Wytyczne bezpiecznego stosowania uszczelnie

Konierze i uszczelki

Cz 1 Wytyczne dla sub utrzymania ruchu i monterw

Publikacja ESA / FSA Nr 009/98

Wrzesie 1998

Publikacja ESA / FSA Nr 009/98

Wytyczne bezpiecznego stosowania uszczelnie

Konierze i uszczelki

Cz 1 Wytyczne dla sub utrzymania ruchu i monterw

Niniejszy dokument zosta przedstawiony przez:

Niniejszy dokument jest wasnoci intelektualn European Sealing Association (ESA) i Fluid Sealing Association (FSA) 1998.

Wszystkie prawa zastrzeone

Czonkowie ESA i FSA mog, w razie potrzeby, kopiowa niniejszy dokument.

Niniejsza publikacja nie moe by reprodukowana, w caoci lub czciowo, w adnej formie, bez uprzedniego pisemnego

zezwolenia ESA lub FSA.

Fluid Sealing A ssociation European Sealing Association

994 Old Eagle School Road Tegfryn

Suite 1019 Tregarth

Wayne, PA 19087 1802 Gwynedd LL57 4PL

United States of America United Kingdom

: 610 971 4850 : +44 1248 600 250

Faks: 610 971 4859 Faks: +44 1248 600 250

2

Niniejszy dokument jest wspln publikacj European Sealing Association (ESA) i Fluid Sealing Association (FSA).

Publikacja jest sponsorowana przez Oddzia Uszczelek Konierzowych ESA, Oddzia Uszczelek Niemetalowych FSA oraz

Oddzia Uszczelek Metalowych FSA, w imieniu Czonkw obu Stowarzysze.

European Sealing Association (ESA) jest oglnoeuropejsk organizacj zaoon w 1992 roku, reprezentujc ponad 85% rynku uszczelnie w Europie. Przedsibiorstwa bdce czonkami Stowarzyszenia s producentami, dostawcami i uytkownikami materiaw uszczelniajcych, elementw decydujcych o bezpieczestwie transportu i przechowywania pynw. Fluid Sealing Association (FSA) jest midzynarodow organizacj zaoon w 1933 roku. Jej czonkowie to producenci i

przedsibiorstwa zajmujce si handlem wszystkimi rodzajami dostpnych obecnie uszczelnie. Wikszo czonkw

FSA pochodzi z Ameryki Pnocnej ale jest te wiele firm z Europy oraz Ameryki rodkowej i Poudniowej,. Czonkowie

FSA dysponuj prawie 90% potencjau wytwrczego uszczelnie na rynku NASFTA.

Podzikowanie

ESA i FSA maj przyjemno poinformowa, e niniejszy dokument powsta we wsppracy z Czonkami obu

Stowarzysze oraz innymi Przedsibiorstwami. Bez ich pomocy nie byoby moliwe stworzenie tego dokumentu. Wrd osb, ktre wniosy szczeglnie istotny wkad w przygotowanie tej publikacji, pragniemy wymieni:

Wolfgang Abt Frenzelit Werke GmbH & Co. KG

Ivan Borovnicar Donit Tesnit d.d.

Frans Borsboom Lapinus Fibres B.V.

Fred M Burgess Armstrong Industrial Specialties Inc.

Rod Corbett Rotabolt Ltd

Jim Drago Garlock Sealing Technologies

David Edwin -Scott James Walker & Co. Ltd

Brian S Ellis European Sealing Association

Andreas Graudus Du Pont de Nemours International S.A.

Doug Guimond Hollingsworth & Vose Company

Jan Kasprzyk Spetech Sp. z o.o.

Gary L Milne Hedley Purvis Ltd

Joost F A Nas Du Pont Dow Elastomers

Roy Nelson W L Gore & Associates Ltd

John R Hoyes Flexitallic Ltd

Jrg La tte Klinger Administration AG

Francisco J Montero Fibras y Elastomeros S.A.

Pete Petrunich Fluid Sealing Association

Jim A Reynolds Latty International Ltd

Gavin Smith Klinger Ltd

Michael Werner Teadit International Produktions GmbH

Celem niniejszej publikacji jest wycznie przedstawienie pewnych zalece. ESA i FSA poczyniy wiele wysikw dla zapewnienia technicznej poprawnoci zalece, ale nie gwarantuj, w sposb jawny lub domylny, precyzji i kompletnoci informacji. Stowarzyszenia nie przyjmuj adnej odpowiedzialnoci wynikajcej z zaufania czytelnikw wszystkim przedstawionym dalej szczegom. Czytelnicy musz upewni si, e produkty i procedury s odpowiednie dla ich konkretnych zastosowa, poprzez zwrcenie si do wytwrcw stosowanych wyrobw. Ponadto, nie naley przyjmowa, e niniejszy dokument jest w peni zgodny z wymaganiami przepisw majcych zastosowanie do konkretnego zakadu przemysowego. Czytelnicy powinni skonsultowa si z odpowiednimi wadzami lokalnymi, regionalnymi, narodowymi lub federalnymi w celu sprecyzowania zagadnie zwizanych ze zgodnoci.

3

Spis treci

Strona

1. Ukad dokumentu 7 2. Wstp 8

Wprowadzenie do prawodawstwa zwizanego z ochron rodowiska

Wyzwania dla nowoczesnych uszczelnie

3. Przegld ukadw konierz ruba uszczelka 10 4. Ukady konierz uszczelka 12

Ukady oglne

Wykoczenie powierzchni przylg

ruby

Nakrtki

Podkadki

Obcienie ruchowe

Systemy ochrony konierzy

5. Dobr uszczelek 20

Dobr materiaw

Rodzaje uszczelek

Dobr gruboci

Przycinanie uszczelek mikkich

Przechowywanie uszczelek i materiaw

uszczelniajcych

Operowanie uszczelkami i materiaami

uszczelniajcym

Ponowne uycie uszczelek i rub

6. Procedury montau 27

Wymagane narzdzia

Czyszczenie

Kontrola wzrokowa

Smarowanie

Monta i centrowanie uszczelek

Obliczenie momentu skrcajcego

Wzorzec dokrcania rub i kokw gwintowanych

Znakowanie

Ponowne dokrcanie

7. Procedury demontau 33

rodki antyadhezyjne

8. Kluczowe zalecenia 34

9. Wytyczne dla minimalizacji wad pocze 36

Uszkodzenia zwizane z rub

Uszkodzenia zwizane z uszczelk

Uszkodzenia zwizane z konierzem

Minimalizacja prawdopodobiestwa uszkodzenia poczenia

10. Aspekt bezpieczestwa i higieny pracy dla materiaw uszczelniajcych 38 11. Schemat podsumowujcy 39 12. Przegld 40 13. Dokumenty zwizane 40

4

Czonkowie Oddziau Uszczelek Konierzowych ESA

Akzo Nobel Faser AG Wuppertal, Niemcy

Armstrong Industrial Specialties Ltd Uxbridge, Wielka Brytania

Donit Tesnit d.d. Medvode, Sowenia

Du Pont de Nemours International S.A. Le Grand Saconnex, Szwajcaria

Econosto Ltd Cleckheaton, Wielka Brytania

Federal Mogul Sealing Systems Europe Slough, Wielka Brytania

Feodor Burgmann Dichtungswerke GmbH & Co. Wolfratshausen, Niemcy

Ferd. Jagenberg & Shne GmbH & Co. KG Altenkirchen, Niemcy

Fibras y Elastomeros S.A. Bilbao, Hiszpania

Flexitallic Ltd Rochdale, Wielka Brytania

Frenzelit Werke GmbH & Co. KG Bad Berneck, Niemcy

Garlock GmbH, Sealing Technologies Neuss, Niemcy

Hollingsworth & Vose Co. s.r.l. Garessio, Wochy James Walker & Co. Ltd Woking, Wielka Brytania

Klinger Administration AG Egliswil, Szwajcaria

Lapinus Fibres B.V. Roermond, Holandia

Latty International s.a. Orsay, Francja

RM Engineered Products, Inc. N. Charleston, USA

Reinz Dichtungs GmbH Neu-Ulm, Niemcy

SGL Technik GmbH Meitingen, Niemcy

Siem Supranite Paris, Francja

Spetech Sp. z o.o. Bielsko-Biaa, Polska

Teadit International Produktions GmbH Kirchdorf, Austria

Tecnotrex S.p.A. Sarnico, Wochy

W L Gore & Associates GmbH Putzbrunn, Niemcy

5

Czonkowie Oddziau Uszczelek Niemetalowych FSA

Du Pont AFS Richmond, VA, USA

Du Pont Dow Elastomers Elkton, MD, USA

Durabla Canada Ltd Belleville, ON, Kanada

Econosto Ltd Cleckheaton, Wielka Brytania

Flexitallic Group Houston, TX, USA

Garlock Sealing Technologies Palmyra, NY, USA

JM Clipper Corporation Denver, CO, USA

John Crane Mechanical Seals Morton Grove, IL, USA

Lapinus Fibres B.V. Roermond, Holandia

Latty International s.a. Orsay, Francja

Marine and Petroleum Mfg. Co. Orange, TX, USA

RM Engineered Products, Inc. N. Charleston, SC, USA

Pyramid Technologies Pheonix, AZ, USA

Robco, Inc. Ville LaSalle, PQ, Kanada

SGL Technic, Inc. Polycarbon Division Valencia, CA, USA

Sterling Fibres Ramsey, NJ, USA

Teadit Industria E. Comercio Ltda Rio de Janeiro, Brazylia

Teadit N.A. Inc. Houston, TX, USA

Thermodyne Corp. Sylvania, OH, USA

Thermoseal, Inc. Sidney, OH, USA

UCAR Carbon Co., Inc. Humble, TX, USA

WL Gore & Associates, Inc. Elkton, MD, USA

YMT / Inertech, Inc. Monterey Park, CA, USA

6

Czonkowie Oddziau Uszczelek Metalowych FSA

A R Thomson Ltd Surrey, BC, Kanada

Chicago-Wilcox Mfg. Co. S. Holland, IL, USA

Econosto Ltd. Cleckheaton, Wielka Brytania

Empak, Mex. S.A. Zinacantepec, Meksyk

Flexitallic Group Houston, TX, USA

Garlock Sealing Technologies Palmyra, NY, USA

Gasket Engineering Richmond, CA JM, USA

Clipper Corporation Denver, CO, USA

Lamons Gasket Co. Houston, TX, USA

Latty International s.a. Orsay, Francja

Leader Gasket, Inc., Division of JM Clip per Corp. Baton Rouge, LA, USA

Marine & Petroleum Mfg. Co. Orange, TX, USA

Metallo Gasket Co. New Brunswick, NJ, USA

Pyramid Technologies Pheonix, AZ, USA

Rowe Metals, L.P. Dallas, TX, USA

SGL Technic, Inc. Polycarbon Division Valencia, CA, USA

Teadit Industria E. Comercio Ltda. Rio de Janeiro, Brazylia

Thermodyn Corp. Sylvania, OH, USA

YMT / Inertech, Inc. Monterey Park, CA, USA

7

1. Ukad dokumentu

Rozdzia opisujcy kady z punktw jest ujty w nawiasach klamrowych, na przykad {1.}, na schemacie poniej:

Dobr Typ Materia ruby, nakrtki

konierza uszczelki i podkadki w zalenoci od apkikacji {4.1} {5.1 - 5.2} {4.3 - 4.6} i warunkw pracy

Wstpne Cicie

Czyszczenie Skadowanie Czyszczenie

przygotowanie {6.2} Obrbka {6.2}

{5.4 - 5.6}

Kontrola

wzrokowa {6.3}

Wymiana wadliwych elementw

Obrbka

powierzchni

Nie stosowa mas uszczelniajcych

{7.1}

Smarowanie

{6.4}

Odkry powierzchnie konierza

Monta Woy now uszczelk Zoy elementy dla sprawdzenia rwnolegoci {6.5}

Skrcanie poczenia {6.6 i 6.7}

Nakrci rcznie nakrtki

Dokrci kluczem dynamometr.

Stosowa wzr dokrcania na krzy

Stosowa minimum 5 krokw

8

2. Wstp

Niniejszy dokument zosta przygotowany dla wytwrcw urzdze, wykonawcw prac inynieryjnych i uytkownikw

kocowych. W dokumencie skupiono si na typowych wyzwaniach, przed ktrymi staj suby utrzymania ruchu i monterzy

odpowiedzialni za czenie elementw rurocigw i odpowiednich urzdze za pomoc konierzy i uszczelek. Celem tego

opracowania jest dostarczenie czytelnikowi serii wytycznych bezpiecznego stosowania elementw uszczelniajcych dla

zapewnienia maksymalnej jakoci uszczelnie w warunkach biecej obsugi. Kluczowe zalecenia s oznaczone nastpujco:

Zalecenie kluczowe

Podstawowym celem uszczelnienia jest zapobieganie wypywowi pynw i ochrona najbliszego otoczenia przed

zanieczyszczeniem ( i odwrotnie), ktre moe nie rne stopnie zagroenia, od utraty nieszkodliwych mediw (takich jak

para, woda itp.) do skaenia substancjami np.: toksycznymi lub niebezpiecznymi. W pierwszym przypadku utrata niegronych

mediw prowadzi przede wszystkim do utraty sprawnoci urzdze z punktu widzenia zarzdzajcego zakadem, chocia

rwnie takie wycieki mog stanowi niebezpieczestwo (takie jak wypyw wody lub pary pod cinieniem). Oczywicie, w

drugim przypadku powstaj nie tylko straty finansowe, ale rwnie zagroenie dla rodowiska, pracownikw, osb trzecich i

samej natury! Tak wic waciwy dobr i zastosowanie odpowiedniej technologii uszczelniania dla konkretnego przypadku

jest w istocie czci planu ochrony rodowiska.

2.1. Wprowadzenie do prawodawstwa zwizanego z ochron rodowiska

Jest rzecz znan, e przemys musi ogranicza swj wpyw na rodowisko, aby zachowa nasz planet dla przyszych

pokole (tzw. rozwj ekologiczny). Gwnym czynnikiem dodatkowym jest obnienie emisji przemysowej, wymuszone

przez kombinacj nacisku opinii publicznej, prawa dotyczcego ochrony rodowiska i wewntrznych wymaga zwizanych

z obnieniem strat wartociowych rde zasilania. Duym problemem zwizanym z emisj do atmosfery s produkty

uboczne spalania (w szczeglnoci tlenki wgla, azotu i siarki) wraz ze znanymi stratami lotnych wglowodorw i pary.

W oglnoci, s to emisje przewidywane w procesach przemysowych, pod kontrol dysponenta zakadu i jako takie nie

bd rozwaane w tym dokumencie.

Jednake, problem emisji przemysowej pojawia si rwnie przy okazji nieprzewidywanych lub omykowych wyciekw

z urzdze realizujcych procesy. Te wycieki s czsto okrelane terminem emisji niekontrolowanej i w tym obszarze

przemys uszczelnie odgrywa istotn rol poprzez rozwijanie i wdraanie innowacyjnych technologii uszczelniania

odpowiadajcych wymaganiom niskiej, a nawet zerowej emisji. Waciwy dobr, monta i stosowanie materiaw

uszczelniajcych s rwnie wane dla zapewnienia niezawodnego dziaania uszczelnienia przez cay okres ycia i te

zagadnienia s gwnym przedmiotem niniejszej publikacji.

Aby waciwie okreli skal wyzwania, naley wiedzie, e emisja niezorganizowana z nieszczelnych zaworw, pomp

i konierzy w Stanach Zjednoczonych jest szacowana na poziomie ponad 300 000 ton rocznie, co stanowi jedn trzeci

cakowitej emisji substancji organicznych z zakadw chemicznych i niewtpliwie ksztatuje si podobnie w Europie.

Niezalenie od wpywu na rodowisko, jest to olbrzymi ciar finansowy dla przemysu, poniewa oznacza wielkie straty

potencjalnie wartociowych materiaw i powoduje obnienie efektywnoci zakadw. Ponadto, w wikszoci wypadkw,

prawdziwe koszty strat przemysu s niedoszacowane, gdy pewne koszty zwizane z emisj niezorganizowan s trudno

dostrzegalne.

Wycieki z zaworw s czsto najwikszym winowajc, osigajc poziom ponad 50% emisji niezorganizowanej w przemyle chemicznym i petrochemicznym, podczas gdy wycieki z pomp i konierzy maj mniejszy, ale wci znaczcy udzia. Rozwj prawodawstwa zwizanego z kontrol emisji

niezorganizowanej jest dobrze opisany zarwno dla rynku

w Stanach Zjednoczonych 1, jak i w Unii Europejskiej

2.

Rozwj tej dziedziny prawa rozpocz si bardzo wczenie

w Stanach Zjednoczonych, ale Unia Europejska szybko

nadrabia zalegoci i przywizuje coraz wiksz wag do tego

zagadnienia. Ostatnie regulacje prawne w USA i Europie maj

na celu zmniejszenie emisji okrelonych zanieczyszcze dla

okrelonych procesw.

Koszty jawne

Koszty ukryte

Utrata materiau

Praca na naprawy

Materia na naprawy

Stracona energia

Utrata wydajnoci zakadu

Czyszczenie rodowiska

Przywracanie stanu

pierwotnego rodowiska

Utrata dochodw z powodu zej opinii Roszczenia prywatne

Jednake, mimo szeregu prb, nie ma oglnoeuropejskiej zharmonizowanej legislacji dotyczcej kontroli emisji

niezorganizowanej. Zamiast tego, czonkowie Stowarzysze wdraaj rodki kontroli w ramach swoich narodowych

systemw legislacyjnych. Niewtpliwie, obecne wartoci dopuszczalne bd obniane, a dobre uszczelnienia bd odgryway

rosnc rol w zapewnianiu efektywnoci zakadw i kontroli emisji.

9

2.2. Wyzwania dla nowoczesnych uszczelnie

W ujciu historycznym, materiaem z wyboru dla mikkich uszczelek byy arkusze sprasowanego wkna azbestowego.

Materia ten by uwaany za atwy w uyciu i bardzo tolerancyjny na rne naraenia, przez co by uwaany za bardzo odporny.

W konsekwencji by uywany do uszczelniania w wikszoci oglnych zastosowa i zazwyczaj zapewnia zadawalajc

skuteczno. W cigu wielu lat wytwrcy i uytkownicy nabyli wiele dowiadczenia przy jego stosowaniu.

Podobnie, wymagania kontroli dla uszczelek mikkich z tradycyjnych materiaw byy tworzone z myl o materiaach na bazie

azbestu, z ktrymi duy krg uytkownikw mia dowiadczenia wskazujce, i takie uszczelki dobrze sprawuj si w praktyce

pod warunkiem, e s wytwarzane przy odpowiednim poziomie kontroli jakoci. Kilka waciwoci mierzonych podczas testw

jakociowych miao szczeglne znaczenie dla funkcjonalnoci uszczelek. Prowadzone badania miay potwierdza, e bieca

partia uszczelek bya podobna do poprzednich pod wzgldem skadu i, domylnie, funkcjonalnoci.

Nieco pniej, w zwizku z tendencj do unikania stosowania wkien azbestowych, przemys uszczelnie wprowadzi now

generacj zamiennikw pozbawionych azbestu. Doprowadzio to do powstania silnej konkurencji, podczas gdy uytkownicy maj

niewielkie dowiadczenie z uszczelnieniami z nowych materiaw. Wiele nowych materiaw zapewnia lepszy poziom

uszczelnienia, jakkolwiek wymagaj bardziej starannego traktowania w porwnaniu do azbestowych odpowiednikw. W

oglnoci, przetwarzanie tych nowych materiaw wymaga wicej starannoci. Podsumowujc, nowe materiay mog

przewysza w dziaaniu swoje azbestowe odpowiedniki, ale s zazwyczaj mniej odporne; uytkownicy musz powica wicej

uwagi doborowi waciwego materiau do okrelonego zadania i montau uszczelnie.

Istnieje pilna konieczno przedstawienia kilku wskazwek dla uytkownikw nowych materiaw, co wpyno na

przyspieszenie tej publikacji. Autorzy maj nadziej, e niniejszy dokument bdzie rwnie przestudiowany przez zainteresowane

organizacje w celu stworzenia podstawy dla programw szkole w zakresie konserwacji uszczelnie z nowych materiaw.

Z czasem rozwinito nowe metody uszczelniania, szczeglnie dla najbardziej krytycznych zastosowa, w tym dla twardych

uszczelek, gwnie metalowych i metalowo-mikkomateriaowych. Dziki temu uytkownicy otrzymuj wikszy wybr przy

poszukiwaniu odpowiedniej technologii uszczelniania dla konkretnego zastosowania, a jednoczenie ronie potrzeba

przedstawienia im wskazwek w tym zakresie.

To samo wyzwanie dotyczy norm i metod kontroli. Szczegln uwag powicono badaniom o bardziej funkcjonalnym

znaczeniu, co przyczynio si do istotnych zmian w rodzaju przeprowadzanych testw. Narodowe i midzynarodowe wymagania

odnonie bada powinny zawiera w przewaajcej czci dugotrwae testy funkcjonalne, symulujce warunki pracy

uszczelnie, w przeciwiestwie do krtkotrwaych bada na zgodno produktu.

Sytuacj komplikuj dodatkowo rnice w procedurach opracowanych dla badania wymaga narodowych w Europie i Stanach Zjednoczonych. Mimo, e jest wiele zbienoci w metodach badawczych, ujawniaj si rnice historyczne w podejciu do bada i sposobie sporzdzania protokow. Na szczcie, ostatnie postpy w zakresie specyfikacji bada wskazuj rosnce podobiestwa. Proces ten naley wspiera poprzez harmonizacj procedur badawczych wszdzie, gdzie jest to moliwe. Informacje o metodach badawczych i normach s dostpne w ostatniej publikacji

3 ESA, The Glossary of Sealing Terms

(Flanges and Gaskets) (Sownik terminw z zakresu uszczelniania (Konierze i uszczelki)). Ten szczeglny dokument dostarcza rwnie informacji na temat:

istotnych jednostek i wspczynnikw przeliczeniowych

istotnych norm

organizacji i innych wanych instytucji tworzcych normy

popularnych skrtw

W zwizku z rosncymi wymaganiami odnonie zmniejszenia emisji przemysowej, nowymi technologiami uszczelniania

i nowymi materiaami wymagajcymi staranniejszego doboru, przetwarzania i montau, niniejszy dokument ma na celu

dostarczenie uytecznych wytycznych dla konserwatorw i uytkownikw.

10

3. Przegld ukadw konierz ruba uszczelka

Uszczelki s uywane w celu stworzenia i utrzymania statycznej szczelnoci pomidzy dwoma stacjonarnymi konierzami, czcymi

instalacje w dziaajcym zakadzie produkcyjnym, zawierajce rne rodzaje pynw. Celem takiego uszczelnienia statycznego jest

stworzenie fizycznej bariery dla pynw wewntrz instalacji i blokada wszystkich potencjalnych wyciekw. Aby uzyska taki efekt,

uszczelka musi wciska si (i wypenia) we wszystkie nierwnoci stykajcych si, uszczelnianych powierzchni, a jednoczenie

efektywnie sprynowa w celu zapobiegania odksztacaniu w normalnych warunkach roboczych. Efekt uszczelnienia jest uzyskiwany

dziki dziaaniu siy dziaajcej na powierzchni uszczelki, ciskajcej j i powodujcej wcinicie si uszczelki we wszystkie

nierwnoci konierza. Kombinacja nacisku powierzchniowego pomidzy uszczelk i konierzami oraz zagszczenia materiau uszczelki,

zapobiega wyciekowi pynu z instalacji. Uszczelki, jako takie, daj satysfakcjonujce uszczelnienie w wielu urzdzeniach

przemysowych. W miejscu montau uszczelki musz wykazywa zdolno do niwelacji niedoskonaoci konierzy, takich jak:

nierwnolege konierze

odksztacenia wyobie lub bruzd

falisto powierzchni

zadrapania powierzchni

inne niedoskonaoci powierzchni

Po montau, uszczelka czy te cae poczenie jest poddane dziaaniu siy ciskajcej pomidzy czoami konierzy, bdcej na og

efektem nacignicia rub. Aby bya zachowana szczelno przez cay czas ycia poczenia, na powierzchnie uszczelki musz dziaa

odpowiednio wysokie naciski powierzchniowe zapobiegajce wyciekom. W warunkach roboczych te naciski bd obnione przez napr

hydrostatyczny dziaajcy wzdu osi poczenia - si wytwarzan przez cinienie wewntrzne, ktra dziaa tak aby, rozdzieli konierze.

Uszczelka, jako taka, jest obiektem dziaania obcie bocznych w zwizku z wystpowaniem wewntrznego cinienia pynu,

dziaajcego w kierunku wycinicia jej przez obszar przewitu midzy konierzami. Dla utrzymania integralnoci uszczelnienia

efektywne cinienie ciskajce uszczelk (tj. obcienie poczenia pomniejszone o napr hydrostatyczny wzduny) musi by wiksze

ni wewntrzne cinienie przemnoone przez pewien wspczynnik zaleny od typu uszczelki, procesu jej wytwarzania i wymaganego

poziomu szczelnoci. Dla uszczelek mikkich jest rwnie konieczne odpowiednie tarcie pomidzy powierzchniami uszczelki i konierza

zapobiegajce wypchniciu (wydmuchaniu) uszczelki ze poczenia. Aby byo moliwe zmniejszenie cinienia ciskajcego uszczelk

bez utraty szczelnoci, co jest zazwyczaj nieuniknione, zaleca si przyjmowanie wspczynnika o wartoci nie mniejszej ni 2 dla

porwnania napre ciskajcych i wymaganych dla utrzymania szczelnoci poczenia. Wiele publikacji 3,4,5,6 dostarcza wicej

szczegowych informacji o wzajemnym oddziaywaniu uszczelki i konierza.

Naprenia ciskajce

Napr hydrostatyczny dziaajcy

wdu osi poczenia

Uszczelka Cinienie wewntrzne pynu Podstawow funkcj uszczelki jest stworzenie i utrzymanie szczelnoci pomidzy konierzami w warunkach, ktre mog znaczco

rni si midzy poczeniami w zalenoci od natury i rodzaju zastosowania. Aby speni te zmieniajce si warunki, opracowano

wiele ukadw konierz ruba uszczelka. Trzeba te uwzgldni wiele czynnikw przy doborze rodzaju poczenia, w tym:

Zastosowanie Typ konierzy Uszczelka

Cinienie medium Konfiguracja lub typ Odporno na wydmuchanie

Temperatura medium Jako powierzchni Odporno na pezanie

Reaktywno chemiczna medium Materia Relaksacja napre

Wasnoci korozyjne Moliwa obcialno rub Powrt elastyczny / sprysto

Zdolno samoczynnej regulacji medium

Moliwos korozji lub erozji Oczekiwany czas eksploatacji

Lepko Wytrzymao / sztywno konierza Koszt wzgldny

pH medium Tolerancja rwnolegoci Odporno chemiczna

Koncentracja atwo obrbki, montau i demontau

Ognioodporno

Zdolno do uszczelniania

czona odporno na cinienie i temperatur

11

We wszystkich tych ukadach jako uszczelnienia zaley od wzajemnego oddziaywania rnych elementw poczenia

konierzowego:

Nakrtka

Konierze

Podkadka Uszczelka

ruba

Tylko wtedy, gdy wszystkie elementy systemu dziaaj razem poprawnie, mona spodziewa si, e poczenie bdzie waciwie

uszczelnione przez rozsdny okres czasu. Integralno bezpiecznego uszczelnienia zaley od:

dobrania elementw odpowiednich dla danego zastosowania

starannego przygotowania, oczyszczenia, instalacji i montau

poprawnego skrcenia rub

Zachowanie poczenia konierzowego w warunkach roboczych zaley od tego, czy naprenie wygenerowane w rubach jest

wystarczajce dla docinicia razem elementw poczenia z si odpowiedni do przeciwstawienia si rozszczelnieniu

uszczelnienia, ale na tyle ma, aby unikn zniszczenia rub, elementw poczenia, uszczelki itp. Obcienie ciskajce w

poczeniu powstaje w uszczelnianym ukadzie po dokrceniu nakrtek rub. W ten sposb powstaje naprenie w rubach

(czsto okrelane jako nacig wstpny 5). Mimo, e mog wystpowa pewne odksztacenia plastyczne gwintw przy

normalnym skrceniu ruby, szczeglnie przy pierwszym dokrceniu, wikszo elementw poaczenia reaguje elastycznie na

dokrcenie nakrtek. W rezultacie, cay system dziaa jak spryna z rozcignitymi rubami i cinitymi pozostaymi

elementami poczenia.

Uszkodzeniu ulega poczenie, a nie sama uszczelka! Do uszkodzenia uszczelnienia mog przyczyni si mae momenty

skrcajce rub, zbyt due obcienie rub, zy materia rub, nieodpowiednie smarowanie rub, podkadek, nakrtek, zy

projekt konierza lub materiau, niewaciwe przycicie lub przechowywanie uszczelki, niewaciwe praktyki montaowe, nawet

gdy materia uszczelki, jako takiej, jest waciwie dobrany! W niniejszej publikacji autorzy staraj si przedstawi rozwizania

dla wszystkich wymienionych wyej problemw.

Naley podkreli, e niniejszy dokument jest skierowany do sub utrzymania ruchu, monterw i mechanikw; dlatego te

w publikacji zawarto niewiele informacji na temat procedur projektowania konierzy. Czytelnicy powinni by wiadomi, e

przedstawione dalej wskazwki mona znale rwnie w innych dokumentach, takich jak BS5500 i ASME, sekcja VIII.

12

4. Ukady konierz uszczelka

Jest wiele popularnych ukadw konierzy i uszczelek 4, 5

. Mimo, e szczegowa dyskusja projektu konierza wykracza poza

zakres niniejszego dokumentu, warto przynajmniej skrtowo przedstawi waniejsze ich typy spotykane w instalacjach

przemysowych.

Wikszo konierzy jest wykonana z metalu, ale pewne zastosowania wymagaj wykorzystania konierzy niemetalowych,

wykonanych na przykad ze wzmocnionego tworzywa sztucznego, szka lub stali emaliowanej. Konierze niematalowe s

stosowane przede wszystkim tam, gdzie jest wymagana wiksza odporno chemiczna. Oglnie biorc, takie konierze s

sabsze i wymagaj uszczelek z bardziej mikkich materiaw, zdolnych pracowa przy niszych naciskach powierzchniowych.

Temperatury i cinienia robocze dla takich konierzy s zwykle nisze.

Ukady konierzy mona oglnie podzieli na pywajce i stykowe:

Uszczelka

Ukad pywajcy Ukad stykowy

4.1. Popularne ukady

Konierze z przylg podniesion s stosowane w systemach rurocigw. Powierzchnie styku konierza s podniesione, mimo e

uszczelka nie jest zamknita. W oglnoci, zewntrzna rednica uszczelki jest rwna rednicy podziaowej otworw na ruby

pomniejszonej o ednic otworu na ruby. Jest to uszczelka oznaczana IBC (ang. Internal Bolt Circle), centrowana na obwodzie

midzy rubami (w Stanach Zjednoczonych okrelana jako piercieniowa). W tym przypadku ruba centruje uszczelk,

pozwalajc na atwy monta i usunicie uszczelki bez rozdzielania caego systemu konierza. Systemem podobnym do konierza

z przylg podniesion jest konerz z wywiniciem. Ten rodzaj poczenia jest uywane wtedy, gdy proces wymaga bardziej

odpornego rurocigu (moliwe stopy, tworzywo sztuczne lub szko), ale gdzie konierz, jako taki, moe by wykonany z mniej

egzotycznego materiau:

Konierze z przylg podniesion Konierze z wywiniciem

13

Konierze z pzrylg pask s zwykle uywane tam, gdzie konierz jest wykonany ze stosunkowo amliwych materiaw. W tym przypadku uszczelka nie jest zamknita i jest stosunkowo atwa do montau i usunicia:

Konierz z pzrylg pask z uszczelk IBC Konierz z pzrylg pask z uszczelk

penopowierzchniow Konierz z wystpem i rowkiem, z cakowicie zamknit uszczelk. Gboko rowka jest rwna lub wiksza wysokoci wystpu. Normalnie uszczelka ma t sam szeroko co wystp. W tym ukadzie jest niezbdne cakowite rozdzielenie konierzy w celu wymiany uszczelki. Ten ukad konierzowy wykorzystuje wysokie naciski powierzchniowe na uszczelk i nie jest zwykle zalecany dla uszczelek mikkich. Konierz wpust i wypust (zwane rwnie konierzami czopowymi) zawieraj

czciowo zamknit uszczelk i mog wystpowa w rnych formach.

Gboko wpustu jest rwna lub mniejsza wysokoci wypustu, aby unikn

moliwoci bezporedniego kontaktu pomidzy czoami konierzy, gdy

uszczelka zostanie cinita. Ukad konierzowy musi by rozdzielony, aby

wymieni uszczelk.

Ukad konierza z pzrylg pask i konierza z rowkiem, z cakowicie zamknit

uszczelk. Zewntrzna powierzchnia jednego z konierzy jest paska, a druga ma

rowek, w ktrym jest montowana uszczelka. Te konstrukcje s uywane

w miejscach, w ktrych odlego midzy konierzami musi by precyzyjnie

wyznaczona. Po umieszczeniu uszczelki na miejscu konierze s zwykle

w kontakcie ze sob. W takim systemie powinny by uywane wycznie

uszczelki spryste.

Poczenie z konierzami typu Ring Joint (zwane rwnie API Ring), w ktrym

oba konierze maj gniazda na uszczelk piercieniow wykonan zazwyczaj z

litego metalu. Wykorzystywane uszczelki s czsto nazywane uszczelkami RTJ

lub Ring Type Gasket.

14

4.2. Wykoczenie powierzchni przylg

Idealne wykoczenie dla okrelonego rodzaju uszczelki jest tematem gorcych dyskusji! Istniej opracowania na temat efektw

wykoczenia powierzchni konierza i, w oglnoci, wikszo wytwrcw przedstawia zalecenia dotyczce waciwego

wykoczenia powierzchni dla konkretnych materiaw uszczelek.

Powierzchnie konierzy metalowych mog mie posta od odlewu surowego do maszynowej obrbki gadkociowej, a kady

rodzaj powierzchni wpywa na efektywno uszczelnienia. Powierzchnie konierzy rurowych dla uszczelek metalowych maj

czsto rowkowanie koncentryczne lub spiralne (fonograficzne). Ze swojej natury, konierze metalowe mog wytrzyma wysze

naciski na uszczelk i w ten sposb s absolutnie niezbdne przy ekstremalnych warunkach roboczych.

Oto kilka oglnych zasad dotyczcych wykoczenia powierzchni konierzy:

Powierzchnia konierza ma okrelony wpyw na szczelno i pewno uszczelnienia.

Naley utrzymywa minimalne naciski powierzchniowe na uszczelk, aby materia uszczelki zosta wcinity w nierwnoci

powierzchni konierza. Cakowita sia wymagana do tego celu jest proporcjonalna do powierzchni styku uszczelki

i konierza. Sia skrcenia rub moe by zmniejszona poprzez redukcj powierzchni uszczelki lub styku konierza.

Im bliej siebie s rowkowania pochodzce z obrbki, tym bardziej powierzchnia konierza przypomina gadkie czoo i

ronie powierzchnia styku. W takim wypadku jest konieczny silniejszy nacig rub w celu waciwego pozycjonowania

uszczelki. Przeciwny efekt wystpuje, gdy rosn odlegoci midzy ladami obrbki.

W przypadku granicznym, przy bardzo gadkim konierzu, ulega redukcji tarcie zapobiegajce wydmuchaniu uszczelki na

zewntrz pod wpywem wewntrznego cinienia medium.

Wykoczenie spiralne (fonograficzne) jest trudniejsze do uszczelnienia ni koncentryczne. Materia uszczelki musi osign

dno doliny powierzchni wykoczonej rowkami spiralnymi, aby zapobiec spiralnemu wyciekowi medium z jednego

koca spirali na zewntrz.

Rowkowane i fonograficzne wykoczenia s czsto kojarzone z konierzami rurowymi, podczas gdy wykoczenia szlifowane

s spotykane w poczeniach konierzowych innych ni systemy czenia rur. Przy wykoczeniach metodami obrbki

plastycznej naley zwrci uwag, czy nie tworz si dodatkowe cieki wycieku w przypadku zbyt maej gadkoci.

Poniewa materiay uszczelek rni si pod wzgldem twardoci i odpornoci na pezanie, dobr materiau na uszczelk jest wyjtkowo wany i zaleny od rodzaju przylg i zastosowania.

Przykad: dla zastosowa wysokotemperaturowych lub wysokocinieniowych stosowa wykoczenie surowe (ale

kontrolowane) z du odpornoci na pezanie;

dla zastosowa niskotemperaturowych lub niskocinieniowych dopuszczalne jest gadkie wykoczenie,

szczeglnie z mikkimi uszczelkami;

ze sabymi i amliwymi konierzami stosowa mikkie uszczelki.

4.3. ruby

Dla wikszoci pocze konierzowych z uszczelkami rubami, ktre zapewniaj naciski powierzchniowe na uszczelki, s zazwyczaj naprone ruby lub ruby dwustronne

5. ruba jest gwintowanym cznikiem uywanym wraz z nakrtk. ruba

dwustronna jest gwintowanym acznikiem uywanym z dwoma nakrtkami (w niektrych przypadkach z cakowicie gwintowanym trzonem).

eb

Nakrtki

Podkadki ruba

ruba dwustronna

Zadaniem ruby jest cinicie poaczenia na tyle efektywnie, aby zapobiec polizgowi lub wyciekowi, co oznacza, e musi by wystarczajco wytrzymay, aby wytrzyma pierwsze skrcenie i dodatkowe obcienia wystpujce podczas normalnej eksploatacji (powstajce pod wpywem cinienia, temperatury i pracy cyklicznej).

15

Na

pr

e

nie

Przy okrelaniu wytrzymaoci ruby naley wzi pod uwag du ilo zmiennych 5, w tym si rozcigajc, zerwanie

gwintu, zmczenie i pkanie na skutek korozji napreniowej (ang. SCC).

W zalenoci od materiau i konstrukcji, ruby wykazuj relaksacj napre. Moe to mie znaczcy wpyw na obcienie,

jakie mog tworzy na zespole konierz uszczelka w warunkach roboczych. W konsekwencji, przy doborze rub do

konkretnego zastosowania naley bra pod uwag zmiany temperatury, w jakiej bd pracowa.

Zalecane temperatury pracy rub

Materia Temperatura C (F)

Minimum Maksimum Stal wglowa -20

(-4) 300 (572)

B7, L7 -100 (-148) 400 (752) B6 0

(32

)

500 (932) B8 -250 (-418) 575 (1067) B16 0

(32

)

520 (968) B17B -250 (-418) 650 (1202) B80A -250 (-418) 750 (1382)

W wikszoci pocze konierzowych rozkad cinienia na uszczelce nie jest jednorodny. Na przykad, dwie ruby o duych

rednicach mog wytworzy takie samo obcienie poczenia jak 12 rub o mniejszej rednicy, ale rozkad obcienia bdzie

zupenie inny. Z powodu wygicia konierza, obszar uszczelki otaczajcy ruby lub ruby dwustronne podlega wikszemu

ciskaniu ni strefa w rodku pomidzy rubami. Dlatego te, aby rozoy naciski na uszczelce tak rwnomiernie, jak to

moliwe, naley uy wikszej iloci odpowiednio rozmieszczonych rub lub rub dwustronnych. Wane:

Nigdy nie uywa mniejszej iloci rub ni zaprojektowano dla danego konierza.

Kiedy ruby i konierze s poddane napreniom poprzez dokrcenie nakrtki (co powoduje obcienie uszczelki), ruba i

konierze ulegaj odksztaceniu. ruba ulega wydueniu wraz ze wzrostem naprenia w nim.

Pocztkowe rozcignicie rub mieci si w strefie

sprystoci, w ktrej nie pojawia si

odksztacenie trwae, nawet przy cyklicznym

obcianiu i usuwaniu obcienia. Najwiksza sia

rozcigajca nie powodujca trwaego

odksztacenia jest nazywana granic sprystoci

(lub obcieniem prbnym). ruba pracuje

najbardziej efektywnie w obszarze sprystoci.

Naprenie graniczne

Granica sprystoci Wytrzymao

Strefa sprystoci

Dugo ruby

Zerwanie

Naprenia wiksze od granicy sprystoci powoduj trwae odksztacenia; ruba nie powraca do oryginalnej dugoci i jego

efektywno, jako spryny dociskajcej, zostaje osabiona. Si rozcigajc, powodujc trwae odksztacenie nazywamy

umown granic plastycznoci (lub napreniem granicznym), przy czym dla metali sia ta jest zwykle mierzona dla

odksztacenia 0,2%. Sia rozcigajca powodujca takie odksztacenie jest czsto okrelana jako granica plastycznoci przy

odksztaceniu 0,2% lub naprenie graniczne przy odksztaceniu 0,2%.

Przy grnej granicy siy rozcigajcej wytrzymao ruby jest nazywana wytrzymaoci na rozciganie.

Tam, gdzie specyfikacja zawiera badanie granicy sprystoci na penowymiarowych rub (czsto opisywane jako naprenie

pod obcieniem prbnym), moe by zastosowana ta potwierdzona warto jako obcienie maksymalne. Jednake, niektre

specyfikacje wymieniaj warto granicy plastycznoci przy odksztaceniu 0,2% jako wskanik granicy sprystoci. Naley

zauway, e jest to wycznie warto arbitralna, oparta na badaniu rozcigania na obrobionej prbce testowej prta stopowego

(a nie na penowymiarowej rubie). W rzeczywistoci, prawdziwa granica sprystoci wielu rub stopowych moe by

znaczco nisza ni warto granicy plastycznoci przy odksztaceniu 0,2%. Niezgodno nie jest problemem, jeeli obcienia

nie obejmuj caego zakresu zakadanej wytrzymaoci rub; jednake ryzyko ronie, gdy obcienia zbliaj si do przyjtej

granicy wytrzymaoci ruby, ktra zaley przede wszystkim od jej materiau i konstrukcji. Na przykad, ponisza tabela (na

podstawie normy EN 20898-1 z roku 1991) przedstawia waciwoci mechaniczne pewnych rub w temperaturze pokojowej i

prezentuje rne wartoci granicy sprystoci i granicy plastycznoci przy odksztaceniu 0,2%:

16

Klasa wytrzymaoci

4.

6

6

.

8

8

.

8

10.9 12.9

d < 16 mm

d > 16 mm Naprenie zrywajce, MPa [ksi]

400 [58] 600 [87] 800 [116] 830 [120] 1040 [151] 1220 [177]

Naprenie pod obcieniem prbnym, MPa [ksi]

225 [33] 440 [64] 580 [84] 600 [87] 830 [120] 970 [141]

Naprenie przy wydueniu 0,2%, MPa [ksi]

- - 640 [93] 680 [99] 940 [136] 1100 [160]

Dla rub klasy 8.8 o rednicach mniejszych ni 16 mm istnieje zwikszone ryzyko zerwania nakrtki w przypadku niezamierzonego nadmiernego skrcenia, powodujcego obcienie wiksze od obcienia prbnego (zaleca si zapoznanie z ISO 898-2). Czytelnik zapewne zdaje sobie spraw z tego, e ruby mog mie pokrycie antykorozyjne lub by ocynkowane. Tabele w niniejszym rozdziale maj zastosowanie wycznie do rub bez pokrycia. W poniszej tabeli (na podstawie ASTM A 193/A 193M) przedstawiono wymagania mechaniczne dla temperatury pokojowej:

B6 B7 (Cr-Mo)

B16

(Cr-Mo-V) Klasa

1

B8 itd.

Klasa 2

B8

itd.

rednica, cale do 4

wcz.

do

2

wcz.

>2-4

wcz.

>4-7

wcz.

do

2

wcz.

>2-4

wcz.

>4-7

wcz.

wszystkie do

wcz.

>-1

wcz.

>1-1

wcz.

rednica, mm up t o 100

wcz.

do

65

wcz.

>65-

100

wcz.

>100-

180

wcz.

do

65

wcz.

>65-

100

wcz.

>100-

180

wcz.

wszystkie do

20

wcz.

>20-

25

wcz.

>25-

32

wcz.

Wytrzymao

na zrywanie,

ksi [MPa]

110

[760] 125

[860]

115

[795]

100

[690]

125

[860]

110

[760]

100

[690]

75

[515]

125

[860]

115

[795]

105

[725]

Granica plastycz.

przy wyd. 0,2%,

ksi [MPa]

85

[585] 105

[720]

95

[655]

75

[515]

105

[725]

95

[655]

85

[586]

30

[205]

100

[690]

80

[550]

65

[450]

Modu sprystoci rub jest wanym kryterium. Do pomiaru rozcignicia rub stosuje si prt pomiarowy umieszczony w

otworze wywierconym wzdu osi ruby. Prt pomiarowy jest poczony z bem ruby, ale jego pozostaa cz jest swobodna

wzdu osi ruby. Oznacza to, e zmiana dugoci (wyduenie) ruby poddanej obcieniu moe by zmierzone za pomoc

gbokociomierza mikrometrycznego.

Rozciganie

Prt pomiarowy

Pomiar wyduenia ruby za pomoc ruby mikrometrycznej jest czasochonny i moe nie zapewnia kontroli obcienia

wstpnego z wymagan dokadnoci. Zastosowanie metody ultradwikowej likwiduje wiele niedogodnoci, oferujc du

dokadno pomiaru wyduenia ruby 5, ale nie zawsze jest wygodne i wymaga duych umiejtnoci od operatora. Wyduenie

ruby moe by rwnie sprawdzane za pomoc zabudowanych elementw kontrolnych napre, ktre zostay przygotowane

dla wymaganego obcienia. Oczywicie, gorca ruba zwiksza swoj dugo, zmniejszajc obcienie uszczelki. Zanim to nastpi, podczas ogrzewania

poczenia do temperatury roboczej, konierz jako taki rwnie zwiksza swoje wymiary. Tak wic, wspczynnik

rozszerzalnoci elementw poczenia konierzowego musi by brany pod uwag przy projektowaniu tego poczenia.

Skuteczno uszczelnienia zaley w znacznym stopniu od prawidowego naprenia w rubach. W granicach zdrowego

rozsdku, zaleca si zwykle, aby naprenie to byo bliskie naprenia maksymalngo, ktre powinno znajdowa si,

oczywicie, w obszarze sprystoci ruby. Aby ruba pracowaa niezawodnie i bezpiecznie w swoim obszarze sprystoci

przez cay czas ycia poczenia, naley zachowa margines bezpieczestwa. Margines jest zaleny od materiau ruby,

konstrukcji i rozmiaru oraz metody dokrcania. Ponisza tabel moe suy jako przewodnik pomocny w okrelaniu

maksymalnych obcie rub w temperaturze otoczenia.

17

Opis ruby Obcienie prbne jako % naprenia przy wydueniu. 0,2%

Maksymalne obcienie ruby jako % obcienia prbnego

metoda momentu skrcajcego

metoda naprania

ISO 898, BS 1768, SAE J429 patrz wymagania 85% 90% B7, L7, B16 Do M36 (1 in.) 88% 85% 90%

> M36 (1 in.) 80% 85% 90% Stopy nieelazne, metale grupy cupro,

stal dupleks, nimonic 70% 85% 90%

Stal nierdzewna austenityczna B8 60% 85% 90%

Przykad: jeeli jest planowane uycie rub ze stali nierdzewnej austenitycznej i dokrcenie ich metod momentw dokrcania,

naley uy maksimum 85% z 60% wartoci granicy plastycznoci przy odksztaceniu 0,2% dla tego materiau. Zapewni to

odpowiedni margines bezpieczestwa. Konkretne wytyczne dotyczce maksymalnych obcie dla materiaw rub

mona uzyska u producentw rub.

Jest bardzo wane, aby inynierowie wybierali rozmiar i rodzaj rub o odpowiedniej granicy sprystoci w celu dobrania do

siebie planowanego naprenia i sprystoci rub. Przy dobieraniu rub (rub lub kokw gwintowanych):

Wybiera ruby o odpowiednim naprniu granicznym, aby pracoway one w obszarze sprystoci przy wymaganych obcieniach.

Wybiera ruby o tym samym module sprystoci.

Upewni si, e nie wystpuje korozja rub, ktra moe znaczco wpyn na ich niezawodno!

Upewni si, e ruby speniaj powysze wytyczne; nie uywa rub powtrnie.

4.4. Nakrtki

Naprenie w rubie (i w konsekwencji naciski na uszczelce) powstaje w wyniku dokrcenia nakrtek wzdu gwintu ruby.

Gwinty odgrywaj wic wan rol w operacji ciskania i naley zadba o utrzymanie ich kompletnoci. Gwinty ulegaj

zerwaniu, gdy siy osiowe dziaajce na ruby przekraczaj wytrzymao gwintw na cinanie.

Gwne czynniki okrelajce si zrywajc to:

rozmiar ruby

dugo wykorzystanej czci gwintu

wytrzymao materiaw, z ktrych wykonano ruby i nakrtki Gwinty na wikszych rubach maj wikszy skok i wsze dno bruzdy ni gwinty mniejszych rub. Oznacza to, e

powierzchnia gwintu, ktra musi by wytrzymaa na zrywanie, jest wiksza dla duych rub, co z kolei oznacza wiksz

wytrzymao na zrywanie. Zwikszenie dugoci wykorzystywanej czci gwintu zwiksza powierzchni przekroju materiau,

ktry musi by wytrzymay na zrywanie gwintw.

Gwinty atwiej ulegaj zerwaniu, gdy materiay ruby i nakrtki maj rwn wytrzymao. Dla uzyskania optimum

bezpieczestwa naley stosowa nakrtki, ktre maj granic plastycznoci wiksz o 20% ni wytrzymao rub. W ten

sposb ruba ulegnie rozerwaniu zanim nastpi zerwanie gwintw nakrtki. Do zapamitania: rozerwanie ruby jest atwiejsze

do wykrycia ni zerwanie gwintu!

Naley rwnie zwrci uwag na efekt zacierania , ktry polega na zgrzaniu na zimo (czciowym lub cakowitym) jednej

silnie obcionej powierzchni z drug. Jest to moliwe, gdy powierzchnie s zczone razem tak cile, e tworz si wizania

czsteczkowe pomidzy ssiadujcymi czciami, na przykad pomidzy nakrtk i rub. Zdarza si to, gdy powierzchnie s

silnie obcione, gwinty cile dopasowane, smary wyschy lub zostay wycinite z obszaru styku i gdy gwinty zostay

uszkodzone. Efekt ten potguje si w wysokich temperaturach pracy lub w obecnoci korozji. Efekt zacierania jest trudny do

wyeliminowania. Mog by w tym pomocne nastpujce dziaania:

uywa raczej lunych gwintw ni dopasowanych

stosowa waciwe smary

dobiera materiay na ruby i nakrtki, ktre w poczeniu s odporne na zacieranie, tak jak stal 316 cigniona na zimno ze stal 316 cignion na zimno, nakrtki ze stali 400 i ruby ze stali 316 itp.

Przy doborze nakrtek:

dobiera nakrtki o obcieniu prbnym wikszym o 20% wikszym ni wytrzymao rub.

18

4.5. Podkadki

Naley zauway, e na rysunkach w poprzednim rozdziale ruby (ruby i ruby dwustronne) s montowane wraz

z podkadkami. Jest to istotne, nie tylko ze wzgldu na bardziej rwnomierne rozoenie obcienia, ale co waniejsze

aby wspomc proces dokrcania poprzez umoliwienie bardziej spjnego rozkadu momentw dokrcania nakrtki wzdu

gwintu. Z rubami powinny by zawsze uywane paskie, utwardzone podkadki, poniewa niesie to ze sob szereg korzyci.

W szczeglnoci, podkadki mog:

Znaczco zmniejszy tarcie pomidzy obracajc si nakrtk a elementami poczenia. To daje konsekwentne

dziaania momentu dokrcania, poprawiajc dokadno i powtarzalno, a jednoczenie zmniejsza wymagany

moment dokrcania.

Zmniejszy problem niszczenia powierzcni poprzez rozoenie obcienia rwnomiernie na powierzchni konierza.

Uczyni siy pomidzy elementami poczenia bardziej jednorodnymi, co polepsza jako pracy uszczelek.

Mostkowa szczeliny lub zbyt due otwory, uatwiajc poczenie le wsppracujcych elementw.

Zapobiega uszkodzeniom powierzchni poczenia.

Redukowa ilo zazbie pomidzy elementami poczenia, zmniejszajc w ten sposb relaksacj po dokrceniu.

Zawsze stosowa podkadki!

Sstosowa ten sam materia na podkadki i nakrtki.

4.6. Obcienie czynne

W okresie ycia uszczelnienia z konierzami i uszczelkami sia ciskajca uszczelk zmienia si w czasie z powodu relaksacji materiaw uszczelek i rub, cyklicznych zmian temperatury i cinienia, drga itp. Dla zagodzenia tych zmian s czasami uywane systemy czenia zapewniajce bardziej stae obcienie poprzez modyfikacj sprystoci poczenia. Mona to uzyska poprzez stosowanie duszych rub (z dystansami) lub obcienie czynne. To ostatnie jest zwykle zapewniane przez metalowe spryny talerzowe (zwane czsto podkadkami Bellevillea), ktre s starannie wytwarzane, dobierane i tak uoone, aby zapewnia znane obcienie, ograniczajc tym samym si ciskajc w systemie.

3 rwnolegle

Pojedyncza spryna talerzowa

3 szeregowo

Spryny talerzowe s ciskane do spaszczenia przy okrelonej wartoci obcienia. Takie rozwizanie zapewnia zgromadzenie energii w postaci obcienia czynnego, ktra jest przeksztacana na obcienie ciskajce konierza i, w konsekwencji, uszczelki. Trzeba wyjtkowo starannie okreli stosowane obcienie czynne, aby nie uzyska nadmiernego nacisku na konierz i uszczelk. W ukadzie pakietu konstrukcja umoliwia zazwyczaj maksymalne ugicie spryn talerzowych do 75% ich wysokoci (spryna zachowuje 25% wysokoci).

19

Spryny talerzowe mog by montowane szeregowo, rwnolegle lub w kombinacjach. Kada kombinacja zapewnia inny

poziom zgromadzonej energii przy ugiciu:

2 rwnolegle

400

2 rwnolegle, 3 szeregowo

300

Sia (N)

Pojedyncza

3 szeregowo

200

100

0.4 0.8 1.2 1.6

Ugicie (mm)

Niezalenie od konfiguracji, pakiet spryn talerzowych wymaga prowadnicy na obwodzie wewntrznym lub zewntrznym,

dla zapobiegnicia ruchom bocznym pod obcieniem. Jeeli jest stosowana obudowa zewntrzna, moe ona rwnie chroni

system przed korozj, dajc korzy w postaci utrzymania staego smarowania zapewnianego przez smar wysokocinieniowy.

Poczenie spryn talerzowych i smaru mimimalizuje tarcie pomidzy powierzchniami styku. Stanowic rodek

bezpieczestwa, zewntrzna obudowa moe rwnie oferowa blokad zapobiegajc niewaciwemu uyciu lub zmianom

oryginalnej konstrukcji, dodajc dodatkowy punkt do systemu bezpieczestwa zakadu. Naley zauway, e uyta stal moe

ograniczy maksymaln temperatur robocz systemu z obcieniem czynnym.

4.7. Systemy ochrony konierzy

Jest powszechn praktyk dostarczanie nowych konierzy z oson z tworzywa sztucznego w celu ich ochrony przed pierwszym

uyciem. Takie zabezpieczenia powinny by usuwane z obszaru kontaktu z uszczelk, poniewa gdy s gorce pokrycia

staj si mikkie i zmniejszaj tarcie pomidzy uszczelk i powierzchni konierza. W przypadku stosowania mikkich

uszczelek moe to spowodowa uszkodzenie poczenia z powodu nadmiernego odksztacenia materiau wywoanego maym

tarciem (patrz rwnie rozdzia rodki antyadhezyjne).

20

5. Dobr uszczelek

Niniejsza publikacja jest skierowana do sub utrzymania ruchu i monterw i zakada si, e dobr materiaw bdzie

pozostawa w gestii dysponentw zakadw lub projektantw. Wskutek tego, pracownik konserwacji moe mie niewielkie

moliwoci doboru materiau uszczelniajcego. W konsekwencji, niniejszy rozdzia przedstawia tylko krtkie wytyczne

dotyczce wikszoci dostpnych materiaw uszczelniajcych. Dobr materiaw uszczelniajcych musi by oparty, przede

wszystkim, o:

odporno na istniejce w instalacji medium

cinienie i temperatur pracy

zmienno warunkw roboczych (na przykad, podczas zmian cyklicznych)

rodzaj stosowanego poczenia

Przestroga: mimo podobiestw wielu materiaw, waciwoci uszczelnienia i jego skuteczno zmieniaj si w zalenoci

od producenta. Naley zawsze konsultowa si z wytwrc w sprawie szczegowych wskazwek dotyczcych danego

produktu.

Jest wane, aby zawsze stosowa uszczelki dobrej jakoci od znanych dostawcw, poniewa koszt uszczelki jest nieistotny w porwnaniu do kosztw przestoju i zapewnienia bezpieczestwa.

5.1. Dobr materiau

Jest wiele materiaw, ktre mog by zastosowanie do wytwarzania uszczelek. Celem tego rozdziau jest przedstawienie

krtkiego przegldu, przede wszystkim najpopularniejszych materiaw, ktre mog by zastosowane. Dla uproszczenia,

podzielono rozdzia na 5 czci:

elastomery

materiay wkniste

inne materiay

europejskie odpowiedniki materiaw ze stali nierdzewnej

materiay metalowe

Elastomery

Czsto stanowi punkt wyjciowy dla wytwarzania arkuszy materiau uszczelniajcego. Najczciej s one spoiwem

w mieszaninach z rnymi materiaami wknistymi i wypeniaczami. Skad (a wic i skuteczno) moe ulega zmianie,

wic zawsze naley konsultowa si z producentem.

Kauczuk butylowy (IIR,

zwany te izobutylenem,

izoprenem)

Elastomer oferujcy dobr odporno na przenikanie ozonu i gazw. Odpowiedni dla lekkich kwasw, alkaliw i estrw, ale

mao odporny na oleje i paliwa.

Chlorosulfonowany

polietylen

Elastomer o znakomitej odpornoci na kwasy i alkalia. Dobra odporno

na olej. Wybitna ognioodporno.

Kauczuk etylenowo-

propylenowy (EPDM)

Elastomer o dobrej odpornoci na ozon, par, silne kwasy i alkalia, ale nieodpowiedni

dla rozpuszczalnikw i wglowodorw aromatycznych.

Elastomer fluorowy Wglowodr fluorowy o znakomitej odpornoci na kwasy, wglowodory

alifatyczne, oleje, do zastosowa w rodowisku korozyjnym. Nieodpowiedni dla amin, estrw, ketonw

i pary.

Kauczuk naturalny (NR) Znakomity ze wzgldu na waciwo regeneracji. Dobra odporno na wikszo soli nieorganicznych, lekkich kwasw i alkaliw. Niezalecany dla olejw i rozpuszczalnikw lub rodowiska z naraeniem na ozon, tlen

lub wiato soneczne.

Neopren

(chloropren, CR)

Znakomita odporno na oleje, ozon i wpywy atmosferyczne. Odpowiedni dla umiarkowanych kwasw, alkaliw,

roztworw soli, ropy naftowej, rozpuszczalnikw, olejw i paliw. Niezalecany dla silnych kwasw

i wglowodorw.

Nitryl (NBR) Poprawiona odporno na chemikalia i temperatur wzgldem neoprenu. Dobra

odporno na wglowodory i oleje. Nieodpowiedni dla wglowodorw chlorowanych, estrw, ketonw i silnie

utleniajcych rodkw.

Silikon Znakomite waciwoci temperaturowe, nie ulega wpywom ozonu i wiata sonecznego. Nieodpowiedni dla

wielu wglowodorw i pary.

Butadien styrenowy (SBR) Odpowiedni dla sabych kwasw organicznych i umiarkowanych chemikaliw. Nieodpowiedni dla

silnych kwasw, wikszoci wglowodorw i ozonu.

21

Materiay wkniste

Aramid Wkno aromatycznego amidu, wysoka wytrzymao i stabilno, odpowiednie do

rednich temperatur. Surowe wkna mog fibrylowa.

Azbest Stosowany dawniej, najpopularniejszy materia do uszczelniania poacze z powodu

jego efektywnoci w szerokim zakresie warunkw roboczych. Obecnie zastpiony przez

substytuty bezazbestowe (obowizkowo w Unii Europejskiej).

Wkno wglowe Wysoka przewodno termiczna zapewnia szybkie rozpraszanie ciepa i umoliwia efektywn

prac w wysokich temperaturach (poza atmosfer utleniajc). Dobra odporno chemiczna,

moe by stosowane w zakresie pH od 0 do 14, ale nie moe by stosowane w rodowisku

utleniajcym

Celuloza Wkno naturalne, odpowiednie dla zastosowa w niskich temperaturach i rednich

cinieniach. Surowe wkna mog fibrylowa.

Szko Nieorganiczny zwizek krzemianw metali, oferujcy dobr wytrzymao i umiarkowan

odporno chemiczn. Odpowiedni dla zastosowa w rednich i wysokich temperaturach.

Wkna nie fibryluj.

Sztuczne wkna mineralne

(MMMF)

Nazywane rwnie wen mineraln. Nieorganiczne wkna mineralne zawierajce krzemiany metali, o rnych rednicach. Odpowiednie do zastosowa w rednich i wysokich temperaturach. Wkna nie fibryluj.

Inne materiay

Grafit ekspandowany W wyniku eksfoliacji materia jest zasadniczo czystym grafitem, typowo o zawartoci ponad

95% wgla elementarnego. W zwizku z tym materia jest odporny na wiele chemikaliw, ale

nie wolno go stosowa w rodowisku utleniajcym. Na og dostarczany jako produkt

o gstoci nasypowej 1,1 Mg/m3, co stanowi ok. 50% teoretycznego maksimum i jest

znakomite dla wikszoci zastosowa przemysowych. Moliwe s dostawy materiau

o wikszej gstoci (do zastosowa z wysokimi cinieniami cieczy) lub mniejszej (jeeli

obcienia uszczelki s relatywnie niskie lub gdy jest wymagana dua zdolno

dostosowania).

Mika

(wermikulit)

Wystpujce naturalnie, zoone krzemiany aluminium, charakteryzujce si budow laminarn i niemal doskona upliwoci. Struktura w wielkim stopniu elastyczna, sprysta i odporna. Znakomita stabilno temperaturowa i odporno chemiczna.

PTFE Niezwykle szeroka odporno chemiczna (PTFE poddaje si tylko dziaaniu roztopionych

metali alkalicznych i fluoru gazowego), znakomite waciwoci antyklejce i dielektryczne. Materia ma wysok ciliwo, co pozwala na dostosowanie si do nieregularnoci powierzchni konierza. atwy do obrbki. Podatny na degradacj pod wpywem promieniowania.

Europejskie odpowiedniki materiaw ze stali nierdzewnej

USA

A Niemcy Hiszpania Francja Wochy Szwecja Wlk. Bryt.

AISI DIN / W.-Nr. UNE AFNOR UNI SS BS 304 X5CrNi 18 9 X5CrNi 18 10 Z6CN 18.09 X5CrNi 18 10 2332 304 S 15

/ 1.4301 304L X2CrNi 18 9 X2CrNi 19 10 Z2CN 18.10 X2CrNi 18 11 2352 304 S 12

/ 1.4306 316 X5CrNiMo 18 10 X5CrNiMo 17 12 Z6CND 17.11 X5CrNiMo 17 12 2347 316 S 16

/1.4401 316L X2CrNiMo 18 10 X2CrNiMo 17 12 Z2CND 18.13 X2CrNiMo 17 12 2348 316 S 11

/ 1.4404 316 S 12 321 X100CrNiTi 18 19 X7CrNiTi 18 11 Z6CNT 18.10 X6CrTi 18 11 2337 321 S 12

/ 1.4541 347 X100CrNiNb 18 9 X7CrNiNb 18 11 Z6CNNb 18.10 X6CrNiNb 18 11 2338 304 S 17

/ 1.4550 410 X100Cr 13 X12 Cr 13 Z12 C 13 X12 Cr13 2302 410 S 21

/ 1.4006

22

Materiay metalowe

Nazwa handlowa Opis Komentarze

Stal wglowa Arkusze walcowane lub

odkuwki stalowe (czyste elazo)

316 Stal austenityczna z

molibdenem 18-12 Cr / Ni

316L Odmiana 316, ze

zmniejszon zawartoci

wgla 304 Stal austenityczna

18-8 Cr / Ni

304L Odmiana 304, ze

zmniejszon zawartoci

wgla 321 Stal austenityczna z

tytanem 18-10 Cr / Ni

347 Odmiana stali

austenitycznej

18-10 Cr / Ni

410 Stal austenityczna

ferrytyczna 12-9 Cr / Ni

Tylko do zastosowa oglnych

Znakomita odporno na korozj, ale podatna na pkanie

wskutek korozji napreniowej (SCC) i korozj

midzykrystaliczn z niektrymi mediami

Zmniejszona korozja SCC i midzykrystaliczna

Znakomita odporno na korozj, ale podatna na SCC

w wysokich temperaturach

Zmniejszona korozja SCC i midzykrystaliczna

Podatna na SCC, ale zmniejszona korozja

midzykrystaliczna Podatna na SCC, ale zmniejszona korozja midzykrystaliczna

Odpowiednia dla wysokich temperatur

Znakomita stabilno wysokotemperaturowa,

dobra odporno na korozj

Tytan Znakomita odporno na korozj, znakomity dla

mediw utleniajcych

Alloy 600 Inconel 600 Stop 70% Ni, 15% Cr,

8% Fe

Alloy 625 Inconel 625 Stop Ni / Cr z Mo i Nb

Alloy 800 Incoloy 800 32% Ni, 20% Cr, 46% Fe

stal stopowa

Alloy 825 Incoloy 825 Ni, Cr, Fe, Mo, Cu stal

stopowa

Znakomita odporno wysokotemperaturowa na korozj

Znakomita odporno na korozj w wielu mediach

kwasowych i alkalicznych

Znakomita odporno wysokotemperaturowa na korozj

Wysoka odporno na gorce kwasy i znakomita

odporno na SCC

Alloy 200 Nickel 200 99,6% obrobiony Ni Wysoka odporno na media redukujce i alkaliczne

Alloy 400 Monel 400 67% Ni, 30% Cu stal stopowa Wysoka odporno na kwas fluorowodorowy

Alloy B2 Hastelloy B2 Ni / Mo stal stopowa Znakomita odporno na kwas octowy,

chlorowodorowy, fosforowy i siarkowy

Alloy C276 Hastelloy C276 Ni / Cr / Mo stal stopowa Znakomita odporno na korozj oraz media utleniajce

i redukujce

Alloy 20 Carpenter 20 Fe / Ni / Cr stal stopowa Przeznaczona do zastosowa wymagajcych odpornoci na kwas siarkowy

Alloy x - 750 Inconel x-750 Ni / Cr / Fe stal stopowa Utwardzana wydzieleniowo, stal o wysokiej odpornoci

Aluminium Znakomita plastyczno i cigliwo

Mied Oglna odporno na korozj

5.2. Rodzaje uszczelek

Uszczelki mona podzielic na 3 gwne kategorie:

mikkie (niemetalowe)

metalowo-mikkomateriaowe

metalowe Charakterystyki mechaniczne i wasnoci tych kategorii znacznie zmieniaj si w zalenoci od rodzaju wybranej uszczelki

i materiaw, z ktrych zostay wytworzone. Oczywicie, waciwoci mechaniczne s wanym czynnikiem podczas

projektowania uszczelki, ale na jej wybr wpywaj przede wszystkim:

temperatura i cinienie medium w uszczelnianej instalacji

chemiczna natura medium

obcienie mechaniczne oddziaujce na uszczelk

23

Uszczelki mikkie (niemetalowe) Czsto wykonane z arkuszy materiaw kompozytowych, odpowiednie dla

zastosowa oglnych i w korozyjnej chemicznej atmosferze. Generalnie

ograniczone do zastosowa nisko- i redniocinieniowych.

Rodzaje: Materiay z wkien azbestowych (CAF), wkien bezazbestowych, grafit, PTFE

Uszczelki metalowo-mikkomateriaowe Uszczelki kompozytowe zoone zarwno z materiaw metalowych jak

i niemetalowych; metal zapewnia wytrzymao i sprysto uszczelki.

Odpowiednie do zastosowa w warunkach zarwno niskich jak i wysokich

cinie oraz temperatur.

Rodzaje: wielokrawdziowe, z okuwk metalow, w paszczu metalowym, uszczelki mikkie zbrojone metalem (w tym grafitowe i zbrojone materiay it), uszczelki metalowe faliste i zwijane spiralnie

Uszczelki metalowe Mog by wytwarzane z jednego metalu lub kombinacji wielu materiaw

metalowych, w rnych ksztatach i rozmiarach. Odpowiednie do zastosowa

wysokotemperaturowych i wysokocinieniowych. Wiksze obcienia

wymagaj wikszego obcienia do formowania uszczelek. Rodzaje: uszczelki

soczewkowe, RTJ i uszczelki membranowe

Uszczelka musi by odporna na dziaanie uszczelnianych pynw i musi by z nimi chemicznie zgodna. W przypadku uszczelek

metalowych naley zwrci uwag na korozj elektrochemiczn (lub galwaniczn), ktra moe by zminimalizowana przez

dobr materiaw metalowych uszczelki i konierza pooonych blisko siebie w szeregu elektrochemicznym (lub ewentualnie

uszczelka powinna by elektrod rozstwarzaln dla zminimalizowania uszkodze konierza). Ten typ korozji jest procesem

elektrochemicznym pojawiajcym si w obecnoci medium przewodzcego jony, ktre moe by wodnym roztworem

przewodzcym dziki obecnoci rozpuszczonych jonw. Element podstawowy jest rozstwarzalny w procesie redoks, w ktrym

elektrony emitowane przez element podstawowy (anod) przechodz do roztworu i osadzaj si na elemencie szlachetnym

(katodzie).

Szereg elektrochemiczny popularnych metali i stopw

(w wodzie morskiej)

Anoda Magnez Cynk

eliwo Stal wglowa Stal nierdzewna 304 (aktywna)

Stal nierdzewna 410 (aktywna)

Mied Stal nierdzewna 316 (aktywna)

Inconel

Stal nierdzewna 410 (pasywowana)

Tytan

Stal nierdzewna 304 (pasywowana)

Stop Monela

Stal nierdzewna 316 (pasywowana)

Zoto Katoda Platyna

Poniej przedstawiono krtki przewodnik po najwaniejszych materiaach na uszczelki i rodzajach, ktre mog by stosowane

w celu zapewnienia bezpieczestwa i niezawodnych rozwiza uszczelnie. Jeeli, dla atwiejszego oddzielenia uszczelki od

konierza, jest wymagane pokrycie antyadhezyjne naley zastosowa materiay z pokryciem zapobiegajcym przywieraniu

stosowanym przez producenta (patrz rodki antyadhezyjne).

Naley zauway, e ograniczenia robocze na licie poniej maj wycznie charakter orientacyjny. Wiele uszczelek jest

wykonanych z mieszanin zawierajcych rne spoiwa, wypeniacze itp., ktre modyfikuj waciwoci powoki materiau

uszczelki. Ograniczenia robocze i odpowiednio mog zmienia si znaczco zalenie od skadu materiau i konkretnych

warunkw roboczych; w tych warunkach konsultacja wytwrcy jest nieoceniona! Naley zawsze konsultowa si

z producentem w sprawie odpowiednioci do konkretnych zastosowa i ogranicze, do ktrych moe nastpi zblienie

w okrelonych warunkach roboczych.

Bez wzgldu na rodzaj wybranego materiau uszczelki, naley upewni si, e jest on odpowiedni do danego zastosowania!

24

Materia lub typ uszczelki Komentarze

Materiay wkniste walcowane Wiele wkien, wypeniaczy i spoiw moe by poczonych za pomoc dodatku wicego.

w procesie cigym Nastpnie produkty s poddawane procesowi podobnemu do wytwarzania papieru

z wykorzystaniem walcowania, w celu wzbogacenia materiau o wiele cech poprawiajcych

skuteczno uszczelki.

Sprasowane wkno azbestowe Wytwarzane w procesie prasowania it (patrz na dole strony), w ktrym mieszanina

(CAF) jest prasowana pomidzy dwoma obcionymi walcami. Arkusze azbestu czsto zawieraj duo

wkien i mog by formowane za pomoc rnych wypeniaczy i spoiw. Uwaany za bardzo

tolerancyjny materia, o bardzo duym zakresie zastosowa.

Sprasowane materiay bez azbestu Wiele wkien, wypeniaczy i spoiw moe by formowanych za pomoc procesu it.

(sprasowane wkna bezazbestowe) W konsekwencji, uszczelki ze sprasowanego wkna mog by stosowane do szerokiego zakresu

pynw, cinie i temperatur. W oglnoci, materiay te maj wasnoci nie gorsze lub lepsze ni

oryginalne wkna azbestowe, mimo e wymagaj odmiennej selekcji, operowania i starannoci

przy montau.

Uszczelka o staej objtoci Uszczelka z elementem uszczelniajcym zamknita po stronie wewntrznej i zewntrznej rednicy

midzy metalowymi piercieniami w taki sposb, e przy penym ciniciu nastpuje kontakt

metalu z metalem pomidzy czoami konierzy a piercieniami metalowymi. W konsekwencji,

objto elementu uszczelniajcego i nacisk na ni s stae, niezalenie od przyoonego obcienia.

Element uszczelniajcy moe by wykonany z dowolnego, odpowiedniego do danego

zastosowania, materiau (na przykad grafitu).

Mieszanka korkowa Ekonomiczna i oglnie odpowiednia dla lekkiego nacigu i stosunkowo umiarkowanych warunkw eksploatacji.

Idealna dla atwo uszkadzalnych konierzy (na przykad szklanych lub ceramicznych).

Zastosowanie ograniczone zazwyczaj do lekkich warunkw roboczych.

Mieszanka korka i kauczuku Podane waciwoci korka poczone z zaletami syntetycznego kauczuku daj lepsz obrabialno

i dopuszczalny okres przechowywania ni mieszanka korkowa; jednoczenie moe mie lepsz

odporno chemiczn (zalenie od spoiwa kauczukowego). Moe by rwnie wzmocniona

wknami w celu poprawy utrzymania obcienia. Idealna do lekkich warunkw eksploatacyjnych.

Uszczelki metalowe faliste Uszczelka z metalu, zwykle zawierajca materia wypeniacza na pofadowaniach. Uszczelnienie

jest formowane pomidzy szczytami pofadowa i przylegajcymi powierzchniami konierza.

Uszczelka w koszulce Uywana przede wszystkim w poczeniu ze sprztem odpornym na korozj wytworzonym ze

szka, stali szkliste itp. koszulka, wykonana zwykle z PTFE, suy jako warstwa odporna

chemicznie z wkadem z materiaw zapewniajcych odpowiedni ciliwo i sprysto.

Uszczelka z okuwk Mikka uszczelka wzmocniona metalowym piercieniem na wewntrznym obwodzie, ktry

zapewnia dodatkow odporno na wydmuchiwanie i zmniejsza degradacj chemiczn. Zwykle

poprawia wasnoci uszczelniajce.

Grafit ekspandowany Normalnie dostarczany z metalowym zbrojeniem dla zwikszenia wytrzymaoci struktury i, tym samym, polepszenia obrabialnoci i uatwienia montau. Zazwyczaj jest stosowane mechaniczne aczona wkadka, mimo e dla operacji cicia atwiejsze jest klejenie do paskiej powierzchni metalowej.

Uszczelki w paszczu metalowym Tradycyjna uszczelka w wymiennikach ciepa skadajca si z metalowego paszcza na sprystym

rdzeniu. Moe mie, poprawiajc szczelno, mikk warstw nawierzchniow z grafitu.

Wielokrawdziowa Metalowa uszczelka z rowkowanymi powierzchniami, z uszczelniajc warstw spryst na powierzchniach lub bez niej.

PTFE (spiekany) Wykonana z czystego PTFE, minimalnie przetworzonea oferuje znakomit odporno chemiczn, ale pynie na zimno i odksztaca si pod wpywem ciskania. Wykonywana metod cinania z waka lub prasowana.

Uwaga: Termin it pochodzi od ostatnich liter wyrazw gummi azbest (z niemieckiego) i oznacza CAF lub sprasowany arkusz

wkna azbestowego.

25

Materia lub typ uszczelki Komentarze

Flogopit Wysokotemperaturowy materia oparty na rodzinie mikowej, dostpny w formie arkuszy, ze

wzmocnieniem metalowym lub bez niego.

Przetworzony PTFE Znakomita odporno chemiczna moe by poczona z wysok ciliwoci istotnie

poprawionym pyniciem na zimno i pezaniem. Rorodno sposobw przetwarzania,

wypeniaczy i moliwych wzorw zapewnia skuteczno w szerokim zakresie zastosowa

wynikajc z wieloci typw (ekspandowany PTFE, wypeniony PTFE, PTFE zorientowany

dwuosiowo).

Piercie uszczelniajcy RTJ Metalowe uszczelki, wytwarzane z rnych metali i stopw, zwykle o przekroju owalnym lub

omioktnym. Stosowane w poczeniach z gniazdami tzw. API. Uszczelki znosz

ekstremalnie due cinienia (w oglnoci do 100 MPa), a temperatura maksymalna jest

zalena od uytego metalu.

Guma S dostpne rne rodzaje kauczuku mogce pracowa w szerokim zakresie warunkw

roboczych. Dla danego produktu mona zaprojektowa okrelone waciwoci speniajce

konkretne wymagania. Istotnym jest dobr waciwego rodzaju kauczuku odpowiedniego dla

wymaganego efektu.

Uszczelki zwijane spiralnie Uniwersalne, pmetalowe uszczelki skadajce si z naprzemiennych warstw o (zazwyczaj)

przekroju V tamy metalowej i wypeniacza, zwijane spiralnie. Skadnikiem metalowym moe

by stal nierdzewna, Monel, inconel itp., a rol wypeniacza mog peni azbest lub inne

wkna, PTFE, grafit, ceramika itp., w zalenoci od zastosowania. Mog by stosowane

w szerokim zakresie temperatur i cinie. Ekspandowany PTFE - tama lub sznur Zwykle nawinity na szpul lub rolk, wysokociciliwy, bardzo elestyczny materia (zwany rwnie uszczelniaczem zcz) dostpny z warstw kleju po jednej stronie, dla wspomoenia montau. Materia ma

lepsze waciwoci w zakresie pynicia na zimno i odksztacania ni przetwarzane

w innej formie. Moe by rozwijany na przylegajcej powierzchni piercienia,

odcinany, ukadany na zakadk i ciskany midzy konierzami. Z tego powodu czsto

okrelany jako formowany na miejscu, idealny do wykonywania uszczelek wedug

pomysu uytkownika, atwy w montau w miejscu zastosowania. Uywany przede

wszystkim przy niszych cinieniach i temperaturach, w szczeglnoci przy lekko

obcionych konierzach i stosunkowo nietrwaych konstrukcjach.

5.3. Dobr gruboci

W przypadku uszczelek wycinanych z arkusza, zawsze stosowa najcieszy materia, na jaki pozwoli ukad konierza, ale gruby

na tyle, aby kompensowa nierwnoci powierzchni konierzy, bdy ich rwnolego, wykoczenia powierzchni i sztywno.

Im ciecza uszczelka, tym wiksze dopuszczalne obcienie ruby, ktre moe wytrzyma uszczelka i tym mniejsza utrata

napre ruby zwizana z relaksacj. Ponadto, mniejsza jest powierzchnia uszczelki naraona na dziaanie wewntrznego

cinienia i agresywnych mediw.

Upewni si, e uszczelka jest tak cienka, jak to moliwe.

5.4. Cicie mikkich uszczelek

Skuteczno pracy mikkich uszczelek moe istotnie zalee od sposobu przycinania ich do wymaganego ksztatu.

Uywa dobrych narzdzi tncych do przycinania uszczelek do wymaganego ksztatu .

Nigdy nie przycina uszczelki przez motkowanie na powierzchni konierza! Moe to uszkodzi konierz i z pewnoci zmniejszy jako uszczelki.

Upewni si, e uszczelka ma waciwy rozmiar, aby zapobiec korozji odsonitych powierzchni konierza i zminimalizowa nacisk hydrostatyczny wzduny.

Wycina otwory na ruby o nieco wikszej rednicy ni ruba, aby zapewni odpowiednie pozycjonowanie uszczelki.

Upewni si, e wewntrzna rednica uszczelki nie jest mniejsza ni wewntrzna rednica uszczelnianego konierza, aby nie tworzy dodatkowych przeszkd na linii przepywu.

26

5.5. Przechowywanie uszczelek i materiaw uszczelniajcych

Mimo, e wiele materiaw na uszczelki moe by bezpiecznie stosowanych po wieloletnim przechowywaniu, starzenie ma

znaczcy wpyw na pewne typy uszczelek, ujawiniajcy si w postaci degradacji chemicznej pojawiajcej si po pewnym

czasie. Dotyczy to przede wszystkim materiaw spajanych za pomoc elastomerw, ktre nie powinny by uywane po

okoo 4 latach od daty produkcji. Materiay ze spoiwami elastomerowymi ulegaj nieuchronnej degradacji w czasie,

przyspieszonej przez wysz temperatur otoczenia. Degradacj przyspiesza rwnie intensywne wiato soneczne. Powysze

uwagi dotycz w niewielkim stopniu uszczelek metalowych, ale opisane czynniki mog mie wpyw na uszczelki metalowo-

mikkomateriaowe (w szczeglnoci te, ktre zawieraj spoiwo elastomerowe). Poniewa grafit i PTFE nie zawieraj spoiw,

arkusze i uszczelki z tych materiaw mog by przechowywane praktycznie przez nieograniczony czas. W oglnoci:

Podczas przechowywania uszczelki nie powinny by naraone na wysok temperatur lub wilgotno; przechowywa je w chodnym suchym miejscu, z dala od soca, wody, olejw

i chemikaliw.

Materiay w arkuszach przechowywa uoone pasko.

Unika zawieszania uszczelek mog ulec odksztaceniu. Mikkie uszczelki przechowywa uoone pasko. Uszczelki zwijane spiralnie o duej rednicy powinny by skadowane w usztywnieniu

montaowym.

Uszczelki powinny by utrzymywane w czystoci i chronione od mechanicznych uszkodze (dla maksymalnej ochrony przechowywa je w uszczelnionych opakowaniach zbiorczych.

Wpyw przechowywania i starzenia jest zaleny od materiau uszczelki. W zwizku z tym, w sprawie przechowywania

konkretnych produktw naley zawsze konsultowa si z ich producentem.

5.6. Operowanie uszczelkami i materiaami uszczelniajcymi

Stan uszczelki jest istotny dla jej efektywnoci. Niektre materiay na uszczelki s stosunkowo mocne (tak jak uszczelki

metalowe), inne s podatne w sensownych granicach (tak jak CAF lub PTFE), ale pozostae mog by bardzo amliwe lub

podatne na pkanie. W zwizku z tym, wszystkimi uszczelkami i materiaami uszczelniajcymi naley operowa z tak sam

starannoci i uwag. Wygite, wyszczerbione, wyobione, porysowane lub zbite uszczelki rzadko bd skutecznie

uszczelnia! Podczas montau w miejscu przeznaczenia naley starannie obchodzi si z citymi uszczelkami, najlepiej

przechowujc je w opakowaniu ochronnym. Mimo, e przenoszenie maych uszczelek w kieszeni jest czst praktyk, naley

tego unika! Wygicie uszczelki spowoduje jej zniszczenie. Ostre przedmioty w kieszeni mog porysowa powierzchni

uszczelki.

Przenosi uszczelki starannie, najlepiej w opakowaniu ochronnym.

Nie zgina i nie wybrzusza uszczelek.

Nie niszczy powierzchni uszczelek.

Uszczelki metalowe i pmetalowe o duych rednicach transportowa do miejsca instalacji zawsze w opakowaniu.

5.7. Ponowne uycie uszczelek i rub

Nigdy nie uywa ponownie uszczelek, poniewa mogy zosta istotnie zmodyfikowane w warunkach roboczych. Nawet jeeli uszczelka wydaje si by niezmodyfikowana, nie warto podejmowa prby! Koszt nowej uszczelki jest niewielki w porwnaniu z kosztem przestoju spowodowanego przez wyciek lub wydmuchanie uszczelki oraz utrzymania

bezpieczestwa i ochrony rodowiska.

Podobnie, ruby lub ruby dwustronne mog zosta uszkodzone w wyniku korozji lub mog straci plastyczno wskutek zbyt mocnego skrcenia; w razie jakichkolwiek wtpliwoci naley wymieni je na nowe!

Nie uywa ponownie uszczelek i rub.

27

6. Procedury montau

Aby uszczelnienie spenio zadanie zgodnie z projektem, naley przeprowadzi koniecznie prawidowy monta. Proces

montau jest zaleny od wielu zmiennych, w tym stanu wszystkich elementw poczenia, gadkoci, twardoci, stopnia

nasmarowania powierzchni, kalibracji narzdzi, dostpnoci montaowej rub, otoczenia miejsca pracy itp.

Najwaniejsze jest zachowanie konsekwencji dziaania. Jeeli dotychczasowe praktyki okazay si niezawodne, nie naley ich

zmienia! Naley dy do ograniczenia zmiennych decydujcych o jakoci montau poczenia. Jeeli jest to moliwe,

naley stosowa te same narzdzia w taki sam sposb.

6.1. Wymagane narzdzia

Do oczyszczenia konierza i skrcenia rub s niezbdne odpowiednie narzdzia. Narzdzia do skrcania wymagaj regularnych

kalibracji; moe to by klucz dynamometryczny, hydrauliczny lub inne narzdzie do napinania rub. Instrumentami do pomiaru

naprenia ruby mog mikrometry lub urzdzenia ultradwikowe.

W oglnoci moe to by brudzca praca! Dlatego te jest potrzebne odpowiednie ubranie (odzie ochronna w razie potrzeby),

hem, okulary ochronne, rkawice i bezpieczne podejcie do miejsca montau.

6.2. Czyszczenie

Aby zapewni niezawodno uszczelnienia, naley wyczyci wszystkie powierzchnie obcione.

ruby, nakrtki, podkadki czyci szczotk drucian (najlepiej mosin) w celu usunicia brudu z gwintw.

Konierze wyczyci powierzchnie gniazda uszczelki za pomoc odpowiedniego narzdzia (patrz poniej).

Podczas otwierania konierza i usuwania poprzedniej uszczelki powierzchnie konierza bd czsto zabrudzone fragmentami

starego materiau uszczelniajcego, ktry musi by usunity przed zaoeniem nowej uszczelki. Odpowiednimi narzdziami do

czyszczenia powierzchni konierza mog by szczotki druciane (uywa szczotek szczecinowych ze stali nierdzewnej na bazie

stopw). Zawsze szczotkowa w kierunku rowkw (a nie prostopadle do nich), aby zapobiec nadmiernemu zuyciu

powierzchni. Niewtpliwie, uycie szczotki drucianej skutkuje zuyciem powierzchni roboczych po pewnym czasie. Z tego

powodu zaprojektowano inne narzdzia do czyszczenia takie, jak trzpie mosiny. Koncepcja tego narzdzia jest oparta na

zastosowaniu bardziej miekkiego materiau (mosidzu) ni powierzchnia konierza (zwykle stalowa) dla uniknicia uszkodze.

Odpowiedni trzpie moe by wykonany z arkusza mosidzu o gruboci ~5 mm i szerokoci 50 mm, obrobionego pilnikiem

i uformowanego w duto o kcie 45 wzdu szerokoci. Za pomoc motka wbi lekko trzpie do rowkw konierza i usun

zabrudzenia oraz pozostaoci.

6.3. Kontrola wzrokowa

Wszystkie obciane powierzchnie musz by wolne od powanych defektw. Nawet doskonaa uszczelka nie bdzie w stanie

uszczelni powanie uszkodzonego lub wypaczonego konierza:

ruby, nakrtki, podkadki Sprawdzi po czyszczeniu, czy nie ma uszkodze takich jak zadziory lub

pknicia.

Konierze Zbada powierzchnie konierza na wystpowanie takich uszkodze jak

wypaczenia i promieniowe nacicia.

Upewni si, e powierzchnie konierza s wystarczajco paskie i rwnolege.

Uszczelka Upewni si, e jest dostpna odpowiednia uszczelka (odpowiednia do

serwisowania, o waciwym rozmiarze i gruboci).

Skontrolowa uszczelk przed montaem w celu upewnienia si, e jest wolna od defektw.

Nie montowa uszczelki z zaobserwowanymi defektami!

Wymieni uszkodzone elementy na dobre zamienniki. W przypadku wtpliwoci poprosi o konsultacj.

Naley zauway, e dla uszczelek zwijanych spiralnie pasko i rwnolego konierzy s wanymi czynnikami

odpowiedniej efektywnoci uszczelnienia:

pasko powierzchni konierza powienna zmienia si nie mniej ni 0,2 mm na powierzchni przylgi uszczelki

bd rwnolegoci powierzchni konierza powinien by mniejszy ni 0,4 mm dla caego konierza.

28

6.4. Smarowanie

Ocenia si, e przy braku odpowiedniego smaru, do 50% momentu obrotowego przy skrcaniu moe by uyte na

pokonanie oporw tarcia. Oznacza to, e ten sam moment skrcajcy przyoony do niesmarowanych rub poczenia

moe powodowa rne obcienia kadego z nich! Dlatego te smarowanie jest istotne w przypadku, gdy do

kontrolowania napre w zczu jest stosowana metoda momentu skrcajcego.

Podczas wyboru rodka smarujcego naley wzi pod uwag nastpujce czynniki:

Smarowno Im lepszy smar, tym mniejszy efekt dziaania tarcia.

Zgodno Smar musi by zgodny z materiaem rub (w tym nakrtek i podkadek), a take, w idealnym przypadku, z

medium w instalacji. Na przykad, smary na bazie miedzi mog

zanieczyszcza medium, a chlorki, fluorki i siarczki mog przyczynia si

do korozji materiau rub (w tym nakrtek i podkadek)

Temperatura upewni si, e temperatury pracy smaru znajduj si w granicach

temperatur roboczych procesu.

Zalecane s nastpujce procedury:

Smarowa gwinty rub i wszystkie powierzchnie oporowe (pod bami rub, nakrtkami, podkadkami.)

Stosowa wycznie specyfikowane lub zatwierdzone smary.

Stosowa smar o odpowiedniej konsystencji w formie cienkiej, jednorodnej warstwy (unika zbryle smaru, gdy to zmniejsza jego efektywno).

Upewni si, e smar nie zanieczyci powierzchni przylg i uszczelki.

Unika zabrudzenia smaru poprzez przechowywanie go w zamknitym pojemniku (podobnie unika zabrudzenia smarem uszczelki)! Po uyciu przechowywa smar

w czystympomieszczeniu.

6.5. Monta i centrowanie uszczelek

Przed montaem upewni si, e elementy konierza s prawidowo zamontowane, a ssiadujce powierzchnie konierza s rwnolege.

Starannie woy now uszczelk pomidzy konierze, aby zapobiec uszkodzeniu jej powierzchni.

W przypadku uszczelek zwijanych spiralnie o duej rednicy umieci uszczelk w usztywnieniu montaowym na konierzu, usun tamy zabezpieczajce, a nastpnie zsun

j z oprawy na konierz za pomoc odpowiedniej iloci pracownikw, aby unikn

uszkodzenia uszczelki.

Upewni si, e uszczelka jest wycentrowana na konierzu.

Nie stosowa tamy do mocowania uszczelki do konierza. Jeeli istnieje potrzeba mocowania uszczelki do konierza, rozpyli niewielk ilo kleju w aerozolu (na przykad 3M, typ 77).

Nie stosowa mas uszczelniajcych i rodkw antyadhezyjnych.

Skompletowa elementy poczenia (w tym konierze i uszczelki) i sprawdzi, czy zadowalajco pasuj do siebie.

Zachowa ostrono przy skadaniu konierzy, aby uszczelka nie zostaa cinita lub uszkodzona w inny sposb.

29

6.6. Obliczenie momentu skrcajcego

Mimo postpw w poprawieniu powtarzalnoci montau pocze konierzowych (takich jak kontrola naprenia rub,

hydrauliczne narzdzia do skrcania, ultradwikowe analizatory naprenia i metody rwnoczesnego dokrcania rub

z jednakowym momentem), dokrcanie z okrelonym momentem skrcajcym pozostaje najpopularniejsz metod kontroli

naprenia poczenia. Dla metody dokrcania z okrelonym momentem skrcajcym mona wyrni 3 gwne czynniki,

ktre naley bra pod uwag w celu wytworzenia wymaganych si skrcajcych:

Czynnik 1 + Czynnik 2 + Czynnik 3 (moment

skrcajcy dla obcinia ruby)

(moment skrcajcy dla pokonania

tarcia gwintu)

(moment skrcajcy dla pokonania tarcia

na nakrtce)

Te czynniki uwzgldniaj wstpne obcienie czoa ruby. Czynniki 1 i 2 uwzgldniaj rozmiar gwintu, a czynnik 3

rozmiar nakrtki. Czynniki 2 i 3 uwzgldniaj ponadto wspczynnik tarcia pomidzy powierzchniami, zaleny od rodzaju

zastosowanego smaru.

Naley podkreli, e tarcie ma znaczcy udzia w momencie skrcajcym, ktry musi by zastosowany (patrz rozdzia 6.4)

i dlatego uycie konkretnego smaru ma zasadnicze znaczenie dla dobrej kontroli momentu skrcajcego. Aby okreli

precyzyjnie obcienie rub, naley zna wspczynnik tarcia zapewniany przez zastosowany smar. Moment skrcajcy moe

by opisany nastpujco (zarwno w mierze metrycznej, jak i angielskiej):

Nachylenie (staa)

Tarcie gwintu na

podziaowym promieniu

(zmienna)

Tarcie nakrtki na powierzchni oporowej na rednim promieniu (zmienna)

gdzie: T = Moment skrcajcy

W = Sia

P = Podziaka gwintu

= Kt zarysu gwintu

Re = Promie podziaowy gwintu

Rs = redni promie powierzchni oporowej

nakrtki

=Wspczynnik tarcia

W uproszczonej formie, dla nasmarowanych rub, podkadek, nakrtek itp. (patrz rwnie rozdzia 6.4), zaleno pomidzy

momentem skrcajcym a obcieniem ruby moe by opisana jako:

T = L x 0,2 x db gdzie : T = moment na rub w N.m (in -lbf)

L = obcienie na rub w kN (lbf)

db = rednica nominalna ruby w mm

0,2 = wspczynnik strat spowodowanych tarciem

Naley zauway, e wspczynnik 0,2 moe zmienia si znaczco. Moe zwikszy si do wartoci 0,3 dla ukadw

niesmarowanych lub zmniejszy do 0,15 dla smarw zapewniajcych may wspczynnik tarcia.

Skuteczno uszczelnienia zaley w znacznym stopniu od prawidowego naprenia w rubach. Naley pamita, e dla

maksymalnej efektywnoci obcienie ruby powinno by utrzymywane w jego strefie sprystoci (wskazwki dotyczce tego

zagadnienia przedstawiono w rozdziale 4.3, ruby).

Oto inne punkty, ktre naley bra pod uwag:

Wytrzymao uszczelki na ciskanie.

Napr hydrostatyczny wzduny zwiksza naprenie rub pod wpywem wewntrznego cinienia roboczego

Naprenie ruby powyej 50% wytrzymaoci ruby moe powodowa problemy.

Wikszo konierzy jest skrcana za pomoc kluczy maszynowych i wskazana jest znajomo napre, jakie

mona uzyska za ich pomoc! (czsto jest to niemoliwe dla rub o wikszych rednicach).

30

6.7. Wzorzec skrcania rub i kokw gwintowanych

Jednym z najtrudniejszych zada jest wytworzenie waciwych naciskw na uszczelce, na tyle niskich, aby unikn jej

uszkodzenia, ale na tyle wysokich, aby zapobie wyciekom ze poczenia. Dostawca uszczelki zawsze z przyjemnoci

pomoe w realizacji tego zadania. Arkusze azbestowe s zazwyczaj wystarczajco mocne, aby nie ulec uszkodzeniu pod

nadmiernym obcieniem, ale nie jest to zawsze prawda w przypadku uszczelek bezazbestowych! Z tego powodu, podczas

dokrcania rub na konierzu z uszczelk nie wytworzon na bazie stopw metali (na przykad cit z arkusza) nigdy nie

uywa narzdzi udarowych lub przeduek (termin amerykaski: cheater bar)! Jest niezwykle wane, aby dokadnie

kontrolowa warto siy przyoonej do kadej konstrukcji konierzowej i w zwizku z tym:

zawsze stosowa klucze dynamometryczne lub inne narzdzia zapewniajce kontrol naprenia (kalibrowane na bieco).

Kolejno dokrcania rub lub rub dwustronnych gwintowanych ma zasadniczy wpyw na rozkad naciskw na

uszczelce. Niewaciwe skrcenie moe spowodowa przesunicie konierza z ustawienia rwnolegego. Zazwyczaj,

uszczelka moe skompensowa niewielkie odksztacenia tego typu, ale znaczne przemieszczenie konierzy od ustawienia

rwnolegego moe powodowa powane problemy. W zwizku z tym:

zawsze dokrca nakrtki wedug wzorca skrcania rub przeciwlegych.

Nakrtki i ruby zawsze umieszcza na swoim miejscu rcznie. Rczne rozpoczcie skrcania daje pewno, e gwinty s

w dobrym stanie (jeeli nie mona rcznie nakrci nakrtek, gwint jest prawdopodobnie uszkodzony sprawdzi

jeszcze raz i, w razie potrzeby, wymieni wadliwe czci).

Nastpnie skrci poczenie w co najmniej 5 krokach wedug wzorca skrcania rub przeciwlegych dla kadego kroku,

jak pokazano poniej. Zalecana jest nastpujca procedura:

1

8 5 45

1 12 5

8

16 1

9

8 5

9 12 13

4 3

8 rub, co 45

6 7

4 12 rub, co 30 3

10 7

4 16 rub, co 22,5 3

14 11

6 7

6 11 2 2

10 2

15

Wzorzec skrcania rub przeciwlegych

12 1

13 24 1 9

20 5

8 17

16 9

4 20 rub, co 18 3

10 15

18 7

16 17

8 5

13 20

12 21

4 24 ruby, co 15 3

22 11

14 19

6 7 6 19

14 11 2

18 15 10 2

23

31

Krok 1 Dokrci wstpnie luno nakrtki rcznir, zgodnie ze wzorcem skrcania rub przeciwlegych, a nastpnie dokrci je rwno, rwnie rcznie.

Krok 2 Za pomoc klucza dynamometrycznego dokrci nakrtki z momentem skrcajcym nie wikszym ni 30% maksymalnego, zgodnie ze wzorcem skrcania rub przeciwlegych.

Sprawdzi, czy uszczelka spoczywa rwnomiernie na konierzu.

Krok 3 Za pomoc klucza dynamometrycznego dokrci nakrtki z momentem skrcajcym nie wikszym ni 60% maksymalnego, zgodnie ze wzorcem skrcania rub przeciwlegych.

Krok 4: Dokrci nakrtki z penym momentem skrcajcym zgodnie ze wzorcem skrcania rub przeciwlegych.

Krok 5: Krok kocowy z penym momentem skrcajcym ssiadujcych rub, w kierunku zgodnym z ruchem wskazwek zegara.

Po zakoczeniu dokrcania w 5 krokach moe okaza si korzystne powtarzanie kroku 5 do chwili stwierdzenia, e nie jest ju

moliwy obrt adnej z nakrtek. Ostateczne dokrcenie musi by rwnomierne tak, aby kada ruba bya obciona w tym

samym stopniu. Do ustawiania wstpnego obcienia rub s czsto uywane narzdzia hydrauliczne. Mimo e, w powszechnej opinii, te

narzdzia zapewniaj bardzo dobr kontrol (poniewa kocwka hydrauliczna przykada dokadnie okrelon si do ruby

podczas montau poczenia), trzeba pamita, e pewna cz obcienia jest tracona przy odejmowaniu narzdzia w wyniku

reakcji sprystej. Po zastosowaniu narzdzia skrcajcego nakrtka zostaje docinita do poczenia (skrcanie rczne).

Nastpnie cinienie hydrauliczne zostaje odjte, a narzdzie odczone. Nakrtka i ruba przyjmuj teraz cae obcienie,

mimo e moe wystpi pewne wcinicie materiau na powierzniach gwintowanych i na powierzchniach oporowych

nakrtek, co zmniejsza obcienie. Mimo, e narzdzia hydrauliczne zapewniaj dobr zgodno, wymagaj szczeglnej

uwagi, poniewa ruby musz by bardziej obcione, aby skompensowa relaksacj p