ewolucja terminologii i klasyfikacji schorzeń ssŻ

Terminologia diagnostyczna schorzeń stawówskroniowo−żuchwowych jest ciągle nieujednoli−cona, co wywołuje spore zamieszanie wśród ba−daczy i klinicystów, gdyż utrudnia porozumieniedotyczące rozpoznawania i oceny metod leczenia.Z powodu różnic w terminologii i braku jedno−znacznie ustalonych kryteriów charakteryzują−cych poszczególne jednostki chorobowe stawówskroniowo−żuchwowych jest także niemożliwaanaliza porównawcza większości danych opisa−nych w literaturze. W artykule przedstawionoewolucję terminologii i najważniejszych klasyfi−kacji dotyczących schorzeń stawów skroniowo−−żuchwowych.

Ewolucja terminologii

Problem zaburzeń w stawach skroniowo−żuch−wowych został po raz pierwszy dostrzeżonyw 1920 r. przez Wrighta [1]. Nieco później,w 1934 r. otolaryngolog Costen [2] opisał zespółchorobowy objawów gorszego słyszenia i szumóww uszach, powiązany z 11 objawami w okolicy sta−wów skroniowo−żuchwowych i jamy ustnej orazbólem głowy, który jest znany do dzisiaj jako zes−pół Costena. Objawy te Costen wiązał z obniżo−nym zgryzem z powodu braku zębów w bocznychodcinkach łuku zębowego, wprowadzając w tensposób problematykę zaburzeń stawów skroniowo−

HALINA PANEK, TERESA MAŚLANKA

Ewolucja terminologii i klasyfikacji schorzeń stawów skroniowo−żuchwowych w świetle piśmiennictwa i własnych przemyśleń Evolution of Nomenclature and Classification of Temporomandibular Disorders – a Literature Overview and Own Opinions

Katedra Protetyki Stomatologicznej AM we Wrocławiu

Dent. Med. Probl. 2004, 41, 1, 9–16ISSN 1644−387X

ARTYKUŁ REDAKCYJNY

StreszczenieTerminologia diagnostyczna schorzeń stawów skroniowo−żuchwowych jest ciągle nieujednolicona, co utrudniarozpoznawanie i ocenę metod leczenia tych patologii. Z powodu różnic w terminologii i braku ściśle określonychkryteriów charakteryzujących poszczególne jednostki chorobowe jest niemożliwa także analiza porównawczawiększości danych opisanych w literaturze. W pracy przedstawiono ewolucję terminologii i najważniejszych kla−syfikacji dotyczących schorzeń stawów skroniowo−żuchwowych (Dent. Med. Probl. 2004, 41, 1, 9–16).

Słowa kluczowe: schorzenia stawów skroniowo−żuchwowych, terminologia, klasyfikacje.

AbstractDiagnostic terminology of temporomandibular joint disorders (TMDs) has still been no uniform, and thus, it ma−kes a problem in communication on both the diagnosis and evaluation of particular methods of treatment of the pa−thologies. Due to the differences in nomenclature and the lack of specific diagnostic criteria characteristic of par−ticular TMDs, the comparative analysis of majority of data described on the topics in the literature is also impos−sible. In the paper, the authors present the evolution of terminology and classification systems of TMDs (Dent.Med. Probl. 2004, 41, 1, 9–16).

Key words: TMDs, terminology, classification.

−żuchwowych do stomatologii. W 1957 r. Schwartz[3] opisał podobną grupę objawów, którą nazwałzespołem bólowym stawów skroniowo−żuchwo−wych (temporomandibular pain syndrome). Dwalata później Shore [4] wprowadził określenie „ze−spół stawów skroniowo−żuchwowych (TMJ−syn−drome), a Voss [5] – zespół bólowo−dysfunkcjonal−ny (pain dysfunction syndrome). W 1966 r. Ram−fjord i Ash [6] stwierdzili, że schorzenia stawównie są jednorodną grupą i opierając się na osiągnię−ciach ortopedii medycznej podzielili je na trzygłówne podgrupy: 1) ostre urazowe zapalenie sta−wów ze skurczem mięśni (arthritis acuta traumati−ca/muscle spasm); 2) przewlekłe zapalenie stawówz powracającymi skurczami mięśni (arthritis chro−nica traumatica) oraz 3) osteoarthrosis. Do pierw−szej podgrupy należą schorzenia rozpoczynającesię ostrym bólem w okolicy stawów, prowadzące douciążliwego bólu głowy. Często spotykanym obja−wem w tym zespole jest zbaczanie żuchwy, przy−kurcz mięśni (trismus) oraz trzaski w okolicy sta−wów. Schorzenia zaliczone do drugiej podgrupycharakteryzują się narastaniem objawów, zwyklejednostronnym tępym bólem i ograniczeniem ru−chów żuchwy oraz dewiacją żuchwy w stronę cho−rego stawu. Schorzenia te przechodzą w osteoarth−rosis. Podział zaburzeń stawów według Ramfjordai Asha wraz z charakterystyką obrazu chorobowe−go, przypuszczalną etiologią i metodami leczeniaoraz rokowaniem został w całości opublikowanym.in. w monografii Wigdorowicz−Makowerowej etal. w 1984 r. [7]. Autorzy tej monografii przytacza−ją także ustalenia Zespołu ds. Terminologii Zabu−rzeń Czynnościowych Narządu Żucia. Zespół ten,powołany przez Zarząd Sekcji Protetyki PTS, przy−jął w 1977 r. jako obowiązujące w Polsce określe−nie mioartropatie skroniowo−żuchwowe dla wszy−stkich form zaburzeń czynności tych stawów po−wiązanych ze zwiększonym napięciem mięśni żu−cia wywołanym nieprawidłowościami zwarciai/lub artykulacji. Określenie to po raz pierwszy zo−stało użyte w 1970 r. przez Schultego [8], a następ−nie przez Grabera [9] i wkrótce zostało szeroko za−akceptowane przez badaczy i klinicystów europej−skich [10–12]. Niemal w tym samym czasie Doms,Hupfauf i Langen [13] zaproponowali określeniedyskinezje ustno−twarzowe, Gerber [14] – zaburze−nia okluzyjno−artykulacyjne (die okluso−artikulareStorungen), a Laskin [15] – zespół dysfunkcji bólo−wej mięśniowo−twarzowej (myofacial pain dys−function syndrome – MPDS). Według LaskinaMPDS można rozpoznać, jeżeli są obecne co naj−mniej 3 z 5 następujących objawów: ból w okolicytwarzy – głównie jednostronny, ból mięśni żwaczo−wych w czasie palpacji, trzaski w stawach podczasruchów żuchwy, ograniczone otwarcie ust lub de−wiacja żuchwy oraz brak objawów radiologicz−

nych. Wiele artykułów Laskina na ten temat przy−czyniło się do akceptacji zaproponowanego przezniego określenia w literaturze anglosaskiej. Niemalrównolegle, bo na początku lat 70. XX w., Farrar[16, 17] opublikował kilka prac na temat wewnę−trznych zaburzeń stawowych (internal derange−ments), co przyczyniło się do szerokiego zaintere−sowania problemem przemieszczenia krążka sta−wowego, powodującego trzaski, a niekiedy bloka−dę stawów. Wraz z wprowadzeniem rozpoznaniaMPDS wielu klinicystów zaczęło odtąd wiązaćkażdy ból w okolicy stawów z przemieszczeniamikrążka stawowego [18–20].

Opublikowane w latach 90. XX w. badaniaprzeglądowe Butterwortha i Deardorffa [21] orazPullingera et al. [22] wykazały ogromne różnicew częstości występowania schorzeń stawów skro−niowo−żuchwowych, stwierdzanych w badaniachklinicznych i epidemiologicznych pochodzącychz różnych ośrodków badawczych. Badacze cistwierdzili także brak podobieństwa schorzeń opi−sywanych przez różnych autorów. Wyciągnęli stądwniosek, że przyczyna tego stanu wynikała z róż−nic terminologii, teoretycznych orientacji odnoś−nie do etiologii i założeń leczenia tych schorzeń.

Niejednoznaczna terminologia schorzeń sta−wów skroniowo−żuchwowych stwarza więc poten−cjalne niebezpieczeństwo zestawienia różnych grupschorzeń, ale z podobnymi objawami, w jedną gru−pę. Powstaje wówczas ryzyko zastosowania lecze−nia, które może być nieodpowiednie dla wszyst−kich schorzeń. Moffet [23] wielokrotnie podkre−ślał, że terminologię diagnostyczną należy trakto−wać jak „instrument chirurgiczny”, z którym trzebaobchodzić się ostrożnie, gdyż niewłaściwie użyty,np. źle zinterpretowany termin do identyfikacjischorzenia, może prowadzić do błędnego rozpo−znania, co jest najczęstszą przyczyną niepowodzeńleczenia. Podobny pogląd wyrazili Karasiński [24],Kleinrok [25], Baron [26] oraz jedna z autorek ni−niejszego opracowania [27]. Konieczna jest zatemdiagnostyczna jednolitość, gdyż stanowi ona waż−ne narzędzie komunikowania w rozważaniach do−tyczących etiologii schorzeń oraz oceny metod le−czenia, a także rokowania.

Klasyfikacje

Pierwszą próbę sklasyfikowania schorzeń sta−wów skroniowo−żuchwowych na podgrupy doko−nał Bell w 1960 r. [28]. Autor podzielił schorzeniastawów w zależności od lokalizacji procesu patolo−gicznego względem torebki stawowej na 3 grupy:1) wewnątrztorebkowe, 2) torebkowe, 3) pozato−rebkowe. Inny system klasyfikacyjny zapropono−wali w 1966 r. Ramfjord i Ash [6]. W 1980 r. Ame−

H. PANEK, T. MAŚLANKA10

rykańska Akademia Schorzeń Czaszkowo−Żuch−wowych [29] zaproponowała nowy system klasyfi−kacji schorzeń stawów, który został jednak skryty−kowany przez Bella jako niepraktyczny w stosowa−niu klinicznym, ponieważ opierał się głównie nazałożeniach teoretycznych, a nie na objawach kli−nicznych. Schorzenia stawów zostały bowiempodzielone na 3 główne klasy, tj. pochodzeniaorganicznego, funkcjonalnego i mieszanego.W 1986 r. Bell [30] zmodyfikował jednak swojąwcześniejszą klasyfikację i schorzenia stawówpodzielił na 5 grup: 1) schorzenia mięśni żwaczo−wych, 2) schorzenia z zaburzeniami krążka stawo−wego, 3) schorzenia zapalne stawów, 4) przewlekleograniczenie ruchów żuchwy, 5) schorzenia okresu

wzrostu. Każda grupa została opisana za pomocąściśle określonych kryteriów diagnostycznych cha−rakterystycznych dla poszczególnych jednostekchorobowych stawów skroniowo−żuchwowych, ta−kich jak: ograniczenie ruchów żuchwy, zaburzeniatoru odwodzenia żuchwy, ból mięśni i ostre zabu−rzenia okluzji (tab.1). Klasyfikacja ta jest stosowa−na do dzisiaj przez wielu klinicystów i jej elemen−ty można znaleźć w większości systemów klasyfi−kacyjnych zaproponowanych przez innych auto−rów. Według Okesona [19] klasyfikacja ta ułatwiaklinicystom ustalenie dokładnego rozpoznania.

W 1989 r. Stegenga, de Bont i Boering [31]zaproponowali klasyfikację schorzeń stawówskroniowo−żuchwowych opierającą się na patolo−

Klasyfikacja schorzeń stawów skroniowo−żuchwowych 11

Tabela 1. Klasyfikacja schorzeń skroniowo−żuchwowych według Bella z 1986 r. [30]

Table 1. Classification of TMJ disorders by Bell – 1986 [30]

Klasy Podklasy(Classes) (Subclasses)

1. Schorzenia mięśni szynowanie mięśni (splinting)(Acute muscle disorders) kurcz (spasm) mięśni żucia (zespół MPD)

skurcz mięśni unoszącychskurcz mięśni skrzydłowych bocznychskurcz mięśni unoszących i skrzydłowych bocznych

zapalenie mięśni (myositis)

2. Schorzenia z zaburzeniami krążka stawowego klasa I zaburzeń (w pozycji zamkniętej ust)(Disc−interference disorders of the joint) klasa II zaburzeń (przy początku translacji kłykcia)

klasa III (podczas cyklu otwierania i zamykania ust)nadmierny pasywny nacisk wewnątrzstawowystrukturalna niezgodnośćzaburzony stosunek kompleksu dysk–kłykieć

adhezja dysku do kłykciauszkodzenia dyskudysfunkcja tylnych więzadeł dysku

funkcjonalne przemieszczenia dyskufunkcjonalna dyslokacja dysku

dysfunkcja blaszki warstwy górnej zadyskowejklasa IV (częściowa dyslokacja doprzednia w czasie cyklu otwieraniai zamykania ust)

3. Schorzenia zapalne stawów synovitis et capsulitis(Inflammatory disorders of the joint) retrodiscitis

arthritis inflammatoriaarthritis traumaticaarthritis degenerativaarthritis infectiosaarthritis rheumatoideahyperuricemia

4. Przewlekłe ograniczenie ruchów żuchwy contractura musculi elevatores:(Chronic mandibular hypomobilities) contractura myostatica

contractura myofibroticafibrositis capsulaeankylosis

ankylosis fibrosaankylosis osteosa

5. Schorzenia okresu wzrostu odchylenia (aberratio)(Growth disorders of the joint) nieprawidłowości strukturalne

neoplasmatica

gii stawów synowialnych, podkreślając w ten spo−sób podobieństwo tych stawów do innych stawówsynowialnych człowieka. Autorzy ci stworzylizwarty system podziału schorzeń stawów skronio−wo−żuchwowych na planie czteropolowej tablicy,dzieląc schorzenia stawów dychotomicznie na:1) schorzenia stawowe i niestawowe oraz 2) scho−rzenia zapalne i niezapalne (tab. 2). System ten na−wiązywał do klasyfikacji opracowanej przez Ame−rykańskie Towarzystwo Reumatologiczne.

Kaplan w 1991 r. [32] opublikował system kla−syfikacyjny oparty częściowo na podziale zapropo−nowanym przez Bella [30] oraz sugestiach Amery−kańskiej Akademii Schorzeń Czaszkowo−Żuchwo−wych. Autor dzieli schorzenia stawów według

dwóch głównych kategorii, tj. na schorzenia mio−genne, które obejmują głównie mięśnie oraz scho−rzenia artrogenne, które obejmują struktury anato−miczne stawów skroniowo−żuchwowych. Każdaz tych grup jest dalej podzielona na podgrupy. Gru−pa schorzeń miogennych zawiera 11 diagnostycz−nych kategorii. Grupa schorzeń artrogennych jestpodzielona na 8 podgrup, a kilka z nich na kolejnesubgrupy. Każda podgrupa opiera się albo na pro−cesach patologicznych, albo na poszczególnychstadiach procesu patologicznego (tab. 3).

Kolejna propozycja klasyfikacji schorzeń sta−wów skroniowo−żuchwowych została zgłoszonaw 1996 r. przez Okesona (tab. 4) [19]. Autorw podziale wykorzystał elementy klasyfikacji Bel−


Tabela 2. Klasyfikacja schorzeń stawów skroniowo−żuchwowych według Stegengi et al. z 1989 r. [31]

Table 2. Classification of TMJ disorders by Stegenga et al. – 1989 [31]

Grupa Niezapalne Zapalne(Group) (Noninflammatory) (Inflammatory)

pierwotne wtórne(primary) (secondary)

Stawowe osteoarthrosis (OA): zapalenia tkanki łącznej synovitis acuta (kontuzje)(Articular) pierwotne rozlane wtórne przy mecha−

niezwiązane ze s.s.ż. (np. uogólnione OA) arthritis reumatoidalis nicznym podrażnieniu związane z zaburzeniami wewnętrznymi choroba Stilla stawu s.s.ż.

OA – stadium początkowedoprzednie przemieszczenie krążka redukowalne inne formy arthritis capsulitis – wtórne przy

1) wczesne spondylitis ankylotica naciągnięciu więzadeł2) późne (choroba Bechterewa)

semipermanentne przemieszczenie krążka arthritis psoriatrica artropatia spowodowana permanentne przemieszczenie krążka arthritis infectiosa wytrącaniem się nie−OA – stadium terminalne zespół Reitera których kryształów

hiperuricemia (skaza wtórne (np. uraz, zespół nadmiernej ruchomości) moczanowa)

Mechaniczne zaburzenia (inne niż tzw. „wewnętrzne wytrącanie dwuwod−

zaburzenia” związane z OA) nego pirofosforanu

związane z ruchem krążka wapnia

ostre doprzednie przemieszczenie krążkadotylne przemieszczenie krążka zespoły reumatyczne

związane z ruchem kłykcia spowodowane lekami subluksacja (powiązana też z zespołem nad− lub alergenamimiernej ruchomości)luksacja

urazowe (np. złamanie głowy lub szyi kłykcia stawowego)ankylosis (fibrosa, osseus)

schorzenia wrodzone i rozwojowe (np. agenesis, dysplazja, hipoplazja lub hiperplazja kłykcia)

schorzenia nowotworowełagodne (chondroma, chondromatosis synoviale)złośliwe (pierwotne, przerzuty)

Niesta− bruksizm (zaciskanie i zgrzytanie) schorzenia tkanki łącznej tendomyositis musculiwowe fibromialgia (zespół mięśniowo−powięziowy) polymyalgia, arteritis masseterica(Non− inne: skurcz mięśni, zespół Eagla, przerost wyrostka temporalis, sclerodermia,−articular) mięśniowego skroniowego, dyskinezja ustno−twa− inne (polymyositis, derma−

rzowa, schorzenia tkanki łącznej na tle zaburzeń tomyositis, lupus eryte−biochemicznych motosus, zespół

Sjögrena)

la [30] i Kaplana [32]. Schorzenia stawów podzie−lił na 4 główne grupy: 1) schorzenia mięśniowe,2) schorzenia stawowe, 3) przewlekłe ogranicze−

nie rozwarcia żuchwy i 4) zaburzenia rozwojowe.Każda z tych grup dzieli się na kilka podgrup, przyczym grupa stawowa jest najbardziej rozbudowa−


Tabela 3. Klasyfikacja schorzeń skroniowo−żuchwowych według Kaplana z 1991 r. [32]

Table 3. Classification of TMJ disorders by Kaplan – 1991 [32]

Grupy Podgrupy(Groups) (Subgroups)

I. Schorzenia miogenne A – nadmierna aktywność (tensja) mięśni(Muscular disorders) B – skurcz (spasm) mięśni

C – zapalenie mięśni (myositis) D – ból mięśniowo−powięziowy i dysfunkcja (punkty triger) E – fibrosis i przykurcz mięsni (kontraktura)F – przerostG – zanikH – laceratio musculiI – trismus (splinting musculi protectivum)J – fibromyalgiaK – neoplasia

II. Schorzenia artrogenne A – zaburzenia wewnętrzne(Arthrogenous disorders) 1) odchylenia formy

a) brak koordynacji krążka na tle tarciab) defekty powierzchni stawowychc) spłaszczenie i perforacja krążka

2) przemieszczenie krążkaa) częściowe doprzedniodośrodkowe przemieszczenie krążkab) doprzedniodośrodkowe częściowe lub całkowite przemieszczenie krążka

z redukcją3) doprzedniodośrodkowe przemieszczenie krążka z przerywaną blokadą4) ostre lub przewlekłe doprzedniodośrodkowe przemieszczenie krążka bez redukcji 5) doprzedniodośrodkowe przemieszczenie krążka z perforacją tkanek zakrążkowych6) ograniczony ruch krążka z powodu adhezji7) przemieszczenie kompleksu krążek–kłykieć

a) subluxatiob) dislocatio

B – arthritis temporomandibularis1) arthritis noninflammatoria (osteoarthrosis)2) arthritis inflammatoria

arthritis rheumatoideaarthritis rheumatoidea juvenilisarthritis psoriaticaspondylitis ankylosislupus erythematosus

3) arthritis infectiosabezpośrednieuogólnione

4) schorzenia metaboliczne arthritis na tle skazy moczanowejchondrocalcinosis

C – capsulitis/synovitis

D – retrodiscitis

E – złamanie

F – ankylosis1) fibrosum 2) osseum

G – rozwojowe

H – neoplasiahyperplasia condyli hypoplasia condyliaplasia condyli

na i obejmuje jednostki chorobowe związane z za−burzeniami kompleksu krążek–kłykieć, zaburze−nia strukturalnej niezgodności powierzchni stawo−wych, grupę schorzeń zapalnych poszczególnychelementów stawowych oraz powikłanych zmiana−mi morfologicznymi różnego pochodzenia.

Najnowsza klasyfikacja, opublikowana przezAhlersa [33] w 2000 r., ogranicza się do scharak−teryzowania zaburzeń funkcji czaszkowo−żuchwo−wych, które autor dzieli na okluzopatie, miopatie,artropatie oraz artrozy (tab. 5). W naszym przeko−naniu jest to raczej klasyfikacja schorzeń układustomatognatycznego, a nie schorzeń stawów skro−niowo−żuchwowych.

W podsumowaniu można stwierdzić, że po−czyniono wiele wysiłków, aby wyodrębnić scho−rzenia stawów skroniowo−żuchwowych i układumięśniowego spowodowane brakiem równowagimorfologicznej lub czynnościowej narządu żucia.Należy jednak pamiętać, że przy ich rozpoznawa−niu trzeba uwzględniać znacznie szerszy zakrespatologii, które mogą charakteryzować się podob−nymi objawami w okolicy głowy i szyi. Laskin[15] oraz wielu innych autorów [6–7, 17–18, 20,23] podkreślało, że przede wszystkim należy wy−kluczyć patologie wewnątrzczaszkowe oraz obec−ność chorób układowych. Takie postępowaniema duże znaczenie kliniczne, ponieważ zmniejsza


Tabela 4. Klasyfikacja według Okesona z 1998 r. [19]

Table 4. Classification of TMJ disorders by Okeson – 1998 [19]

Klasy Podklasy(Classes) (Subclasses)

I. Schorzenia mięśniowe 1) ochronny skurcz (contractura) mięśni(Masticatory muscle disorders) 2) miejscowa wrażliwość mięśni

3) ból mięśniowo−powięziowy4) skurcz (spasm) mięśni5) mialgia pochodzenia ośrodkowego

II. Schorzenia stawowe 1) zaburzenia kompleksu krążek–kłykieć(TMJ disorders) a) przemieszczenie krążka

b) dyslokacja krążka z redukcjąc) dyslokacja krążka bez redukcji

2) strukturalna niezgodność powierzchni stawowycha) odchylenia w kształcie

krążkakłykcia stawowegodołu stawowego

b) adhezjakrążka do kłykciakrążka do dołu stawowego

c) subluksacja (hipermobilność)d) dyslokacja spontaniczna

3) schorzenia zapalnea) synovitis/capsulitisb) retrodiscitisc) arthritides

osteoarthritisosteoarthrosispolyarthritides

d) zapalenia struktur sąsiadującychtendinitis m. temporalisinflammatio lig. stylomandibularis

III. Przewlekłe ograniczenie rozwarcia żuchwy 1) ankylosis(Chronic mandibular hypomobility) a) fibrosa

b) osseficant2) contractura muscularis

a) myostaticab) myofibrotica

3) zaburzenia wyrostka koronoidowego (condylus coronoidalis)

IV. Zaburzenia rozwojowe 1) wrodzone lub rozwojowe schorzenia mięśni(Growth disorders) a) agenesis

b) hypoplasiac) hyperplasiad) neoplasia

ryzyko wystąpienia przypadków, kiedy schorzeniazagrażające życiu mogą być nierozpoznane przezstomatologa z powodu skoncentrowania się na le−czeniu zaburzeń w samych stawach skroniowo−żu−chwowych.

Analiza piśmiennictwa polskiego z zakresuzaburzeń czynnościowych układu stomatogna−

tycznego wykazuje stosowanie bardzo zróżnico−wanej terminologii i dlatego zachodzi pilna po−trzeba ponownego powołania zespołu ekspertów,który na podstawie najnowszych osiągnięć wiedzyuporządkowałby nazewnictwo, a także zapropono−wał system klasyfikacji tych zaburzeń.


Tabela 5. Klasyfikacja schorzeń stawów skroniowo−żuchwowych według Ahlersa z 2000 r. [33]

Table. 5. Classification of TMJ disorders by Ahlers – 2000 [33]

Dysfunkcje czaszkowo−żuchwowe (Craniomandibular disfunctions)

Grupy Podgrupy(Groups) (Subcgrups)

Okluzopatie A – zaburzenia okluzji statycznej – zaciskanie(Occlusopathies) B – zaburzenia okluzji dynamicznej – zgrzytanie

Miopatie A – przykurcze(Myopathies) B – twarde napięcie

C – zanikiD – przerosty

Artropatie A – przemieszczenie krążka stawowego (Arthropathies) z repozycją

bez repozycjiB – przemieszczenia głowy żuchwy

doczaszkowo – kompresjaw dół – dystrakcja

C – nadmierna ruchomość głów żuchwyD – zwichnięcie

Artrozy(Arthroses)

Dysfunkcje czaszkowo−żuchwowe(Craniomandibular dysfunctions)

Piśmiennictwo[1] WRIGHT W.: Deafness as influenced by malposition of jaws. Nat. Dent. A. J. 1920, 7, 979.[2] COSTEN J.: Syndrome of ear and sinus symptoms dependent upon function of the temporomandibular joint. Am.

Otol. Rhinol. Laryngol. 1934, 43, 1–15.[3] SCHWARTZ L. L.: Temporomandibular joint syndrome. J. Prosthet. Dent. 1957, 7, 489–492. [4] SHORE N. A.: Recognition and recording of symptoms of temporomandibular joint dysfunction. JADA 1963, 66,

19–21.[5] VOSS R.: Die Behandlung von Beschwerden des Kiefergelenks mit Aufbisplatten. Dtsch. Zahnärztl. Z. 1964, 19,

545–547.[6] RAMFJORD S. P., ASH M. M., OCCLUSION, SAUNDERS W. B.: Co., Philadelphia 1966.[7] WIGDOROWICZ−MAKOWEROWA N., DADUN−SĘK A., MAŚLANKA T., PANEK H.: Zaburzenia czynnościowe narządu żu−

cia. PZWL Warszawa 1984.[8] SCHULTE W.: Zur funktionellen Behandlung der Myoarthropathies des Kauorgans. Ein diagnostisches und physio−

therapeutisches Programm. Dtsch. Zahnärztl. Z. 1970, 25, 422–428.[9] GRABER G.: Neurologische und psychosomatische Aspecte der Myoarthropatien des Kauorgans. Zahnärztl Welt

Reform. 1971, 21, 80–85.[10] STAATS J., GRABER G.: Myoarthropathien unter individualpsychologischen Aspekten. Schweiz. Zahnheilk. 1982,

92, 921–925.[11] SCHUBERT R., FRANK S.: Zur Epidemiologie der Myoarthropathie – Eine Langsschnittstudie über fünf Jahre. Dtsch.

Zahnärztl. Z. 1980, 35, 303–306.[12] SCHOTTL W.: Gezielte und kontrollierte Vorbehandlung bei Myoarthropathien. Dtsch. Zahnärztl. Z. 1980, 35,

666–668.[13] DOMS R., HUPFAUF L., LANGEN D.: Psychosomatische Aspekte bei funktionellen Kiefergelenkerkrankungen.

Dtsch. Zahnärztl. Z. 1969, 24, 337–340.[14] GERBER A.: Kiefergelenk and Zahnokklusion. Dtsch. Zahnärztl. Z. 1971, 26, 119–124.

[15] LASKIN D.: Etiology of the pain dysfunction syndrome. JADA 1969, 79, 147–153.[16] FARRAR W. B.: Differentiation of the temporomandibular joint dysfunction to symplicity treatment. J. Prosthet.

Dent. 1972, 28, 629–636.[17] FARRAR W. B.: Characteristics of the condylar path in internal derangements of the TMJ. J. Prosthet. Dent. 1978,

39, 147–153.[18] GRIFFITHS R. H.: Report of the president’s conference on examination, diagnosis and management of temporoman−

dibular disorders. JADA 1983, 106, 75–77.[19] OKESON J. P.: Diagnosis of temporomandibular disorders. In: Management of Temporomandibular Disorders and

Occlusion. S. Louis–Philadelphia–London–Sydney–Toronto 1998, 310–351.[20] GOSS A., SPECULAND B., HALLET E.: Diagnosis of temporomandibular joint pain in patients seen at a pain clinic.

J. Oral Maxillofac. Surg. 1985, 43, 110–114.[21] BUTTERWORTH W., DEARDORFF J.: Psychometric profiles of craniomandibular pain patients, Part II. A multidisci−

plinary case report. J. Craniomandib. Pract. 1987, 5, 367–371.[22] PULLINGER A. G., SELIGAN D. A., SOLBERG W. K.: Temporomandibular disorders. I. Functional status, dentomor−

phologic features, and sex differences in a nonpatient population. J. Prosthet. Dent. 1988, 59, 228–235.[23] MOFFETT B. C.: Classification and diagnosis of temporomandibular joint disturbances. In: Temporomandibular

Joint Problems. Eds.: Solberg W. K., Clark G. T., Quintessence Publ. Co., Lombard 1980.[24] KARASIŃSKI A.: Badania nad zależnością pomiędzy bólami twarzy a zaburzeniami w układzie ruchowym narządu

żucia. Praca hab., AM, Katowice 1988.[25] KLEINROK M, KLEINROK J.: Podział i rozpoznawanie kliniczne przemieszczeń krążka stawowego stawu skronio−

wo−żuchwowego w maksymalnym zaguzkowaniu zębów. Prot. Stomat. 2000, 50, 185–189. [26] BARON S.: Badania nad leczeniem protetycznym przemieszczeń krążka stawowego i zmian zwyrodnieniowo−wy−

twórczych w stawach skroniowo−żuchwowych z zastosowaniem kwasu hialuronowego. Praca hab., AM, Katowi−ce 1998.

[27] PANEK H.: Propozycja holistycznej koncepcji układu stomatognatycznego. Prot. Stom. 2002, 52, 191–194.[28] BELL W. E.: Temporomandibular Joint Disease. Egan Co Press, Dallas 1960.[29] American Academy of Craniomandibular Disorders, Guidelines for Evaluation, Diagnosis and Management. Qu−

intessence Publishing Co., Lombard 1990.[30] BELL W. E.: Temporomandibular disorders. Year Book Medical Publishers, Inc., Chicago–London 1986, 2nd ed.,

81–171.[31] STEGENGA B., DE BONT L., BOERING G.: A proposed classification of TMD based on synovial joint pathology.

J. Craniomandib. Pract. 1989, 7, 107–117.[32] KAPLAN A. S., ASSAEL L. A.: Temporomandibular Disorders. Diagnosis and treatment. W. B. Saunders Co., Phi−

ladelphia–London–Toronto–Montreal–Sydney–Tokyo 1991.[33] AHLERS M. O., JAKSTAT H. A.: Klinische Funktionsanalyse. Denta Concept. Verlag GmbH, Hamburg 2000,

225–233.

Adres do korespondencji:Halina PanekKatedra Protetyki Stomatologicznej AM50−136 Wrocław,ul. Cieszyńskiego 17tel.: (+48 71) 784 02 90e−mail: [email protected]

Praca wpłynęła do Redakcji: 16.06.2003 rZaakceptowano do druku: 16.09.2003 r

Received: 16.06.2003Accepted: 16.09.2003


ewolucja terminologii i klasyfikacji schorzeń ssŻ

Documents