e⁄‹t‹m‹n toplumsal c‹ns‹yetaÇisindan … ilgili alanlarda insan kayna¤›...

E⁄‹T‹M‹N TOPLUMSALC‹NS‹YET AÇISINDAN‹NCELENMES‹,TÜRK‹YE 2003

Çal›flma Grubu Koordinatörü:Dr Nur Otaran

Ayfle Say›nFeride GüvenProf Dr ‹pek GürkaynakSat› Atakul

Her çocuk içinSa¤l›k, E¤itim, Eflitlik, Koruma‹NSANLI⁄IN GEL‹fiMES‹

E⁄‹T‹M‹N TOPLUMSAL C‹NS‹YET AÇISINDAN ‹NCELENMES‹, TÜRK‹YE 2003 2

‹Ç‹NDEK‹LER

1. ULUSAL VER‹LER 4

Temel Göstergeler 4

‹nsan Geliflimi S›ralamas› 5

2. E⁄‹T‹M VER‹LER‹ 6

Erken Çocukluk E¤itimi 6

‹lkö¤retim 6

Ortaö¤retim 7

E¤itimle ‹lgili Di¤er Oranlar 8

HIV/AIDS’in Etkisi 8

3. ULUSAL POL‹T‹K VE EKONOM‹K ÇERÇEVE 9

Toplumsal Cinsiyet ile ilgili Kurumlar 9

Birleflmifl Milletler ve Ortakl›klar 10

Ulusal Politika veya Planlar 10

Anlaflmalar ve Yasalar 10

Di¤er Faktörler 11

Çal›flma Hayat›nda Kad›nlar 11

4. UNICEF ÇERÇEVES‹ 12

5. Ö⁄RENC‹ VER‹LER‹ 13

Erken Çocukluk E¤itimi 13

Do¤um Kay›tlar› 13

Çal›flan Çocuklar 14

Kriz, Çat›flma ve ‹stikrars›zl›k 15

6. MÜFREDAT ‹ÇER‹⁄‹ 16

7. E⁄‹T‹M SÜREÇLER‹ 18

Ö¤retmenler ve Müdürler 18

Gerekli Nitelikler 19

Toplum ve Okul Süreçleri 19

UNICEF ve Ortakl›klar 20


‹Ç‹NDEK‹LER

8. Ö⁄RENME ORTAMI 21

Altyap› ve Okul–Ev Uzakl›¤› 21

S›n›f içi Durum 21

Okul Hijyeni 22

Okullarda Güvenlik ve Emniyet 22

9. Ö⁄RENME HEDEFLER‹ 23

10. VER‹LER‹N ANAL‹Z‹ 24

200’li Y›llarda Türkiye’de E¤itim 24

Temel E¤itim Program› 24

Toplumsal Cinsiyet Aç›s›ndan Ö¤retim Materyallerinin Durumu 27

K›zlar›n E¤itimini Etkileyen E¤itim Süreçleri 28

Ö¤renme Ortam› 29

Finansman 30

Sonuç 30

11. KIZ ÇOCUKLARININ OKULLAfiMASINI DESTEKLEMEK ‹Ç‹N ÖNER‹LER 31

Sosyal Öneriler 31

Ekonomik Öneriler 33

E¤itim Önerileri 34

Di¤er Öneriler 38

12. KAYNAKÇA 39

Kapak foto¤raf›: Mustafa ErtekinTasar›m ve uygulama:

© 2003, telif haklar› UNICEF Türkiye

UNICEF Türkiye Temsilcili¤iBirlik Mahallesi, 2. Cadde, No 11,06610 Çankaya, Ankara, Turkey

Telefon +90 (0)312 454 1000Faks: +90 (0)312 496 1461

www.unicef.org/turkey

4 Nüfus ve Kalk›nma Göstergeleri, Ulusal Nüfus Projeksiyonu, D‹E 2002.

5 Kentsel alan olarak tan›mlanm›fl, 20,001 ve üzeri nüfusa sahip yerleflim yerlerinde yaflayannüfusun toplam nüfus içindeki oran›. D‹E, 2003.

6 fiehir tan›m› idari bölünüfl yap›s› dikkate al›narak, il ve ilçe merkezlerinde bulunan nüfus flehirnüfusun olarak al›nd›¤›nda. 2000 Genel Nüfus Say›m›, Nüfusun Sosyal ve EkonomikNitelikleri, Türkiye, Yay›n Numaras› 2759, s140, 141, D‹E 2003.

7 D‹E, 2002.

8 D‹E, 2003.


ULUSAL VER‹LER

1Temel Göstergeler (1) Toplam Kad›n Erkek

Nüfus1 67,803,927 33,457,192 33,346,735

18 yafl›n alt›ndaki nüfus2 24,472,133 11,830,105 12,642,028

5 yafl›n alt›ndaki nüfus3 6,584,822 3,188,132 3,396,690

Temel Göstergeler (2) Ortalama Kad›n Erkek

Do¤umda Yaflam Süresi4 68.5 years 70.9 years 66.2 years

Kentli Nüfus Oran›5 %59.2 %59.1 %59.4

Kentli Nüfus Oran›6 %64.9 %64.5 %65.3

Kifli Bafl› GMSH7 US$2,584 — —

5 Yafl›n Alt›nda Ölüm S›ralamas›8 ‰45.5 ‰40.4 ‰50.3

1 2000 Nüfus Say›m› Sonuçlar›, Devlet ‹statistik Enstitüsü (D‹E) 2003.

2 2000 Genel Nüfus Say›m›, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, Türkiye, Yay›n Numaras›2759, s140, D‹E 2003.

3 ibidem

9 Human Development Report, 2002, UNDP, New York, 2003.

10 ibidem

11 The State of the World’s Children, 2003, s99 New York, 2003.

KAYNAK HAKKINDA NOT

Nüfus ve Kalk›nma Göstergeleri Devlet‹statistik Enstitüsü ile Birleflmifl Milletleriflbirli¤inde y›ll›k verilerin tablo ve grafikselolarak sunmas›n› düzenlemek içinkurulmufltur. Nüfus ve Kalk›nmaGöstergeleri, nüfus ve geliflim konular›n›nde¤erlendirme ve izlenmesine yard›mc›olmaktad›r.

The Human Development Report (‹nsanKalk›nma Raporu) UNDP gözetimindeba¤›ms›z bir yay›nd›r. Rapor y›ll›k olarak

yay›nlanmakta olup analizlerin izlenmesi veana konular› içerir. The Human DevelopmentReport 175 ülkede insan geliflimi ile iliflkilidengeleri karfl›laflt›r›r ve öncelikli geliflmelerinyerleflimine yard›m için gündemine al›r.

The State of the World’s Children 2003(Dünya Çocuklar›n›n Durumu, 2003) NewYork merkez bürosu websitesinde okunabilir.UNICEF ana raporu y›ll›k olarak Aral›k ay›ndayay›nlanmaktad›r.


ULUSAL VER‹LER

1Endeks Ülke Say›s› S›ralama

‹nsan Geliflimi Endeksi9 174 85

Cinsiyetle ‹liflkili Geliflim Endeksi10 146 71

5 Yafl›n Alt›nda Ölüm S›ralamas›11 192 79

1 Devlet, özel sektör ve benzeri kurulufllar taraf›ndan düzenlenen erken çocukluk e¤itimine (EÇE)kat›lan çocuklar›n ça¤ nüfusuna oran›. 2001–2002 Ö¤retim y›l› geçici verileri, MEB Araflt›rmaPlânlama ve Koordinasyon Kurulu (APK) 2003.

2 EÇE’ne kat›lanlar›n toplam say›s›. MEB APK 2002.

3 2001–2002 Ö¤retim Y›l› bafl›nda geçici veriler, Devlet ‹statistik Enstitüsü (D‹E) 2001.

4 ibidem Not: Ö¤renim y›l› bafl›nda, k›zlar›n ilkö¤retimin ikinci basama¤›ndaki (12–14 yaflgrubuna karfl›l›k gelen 6, 7 ve 8 s›n›flarda) okullaflma oranlar› k›rsal alanlarda sadece%67.3’tür. Bu oran erkeklerde %82.2’dir. Kentsel alanlarda ise bu oranlar %79.8 ve %89.8 ’d›r.D‹E 2002.

5 Ö¤retime devam etme oran› 1992–2001 y›llar› aras›nda erkeklerde %73 ve k›zlarda %70’tir. TheState of the World’s Children 2003, UNICEF, New York 2003.

6 MEB 2003.

7 MEB, ‹lkö¤retim Genel Müdürlü¤ü 2003.

8 2000–2001 ö¤retim y›l›nda ilkö¤retimden mezun olan ö¤renci say›s› 1,054,941 olup, 2001–2002ö¤retim y›l›nda ortaö¤retime kay›t yapt›ran ö¤renci say›s› 880,832’dir. MEB APK 2002.

Not: Cinsiyet farkl›l›¤›na göre k›rsal ve kentsel bölgelerde ilkö¤retimde net okullaflma oranlar›belirlenmemifltir — ayn› zamanda net okula devam ve mezun olma oranlar›da belirli de¤ildir. MEBAraflt›rma, Plânlama ve Koordinasyon Kuruluflu verilerine dayal› olarak 5. s›n›ftan 6. s›n›fa geçifloran› 2001 y›l›nda %97’dir.1. s›n›fa kay›tl› ö¤renci say›s› 1995–1996 ö¤retim y›llar›nda 1,345,391’dirve 2002–2003 ö¤retim y›ll›nda 6. s›n›fa kay›tl› ö¤renci say›s› 1,114,011’dir. MEB, 2003.


E⁄‹T‹M VER‹LER‹

2Erken Çocuk Dönemi Toplam K›z Erkek Fark

Yüzde1 %6.9 %6.7 %7.1 %0.4

Say›2 226,811 107,556 119,255 11,699

‹lkö¤retim Toplam K›z Erkek Fark

Kaba Okullaflma Oran›3 %96.6 %93 %100 %7.8

Net Okullaflma Oran›4 %89.8 %87 %92.4 %5.3

Net Okulla Devam5 — %70 %73 %3

Kay›tl› Olmayan6 1,434,000 873,000 562,000 311,000

S›n›f Tekrar Etme Oran›7 %3.5 — — —

Ortaö¤retime Geçme Oran›8 %83 — — —

9 Cinsiyet farkl›l›¤›na göre k›rsal ve kentsel kaba okullaflma oranlar› ortaö¤retimdebelirlenmemifltir — k›rsal bölgelerde kaba okullaflma oran› %6, kent merkezlerinde en çok %94olarak belirlenmifltir. 2002–2003 ö¤retim y›l› verilerine göre. MEB APK 2003.

10 ibidem.

11 ibidem.

12 MEB APK, s125, 2001

13 MEB Müsteflarl›¤› 2002.

14 Ö¤renci Seçme ve Yerlefltirme S›nav› Sonuçlar›, ÖSYM Yay›nlar›, Ankara 2002. Yüksekö¤renime geçifl oran›, yüksek ö¤retimde kaba okullaflma oran›ndan daha yüksektir (bak›n›zsayfa 8). Buda bize flu gerçe¤i gösteriyor, baz› ö¤renciler üniversiteye girmeye hak kazand›¤›halde kay›t yapt›rmay›p bir y›l daha bekleyip tekrar üniversiteye girmeyi deniyorlar.

Not: Ortaö¤retimde s›n›f tekrar etme oran› belirlenmemifltir.



2Ortaö¤retim Toplam K›z Erkek Fark

Kaba Okullaflma Oran›9 %66 %57.2 %74.3 %17.1

Kay›tl› Olmayan10 1,276,097 782,791 493,306 289,485

Aç›k Ö¤retim Lisesi11 562,056 187,333 374,723 187,390

Mezun Olma Oran›12 %65 — — —

Okuldan Ayr›lma Oran›13 %8 %6 %11 %5

Yüksek Ö¤renime Geçifl Oran›14 %39.8 %11.6 %10.6 %1

15 Geçici veriler, D‹E 2001. Yüksek ö¤renime geçifl oran› (bak›n›z bir önceki dia, Ortaö¤retimEklenen Veriler) üniversiteye girmeye hak kazananlar›, yüksek ö¤retimde kaba okullulaflmaoran›da sadece kay›t yapt›ranlar›n oran›n› göstermektedir.

16 2000 Genel Nüfus Say›m›, D‹E 2003.

17 2000 Genel Nüfus Say›m›, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, Türkiye, Yay›n Numaras›2759, s90, D‹E 2003.

18 ibidem s155.

19 ibidem s153–154.

20 ‹statistikler, Sa¤l›k Bakanl›¤› 2003.

21 ibidem.

22 ibidem.

Not: Türkiye’de HIV/AIDS tafl›yan 15 yafl alt› çocuk say›s› bilinmemektedir.



2E¤itimle ilgili Di¤er Oranlar Toplam K›z Erkek Fark

Yüksek Ö¤retimde %21.3 %18.7 %24.3 %8.3Kaba Okullulaflma Oran›15

15+ Okuma–yazma16 %83.6 %75.4 %91.4 %16

Yetiflkin Okur Yazar17 562,056 187,333 374,723 187,390

Yetiflkin Okur Yazar (K›r)18 %80 %69.2 %91 %21.8

Yetiflkin Okur Yazar (Kent)19 %89.9 %83.4 %96.1 %12.7

HIV/AIDS’in Etkisi Toplam K›z Erkek Fark

HIV/AIDS tafl›yan çocuklar20 30 15 15 0

Bulaflma Oran›21 0.0022 0.0007 0.0015 0.008

Tafl›yan Nüfus22 1,515 473 1,042 569

Kad›n›n Statüsü ve Sorunlar› GenelMüdürlü¤ü (KSSGM)

Kad›n sorunlar›n› di¤er kurulufllara duyurmak,temel planlara ve politikalara kad›n boyutunugetirmek, k›zlar›n ve kad›nlar›n e¤itimi, sa¤l›¤›,k›saca yaflam›n her alan›nda kad›nlar›ngüçlendirilmesi için kamuoyu oluflturmak vegerekli politikalar› gelifltirmek. Kurulufl1990

Kad›n›n Statüsü Yerel Birimleri

On befl ilde valilikler bünyesinde KSSGMbirimleri kurulmufltur. Kurulufl 1997

Devlet Planlama Teflkilat›ndaKurulmufl Olan Kad›n Birimleri

Kad›nlar›n konumunu daha güçlü k›labilmekiçin projeksiyonlar yapmak ve planlargelifltirmekten sorumludur. Kurulufl 1985

Kad›n Sorunlar› Araflt›rmave Uygulama Merkezleri

On dört Üniversitede kurulmufl olan bumerkezler, kad›nlar›n güçlendirilmesi amac›ylaaraflt›rma ve uygulama projeleri oluflturur,e¤itim programlar› ve materyalleri gelifltirir.Kurulufl 1989

Üniversitelerdeki Kad›nAraflt›rmalar› Bölümleri

Kad›n sorunlar›na iliflkin akademik bilgiüretmek yöntem ve araçlar gelifltirmek, ayn›zamanda ilgili alanlarda insan kayna¤›

yetifltirmek amac›yla kurulan AnkaraÜniversitesi, Orta Do¤u Teknik Üniversitesi,‹stanbul Üniversitesi ve Ege ÜniversitesiYüksek Lisans Programlar›’d›r. Kurulufl 1993

Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu(SHÇEK)’na ba¤l› Kad›n Konukevleri veToplum Merkezleri

Ev içi fliddete maruz kalm›fl kad›nlara geçicibar›nma imkan› sa¤lamak üzere Kad›n KonukEvleri; Kentlerin gecekondu alanlar›ndakiailelere ve kad›nlara koruyucu ve destekleyicie¤itim sa¤lamak üzere Toplum Merkezleriaç›lm›flt›r. Kurulufl 1990

Devlet ‹statistik Enstitüsü Toplumsal Yap›ve Kad›n ‹statistikleri Bölümü

UNICEF Türkiye ile D‹E iflbirli¤inde Kad›n BilgiA¤› (KBA) toplumsal cinsiyete dayal›veritaban› haz›rlamak için oluflturulmufl veÇocuk Bilgi A¤› (ÇBA) ile birlikteiliflkilendirilmifltir. D‹E websitesinde kullan›masunulmufltur. KBA Kurulufl 1993

Güneydo¤u Anadolu Projesi BölgeKalk›nmas› ‹daresi (GAP) Çok Amaçl› ToplumMerkezleri

Kurulufl amac› on dört ve elli yafl grubukad›nlar için okuma–yazma, sa¤l›k, annelik, veçeflitli beceri kurslar› açarak onlar›n yaflamdüzeyini yükseltmeyi ve ülke kalk›nmas›nakatk›da bulunmalar›n› sa¤lamakt›r. Kurulufl1995


ULUSAL POL‹T‹K VE EKONOM‹K ÇERÇEVE

3Toplumsal Cinsiyet ile ilgili Kurum ve Kurulufllar var m›?

BM’de Cinsiyet Rolleri Temas›n› iflleyen birgrup var m›?

UNICEF, Birleflmifl Milletler ToplumsalCinsiyet Tematik Çal›flma Grubu’nun üyesidir.Grubun çal›flma prensipleri CCA/UNDAFtaraf›ndan belirlenmektedir. Kat›l›mc›lar›ntümünün fikir birli¤ine vard›¤› ve esasitibariyle kad›n haklar› konusunda fark›ndal›¤›art›rmaya yönelik etkinlikler uygulamayageçirilmektedir. STK’lar ve üniversitelerle

iflbirli¤i yapmaktad›r. Grubun üyeleri üyekurulufllar›n etkinliklerini de desteklemektedir.Kurulufl 2002

K›zlar›n e¤itimi konusunda baflka bir ortakçal›flma var m›?

Pek çok BM kuruluflu k›zlar›n e¤itimi konu-sunda çal›flmalar yürütmektedir. Ülke ekibininve yerel koordinatörün BM KEG konusundayönlendirilmeye gereksinimi vard›r.



3Birleflmifl Milletler ve Ortakl›klar

K›zlar›n e¤itimi konusu ulusal düzeydekiplanlara yans›t›lm›fl m›?

Evet — Temel E¤itim k›z ve erkek çocuklar içineflit biçimde zorunludur, ayr›mc›l›k yap›lmaya-cakt›r (Anayasa Madde: 42). Ülkedeki tümk›rsal ve kentsel alanlarda yaflayan k›z veerkeklerin e¤itim düzeylerini eflit biçimdeilerletmek, onlar›n ülke kalk›nmas›na, kararalma mekanizmalar›na ve ifl yaflam›na kat›l›mdüzeylerini artt›rmak MEB’in ana hedefleriaras›ndad›r. MEB ve 8. Befl Y›ll›k Kalk›nmaPlan›, Devlet Plânlama Teflkilat›, 2000

Herkes ‹çin E¤itim’in 2000 y›l› TürkiyeDe¤erlendirme Raporu’nda 2000 y›l›na kadarilkö¤retimin her anlamda gelifltirilmesibenimsenmifltir. MEB

Devletin toplumsal cinsiyet rollerine cevapverebilecek e¤itim politikalar› var m›?

Evet — Herkes ‹çin E¤itim plan› uyar›nca,özellikle k›zlar›n e¤itime özendirilmeleriöngörülmektedir. Program ve Politikalar›,MEB 2002.

Ulusal Politika veya Planlar

Zorunlu e¤itim yasas› var m›?

Evet — Anayasan›n 42. Maddesi ile alt› ve ondört yafl grubunu kapsayan temel e¤itiminzorunlu oldu¤u belirtilmifltir. 4306 say›l› yasaile 1997 y›l›nda zorunlu temel e¤itim sekizy›la ç›kar›lm›flt›r. Yasa ilk defa 1924’teyürürlü¤e girmifl, 1962, 1980 ve 1997’dede¤ifliklikler yap›lm›flt›r.

Çocuklar›n çal›flt›r›lmas›n› önleyen bir yasa varm›?

Evet — Anayasa Madde 42, ‹fl Kanunu No.1475, Madde 67, ILO Anlaflmalar›,138 ve 182.Maddeler, BM Anlaflmas› Madde 32. Çocuklargerek ulusal gerekse uluslararas› düzeydeçal›flt›r›lmaya karfl› yasalarla koruma alt›naal›nm›flt›r. Ancak düflük sosyo–ekonomikdüzeydeki ailelerin çocuklar› kay›tlarageçmeden çal›flt›r›labilmektedir.

Anlaflmalar ve Yasalar

Hamile k›zlar›n okula devam etmelerini veyaokul ça¤›ndaki annelerin do¤um yapt›ktansonra okula dönmelerini sa¤layacak bir yasavar m›?

Hay›r — Evli veya hamile olanlar sosyalbask›lar nedeniyle okula dönememektedirler.Aileler bu gibi k›z çocuklar›n› okula gönderme-mekte, büyük flehirlerde göndermek isterlerseokullar da kabule yanaflmamaktad›r. Hamileolduklar› anlafl›ld›¤›nda okuldan ayr›lmadurumunda kalmaktad›rlar.

Evlilik yafl› yasayla belirlenmifl midir?

Medeni kanundaki son (01/01/2002) düzenleme-ye göre, 17 yafl›n› tamamlam›fl olanlar evlene-bilirler. 18’inden gün almam›fl olanlar, sadeceanne babalar›n›n onay› ile evlenebilirler. Özeldurumlarda mahkeme karar› ve anne-baban›nonay› ile 16 yafl›n› doldurunca da evlenilebilir.

E¤itim veya okul ücreti al›n›yor mu?

Hay›r — ‹lkö¤retim , ö¤rencilerin %2’siningitti¤i özel okullar›n d›fl›nda, paras›zd›r. Ancak,baz› okullarda aileler ba¤›fl ad› alt›nda okulapara vermek zorunda b›rak›lmaktad›r.

Cinsiyete göre y›ll›k gelir bilgisi mevcutmudur?

Evet, Kad›n: US$4,379, Erkek: US$9,516, sat›nal-ma paritesi: US$6,974 (2000 y›l›). Human De-velopment Report 2002, UNDP, New York 2003



3Di¤er Faktörler

KAYNAK HAKKINDA NOT

Education For All (Herkes için E¤itim) (EFA) uluslararas› toplulu¤un Nisan 2000, Senegal’deDünya E¤itim Forumu ile “herkese ve her toplulukta” e¤itim için tahhütte bulunmufllard›r.Anahtar kurumlar, Dünya Bankas›, UNESCO, UNICEF ve DFID aktif bir flekilde EFA ve MilenyumGeliflim Amaçlar›n›n geliflmesini desteklemektedirler.

Kamu görevlileri hakk›nda cinsiyete göre ayr›flt›r›lm›fl bilgi var m›?

Meslekler1 Kad›n

Parlamenterlerin %4’ü

Kamu çal›flanlar›n›n %33’ü

Akademisyenlerin %36’s›

Hukukçular›n %19.7’si

Doktorlar›n %33.8’i

Okul müdürlerinin %4’ü

1 Türkiye’de Kad›n 2001, A¤ustos 2001, Kad›n›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü,Ankara 2001.


UNICEF ÇERÇEVES‹

4Ülke Programlar›nda Kad›n Sorunlar›

En son durum analizi ne zaman tamamland›?2000

Durum analizinde kad›n sorunlar› daincelendi mi?

Evet, ancak gelecekteki analizlerde e¤itimkonusunun daha ayr›nt›l› biçimde eleal›nmas› düflünülmektedir.

UNICEF Türkiye Çok Göstergeli KümeAraflt›rmalar› 2 yapt› m›?

Hay›r, ancak bir ‘mini’ Türkiye Çok GöstergeliKüme Araflt›rmalar› yap›l›yor. Sonuçlar›nNisan 2003’te elde edilmesi beklenmektedir.

Ayr›ca, 2003 y›l›nda benzeri ulusal verilerinelde edilebilmesi için Demografi ve Sa¤l›kAraflt›rmas› (DHS) yürütülmektedir.

UNIICEF ve Devlet, k›zlar›n kaliteli e¤itimeeriflimine engel olarak neleri (ve hangiaraçlarla) belirlemifllerdir?

MEB APK taraf›ndan seksen bir ilde hemörgün e¤itim kapsam›nda olan ve hem de

olmayan befl ve on dört yafl grubuçocuklarda engellerin belirlenebilmesi için biraraflt›rma yap›lmas› planlanm›flt›r. Sözkonusu araflt›rma sonuçlar› 2003 sonunakadar ortaya ç›km›fl olacakt›r.

K›zlar›n e¤itimi Türkiye Ofisi için yeni birçal›flma alan› m› oluflturacakt›r?

Tam olarak de¤il — k›zlar›n e¤itimi dahaönceleri de genel temel e¤itim program›kapsam›nda ele al›nm›flt›.

Ofis, toplumsal cinsiyet çal›flmalar› için bellibir kifliyi görevlendirmifl midir?

Evet, halihaz›rda yönlendirme mevcuttur.

Ofis çal›flanlar›na toplumsal cinsiyet e¤itimiverilmifl midir? Evetse, bu ne zamanverilmifltir?

Evet, 2002 y›l›nda tüm çal›flanlara bir günlük‘toplumsal cinsiyet duyarl›l›¤›’ e¤itimiverilmifltir.

KAYNAK

Bak›n›z K›z Çocuklar›n›n E¤itimi, 2001—2005 Programlar› UNICEF Türkiye’n›n websitesi.


Ö⁄RENC‹ VER‹LER‹

5Anne–babalar›n yüzde kaç› anne babae¤itimi görüyor?

S›n›rl› say›da anne–baba; sivil toplumkurulufllar›, MEB ve yerel yönetimlertaraf›ndan düzenlenen anne–baba e¤itimiprogramlar›na kat›lm›flt›r. MEB Yayg›n E¤itimGenel Müdürlü¤ü, Gazi Üniversitesi veUNICEF (0–4 yafl ana–çocuk e¤itimiprogram›) kapsam›nda 59 ilde 16,426 kifliyi;MEB, Ana Çocuk E¤itimi Vakf› (AÇEV) veDünya Bankas› ise çocu¤un ana babas›yoluyla çok yönlü gelifliminin desteklenmesikonusunda 59 ildeki 84 Halk E¤itimMerkezinde 92,500 ana–çocu¤u e¤itmifltir.

Ayr›ca, MEB Mesleki E¤itim GenelMüdürlü¤ü de ana–baba e¤itimi vermektedir.

1998 ile 2002 y›llar› aras›nda 1,008,162 kifli bue¤itimleri alm›flt›r. 2001–2002 ö¤retimy›l›ndan itibaren, babalar da programa davetedilmektedir. Geçen y›l (2002’de) 85,175’ierkek ve 225,631’› kad›n olmak üzere, toplam310,806 kifli bu programlara kat›lm›flt›r.

K›z ve erkek çocuklar uyuma, dinlenme veoyun oynama konusunda eflit olanaklarasahip mi?

Hay›r — K›zlar, özellikle k›rsal alanlardayaflayanlar küçük yafllardan itibaren, evifllerine yard›m etmek, küçük kardefllerinebakmak ve hatta tar›msal üretime katk›dabulunmakla yükümlüdür. K›z çocuklar›n›nküçük yafltan itibaren daha fazla görev vesorumluluklar› vard›r.

Erken Çocukluk E¤itimi

Nüfusa kaydedilmemifl tahmini çocuk oran›nedir?

Nüfusa kaydedilmemifl çocuklar oldu¤ubilinmesine karfl›l›k, bunlarla ilgili istatistikibilgi yoktur.

Okula kay›t veya s›nava girebilmek içindo¤um kayd› zorunlumudur?

Hay›r — Nüfus cüzdan› ilkö¤retim okulununbitirilmesinden sonra, diploman›n haz›rlanmasürecinde, diploma üzerinde kifliyle ilgilido¤ru bilgilerin yer alabilmesi için gereklidir.

Do¤um Kay›tlar›

Do¤um Toplam K›z Erkek Fark

Do¤um Kay›tlar›1 1,141,898 549,219 592,679 43,460

1 Do¤umda nüfusa kaydedilen yüzde oran bilgisi yoktur. ‹çiflleri Bakanl›¤› 2001.



5Cinsel taciz, çocuk kaçakç›l›¤› veya di¤erfliddete u¤ram›fl çocuk oran›?

Kanunla yasaklanm›fl olmas›na karfl›l›k,sosyal ve psikolojik nedenlerle birçok çocukveya veli flikayetçi olmaktan çekinmektedir.Ayr›ca yap›lan flikayetler de ulusal ölçektetoplulaflt›r›lmam›flt›r. Çocuk ‹stismar›n› ve‹hmalini Önleme Derne¤i, 2003.

Çocuklar›n okula gitmesine engel olanmevsimsel faktörler veya görevler var m›d›r?

Evet — Mevsimsel tar›msal iflgücügereksinimi ve afl›r› kar ya¤›fl› baz›zamanlarda k›rsal alanda yaflayan çocuklar›nokula gitmesini engelleyebilmektedir.‹lkokullar 180 gün aç›k olmak durumundad›r.Okul y›l›n›n bafllang›ç ve bitifl tarihlerine yerelyetkililer karar verir.

Çal›flan Çocuklar

Çal›flan Çocuk Say›s› Toplam K›z Erkek Fark

Çal›flan Çocuklar2 1,635,000 625,000 1,010,000 385,000

Çal›flan Çocuklar (6–14)3 511,000 212,000 299,000 87,000

Ev ‹flleri (6–14)4 %27.6 %39.3 %16.4 %22.9

2 Hane halk›ndan ulafl›lan çocuk istihdam›n› kapsar. D‹E, 1999.

3 ibidem

4 2003 y›l› CEDAW Ülke Raporu, Ek: K›rsal Alanlardaki K›zlar, Ev ‹flleri, s15, (D‹E 1999), CEDAW2003.



5Ülke veya ülkenin bir bölümü son on y›liçinde (do¤al afetler dahil) bir krizle,çat›flmayla veya istikrars›zl›kla karfl›laflt› m›?

Evet — 1999 y›l›nda meydana gelen depremyaklafl›k 17,000 kiflinin.

1990’lardaki terörizm ise, yaklafl›k 30,000kiflinin ölümüne neden olmufl, geçirilenekonomik krizler ise yüksek iflsizlik oran›na yolaçm›flt›r.

Kriz, Çat›flma ve ‹stikrars›zl›k

‹flsizlik5 Toplam Kad›n Erkek Fark

Kentsel 29.5% 17% 12.5% 4.5%

K›rsal 7.3% 2.3% 5% 2.7%

5 D‹E 2002.

Bu durumda, ö¤renim imkanlar›n›n istenendüzeye ç›kar›labilmesi için, gerekana–babalar, gerekse çocuklar için yeniokullar yap›lmas›, özellikle de ciddi kay›plarau¤ram›fl veya okula gidememifl çocuklar veyetiflkinler için psiko sosyal e¤itimprogramlar› gibi özel destek programlar›oluflturulmas› gerekmektedir. Kriz nedeniyleoluflan iç göçler sonucu ortaya ç›kan di¤ersorunlar da çözüm beklemektedir.

Çocuklar ve/veya ö¤retmenler için herhangibir psikososyal program oluflturulmuflmudur?

Evet — Deprem sonras›nda, çocuklar için‘Psikososyal Okul Projesi’ uygulanm›flt›r. MEBve UNICEF iflbirli¤i ile yürütülen projeye,fiubat 2002 sonuna kadar 320 dan›flman, 8,235ö¤retmen ve 13,000 ö¤renci kat›lm›flt›r.Psikososyal Okul Projesi De¤erlendirmeRaporu, MEB–UNICEF 2001.

KAYNAK HAKKINDA NOT

Çocuk ‹stismar›n› ve ‹hmalini Önleme Derne¤i için Avukat Türkay Asma, ile temasa geçilebilir.Telefon +90 (0)312 417 9601.

Türkçe olarak CEDAW (Kad›nlara Karfl› Her Türlü Ayr›mc›l›¤›n Önlenmesi Uluslararas›Sözleflmesi) tam metnini, Kad›n Bilgi A¤› (KBA) D‹E websitesinde bulabilirsiniz. CEDAW ÜlkeRaporlar› ‘WomenWatch’ websitesinde bulunabilir. ‘WomenWatch’ BM ‘Internet GatewayKad›n Sayg›nl›¤› ve Geliflimi üzerinden ulafl›labilir.


MÜFREDAT ‹ÇER‹⁄‹

6Son befl y›l içinde ö¤retim programlar›gözden geçirilmifl midir?

Evet — 1997 y›l›nda, 8 y›ll›k zorunlu e¤itiminuygulanmas› ile e¤itim sistemi yenidenyap›land›r›lm›fl ve ilkö¤retim, genel lisee¤itimi, meslek liselerindeki e¤itim, meslekkurslar›, özel okullar ve kurumlara yönelikprogramlar yeniden düzenlenmifltir.MEB, 2003

Bu çerçevede ‹lkö¤retim derslerindenafla¤›dakilerin ö¤retim programlar› gözdengeçirilmifl veya yeniden gelifltirilmifltir:

• Vatandafll›k ve ‹nsan Haklar›, 1998

• Matematik, 1998

• Sosyal Bilgiler, 1998

• ‹lkö¤retim 4–8. s›n›flar için Fen Bilgisi,2000

• Din ve Ahlak, 2000

Ayr›ca, ilkö¤retim 4–5. s›n›flar›n›nprogramlar›na yabanc› dil eklenmifltir. MEBAraflt›rma Plânlama ve Koordinasyon Kurulu(APK), s229, Ankara 2001

Temel ö¤renme becerileri tan›mlanm›flm›d›r?

Hay›r — Genel amaç ve ilkeler Temel E¤itimÖ¤retim Program’›nda verilmifltir; özel amaçve hedefler ise, her bir ders için ayr› ayr›belirlenmifltir.

Türk e¤itim sisteminin temel amac›; Atatürkilkelerine ve demokratik de¤erlere ba¤l›, bilgiça¤›na haz›r, yüksek düzeyde beceri sahibi,üretken ve yarat›c› insanlar yetifltirmektir.

Ö¤renciler üst düzey düflünme, alg›lama vesorun çözme becerileri ile donat›larak farkl›kültürleri özümseyebilecek, hem ça¤dafluygarl›¤a katk›da bulunabilecek, hem dekendi kültürünü gelifltirebilecek niteli¤ekavuflturulacaklard›r. Ayr›ca, kiflisel

sorumluluk sahibi ve aç›k fikirli olmalar›sa¤lanacak, beceriler buna görebelirlenecektir. Ancak, her yafl/s›n›f düzeyinegöre kazand›r›lmas› gereken beceri vedavran›fllar›n tan›m› eksiktir. MEB

E¤er bir ö¤retim program› reformuyap›ld›ysa sonuçlar› ne olmufltur?

1997 y›l›nda, herkes için ö¤renci merkezlie¤itim öngören kapsaml› e¤itim reformununparças› olarak ö¤retim program› reformu dagerçeklefltirilmifltir. Ankara Üniversitesitaraf›ndan 2002 y›l›nda ‘‹lkokullarda SosyalEtki De¤erlendirilmesi’ araflt›rmas›yap›lm›flt›r. Ancak e¤itim reformununsonuçlar›n› tam anlam›ylade¤erlendirebilmek için, hala genifl çapl›niteliksel ve niceliksel araflt›rmalar›nyap›lmas› gerekmektedir.

Ö¤retim program› k›zlar›n geliflimi için deuygun mu?

Türkiye’de, k›zlara karfl› ayr›mc›l›¤›önleyebilmek amac›yla, toplumsal cinsiyettemeli yerine her iki cinse eflit imkanlar vesorumluluklar verilmesi esas al›nmaktad›r.Dolay›s›yla, ö¤retim program›n›n erkekler içinoldu¤u kadar k›zlar için de uygun oldu¤uvarsay›lmaktad›r. Kültürümüzde varolancinsiyet ayr›m›n›n üstesinden gelebilmek içinözel ögeler bulunmamaktad›r.

Yak›n tarihlerde ö¤retim program› toplumsalcinsiyet aç›s›ndan irdelenmifl midir? Hay›r.

Yak›n tarihlerde ders kitaplar› dahil olmaküzere ö¤retim/ö¤renim materyalleritoplumsal cinsiyet aç›s›ndan irdelenmiflmidir?

Hay›r — Kad›n Statüsü ve Sorunlar› GenelMüdürlü¤ü cinsiyetçili¤in giderilmesinde ilkad›m› teflkil etmek üzere, ders kitaplar› vedi¤er e¤itim materyallerindeki cinsiyetçili¤eiliflkin iki kitap yay›nlam›fl ve bir paneldüzenlemifltir.

Müfredat Gelifltirme


MÜFREDAT ‹ÇER‹⁄‹

6Ders kitaplar› da dahil olmak üzereö¤retme/ö¤renme materyalleri kolayl›klaelde edilebiliyor mu?

Evet — Ders kitaplar›n›n listeleri MEB Talimve Terbiye Kurulunca yay›mlanmakta,bunlar›n aras›ndan hangilerinin okutulaca¤›ise okullardaki komiteler taraf›ndanbelirlenmektedir. Ders kitaplar› okullaraç›lmadan piyasaya ç›kar›lmaktad›r. ‹htiyaçsahibi çocuklar›n kitaplar› devlet veya okulaile birlikleri taraf›ndan temin edilmektedir.Temel E¤itim Program›n›n bir parças› olarak,4,401’i tafl›mal› e¤itim kapsam›ndaki merkezokullar› olan 22,276 köy ilkö¤retim okulundaokuyan ö¤rencilerin ö¤retim/ö¤renimmateryalleri ile, Devlet Yat›l› Okullar›ndaokuyanlar›n kitap ve k›rtasiye malzemeleri,ücretsiz olarak karfl›lanmaktad›r. MEB,‹lkö¤retim Genel Müdürlü¤ü, Ankara 2003.

Yaflam becerileri e¤itimi de ö¤retimprogram›na dahil midir?

Evet — Ancak uygulamada ve yaz›l›materyallerde istenen düzeyde amaçlaraulafl›lamamaktad›r.

Yaflam becerilerine dayal› e¤itimde hangiö¤renim alanlar› veya konular›kapsanmaktad›r?

Okuma yazma ve say›sal becerilerininyan›s›ra, kiflileraras› iliflkiler, demokratik birülkede etkin bir kifli olma, sosyal ve do¤alçevre ile ilgili ifllemlerde gerekli bilgilerikullanabilme, karar alma, sorun çözmebecerileri, vb. de ö¤retim program›nda yeralmaktad›r. MEB, Ç›rakl›k ve Yayg›n E¤itimGenel Müdürlü¤ü ve APK, Ankara 2003

Ö¤retim programlar›nda okuman›n yan›s›rayazma (kompozisyon) da yer almakta m›d›r?

Evet — okuman›n yan›s›ra kompozisyonögesi de vard›r.


E⁄‹T‹M SÜREÇLER‹

7Ö¤retmenler ve Müdürler

Düzey Toplam Kad›n Erkek Fark

‹lkö¤retim Ö¤retmenleri1 390,109 171,916 218,193 44,215

‹lkö¤retim Müdürleri2 16,454 477 15,977 15,500

Ortaö¤retim Ö¤retmenleri3 148,563 59,387 89,176 30,200

Ortaö¤retim Müdürleri4 3,099 — — —

Ö¤retmen Hizmet içi E¤itimi5 225,490 — — —

1 MEB Araflt›rma, Planlama ve Koordinasyon Kurulu, 2003.

2 Türkiye’de müdür yard›mc›lar› veya ö¤retmenlerin idari görevleri üstlendikleri 14,340ilkö¤retim okulu bulunmaktad›r. MEB Müsteflarl›¤›, 2003.

3 ibidem,

4 ibidem

5 Bu rakam ö¤retmenlerin hizmet içi e¤itim programlar›na y›ll›k kat›l›mlar›n› göstermektedir.MEB Araflt›rma, Planlama ve Koordinasyon Kurulu, s253, 2001.

Not: Cinsiyet farkl›l›¤›na göre ilkö¤retim ve ortaö¤retim müdürlerinin okul sevk ve idaresie¤itimi bulunmamaktad›r. Bununla beraber okul sevk ve idaresi e¤itimi art›k okul müdürüolabilmenin bir ön koflulu haline gelmifltir. Bu nedenle son y›llarda önemli say›da okulmüdürü e¤itilmifl, 10 216 ilkö¤retim ve ortaö¤retim müdürü MEB taraf›ndan verilmekte olanokul yönetimi kurslar›n› baflar›yla bitirmifltir. Bunun 313’ü kad›n ve 9,903’ü erkektir —cinsiyete fark› 9,590. MEB Müsteflarl›¤›, 2003.



7Gerekli Nitelikler

‹lkö¤retim düzeyinde ö¤retmen olabilmekiçin gerekli nitelikler nelerdir?

Üniversitelerin ilgili bölümlerinden en azlisans düzeyinde e¤itim alman›n yan›s›radevlet memuru olabilmek için gerekli di¤erflartlara sahip olmak.

‹lkö¤retim düzeyinde nitelikli ö¤retmenoran› nedir?

Baz› Do¤u Anadolu illerinde, erkek üniversitemezunlar› zorunlu askerlik hizmeti yerineö¤retmen olarak çal›flmaktad›r. Ayr›caço¤unlukla k›rsal alanlarda yeterli say›daö¤retmen bulunmad›¤› durumlarda yerelhalk da yar› zamanl› olarak ö¤retim hizmetiverebilmektedir. Bu iki grubun toplam› tüm

ö¤retmenlerin %1’ini oluflturmaktad›r. MEBMüsteflarl›¤›, 2003

Ö¤retmen e¤itim programlar› kapsam›ndas›n›f içi ve d›fl›nda cinsiyet duyarl›l›¤› üniteleriifllenmekte midir?

Hay›r — Ancak, 1995 ile 2002 y›llar› aras›nda,Ankara Üniversitesi, E¤itim FakültesindeToplumsal Cinsiyet konusunda seçmeli birders verilmifltir. Ö¤retmenlerden bir bölümühizmet öncesi e¤itimlerinin bir parças› olarakbu derse devam etmifl olabilirler.

Okul yönetimi ile ilgili e¤itim programlar›nda‘Toplumsal Cinsiyete Duyarl›l›k’ konusuifllenmeye bafllanm›fl m›d›r? Hay›r.

Toplum ve Okul Süreçleri

Okul/aile birli¤i, mahalle/okul birli¤i gibikomiteler genifl çapta uygulama alan›bulabilmekte midirler?

Evet — Her okulun bir okul aile birli¤ibulunmakta, baz› okullarda ise buna ekolarak ö¤retmenler veliler ve ilgilenen di¤erkiflilerce kurulmufl olan Okul KorumaDernekleri bulunmaktad›r. Bu derneklergenelde gereksinimi olan ö¤rencilere maddidestek sa¤lamaktad›r.

Toplumsal cinsiyete duyarl›l›k konusundayöre halk›na e¤itim düzenlenmifl midir?

Evet — Güneydo¤u Anadolu BölgesindekiÇok Amaçl› Toplum Merkezlerinde ve SosyalHizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu’nunToplum Merkezlerinde, Sivil Toplum

Kurulufllar›n›n da yard›m›yla, toplumsalcinsiyet duyarl›l›¤› boyutu da olan kurslardüzenlenmektedir. Ayr›ca ÜniversitelerinKad›n Araflt›rmalar› Merkezlerince kad›nkurulufllar›, siyasi partiler, iflçi sendikalar› vemeslek kurulufllar›na yönelik e¤itimprogramlar› vb, etkinlikler düzenlenmektedir.Kad›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü,2003

Ülke Okul Envanteri (School mapping) gibiçocuk koruyucu politikalar›n; ulusal düzeyde,mahalle düzeyinde veya okul düzeyindeuygulanmas›na bafllan›lm›fl m›d›r?

MEB taraf›ndan ülke okul envanter çal›flmas›bafllat›lm›flt›r. Ancak bu çerçevede henüzherhangi bir kapsaml› çal›flmasonuçland›r›lamam›flt›r.



7UNICEF ve Ortakl›klar

UNICEF veya ortak kurulufllar taraf›ndanörgün e¤itim d›fl› uygulamalar›tan›mlayabilirmisiniz?

UNICEF Türkiye, ILO, UNDP ve UNFPA ilebirlikte befl ilde (Erzurum, Van–Muradiye,Yozgat, Ankara ve Bolu–Düzce) bir projebafllatm›flt›r. Bu kapsamda k›zlar için sekizÖ¤renme Merkezi ile, aç›k ilkö¤retime devameden k›zlar için ilkö¤retim okullar›nda ondestek ünitesi kurulmufltur. Söz konusumerkezler, k›zlar›n ö¤renimlerinidestekleyebilmek amac›yla, bilgisayar,tepegöz, video, ve televizyon gibi gerekliekipmanla donat›lm›flt›r. Bu güne kadarbinden fazla k›z bu tür yayg›n e¤itime kay›tyapt›rm›flt›r.

Alt› yafl ve alt›ndaki çocuklar›n ana–babalar›için, Aile ve Çocuk E¤itimi program›

sürdürülmektedir. Küçük çocuklar›n bak›m› vegeliflimini konu alan bu e¤itim programlar›nabu güne kadar 16,000 anne ve çocu¤ukat›lm›flt›r. Bu programlar, UNICEF, Sa¤l›kBakanl›¤›, Tar›m Bakanl›¤›, SHÇEK ve iflçisendikalar› taraf›ndan düzenlenmektedir.Education For All, National Plan of Action,2002

Yayg›n e¤itimden alt› ve on dört yaflgrubunda kaç çocuk yararlanmaktad›r?

208,4721 — Pratik K›z Sanat Okullar›,Olgunlaflma Enstitüleri, 3308 Say›l› Yasayagöre aç›lan meslek kurslar›, halk e¤itimkurslar›, Kur’an kursu, özel kurslar, özeldershaneleri vb, kapsamaktad›r.

8 Bir kifli birden fazla kursa gidiyor ise o kifli her gitti¤i kurs say›s›nda bir kez daha say›ya dahiledilmifltir. 1998–1999 Ö¤retim Y›l› Verileri, D‹E, 2003


Ö⁄RENME ORTAMI

8Altyap› ve Okul–Ev Uzakl›¤›

Toplam Okul Say›s›1 Okul Öncesi ‹lkö¤retim Ortaö¤retim

52,616 11,314 35,168 6,134


Bu büyük say› okul ça¤›ndaki çocuk say›s› ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda, özellikle de ilkö¤retim okulla-r›nda s›n›f bafl›na ö¤renci say›s›n›n 2000 y›l›na kadar en fazla 30 olaca¤›n›n aç›klanm›fl oldu¤ubir durumda, yetersiz kalmaktad›r. Bu hedef, henüz gerçeklefltirilememifltir. Bu nedenle,kentsel alandaki ö¤rencilerimizin 2/3’ü hala ikili ö¤retim yapan okullarda okumaktad›r.

Ülkenizde kaç okul vard›r?

Çocuklar›n okula giderken katetmekzorunda kald›klar› ortalama mesafe nekadard›r?

Çocuklar›n okula giderken katetmek zorundaolduklar› mesafe k›rsal ve kentsel alanlardafarkl›d›r. Kentsel alanlarda bu mesafelergenelde daha k›sad›r. K›rsal alanlarda birçocu¤un kendi bafl›na gidebilece¤i en uzakmesafe, bu alanlarda çocuklar›n geneldeokula yürüyerek gittikleri de göz önüneal›narak, 2.5 kilometre olarak belirlenmifltir.Dolay›s›yla, ilgili yönetmelikler uyar›nca,okullara 2.5 kilometreden daha uzakmesafelerde oturan çocuklar, okula devlettaraf›ndan otobüslerle tafl›nmaktad›r.

Halihaz›rda, bu uygulama kapsam›nda 5,484okula tafl›nan 661,754 çocuk bulunmaktad›r.MEB APK, 2003.

Okul binalar›n›n fiziki durumunu genel nas›lde¤erlendirirsiniz?

Orta — Ülke okul envanteri çal›flmas›olmaks›z›n okullar›n durumu hakk›ndaherhangi bir genellemeye gidebilmek güçtür.Ancak ülke çap›nda okullar›n az veya çokbak›m ve onar›ma ihtiyac› oldu¤usöylenebilir. Okullarda sa¤l›k ve hijyenkonular›n›n daha fazla ilgi gösterilmesigereken alanlar oldu¤u söylenebilir.

S›n›f içi Durumu

Ortalama s›n›f büyüklü¤ü veö¤retmen/ö¤renci oran› nedir?

‹lkö¤retimde ortalama s›n›f büyüklü¤ü 38.6ö¤renci/s›n›ft›r (MEB ‹lkö¤retim GenelMüdürlü¤ü, 2003). Ö¤retmen/ö¤renci oran›ise, ilkö¤retim okullar› için 1:32, Liseler içinse1:18’dir. MEB APK, p201, 2001.

Hangi ö¤retme/ö¤renme yöntemlerikullan›lmaktad›r?

Genelde daha önceleri ö¤retmen merkezliö¤retim yöntemleri kullan›lmaktayd›. Ancakson y›llarda çok say›da ö¤retmen e¤itimdengeçirilerek, ö¤rencileri güçlendirecekyöntemler de dahil olmak üzere, genifl biryelpazeye yay›lan yeni yöntemlerkullanmalar› desteklenmektedir.


Ö⁄RENME ORTAMI

8Okul Hijyeni

Tüm okullarda k›z ve erkek çocuklar içinayr› tuvaletler var m›?

Evet — Tüm okullarda, devlet okullar›ndauygulanmakta olan projeler ve tüm okullariçin geçerli olan yönetmelikler gere¤i k›z veerkek çocuklar için ayr› tuvaletlerbulunmaktad›r. MEB ‹lkö¤retim GenelMüdürlü¤ü, 2003

Ülkede ‘Okul Sa¤l›¤›n› Gelifltirme Çal›flmas›’yapan okullar var m›d›r?

Evet — ‘Avrupa Sa¤l›k Gelifltirici Okullar A¤›Projesi’ kapsam›nda, Sa¤l›k Bakanl›¤› ve

MEB, okullarda sa¤l›k koflullar›n›niyilefltirilmesi için, fiziki ve psikososyalkoflullar›n iyilefltirilmesini de içeren birçal›flma bafllatm›fllard›r. fiu ana kadar sözkonusu proje k›rk gündüzlü okulda ve onyat›l› okulda uygulanm›flt›r. Sa¤l›k Bakanl›¤›,2003

FRESH (Etkin Okul Sa¤l›¤› ÜzerineOdaklanm›fl Kaynaklar) ortakl›¤› ülkedeetkin midir? Hay›r.

Okullarda Güvenlik ve Emniyet

Okullarda fiziki cezalar›n kullan›lmakta olupolmad›¤› hakk›nda ayr›nt›l› bilgi veriniz.Ayr›ca bu uygulamay› yasaklayan bir kanunolup olmad›¤›n› da belirtiniz.

Bu tür uygulamalar, Ceza Kanununun 447.Maddesi ve bunu takibeden maddeleri ile,657 say›l› Devlet Memurlar› Kanunuçerçevesinde düzenlenmifltir. Okullardadayak at›lmas› yasakt›r. Ancak bu türcezaland›rma yöntemlerine baflvurulmas›n›nçok da nadir olaylardan olmad›¤›söylenebilir. Özellikle erkek çocuklar›ndisiplin alt›na al›nmas› amac›yla fizikicezalara maruz b›rak›ld›¤› görülmektedir. Butür eylemlerin flikayet konusu olmas› halinde,ilgili flah›slar hakk›nda soruflturma aç›lmaktave söz konusu kifli cezaland›r›lmaktad›r.

Okullarda, toplumsal cinsiyete dayal›, di¤erbir deyiflle k›z veya erkek çocukolmalar›ndan kaynaklanan, fliddet, tacizveya ayr›mc›l›k hakk›nda ayr›nt›l› bilgi vekaynak veriniz ?

Halihaz›rda yeterli veri veya belgelenmiflkan›t bulunmamaktad›r.

Ülkeniz okullar›nda fliddet sorunlu bir konuolarak görülmekte midir? Lütfen okullardakifliddet ve özellikle de toplumsal cinsiyetedayal› fliddet (cinsel fliddet dahil) ilemücadele etmek için oluflturulmuflgiriflimleri tan›mlay›n›z?

Hay›r — ancak baz› ‘büyük flehir okullar›’nda,ö¤rencilerin di¤er ö¤renciler taraf›ndankorkutularak zorlanmalar› sorunolabilmektedir. Okulda al›nan tedbirlerlegiderilemeyen ciddi durumlarda ise, polis,okul idaresi, okul aile birli¤i iflbirli¤i yap›larakkonuya bir çözüm getirilebilmektedir.Toplumsal cinsiyete ba¤l›, di¤er bir deyiflleözellikle k›z veya erkek oldu¤u için, cinselfliddet de dahil olmak üzere herhangi bir kötümuameleye tabi tutulma okullar›m›zda s›kçarastlanan bir durum olmay›p, daha çok sözlüsataflma fleklinde görülebilmektedir. Böylesidurumlarda ise okul idareleri gerekliönlemleri almaktad›r.


Ö⁄RENME HEDEFLER‹

9Okur yazarl›k konusunda ulusal düzeydetan›mlanm›fl hedefler var m›d›r?

Evet — Türk e¤itim sisteminin temel amac›;Atatürk ilkelerine ve demokratik de¤erlereba¤l›, bilgi ça¤›na haz›r, yüksek düzeydebeceri sahibi, üretken ve yarat›c› insanlaryetifltirmektir. Ö¤renciler üst düzey düflünme,alg›lama ve sorun çözme becerileri iledonat›larak farkl› kültürleri özümseyebilecek,hem ça¤dafl uygarl›¤a katk›da bulunabilecek,hem de kendi kültürünü gelifltirebilecekniteli¤e kavuflturulacaklard›r. Ayr›ca, kifliselsorumluluk sahibi ve aç›k fikirli olmalar›sa¤lanacakt›r. MEB

Say›sal okur yazarl›k konusunda ulusaldüzeyde belirlenmifl hedefler var m›d›r?

Evet — ‘‹fllevsel okur yazarl›¤›n’ bir parças›olarak, her bir kiflinin temel say›sal becerileresahip olmas› ve bunlar› rahatl›klakullanabilmeleri beklenmektedir.

Beceri temelli e¤itim kapsam›nda, yaflambecerileri konusunda ulusal düzeydebelirlenmifl hedefler var m›d›r?

Evet — MEB, temel e¤itimdeki tümö¤rencilerin tak›m halinde ifl birli¤i içindeetkin biçimde çal›flabilen, karar alabilen,kendilerinin ve sorumluluklar›n›n bilincindeolan, do¤aya sayg›l› ve yaflam boyu ö¤renmeprensibini benimsemifl bireyler olmalar›n›öngörmektedir. MEB, APK 1997.

E¤itim–ö¤retimde gerçekleflen geliflmeleride¤erlendirmek üzere ulusal ölçektetan›mlanarak kabul edilmifl olan standartuygulamalar›n ayr›nt›lar›n› belirtiniz.

‹lk ve orta okul düzeyinde, 4. s›n›ftan itibarenyerel ve ulusal düzeyde akademik baflar›testleri uygulanmaktad›r. Ayr›ca MEB, 1988

y›l›nda ‘E¤itim Baflar›s›n›n De¤erlendirilmesiUluslararas› Birli¤i’ (IEA) üyesi olmufl ve bukapsamda da (8. s›n›flar için) ÜçüncüUluslararas› Matematik ve Fen Bilgisi Tekrar›’(TIMMS–R); (4. s›n›flar için) ‘Uluslararas›Okuma Okur–Yazarl›¤›nda GeliflmelerÇal›flmas›’ gerçeklefltirilmifltir. OECD üyesi birülke olarak Türkiye 9. S›n›flar için gelifltirilmiflolan ‘Uluslararas› Ö¤renci De¤erlendirmeÇal›flmas›’ (P‹SA)’ya da kat›lmaktad›r.MEB E¤itim Araflt›rma ve Gelifltirme Dairesi(EARGED), 2003.

Ö¤renme hedefleri ne kadar s›kl›klaölçülmektedir? Bu ölçme hangi düzeydegerçeklefltirilmekte ve sonuçlar› nas›l analizedilmektedir?

Ö¤renme ç›kt›lar›n›n de¤erlendirilmesi, dersbaz›nda gerçeklefltirilmektedir. Bu çerçevedeö¤retmen taraf›ndan sunulmufl veya ö¤rencitaraf›ndan üretilmifl olan bilgilerin ö¤rencitaraf›ndan özümlenmifl ve kullan›labilirdurumda olup olmad›¤›, periyodik yaz›l› vesözlü s›navlarla ve gerek grup gereksebireysel olarak haz›rlanan projeler veyaödevlerle de¤erlendirilmektedir.

Çocuklarda olumlu ö¤renme ç›kt›lar›nailiflkin bir beklenti var m›d›r?

Hay›r — Çocuklar›n beklentilerine iliflkinveriler sistematik biçimde derlenmemektedir.Ancak, çocuklar›n ço¤unlu¤unun olumlubeklentileri oldu¤unu söylemek güçtür.

Ulusal Düzeyde Belirlenmifl Ö¤renme Hedefleri


VER‹LER‹N ANAL‹Z‹

10Türkiye’de temel e¤itimin Osmanl›döneminden beri yasa ve yönetmeliklerledestekleniyor olmas›na karfl›l›k, nüfusune¤itilmifllik durumu ve özellikle de kad›nlar›ne¤itimi, ülke kalk›nmas›n›n önündeki en büyükengellerden birini oluflturmaktad›r.Cumhuriyetin kuruluflundan sonra temele¤itim zorunlu k›l›nm›flt›r. Bu durum mevcutAnayasam›z›n 42. Maddesinde de yeralmaktad›r. Ancak, istatistikler, okur- yazarolamaman›n ve düflük okullaflma oranlar›n›nsorun olmaya devam etti¤ini göstermektedir.Okuma oranlar›nda cinsiyet farklar› (2000 y›l›nüfus say›m› sonuçlar›na göre, kad›nlarda%80.6 oran›na karfl›l›k, erkeklerde %93.9) vemevcut okullaflma oranlar› (temel e¤itimdek›zlarda %91.8 oran›na karfl›l›k erkeklerde%100) e¤itime eriflimdeki eflitsizliklerigöstermektedir.

Cinsiyete ba¤l› eflitsizlikler, k›rsal alanlardakentsel alanlara göre daha belirgin biçimdeortaya ç›kmaktad›r. Okuma yazma oranlar›nabak›ld›¤›nda; okur yazar olmayan kad›nlar›noran›n›n kentsel alanlarda %16.6 olmas›nakarfl›l›k, bu oran›n k›rsal alanlarda %30.8oran›na ç›kt›¤› görülmektedir. Erkekler için

2000’li Y›llarda Türkiye’de E¤itim

1990’larda e¤itim sorunlar›n›n üstesindengelebilmek amac›yla büyük ad›mlar at›lm›flt›r.Türkiye Büyük Millet Meclisi, 1997A¤ustos’unda, 4306 say›l› yeni ‘Temel E¤itimKanunu’nu onaylam›flt›r. Bu kanunla temele¤itimin süresi befl y›ldan sekiz y›laç›kar›lmakta ve temel e¤itimin daha kaliteli vetutarl› hale getirilmesi öngörülmektedir. Buproje, kamu kaynaklar› ve ba¤›fllar›n yan›s›raDünya Bankas›’n›n söz konusu projeyedestek olarak sa¤lad›¤› kredi ileyürütülmektedir. Temel E¤itim Program›’n›nana hedefleri flöylece özetlenebilir:

1. Kesintisiz sekiz y›ll›k e¤itimi gelifltirmek;

2. Temel E¤itimin kalitesini yükseltmek;

3. Sistemin etkinli¤ini artt›rmak. (Educationfor All, 2000 Assessment, Country ReportTurkey.)

Program›n yürürlü¤e konmas›ndan bu yana,net okullaflma oran› k›zlar için %75.6’den,%91.8’e ç›km›flt›r. K›rsal alanlardaki k›zlar›ne¤itimi en önemli art›fl› gerçeklefltirmifltir.K›rsal alanlarda, kesintisiz olarak geçilentemel e¤itimin ikinci basama¤›n›n ilk y›l› olan6. s›n›fa geçifl oran›, program›n uyguland›¤›ilk y›lda k›zlar için %162 oran›nda bir art›flgöstermifl, ondan sonra da artmaya devametmifltir (UNICEF 2002).

Milli E¤itim Bakanl›¤›, yeni temel e¤itimderslikleri infla ederek, on biri k›zlar içinolmak üzere on üçü Yat›l› Bölge Okulu vepansiyonlu okullar yapt›rarak, üç milyonunüzerinde ö¤rencinin yararlanabilece¤i bir ekkapasite yaratm›flt›r. Ayr›ca otuz alt› ildeihtiyaç sahibi temel e¤itim ö¤rencilerineücretsiz ders kitaplar› sa¤lanmaktad›r.Tafl›mal› e¤itim kapsam›ndaki ve yat›l›okullardaki temel e¤itim ö¤rencilerine ayn›

Temel E¤itim Program›

ayn› oranlar kentsel alanlarda %3.9, k›rsalalanlarda ise %9 düzeyindedir. Hala devametmekte olan k›rdan kente ve do¤udan bat›yagöç nedeniyle okur yazar olmama ve düflüke¤itim düzeyi sorunu kentlere tafl›nm›flt›r. Göçalan kentlerde ve metropoliten alanlar›nda,özellikle de gecekondu alanlar›nda kad›nlar›nokur yazar olmamas› ve e¤itime eriflimolanaklar›na sahip olamamalar› ciddi sorunlaroluflturmaktad›r (D‹E 2003.)

Kad›n okumaz-yazmazl›¤›n›n bölgesel da¤›l›m›da dikkatle üzerinde durulmas› gereken di¤erbir önemli noktad›r. Okumaz–yazmazl›k,Güneydo¤u’dan Kuzeybat›’ya do¤ru gidildikçeazalmaktad›r. En çarp›c› okumaz-yazmazl›koran› %39 ile Güneydo¤u’da görülmekte, bunu%35 ve %21 ile Do¤u ve Karadeniz Bölgeleriizlemektedir (MEB, 2003).

Bu göstergeler, kad›nlara eflit e¤itim imkan›sa¤lanmas›n› öngören ‹nsan Haklar›Beyannamesi, Kad›nlara Karfl› Her TürlüAy›r›mc›l›¤›n Önlenmesi Sözleflmesi (CEDAW),Çocuk Haklar› Sözleflmesi, Herkes için E¤itim(EFA) gibi uluslararas› taahhütlerimizin yerinegetirilemedi¤ini göstermektedir.



10zamanda Marmara depreminden etkilenenyörelerdeki ö¤rencilere ücretsiz ö¤le yeme¤ide verilmektedir. Bunlara ilaveten,okullar›nda 6–8. s›n›flar› bulunmayan köyler-den, bu tür okullar›n bulundu¤u merkezlereher gün 635,000 ö¤renci tafl›nmaktad›r.

Çocuklar›n aileler taraf›ndan okulagönderilmesini teflvik amac›yla 2002 y›l›ndanitibaren, alt› ilde, en düflük %6’l›k gelirdilimindeki ö¤renci ailelerine ‘SosyalYard›mlaflma ve Dayan›flmay› TeflvikVakf›’ndan maddi yard›m yap›lmas›uygulamas›na da bafllanm›flt›r.

Öte yandan, MEB okullarda bilgiteknolojilerinin kullan›m›n› desteklemekamac›yla tüm temel ö¤retim okullar›n›bilgisayarlarla donatma çabalar›na h›zvermifltir. S›n›rl› say›da da olsa toplam kaliteyönetimi uygulamalar› bafllat›lm›fl, ö¤retmenve yöneticilerin önemli bir oran› özellikle deö¤retim metotlar› ve bilgi teknolojilerikonular›nda hizmet içi e¤itimdengeçirilmifllerdir. Bu çal›flmalar›n sonuçlar›,2001–2002 ders y›l› okullaflma oranlar›naTablo 1 görüldü¤ü gibi yans›m›flt›r.

Net Okullaflma 2002–20031 Toplam K›z Erkek Fark

Okul Öncesi %7.6 %7.3 %7.8 %0.5

‹lkö¤retim %96.3 %91.8 %100 %8.2

Ortaö¤retim %66 %57.2 %74.3 %17.1

Yüksek Ö¤renim %34.9 %29.7 %39.9 %10.2


Okul öncesi e¤itim flimdilik k›s›tl› say›da ö¤renciye eriflebilmektedir. Temel E¤itim Program›çerçevesinde, çocuklar›n e¤itim için tafl›nd›klar› merkez okul uygulamas›ndan sonra kullan›md›fl›na ç›km›fl 1,900 köy okulu, flimdi okul öncesi e¤itim amac›yla kullan›lmaktad›r. Ayr›ca SivilToplum Kurulufllar›n›n da katk›s›yla bir çok ana–baba e¤itim program› bafllat›lm›flt›r.

Tablo 1



10Net Okullaflma2 Toplam K›z Erkek Fark

1997–1998 %81 %75.6 %86.3 %10.7

1998–1999 %83.6 %75.8 %91 %15.2

1999–2000 %90.7 %85.7 %95.5 %9.8

2000–20013 %90.8 %87.8 %93.6 %5.8

2001–20024 %89.8 %87 %92.4 %5.4

2 D‹E 2003. Not: Milli E¤itim Bakanl›¤› 2002–2003 ders y›l› için bu say›lar›, toplamda %96.3,erkeklerde (s›n›f tekrar› nedeniyle) %100 ve k›zlarda %91.8 olarak vermektedir. E¤er s›n›f tekrar›say›lmassa bu fark %4.5’tir.

3 Temporary data. D‹E 2001.

4 ibidem

Tablo 2

Say›lar, çal›flmalar›n okur yazarl›k ve okullaflma oranlar›nda belirgin bir geliflme sa¤lad›¤›n›göstermektedir. Örne¤in, okumaz yazmazl›k oran›, 1990’da %17’den 2000 y›l›nda %13.5’yedüflürülmüfltür. D‹E say›lar›, ilkö¤retim okullar›na kay›t olma aç›s›ndan gerek k›z gerekse erkekçocuklar aç›s›ndan önemli geliflmeler oldu¤unu göstermektedir. Tablo 2 1997–1998 ve1999–2000 y›llar› için D‹E’nin verdi¤i oranlar afla¤›dad›r.



10bütünlefltirilerek güçlendirilmesi, farkl› e¤itimtürlerinin de gelifltirilmesi, okul ö¤retimprogramlar›n›n ve özellikle de okulkitaplar›n›n gözden geçirilmesi ve ö¤retimyöntem ve tekniklerinin yenidenoluflturulmas›” bu amac›ngerçeklefltirilebilmesi için gereklili¤igörülmektedirler.

Buna karfl›l›k henüz ö¤retim program›ndaveya ö¤retme/ö¤renme materyallerindeve/veya ders kitaplar›nda cinsiyet rollerindenar›nd›rma çal›flmalar› gerçekleflememifltir.Ders kitaplar›nda hala erkeklere aktif,kad›nlara ise pasif roller verilmektedir.Dolay›s›yla materyallerde erkeklere kamusalalanda aktif rol ve görevler verilmesisürdürülürken, kad›nlara uygun görülen ifllerkoca/çocuk bak›m›, ev ifli vb, ile k›s›tl›tutulmaktad›r.1

Sonuçta Türkiye’deki okullar›n gelenekselcinsiyet rollerinin yeniden üretilmesine büyükoranda katk›da bulundu¤u söylenebilir.Kal›plaflm›fl cinsiyet rollerinin ö¤retilmesiyetiflkinler için okuma yazma kurslar›nda dakendini göstermektedir2. Ö¤rencide mevcutolan geleneksel kal›plar, bu materyallerlegenelde sürdürülmekte veyagüçlendirilmektedir.

Acil gereksinim olmas›na karfl›n, “e¤itimmateryallerinin toplumsal cinsiyetduyarl›l›¤›n› vurgulayan bir bak›fl aç›s›yla veyaklafl›mla gözden geçirilmesi ... bu gözdengeçirmeyi gerçeklefltirecek kiflilerin e¤itimi”ve “cinsiyetçi ögelerin ay›klamas› sonras›ndayeni materyallerin üretimi” konular›ndapolitikalar ve mekanizmalar›n oluflturulmas›henüz gerçeklefltirilememifltir.

Son y›llarda gerçeklefltirilen tüm bugelifltirme çal›flmalar›na karfl›n, e¤itimdecinsiyet fark› konusu, sekiz y›ll›k temelö¤retim program›nda ve ö¤retimmateryallerinde hala bir dar bo¤azoluflturmaya devam etmektedir.

Türkiye, e¤itimde toplumsal cinsiyetduyarl›l›¤›n›n sa¤lanmas›n› öngören ikiuluslararas› belgeye imza atm›flbulunmaktad›r:

Pekin +5 Sonuç kararlar›n›n ‘K›zlar ve E¤itim’Bölümünde, “Kal›plaflm›fl cinsiyet rollerinin›srarla kullan›lmas›n›n k›zlar›n okula erifliminive okula devam›n› engelledi¤i”vurgulanmaktad›r. Pekin Eylem Plan›,e¤itimin her düzeyi için toplumsal cinsiyeteduyarl› ö¤retim programlar›n›noluflturulmas›n› ve uygulanmas›n›öngörmektedir. Ayr›ca bu doküman, imzas›olan ülkelere “erkek çocuklar ve yetiflkinerkeklerin de¤iflen toplumsal cinsiyet rollerive sorumluluklar› çerçevesinde, e¤itimmateryallerini ›srarla muhafaza edilenkal›plaflm›fl cinsiyet rollerinden ar›nd›rmakiçin politikalar gelifltirmekle sorumlututmufltur”.

Di¤er belge, yani Kad›na Karfl› Her TürlüAy›r›mc›l›¤›n Kald›r›lmas› Sözleflmesi’nin 5.Maddesi de imzalayan ülkeleri, “kad›n veyaerke¤i di¤erine göre afla¤›layan; kad›n veyaerke¤in di¤erine göre daha üstün oldu¤unusavunan veya kal›plaflm›fl cinsiyet rollerinitemel alan rolleri öngören tüm adet,uygulama, geleneksel davran›fl, veönyarg›lar›n ortadan kald›r›lmas›n›“sa¤lamakla yükümlü k›l›nmaktad›r. Sözkonusu belgenin e¤itimle ilgili olan 10.maddesinin (c) bendinde ise, “e¤itimin

1 Helvacioglu, F, Ders Kitaplar›nda Cinsiyetçilik 1928–1995, Kaynak Yay›nlar, ‹stanbul 1996 veAltan, S, Ders Kitaplar›nda Cinsiyetçilik, Kad›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü,Ankara 2000.

2 Yetiflkinler için Okuma–yazma Ö¤renimi ve 1. Kademe E¤itim Program›, MEB 2000.

Toplumsal Cinsiyet Aç›s›ndan Ö¤retim Materyallerinin Durumu



10ve e¤itimleri, genelde onlar›n neyin gelenekseloldu¤unu sorgulamalar›n› engellemektedir.Araflt›rmalar, ö¤retmenlerin okullar›n›n erkekegemen bir yap›da olup olmad›¤› konusunusorgulamadan görmezden geldiklerini; bunedenle cinsiyetçi yaklafl›mlara, derskitaplar›n›n tutucu ve hatta cinsiyet hatal›içeriklerine dikkat etmediklerini ortayakoymaktad›r. Ö¤retmenlerin cinsiyetayr›mc›l›¤›n› fark etmemeleri, sorgulamamalar›ve özen gösterememeleri onlar›n dageleneksel cinsiyet rollerini içsellefltirmiflolmalar›n›n bir göstergesi olaraktan›mlanabilir.1, 2, 3

K›zlar›n e¤itimi ile ilgili süreçlerin önemli birögesi de okulda çal›flanlar aras›nda gözlenencinsiyet farklar›d›r. ‹lkö¤retimdeki okulmüdürlerinin sadece %3’ü kad›nd›r . Kad›nö¤retmenlerin oran› ise ilkö¤retimde %44,lisede ise %39’dur. Üniversitelerde cinsiyetfark› daha da artmaktad›r. Erkeklerin e¤itiminüst düzeylerinde ve matematik, fizik gibi daha"önemli" konularda yo¤unlaflmalar›, kad›nö¤retmenlerin ise, daha alt s›n›flarda veokuma–yazma gibi dersleri ö¤retiyor olmalar›,bilimin üst düzeyinin ‘erkek alan›’ oldu¤uhakk›nda verilen mesaj› güçlendirmektedir.

Türkiye’de k›z çocuklar ve erkek çocuklarCumhuriyetin ilk y›llar›ndan beri e¤itimin herdüzeyindeki okullara eriflim aç›s›ndan yasalarönünde eflit konuma sahiptirler. TemelÖ¤retim (ilkö¤retim e¤itimi) zorunlu bir hakt›r.‹lkö¤retimi takibeden e¤itim düzeylerinedevam ise, ö¤renci ve ailesinin iste¤ineb›rak›lm›flt›r. Ancak uygulamada, k›zlar veerkeklere karfl› bu eflitlikçi davran›fl, etkili olanolumsuz güçleri e¤itimin her aflamas›ndadengeleyebilecek düzeyde bir ‘olumluayr›mc›l›k’ uygulanmad›¤› durumlarda,erkekler lehine bir durum yaratmaktad›r.Tercih durumlar›nda, özellikle de farkl›cinsiyete sahip çocuklar aras›nda seçimyapma zorunlulu¤unun oldu¤u hallerde k›zçocuk yerine erkek çocu¤un okulakaydedilmesi uygulamalar› dikkat çekicibiçimde görülmektedir. K›z çocuklar›n›n okulakaydettirilmemesi, veya kay›ttan birkaç y›lsonra okula devam ettirilmemesi fleklindekigeleneksel davran›fl biçimlerinin günümüzdede düflük gelir gruplar›nda ve/veya k›rsalalanlarda devam etti¤i görülmektedir.

Cinsiyet ayr›m›, e¤itim süreçlerinde de s›kl›klaizlenmektedir. Ö¤retmenlerin içinde yetiflmiflolduklar› sosyal ortam, sosyalleflme biçimleri,

K›zlar›n E¤itimini Etkileyen E¤itim Süreçleri

1 Gök, F, Türkiye’de E¤itim ve Kad›nlar, 1993 — bak›n›z: Tekeli, fi, Derleyen, 1980’lerTürkiye’sinde Kad›n Bak›fl Aç›s›ndan Kad›nlar, ‹letiflim Yay›nlar›, ‹stanbul 1995;

2 Gök, F, ve Okçabol, R, Ö¤retmen Profili Araflt›rma Raporu, E¤itim Sen, ‹stanbul 1999;

3 Türko¤lu, H, Kad›n Ö¤retmenler ve Sendikal Kat›l›m, E¤itim Sen Örne¤i, Yüksek Lisans Tezi,Ankara Üniversitesi, Ankara 1999.



10k›zlar geleneksel cinsiyet rollerine uygunbeklentiler do¤rultusunda temizlik, hizmet,okul içi ve d›fl›nda dayan›flma gibi konulardagönüllü olarak ortaya ç›kmaktad›rlar.1

Genelde okullar›n ciddi güvenlik ve emniyetsorunlar› yoktur. Milli E¤itim Bakanl›¤›n›nfiziksel standartlar›n› uygulayabilmek içinokullar›n büyük bölümünde önemliiyilefltirme çal›flmalar› gerçeklefltirilmifltir,ancak hala bu çal›flmalar›n devam etmesigerekmektedir. E¤itim ortam› sadece okulbinalar›yla s›n›rl› de¤ildir. Kentsel alanlar›nçevresinde yer alan baz› okullar ile k›rsalalanlardaki baz› okullara eriflim özellikle k›fl›nçok zordur. Devlet taraf›ndan 2.5kilometreden daha uzak mesafede oturanlaraservis imkan› verilmesi, k›zlar›n okulaeriflimini büyük oranda rahatlatm›flt›r. Bunaek olarak, yat›l› bölge okulu uygulamas› dauzak mesafede oturman›n olumsuz etkileriniazaltan olumlu bir uygulamad›r. Ancakuygulamada iflletme sorunlar› ile ilgili pekçok güçlük yaflanmaktad›r.

K›z çocuklar›n ö¤renme ortam›n›n farkl› vekendine özgü bir boyutu vard›r. K›zlar›nö¤renim gördükleri psikolojik ortam hakk›ndaderlenmifl sistematik veri bulunmamaktad›r.Ancak yap›lm›fl bulunan çok say›da araflt›rmave gözlem, bu psikolojik ortam›n ne ifadeetti¤i hakk›nda baz› ipuçlar› vermektedir. Birpsikolojik ortam olarak okul, sadece ö¤renmesüreçleri ba¤lam›nda de¤il, t›rnaklar, saçlar,giysiler, arkadafl iliflkileri gibi konularda daotoritenin kontrolüne tabi olmas› nedeniyle,tan›m› gere¤i stresli bir ortamd›r. Buradak›zlar özellikle mercek alt›ndad›rlar ve s›kl›klada ö¤retmenleri taraf›ndan davran›fl biçimlerises tonu vb, konularda ek k›s›tlamalara tabitutulurlar. Bu nedenle k›zlar çareyi dikkatleriüzerlerine çekecek davran›fllardan, sorusormaktan, tart›flmalardan ve karar vermesüreçlerine kat›l›mdan kaç›nmakta bulurlar.Böylece alacaklar› riskler azal›r. Ancak budurumda etkin ö¤renme için gereken iliflkilerde en aza indirgenmifl olur. Bu stratejinin birsonucu olarak, özellikle de k›rsal alanlarda,k›zlar›n daha az disiplin sorunlar› olmakta,

1 Acar, F, Ayata, AG ve Varo¤lu, D, Cinsiyete Dayal› Ayr›mc›l›k: Türkiye’de E¤itim SektörüÖrne¤i, Kad›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü, Ankara 1999.

Ö¤renme Ortam›



10Ülke 1985–1987 1995–1997

Türkiye %1.2 %2.2

Bulgaristan %5.4 %3.2

Suriye %4.8 %4.2

‹ran %3.7 %4

Yunanistan %2.2 %3.1

‹spanya %3.7 %5

‹ngiltere %4.8 %5.3

Amerika Birleflik Devletleri %5 %5.4

Norveç %6.5 %7.7

Tablo 3 Kamu E¤itim Harcamalar›n›n GSMH’ya Oran›2

Finansman

GSMH içerisinde MEB’n›n pay›na bak›ld›¤›nda,1997de %1.7’ten 2002’de %2.6’e az bir art›fl ol-du¤u, fakat bu art›fl›n gereksinimleri karfl›la-

maktan uzak oldu¤u görülmektedir. Bu say›larkomflu ve baz› geliflmifl ülkelerle karfl›laflt›r›ld›-¤›nda ortaya ç›kan Tablo 3’te verilmektedir.

2 Human Development Report 2002, s178–179, UNDP, New York, 2002.

Sonuç

Bu inceleme, kad›n–erkek aras›nda bulunanay›r›mc›l›¤›n e¤itimin her aflamas›nda görüldü-¤ünü ve k›z çocuklar›n›n e¤itim hizmetlerindenyeterince yararlanamad›klar›n› göstermektedir.Sorunlar, Do¤u ve Güneydo¤u’nun k›rsal yöre-leri ile kentlerin gecekondu bölgelerinde özellik-le yo¤unlaflmaktad›r.

fiüphesiz Temel E¤itim Program›n›n uygulan-mas› ile okullarda, özellikle de fiziki durumlar›-n›n iyilefltirilmesi aç›s›ndan, büyük geliflme veilerlemeler gözlenmektedir. Ancak, yine de halabirçok çocuk, ve özellikle de k›z çocuk okula eri-flimde güçlüklerle karfl›laflmaktad›r. Bu durumsadece fiziki olarak okullar›n uzak mesafelerdeolmas›ndan de¤il, ayn› zamanda parasal ve

sosyal engellerden de kaynaklanmaktad›r. Okulöncesi e¤itimde ise özel olarak k›z ve erkek ayr›-m› gözlenmemekte, ancak önemli oranda biryetersizlik görülmektedir.

Yap›lan ilk incelemeler, okullar›n niceliksel iyi-lefltirmenin yan›s›ra, niteliksel iyilefltirmelere,yani, cinsiyete duyarl› ö¤retim program› veö¤retme/ö¤renme süreçlerine gereksinimioldu¤unu göstermifltir. Uygulamalar›n baflar›yaulaflabilmesi için, çocuklar›n çal›flt›r›lmas›(özellikle de k›z çocuklar›n ev ifllerinde), e¤itiminf›rsat maliyeti, okuma yazma bilmeyenanne–babalar ve ataerkil de¤er yarg›lar› gibibirçok sorunla bafla ç›kmak gerekecektir.


SOSYAL ÖNER‹LER

11Okula Kay›t Olma ve Devam Etme

Olas› Önlemler ÖncesindeÖncesinde Sorun Alanlar›

• Anne okur yazarl›¤›n›n düflük oran›;

• K›z çocuklar›n›n nüfusa kay›t ettirilmemesi;

• Do¤um kayd›n›n zaman›nda yap›lmamas›;

• Erken çocukluk e¤itiminin s›n›rl› çocu¤aulaflmas›;

• Okulun k›z çocuklar› için yeterince ilgiçekici olmamas›;

• K›z çocuklar›n okula kay›t ettirilmemesi;

• K›z çocuklar›n okula geç bafllamas›;

• Do¤um kay›tlar› için kampanya;

• Erken Çocukluk E¤itimi için destek;

• Okullar›n gelifltirilip iyilefltirilerek, çocukdostu ö¤renme ortamlar› haline getirilmesi;

• ‹lave e¤itim ile ulusal/kiflisel refaharas›ndaki olumlu iliflkiyi ortaya ç›karankampanyalar›n düzenlenmesi;

• K›z ö¤rencilere teflvik tedbirleri burslar,yemekler, beslenme paketleri vb sunulmas›;

• Temel sa¤l›k hizmetlerinin sa¤lanmas›;

Olas› Önlemler Sonras›nda Sonras›nda Sorun Alanlar›

• Okula devam etmeme;

• Düflük oranda ‹lkö¤retim mezuniyeti;

• K›zlar›n yüksek oranda okuldanayr›lmalar›;

• K›z çocuklar›n›n ergenlik sonras›ndaaileleri taraf›ndan okuldan al›nmas›;

• K›z çocuklar›n›n erken yaflta evlenmesi;

• Ailelerin resmi nikah kay›tlar›n›nyap›lmamas›;

• Orta ö¤retime ve istihdama yönelikbeklenti olmay›fl›.

• K›z ö¤rencilere yönelik ve okulda ki baflar›ve devam süresine endeksli, (devam y›l›artt›kça artacak) teflvik tedbirlerioluflturulmas›;

• Evlilik kay›tlar› için kampanya;

Okula kay›t olma ve devam etmeyi artt›rma önlemleri için mümkün olan iflbirli¤i yap›lacakkurulufllar: STK’lar; Milli E¤itim Bakanl›¤›; Sa¤l›k Bakanl›¤›; Yerel ‹dareler ve televizyonkanallar›.


SOSYAL ÖNER‹LER

11Tutum ve Davran›fllar

Olas› ÖnlemlerSorun Alanlar›

• Gelenekler ve dini inançlar;

• Kal›plaflm›fl cinsiyet rolleri;

• Ö¤retim program› ve çocuk yetifltirme ileyeniden üretilen içsellefltirilmifl cinsiyetrolleri;

• Çocuklar›n cinsiyetlerine göre farkl›biçimde yetifltirilmeleri;

• E¤itimin gereksiz veya toplumda kabulgören rollerle çeliflkili görülmesi;

• Erken evlilikler ve toplumda kad›n›n düflükstatüsü.

• Medya programlar› ve motivasyonsa¤lay›c› materyaller üretilmesi;

• ‘K›z çocuklar›n›n okula kay›t günü’uygulamas›;

• Anne–babalar ve yerel liderler içintoplumsal cinsiyet duyarl›l›¤› e¤itimi;

• Daha iyi anne–baba olma e¤itimi;

• K›z çocuklar›n›n e¤itimi ile anne–babalar›nve toplumun iliflkisinin güçlendirilmesi.

Tutum ve davran›fllar›n de¤ifltirilmesi önlemleri için mümkün olan iflbirli¤i yap›lacakkurulufllar: Medya; Milli E¤itim Bakanl›¤›; STK’lar ve Yerel ‹dareler.


EKONOM‹K ÖNER‹LER

11Okula Gitme Maliyeti (özellikle de ‘gecekondu’ bölgelerinde ve köylerde)

Olas› ÖnlemlerDo¤rudan Maliyeti

• Okul kitaplar› ve malzemeleri;

• Giysi ve ayakkab›;

• Ulafl›m, yiyecek;

• Çocuklar›n›n hepsini okula göndermemaliyetini karfl›layamayan ailelerin, k›zçocuklar› yerine erkek çocuklar›n› okulagöndermeyi tercih etmeleri.

Belirlenen teflvik programlar›:

• Küçük miktarda burslar;

• Ücretsiz yemekler veya beslenme paketleri;

• Ücretsiz okul malzemeleri;

• Ücretsiz veya destek verilerek edinilen okulformalar›, ayakkab› vb.

Olas› ÖnlemlerDolayl› Maliyeti

• Çocuk ‹flgücü;

• F›rsat Maliyetleri;

• Aileler çocuklar›n› ve özellikle de k›zçocuklar›n› evde veya d›flar›da çal›flt›rarakelde ettikleri (veya ayr›ca para ödemekzorunda kalmad›klar›) gelirdenvazgeçemedikleri için okulagöndermemeyi tercih etmektedir.

• Çocuk istihdam›na karfl› kampanya;

• Anne–baba bilinçlendirme programlar›;

• K›z ö¤renci ailelerine kardeflleri için bedavaveya destekli çocuk bak›m hizmeti;

• Ücretsiz yemek veya beslenme paketleri.

Do¤rudan ve dolayl› maliyetleri dengeleme önlemleri için mümkün olan iflbirli¤i yap›lacakkurulufllar: Milli E¤itim Bakanl›¤›; STK’lar; Yerel ‹dareler ve Sosyal Dayan›flma Yard›mlaflmaFonu ‹daresi.


E⁄‹T‹M ÖNER‹LER‹

11E¤itim

Olas› ÖnlemlerE¤itim Boyutu

Cinsiyet rollerine hassas yaklafl›m önlemleri için mümkün olan iflbirli¤i yap›lacakkurulufllar: Milli E¤itim Bakanl›¤› ve Kad›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü.

• Ö¤retim Program›;

• ‹çerik;

• K›zlar›n aleyhine, cinsiyetçi, yanl›, yetersizders materyali;

• Ö¤rencilere yafl ve geliflim düzeyleri ileorant›l› ifllevsel okuma–yazma, say›salokur yazarl›k ve yaflam becerilerikazand›r›lamamas›;

• Ayr›mc›l›¤›n ve kal›plaflm›fl cinsiyetrollerinin yerleflik hale gelmesi.

• E¤itimde kalitenin toplumsal cinsiyetaç›s›ndan irdelenmesi;

• Cinsiyete duyarl› ö¤retim program› reformuyap›larak:

i. Okur yazarl›kta beklenen genelokuma–yazma, say›sal ve yaflambecerileri ile, insan haklar›, cinsiyetleraras› eflitlik, sa¤l›k beslenme, bar›fl vefarkl›l›klara sayg› gibi ö¤renmealanlar›n›n tan›mlanmas›;

ii. E¤itim materyallerinin ayr›mc› cinsiyetögelerinden ar›nd›r›lmas› ve kal›plaflm›flcinsiyet rollerini daha da yerleflik halegetirmeyecek, cinsiyete duyarl› e¤itimmateryallerinin üretimi;

iii. Amaca yönelik olarak kitap yazarlar›n›ne¤itilip yönlendirilmesi;

• E¤itim malzemelerinin sa¤lanmas› ve adilbiçimde da¤›t›lmas› için kampanyalaryürütülmesi.



11Olas› ÖnlemlerSorun Alanlar›

• Yetersiz hizmet öncesi ve hizmet içiö¤retmen e¤itimi (insan haklar› vetoplumsal cinsiyet duyarl›l›¤› dahil);

• Net biçimde tan›mlanmam›fl ö¤renci(amaç–hedefler) ve de¤erlendirmearaçlar›;

• Güncelli¤ini yitirmekte olan ö¤retimyöntem ve teknikleri;

• Esnek olmayan okul takvimi–ders saatleri;

• Sistematik de¤erlendirme ve izlemeninyetersizli¤i;

• Sürekli mesleki geliflime ihtiyac› olane¤itimciler;

• Tüm potansiyellerini gelifltiremeyenö¤renciler;

• Az say›da kad›n ö¤retmen;

• Ö¤retimde ve ö¤retim süreçlerindetoplumsal cinsiyet duyarl›l›¤›n›n olmamas›veya cinsiyet ayr›mc›l›¤› olmas›, bunlar›nsonunda eflitsizli¤in ortaya ç›kmas›;

• Kaliteli ö¤retmen yetifltirme programlar›n›noluflturulmas›;

• Rol modeli olarak kad›n ö¤retmenlerinartt›r›lmas›na yönelik teflvik tedbirleri;

• Farkl›l›klar›n ve ayr›mc›l›¤›n giderilmesineyönelik toplumsal cinsiyete duyarl› atölyeçal›flmalar› düzenlenmesi;

• Esnek okul takvimi–ders saatleri;

• Ö¤retmen, yönetici ve tüm okuldaçal›flanlara toplumsal cinsiyet rollerininduyarl›l›¤› konular›n›n yan›s›ra insan haklar›e¤itimi sa¤lanmas›;

• Ö¤renmede kat›l›mc› yaklafl›mlar›ndesteklenmesi;

• Mesleki e¤itim ve çal›flma hayat›ndakullan›labilecek beceriler edinilmesineyönelik gereksinimlerle uyumlu ö¤retimprogramlar›n›n oluflturulmas›;

• STK’lar ve Üniversitelerle iflbirli¤i yap›larak,özellikle k›zlara yönelik, ‹letiflim ve Bilgiteknolojileri ekipman ve e¤itimininsa¤lanmas›.

E¤itim süreçlerini gelifltirme önlemleri için mümkün olan iflbirli¤i yap›lacak kurulufllar: MilliE¤itim Bakanl›¤›; STK’lar ve üniversiteler.

E¤itim Süreçleri



11Yasalar ve Politikalar

Olas› ÖnlemlerUygulama Yetersizli¤i

Yasalar›n ve politikalar›n uygulanmas› ve e¤itimi destekleme dahil olmak üzere önlemleriçin mümkün olan iflbirli¤i yap›lacak kurulufllar: Milli E¤itim Bakanl›¤›; Adalet Bakanl›¤›;Çal›flma Bakanl›¤› ve STK’lar.

Mevcut yasa, kural ve yönetmeliklerinyetersiz biçimde uygulan›yor olmas›:

• Fiziksel ceza ve dayak;

• Küçük yaflta çocuk çal›flt›r›lmas›;

• Aileye okul taraf›ndan (Özellikle degecekondu bölgelerinde ) dayat›lan ba¤›fltalepleri.

Bu konularda yasalar›n tam olarakuygulanamamas›, daha çok k›z çocu¤ununokula kay›t olmamas›, okula devametmemesi ve okuldan ayr›lma olas›l›¤›.

• Okul–aile iflbirli¤ini güçlendirmek;

• Çocuk haklar› kapsam›nda sorumluluklar›n›anlatabilmek amac›yla, ö¤retmenler,idareciler ve yerel yönetimlere e¤itimvermek;

• Aileleri çocuk haklar› konusundabilgilendirmek amac›yla çal›fltaylardüzenlenmesi ve iletiflim a¤lar›oluflturulmas›, ailelere dayat›lan ba¤›fllarlabafla ç›kabilmek için yasal destek gruplar›oluflturulmas›;

• Okullara bütçe kaynaklar›ndan tahsis edilenödene¤in gereksinimi karfl›layacak düzeyeç›kar›lmas›.



11Bütçe Ödene¤i

Olas› ÖnlemlerE¤itim Bütçesi

E¤itim sistemine ayr›lacak bütçe ödene¤ini artt›rma önlemleri için mümkün olan iflbirli¤iyap›lacak kurulufllar: Maliye Bakanl›¤›; Milli E¤itim Bakanl›¤›; Medya ve STK’lar.

Temel e¤itime bütçeden ayr›lm›fl olanödene¤in yetersiz olmas›:

• Yetersiz say›da ö¤retmen;

• Yetersiz say›da okul;

• Ulafl›m› zor okul;

• Okullarda yetersiz fiziki çevre ve konfordüzeyi;

• Cari harcamalar›n y›ll›k bütçekaynaklar›ndan karfl›lanamamas›nedeniyle zaman zaman afla¤›dakidurumlar ortaya ç›kmaktad›r:

i. yetersiz miktarda ›s›t›labilen derslikler;

ii kalabal›k s›n›flar

iii. bak›ms›z bina ve bahçeler;

iv. okula ba¤›fl verme yüzünden k›zlar›n›okula göndermekten çekinenanne–babalar.

• Ulusal bütçeden e¤itime daha fazla payayr›lmas› gerekti¤i konusunda kamuoyuyaratmaya yönelik kampanyalar;

• Ek finansman veya okul gereksinimininkarfl›lanmas›na yönelik iflbirli¤i /dayan›flmayap›lmas›;

• Gönüllü ba¤›fllar toplayabilmek için gerekliyasal düzenlemelerin yap›lmas›, örne¤invergi muafiyeti sa¤lanmas›.

• K›z Çocuklar›n›n her düzeyde okullaflmas›n›izleyecek ve kolaylaflt›racak bir örgütseldüzenleme.


D‹⁄ER ÖNER‹LER

11Kriz

Olas› ÖnlemlerSosyal Engeller

Krizler ve do¤al afetler s›ras›nda k›z çocuklar›n›n e¤itimini destekleme önlemleri içinmümkün olan iflbirli¤i yap›lacak kurulufllar: STK’lar ve Milli E¤itim Bakanl›¤›.

• Do¤al afetler, sel, deprem, vb.

• ‹nsan yap›s› afetler, terörizm, komfluülkelerde savafl, sonuçlar›:

i. ekonomik kriz;

ii. göç;

• K›zlar›n iflgücüne daha fazla gereksinimolmas›;

• K›zlarda okula kaydolmama veya okulub›rakma durumlar›n›n artmas›.

• Bafla ç›kma kapasitesinin artt›r›labilmesiiçin, psikososyal yard›m sa¤lanmas›;

• K›z ö¤rencilerin gereksinimlerininkarfl›lanabilmesi için, iflbirli¤i ve dayan›flmayap›lmas›;

• Esnek okul saatleri;

• Okul saatleri d›fl›nda yard›m sa¤lanmas›.

E¤itim Hakk›nda Cinsiyet Baz›nda ‹statistiksel Veriler

Olas› ÖnlemlerSorun Alan›

E¤itimde toplumsal cinsiyet ile ilgili verilerin iyilefltirilmesi ve yap›land›r›lmas› önlemleriiçin mümkün olan iflbirli¤i yap›lacak kurulufllar: Milli E¤itim Bakanl›¤› ve Devlet ‹statistikEnstitüsü.

E¤itimde toplumsal cinsiyet temelli bilgilerinyetersiz veya yanl›fl toplulaflt›r›lm›fl olmas›.

• Gerekli olan cinsiyete göre ayr›flt›r›lm›flbilgileri belirleyebilmek için kamuoyuaraflt›rmalar›n yap›lmas›;

• Cinsiyete göre ayr›flt›r›lm›fl istatistikibilgilerin do¤rulu¤unun belirlenebilmesi vede¤erlendirilebilmesi için gereklimekanizmalar›n oluflturulmas› — çaprazkontrol, rastlant›sal örneklem vb;

• Cinsiyete göre ayr›flt›r›lm›fl bilgilerinelektronik olarak depolanmas› ve geriça¤r›lmas›.


KAYNAKÇA

122000 Genel Nüfus Say›m›, Nüfusun Sosyal veEkonomik Nitelikleri, Türkiye, Yay›n numaras›2759, Devlet ‹statistik Enstitüsü, Ankara 2003;

2002 Y›l› Bafl›nda Milli E¤itim, MEBAraflt›rma, Planlama ve KoordinasyonKurulu, Ankara 2001;

2003 CEDAW Ülke Raporu, Ek: K›rsalAlanlardaki K›zlar, Ev ‹flleri, Devlet ‹statistikEnstitüsü, Ankara 2003;

Acar, F, Ayata, AG ve Varo¤lu, D, CinsiyeteDayal› Ayr›mc›l›k: Türkiye’de E¤itim SektörüÖrne¤i, Kad›n Statüsü ve Sorunlar› GenelMüdürlü¤ü, Ankara 1999;

Altan, S, Ders Kitaplar›nda Cinsiyetçilik,Kad›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü,Ankara 2000;

Civil Code, Turkey, (01/01/2003);

Çocuk ‹stismar›n› ve ‹hmalini ÖnlemeDerne¤i ile görüflme , Ankara 2003;

Demokratik E¤itim Kurultay› Ön Raporlar›,E¤itim Sen, ‹stanbul 1998;

Devlet ‹statistik Enstitüsü, Ankara;

Dilber, B, Siz K›zs›n›z, Ö¤retmen Dünyas›, 17.y›l, numara 199;

Education For All 2000 Assessment: CountryReport, Turkey, World Education Forum,UNESCO 1999;

Education For All, National Plan of Action,Türkiye, World Education Forum, UNESCO2002;

Gök, F, ve Okçabol, R, Ö¤retmen ProfiliAraflt›rma Raporu, E¤itim Sen, ‹stanbul 1999;

Helvac›o¤lu, F, Ders Kitaplar›nda Cinsiyetçilik1928–1995, Kaynak Yay›nlar›, Istanbul 1996;

Human Development Report 2002, UNDP,New York, 2003;

Kad›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü,Ankara;

Kad›nlarla Karfl› Her Türlü Ayr›mc›l›¤›nÖnlenmesi Uluslararas› Sözleflmesi (CEDAW);

ILO Conventions 138 and 182 (C138, Cenevre,1973 — Türkiye taraf›ndan onayland›30/10/1998; C182, Cenevre, 1999 — Türkiyetaraf›ndan onayland› 02/08/2001),International Labour Organisation;

‹statistikler, Sa¤l›k Bakanl›¤›, Ankara 2003;

‹statistikler, ‹çiflleri Bakanl›¤›, Ankara 2001;

‹statistikler , MEB, Ç›rakl›k ve Yayg›n E¤itimGenel Müdürlü¤ü, Ankara 2003;

‹statistikler, 2001–2002, MEB APK, Ankara2002;

‹statistikler , MEB Müsteflarl›¤›, 2003;

Labour Act, Turkey, number 1475, Article 67,Code F;

Milli E¤itim Bakanl›¤› (MEB);

MEB ve 8. Befl Y›ll›k Kalk›nma Plan›, DevletPlanlama Teflkilat›, Ankara 2000;

MEB, E¤itim Araflt›rma ve Gelifltirme Dairesi,Ankara 2003;

National Plan of Action — Turkey, 1997(Türkiye Ulusal Eylem Plan›, 1997),Implementations and Follow–up of theConclusions of the United Nations 4th WorldConference on Women, General Directoratefor Status and Probems of Women, Ankara1997;

Ö¤renci Seçme ve Yerlefltime S›nav›Sonuçlar›, ÖSYM Yay›nlar›, Ankara 2002;

Pekin +5, 4. Dünya Kad›n Konulu Konferans›;

Psikososyal Okul Projesi De¤erlendirmeRaporu, MEB–UNICEF, Ankara 2001;


KAYNAKÇA

12The State of the World’s Children 2003,UNICEF, New York, 2003;

Temel E¤itim’de‹statistikler, MEB, Ankara2003;

Tan, M, üç bölümden olusan rapor: E¤itimdeKad›n Erkek Eflitli¤i ve Türkiye Gerçe¤i, Kad›nErkek Eflitli¤ine Dogru Yürüyüfl, ve E¤itim,Çal›flma Yaflam› ve Siyaset, Türk Sanayicilerive ‹fladamlar› Derne¤i (TÜS‹AD), ‹stanbul2000;

Tekeli, fi, Derleyen (Anthologist), 1980’lerTürkiye’sinde Kad›n Bak›fl Aç›s›ndan Kad›nlar— bak›n›z: Gök, F, Türkiye’de E¤itim veKad›nlar, 1993, ‹letiflim Yay›nlar›, ‹stanbul1995;

Türkiye Cumhuriyeti Anayasas› (1982), 42.Madde, Türkiye Büyük Meclisi, Ankara 1982;

Türkiye’de Kad›n 2001, A¤ustos 2001, Kad›nStatüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü,Ankara 2001.

Türko¤lu, H, Kad›n Ö¤retmenler ve SendikalKat›l›m, E¤itim Sen Örne¤i, Yüksek LisansTezi, Ankara University, Ankara 1999.

Yetiflkinler için Okuma Yazma Ö¤renimi ve 1.Kademe E¤itim Program›, Milli E¤itimBakanl›¤›, Ç›rakl›k ve Yayg›n E¤itim GenelMüdürlü¤ü, MEB Publications: 142, Ankara2000;

e⁄‹t‹m‹n toplumsal c‹ns‹yetaÇisindan … ilgili alanlarda insan kayna¤›...

Documents