enerjİ: İş yapabilme yeteneği - murat bilge · 2014-11-12 · laktik anaerobik metabolizma...

30.10.2010

1

Yrd. Doç. Dr. Murat BilgeYrd. Doç. Dr. Murat Bilge 11

ANTRENMANANTRENMANBĐLGĐSĐBĐLGĐSĐ

ENERJĐ SĐSTEMLERĐENERJĐ SĐSTEMLERĐ


ENERJİ: İş yapabilme yeteneğiENERJİ: İş yapabilme yeteneğiKimyasal enerjiKimyasal enerjiIsı enerjisiIsı enerjisiIşık enerjisiIşık enerjisiMekanik enerjiMekanik enerjiElektrik enerjisiElektrik enerjisiNükleer enerjiNükleer enerji

*Her enerji formu bir diğerine dönüşebilir*Her enerji formu bir diğerine dönüşebilir*Harekette geçerli olan; kimyasal enerjinin *Harekette geçerli olan; kimyasal enerjinin

mekanik enerjiye dönüşümüdür.mekanik enerjiye dönüşümüdür.


ENERJİ KAYNAKLARIENERJİ KAYNAKLARI

Enerji kaynağımızEnerji kaynağımız


ENERJİENERJİ

Đş yapabilme kapasitesidir. Đş yapabilme kapasitesidir.

Enerjinin kaynağı güneştir. Enerjinin kaynağı güneştir.

Bitkiler güneşten aldıkları enerji yardımı Bitkiler güneşten aldıkları enerji yardımı ile karbondioksit ve suyu hammadde ile karbondioksit ve suyu hammadde olarak kullanıp bünyelerinde CHO, olarak kullanıp bünyelerinde CHO, protein ve yağ oluştururlarprotein ve yağ oluştururlar

Enerji Enerji -- besinlerden (bitki ve hayvansal besinlerden (bitki ve hayvansal kaynak) oksidasyon ile sağlanır.kaynak) oksidasyon ile sağlanır.


Enerji %20Enerji %20--25 iş enerjisi, %75’i ısı enerjisine dönüşür.25 iş enerjisi, %75’i ısı enerjisine dönüşür.

Enerji birimleri Enerji birimleri –– Kcal , jouleKcal , joule1 kcal= 1 lt damıtık suyun ısısını 1 derece yükseltebilen ısı 1 kcal= 1 lt damıtık suyun ısısını 1 derece yükseltebilen ısı enerjisienerjisi

Đş :Đş : 1 kg’lık sabit bir kuvvetin bir kütle üzerine 1 metrelik 1 kg’lık sabit bir kuvvetin bir kütle üzerine 1 metrelik yol boyunca uygulanması yol boyunca uygulanması

W= F x DW= F x D

Örnek: 70 kg lık bir kişi kendini 75 cm yukarı çekerse; Örnek: 70 kg lık bir kişi kendini 75 cm yukarı çekerse; W= 70x0,75= 52,5 kgW= 70x0,75= 52,5 kg--m’lik iş yapmış olur.m’lik iş yapmış olur.

Güç :Güç : Birim zamanda yapılan iştir.Birim zamanda yapılan iştir.P = w / tP = w / t

Yukarıdaki örnekteki işi 0,5 saniyede yapıyorsa;Yukarıdaki örnekteki işi 0,5 saniyede yapıyorsa;P= 52,5 kgP= 52,5 kg--m/0,5sn= 105 kgm/0,5sn= 105 kg--m/sn. olur. m/sn. olur.

ENERJİENERJİ

Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 6

İş, Güç Kavramları

• İş; bir kg ağırlığındaki yükün yer çekimine karşı 1 m. Yükseğe kaldırılması olarak tanımlanır.

İş = kuvvet x kuvvet yönünde uygulanan mesafe =kgm veya kalori olarak belirlenir.

1 kalori; 1 gram ağırlığındaki suyun sıcaklığını bir santigrad derece yükseltmek

İçin gerekli ısı miktarıdır.

30.10.2010

2


İş, Güç Kavramları

• Güç; birim zamanda ortaya konan bir iş olarak tanımlanır.

Güç=İş

zaman=

Kuvvet x mesafe

zaman= kgm/sn

Güç = Kuvvet x Hız, formülü ilede belirlenebilir.


Enerji (iş) ve güç tanımları ve birimleri

Terim Tanım Birim

Enerji İş yapabilme kapasitesi Joule/kalori

İş Bir mesafe boyunca uygulanan kgm veya kalorikuvvetin ürünü

Güç Birim zamanda yapılan iş kgm/sn veya watt


Enerji, İş ve Güç Birimlerinin Birbirine Çevrilmesi

1 kilojoule = 1000 joule1 kcal = 1000 cal1 kal = 426.4 kgm, 5.1855 joule1 k joule = 0.23892 kcal1 watt = 6.118 kgm.dk1 kgm.dk =0.1635 wattProblem: 10 kg lık bir halteri, 2 sn de 3 m yükseğe kaldıran bir sporcunun

yapmış olduğu iş ve gücü bulunuz?İş = kuvvet x mesafe = 10 x 3 = 10 kgm

Güç= İş / zaman = 30/2 = 15 kgm/sn dir.


ENERJİ SİSTEMLERİBesinler

-Karbonhidrat-Glikoz-Protein-Amino asit-Yağ-Yağ asitlerine dönüşür.

Kan yolu ile hücrelere geçer. Oksijen yardımı ile ATP’nin sentezinde yer alırlar.

ATP = Bütün kas kasılmalarında birincil enerji kaynağı

ATP için gerekli enerji anaerobik ve aerobik yoldan sağlanır.


Devirli Sporlarda Devirsiz Sporlarda

BRANŞLAR

Koşular

Yüzme

Bisiklet

Kürek

Yürüyüş

Hız pateni

Kayak krosYrd. Doç. Dr. Murat Bilge 12

Branşın doğası Performans Şiddeti

Enerji Türünün Tespiti

Performans Süresi

30.10.2010

3


SPORDA KULLANILAN ENERJİ SPORDA KULLANILAN ENERJİ

KAYNAKLARIKAYNAKLARI

ORGANĐZMAORGANĐZMA

ihtiyacıihtiyacı kaynağıkaynağı

Kas Aktivitesi Enerji BesinKas Aktivitesi Enerji Besin

KHKH YağYağ ProteinProteinSporda ön planda Aşırı açlık durumundaSporda ön planda Aşırı açlık durumunda

1. ATP1. ATP--CP Sistemi ( Anaerobik Alaktik)CP Sistemi ( Anaerobik Alaktik)

2. LA Sistemi ( Anaerobik Laktik )2. LA Sistemi ( Anaerobik Laktik )

3. Aerobik Sistem3. Aerobik SistemYrd. Doç. Dr. Murat BilgeYrd. Doç. Dr. Murat Bilge 1414

Enerji SistemleriEnerji Sistemleri

Anaerobik YolAnaerobik Yol Aerobik YolAerobik Yol

Oksijen SistemiOksijen Sistemi

AlaktikAlaktik LaktikLaktikATPATP——CP Laktik Asit SistemiCP Laktik Asit SistemiFosfojen SistemiFosfojen Sistemi


Egzersiz süresinde, kasların işlevi, elde Egzersiz süresinde, kasların işlevi, elde edebildiği KH miktarına bağımlıdır ve edebildiği KH miktarına bağımlıdır ve kaslar KH metabolizması için sistemlerini kaslar KH metabolizması için sistemlerini geliştirmiştir.geliştirmiştir.Enerji eldesi için KH’lar önce glukoza Enerji eldesi için KH’lar önce glukoza dönüştürürler ve kan yoluyla tüm vücut dönüştürürler ve kan yoluyla tüm vücut dokularına taşınırlar. dokularına taşınırlar. Dinlenme koşullarında kaslar ve karaciğer Dinlenme koşullarında kaslar ve karaciğer tarafından alınır ve kompleks bir şeker tarafından alınır ve kompleks bir şeker molekülüne dönüştürülür (glikojen). molekülüne dönüştürülür (glikojen). Glikojen, hücre sitoplazmasında, hücre Glikojen, hücre sitoplazmasında, hücre tarafından ATP formunda kullanılıncaya tarafından ATP formunda kullanılıncaya kadar depo edilir. kadar depo edilir. Glikojen, glukoza dönüştürülmek üzere, Glikojen, glukoza dönüştürülmek üzere, karaciğerde de depo edilir, gerektiğinde karaciğerde de depo edilir, gerektiğinde kan tarafından aktif dokulara taşınır ve kan tarafından aktif dokulara taşınır ve orada metabolize edilir. orada metabolize edilir. Yrd. Doç. Dr. Murat BilgeYrd. Doç. Dr. Murat Bilge 1616

Kas ve karaciğer glikojen depoları, diyetin Kas ve karaciğer glikojen depoları, diyetin özelliğine bağımlıdır, şayet diyet yeterli özelliğine bağımlıdır, şayet diyet yeterli miktarda KH içermezse, bu rezervler miktarda KH içermezse, bu rezervler sınırlıdırlar. sınırlıdırlar. KH rezervlerinin yeniden doldurulması için, KH rezervlerinin yeniden doldurulması için, nişastalı ve şekerli besinlere ihtiyacımız nişastalı ve şekerli besinlere ihtiyacımız vardır. vardır. KH’lı besinlerin diyette yetersiz bulunması, KH’lı besinlerin diyette yetersiz bulunması, kası ve karaciğeri öncelikli enerji kası ve karaciğeri öncelikli enerji kaynağından yoksun bırakacaktır.kaynağından yoksun bırakacaktır.


Sportif aktivitelerde, KH’ların yanında Sportif aktivitelerde, KH’ların yanında yağlar da enerji kaynağı olarak yağlar da enerji kaynağı olarak kullanılırlar. kullanılırlar. Vücut, KH’lardan sentezlediği yağın Vücut, KH’lardan sentezlediği yağın fazlasını depo eder. Vücudun yağ rezervleri fazlasını depo eder. Vücudun yağ rezervleri KH’tan çok fazladır. KH’tan çok fazladır. Fakat yağlar hücre metabolizması için Fakat yağlar hücre metabolizması için daha az yararlanılabilir enerji daha az yararlanılabilir enerji kaynağıdırlar, çünkü yağların önce kaynağıdırlar, çünkü yağların önce kompleks yağ formu olan trigliseritten, kompleks yağ formu olan trigliseritten, temel komponentleri olan; gliserol ve temel komponentleri olan; gliserol ve serbest yağ asitlerine dönüştürülmesi serbest yağ asitlerine dönüştürülmesi gerekir. Çünkü ATP eldesi yalnızca serbest gerekir. Çünkü ATP eldesi yalnızca serbest yağ asitlerinden sağlanabilir yağ asitlerinden sağlanabilir


1.1. ATPATP--CP Sistemi CP Sistemi (Anaerobik alaktik)(Anaerobik alaktik)

Kasta sadece az bir miktar ATP depolanabildiğinden, enerji Kasta sadece az bir miktar ATP depolanabildiğinden, enerji tüketimi yorucu fiziksel etkinlik olduğunda oldukça hızlı tüketimi yorucu fiziksel etkinlik olduğunda oldukça hızlı olur. olur. Buna karşılık, kreatin fosfat (CP) ya da aynı biçimde kas Buna karşılık, kreatin fosfat (CP) ya da aynı biçimde kas hücresinde bulunan fosfokreatin, kreatin (c) ve fosfat (P) hücresinde bulunan fosfokreatin, kreatin (c) ve fosfat (P) olarak ayrışırlar. olarak ayrışırlar. Bu süreç ADP+P'yi ATP'ye dönüştürmekte kullanılan enerjiyi Bu süreç ADP+P'yi ATP'ye dönüştürmekte kullanılan enerjiyi ortaya çıkarır ve sonra bir kez daha ADP+P'ye ortaya çıkarır ve sonra bir kez daha ADP+P'ye dönüştürülerek kassal kasılma için gereken enerjinin ortaya dönüştürülerek kassal kasılma için gereken enerjinin ortaya çıkmasını sağlar. çıkmasını sağlar. CP'nin C+P'ye dönüşmesi kassal kasılma için doğrudan CP'nin C+P'ye dönüşmesi kassal kasılma için doğrudan kullanılabilen bir enerji sağlamaz. kullanılabilen bir enerji sağlamaz. Daha çok, bu enerji ADP+P'nin ATP'ye dönüştürülmesinde Daha çok, bu enerji ADP+P'nin ATP'ye dönüştürülmesinde kullanılmaktadır. kullanılmaktadır. CP kas hücrelerinde sınırlı bir düzeyde depolandığı için, CP kas hücrelerinde sınırlı bir düzeyde depolandığı için, enerji bu sistem tarafından yaklaşık 8enerji bu sistem tarafından yaklaşık 8--10 s için sağlanır. Bu 10 s için sağlanır. Bu sistem, atletizmdeki 100 m koşu, dalma, halter, atlama ve sistem, atletizmdeki 100 m koşu, dalma, halter, atlama ve atma, cimnastikteki atlama gibi oldukça hızlı ve ani atma, cimnastikteki atlama gibi oldukça hızlı ve ani etkinlikler için temel enerji kaynağıdır .etkinlikler için temel enerji kaynağıdır .

30.10.2010

4


Birinci sistemleBirinci sistemle elde edilen enerji, birkaç elde edilen enerji, birkaç saniyelik maksimal yüklenmeler için gerekli saniyelik maksimal yüklenmeler için gerekli olan enerjiyi sağlar. olan enerjiyi sağlar. Genellikle bu enerji 10 saniyeyi geçmeyen Genellikle bu enerji 10 saniyeyi geçmeyen maksimal yüklenmelerde kullanılır. maksimal yüklenmelerde kullanılır. Mesela 100 m'yi geçmeyen deparlarda, bir Mesela 100 m'yi geçmeyen deparlarda, bir halter kaldırma sırasında, voleybolda smaç halter kaldırma sırasında, voleybolda smaç sırasında vb. bu sistem oksijene ihtiyaç sırasında vb. bu sistem oksijene ihtiyaç duymaz, meydana gelmek için KH,yağ ve duymaz, meydana gelmek için KH,yağ ve protein gibi besin maddelerine ihtiyaç protein gibi besin maddelerine ihtiyaç duymaz. duymaz. Bu sistemle meydana gelen enerji sırasında Bu sistemle meydana gelen enerji sırasında vücutta laktik asit birikimi yani yorgunluk vücutta laktik asit birikimi yani yorgunluk olmaz. olmaz. Bu sistemle tüketilen ATP depolan Bu sistemle tüketilen ATP depolan kullanıldıktan çok kısa süre sonra (min2dkkullanıldıktan çok kısa süre sonra (min2dk--max 5 dk ) dolar. max 5 dk ) dolar. Yrd. Doç. Dr. Murat BilgeYrd. Doç. Dr. Murat Bilge 2020

Anaerobik EnerjiAnaerobik Enerji

1010--15 sn. yüksek yoğunlukta efor sarf 15 sn. yüksek yoğunlukta efor sarf edilerek, belirgin bir laktik asit artışı edilerek, belirgin bir laktik asit artışı olmadan enerji üretimi sağlanır.olmadan enerji üretimi sağlanır.


Alaktik Anaerobik MetabolizmaAlaktik Anaerobik Metabolizma

Kısa süreli fakat yoğun eforlar sırasında gerekli Kısa süreli fakat yoğun eforlar sırasında gerekli enerjinin büyük bir kısmı kaslarda bulunan enerjinin büyük bir kısmı kaslarda bulunan enerji yönünden zengin ATPenerji yönünden zengin ATP--CP gibi bileşik CP gibi bileşik fosfatlardan karşılanmaktadır.fosfatlardan karşılanmaktadır.

–– ATPATP--CP (Fosfojen Sistemi) CP (Fosfojen Sistemi)

Hareketlerin ortaya çıkmasını sağlayan kasların Hareketlerin ortaya çıkmasını sağlayan kasların kasılmasıkasılması

sırasında miyozin ve aktin flamanlarının sırasında miyozin ve aktin flamanlarının birbirleri arasında birbirleri arasında

kayması için gerekli enerji, yüksek enerjili kayması için gerekli enerji, yüksek enerjili ATP’ninATP’nin

parçalanmasından doğar.parçalanmasından doğar.Yrd. Doç. Dr. Murat BilgeYrd. Doç. Dr. Murat Bilge 2222

ATPATP--CP (Fosfojen Sistemi)CP (Fosfojen Sistemi)ATP ve CP’ye enerji yönünden zengin ATP ve CP’ye enerji yönünden zengin fosfojenler denir.fosfojenler denir.

Acil enerji kaynaklarıdır.Acil enerji kaynaklarıdır.

Kaslarda sınırlı miktarda bulunur.Kaslarda sınırlı miktarda bulunur.

ATP kullanıldıkça yerine konması ATP kullanıldıkça yerine konması gerekmektedir.gerekmektedir.

Düşük kapasiteye sahip ancak güçleri Düşük kapasiteye sahip ancak güçleri yüksektir.yüksektir.

ATP 1ATP 1--2 sn. de biter.2 sn. de biter.

CP ATP’den 3CP ATP’den 3--5 kat fazladır.5 kat fazladır.

Yaklaşık olarak 3Yaklaşık olarak 3--8 sn.lik eforlara 8 sn.lik eforlara dayanabilirler.dayanabilirler.


2. Laktik Asit Sistemi 2. Laktik Asit Sistemi (Anaerobik laktik)(Anaerobik laktik)

Yaklaşık 40 s kadar olan daha uzun süreli spor Yaklaşık 40 s kadar olan daha uzun süreli spor olayları, doğaları bakımından yüksek olayları, doğaları bakımından yüksek şiddettedirler (200 mşiddettedirler (200 m--400 m koşusu, 500400 m koşusu, 500 m hız m hız pateni, bazı cimnastik dalları). pateni, bazı cimnastik dalları). Enerji ilk olarak 8Enerji ilk olarak 8--10 s boyunca ATP10 s boyunca ATP--CP CP sistemince ve bundan sonra LA sistemince sistemince ve bundan sonra LA sistemince karşılanır. karşılanır. LA sistemi, kas hücreleri ve karaciğerdeki LA sistemi, kas hücreleri ve karaciğerdeki glikojeni parçalara ayırarak, ADP+P'den ATP glikojeni parçalara ayırarak, ADP+P'den ATP oluşturmak üzere enerjiyi serbest bırakır. oluşturmak üzere enerjiyi serbest bırakır. Glikojenin parçalara ayrılması sırasında 02 Glikojenin parçalara ayrılması sırasında 02 olmaması nedeniyle, yan ürün adı verilen LA olmaması nedeniyle, yan ürün adı verilen LA oluşur. oluşur. Çok uzun bir süre, yüksek şiddette bir etkinlik Çok uzun bir süre, yüksek şiddette bir etkinlik sürerse, kasta büyük miktarlarda LA toplanıp sürerse, kasta büyük miktarlarda LA toplanıp yorgunluğa neden olur. Bu ise fiziksel etkinliğin yorgunluğa neden olur. Bu ise fiziksel etkinliğin kesilmesine yol açarkesilmesine yol açar


Đkinci sistemleĐkinci sistemle yani laktik asit sistemiyle elde yani laktik asit sistemiyle elde edilen enerji, birinci sistemin yaklaşık iki katıdır.edilen enerji, birinci sistemin yaklaşık iki katıdır.Bu sistemde besin maddesi olarak yalnız KH'lar Bu sistemde besin maddesi olarak yalnız KH'lar (glikoz) oksijensiz parçalanarak ATP üretir. Bu (glikoz) oksijensiz parçalanarak ATP üretir. Bu esnada vücutta laktik asit birikir ve yorgunluk esnada vücutta laktik asit birikir ve yorgunluk oluşur. oluşur. Bu sistemde elde edilen enerji 1 Bu sistemde elde edilen enerji 1 --3 dk arasında 3 dk arasında süren maksimal aktivitelerin enerji ihtiyacını süren maksimal aktivitelerin enerji ihtiyacını karşılar ( 400karşılar ( 400--800 m gibi). 800 m gibi). Bir yarış ya da antrenmandan sonra sporcu hafif Bir yarış ya da antrenmandan sonra sporcu hafif egzersiz yaparsa laktik asidin vücuttan atılması egzersiz yaparsa laktik asidin vücuttan atılması daha süratli olur ve bu süre ½ daha süratli olur ve bu süre ½ -- 1 saattir. 1 saattir. Ayrıca tamamen boşalan kas glikojen depolarının Ayrıca tamamen boşalan kas glikojen depolarının dolması sürekli tip egzersizden sonra minimum dolması sürekli tip egzersizden sonra minimum 10 saat maksimum 46 saat; interval tip 10 saat maksimum 46 saat; interval tip egzersizden sonra minimum 5 saat maksimum 24 egzersizden sonra minimum 5 saat maksimum 24 saat sürer. Karaciğer glikojen deposunun yeniden saat sürer. Karaciğer glikojen deposunun yeniden dolması ise 12dolması ise 12--24 saat sürer.24 saat sürer.

30.10.2010

5


Laktik Anaerobik MetabolizmaLaktik Anaerobik MetabolizmaYüksek enerjili fosfat depoları tükenmeye Yüksek enerjili fosfat depoları tükenmeye başlayınca anaerobik glikoliz işlemi devreye başlayınca anaerobik glikoliz işlemi devreye girer.girer.

–– Enerji kaynağı sadece CHOEnerji kaynağı sadece CHO

–– Glikojen olarak depo edilmiş CHO gereken Glikojen olarak depo edilmiş CHO gereken enerjiyi sağlar.enerjiyi sağlar.

–– Oksijene gerek olmadan glikojenin Oksijene gerek olmadan glikojenin parçalanması ile gerçekleşir.parçalanması ile gerçekleşir.

–– Laktik asit oluşur.Laktik asit oluşur.

–– Maksimal eforlarda laktat birikimi 10Maksimal eforlarda laktat birikimi 10--30 sn. de 30 sn. de başlar.başlar. Yrd. Doç. Dr. Murat BilgeYrd. Doç. Dr. Murat Bilge 2626

Laktik Anaerobik MetabolizmaLaktik Anaerobik MetabolizmaLaktik asidin belirgin şekilde yükseldiği egzersiz Laktik asidin belirgin şekilde yükseldiği egzersiz şiddeti anaerobik eşik olup, yaklaşık 4mmolşiddeti anaerobik eşik olup, yaklaşık 4mmol--L’ye denk gelir.L’ye denk gelir.

Maksimal anaerobik laktik kapasite 20 sn. Maksimal anaerobik laktik kapasite 20 sn. kadar sürebilir.kadar sürebilir.

Alaktik kapasiteyle birlikte 40 sn.’ye ulaşabilir.Alaktik kapasiteyle birlikte 40 sn.’ye ulaşabilir.

Alaktik anaerobik yol en çok 20 sn.Alaktik anaerobik yol en çok 20 sn.--2 dk’lık 2 dk’lık maksimal eforlarda kullanılır.maksimal eforlarda kullanılır.

1,51,5--2 dk sonra aerobik olaylar enerjinin yarıdan 2 dk sonra aerobik olaylar enerjinin yarıdan fazlasını karşılamaya başlar.fazlasını karşılamaya başlar.


3. Aerobik Sistem3. Aerobik Sistem

Aerobik Sistem Aerobik sistem, ADP+P' den ATP' Aerobik Sistem Aerobik sistem, ADP+P' den ATP' yi tekrar birleşim haline getirmek üzere enerji yi tekrar birleşim haline getirmek üzere enerji üretmeye başlamak için yaklaşık 60üretmeye başlamak için yaklaşık 60--80 s' ye 80 s' ye gereksinim duymaktadır. gereksinim duymaktadır. 02 ile glikojenin parçalara ayrılması için kalp ve 02 ile glikojenin parçalara ayrılması için kalp ve solunum hızı, gerekli 02 miktarım kas hücrelerine solunum hızı, gerekli 02 miktarım kas hücrelerine taşımak için yeterli derecede artırılmalıdır. taşımak için yeterli derecede artırılmalıdır. Her ne kadar glikojen, hem laktik asit hem de Her ne kadar glikojen, hem laktik asit hem de aerobik sistemlerde ATP' yi tekrar bireşim haline aerobik sistemlerde ATP' yi tekrar bireşim haline getirmek için kullanılan enerjinin kaynağı ise de, getirmek için kullanılan enerjinin kaynağı ise de, aerobik sistem 02 varlığında glikojeni parçalara aerobik sistem 02 varlığında glikojeni parçalara ayırır ve böylece az miktarda ya da hiç laktik asit ayırır ve böylece az miktarda ya da hiç laktik asit üretmeyip, sporcunun antrenmanı daha uzun bir üretmeyip, sporcunun antrenmanı daha uzun bir süre sürdürmesine olanak sağlar. süre sürdürmesine olanak sağlar.


Aerobik sistem 2 dk ile 2Aerobik sistem 2 dk ile 2---3 saat süren -3 saat süren olaylar için ana enerji kaynağıdır (800 m olaylar için ana enerji kaynağıdır (800 m ve üzeri mesafede atletizm dalları, kayak ve üzeri mesafede atletizm dalları, kayak kros, uzun mesafe sürat pateni ..). 2-kros, uzun mesafe sürat pateni ..). 2---3 3 saati aşan çalışmalar ATP depolarının saati aşan çalışmalar ATP depolarının yenilenmesi için yağların ve proteinlerin yenilenmesi için yağların ve proteinlerin parçalanmasına sebep olabilir. parçalanmasına sebep olabilir. Bu durumların herhangi birisinde, glikojen, Bu durumların herhangi birisinde, glikojen, yağlar ve proteinlerin parçalanması, yağlar ve proteinlerin parçalanması, vücuttan solunum ve terleme yoluyla vücuttan solunum ve terleme yoluyla atılan karbondioksit ve su yan ürünlerini atılan karbondioksit ve su yan ürünlerini üretir. üretir. Bir sporcunun ATP' yi yenileme hızı, kişinin Bir sporcunun ATP' yi yenileme hızı, kişinin aerobik kapasitesiyle ya da maksimum aerobik kapasitesiyle ya da maksimum oksijen tüketim hızıyla sınırlıdır.oksijen tüketim hızıyla sınırlıdır.



Bu sistemde CHO ve yağlar enerji Bu sistemde CHO ve yağlar enerji kaynağı olarak kullanılır.kaynağı olarak kullanılır.

–– Kas ve karaciğer glikojeninden gelen glikoz Kas ve karaciğer glikojeninden gelen glikoz (CHO)(CHO)

–– Kas ve lipid depolarından gelen yağ Kas ve lipid depolarından gelen yağ asitlerinden (yağ)asitlerinden (yağ)

–– Bu maddelerin oksijen yardımıyla yakılarak Bu maddelerin oksijen yardımıyla yakılarak enerji açığa çıkar.enerji açığa çıkar.

–– ATP’nin tekrar oluşumu en iyi oksidatif ATP’nin tekrar oluşumu en iyi oksidatif ortamda olur.ortamda olur.



–– CHO ve yağların oksijenli yolla CHO ve yağların oksijenli yolla parçalanarak ATP meydana getirilmesine parçalanarak ATP meydana getirilmesine oksidatif fosforilizasyon denir.oksidatif fosforilizasyon denir.

–– Bunun gücü düşük, kapasitesi yüksektir.Bunun gücü düşük, kapasitesi yüksektir.

–– Çünkü CHO ve yağ depoları Çünkü CHO ve yağ depoları organizmada çok daha fazladır.organizmada çok daha fazladır.

–– Bu sebeple uzun süreli submaksimal Bu sebeple uzun süreli submaksimal eforlarda bu kaynaklar kullanılır.eforlarda bu kaynaklar kullanılır.

30.10.2010

6


Üçüncü sistemÜçüncü sistem yani aerobik sistemde yani aerobik sistemde (oksijen sistemi) 3 besin maddesi; KH'Iar, (oksijen sistemi) 3 besin maddesi; KH'Iar, yağlar ve proteinler oksijenle parçalanarak yağlar ve proteinler oksijenle parçalanarak ATP üretilir. ATP üretilir. Bu sistemle enerji sağlanırken laktik asit Bu sistemle enerji sağlanırken laktik asit birikmez yani yorgunluk meydana gelmez. birikmez yani yorgunluk meydana gelmez. Düşük şiddetteki uzun süreli egzersizlerin Düşük şiddetteki uzun süreli egzersizlerin enerji ihtiyacı aerobik enerji sistemi tarafından enerji ihtiyacı aerobik enerji sistemi tarafından karşılanır. karşılanır. Mesela maraton koşusundaki enerji ihtiyacının Mesela maraton koşusundaki enerji ihtiyacının % 95’ i aerobik enerji sistemlerinden % 95’ i aerobik enerji sistemlerinden karşılanır. Fakat bazı aktiviteler vardır ki her karşılanır. Fakat bazı aktiviteler vardır ki her iki enerji sistemi de ( aerobik + anaerobik ) iki enerji sistemi de ( aerobik + anaerobik ) ortak kullanılır ( ör: 1500 m koşu gibi). Bu ortak kullanılır ( ör: 1500 m koşu gibi). Bu enerji sistemi, ATPenerji sistemi, ATP--PC ve Laktik. PC ve Laktik. Asit sisteminin ürettiği toplam enerji Asit sisteminin ürettiği toplam enerji miktarının yaklaşık 50 katı kadar enerji üretir. miktarının yaklaşık 50 katı kadar enerji üretir. Bu nedenle en ekonomik enerji kaynağıdır.Bu nedenle en ekonomik enerji kaynağıdır.


SPOR / DAL ATP/CP LA O2 Kaynak

OkçulukAtletizm 100 m

200 m400 m800 m1500 m3000 m eng 5000 m10000 mMaratonAtlamalarAtmalar

BasketbolBinicilikJimnastikHentbolKürekAtıcılıkKayak Alp

KuzeyFutbolHız pateni 500 m

1500 m5000 m10000 m

Yüzme 100 m200 m400 m800 m1500 m

TenisVoleybolSutopuGüreş

049,5038,2726,7018,0020201050

10010080

20-30908020

800

60-809530105

23,9510,7020101070803090

049,5056,6955,3031,4055402015500

20 20-501010150

205

205

60401551,1019,3040302020104010

100.001,005,05

18,0050,602560708090000

20-3000

831000

950-100

10408024,95704060701010300

Mathews-Fox, 1976Mader 1985

“ ““

Mathews-Fox 1976““““““

Dal Monte 1983 “““

Howald 1977Dal Monte 1983

“““““““

Mader 1985 “

Mathews-Fox 1976““

Dal Monte 1983“““

Sporda enerji

kullanım sistemleri (Bompa,

1998)

Yrd. Doç. Dr. Murat BilgeYrd. Doç. Dr. Murat Bilge 3333 Yrd. Doç. Dr. Murat BilgeYrd. Doç. Dr. Murat Bilge 3434

Enerji SistemiEnerji Sistemi ATPATP--CP (Fosfojen) SistemiCP (Fosfojen) Sistemi Laktik Asit (Anaerobik Laktik Asit (Anaerobik Glikoliz) SistemiGlikoliz) Sistemi

Oksijen (Aerobik) Oksijen (Aerobik) SistemiSistemi

Oksijen gereksinimiOksijen gereksinimi AnaerobikAnaerobik AnaerobikAnaerobik AerobikAerobik

ATP üretim hızıATP üretim hızı Çok hızlıÇok hızlı HızlıHızlı YavaşYavaş

Enerji Üretimi KaynağıEnerji Üretimi Kaynağı Depolanmış ATP ve CPDepolanmış ATP ve CP Karbonhidrat Karbonhidrat (glikojen veya (glikojen veya glukoz)glukoz)

Karbonhidrat Karbonhidrat (glikojen ve (glikojen ve glukoz) ve yağlar glukoz) ve yağlar (trigliseritler)(trigliseritler)

ATP üretme kapasitesiATP üretme kapasitesi Çok sınırlıÇok sınırlı SınırlıSınırlı SınırsızSınırsız

Kullanıldığı egzersiz Kullanıldığı egzersiz türleritürleri

Çok şiddetli, kısa süreli ve Çok şiddetli, kısa süreli ve patlayıcı kuvvet gerektiren patlayıcı kuvvet gerektiren hareketler (örneğin; sürat hareketler (örneğin; sürat koşuları, atlamalar ve koşuları, atlamalar ve atmalar)atmalar)

11--3 dakika kadar 3 dakika kadar süren şiddetli süren şiddetli aktiviteleraktiviteler

DayanıklılıkDayanıklılıkgerektirengerektirenegzersizleregzersizler

Diğer özelliklerDiğer özellikler Kaslarda depolanmış olan Kaslarda depolanmış olan ATP ve CP kaynakları çok ATP ve CP kaynakları çok sınırlıdır ve bu nedenle çok sınırlıdır ve bu nedenle çok kısa süreli enerji sağlayabilir.kısa süreli enerji sağlayabilir.

Sonuçta laktik asit Sonuçta laktik asit birikimi olur ve bu da birikimi olur ve bu da yorgunluğa neden yorgunluğa neden olur. olur.

Yağları enerji Yağları enerji kaynağı olarak kaynağı olarak kullanabilmek için kullanabilmek için OO22 kullanım kullanım kapasitesinin kapasitesinin oldukça gelişmiş oldukça gelişmiş olması gerekir.olması gerekir.

En

erj

i sis

tem

lerin

in g

en

el ö

zelli

kle

ri


Performans Süresi ve Temel Performans Süresi ve Temel Enerji SistemleriEnerji Sistemleri

AlanAlan Performans Performans süresisüresi

Temel Enerji Temel Enerji SistemiSistemi

Aktivite ÖrneğiAktivite Örneği

11 30 saniyeden az 30 saniyeden az ATPATP--PC PC Gülle atma, 100 m koşu, Gülle atma, 100 m koşu, 50 m yüzme 50 m yüzme

22 3030--90 saniye 90 saniye ATPATP--PC ve Laktik Asit PC ve Laktik Asit Sistemi Sistemi

200200--400 m koşu, 100 m 400 m koşu, 100 m yüzme, buz pateniyüzme, buz pateni

33 9090--180 saniye 180 saniye Laktik AsitLaktik Asit-- OO22

Sistemi Sistemi

800 m koşu, cimnastik, 800 m koşu, cimnastik, boks, 200 m yüzmeboks, 200 m yüzme

44

180 saniyeden 180 saniyeden uzun uzun

OO22 SistemiSistemi

Takım oyunları, Takım oyunları, mukavemet kayağı, mukavemet kayağı, maraton, uzun mesafe maraton, uzun mesafe koşuları ve yüzmekoşuları ve yüzme


Enerji SistemleriEnerji Sistemleri

30.10.2010

7


Branşların Enerji SistemleriBranşların Enerji Sistemleri


Bitkinlik Veren Egzersizden Sonrası ToparlanmaBitkinlik Veren Egzersizden Sonrası Toparlanma

TOPARLANMA SÜRECĐTOPARLANMA SÜRECĐ

ÖNERĐLEN TOPARLANMA ÖNERĐLEN TOPARLANMA SÜRELERĐSÜRELERĐ

MĐNMĐN MAKMAK

Kas fosfojenlerinin yenilenmesiKas fosfojenlerinin yenilenmesi(ATP(ATP-- CP depoları)CP depoları) 2 dk.2 dk. 3 dk.3 dk.

Alaktasit (hızlı) oksijen borcu Alaktasit (hızlı) oksijen borcu geri ödemesigeri ödemesi 3 dk.3 dk. 5 dk.5 dk.

Oksijen depolarının Oksijen depolarının yenilenmesiyenilenmesi 1010--15 sn.15 sn. 1 dk.1 dk.

Kas glikojeninin yenilenmesiKas glikojeninin yenilenmesi* uzun süreli bir egzersizden sonra* uzun süreli bir egzersizden sonra* aralıklı egzersizden sonra* aralıklı egzersizden sonra

10 s.10 s.5 s.5 s.

46 s.46 s.24 s.24 s.

Karaciğer glikojeninin yenilenmesiKaraciğer glikojeninin yenilenmesi BilinmiyorBilinmiyor 1212--24 s.24 s.

Laktik asitin kaslardan uzaklaştırılmasıLaktik asitin kaslardan uzaklaştırılması* hafif egzersiz ile* hafif egzersiz ile* tam dinlenme ile* tam dinlenme ile 30 dk30 dk

1 s.1 s.1 s.1 s.2 s.2 s.

Laktasit (yavaş) oksijen borcu Laktasit (yavaş) oksijen borcu geri ödemesigeri ödemesi 30 dk.30 dk. 1 s.1 s.


Lakta

sit

O2

Bo

rcu

nu

n

Tam

am

lan

ma O

ran

ı (%

)

Oksijen borcunun % 50’si yaklaşık 15 dakika içinde yerine geri konmuştur, % 75’i 30 dakika içinde, % 95’i de bir saat içinde tamamlanmıştır.

ÖNERĐLEN TOPARLANMA

SÜRELERĐ

MĐN MAK

Kas fosfojenlerinin yenilenmesi(ATP- CP depoları) 2 dk. 3 dk.

Alaktasit (hızlı) oksijen borcu geri ödemesi 3 dk.

1dk

5 dk.

2 dk.Miyoglobin oksijen depolarının yenilenmesi

Kas glikojeninin yenilenmesi* uzun süreli bir egzersizden sonra* aralıklı egzersizden sonra

10 s.5 s.

46 s.24 s.

Laktik asitin kaslardan uzaklaştırılması* hafif egzersiz ile* tam dinlenme ile

30 dk1 s.

1 s.2 s.

Laktasit (yavaş) oksijen borcu geri ödemesi

30 dk. 1 s.Yrd. Doç. Dr. Murat BilgeYrd. Doç. Dr. Murat Bilge 4040

Steady state (hazır durum) Steady state (hazır durum)

Steady state (hazır durum);bir fiziksel aktivite sırasında o Steady state (hazır durum);bir fiziksel aktivite sırasında o fiziksel aktivite için gerekli olan enerjinin sağlandığı, alınan fiziksel aktivite için gerekli olan enerjinin sağlandığı, alınan oksijen ile kullanılan oksijenin dengelediği durumdur. oksijen ile kullanılan oksijenin dengelediği durumdur. Fiziksel aktivite sırasında aktiviteye uyum için kalp vurum Fiziksel aktivite sırasında aktiviteye uyum için kalp vurum sayısında lineer (çizgisel) bir artış görülür. Bu artış eğer sayısında lineer (çizgisel) bir artış görülür. Bu artış eğer steady state (hazır durum) sağlanmış ise durulur, kalp steady state (hazır durum) sağlanmış ise durulur, kalp vurum sayısı dengelenir ve değişiklikler minimale indirgenir.vurum sayısı dengelenir ve değişiklikler minimale indirgenir.Burada alınan ve harcanan oksijenin dengelenmesi söz Burada alınan ve harcanan oksijenin dengelenmesi söz konusudur.konusudur.Genelde fizyologlar tarafından organizmanın steady state Genelde fizyologlar tarafından organizmanın steady state (hazır durum) haline gelmesi, kalp vurum sayıları (hazır durum) haline gelmesi, kalp vurum sayıları arasındaki farkın dakika 5’in altına düşmesi olarak kabul arasındaki farkın dakika 5’in altına düşmesi olarak kabul edilir. edilir.


Çizgili kaslar kaç çeşittir? Çizgili kaslar kaç çeşittir? Vücudumuzda istemli olarak kasılan çizgili Vücudumuzda istemli olarak kasılan çizgili kaslarımızı oluşturan lifler,kaslarımızı oluşturan lifler, beyaz ve kırmızı lifler beyaz ve kırmızı lifler olarak ikiye ayrılır.olarak ikiye ayrılır.Burada beyaz lifler, çabuk kasılan liflerdir ve FT Burada beyaz lifler, çabuk kasılan liflerdir ve FT veya Tip 2 diye adlandırılır. Ayrıca bu lifler kendi veya Tip 2 diye adlandırılır. Ayrıca bu lifler kendi arasında da Tip 2 a veya Tip 2 b olmak üzere arasında da Tip 2 a veya Tip 2 b olmak üzere ikiye ayrılır. ikiye ayrılır. Bu lifler sürat ve kuvvet geliştirmede önemli olan Bu lifler sürat ve kuvvet geliştirmede önemli olan liflerdir, çabuk kasılır. Özellikle sıçrama, sürat liflerdir, çabuk kasılır. Özellikle sıçrama, sürat koşuları gibi alanlarda etkilidir. Ayrıca süratli koşuları gibi alanlarda etkilidir. Ayrıca süratli yavaş kasılan fibriller arasında bir geçiş şekli olan yavaş kasılan fibriller arasında bir geçiş şekli olan Tip 2 c’den de söz edilmektedir. Tip 2 c’den de söz edilmektedir. Kırmızı lifler ise ST veya Tip 1 olarak adlandırılan Kırmızı lifler ise ST veya Tip 1 olarak adlandırılan liflerdir. Bu lifler dayanıklılık lifleridir. Kısaca liflerdir. Bu lifler dayanıklılık lifleridir. Kısaca araştırmalarda sürat koşucularında beyaz liflerin, araştırmalarda sürat koşucularında beyaz liflerin, dayanıklılık koşucularında kırmızı lif sayılarının dayanıklılık koşucularında kırmızı lif sayılarının daha fazla olduğu görülmüştür. daha fazla olduğu görülmüştür.


Kas lifi sayısı doğuştan geldiği sayı ile devam Kas lifi sayısı doğuştan geldiği sayı ile devam eder. eder. Kas antrenmana bağlı olarak belirli oranda enine Kas antrenmana bağlı olarak belirli oranda enine kesitinde kalınlaşır. Kas kütlesi büyür. Buna kesitinde kalınlaşır. Kas kütlesi büyür. Buna hipertrofi adı verilir. hipertrofi adı verilir. Kütlenin büyümesi, her kas lifinin kalınlaşmasıyla, Kütlenin büyümesi, her kas lifinin kalınlaşmasıyla, bu da miyofibril sayısının artmasıyla oluşur.bu da miyofibril sayısının artmasıyla oluşur.Bunun yani hipertrofinin bir başka nedeni de Bunun yani hipertrofinin bir başka nedeni de belirli gerilim dalgası MSS (merkezi sinir belirli gerilim dalgası MSS (merkezi sinir sistemi)’nin kasılmaya katılmasıyla görüldüğüdür.sistemi)’nin kasılmaya katılmasıyla görüldüğüdür.Hettinger’e göre her 2mc kas 6 kg ağırlık Hettinger’e göre her 2mc kas 6 kg ağırlık kaldırabilmektedir. Dolayısıyla kasın enine kesiti kaldırabilmektedir. Dolayısıyla kasın enine kesiti arttıkça üreteceği kuvvet de artmaktadır.arttıkça üreteceği kuvvet de artmaktadır.Temelde kas lifi sayısı artmaz. Ama Goldberg ve Temelde kas lifi sayısı artmaz. Ama Goldberg ve arkadaşları 1975 yılında, kas lifinin enine kesitinin arkadaşları 1975 yılında, kas lifinin enine kesitinin belirli bir değere geldikten sonra çatallandığını belirli bir değere geldikten sonra çatallandığını tespit etmişlerdir. Bu dallanmaya da hiperplazi tespit etmişlerdir. Bu dallanmaya da hiperplazi adı verilmiştir adı verilmiştir

30.10.2010

8

Yrd. Doç. Dr. Murat BilgeYrd. Doç. Dr. Murat Bilge 4343 Yrd. Doç. Dr. Murat BilgeYrd. Doç. Dr. Murat Bilge 4444

SportATP-PC and

LALA-O2

O2

Basketball 60 20 20

Fencing 90 10

Field events 90 10

Golf swing 95 5

Gymnastics 80 15 5

Hockey 50 20 30

Distance running

10 20 70

Rowing 20 30 50

Skiing 33 33 33

Soccer 50 20 30

Sprints 90 10

Swimming 1500m

10 20 70

Tennis 70 20 10

Volleyball 80 5 15

Table adapted from Fox E. L. et al, The

Physiological Basis for Exercise and Sport, 1993


The relationship between exercise intensity (% of your Maximum Heart Rate) and the energy source (carbohydrate and fat) is as follows:

Intensity % MHR

% Carbohydrate

% Fat

65 - 70 40 60

70 - 75 50 50

75 - 80 65 35

80 - 85 80 20

85 - 90 90 10

90 - 95 95 5

100 100 0


Interval prescriptions based on training distanceInterval prescriptions based on training distance

TrainTrain

DistanceDistance

TrainTrain

TimeTime

SystemSystem RunRun SwimSwim Sets/Sets/

workoutworkout

Reps/Reps/

SetSet

W:RW:R

RatioRatio

Type ofType of

restrest

AlacticAlactic 5050 0:100:10 55 1010 1:3, 1:3, 1:41:4

restrest

100100 2525 <:20<:20 33 88 1:31:3 restrest

LacticLactic 200200 5050 :30:30--:45:45 44 44 1:31:3 activeactive

400400 100100 1:201:20--1:301:30 22 44 1:21:2 activeactive

600600 125125--150150 1:451:45--2:002:00 11 55 1:21:2 activeactive

800800 200200 2:302:30--3:003:00 22 22 1:11:1 activeactive

enerjİ: İş yapabilme yeteneği - murat bilge · 2014-11-12 · laktik anaerobik metabolizma...

Documents