e~wouoj3 oy~io~ c i euo~jeujalui
TRANSCRIPT
8DA!DJDS
I euo~JeuJalUI e~WOUOJ3
BPB!ldWB a BPBZ!lBtllB
OY~IO~ C
Sumario
CAPITULO 1 - ECONOMIA E CONSTITUI<;:Ao DAS TEORIAS DE COMERCIO
fNTERNACIONAL . . .. . .. . ....... .. . . .. .. .... . . .. . . .. . ..... . . .
1.1 Mercantilismo e comercio internacional . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
1.2 Escola cIassica: Adam Smith e a teoria das vantagens absolutas . . . ..... 3
1.2.1 Teoria das vantagens absolutas ..... . ... . ... . .. ... .. .. . . .. . . . .. . 4
1.3 Escola cIassica: David Ricardo e a teoria das vantagens comparativas .. . 6
1.3.1 Teoria das vantagens comparativas .. . .. ................... ... . .. 7
1.4 Escola neocIassica: teoria da dotac;ao relativa dos fatores ............ . 9
1.5 Crftica da Cepal e deteriorac;ao dos termos de troca . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Resumo ... ......... . ........ . . . . . ..... ...... ... . ......... . ..... . . .. . 13
Exercfcios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
Referencias . . .. .. . .. . . . . . . . . .. . . .. . .. ...... . .. . . ... . ... . .... ..... .. . . 14
CAPiTULo 2 - BARRElRAS AO LIVRE COMERCIO: ESQUEMAS PROTECIONISTAS .. 15
2.1 Tarifas . . . . .. .. . .. . . . . . ........ .. ... . . . .. . ................. . . . . 17
2.1.1 Consequencias da imposi~ao de uma tarifa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
2.2 Cotas de importac;ao . . . . . ..... . . .. .... . . . . .. . .......... . . .. .. . . . 21
2.3 Subsfdios................ . . .. . . .. .. . .. ...................... ... 22
2.4 Barreiras tecnicas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
2.5 Taxas multiplas de cambio . . ...... . ..... . . .................. ..... 24
2.6 Acordo voluntario de restric;oes a exportac;oes (Avre) ......... . .. .... 24
2.7 Ac;oes antidumping . . . ... . ....... . ..... .... . .. . ....... . .. ... . . .. 25
2.8 Con troles sanitarios e fitossanitarios nas importac;oes . . ... . . . .... . . .. 25
2.9 Outras barreiras ao comercio internacional . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
Resumo ........ . .. . .......... . ....... . ........... . . . . ... .. . . . ... . ... 26
Exercfcios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
Referencias ....... . ... . . . .. . . ...... . . . . .. . .. . . . .. . .. ........... ...... 27
x ~ ECONOMIA INTERNACIONAL
CAPiTULO 3 - COMERCIO INTERNACIONAL E PRINCIPAlS INSTITUI(:OES . . . . . . . 29 Resumo .. . .. .. . . .... .
3.1 Expansao do comercio internacional e globalizac;ao . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 Exercfcios ... .. .... . .. .
3.2 Origem das instituic;oes internacionais . .... . .. . ........ . .. . ....... . 31 Referencias .......... .
3.3 Acordo Geral sobre Tarifas e Comercio (GAIT) . . . ....... .. . . ..... . 32
3.3.1 Principios do GAIT. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 CAPITULO 6 - SISTEMA FINAl
3.4 Organizac;ao Mundial do Comercio (OMC) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 6.1 Hist6rico .......
3.5 Organizac;ao das Nac;oes Unidas (ONU) . ... .. . .. ...... .. . . .. . ..... 35 6.2 Fundo Monetario
3.6 United Nations on Trade and Development (UNCTAD) ........... . . 36 6.2.1 Fun~6es e ob.
Resumo . .. ...... .. .. . ............ .. . ... ...... .. ............ . . ... .. .. 37 6.2.2 Estrutura do
Exercfcios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 6.2.3 Funcionamen
Referencias ..... ... . . ........... ... .. . ... . .... . . ... ..... .. ... . . . . .... 38 6.2.4 Linhas de ere
6.3 Banco Internacion
CAPiTuLo 4-INTEGRA(:Ao ECONOMICA REGIONAL E OS BLOCOS ECONOMICOS . . . 39 6.3.1 Estrutura e a,
4.1 Conceito.... .. ... . .. .. . . . . ................... .. .. . .... . . .. .... 40 6.4 Banco Interameril
4.2 Estagios de integrac;ao . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
4.3 Abordagem te6rica .. .. .. ... .. . ....... ... ... ... .... . .. . .. .. ... . . 42
6.4.1 Fun~6es do E
6.4.2 Estrutura do
4.4 Motivac;oes. . .. .. . .... . . .. . . . .. . ... ...... ...... . .... .. . ... .. . .. 43
4.4.1 Motiva~6es tradicionais .. . ... . . . . .. . . . . ... ... . .. . . .. . .. . . . . . . 43
6.4.3 Fon tes de ree
6.4.4 Areas de /ina
4.4.2 Motiva~6es nao tradicionais .. ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 6.5 Bank for Internat
4.5 Fatores favoraveis a integrac;ao ...... ..... ................ . .. ... .. 45 6.6 Banco de Export"
4.6 Efeitos da integrac;ao economica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 6.7 Instabilidade do s
4.6.1 Efeitos estaticos .... ..... .. ...... ... .. . .. ... .. . ....... . . . .. . 45 Resumo ............. . 4.6.2 Efeitos dinamicos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 Exercfcios ... .. . . .... .
4.7 Integrac;ao e politica economica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 Referencias . . ....... . 4.8 Principais esquemas de integra~ao economica no mundo ............. 48
Resumo . . .... . .. . .... .. ...... . ......... . . .. .......... ... .. . ......... 50 CAP(TUlO 7 - TAXA DE CAMBI
Exercfcios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 7.1 Taxa de cambio n,
Referencias . .. .. . ... . ... .. ... . ...... . .... .. ...... . . . . . . ...... . ....... 51
Sites recomendados . .. . . . . .. .. ... . .. . ................. . .. .. ... . ....... 52 7.2 Demanda de d6la
73 Oferta de d6lares
CAPITuLO 5 - NOV A DINAMICA DO SISTEMA ECONOMICO INTERNACIONAL: 7.4 TIpos de variac;ao
7.5 Mercado de camt o A V AN(:O DA GLOBALIZA(:Ao 53 7.6 Taxa de cambio r(
5.1 o que se entende por gJobalizac;ao? 54 7.7 Taxa de cambio e'
5.2 Faces da gJobalizac;ao ..... .. . .... . .. . . .. . . .... . .. . .............. 55 7.8 Regimes cambiai~
5.2.1 Globaliza~ao financeira .. . ... .. .. . ................ . .. .. . . .. . . 55 7.8.1 Regime de c
5.2.2 Globaliza~ao produtiva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 7.8.2 Politica ecor
5.2.3 Globaliza~ao comercial . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 7.8.3 Regime de c
5.2.4 F1uxos de investimentos estrangeiros diretos e 0 papel das empresas 7.8.4 Polftica ecor
transnacionais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 7.9 Fatos estilizados ,
S INSTITUIC;:OES .. .... .
Ic;ao ... . . ....... . ... . .
... .... . . ... . ...... .. .
) ...... ...... . . . . ... .
... ..... .... ... .......
..... ......... .... ....
.... . . .. . . .. .. . .. .. . ..
~CTAD) ........... . .
... ... . .. ... ..... ... .
DCOS ECONOMICOS . ..
. . .. .... .... ....... ..
..... . .. .... . . .......
. ..... ... .... . .. .... .
........ . . . .. . .......
... . ... .. ... ....... . .
..... ...... . ... ... ...
....... . . ... .... ... ..
29
29 31
32
33
34
35
36
37
37
38
39
40
41
42
43
43
43
45 45
45
46
47 . mundo ... ... .... ... 48
' . . . ... . . ... . ....... .
'ITERNACIONAL:
... . ... .. . ..... .... .
. . . ... . . .......... . .
.. ... .. ......... .. . .
Japel das empresas
50
51
51
52
53
54
55
55
59
60
63
SUMARIO 1 .... XI
Resumo .... .. ... . . . .......... . . ... ........... . . . .. . ............... . .
Exercfcios . .. .. . ... .... ... . ..... ... ... . .. .... .. . ... .......... .. ...... .
Referencias ......... .. . . ........... .. .... . ... ... .. . ..... . . . ......... .
CAPiTULO 6 - SISTEMA FINANCEIRO INTERNACIONAL . . .. . ........... .. ... . .
6.1 Hist6rico ..... .. .. . ........ .... .. . . ..... . . ...... ... . . . . . . ... . . .
6.2 Fundo Monetario Internacional (FMI) ...... .. .. ... ... . .... . ...... .
6.2.1 Fun~6es e objetivos do FMI ............. ...... .... . . . . ...... . .
6.2.2 Estrutura do FMI .... ........ . .. . .......................... .
6.2.3 Funcionamento do FMI ......... . . ..... ...... ..... ....... ... .
6.2.4 Linhas de cn:dito do FMI .... . . ...... .... . .... . ....... ... .... .
6.3 Banco Intemacional para Reconstruc;ao e Desenvolvimento (Bird) .. ... .
6.3.1 Estrutura e administra~ao do Bird .... .............. . ... .. ..... .
6.4 Banco Interamericano de Desenvolvimento (BID) . .. .. .... . ... .. . . .
6.4.1 Fun~6es do BID ...... ..... ...... ...... ..... .... ..... ...... .
6.4.2 Estrutura do BID ... ... . .... .. ............... . .. .. .... .. ... .
6.4.3 Fontes de recursos do BID . ....... ........ . .... ...... ... . .. . . .
6.4.4 Areas de financiamento do BID ........... .... ......... . .. ... . .
6.5 Bank for International Settlements (BIS) . . . .. ; ... .... . ... ....... .. .
6.6 Banco de Exportac;ao e Importac;ao (Eximbank) ....... . .. .. ....... .
6.7 Instabilidade do sistema financeiro internacional e taxa Tobin .... .... .
Resumo .. ................. ... .. .. . .. . ... ..... . . ... ....... . . ....... . . .
Exercfcios ...... .... . . . ... . ... ......... . . .... ..... ..... . . .. .. . .. ..... .
Referencias ....... ...... .... ... . .... . ........ .. . ... ..... ...... ...... .
CAPiTULO 7 - TAXA DE CAMBIO
7.1 Taxa de cambio nominal .. . .. . .. .... ......... ... . . .............. .
7.2 Demanda de d6lares no mercado cambial brasileiro ..... .. . . ....... . .
66
67
67
69
69
71
72
73
73
74
75
76
77
77
77
77
78
78
78
79
80
80
80
81
82
83
7.3 Oferta de d6lares no mercado cambial brasileiro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
7.4 Tipos de variac;ao cambial. ... ....... ... ...... .... ...... ...... .... .
7.5 Mercado de cambio . ... ... ..... . . ..... ......... .. ...... . . .. ... . .
7.6 Taxa de cambio real ..... . .. ... ....... . ........ .. . .... .. . ..... . . .
7.7 Taxa de cambio efetiva .... . . ... ..... . .. . ...... . .. . .... ... . ... ... .
7.8 Regimes cambiais ......... ........ ............. .... ........ . ... .
7.8.1 Regime de c§mbio fixo ....... ...... .......... . .. ..... . ... ... .
7.8.2 Politica economica em regime de dlmbio fixo ...... . .. . .. . ... . . .. . .
7.8.3 Regime de cambio fiutuante . ........ .... .... .. .. . ....... ..... .
7.8.4 Politica economica em regime de cambio fiutuante . . ...... .... . . .. . .
7.9 Fatos estilizados da opc;ao cambial no Brasil . . . .. . .... . . .. .. . ... .. . .
87
88
91
94
94
94
96
97
97
98
XII~ ECONOMIA INTERNACIONAL
Resumo 104
105
105
106
Exercicios . . . ..... . . ...... . ..... ..... .... .. ..... ........ . . .. . .. .... . . .
Referencias . . .. . . . ............. .. . . ....... . ... . .. . ........ . .... . .... . Site recomendado
CAPiTULO 8 - BALAN<;:O DE PAGAMENTOS .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 107
8.1 Conceito, contabilizac;ao e estrutura do balanc;o de pagamentos . . . . . . .. 108
8.2 Interpretac;ao da estrutura do balanc;o de pagamentos . . . . . . . . . . . . . . . . 111
8.2.1 Balan~a comercial . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
8.2.2 Servi~os e rendas . . .. ....... . . . ... . . .. . .. ..... ... . . . . . . .... . 112
8.2.3 Transferencias unilaterais . . . .... . ......... .... ..... . .... . ..... 113
8.2.4 Transa~oes corren tes ..... .. . . ......... .... : . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
8.2.5 Conta capital 113
8.2.6 Conta financeira . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
8.2.7 Erros e omissoes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 114
8.2.8 Resultado do balan~o de pagamentos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
8.3 Medidas de ajuste do balanr;o de pagamentos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 116
8.4 Balanr;a comercial: compreensao dos numeros .... . ... .. . . ... .. ..... 118
8.5 Liberalizac;ao comercial na decada de 1990 ... ... ... .... .. . .... . . .. . 120
8.6 Plano Real e im~pactos sobre 0 balanc;o de pagamentos . .. ........... . 122
8.7 Transformac;6es setoriais durante a decada de 1990 ...... .. ... .... ... 125
8.7.1 Diversifica~ao da pauta de exporta~oes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 125
8.8 Setores mais afetados pelas transformac;5es economicas durante a
decada de 1990 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 128
Resumo
Exercicios ...... . ..... ... .. . ............ . ... . ......... . ... .. .. . ... . .. .
Referencias
CAPiTULO 9 - ENDIVIDAMENTO E EVOLU<;:AO DA DtVIDA EXTERNA
BRASILEIRA
131
132
132
135
9.1 Fundamentos te6ricos da dfvida externa ...... ....... .... .... . . . ... 136
9.2 Emprestimos e financiamentos externos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 140
9.3 Origem da dfvida externa brasileira . .... ...... . . ... . . .... .... .... . 141
9.3.1 Evolu~ao da divida externa brasileira . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 142
9.3.2 Crise da dfvida extern a na decada de 1980 ....... ... . . . ... . .. .... . 147
9.4 Reestruturar;ao da dfvida externa ........ . ........... . ........ .. .. 150
9.5 Considerac;6es finais 153
Resumo . . . .. ..... . .
Exercicios ...... . ... .
Referencias . . . . . . .. .
CAPiTULO 10 - SISTEMATIC
10.1 Introdur;ao .. .
10.2 Breve abordage:
10.2.1 Conceito'
10.2.2 Vantagen!
10.2.3 Problema
10.3 Divisao do terril
10.3.1 Zona prin
10.3.2 Zona seCl
10.4 Incoterms ....
10.5 Polfticas de com
10.5.1 Polftica c<
10.6 Procedimentos;
10.6.1 Sistemati.
10.6.2 Estrutura
10.6.3 Direito d.
10.7 Exportar;5es . .
10.7.1 Conceito
10.7.2 Classifica(
10.8 Processo de eXf
10.8.1 Documet
10.9 Tipos de export
10.10 Regimes aduan
10.11 Operac;6es cam
10.12 Processo de iml
10.12.1 Conceit
10.12.2 Docum(
10.13 Sistematica ..
10.14 Classificar;ao fi~
10.15 Admissao temr:
10.16 Aspectos fiscai~
10.17 Aspectos camb
10.18 Condic;5es de p
10.19 Considerar;5es
.. . .... . .. ....... . ..... 104
' " .. ... . .... ....... . .. 105
. . ... .. ......... ...... . 105
.. . . .. .. .. ' " . . .. . .. '" 106
.... .......... . ..
) de pagamentos ....... .
nentos . . ........... '"
107
108
III · . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 112
· .... ... ....... ..... " 112
· .. .. .. .......... ... " 113
· .. . .. . ........ . . . .. " 113
· . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
· . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
............. . ....
....... .. ...... ... .
.... .................
114
114
116 · . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
. . . . . ...... .. .. . . ... .
lentos ..... . .... . .. . .
90 .............. .. ..
. ................ ... .
nomicas durante a
120
122
125
125
'" ....... .. .. . .. .. .. 128
· . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
' " . . . ....... .. . ... . 132
. .... .. ..... .... 132
EXTERNA
.... ............. . .. 135
· ........ ...... . . . .. 136
... . ... .. ....... ... . 140
· . . . . . . . . . . . . . . . . .. 141
. . ..... ... .. . . . ... . 142
· .. . ....... . .. ..... 147
.. . ....... . .... . ... 150
................... 153
SUM ARlO I <II XllI
Resumo ..... . ............... . ....................... . . . ............. 154
Exercfcios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 155
Referencias .. ....... ..... . .. . . .. . . ...... ...... . . .. . ...... .. .. ........ 155
CAPiruLO 10- SISTEMATICA DE COMERCIO EXTERIOR:TEORIA E PRATICA . .. 157
10.1 Introdw;ao ....... . ... . ..... ... .................. ... . ... ...... .
10.2 Breve abordagem sobre 0 comercio exterior .. . .. .. . . .............. .
10.2.1 Conceito de comercio exterior ............. ......... ......... .
158
158
158
10.2.2 Vantagens e oportunidades do comercio exterior .... .............. 159
10.2.3 Problemas e desafios do comercio entre paises .. .. . . .. . ........... 159
10.3 Divisao do territ6rio aduaneiro ....... . .. ......... .. . .. . . . .. .. .. . . 160
10.3.1 Zona primaria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 160
10.3.2 Zona secundaria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 160
lOA Incoterms ........ ..... .................... . ....... ... .... . .... 160
10.5 Polfticas de comercio exterior ............... .. .. .. .............. .
10.5.1 Politica comercial e cambial brasileira ......... .. ............... .
10.6 Procedimentos administrativos ............ . . ............. ....... .
162
163
165
10.6.1 Sistematica brasileira de comercio exterior .. ~ . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 165
10.6.2 Estrutura administrativa do Siscomex ... .. ..... ..... .. . . ....... .
10.6.3 Direito de exportar e de importar ..... . ... . . . ....... .. ....... . .
10.7 Exporta~6es ................ . .. . .... . .... . . .. .. . . . . .. . .. .. .. . . .
10.7.1 Conceito .. .. .... ................. ........ . ....... ....... .
165
167
167
167
10.7.2 Classifica~lio de mercadoria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 167
10.8 Processo de exporta«ao . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 168
10.8.1 Documentos pertinentes ao processo de exporta~lio ..... . . . . . . . . . . . 168
10.9 Tipos de exporta«ao . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 169
10.10 Regimes aduaneiros especiais . .. . ................... . . .... ....... 170
10.11 Opera«6es cambia is e pagamento nas exporta«6es . .. .. ........ . ..... 171
10.12 Processo de importa«ao . . . . . . .. . .. . . .. .. . ... ... ............... .. 171
10.12.1 Conceito ......... ................ . .... .. .. . . ..... . ...... 171
10.12.2 Documentos .. ..... . .................. .. ................. 172
10.13 Sistematica......... . . ..... ................... . .. . .............. 172
10.14 Classifica«ao fiscal da mercadoria na importa«ao .. ... . . ............. 174
10.15 Admissao temponiria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 174
10.16 Aspectos fiscais e tributarios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
10.17 Aspectos cambiais nas importa~6es . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
10.18 Condi«6es de pagamento ........... .. . .... . . . .. .. . .. . .. ..... . .. . 176
10.19 Considera~6es finais . .. .................... . ........ .. .......... 177
XIV~ ECONOMIA INTERNACIONAL
Resumo ...... .... ...... . .. ...... ........ . ... . .... . ... . . ...... . . . ... . 177
Exercfcios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
Referencias .. . ...... ................ ... ... ... .. . .. ...... .. . . ... ... ... 178
CAPiTULO 11- NOVA INSER<;:Ao BRASILElRA NO COMERCIO
INTERNACIONAL ......... . ....... . ..... . . . ....... .. ...... . . 181
11.1 Desempenho da balan<;a comercial entre 1990 e 2006 ................ 181
11.2 Variaveis importantes para 0 incremento do volume de comercio
internacional brasileiro .. ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
11.2.1 Questilo cambial. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 185
11.2.2 Crescimento econ6mico mundial e aumento DO pre,.a das commodilies . .. 186
11.3 Crescimento do setor externo brasileiro e impactos sobre a
atividade econ6mica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 188
11.3.1 Impactos sobre a atividade produtiva . ..... .... .... ....... ... ... 188
11.3.2 Impactos sobre 0 mercado de trabalho . .. .. . ........ . .... ... ... . 193
11.3.3 Impactos sobre as finan"as publicas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194
11.3.4 Diferencial das taxas de juros . . .......................... . .... 196
11.3.5 Altera"oes patrimoniais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 196
11.3.6 Impacto sobre 0 comportamento da dfvida publica .. ... ... ..... . ... 198
Resumo ......... . . '.': . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 200
Exercicios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 200
Referencias .. .. . . .... .. ... ... ......... ... . ....... .. ..... ... .. . ....... 201
CAPiTULO 12 - A ECONOMIA BRASILEIRA E A CRISE DE 2008 ..... . ....... .... 203
12.1 as impactos sobre a economia brasileira. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 205
12.2 A continuidade da crise financeira internacional . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 207
12.3 Haven'i urn novo colapso do sistema financeiro global? ... . . . . . . . . . . .. 209
Resumo . ....... .. ........ . .................. . ........... . ..... ...... 210
Exercfcios . .. .. . .. . .. ... .... .. . .... .. .. ... . . .. .... .. ..... ... .... ..... .
Referencias ..... .. ..... .. . . ...... .. ..... .. ........ . ..... .. ....... . .. .
RESPOSTAS DOS EXERCicIOS
211
211
213
Eco das Teoria
Mercantili:
e a Teoria
a Teoria d
Dota<;ao .R Termos de
1.1 Mercantilismo e co Ao longo do desenvolvime aparece como 0 primeiro C
do comercio entre os pais tad os absolutistas. ApesaJ econ6mico propria mente defendendo essa visao. A Mun, na Gra-Bretanha, t ainda nao fosse denomin;
. Em sua essencia, as cos deveriam se fortalecer na consolida~ao de sua pi