-

ESREFDGLU . DiVANI

Tercman 1001 TEMEL ESER

o

EREF-I ROMl

TERCUMAN - 1001 Temel Eser Heyetince Hazrlanmtr

-EREFOGLU

DIVAN/

Tercman gazetesinde hazrlanan bu eser Kervan Kitaplk A. . ofset tesislerinde baslmtr

1001 Temel Eser'i iftiharla sunuyoruz

"Tarihimize mana, millf benliimize g katan, ktphaneler dolusu bir-birinden seme eserZere sahip bulu-nuyoruz. Edebiyat, tarih,sosyolojijel-seje ,folklor gibi millf ruhu gelitiren ona yn veren konularda"Gerekeser-ler" elimizin altndadr. Ne var ki, elimizin altndaki bu eserlerden o-unlukla istifade edemeyiz. nk de-virter deimelere yol am, dil de-imi,yaz deimitir.

Gzden ve gnlden uzak kalm, unutuZmaya yz tutmu (Ama deerinden hibir ey kaybetmemi, ounluu daha da nem kazanm) binlerce

cilt eser, bir sre daha el atlmazsa, tarihin derinliklerinde kaybolup gide-ceklerdir. ilnk, onlar derleyip -to-parlayacak ve gnmzn trkesi ile baskya hazrlayacak deerdeki ka-lemler,gn getike azalmaktadr.

Bin yllk tarihimizin iinden, s-zlp gelen ve bizi biz yapan, kltr-mzde "Ke ta" vazifesi gren bu eserleri, tozlu raflardan kurtarp, ne-sj.llere ulatrmay plOnladk.

Sevinle karlayp, mitle alkladmz "1000 Temel Eser" serisi, Milli Eitim Bakanlnca durdurulun-ca, bugne kadar yaynlanan 66 esere yzlerce ek yapmay dndk ve "Ter-cman ''1001 Temel Eser" dizisini ya-ynlamaya karar verdik. "1000 Temel Eser" serisini hazrlayan ok deerli bilginler heyetini ,yeni yelerle genile ttik. Ayrca 200 ilim adammzdan yardm vaadi aldk. Tercman 'n ya-yn hayatndaki geni imkOnlarn 1001 Temel Eser iin daha da glendirdik. Artk karnza gururla, cesaretle kmamz, eserlerimizi gzlere vegnl-lere sergilememiz zamangelmi bu-lunuyor.

Millf deer ve manada her kitap ve her yazar bu serimizde _verini bu-lacak, hibir art d ii iince ile deerli deersiz, deersiz de deerli gibi ortaya konmayacaktr. nk esas ga-ye bin yllk tarihimizin temelini, ma-yasn gzler nne sermek, onlar la-yk olduklar yere oturtmaktr.

Bu bakmdan IOOI Temel Eser 'den mdddi hibir kar beklemiyoruz. Karmz sadece gurur, iftihar, hizmet zev-ki olacaktr.

Kemal ILICAK

.r:a e 0 D L_

Tercman Gazetesi Sahibi

NSZ

Bu kitapta Onbeinci Asrn en byk mutasav-vflarndan biri olan Erefolu Abdullah Rumi'nin Divfn'nn tamam ile, Divan'nda bulunmayan dier iirleri bir araya getirilmitir. Bu arada ErefolU'nun hayat, menkibeleri, sanat ve eserleri hakknda da

bilgi verilmeye allmtr.

ErefolU'nun hayat hakknda bildiklerimiz ok azdr. zerinde pek az tetkik yaplmtr. lk defa Fuad Kprl lk Mutasavvflar adl eserinde Erefolu'nu ok ksa da olsa tetkik etmi, daha sonra bu sahada baz almalar grlmtr. Bunlarn ba-nda Profesr Mehmed Kaplan'n Erefolu hak-knda yapm olduu tezi zikretmek yerinde olur. Bu tezi aramamza ramen bulamadk. Dolaysyla da tetkik imkanndan mahrum kaldk. Erefolu hakknda dier nemli bir aratrma da Asaf Halet elebi tarafndan yaplm ve 1944 senesinde Erefolu Divan ad ile bastrlmtr. Bu arada baz mec. mualarla antolojilerde Erefolu'ndan ok muhtasar olarak bahsedilmi olup bunlar hayat hakknda et-ran bilgi vermekten uzak mahiyettedirler. Bursa-l Tahir Bey'in Osmanl Mellifleri> adl eserinde de

8

Erefolu'ndan bir, birbuuk sahifelik bir bahis vardr.

Btn bunlar gstermektedir ki, Erefolu, ze. rinde az allm bir mutasavvf airinizdir. Onun halk arasndaki hreti, iirlerinden ok, tasavvufi mahiyette ve halka hitap eden bir eser olan Mzek-kinnfs'tan ileri gelmektedir. Mzekkinnfs, bir-ok islami bilgilerle, tasavvufu halkn rahata anla-yaca bir ekilde izah etmi, yer yer koyduu ib. retli hikayelerle esere canllk vermitir. Kitabmzda bu ilgi ekici hikayelerden bazlarna bugnn konuma diliyle yer vermeyi uygun bulduk.

Eseri hazrlarken Erefolu Rmi Divii.n'nn bir-ok yazma nshalann karlatrp- eksikleri gider-meye altk. Gerek eski harflerle gerek yeni harf-lerle baslm olan matbu nshalar da gzden ge-irdik. Menkibeleri iin en ok faydalandmz eser Menakb- Erefzade oldu. Ayrca muhtelif mecma ve antolojilerde Erefolu hakknda kan btn ya. zlar ne kadar muhtasar da olsalar tetkik ettik. B-tn bunlara Mzekkinnfs'un gerek yazma, gerek-se matbu nshalarnn tetkikini de ilave ettik. Ay-rca bir bibliyografya ile bir kk szl de ktaba almay uygun bulduk. Eser bylece meydana gelmi oldu.

leride Erefolu hakknda, mutlaka ok daha geni aratrmalarn yaplacana ve daha gzel eser lerin hazrlaoacana inanyoruz.

EREFOLU ROMt, HA YA Tl, MENKl'Bf.iJ..;BRt VE ESERLERt

Erefolu Rumi, Trk - slam dnyasnn mutasav-vf airlerinin en byklerindendir. Menakb kitaplarna gre soyu Hz. Aliye kadar uzanr. Asl ad Abdullah olan Erefolu babasnn adna izafeten Erefolu, bn l Eref, Erefzade, doduu yere izafeten zniki, hretine !zafeten de Eref-i Rumi diye anlmaktadr.

Babas genliinde Msr'dan Anadolu'ya g etmi, daha sonra da znik'e yerlemi bir zattr. Babasnn ad Seyyid Ahmed l Msri veya

10

lana Cealeddin-i Rumi denildii gibi. Erefolu'nun Msr'da bulunan ve bir mutasavvf olduu tahmin edilen byk babas ile Msr'dan kalkarak nce Suriye'nin Hama ehrine, oradan da Manisa'ya giden, daha sonra da znik'e yerleen babas hakknda fazla bir bilgimiz yoktur'. Erefolu'nun iki kardeinden birinin Hama'da, dierinin de Manisa'da medfun bulunduunu Asaf Ha-Jet elebi Erefolu Divannda kaydetmektedir. Bu iki karde ya babalar orada bulunduu srada vefat et-miler veya daha sonra oralara giderek oralarda kal-mlardr.

Erefolu'nun dedesinin ve babasnn mutasavvf ol-mas, o alarda tasavvuf'un en yaygn yerlerinden biri olan Anadolu'ya g etmeleri iin bir sebeb tekil ede-cei tahmin edilebilir. nk o sralarda Anadolu'dan Msr'a; Takent, Semerkand ve Buhara gibi Orta As-ya ehirlerine tahsil iin gidenler bulunduu gibi, o ta-raflardan da Anadolu'ya kendilerini irad edecek, ta-savvufun akn ve zevkini alayacak olgun mridler, eyhler aramak iin gelenler de bulunuyordu. Erefolu'nun babas olan zat da bunlardan biri olabilir. Ba-basnn Anadolu'ya geli ve znik'e yerlei tarihi hak-knda malumat sahibi olmamakla beraber bunun Mila-di 14. asrn sonlarna doru olduunu tahmin etmek mmkndr.

Babas hakknda ok az da olsa bir bilgi sahibi ol-mamza mukabil annesi hakknda hi bir ey bilinme-mektedir. Mehmed Halid, Seyyid Ahmed Eref-i Msrinin, yani Erefolu'nun babasnn znik'te evlendiini sylemektedir. Bu ihtimalin doru olduunu kabul eder-

ll

sek annesinin znik'li bir Trk olduu neticesine varlabilir.

urasn nemle belirtmek Hizmdr ki, Erefolu, rken Trk olmam olsa bile, tamamen Trklemi, en gzel Trkesiyle eserler yazm ve Trk kltrne b-yk hizmetleri dokunmu bir ahsiyettir. Trkeyi, bu-lunduu zamana gre en saf bir ekilde ifade eden bu zat, tamamen Trk kltrn benimsemi, Trk cemi-yetine tesir etmi ve Trk Tasavvuf Edebiyat'nn en kuvvetli mmessilleri arasna girerek daha sonraki mu-tasavvf airlere tesir etmitir.

lk tahsilini znik'te yapan Erefolu, daha sonra Bursa'ya gitmi ve orada elebi Sultan medresesi'nde tahsiline devam etmiti. Danimentlii (talebelii) za-mannda her ilim ve fende arkada ve akranlarmdan da-ha fazla muvaffak olmu ve onlarn arasmda sekin bir sima olarak tannmt. (Bu devreye ait Veliyddin Efendinin Menakb- Erefzade adl kitabnda muhta-sar da olsa mallmat verilmektedir.)

12

kendisini bu yola sokacak hakiki bir mrid aryordu. te bu sralarda, Bursa'da yaayan Abdal Mehmet adndaki bir meczlb veli ile tanmas ve aralarnda geen bir olay Erefolu'nun zahir ilimlerden ayrlp tasavvuf yoluna girmesine ve o yolun yldzlar arasna ykselme-sine sebeb ve vesile tekil etmitir.

Erefolu, bir sabah vakti erkenden medrese civa-rnda Abdal Mehmet Hazretlerine rastlar. Abdal Meh-met perian kyafetli, baz garip hal ve tavrlar olan meczlb bir zattr. Zamann velilerindendir. Erefolu iinden gelen bir cezbenin tesiriyle ona doru yrrne-e balar. Bir taraftan da iinden yle geirir: Tari-kat yolundan bana nasib var ise baz alametler grn-sn. Abdal Mehmet'in karsna gelince durur. Meczlb ona bir bakar ve yle der :

- Danimend, var bize kfteli orba getir.

Bu sz zerine Erefolu hemen arya gider. Kf-teli orba aramaa balar. Fakat ne gariptir ki btn a dkkanlarn, hatta Bursa arsn dolat halde kfteli orba bulamaz. Eli bo dnmek de istemez. Bir a dkkanndan kftesiz orba satn alr ve 'doru meczlbun bulunduu yere koa koa gelir. orbay Ab-dal Mehmefe verir. Meczlb orbay kartrr kartrr, fakat bir trl iinde kfteye rastlamaynca Erefolu'na dnp :

- Danimend, hani bunun kftesi?

Diye sorar. Yoldaki amurdan bir para alarak bu-nu kfte eklinde birka yuvarlak haline getirir, or-

13

bann iine atar. Daha sonra orbay iyice kartrr ve Erefolu'na uzatarak :

- Ye bunu, diye emreder.

Erefolu, byk bir teslimiyetle ve hi tereddt etmeden orbay alr ve yer. Bunu gren meczfb da:

- Ya sen olmayp da kim olsa gerek. eklinde anlalmaz bir sz syleyip oradan uzaklar. Erefolu bu szlerden bir mana karamamakla bera-ber tasavvuf yoluna girmesi iin bir iaret olduuna inanr. Hcresine gelir. Nesi var, nesi yoksa fkaraya datr. Dncelere dalar. Kime gidecek ve tasavvufa kimin delaletiyle girecektir. Artk zahi1 ilimlerden vaz-geerek batni ilme ynelme zaman gelmitir. Sonun-da zamann manevi ulularndan ve Bursa'da hret sa-hibi olan byk veli Emir Sultan (vefat 1429) hazretle-rine intisap etmeyi diinr. (l)

Emir Sultan Miladi 1368'de domu, tahsilini ikmal ettikten sonra Bursa'ya gelmi, Yldrm Bayazt'a da-mat olmu bir zattr. Timur ordularnn Bursa'y. zap-

(1) Erefolu'nun tasavvuf yoluna girmesine yol aan Abdal Mehmet, Erefiye tarikat mensuplarnca Sultan l meczubin (Meczuplarn sultan) ad ile anlr. Kfteli orba olay da bir an'ane halinde Erefiye dergahlarnda tekrarlanmtr. Sabah vakti kfteli orba hazrlanr, topluca yemekhaneye gidilir ve dua-dan sonra ekmekle kfteli orba iilirmi. Daha son-ra Kur'an okunur, glbank ekilir ve Emir Sultan'n kabri ziyaret edildikten sonra merasime son verilir mi.

14