзүүлэлт төдий үзэгдэл биш, хүмүүсийн хөгжил, амьдралын чанарт нөлөөлөх шинэлэг арга, шинэ үйлдвэрлэл, үйлчилгээг төрүүлэх бааз суурь, гол эх үүсвэр бөгөөд тэдгээртэйгээ эргэх холбооны нягт уялдаа хамааралтай. гэхдээ эдийн засгийн өсөлт хэмээх асуудлыг юуны өмнө хүн амын өсөлт, хүмүүсийн амьдралын түвшин, хүний хөгжилтэй нягт холбон судалдаг. Эдийн засгийн өсөлт, тэлэлтийн утга агуулга, ерөнхий динамик явцыг ойлгохын тулд

дад зууны, европын бүх ний­тийн түүхээс үзвэл эдийн зас­гийн агрорианизмын үе нь феодализмын хамжлагат ёсны улс төр, нийгмийн байгуул лыг үүсгэн төлөвшүүлж, аграриа низмын дэвшингүй шатандаа халж, үгүй болгох нөхцлийг бүрдүүлжээ.

харьцангуй урт удаан хуга­цаанд үргэлжилсэн аграрианизмд тулгуурласан европын соёл иргэншил нь хүн төрөлхтний аж ахуй, эдийн засгийн суурийг төлөвшүүлж, аж үйлдвэржин хөгжих нөхцлийг анх түрүүн бүрдүүлсэн гэж ихэнх түүхчид, эдийг засагчид үздэг. Соёл иргэншлийн эхэн үеийн олон хэлбэр болох Энэтхэгийн, хятадын, мусульман арабын иргэншлүүд тухайн үе мөчид капитализмын суурийг бүр дүүлэх нөхцлийг хангаж чадаа гүйн улмаас эдийн засгийн хоцрогдолд өртөж, капитализмын өмнөх үе нь хэтэрхий урт удаан хугацаагаар сунжирчээ.

Баруун европын орнууд дэлхийн бусад улс гүрнүүдээс цаг хугацааны хувьд аграрианизмаас түрүүлж ангижирсан явдал эдийн засгийн өсөлтийг түргэтгэж, худалдааны капитализмын шатанд дэвшин орох боломж давуу талыг буй болгожээ. хөгжингүй меркантализмын буюу худалдааны капитализмын үеийн нэгэн чухал онцлог бол дэлхийн улс гүрнүүд хоорондын аж ахуй, эдийн засгийн хэлхээ, холбоо өргөжин, дэлхийн хэмжээний арилжаа худалдааг төлөвшүүлж аж үйлдвэржих процессийн суурийг тавьсанд оршино. Энэ үед европын орнууд эдийн засгийн потенциалын хувьд харьцангуй хүчирхэгжиж, атлантын далайн чанадах африк, ази тивийн орнууд, “шинэ” тив америкийг өөрийнхөө улс төрийн хяналт, эдийн засгийн эрхшээлд оруулан, колонийн системийг бүрдүүлж, эдийн засгаа улам түргэн өсгөх, тэлэх потенциалаа бэхжүүлжээ.

худалдааны капитализмын үед дэлхийн эдийн засгийн өсөлтийн хурдац өмнөх үеийнхээс бараг гурав дахин нэмэгдэж, хүн төрөлхтний үсрэнгүй хөгжил дэвшлийн буюу капитализмын суурийг бүрдүүлжээ.

худалдааны капитализмын үе XVIII, XIX зууны бараг 120 жилийн турш үргэлжилжээ. Энэ үед хэдийгээр дэлхийн улс орнуудын эдийн засагт хөгжингүй хөдөө аж ахуй голлож байсан ч худалдаа арилжаа дэлхий нийтийг хамарсан аж ахуйн хэлбэр болон өргөжиж, улс орнуудын эдийн засгийн ерөнхий цар хүрээ потенциалд эрс өөрчлөлт гарч, анх удаа хөгжингүй ба хоцрогдсон орнууд хэмээх ялгарал улам тодорч колонийн систем үүссэн түүхтэй. Энэ үндсэн дээр аж үйлдвэржих процесс улам түргэсэн гүнзгийрч колонийн систем дэлгэрсэн явдал европын орнуудад капиталын хуримтлалын үлэмжхэн потен­циалыг төвлөрүүлэн эдийн засгийн байгууллын өндөр бүтээмжтэй капитализмын шатанд шилжин орох боломжийг бүрдүүлжээ.

дэлхийн эдийн засаг ерөн­хийдөө өсөж тэлэх динамиктай боловч тогтмол хурдацтай, байнга өсөх хандлагатай шугаман хэлбэрийн процесс бус

ажээ. дэлхийн эдийн засгийн өсөлтийн ерөнхий динамик дотор улс орнуудын эзлэх байр суурь, бусдад нөлөөлөх чадвар потенциал ямагт өөрчлөгдөж ирсний зэрэгцээгээр улс орнуудын үндэсний эдийн засгууд ч өсөлт, уруудалт, зогсонги болон хямралт байдалд өртөгдөх зэрэг үелзэл, хэлбэлзэл буюу мөчлөгийн загвар хэлбэрээр урагшилж ирсэн түүхтэй. Ялангуяа хүн төрөлхтөн худалдааны капитализмын үе шатанд шилжиж, эдийн засгийн хөгжлийн потенциал өмнөх үеийнхээс эрс дээшилсний үндсэн дээр XVIII зууны эхэн үеэс (1700­аад оноос) европын орнуудын зонхилох, ноёрхох байр суурь улам тодорхой харагдах болсон билээ.

худалдааны капитализмын үргэлжилсэн үед (1700­1820) голланд улс хойд тэнгис болон атлантын далайд ноёрхох байр суурьтай болсны улмаас худалдаа арилжааг хөгжүүлж, капиталын анхны хуримтлалын хэлбэрийг төлөвшүүлжээ. Энэ үеийн эдийн засаг, хөдөө аж ахуй, худалдааны зэрэгцээгээр гар үйлдвэрлэлд түшиглэсэн аж үйлдвэр үүссэн бөгөөд фабрик­үйлдвэр хэмээх аж ахуй буй болон анхны аж үйлдвэрийн тогтмол ажилчид хэмээх нийгмийн бүлгийг бүрдүүлэх суурийг тавьжээ. Энэхүү зуу гаруй жил үргэлжилсэн эдийн засгийн мөчлөгийг голландын буюу амстердамын үе гэж үздэг бөгөөд үйлдвэржин хөгжих процессийн эхлэлийг тавьжээ.

дараагийн мөчлөгийг 1820­оод оноос их Британи улс эхлүүлсэн бөгөөд эдийн засгийн түүхэнд аж үйлдвэрийн хувьсгалын анхны шат ч гэж тооцдог. Энэ үед их Британи улс голландыг бодвол эдийн засгийн цар хүрээний хувьд харьцангуй том, цаг уур, байгаль орчны илүү давуу талтай байсан зэрэг нь өрсөлдөөнд давамгайлж, шинэ байр оройлох суурийг эзлэх боломжийг олгожээ. анх англи улсад уурын хөдөлгүүрийг зохион бүтээсэн нь хоромхон хугацаанд машинжсан үйлдвэрлэл буюу аж үйлдвэр хэмээх эдийн засгийн томоохон салбар биеэ дааж хөгжих суурийг бүрдүүлжээ.

орчин үеийн капиталист системийн эхлэлийг XIX зууны эхэн үед буюу 1820­оод онд европын орнууд ялангуяа их Британи улс бүрэлдүүлэн тогтоосон гэж үздэг ажээ. гэхдээ XIX зүүны эцэст европын орнууд дотор хүчирхэг гүрнүүд герман, Франц, итали, испани зэрэг орон их Британитай өрсөлдөн эн зэрэгцэн дэлхийн эдийн засагт үлэмжхэн нөлөө үзүүлжээ. Ялангуяа аНу дэлхийн тавцан дээр гарч, ганцхан зууны хугацаанд цар хүрээгээрээ тэргүүлэх орны эдийн засгийг бүрдүүлж амжжээ. Капитализмын ид хөгжлийн үе буюу XX зуун бол америкийн улс төр, нийгэм эдийн засгийн систем загварын давамгайлал, оройлолын мөчлөг байлаа. хөгжингүй орнууд аж үйлдвэрийн гурван хувьсгалын техник технологийн амжилтыг бусдаас тэргүүлэн ашиглаж, эдийн засгийнхаа өсөлтийн гол хүчин зүйлүүд болгон хэрэгжүүлжээ.

үргэлжлэл бий.

бэхжүүлэх өсгөх асуудалд бусад салбаруудтай харьцуулан үзвэл ямагт хязгаарлагдмал нөлөөтэй байдаг тул хөдөө аж ахуй зонхилсон эдийн засагтай улс орнууд ерөнхий хөгжлийн хувьд хоцрогдмол байдаг жамтай. Энэ ч учраас дэлхий даяар хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүний хангамж сайжирмагц, түүний оронд эдийн засгийн ерөнхий потенциал өндөртэй бусад салбарууд, ялангуяа аж үйлдвэрийг хөгжүүлэх шат руу шилждэг тул хаа­н эзлэх хувийн жин ямагт багасах хандлагатай байдаг ажээ.

улс орны эдийн засагт хөдөө аж ахуйн байр суурь ямагт хумигдах шалтгааны өөр нэгэн тайлбар бол макро эдийн засгийн нийт эрэлтийн бүтэц дотор хүнсний бүтээгдэхүүний эзлэх хувийн жин мөн л багасах хумигдах төлөвтэй байдагтай холбоотой. хүнсний бүтээгдэхүүн бол хүний хэрэглээний гол чухал хэлбэр учраас эрэлтийн мэдрэмжийн үзүүлэлт нь нэг коэфициентээс ямагт бага байдаг тул эдийн засаг өсөж, тэлэхийн хэрээр хүмүүсийн орлого үлэмжхэн нэмэгддэг ч хүнсний бүтээгдэхүүний хэрэглээ үүнийг дагаж өсдөггүй (Энгелийн хууль). Нөгөө талаар эдийн засгийн эргэх холбооны хамаарлын зарчмын дагуу үндэсний аж ахуйн бүтэц дотор хөдөө аж ахуйн хувийн жин эрс хумигдсан нь аж үйлдвэр, үйлчилгээний салбруудыг түргэн хөгжүүлэх, ялангуяа соёл иргэншлийн хөгжлийн гол илрэл­үйлдвэржих процессийг түргэтгэж өгчээ.

түүхэн баримтаас үзвэл мянга гаруй жил үргэлжилсэн агра­рианизмын дэлхийн хүн ам болон эдийн засаг өсөж өргөжсөнгүй. Зөвхөн XVI зууны дунд үеэс хөдөө аж ахуй, худалдаа, гар үйлдвэрлэл хосолсон холимог эдийн засаг бүрэлдэн тогтсон үеэс өсөх тэлэх потенциалтай болж эхэлжээ.

хаа хүн ам харьцангуй багасч, хотын хүн ам түргэн өссөн явдал аж үйлдвэрийг улам түр­гэн хөгжүүлэх, үйлдвэрлэлийн масш табын (цар хүрээний) эерэг нөлөөллийг буй болгосон. томоохон аж үйлдвэрийн газрууд болон өндөр орлоготой иргэд­хэрэглэгчид хотод төвлөрөх зэрэг үзэгдлүүд агромераци буюу кластер хэлбэрээр эдийн засгийг асар түргэн хурдацтай хөгжүүлэх боломж буй болгож, хөрөнгө оруулалт, инновацийн үлэмжхэн потенциалыг бүрдүүлж өгсөн түүхтэй. ингэж, хотжин аж үйлдвэржих хөгжихийн хэрээр техник технологийн хөгжлийн инновацийн ач холбогдол улам өсөж дэлхийн улс орнуудын улс төр, нийгэм, эдийн засгийн хөгжлийн загвар улам олширч, эдийн засгийн потенциал түвшний үлэмжхэн ялгаа зөрүү үүссэн түүхтэй.

Эдийн засгийн өсөлт хөгжлийн явцад агрорианизмаас шууд капитализм төрсөнгүй. Эдгээр хоёр аж ахуйн хэвшлийн хооронд завсрын үе буюу худалдааны капитализм хэмээн нэрлэгдсэн аж ахуй эрхлэлтийн холимог хэлбэр бараг 100 гаруй жил үргэлжилж, сонгомол капитализмын бааз суурийг бүрдүүлжээ.

хүн төрөлхтний болон дун­

Тендер шалгаруулалтын нэр: XVII.1.36 Өрхийн эрүүл мэндийн төвийн барилга /Улаанбаатар, хан­Уул дүүрэг, 12 дугаар хороо/ төсөл, арга хэмжээний гүйцэтгэгчийг сонгон шалгаруулах тендер.Тендер шалгаруулалтын дугаар: ТӨБЗг­2019/XVII.1.36

Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг­Төрийн өмчийн бодлого, зохицуулалтын газар нь эрх бүхий тендерт оролцогчдоос: XVII.1.36 Өрхийн эрүүл мэндийн төвийн барилга /Улаанбаатар, Хан­Уул дүүрэг, 12 дугаар хороо/ ажлыг гүйцэтгэх тухай цахим тендер ирүүлэхийг урьж байна.Энэхүү ажлын тендер шалгаруулалт нь төрийн худалдан авах ажиллагааны цахим системээр зарлагдаж байгаа цахим тендер тул www.tender.gov.mn хаягаар орж дэлгэрэнгүй мэдээлэл болон цахим тендерийн баримт бичгийг авна уу. Тендер шалгаруулалтыг Сангийн сайдын 2013 оны 07 дугаар тушаалаар батлагдсан “Цахим тендер шалгаруулалт зохион байгуулах журам”­ын дагуу зохион байгуулж байна. Тендерт оролцогч нь тендерийн баримт бичгийг илгээхийн өмнө 50,000.00 (тавин мянга) төгрөгийг цахим систем ашиглан төлсөн байх шаардлагатай.Тендер нь түүнийг нээсэн өдрөөс хойш 30 хоногийн хугацаанд хүчинтэй байна.Тендерт оролцогч нь санхүүгийн болон туршлагын дараах шаардлагыг хангасан байна.Үүнд:

Сүүлийн 3 жил буюу 2016, 2017, 2018 онуудын борлуулалтын орлогын дундаж хэмжээ нь батлагдсан төсөвт өртгийн 30 хувиас багагүй байна.

Түргэн хөрвөх чадвартай хөрөнгө болон авах боломжтой зээлийн нийт дүн: Батлагдсан төсөвт өртгийн 30 хувиас багагүй байна.

Сүүлийн 3 жил буюу зөвхөн 2016, 2017, 2018 оны аль нэг жилд доод тал нь нэг удаа батлагдсан төсөвт өртгийн 30 хувиас доошгүй хэмжээний ижил төстэй барилга угсралтын ажлын гэрээ байгуулж ерөнхий гүйцэтгэгчээр ажилласан байна. Ажил гүйцэтгэх гэрээ,

ажил хүлээлгэж өгсөн улсын комиссын актыг ирүүлнэ. Дуусаагүй ажилтай бол захиалагчийн тодорхойлолт ирүүлнэ.

Дараах тусгай зөвшөөрөл шаардлагатай:1. Зураг төсөл боловсруулах байгууллага нь:

ЗТ­2.1. Архитектур, барилга бүтээц, барилгын зохион байгуулалтын зураг төсөл (БЗБТ,АГТ, ҮЗБТ)

ЗТ­6.1. Барилга байгууламжийн дотор ус хангамж, ариутгах татуургын систем, гадна салбар шугам сүлжээ, түүнтэй холбогдох барилга байгууламжийн технологийн зураг төсөл

ЗТ­6.3. Барилга байгууламжийн дотор гэрэлтүүлэг, цахилгаан хангамжийн систем, гадна салбар шугам сүлжээ, түүнтэй холбогдох барилга байгууламжийн технологийн зураг төсөл. Орон сууц, олон нийт, үйлдвэрийн барилгын болон тоног төхөөрөмжийн хянах, хэмжих хэрэгсэл /КИП/, автоматикийн зураг төсөл

ЗТ­6.4.Барилга байгууламжийн дотор радио холбоо, галын болон бусад дохиоллын систем, мэдээллийн байгууламжийн зураг төсөл, хамгаалалтын систем, түүнтэй холбогдох барилга байгууламжийн технологи, компьютер хангамжийн дотоод сүлжээ, гадна салбар шугам сүлжээний зураг төсөл

2. Барилга угсралтын ажил гүйцэтгэх байгууллага: БА­8.1. Барилга байгууламжийн засвар, засал чимэглэл, интерьер,

орчны тохижилтийн ажил БА­2.1 Цутгамал болон угсармал төмөр бетон, мод ба өрөгт

бүтээцэн барилгын угсралт, өргөтгөл, шинэчлэлийн ажил БА­6.1. Барилга байгууламжийн дотор ус хангамж, ариутгах

татуургын шугам сүлжээ, тэдгээрийн тоног төхөөрөмж, гадна салбар шугам сүлжээний угсралт

БА­6.2. Барилгын барилга байгууламжийн дотор халаалт, салхивчийн шугам сүлжээ, тэдгээрийн тоног төхөөрөмж, гадна салбар шугам сүлжээний угсралт

БА­6.3. Барилга байгууламжийн дотор гэрэлтүүлэг, цахилгаан

хангамжийн угсралт, тэдгээрийн тоног төхөөрөмж, тухайн барилгын гадна салбар шугам сүлжээний угсралт,

БА­6.4. Барилга байгууламжийн дотор холбоо дохиолол, интернет сүлжээ, гал унтраах болон галын аюулын дохиоллын системийн угсралт, тэдгээрийн тоног төхөөрөмж, тухайн барилгын гадна салбар шугам сүлжээний угсралт.

/Түншлэлийн гишүүн болон туслан гүйцэтгэгчид нь гүйцэтгэх ажил үүргийнхээ дагуу тусгай зөвшөөрөлтэй байна/Тусгай зөвшөөрлийн шаардлагыг хангаж байгаа эсэхийг Барилга, хот байгуулалтын сайдын 2018 оны “Аргачлал батлах тухай” 33 дугаар тушаалаар баталсан аргачлалын лагуу дүйцүүлнэ.Тендерийн баталгааны дүн: 20,000,000.00 (хорин сая) төгрөг. Монгол Улсын хуулийн этгээд тендерийн баталгааг банкны баталгаа, Монгол Улсын Засгийн газрын бонд, эсхүл Монгол Улсын Засгийн газраас зөвшөөрсөн үнэт цаасны хэлбэрээр ирүүлж болно.Тендерийг 2019 оны 07 дугаар сарын 29­ний өдрийн 13:30 цагаас өмнө цахим системээр илгээх ба нээлтэд оролцох хүсэлтэй тендерт оролцогчдыг байлцуулан тендерийг 2019 оны 07 дугаар сарын 29­ний өдрийн 14:00 цагт нээнэ.Гадаадын этгээд тендер ирүүлэх эрхгүй.Дотоодын давуу эрх тооцно.Төрийн өмчийн бодлого, зохицуулалтын газраас зохион байгуулдаг цахим худалдан авах ажиллагааны төлбөргүй сургалтанд хамрагдахыг зөвлөж байна. Сонирхсон этгээд тендерийн баримт бичиг болон бусад мэдээллийг доорх хаягаар авч болно.

Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг,ТӨрийн ӨМЧийн Бодлого, ЗохицУУлАлТын гАЗАр,Улаанбаатар хот, Баянзүрх дүүрэг, 1 дүгээр хороо,Энхтайваны өргөн чөлөө­16А, Засгийн газрын IX байр,нэг цэгийн үйлчилгээ,Утас: 92263014, 92263038цахим хаяг: www.tender.gov.mn

Тендерийн УрилгА Огноо: 2019 оны 06 дугаар сарын 27-ны өдөр

2019.06.27, ПҮРЭВ ~ №122 (1174)

Эдийн засаг

11ЗаСгийН гаЗРыН МЭдЭЭ СоНиН

ЗГМ ТОвЧХОН» хӨрӨнгийн ЗАх ЗЭЭл “Хүннү Менежмент” компанийн хувьцаа эзэмшигчдийн ээлжит бус хурал энэ оны наймдугаар сарын 5­нд болно.

» хУвьцАА

225 Сая төгрөг. Монголын хөрөнгийн биржийн лхагва гарагийн арилжаагаар нэгдүгээр ангиллын 11 компанийн 376 мянган хувьцааг 225 сая төгрөгөөр арилжлаа.

» ТҮҮхий Эд

1.9 Хувь. Олон улсын зах зээлд WTI төрлийн газрын тосны ханш 1.9 хувиар чангарч, 58.9 ам.доллартай тэнцсэн бол Brent­ийн ханш 1.4 хувиар өсөж, 65 ам.долларт хүрэв.

» ТАТвАр

3.6 Их наяд. Татварын нийт орлого 2019 оны тавдугаар сарын байдлаар 3.6 их наяд төгрөг болж, өмнөх оны мөн үеэс 639.7 тэрбум төгрөгөөр өслөө. Энэ хугацаанд орлогын албан татвар 195.4 тэрбум төгрөг буюу 25.5 хувиар өссөн нь голлон нөлөөлжээ.

» ТӨСӨв

12.1 Хувь. Улсын төсвийн урсгал зардал өнгөрсөн сарын байдлаар 344.8 тэрбум төгрөг буюу 12.1 хувиар өссөн байна.

» иМПорТ

100.6 Ам.доллар. Энэ оны тавдугаар сарын байдлаар тээврийн хэрэгсэл, тэдгээрийн эд ангийн импорт 100.6 сая ам.доллараар нэмэгджээ.

» АЖ ҮйлдвЭр

131.2 Хувь. Аж үйлдвэрийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс өнгөрсөн сарын байдлаар 131.2 хувь болж, үйлдвэрлэгчийн үнэ өмнөх сараас 8.4, өмнөхоны мөн үеэс 1.3 хувиар тус тус буурсан байна.

» УУл УУрхАй

1.1 Хувь. Хөнгөн цагааны ханш олон улсын зах зээлд 1.1 хувиар өсөж, 1817 ам.долларт хүрлээ.

2Хувь. Лондоны металлын биржид цайрын ханш хоёр хувиар дээшилж, 2543 ам.доллартай тэнцэв.

АНУ­ын доллар 2,657.51

Евро 3,019.99

Японы иен 24.73

ОХУ­ын рубль 42.34

БНХАУ­ын юань 385.92

БНСУ­ын вон 2.30

вАЛЮТыН ХАНш

учир нь манай төвд ханддаг эмэгтэйчүүдийн дийлэнх нь өрхийн үйлдвэрлэл эрхэлдэг, өрх толгойлсон, эсвэл алслагдсан дүүрэг хороонд амьдардаг, хөгж лийн бэрхшээлтэй хүмүүс байдаг. Бид ч ийм хүмүүсийг төсөлд түлхүү хамруулахыг зорьдог. Бага хэмжээний бүтээг­дэхүүн үйлдвэрлээд зарах гэхээр борлуулалтын суваг нь хаалттай байдаг. Зах, худалдааны төвүүдэд лангуу түрээслэх гэхээр үнийг нь дийлдэггүй. тиймээс манай төв үндэсний уламжлалт баяр наадам, цагаан сарын үеэр зохион байгуулдаг үзэсгэлэн худалдаанд лангууных нь түрээсийн мөнгийг төлж оролцуулдаг. Мөн томоохон худалдааны газруудад лангуу түрээсээр авч өгөөд, үзэсгэ­лэн худалдаа зохион байгуулж борлуулалтыг нь дэмждэг. түүнч лэн уран зургийн галерейд байр лах жуулчдад зориулсан дэлгүүр тэй хамтарч ажил лан бүтээг дэхүүнийг борлуулж байна.

Эмэгтэйчүүд төсөлд хамраг­дахаар ирэхдээ санхүүгийн ямар ч мэдлэг, мэдээлэлгүй байдаг. хувийн зохион байгуулалт муутай, санхүүгийн сахилга батгүй байдаг. тиймээс компани хэрхэн байгуулах, хүний нөөцөө хэрхэн бүрдүүлэх, менеж­мен тээ яаж тодорхойлох гэх мэт бизнесийн онолын суурь сургалтуудад хамруулдаг.

-зарим нь төсөлд хамрагдсан ч амжилтгүй болох тохиолдол гарах уу?

­Нэг эмэгтэй үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнээ хувийн хэрэг­цээндээ бүгдийг нь ашиглаад эргэлтийн хөрөнгөгүй болсон тохиолдол гарсан. ийм үед санхүүгийн сахилга батаа хэр­хэн сайжруулах талаар мэдлэг олгох сургалтад хамруулдаг. иймэрхүү хүмүүсийг орлого, зарлагаа нарийн тооцох мэдлэг­тэй болгох хэрэгтэй байдаг. Бизнесийн санхүүжилт бизнестээ л зориулагдах ёстой.

-Яагаад заавал эмэгтэйчүүд гэж онцолсон юм бэ?

­улаанбаатар хотын захираг­чийн ажлын алба, хүнс худал­дааны хэлтэс энэ төслийг анх эхлүүлэхдээ судалгаа хийсэн. гэтэл зөвхөн улаанбаатар тө дий­гүй орон нутагт бизнес, худал­даа эрхэлж буй хүмүүсийн олонх нь буюу 60­70 хувь нь эмэг тэй байсан. тиймээс бизнес санаа ­гаа өвөртөлчихөөд учраа олох гүй байгаа эмэгтэйчүүдийг чиглүүлэх газар хэрэгтэй юм гэж үзээд энэ төслийг хэрэгжүүлсэн.

сарын турш хамрагдах ёстой. инкубатор хөтөл бөрийн хүрээнд оёмол, сүлжмэл бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг нэг эмэгтэйд 5.2 сая төгрөгөөр хэрэгцээтэй тоног төхөөрөмжийг нь авч өгсөн. тухайн бизнес эрхлэгчид хэрэгцээтэй хэрэгсэл авч өгөөд сургалтад хамруулдаг. Нэг зүйлийг тодруулж хэлэхэд, манай төв бэлэн мөнгөний дэмжлэг үзүүлдэггүй. хоёрдугаар шатны төсөлд хамрагдсан сити бизнес эрхэлж буй эмэгтэйчүүд маань тус бүр 1250 ам.долларын санхүүжилт авсан. инкубатор хөтөлбөрт хамрагдсан эмэгтэй­чүүдэд “голомт” банк 20­30 сая хүртэлх төгрөгийн бага хүүтэй зээл олгож, дэмжсэн. тоног төхөөрөмжтэй болоод бага хүүтэй зээлд хамрагдчихаар тухайн бизнес эрхлэгч эмэгтэйд үйлдвэрлэл явуулах нөхцөл бүрдэж байгаа юм. ингэснээр бизнест нь ахиц дэвшил гарч зах зээлд танигдаж эхлээд байна.

-Тэгэхээр бизнесээрээ зах зээлд орон зайгаа эзэлж чаддаг нь сайн хэрэг.Төсөлд хамраг-

Хотын харьяат эмэгтэйчүүд төсөлд хамрагдаж бизнесээ босгох гарц байна

да хыг хүссэн хүн бүрийг хамруул даг уу. Эсвэл тодорхой шалгууртай юу?

­Ер нь бол тэгсэн. Зарим эмэгтэйн бизнес их амжилттай байгаа. Энэ бол манай төслийн ололт той тал. инкубатор хөтөл ­бөрийн дагуу тодорхой биз несийг дэмжсэн төслийн урал дааныг өөрсдийн нүүр номын хуудсаараа дамжуулж зарладаг. төсөлд хамрагдахаас өмнө манай төвийн харилцагч болсон байх ёстой. ингэхийн тулд манайхаас явуулж буй сургалтуудад хамрагдсан байх шалгуур тавьдаг. гол шалгуур нь нийслэлийн харьяат байх ёстой. Сургалтуудад хамрагдсаны дараа төслөө бичиж ирүүлнэ. Бид шалгаад, хэрэгжүүлэх боломж­тойд нь дэмжлэг үзүүлдэг.

-Эмэгтэйчүүд голдуу оёмол, сүлжмэл бүтээгдэхүүн, эсгий урлал хийдэг. Гэхдээ ийм төрлийн бүтээгдэхүүн зах зээлд хангалттай байдаг шүү дээ. Борлуулахад хэр бэрхшээл учирдаг бол?

­Манай эмэгтэйчүүдэд гол тулгардаг бэрхшээл нь санхүү.

үйлдвэрлэл эрхлэх хүсэлтэй эмэгтэйчүүдэд тусалдаг

Улаанбаатар хотын харьяат эмэгтэйчүүдийн бизнес санааг ажил болгоход нь дэмж лэг үзүүлэх төв үүдээ нээгээд хоёр жилийн нүүрийг үзэж байна. Бизнес эрхлэгч эмэгтэй-чүүдийн төвийн менежер Н.Эрдэнэчимэгтэй ярилцлаа.

-Танай байгууллага эмэгтэй-чүүдийн бизнесийг дэмжихэд санхүүгийн дэмжлэг үзүүлдэг. Яагаад энэ төвийг байгуулав. Хаанаас санхүүждэг юм бэ?

­Бизнес эрхлэгч эмэгтэй­чүүдийн төв бол олон улсын төсөл хэрэгжүүлэгч. улаанбаатар хотын Засаг даргын тамгын газар, азийн сан хамтран хэрэгжүүлдэг. донор байгууллага нь БНСу­ын КоиКа олон улсын байгууллага л даа. анх 2016 оноос үйл ажиллагаагаа эхлүүлсэн. Эхний шатны төслөө гурван жилийн хугацаатай, амжилттай хэрэгжүүлж дууссан. тэгээд нийслэлийн харьяат эмэгтэйчүүдэд хэрэгцээтэй төсөл гэж үзээд хоёр дахь шатныхыгаа эхлүүлсэн юм. хоёрдугаар шатны төслийг 2018 оны аравдугаар сараас эхлүүлсэн. төслийн хугацаа 2020 оны аравдугаар сард дуусахаар улаанбаатар хотын захиргаанд шилжүүлнэ. Энэ төслийг хотын захиргаа үргэлжлүүлэн авч явах ёстой. гэхдээ хоёр дахь шатны төслийн үр дүнг харгалзаад азийн сан цааш нь төслөө үргэлжлүүлж магадгүй. одоо хэлэхэд эрт байна. урьдчилсан тооцооллоор 1200 эмэгтэйг хамруулахаар төлөвлөж байсан. гэтэл гурван жилийн хугацаанд 2500 орчим эмэгтэйг хамруулсан. төлөвлөснөөс хоёр дахин олон эмэгтэй манай харилцагч болоод байна.

-Азийн сан, кОИкА-гаас хэр хэмжээний санхүүжилт олгосон бэ. Нэг хүнд хэд хүртэлх төг-рөгийн зээл өгдөг вэ?

­КоиКа­гаас төслийн нэг­дүгээр шатанд 1250 мянга орчим ам.долларын санхүүжилт өгсөн. Мөн азийн сан тодорхой

хэмжээний хөрөнгө оруулсан. хоёрдугаар шатанд КоиКа эхнийхээсээ ахиу хэмжээний дэмжлэг үзүүлсэн. Манай төсөлд нэмүү өртөг шингэсэн бүтээг дэхүүн гар урлал, оёдлын чиг лэлээр жижиг үйлдвэрлэл эрхэлдэг эмэгтэйчүүд түлхүү хамрагдсан.

харин төслийн хоёрдугаар шатанд мэдээллийн технологи ашиглах бизнес санааг дэмжих зорилготой ажил лаж байна. Мөн бид инкубатор хөг жүү лэлтийн хөтөлбөр хэрэг жүүлж байгаа. Энэ хөтөл бөрт тухайн үйлдвэрлэл эрх лэгч эмэгтэй маань дөрвөн

Инкубатор хөтөлбөрийн хүрээнд оёмол, сүлжмэл бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг нэг эмэгтэйд 5.2 сая төгрөгөөр хэрэгцээтэй тоног төхөө­рөмжийг нь авч өгсөн.

БИЗНЕСИйН ОРЧИН

Б.ГандолгорЗГМ

Төслийн нэгдүгээр

шатанд $1250 орчим

санхүүжилт өгсөн

С.Батсайхан / ЗГМ©

Тендер шАлгАрУУлАлТын нЭр: XVII.1.47 Эрүүл мэндийн төвийн барилга /Архангай, Хайрхан сум/ төсөл, арга хэмжээний гүйцэтгэгчийг сонгон шалгаруулах тендер.Тендер шАлгАрУУлАлТын дУгААр: ТӨБЗГ­2019/XVII.1.47

Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг­Төрийн өмчийн бодлого, зохицуулалтын газар нь эрх бүхий тендерт оролцогчдоос: XVII.1.47 Эрүүл мэндийн төвийн барилга /Архангай, Хайрхан/ ажлыг гүйцэтгэх тухай цахим тендер ирүүлэхийг урьж байна.Энэхүү ажлын тендер шалгаруулалт нь төрийн худалдан авах ажиллагааны цахим системээр зарлагдаж байгаа цахим тендер тул www.tender.gov.mn хаягаар орж дэлгэрэнгүй мэдээлэл болон цахим тендерийн баримт бичгийг авна уу. Тендер шалгаруулалтыг Сангийн сайдын 2013 оны 07 дугаар тушаалаар батлагдсан “Цахим тендер шалгаруулалт зохион байгуулах журам”­ын дагуу зохион байгуулж байна. Тендерт оролцогч нь тендерийн баримт бичгийг илгээхийн өмнө 50,000.00 (тавин мянга) төгрөгийг цахим систем ашиглан төлсөн байх шаардлагатай.Тендер нь түүнийг нээсэн өдрөөс хойш 30 хоногийн хугацаанд хүчинтэй байна.Тендерт оролцогч нь санхүүгийн болон туршлагын дараах шаардлагыг хангасан байна.Үүнд:­Сүүлийн 3 жил буюу 2016, 2017, 2018 онуудын борлуулалтын орлогын дундаж хэмжээ нь батлагдсан төсөвт өртгийн 30 хувиас багагүй байна.­Түргэн хөрвөх чадвартай хөрөнгө болон авах боломжтой зээлийн нийт дүн: Батлагдсан төсөвт өртгийн 30 хувиас багагүй байна.­Сүүлийн 3 жил буюу зөвхөн 2016, 2017, 2018 оны аль нэг жилд доод тал нь нэг удаа батлагдсан төсөвт өртгийн 30 хувиас доошгүй хэмжээний ижил төстэй барилга угсралтын ажлын гэрээ байгуулж ерөнхий гүйцэтгэгчээр ажилласан байна. Ажил гүйцэтгэх гэрээ, ажил хүлээлгэж өгсөн улсын комиссын актыг ирүүлнэ. Дуусаагүй ажилтай бол захиалагчийн тодорхойлолт ирүүлнэ.

Дараах тусгай зөвшөөрөл шаардлагатай:1. Зураг төсөл боловсруулах байгууллага нь:ЗТ­2.1. Архитектур, барилга бүтээц, барилгын зохион байгуулалтын зураг төсөл (БЗБТ,АГТ, ҮЗБТ)ЗТ­6.1. Барилга байгууламжийн дотор ус хангамж, ариутгах татуургын систем, гадна салбар шугам сүлжээ, түүнтэй холбогдох барилга байгууламжийн технологийн зураг төсөлЗТ­6.3. Барилга байгууламжийн дотор гэрэлтүүлэг, цахилгаан хангамжийн систем, гадна салбар шугам сүлжээ, түүнтэй холбогдох барилга байгууламжийн технологийн зураг төсөл. Орон сууц, олон нийт, үйлдвэрийн барилгын болон тоног төхөөрөмжийн хянах, хэмжих хэрэгсэл /КИП/, автоматикийн зураг төсөлЗТ­6.4.Барилга байгууламжийн дотор радио холбоо, галын болон бусад дохиоллын систем, мэдээллийн байгууламжийн зураг төсөл, хамгаалалтын систем, түүнтэй холбогдох барилга байгууламжийн технологи, компьютер хангамжийн дотоод сүлжээ, гадна салбар шугам сүлжээний зураг төсөл

2. Барилга угсралтын ажил гүйцэтгэх байгууллага:БА­8.1. Барилга байгууламжийн засвар, засал чимэглэл, интерьер, орчны тохижилтийн ажилБА­2.1 Цутгамал болон угсармал төмөр бетон, мод ба өрөгт бүтээцэн барилгын угсралт, өргөтгөл, шинэчлэлийн ажилБА­6.1. Барилга байгууламжийн дотор ус хангамж, ариутгах татуургын шугам сүлжээ, тэдгээрийн тоног төхөөрөмж, гадна салбар шугам сүлжээний угсралтБА­6.2. Барилгын барилга байгууламжийн дотор халаалт, салхивчийн шугам сүлжээ, тэдгээрийн тоног төхөөрөмж, гадна салбар шугам сүлжээний угсралтБА­6.3. Барилга байгууламжийн дотор гэрэлтүүлэг, цахилгаан хангамжийн угсралт, тэдгээрийн тоног төхөөрөмж, тухайн барилгын гадна салбар шугам сүлжээний угсралт,БА­6.4. Барилга байгууламжийн дотор холбоо дохиолол, интернет сүлжээ, гал унтраах болон галын аюулын дохиоллын системийн угсралт, тэдгээрийн тоног төхөөрөмж, тухайн барилгын гадна салбар шугам сүлжээний угсралт. /Түншлэлийн гишүүн болон туслан гүйцэтгэгчид нь гүйцэтгэх ажил үүргийнхээ дагуу тусгай зөвшөөрөлтэй байна/

Тусгай зөвшөөрлийн шаардлагыг хангаж байгаа эсэхийг Барилга, хот байгуулалтын сайдын 2018 оны “Аргачлал батлах тухай” 33 дугаар тушаалаар баталсан аргачлалын лагуу дүйцүүлнэ.Тендерийн баталгааны дүн: 24,000,000.00 (хорин дөрвөн сая) төгрөг. Монгол Улсын хуулийн этгээд тендерийн баталгааг банкны баталгаа, Монгол Улсын Засгийн газрын бонд, эсхүл Монгол Улсын Засгийн газраас зөвшөөрсөн үнэт цаасны хэлбэрээр ирүүлж болно.

Тендерийг 2019 оны 07 дугаар сарын 29­ний өдрийн 11:30 цагаас өмнө цахим системээр илгээх ба нээлтэд оролцох хүсэлтэй тендерт оролцогчдыг байлцуулан тендерийг 2019 оны 07 дугаар сарын 29­ний өдрийн 12:00 цагт нээнэ.

Гадаадын этгээд тендер ирүүлэх эрхгүй.Дотоодын давуу эрх тооцно.

Төрийн өмчийн бодлого, зохицуулалтын газраас зохион байгуулдаг цахим худалдан авах ажиллагааны төлбөргүй сургалтанд хамрагдахыг зөвлөж байна. Сонирхсон этгээд тендерийн баримт бичиг болон бусад мэдээллийг доорх хаягаар авч болно.

Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг,ТӨрийн ӨМЧийн Бодлого, ЗохицУУлАлТын гАЗАр,

Улаанбаатар хот, Баянзүрх дүүрэг, 1 дүгээр хороо,Энхтайваны өргөн чөлөө­16А, Засгийн газрын IX байр,

нэг цэгийн үйлчилгээ,Утас: 92263014, 92263038цахим хаяг: www.tender.gov.mn

Тендерийн УрилгА Огноо: 2019 оны 06 дугаар сарын 27-ны өдөр

12 ЗаСгийН гаЗРыН МЭдЭЭ СоНиН 2019.06.27, ПҮРЭВ ~ №122 (1174)

Эдийн засаг

Засгийн газрын бондыг хөрөнгийн бирж болон блокчэйн технологид суурилан арилжихаар төлөвлөж байна

бий болж, энэ хэрээр төгрөгийн ханш унаж, инфляц нэмэгдэх эрсдэл бий болдог. тиймээс Монголын эдийн засгийн суд­саар урсаж буй мөнгөний урс­цыг зохицуулахын тулд төв банк болон Засгийн газар өрийн бичиг гаргаж, валютын ханш болон инфляцад ирэх дарамтыг удирддаг.

гэтэл зах зээл дэх сул мөнгөний талыг нь татаж авдаг нэг татуурга болох Засгийн газрын бондын арилжааг зогсоосноос үүдэн төв банкны үнэт цаасны хэмжээ огцом өсөж, таван их наяд төгрөг рүү дөхсөн. төв банкны үнэт цаас руу хошуурах хөрөнгө оруулагчид нэмэгдсэн учраас Монголбанк өрийн бичгийнхээ хугацааг энэ оноос сунгасан юм.

учир нь сүүлийн жилүүдэд арил жааны банкууд нийт акти­вын хаа дунджаар 20 хувийг Засгийн газар болон төв банкны үнэт цаасуудад хуваан байршуулсаар ирсэн. тодруу­бал, зургаан их наяд төгрөгөөр хэмжигдэх хөрөнгийг тэгшитгэн хувааж, хос өрийн бичигт байршуулсан гэсэн үг. гэтэл банк хоорондын мөнгөний захыг удирддаг хос хэрэгслийн нэгийг нь зогсоосноор банкуудад сул эх үүсвэр бий болсон тул тэд төв банкны үнэт цаасыг худалдан авч эхэлсэн байна. хэдийгээр төв банк нөөц боломжоо

ашиглан банк хоорондын захад хуримтлагдаж эхэлсэн илүүдлийг татахаар хичээж байгаа ч дахиад нөөц үлдэж байгаа юм.

Манай банкны салбар 30 их наяд төгрөгийн активтай. Үүний 25 хүртэлх хувийг түргэн хөрвөх чадвартай буюу төв банк болон Засгийн газрын үнэт цаасанд байршуулах боломжтой. гэтэл одоогоор нийт активын 15­16 хувиар нь төв банкны үнэт цаас худалдан авсан тул дахиад эх үүсвэр банкуудад бий гэсэн үг.

“төв банк үнэт цаасаараа банк хоорондын захын илүүдэл нөө­цийг татаж аваагүй нөхцөлд арил жааны банкууд энэ илүүдэл нөөцийг валют эсвэл эрсдэл өндөр тэй зээлд зарцуулдаг. ингэс­нээр эдийн засгийн тэнцвэргүй байдал үүсэх эрсдэлийг нэмж бол­зош гүй. Энэ нь төгрөгийн ханшид дарамт болж, инфляцыг өдөөх эрсдэлтэй. тиймээс төв банк илүүдэл нөөцийг татахаар бол­сон” хэмээн Монголбанкны Нөө ­цийн удирдлага, санхүүгийн зах зээлийн газрын захирал а.Энх­жин тайлбарлаж байсан юм.

Эцэст нь өнгөрсөн жилүүдийнх шиг их хэмжээний үнэт цаас гаргаж улсын өрийг өсгөх вий гэсэн болгоомжлол олон нийтэд төрөх нь дамжиггүй. Ялангуяа, уих­ын сонгууль болох ирэх онд дотоодод үнэт цаас гаргах нь энгийн иргэдээс эхлэн нийгмийн олон хүрээнээс шүүмжлэл дагуулж мэднэ. хэрэв дотоодод бонд гаргавал хэдий хэмжээний үнэт цаас арилжих нь одоогоор тодорхойгүй байна гэж Сангийн яамнаас мэдээлж буй.

гэхдээ өнгөрсөн сард уих­ын баталсан 2020 оны төсвийн хүрээний мэдэгдэл болон 2021­2022 оны төсвийн төсөөлөлд Монгол улсын гадаад, дотоод өр төлбөрийн зураглалыг гаргасан. Эдгээр бодлогын баримт бичигт энэ оны эцэс гэхэд 1.8 их наяд төгрөгт хүрэх Засгийн газрын дотоодын үнэт цаасны үлдэгд­лийг ирэх онд 1.7, 2021 онд 1.5 их наяд төгрөг хүртэл буу­руу лахаар төлөвлөжээ. Үүнээс үзэхэд Засгийн газар өнгөр сөн жилүү дийнх шиг их хэм жээ­ний бонд босгохгүй. харин үнэт цаасны арилжааг дэмжиж, дотоодын санхүүгийн зах зээлд тохируулга хийх зорил гоор тодорхой хэмжээний үнэт цаас гаргаж магадгүй байна.

Засгийн газрын илүү дэвшилтэт бонд ирэх онд “мэндэлнэ”

төгрөгөөр нэрлэсэн Засгийн газрын цорын ганц бондын арилжаа сүүлийн хоёр жил орчим амарсны эцэст дахин анхдагч зах зээлд эргэн ирэх нь. Эргэн ирэхдээ тус бонд илүү дэвшилтэт, улам хүртээмжтэй болж, үнэт цаасны зах зээлд ахин амилах гэж буй аж.

2017 оны аравдугаар сард 28 долоо хоногийн хугацаатай Засгийн газрын бондыг дотоодын зах зээлд арилжсанаас хойш түр зогсоосон. дотоодын зах зээл дэх Засгийн газрын өрийг бууруулж, банкуудын активыг бизнес эрхлэгчидтэй уралдан төр булаан авахаас зайлсхийхийн тулд бондын арилжааг зогсоосноо Сангийн яамнаас тайлбарласан.

Засгийн газрын бондын арил­жаа зогссоноос хойш төгрөгийн хөвөгч хүү тогтохоо больж, санхүүгийн зах зээл мөнгөний “үер”­т автах эрсдэл бий болсныг салбарынхан учирлаж байсан юм. тиймээс төгрөгөөр нэрлэсэн Засгийн газрын бондыг их биш ч тодорхой хэмжээгээр арилжиж, дотоодын санхүүгийн зах зээлийн “цус”­ны эргэлтэд тохируулга хийх нь зүйтэй хэмээн цөөнгүй шинжээч онцолж байв.

тэгвэл дотоодын зах зээлд үгүйлэгдээд байсан Засгийн газрын бонд ирэх оноос уламжлалт болон дэвшилтэт аргыг хослуулан, илүү хүр­тээмж тэйгээр иргэд, хөрөнгө оруулагчдад ирэх нь. учир нь Сангийн яамнаас Засгийн газрын бондыг Монголын хөрөнгийн бирж болон блокчэйн технологид суурилан арилжихаар төлөвлөж байгаа аж. Засгийн газрын бондыг блокчейн технологиор арилжих бэлтгэлийг өнгөрсөн оноос эхлүүлсэн. Энэ хүрээнд өнгөрсөн хоёрдугаар сард Засгийн газар үнэт цаасыг

блокчейн технологид үндэслэсэн платформоор арилжих журмыг баталсан юм. “ийм платформ ашигласнаар энгийн иргэд, аж ахуйн нэгжүүд Засгийн газрын үнэт цаас худалдан авах боломж улам нэмэгдэнэ” хэмээн Сангийн сайд Ч.хүрэлбаатар мэдээлсэн билээ. дашрамд дурдахад, австрийн Засгийн газар өмнө нь блокчейн технологид суурилсан зургаан тэрбум ам.долларын бонд гаргаж байжээ.

Бонд арилжих блокчейн платформыг манай дотоодын аж ахуйн нэгж болох ICT групп бүтээсэн. “иргэд Засгийн газрын

үнэт цаас худалдан авахын тулд банкийг зорьдог байсан бол блокчейн технологи ашигласнаар цахимаар захиалж, гар утсаараа арилжаанд оролцох боломжтой” гэж тус группийн гүйцэтгэх захирал г.лхамсүрэн өгүүлж байна.

дотоодын Засгийн газрын үнэт цаас нь зөвхөн төсвийн орлогын нэг эх үүсвэр биш. Сангийн бодлогыг зохицуулах арга хэрэгсэл төдийгүй төгрөгийн ханшийн хүүг тогтоох үүрэгтэй. Сангийн бодлогын өмнө нь ийм гол үүрэг хүлээдэг Засгийн газрын бондыг бүрмөсөн

зогсоосон нь зарим талаар сөрөг үр дагавар дагуулж байгаа. иймээс өнгөрсөн жилүүдийнх шиг их биш, зохистой хэмжээний үнэт цаасыг тогтмол арилжиж байх нь зүйтэй аж.

Энгийнээр тайлбарлавал, мөнгөний зах зээлийг голтой зүйрлэвэл түүний рүү урсаж буй усыг тогтмол тохируулж байхгүй бол усны түвшин нэмэгдэхээр үерлэх эрсдэлтэй. Үүнтэй адил дотоодын зах зээл дэх мөнгөний урсгалыг шингээж байдаг Засгийн газрын үнэт цаасны арилжааг зогсоочихоор санхүүгийн зах зээлд сул мөнгө

SHAnGHAi cOMpOSiTe

HAnG SenG KOSpiS&p 500 TOpixDOw JOneS FTSe 100 niKKei 225

0.13%0.24% 0.39% 0.03%

0.13%0.09% 0.12%

0.23%

erdene resource Development Торонто

Өдөр 0.19% Сар Жил

0.200.200.19

Aspire Mining Австрали

Өдөр 4.17% Сар Жил

0.02

0.020.02

rio Tinto Австрали

Өдөр 1.10% Сар Жил

100.7198.1795.63

IV/28 IV/28 IV/28 IV/28V/5 V/5 V/5 V/5VI/24 VI/24 VI/24 VI/24

Өдөр 1.71% Сар Жил

Turquoise Hill resources Ltd Торонто

2.10

1.96

1.81

ЗАХ ЗЭЭЛИйН ГОЛ үЗүүЛЭЛТ:

Өдөр 0.33% Сар ЖилӨдөр 0.26% Сар Жил

АПУ ХК

580585590

575V/13 V/13 V/13 V/13V/16 V/16 V/16 V/16VI/24 VI/24 VI/24 VI/24

ГОвЬ ХК

Өдөр 0.4% Сар Жил

МОНГОЛ шУУДАН ХК

290

292

288286

580560540520

Сүү ХК

202

204

200

Өдөр 2.55% Сар Жил

2019

/06/

19

2019

/06/

05

2019

/05/

22

2019

/05/

08

2019

/04/

24

2019

/04/

10

2019

/03/

27

2019

/03/

13

2019

/02/

27

2019

/02/

13

2019

/01/

30

2019

/1/1

6

2019

/1/2

1.04 1.39 1.38 1.33 1.32 1.31 1.30 1.25 1.20 1.12 1.09 1.04 0.79

Төв банкны үнэт цаас (Их наяд төгрөг)

дотоод үнэт цаасны үлдэгдэл (Их наяд төгрөг)

Үндсэн төлбөр(Тэрбум төгрөг)

Монголбанк© Сангийн яам© Сангийн яам©

5.0

4.0

3.0

2.0

1.0

0

4.8

3.4

1.6

2017/10/17 2018/01/21 2018/12/23

2019

Дотоод үнэт цаасХөнгөлөлттэй зээлАрилжааны зээл

1.1 их наяд төгрөг

541.4 310.4 222.1

• Австрийн Засгийн газар өмнө нь блокчейн технологид суурилсан зургаан тэрбум ам.долларын бонд гаргаж байжээ.

• Өнгөрсөн жилүүдийнх шиг их биш, зохистой хэмжээний үнэт цаасыг тогтмол арилжиж байх нь зүйтэй.

• хэдий хэмжээний үнэт цаас арилжих нь одоогоор тодорхойгүй байна гэж Сангийн яамнаас мэдээллээ.

Г.Байгал@baigalZGM

Дотоодын Засгийн газрын үнэт цаас нь зөвхөн төсвийн орлогын нэг эх үүсвэр биш. Сангийн бодлогыг зохицуулах арга хэрэгсэл төдийгүй төгрөгийн ханшийн хүүг тогтоох үүрэгтэй.