ÇEVRE ve MİMARİ TASARIMDERS 1 – 24/09/2018

İÇERİKÇevre Kavramı

Çevrenin tanımıTanımın boyutları

Niteliğine göreMekansal boyutuna göre

Çevre tanımının kapsamıEkolojiDoğaYaşam kalitesiYaşam çerçevesiOrtak mal - miras

Çevre – insan ilişkileri

Çevre KavramıÇevre kavramı 1970’lerden itibaren günlük kullanıma girmiştir.

Konunun derinliği, kapsadığı alan sınırlarının belirsizliği, konuyu bütüncül olarakalgılama güçlüğü, çevre kavramının kolay tanımlanabilir olmasını zorlaştırmaktadır.

Bu sebeple çevre, bu kelimeyi kullanan kişinin çevreyi nasıl görmek istiyorsa o anlamabürünmüştür.

Çevrenin TanımıÇevre, insan faaliyetleri ve canlı varlıklar üzerinde hemen ya da uzunca bir süre içindedolaylı ya da dolaysız bir etkide bulunabilecek fiziksel, kimyasal, biyolojik ve toplumsaletkenlerin belirli bir zamandaki toplamıdır.

Özet olarak çevre, canlı ve cansız varlıkların karşılıklı etkileşimlerinin bütünüdür.

Çevrenin canlı (biyotik) öğeleri nüfus türleri, yani insanlar, bitki örtüsü, hayvantopluluğu ve mikroorganizmalardan oluşur. Cansız (abiyotik) öğeler ise iklim, hava, suve yeryüzünün yapısıdır. Cansız öğeler canlıları etkileyip, onların eylemlerinigüçlendirirken, canlılar da cansızların konumlarını, yapılarını belirleyen etkiye sahipolmaktadırlar.

Çevrenin TanımıSözlükte;

Bir şeyin yakını, dolayı, etraf, periferiKişinin içinde bulunduğu toplumu oluşturan ortamBir birimden önce veya sonra gelen aynı türden birimlerin tümü, bunlarınoluşturduğu küçük grup, kontekst.Hayatın gelişmesinde etkili olan doğal, toplumsal, kültürel dış faktörlerin bütünlüğü.

Tanımın BoyutlarıNiteliğine göre;

FizikselToplumsal

Mekansal boyutuna göre;YerelBölgeselUlusalUluslararası

Nitelik açısından çevrea) Fiziksel çevre

İnsanın içinde yaşadığı, varlığını, özelliğini ve niteliğini fiziksel olarak algıladığı ortama«fiziksel çevre» denir. Yaşanılan mekan kentsel ya da kırsal yerleşme olabilir. Söz konusuyerleşmeler dağ, ova, çöl, deniz kıyısı, orman içi gibi farklı doğal özellikler gösterebilir,fiziksel açıdan birbirinden ayrılabilir. Bu doğal özellikler, farklı yerleşme ve yapılaşmabiçimlerini de ortaya çıkarabilir.

Fiziksel çevre, oluşumu bakımından ikiye ayrılabilir;Doğal çevreYapay çevre

Nitelik açısından çevreDoğal çevre

İnsanın oluşumuna katkıda bulunmadığı, hazır bulduğu çevredir. Canlı ve cansızbileşenlerden oluşan doğal çevre insan için hem yuva, hem kaynak hem de güçlüklersağlar.

Ayrıca insan eliyle üretilmiş doğal çevreden de bahsedilebilir.

Yapay çevre

İnsanın bilgi ve kültür birikimine dayanarak, doğal çevresinde bulmuş olduğu yeraltı veyerüstü zenginliklerini kullanarak yarattığı çevreye «yapay çevre» denir. Temel özelliğitamamen insan elinden çıkmış olmasıdır.

Nitelik açısından çevreKentsel ya da kırsal olma özelliğine bakılmaksızın yerleşim yerlerinin hepsi yapayçevreyi oluştururlar. Yapay çevre yapıldığı dönemdeki toplumların bilgi, teknoloji vetoplumsal değerlerini yansıtır.

Bu nedenle ‘’ortak kültürel miras’’ın da kaynağıdır.

Yapay çevre üretildiği zamanın toplumsal gereksinimlerine ve sosyoekonomiksistemine göre biçimlenir.

Tarihi çevre, yapay çevrenin bir parçası olmakla birlikte, niteliği gereği özel bir yeresahiptir ve kültürel mirasın gelecek kuşaklara aktarılmasında temel öğedir.

Nitelik açısından çevreb) Toplumsal çevre

Bir fiziksel çevre içinde bulunan insanların ekonomik, toplumsal ve siyasal sistemlerigereği yarattıkları ilişkilerin tümü toplumsal çevreyi oluşturur.

En basit komşuluk ilişkilerinden başlayarak alışverişe, eğitime, çalışma koşullarına,yöneten-yönetilen ilişkilerine kadar uzanan ve toplumsal yaşam koşullarını belirleyenbu resmi ve resmi olmayan ilişkiler, davranışlar toplumsal çevrenin ifadesidir.

Nitelik açısından çevreFiziksel çevre ile toplumsal çevre birbirlerini tamamlayan iki kavramdır.

Her fiziksel çevrenin içinde bir toplumsal çevre yer almakta ve fiziksel çevresindenetkilenmeyen bir toplumsal çevre söz konusu olmamaktadır.

Aynı biçimde, toplumsal yapıdan bağımsız, ondan etkilenmeyen bir fiziksel çevre dedüşünülemez.

Mekan açısından çevreÇevre mekan boyutunda ele alındığında, coğrafi sınırlar ön plana çıkar ve yereldenküresele dek uzanan değişik mekan boyutları söz konusu olur.

Mekan, yerleşme yerinin özelliklerine göre, kırsal ve kentsel olarak ayrılabildiği gibi,değişik ölçeklerde, örneğin yerel, bölgesel, ulusal, uluslararası ve küresel olarak dasınıflandırılabilir.

Çevre hangi boyutta ele alınırsa alınsın, unutulmaması gereken nokta, her boyutun birdiğeri ile sıkı bir ilişki ve etkileşim içinde olduğudur.

Çevre tanımının kapsamıÇevre kavramı hızla gelişmiş, içeriği zenginleşmiş ve kapsamı genişlemiştir. Çevre kavramınınyayılmacı özyapısı, kısa sürede eş anlamlı olarak kullanıldığı kavram ve terimleri dekapsamasına yol açmıştır.Çevre denilince çağrışım yapan, çevre gerçeğinin ayrı bir yanını açıklığa kavuşturan kavram veterimler;EkolojiDoğaYaşam kalitesiYaşam çerçevesiOrtak mal

EkolojiEkoloji sözcüğü Yunanca yaşanılan yer, yurt anlamına gelen ‘oikos’ ile bilim ya dasöylem anlamına gelen ‘logia’ sözcüklerinden türetilmiştir.

Ekoloji, etimolojik olarak yerleşme bilimi ya da yurt söylemi anlamlarını içermektedir.

Ekoloji, canlı varlıkları doğal ortam içinde ve bu ortam ile organizmalar arasındakurulan ilişkiler bağlamında incelemektedir. Ayrıca burada ele alınan canlılar yalnızcahayvan ve bitki topluluklarıdır. Oysa çevre, insanı da yapay ya da doğal ortam içindeinceleme konusu yapmaktadır. Bu nedenle çevre, ekolojiye göre daha genişkapsamlıdır.

EkolojiEkolojinin geliştirdiği pek çok terim bugün çevreye mal olmuştur. Bu terimlerinbaşlıcaları;

Ekolojik yuva ya da yerleşme, beslenme, yeniden üretme ve mekânsal davranışları ilebelirlenen bir türün yaşadığı ortamdır.

Biyotop, göreli olarak kararlı sayılabilecek yerleşme koşullarınca belirlenen bitki ya dahayvan topluluklarının barındıkları biyolojik ortamdır. Yani toprak, su gibi, bir türinorganik dayanakları ve ısı, aydınlanma gibi psikolojik ve kimyasal etkenlerikapsamaktadır.

Biyosenoz, belirli bir ortamda denge içinde yaşayan hayvanlar ve bitkiler topluluğudur.

EkolojiBiyosfer, içinde canlıların yaşamlarını sürdürebildiği su, toprak ve hava katmanlarınıkapsayan kuşaktır.

Ekosistem, canlı varlıkları birbirine ve bulundukları ortama bağlayan, göreli olaraktürdeş ve örgütlenmiş karşılıklı ilişkilerin tümü olarak tanımlanır. Ekosistem,yüzölçümü ne olursa olsun topoğrafik bir birimdir. Bir göl, bir orman ekosistem örneğiolarak gösterilebilir.

DoğaÇevre ile birlikte anılan sözcüklerin biri de doğadır. İnsanın dışında oluşan, herhangi birinsan müdahalesi olmaksızın ortaya çıkan, gelişen her şey, örneğin toprak, toprak altızenginlikler, su, hava, bitkiler, hayvanlar doğayı oluşturmaktadır.

Zaman içinde insan faaliyetlerinin doğaya verdiği zarar, doğanın kendi kendiniyenileyebilme gücünün üstüne çıkmış, doğanın bozulmasına yol açmıştır.

Yaşam kalitesiKavram, çevrenin yalnızca doğa olmadığını, insanı toplumsal ilişkileri içinde (iş ilişkileri,dinlenme, boş zaman geçirme ilişkileri) ele almak gerektiği vurgulamaktadır.

Yaşam çerçevesiYaşam çerçevesi terimi, mimarlık ve şehircilikte çevre ile eşanlamlı olarak ortayaçıkmıştır.

Kavram, birey-insan mekanını oluşturan her şeyi kapsamak istemektedir. Bu durumda,fiziksel ve toplumsal çevreyi de içerecek ve çevre kavramının somutlaştırılmasınahizmet edecektir.

Ortak mal, mirasOrtak mal ya da miras terimi, ki çevresel öğelerin tümünü kapsar, çevre korumayamoral ve tüzel bir öğe kazandırmak amacıyla yaygın olarak kullanılmaktadır. Toplumunortak malı, mirası daha önceki kuşaklardan kalmıştır ve bugün yaşayanların görevi, bumalı gelecek kuşaklara aktarmaktır.

Burada önemli olan, ortak malı tüketmemek, çevreyi yönetirken ve korurkengelecektekilerin miras hakkını zedelememektir. Tüm toplumlar ve uluslararası topluluk,ortak malın iyi yönetiminden ve saklanmasından ortaklaşa sorumludurlar.

Çevre – İnsan İlişkileri

Çevre mi insanı biçimlendirir? İnsan mı çevreyi biçimlendirir?