eğitim bilimleri 6

-EĞİTİM BİLİMLERİ-

AHLAK GELİŞİMİNE İLİŞKİN KURAMSAL YAKLAŞIMLAR

Toplum içinde yaşayan bireyler olarak belirli doğru ve yanlış kavramlarını başkalanyla paylaşmak ve birlikte yaşamanın gereği olan birtakım kuralları izlemeye yetenekli oimak zorunda olduğumuz bilinir. Bizim kişisel mutluluğumuz da, toplumda eşitlik ve adaletin varlığı da, birtakım ahlak standartlarının herkesçe kabul

edilmesine bağlıdır. Ahlak gelişimi, çocukların, belirli davranışları "doğru" ya da "yanlış" olarak değerlendirmelerine rehberlik eden ve kendi eylemlerini yönetmelerini sağlayan ilkeleri kazanmaları sürecidir. (BekirOnur, 1995)

Ah!ak gelişimi konusunda ilk psikolojik modeli getiren psikanalitik kurama göre ahlak gelişimi, süperegonun ortaya çıkması ve anababa yasaklarının içselleştirilmesi sürecinden ibarettir. Toplumsa! öğrenme kuramcıları ahlak gelişimini, ani hiçbir değişim olmadan derece derece ve sürekli biçimde ilerleyen birikimli bir toplumsaliaşma olarak görürler. Buna karşılık, bilişsel gelişim kuramcıları ahlak gelişimini, belirgin değişimlerle ilerleyen ve birbirinden teme! farklılıklarla ayrılan evrelere dayandırırlar. (BekirOnur, 1995)

1. Psikoanalitik görüşe göre ahlak gelişimi

Psikoanalitik kuramcılara göre süperego toplum değerlerinin içsel temsilcisidir. Süperego bireyin toplum tarafından kabul görecek davranımlarda bulunmasını sağlar. Süperego vicdan ve ideal ego elemanlarından oluşur. Vicdan toplumun suç olarak kabu! ettiği davranışları yapmayı hatta düşünmeyi bile suçluluk duygusuyla engeller. İdeal ego da toplumun değer ve kurallarına uymayı gurur ve kıvanç duygularıyla ödüllendirir. Psikoanalitik görüşe göre süperego davranımların "ahlaki hakemi"dir. Fallik dönemde çocuğun hemcinsi ebeveyni rakip olarak görmesiyle yaşanan ödipus kompleksi ahlak gelişiminin temelini oluşturur. Çocuk rakip olarak gördüğü ebeveyni ile baş edemeyeceğini kabul eder

GELIŞIM PSIKOLOJISI

ve bu rekabetten duyduğu suçluluk duygusuyia hemcinsi ebeveynini kendisine model alır. Bu model alma ahlak gelişiminin temelini oluşturur.

2. Öğrenme kuramları açısından ahlak gelişimi

Davranışçılara göre ahlak uyulması ve kaçınılması gereken bir takım davranışlardır. Birey bu davranışları çevrenin kabul ve reddi olarak ortaya çıkan ödül ve cezalarla elde eder. Ahlaki davranışları birey model alma ve îaklit yoluyla öğrenir.

3. Bilişsel kuramlar açısından ahlak gelişimi

Ahlak gelişimini zihinsel faaliyetlerle açıklamaya çalışmışlardır. Bilişselcilere göre ahlak iyi ve kötünün bilinçli değerlendirilmesidir. Bilişsel kuramcılardan Piaget ve Kohlberg'in ahlak gelişimine ilişkin kuramları aşağıda açıklanmıştır.

PİAGET'YE GÖRE AHLAKİ GELİŞİM

Ahlak ve değerler alanının önem taşıdığını hemen herkesin kabul etmesine karşın ahlaki değerlerin gelişimiyle ilgili tam bir fikir birliği yoktur. Ahlaki gelişimi anlayabilmek için değişik teoriler ortaya atılmıştır. Bunlardan bilişsel yaklaşımı savunanlar, ahlaki değerlerin ahlaki bir duruma uygun şekilde düşünebilme yeteneği ile gerçekleşebileceğini öne sürerler. Bazılarına göre ise ahlak, insanların ne düşündükleri ile değil ne yaptıkları ile ilgilidir. Jean Piaget'nin zihinsel gelişimle ilgili çalışmaiarı, bu konudaönemtaşır.

Piaget, ahlakın bilişsel gelişime paralel olarak kademeli biçimde geliştiğini belirtmiştir. Buna bağlı olarak küçük çocuğun sahip olduğu ahlaki değerlerle gencin sahip olduğu ahlaki değerlerin, bilişsei kapasitelerinin farklı olması nedeniyle birbirinden farklı olduğunu öne sürmüştür.

Piaget ahlaki yargı ve davranışları çocuğun "sosyal kurallara saygı anlaysşı" ve "adalet anlayışı" olmak

-GELİŞİM PSİKOLOJİSİ.

üzere iki ana çerçevede incelemiştir. Piaget çocukları oyun ortamlarında oyun kuralları bağlamında incelemiş, daha sonra çocuklara "yeni ve adil kurallar nasıl geliştirilebilir" sorusunu yöneltmiştir. Bu iki inceleme sürecinin ardından ahlaki gelişim hakkında "kuralları anlama" ve "uyum teorisi"ni geliştirmiştir. Piaget, çocuklar üzerindeki çalışmalarında oyun kurallarına ilişkin şu aşamaların bulunduğunu ortaya koymuştur.

1. Aşama (0-3 yaş): Kurallardan bağımsız olarakoyun oynarlar.

2. Aşama (3-5): Kendilerinden büyük abla veağabeylerinin oyunlarını taklit ederler.

3. Aşama (5-10 yaş): Kuralların değişmeyeceğiveya değiştirilemeyeceği inancıyla hareket ederler.

4. Aşama (11/12 yaş ve üstü): Yeni vebeklenmedik durumlar karşısında kalınırsa kurallaresnetilebilir, yeni düzenlemeler yapabilir veyakurallargeliştirilebilir.

Piaget, çocukların ahlaki gelişimlerini incelerken iki ana evreden bahseder.

a. Ahlaki Gerçekçilik / Dışsal kurallara bağlılıkEvresi: Yaklaşık 2-7 yaş arasında (Somut işlemdönemine kadar) yaşanır. Somutluk ön plandadır veçocuklar tüm ahlaki değerlendirmeleri davranışlarınsomut sonuçları üzerinden yaparlar. Meselaelbisesindeki yırtık daha büyük olan çocuk dahasuçludur. Ya da kaza ile 10 tane tabağı kıran bir çocuk,biie bile bir tabak kıran çocuktan daha fazla suçişlemiştir. Onlar için önemli olan gözlenebilirsonuçlardır.

Bu dönem çocuklarına göre doğru ve yanlış birbirlerinin zıttıdırlar ve birbirlerini dışlarlar. Doğru ve yaniış ne ise, herkes onları o şekilde (değişmez) görür anlayışındadırlar. Buna ahlaki mutlaklara Inanç adıverilir.

b. Özerk Ahlak (Karşılıklılık Ahlakı) Evresi:Doğrulama ya da yanlışlamada bir davranışın kendisinden veya sonuçlarından çok o davranışa başlanırken taşınan niyetler ağırlık kazanır. Çocuklar artık durumsal ve kişisel etkenleri dikkate almaya başlarlar. Yukarıdaki tabak kırma örneğinde, bilerek kıran diğerine göre daha suçlu durumdadır.

LAVVRENCE KOHLBERG ve MORAL

(AHLAKÎ) GELİŞİM

Her toplumda bireyden yaşadığı toplumun kültürel ve dini özellikleri doğrultusunda ahlaki değerlerini oluşturması ve geliştirmesi beklenir. İnsanı diğer canlılardan ayırt eden başlıca özellikleri düşünmesi, yargılaması, düşündüğünü dili ile belirtebilmesi, değişik duygular yaşaması, belirli ahlaki değerleri, kuralları olması ve ilişkilerini bu değer ya da kurallara göre yönlendirmesidir. Temel olarak ahlaki değerlerimiz içinde bulunduğumuz toplumun küttürel kurallarının yanısıra aile içi ilişki ve iletişimlerdeki ödüllendirmeler, yaptırımlar ve anne babamız ile özdeşimler ya da yaşıtlarla oynarken yüklenilen rollerle belirlenir. Ahlaki değerlerin oluşmasında yargılama yetisinin önemli bir yer tuttuğu görülmektedir. Yargıda bulunma (muhakeme etme) gücü ise zekâ, yordama (muhtemel sonucu tahmin etme, kestirimde bulunma), içsel dürtüleri ve arzuları denetleyebilme (özellikle saldırganlık içeren dürtü ve arzular) ile dikkatini sürdürebilme, başkası ile empatik ilişkiler kurabilme, benlik saygısı ve özgüven gibi değişkenlere bağlı olarak oluşmaktadır.

Ahlak gelişimi bireyin içinde bulunduğu toplumun değer yargılarını içselleştirerek bulunduğu çevreye uyumunu, ancak bu uyum süreci içinde kendi ilke ve değer yargılarını oluşturmasını ifade etmektedir. Ahlak gelişimi, içinde yaşanılan toplumun toplumsal normlarını (adet, gelenek ve görenekler) içselleştirilme sürecidir. Toplum içinde nasıl davranması gerektiğinin farkında olmaktır. Toplum hayatı içinde birlikte yaşadığımız insaniara karşı görev ve sorumluluklarımızı öğrenme de ahlaki gelişimin bir parçasıdır. Ahlak gelişiminin nihai hedefi kişinin evrensel ilkeler, doğru-yanlış, hak ve adalet kavramları doğrultusunda kendi doğrularını ve ilkelerini geliştirmesidir.

Ahlak gelişimi konusunda Lavvrence Kohlberg (1927-1987) tarafından geliştirilmiş yaklaşım dikkat çekmektedir. Çocuklarda ve erişkin kişilerde ahlak yargılarının farklı düşünce mekanizmalarının bir sonucu olarak geliştiğini vurguiayan Kohlberg, ahlak anlayışını ve gelişimini, ahlaki davranış boyutunda değil düşünce boyutunda inceleyen bir araştırmacıdır. Kohlberg'in ahlak gelişimi alanına en önemli katkısı ahlak gelişimini Piaget'nin zihin gelişimi alanında ortaya koyduğu evreler üstüne inşa etmesi olmuştur. Çocuklar bilişsel yönden geliştikçe, ahlaki gelişim aşamaları belli bir sıra izler. Bu nedenle ahlaki gelişmeye, bilişsel gelişmenin bir niteliği olarak da bakılabilir.


L. Kohlberg, insanların ahlaki bakımdan bir gelişme içinde olduğunu, bu gelişmenin yaşa ve zihinsel olguniuğa bağlı olarak aşama aşama gerçekleştiğini belirtmektedir. Ahlaki gelişme Piaget'nin zihinsel gelişim basamakları ve Erikson'un kişilik gelişmesi aşamaları gibi aşamalar halinde gerçekleşmektedir. Piaget'nin bilişsel gelişim dönemleri ile doğrudan ilişkili olarak Kohlberg, yargılama işlemini ve ona bağlı ahlak ile ilgili değerlerin giderek yükselen altı evreden oluştuğunu belirtir. Bu altı aşama üç temel düzeyde ele alınabilir. Her aşama iki alt evre içermektedir. Dönemlere bakılığında ahlaki yargılama sürecinin benmerkezci bir düşünmeden başlayarak içinde yaşanılan topluma; oradan da evrensel ahlaki ilkelere ulaştığı göze çarpmaktadır.

Piaget'nin çocukların ahlaki kuralları nasıl kazandıklarını incelemesine karşın Kohlberg, ilkelere dayalı ahlaki yargılama sürecinin gelişmesinde çocuklardan çok ergenler ve yetişkinler üzerinde yoğunlaşmış, özellikleri betimleyebilmek için araştırma aracı olarak da bireyi karar vermeye zorlayan soyut ikilemler kullanmıştır.

Lütfen üzerinde düşününüz!

Siz olsanız ne yapardınız?

Avrupa'da Heinz adlı bir adamın karısı az rastlanan bir kanser türünden ölmek üzeredir. Doktorlar bir ilacın onu kurtarabileceğini söylerler. Bu ilaç aynı şehirde oturan bir eczacının keşfettiği bir çeşit radyumdur. Bu ilaç pahalıya mal olmuştur, fakat eczacı ilacı maliyetinden 10 misü fazlaya satmaktadır. Radyuma 200 dolar verdiği haide ilacın küçük bir miktarı için 2000 dolar istemektedir. Heinz tanıdığı herkesten borç alarak ancak 1000 dolar toplayabilir. Eczacıya karısının ölmek üzere olduğunu söyler, ondan ilacı ya daha ucuza vermesini ya da paranın yansını sonra almayı kabul etmesini ister. Fakat eczacı 'Hayır ilacı ben keşfettim, ondan para kazanacağım.' diyerek Heinz'in isteğini kabul etmez. Bunun üzerine çaresiz kalan Heinz eczaneye girip karısı için ilacı çalar.

Heinz suçlu mudur? Suçluvsa neden? Sucsuzsa neden?

Kohlberg (1969) Piaget'nin kuramını geliştirmiştir. Kohlberg de Piaget gibi, kültürel sınırları aşan, doğal olan ve bilişsel temele dayanan ahlak gelişimi devreleri üzerinde durmuştur. Kohlberg deneklerine Piaget'nin hikayelerinden daha karmaşık ve daha derin ahlaki çatışmalar içeren hikayeler okumuştur. Dolayısıyla da, Piaget'nin ikili devresinin ötesine

geçerek altı devreli, ergenlik ve yetişkinliğe uzanan ahlak gelişimi devreleri bulmuştur.

Kohlberg'in ahlak gelişimi devreleri giderek yükselen bir ahlak anlayışını içeren üç düzey ve bunların her birindeki iki devre ile belirlenir.

Gelenek Öncesi (Egosantrik) Düzey

Dışa bağımlılık bu dönemin en belirgin özelliğidir. Kişinin kişisel ihtiyaçları ön plandadır, dolayısıyla birey egosantrik davranır yani benmerkezcidir. Bir davranışın sonucu olumlu ise o davranış iyidir. Elem getiren, acı doğuran davranış ise iyi değildir. Bu düzeyde çocuğun iyi-kötü, doğru-yanlış kavramları, davranışların sonucu olarak ortaya çıkan ceza, ödül veya otoritenin gücü sayesinde belirginleşir. Kişi olayları acı veya haz gibi, fiziksel sonuçlarına göre değerlendirir. Bu dönemin birinci aşamasında çocukta itaat etme ve cezadan kaçınma kavramları öne çıkarken, ikinci aşamada bireysellik ve karşılıklı çıkara dayalı davranış eğilimi dikkat çeker.

Birinci aşama

"Heinz'in yaptığı yanlıştır. Polis onu yakalar, hapse atar."

■ğj İkinci aşama

"Heinz'in ihtiyacı vardır. Ancak akıllıca yapıp, yakalanmamalıdır."

Geleneksel (Yasa-Kural) Düzey

Bu dönemde sosyal değerler göz önüne alınmaktadır. Toplumun onayladığı davranış olumlu bulunmakta toplumun onaylamadığı yasa ve kurallara aykırı davranışlar ahlaka aykırı bulunmaktadır. Otoriteye sadık, otoriteyi destekleyici ve özdeşim halinde bulunduğu otorite figürü ile uyum anlayışı doğruyu belirler. İyi ve kötü otoriteyi hoşnut eden çerçeve doğrultusunda tanımlanır. Geleneksel dönemin birinci aşamasında çocuk için iyi çocuk olmak önemlidir. İkinci aşamada ise kanun ve düzen fikri ön plana çıkar. Doğru davranış, kişinin görevini yerine getirmesi, otoriteye saygı gösterme ve düzeni düzen için koruma anlayışı ile değerlendirilir.

Birinci aşama

"Camı kırıp eczaneye gizlice girdiği için Heinz suçludur. Çünkü hırsızlık yapmıştır ve bu da doğru bir şey değildir."

çn "o ccOJ

û

"E

-GELİŞİM PSİKOLOJİSİ-

İkinci aşama

"Ya herkes aynı şeyi yapmaya kalkarsa o zaman ne olacak? Sonuçları ne olursa olsun, yasalar var ve bu yasalara her koşulda uymak lazım."

Gelenek Ötesi (Evrensel İlkeler) Düzey

Kohlberg'in ahlâk anlayışına göre gelişimin en üst noktasını gelenek ötesi düzey oluşturur.

Bu düzeyde ahlâk anlayışına ulaşmış bireyler, sosyal kontrat veya evrensel adalet anlayışına göre değerlendirmeler yaparak, doğru ve yanlış hükmüne varırlar. Bu dönemde kişi toplumu da aşarak, daha ileri evrensel değerleri dikkate almaktadır. İnsan haklarını ve diğer toplumsal değerleri gözetmektedir. Kişi, bu aşamada özgürlük, adalet, bağımsızlik ve fırsat eşitliği gibi yazılı olmayan yasaların yorumlanmasıyla değerlendirmeler yapar. Gelenek sonrası dönemin birinci aşamasında toplumsal uzlaşma ve anlaşmalar dikkate alınmakta, ikinci aşamada ise daha soyut ve kabul görmüş olan evrensel ilkeler ön plana çıkmaktadır.

Birinci aşama

"Bir insanın hayatı her şeyden önemlidir ve bu her .<£>yerde geçerlidir!" UJ

İkinci aşama §

Jilliği durumdan duruma değişen bir yasa, yasa H

olamaz!"

EVRE KARAR HEINZ OLAYIDÜŞÜNCE

1. Suçlu Polis onu yakalar ve ceza verir.

2. Suçsuz Karısı için böyle yapmalıydı. Eşi de onun için

aynı şeyi yapardı.

3. Suçlu Toplumdaki insanlar onu ayıplar!

4. Suçlu Toplumsal düzeni bozdu, kanunlara aykırı!

5. Suçlu Toplumda özel eşyalara saygı göstermeli!

6. Suçsuz insan hayatı her şeyden önemli! Böyle bir durumda hırsızlık meşrudur.

KOHLBERG'İN AHLAK GELİŞİM KURAMI

DEGERLENDİRME

KAYNAKLARIGELİŞİMSEL DÜZEY

Dönem I: İtaat ve Ceza EğilimiBirey kendisiyle ilgilidir. Otoriteye uyma temel güdüdür.Davranışlar fiziksel sonuçlarına bağlı olarak değerlendirilir.Dönem II: Saf çıkarcı eğiiimBirey "Sen bana yardım et, ben de sana..." düşüncesiyle başkalarıyla ilgilenir, temel güdü kişisel gereksinmelerin doyurulmasıdır.

Gelenek Öncesi Ahlaki Değerler:Dışa bağımh, fiziksel sonuç bağlantılıdır. Kişinin kendi gereksinimleri ön plandadır.

Dönem III: İyi Çocuk EğilimiGrup normlarına ve beklentilere uygun davranılır.Temel güdü, grup tarafından kabul edilmelidir.Dönem IV: Kanun ve Düzen EğilimiTemel güdü, toplumsal düzeni korumaktır.Onurunu korumak ve sorumluluk almak önem taşır.

Geleneksel Ahlaki Değerler:Başka kişilerin ve grupların gereksinmeleri dikkate alınır.Geleneksel toplumsal değerler benimsenir.

Dönem V: Sosyal anlaşmalara ve yasalara uyma eğilimiYasaların toplum yararına olarak, çoğunluk tarafından konulması gerektiğine inanır.Kuralların toplum yararına değişebileceğine inanır.Toplum çıkarları gerektirdiğinde, yasaların değişmesi için uğraş verir.Dönem VI: Evrensel Ahlak İlkeleriBirey tüm insanların eşit olduğu ilkesinden yola çıkarak, kendi ahlak ilkelerini, başkalarından bağımsız olarak belirler, insan haklarına tam bir inanç gösterir.

Gelenek Sonrası Ahlaki Değerler:İnsan haklarının gözetildiği evrensel değerler benimsenmiştir.

Münire, Erden, 2005

-GELİŞİM PSİKOLOJİSİ.

ÖZEL BİR DÖNEM OLARAK ERGENLİK

Ergenlik Dönemine Giriş

Çocukların ergenlik dönemine girmesiyle birlikte meydana gelecek cinsel, bedensel ve toplumsal değişmelerin başlamasında ana etken endokrin sistem (iç salgı sistemi =hormon salgılama sistemi)dir. Bu nedenle, ergenliğin başlamasında ve yetişkin özelliklerinin kazanılmasında etkili olan hormoniara kısaca değinmekte yarar bulunmaktadır.

Endokrin Sistem (İç Salgı Sistemi) Salgı Bezleri ve

Hormonlar

Hipofiz Bezi: Genel büyüme hormonu (GBH), prolaktin ve gonadotropik hormon olmak üzere üç öneımli salgısı bulunmaktadır.

? Genel Büyüme Hormonu: Annekamındayken salgılanmaya başlanır. Çoksalgılanması durumunda dev yapılı insanlar,az salgılanması durumunda da cüce yapılaroluşur.

? Prolaktin: Sadece kadınlarda salgılanır.Anne sütünün meydana gelmesinde etkilidir.Annelik duygusuyia da ilintili olduğusanılmaktadır.

? Gonadotropik Hormon: Ergenlik döneminedoğru salgılanmaya başlanır. Salgılanmasıylabirlikte Gonadlar (cinsel bezler) uyarılır ve

O çg"Q ıu

gonadlar kendi hormonlarını salgılamaya başlarlar.

Tiroid Bezi: En önemli hormonu trioksindir. Enerji tüketimi için besinlerin kullanımını düzenler. Aşırı salgılanması durumunda hiperaktivite (aşırı hareketlilik) gözlenir. Bu durumda bireyler zayıf görünüşlü olurlar; zihinsel aktiviteleri yüksek olan bu bireylerde sinirlilik gözlenir.

Az salgılanması durumunda ise apati hali oluşur; yani aşırı kilo alma, duyarsızlık, yavaş hareketler gözlenir.

Böbreküstü Bezleri: Adrenalin başka salgıları da bulunan bu bezlerin en önemli hormonudur.

■ Adrenalin: Sempatik sinir sistemini uyarır.

Vücutta genel uyarılmışlık hali sağlar, kandaki şeker oranını etkiler.

■ Kortin: Kan basıncının düzenlenmesindeetkilidir.

Gonadlar (Cinsel Bezler): Erkek gonadları testis, kadın gonadları ovarium adını alırlar. Testisler çok sayıda hormon salgılar. Androjen ve kriatin bunlardan iki tanesidir. Androjen sesin kalınlaşması, kaslanma vb. erkeksi özelliklerin kazanılmasında etkilidir. Kriatin ise çocuklarda da bulunur. Kandaki kriatin miktarı azalıp diğer gonad hormonları çoğalınca ergenük dönemine girilmeye başlanır. Ovariumun tek salgısı östrojen hormonudur. Bu hormon çocuk sahibi olabilme ve kadınsı bedensel

ÇEŞİTLİ TEORİLER AÇISINDAN GELİŞİM DÖNEMLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI 1

Yaşlar (Yaklaşık olarak)

Dönem Psikoseksüel ! _ .. ,„ ,. . ,_ Gelişim I Psıkososyal Gelışım (E. ,„ _ JX ! Erikson) (S. Freud) ; '

Bilişsel

Gelişim (J.

Piaget)

Ahlaki Gelişim

(L. Kohlberg)

0-2 Bebeklik Oral dönem | Güvene karşı güvensizlik Duyu-hareket Ahlak öncesi

2-4 İlk çocukluk Anal dönem | Özerkliğe karşı utanç İşlem öncesi Gelenek öncesi

4-6 - Failik dönem Girişime karşı suçluluk İşlem öncesi -

6-12 Çocukluk Gizildönem | Çal.şkanlığa karşı aşağıhk i duygusu

Somut işlem Geleneksel

12-18 Ergenlik Genitaldönem N* kar?' k iml ik i karmaşası

Soyut işlem Gelenek sonrası

18-30 Genç yetişkinlik

Yakınlığa karşı uzaklık - -

30-60 Yetişkinlik | Üreticiliğe kaşı verimsizlik - -

60 yaş üstü Yaşlılık | Benük bütünlüğüne j

karşı umutsuzluk

- -

özelliklerin kazanılmasında etkilidir.


ERGENLİK

İnsanın gelişiminde erinlikle başlayıp yetişkinliğe kadar devam eden önemli fiziksel, zihinsel ve toplumsal değişimlerin yaşandığı döneme ergenlik dönemi denilmektedir. Erinlik ise, çocukluğun sona erdiği, üreme organlarının olgunlaştığı, ikincil cinsel özelliklerin görüldüğü ve ergenlik döneminin başlangıcı sayılan özelliklerin ortaya çıktığı dönemdir.

Erinlik Dönemi Sorunları

1. Baş ağrısı, sindirim bozukluğu gibi bedenselyakınmalar

2. Yalnızlık isteği

3. Çalışma isteksizliği, çabuk yorulma

4. Ahenksizlik, beceriksizlik

5. Çabuksıkılma

6. Kıskançlık başkalarını ç^kememe

7. Otoriteye karşı direniş

8. Karşı cinse yöneltilmiş zıtlık

9. Coşkularını denetleyememe

10. Kendine güvensizlik

11. Kendini eleştimnek, beğenmediği yönleri ileaşırı ilgilenmek

12. Sık sık huysuzlaşma

13. Sık sık hayal kurma (gündüz rüyaları)

Ergenliğe bedensel gelişim açısından bakıldığında öncelikle cinsiyet hormonlarının üretiminin arttığı gözlenmektedir. Kızlarda gözlenen değişiklikler erkeklerden yaklaşık 1-2 yıl önce başlar. Öncelikle eller ve ayaklar büyür. Erkeklerde kas gelişimi daha belirgindir. Sindirim sistemindeki organlar gelişir ve hayali hastalık şikayetlerine rastlanır. Beden yapılarının ergenler üzerinde etkileri olmaktadır. Örneğin sürekli dış görünümle ilgilenir, herkesin onu izlediğini ve dış görünüşüyle ilgilendiğini düşünür. Olumlu benlik imgesine sahip olanlar olumlu benlik algısı geliştirirler ve beden imgesine göre toplumsal ilişkilerini ayarlarlar. Kızlarda çekicilik, erkeklerde atletik vücut yapısı ön plandadır. Cinsiyete uygun beden görünümü ve algısı önem kazanır.

Ergenliğe sosyal gelişim açısından bakıldığında benliğini bulma, kimlik geliştirme, özdeşleşme, arkadaşlık ve grup ilişkisinin önem kazanması, karşı cinsle olan arkadaşlığa önem gösterme, aileden bağımsız hareket etme eğilimi, kahraman ve ünlülere özenme, vb değişiklikler gözlenir. Yine bu dönemin sonuna doğru önceleri değişiklik gösteren ilgilerde bir belirginlik, bir durulma meydana gelmektedir.

Erinlik döneminin başlamasıyla girilen ve yaklaşık 4-5 yıl kadar sürecek olan ergenlik döneminin sorun ve

kaygıları, yedi ana başlık çerçevesinde ele alınabilir. Bunlar aşağıda verilmiştir:

1. Ev ve aile ilgili sorun ve kaygılar, Ergen-anne-baba çatışmaları, evde uygun iletişimortamının olmaması, ergenin otoriteye karşıolan olumsuz tutumları, vb.

2. Toplumdaki yeriyle ilgili sorun ve kaygılar.Yetişkin rolünü üstlenmeye özellikle psikolojik olarak hazır olmamasına rağmen kendisine yetişkin rolü yüklenmesinin oluşturduğu sorunlar, vb.

3. Kız-erkek arkadaşlığı ile ilgili sorunlar,

4. Okul ile ilgili sorunlar. Arkadaş edinme, birgruba üye olmak isteme, öğretmen-öğrenciarasındaki çatışmalar, akademikbaşarısızlıktaki nedenlerin abartılıyaşanması, vb.

5. Gelecek ve meslek seçimiyle ilgilisorunlar. İleride sürmeyi düşündüğü yaşamailişkin beklentilere bağlı olarak geleceğinplanlanmaya başlanması, seçeceği üniversiteve alana ulaşmak için stresli bir çabalamasürecine girmiş olmanın yarattığı kaygılar, vb.

6. Ahlak ve değerlerle ilgili sorunlar. İçindeyaşadığı toplumlarda örneğin aile veya diğerçevrelerde etkisinde kalarak büyümüş olduğusosyal, moral, dini, vb. değerlerinözümsenmesi ve kişiliğin istikrarlı bir parçasıhaline getirilmesi sürecinde yaşanan kaygı veçatışmalar.

7. Sağlıkla ilgili sorun ve kaygılar.Organizmadaki hormonal dengelerin değişmesi, hızlı ve simetrik olmayan bedensel değişmeler, iç organların gelişmesinden kaynaklanan sorunlar.

YETİŞKİNLİK PSİKOLOJİSİ

Yetişkin fiziksel ve psikolojik olarak olgunlaşmış kişidir. Olgunluk, bireylerin, yaşamın gereklerine ve zorluklarına uyum sağlamaları ve bunlarla esnek bir biçimde başa çıkabilmeleri için sürekli değişim gösterme yeteneğidir. Bir başka tanımla olgunluk, kişinin kendisi ile, kendisi hakkındaki algılarının uyumluluğu şeklinde ifade edilebilir. Olgunlaşmayla birlikte kişinin kimlik duygusu yerleşir, kişisel ilişkileri özgürleşir, ilgileri derinleşir ve sahip olduğu değerler insancıllaşır. Ergenler sorunlarının kaynağını dışarıda ararken; yetişkin, sorunların toplumun beklentileri iie kendi benliği arasmdaki çatışmalardan kaynaklandığını fark eder.

8- -GELİŞİM PSİKOLOJİSİ.

Geüşimsel bir evre olarak yetişkinlik üç dönem halinde ele alınır:

a. Genç Yetişkinlik (Ergenlik döneminin sonu -35 yaş)

b. Orta Yetişkinlik (Yaklaşik 36 - 60 yaş arası)c. İleri Yetişkinlik (Yaklaşık 60 yaş ve üstü)

Yetişkinlikte Bedensel Değişmeler:

Genç yetişkinliğin başında fiziksel güç en üst noktaya ulaşır. İnsan bedeninin en verimli çalıştığı yaşlar 25-30 yaşları arasıdır. Ancak 30-60 yaşları arasında kaslar yetişkinliğin başlarındaki potansiyelinden %10'luk, 60-70 yaşlar arasında %20'lik bir güç kaybı o!ur. 30 yaşlarından sonra harcanan hücreierin yerine yeni hücrelerin oiuşması azalır. Duyu organlarının işlevlerine ilişkin kayıplar gözienmeye başlanır. Örneğin görme duyusu, işitme kayıpları gözlenir. Uyaranlara tepki verme süresinde artış oluşur. Yani tepki verme süresi uzar. Yetişkinliğin başlarında akuî (ani) rahatsızlıklar yer alırken, orta yaş ve yaşlılıkta kronik (sürekli, müzmin) hastalıklar ortaya çıkar.

Zihinse! işlevler açısından da genç yetişkinlikte birey optimal düzeyde iken, üerleyen yaşiarda akıcı zeka azalır, birikimli (kristalize) zeka artar.

YAŞLAR DÖNEMLER VE OLAYLAR

16-18'den 20-24'e Aileden ayrılma Aileden bağımsız oima çabası

20'lerin

başlarından 28'e

Yetişkin dünyasma katılma Yeni birev Yetişkin rollerinin keşfi ve üstlenilmesi ilk yaşam yapısının biçimlendirilmesi

28'den 30'a Otuz Yaş Geçişi Yaşam yapısının yeniden değerlendirilmesi

30'ların

başlarından 38'e

Durulma Kararlı biryuvakurma Başına buyruk olma

38'den 40'ların

başlarına

Orta Yaş Geçişi Yaşam yapısının yeniden değerlendirilmesi

40'lı yaşların

ortaları

Orta yetişkinliğin kararlılık kazanması

CAROL GİLLİGAN'IN AHLAK GELİŞİMİ

KURAMI

Gilligan büyük ölçüde ahlak geiişimi konusunda çalışmalar yapmıştır. Kohlberg'in ahlak gelişimi aşamalarının kesin ve evrensel olmadığını savunmaktadır. Gilligan'a göre, ahlak gelişiminde önemli olan şey Kohlberg'in belirttiği gibi bir sonraki geüşim düzeyine ulaşmak değil, "ahlak sevgisi"ni kazanmaktır. Okullar, çocuklara, gençlere "ahîak sevgisi"ni kazandırabüdikleri ölçüde başarılıdırlar. (Senemoğlu, 2004)

Gilligan'a göre erkeklerin ahlaki özellikleri hak, hukuk, kurallar ve sosyal iikeler etrafında yoğunlaşmakta, bayanların ahlaki özeliikleri ise şefkat, merhamet, koruma gibi duygusal özellikler etrafında yoğunlaşmaktadır.

Ahlak gelişimi konusundaki tartışmalar ahlak gelişimi çizgisinin en azından düzenli bir sıra iziediğini ortaya koymaktadır. Bununla birlikte, toplumsal etkilerin sonucu olarak, geüşim düzeninde ve belirli düzeylere ulaşma hızında bireyler arasında farklılıklar vardır. Psikanaüzciler ise, Piaget ve Kohlberg'i eleştirmede toplumsal öğrenme kuramcılarından değişik bir yol izlemişlerdir. Psikiyatrist James Gilligan, "ahlaklılığın üstünde" çok daha olgun bir işleyiş evresinin olduğunu ileri sürmektedir; bu karşıhklı gereksinmelerini psikolojik açıdan anlamalarını sağlayan "sevgi ahlakı"dır. (BekirOnur, 1995)


1. Aşağıdaki seçeneklerde verilenlerden hangisi ahlak gelişimini tam olarak ifade etmektedir?

A) Topluma etkin bir uyum sağlamak için bireyindeğerler sistemi oluşturma sürecidir

B) Toplum kurallarına kayıtsız uyum sürecidirC) Bireyin cinsel ve toplumsal rolleri öğrenmesidirD) Bireylerin yasalara ve kanunlara aykırı hareket

etmemeyi öğrenmesidirE) Bireylerin toplumun değer yargılarını, örf, adet

ve geleneklerini sürdürmesidir

Toplumun düzenli ve dirlik içinde yaşamını sürdürebilmesi için toplumu oluşturan insanların bazı kuralları içselleştirmesi gerekmektedir. Bu kurallar bireylerin topluma etkin bir uyumunu gerektirir. Etkin uyum fertlerin toplum kurallarını kayıtsız kabul etmeleri değil bu kuralları sorgulamaları, işe yaramayanları eleştirip bu daha tutarlıya götürmelerini gerektirir. Ahlak gelişimi de bireyin bu şekilde etkin bir uyum sağlaması için kendi değerler sistemini oluşturması sürecidir.

(Cevap A)

S2. "Ahlak gelişimi bilişsel gelişimle paraleldir. Piaget UJ

ahlak gelişimini çocukların ahlaki düşünme gücündeki farklılıklarlaaçıklamıştır."

Piaget ahlak gelişim kuramını ortaya koyarken aşağıdaki kriterlerden hangisine öncelik vermiştir?

A) Aile içindeki davranışlarB) Arkadaşlarla ilişkilerC) Kuralları yorumlama biçimleriD) Oyunlara katılım düzeyleriE) Öğretmenlerle ilişkiler

Piaget bilişsel gelişim ile çocukların ahlaki yargıları arasında ilişki olduğuna inanmaktadır. Ahiak gelişimini açıklarken çocukların kuralları nasıl yorumladıklarına bakmıştır. Piaget' ye göre okulöncesi dönemde çocuklarda kural kavramı olmadığı için ahlak gelişimi 6 yaşa kadar başlamaz.

(Cevap C)

Piaget' ye göre ahlak geüşiminin başladığı bilişsel gelişim dönemi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Duyusal motorB) İşlemöncesiC) Soyut işlemlerD) Somut işlemlerE) Eylemsel dönem

Piaget ahlak gelişimini bilişsel gelişimle paralel bir şekilde incelemiştir. Piaget ahlak gelişimini açıklarken çocukların kuralları nasıl algılayıp yorumladıklarına bakmıştır. Piaget'ye göre çocuklar 6 yaşa kadar kuralların ne amaçla konduğu ya da kuralları neden izlemek gerektiğini anlayamazlar. Bu nedenle ahlak gelişimi işlem öncesi dönemden somut işlemler dönemine geçtiği zaman başlar.

(Cevap D)

Aşağıdakilerden hangisi Piaget' nin Ahlak gelişim kuramının 'dışsal kurallara bağlılık' döneminde olan bir çocuğun özelliklerinden biri değildir?

A) Kuralların değişmezliğine inanırlarB) Otoriteye kayıtsız şartsız uyma vardırC) Kuralların ihlal edilme nedenleri önemlidirA)Ne yapması yada ne yapmaması gerektiğini

ebeveynler ve diğer yetişkinler belirierE) Kural ihlalinde ceza otomatik olarak verilmelidir

Dışsal kurallara bağlılık dön^mi 6-12 yaş arasındaki dönemi kapsamaktadır. Bu dönemde çocuklar kuralları sorgulamaz, kurallar kesinlikle uyulması gereken şeylerdir. Otoriteye mutlak itaat söz konusudur. Bu dönemdeki çocuklara göre kurallara uymamanın doğal sonucu cezalandırılmaktır ve ceza otomatik olarak verilir. Kuralların ihlalinde nedenler önemli değildir. Önemli olan zararın büyüklüğüdür. Bu dönemde çocuklara 'Ayşe annesine yardım ederken 3 bardak kırdı, Ahmet ise annesinden gizlice şeker alırken bir bardak kırdî hangisi daha suçludur?' diye sorulduğunda nedenleri düşünmeksizin daha çok bardak kıran daha suçludur derler.

(Cevap C)

Ç D Z U M L U K A V R A M A

5. "Okulda Pakistan'da deprem zedeler için yardım

kampanyası düzenlenmektedir. Ayşe 'Pakistan bize

Kurtuluş Savaşında ve depremde çok yardım etti

bizim de yardım etmemiz gerekir' diyerek harçlığınt

vermiştir"

Ayşe'nin söylediklerine göre Ayşe Kohlberg'in

ahlak gelişim kuramına göre hangi ahlaki

evrededir?

A) Ceza ve itaat

B) Saf çıkarcı eğiüm

C) Kanun ve düzen eğilimi

D) İyi çocuk eğilimi

E) Evrensel ahlak eğilimi

7. "Öğretmen ve öğrenciler sınıf içindeki

düzeni sağlamak için birlikte sınıf kuralları

belirlemişlerdir. Öğrenciler öğretmen

sınıftayken bu kurallara tamamıyla uyarken

teneffüslerde kurallara aykırı hareket

etmektedirler."

Bu öğrenciler Kohlberg'in ahlak gelişim

kuramına göre hangi dönemdedirler?

A) Ceza ve itaat eğilimi

B) Saf çıkarcı eğilim

C) İyi çocuk eğilimi

D) Kanun ve düzen eğilimi

E) Sosyal anlaşma eğilimi

Saf çıkarcı eğilim ya da araçsal ilişkiler eğilimi

döneminde birey için önemli olan kendi ihtiyaçlarının

karşılanmasıdır. Bu dönemde çocuklar için ne kadar

alırlarsa o kadar vermeleri söz konusudur. Ömekteki

çocukta yardımı onlar yardım yaptığı için

yapmaktadır. Bu yüzden de araçsal ilişkiler eğilimi

ahlaki dönemindedir. zo

(Cevap B) joo ıu

Ceza ve itaat eğiliminde çocuk sadece otoriteye

uyar. Bu dönemdeki davranışları otoritenin

beğenisini kazanmak, ona itaat etmek ve cezadan

kaçmak belirler. Sınıf kurallarına sadece öğretmen

varken uymak sadece otoriteye uymak için yapılan

bir uyma davranışıdır.

(Cevap A)

6. "Ahmet'in sınıftaki arkadaş grubu matematik

sözlüsüne girmemek için okuldan kaçarlar. Ahmet bu

sözlüye çok çalışmasına rağmen arkadaşlarına uyup

okuldan kaçar."

Buna göre Ahmet Kohlberg'in ahlak gelişim

kuramına göre hangi ahiaki dönemdedir?

A) Ceza ve itaat




E) Sosyal anlaşma eğilimi

"Okuldaki öğrenciler öğle tatilinden sonra sıraya

sokulup öyle içeri alınmaktadır. Öğrencilerin büyük bir

kısmı bu durumdan şikayetçidir. Tolga: 'Bu uygulama

okul düzenini sağlamak için gereklidir bu sebepten

dolayı devam etmelidir' demektedir."

Tolga bu sözlerine göre Kohlberg'in gelişim

kuramına göre hangi ahlaki evrededir?

A) Saf çıkarcı eğilim

B) İyi çocuk eğilimi


D) Sosyal anlaşmalara ve yasalara uyma eğilimi


Kişiler arası uyum eğilim ya da iyi çocuk eğilimi

döneminde çocuklarda akran grubuyla işbirliği

görülür. Bu dönemde özellikle akran grubu olmak

üzere başkalarından onay görmek çok önemlidir. Bu

dönemde bireyin davranışlannı çevre beklentileri

belirler. Örnekte de Ahmet arkadaşları tarafından

onay görmek için onlarla birlikte hareket etmektedir.

(Cevap C)

Sosyal sözleşme eğilimi döneminde çocuk kuralların

toplum düzenini korumak için olduğunu kavrar.

Topiumun kurallarının göreli ve topluma özgü

olduklarını kabul eder. Kanunlar sosyal düzeni

korumak ve özgürlükleri güvence altına almak için

gerekli görülmektedir.

(Cevap D)

-EGİTİM BİLİMLERİ- 11

9."Matematik öğretmeni sınıfta ders anlatırken düz

anlatım yöntemini kullanır. Öğrencilerine bu

yöntemden memnun olup olmadıklarını sorduğunda

Veli öğretmenin gözüne girmek için bu yöntemin çok

iyi olduğunu dersi çok iyi anladığını söyler."

Buna göre Veli, hangi ahlaki gelişim

dönemindedir?

A) Ceza ve itaat





Örnekte öğrencinin söylediği sözler tamamen

otoritenin beğenisini kazanma amaçlıdır. Ceza ve

itaat eğilimi döneminde çocuklar tamamen otoriteye

uyarlar. Eğer çocuk arkadaşlarının beklentilerini

yerine getirmek için hareket etmiş olsaydı iyi çocuk

eğilimi döneminde olacaktı. Örnekte belirtilen dönem

ceza ve itaat eğilimi dönemidir.

(Cevap A)

10. "Bireyler çeşitli ahlaki dönemlerde farklı etkenlerin

etkisi altındadır ve baskın olan etken bireylerin

verecekleri ahlaki yargıları etkiler."

Aşağıdaki seçeneklerde verilen Kohlberg'in

Ahlaki Gelişim kuramı ahlaki dönemleri ve bu

dönemi etkileyen baskın etmenler

eşleştirmelerinden hangisi uygun bir eşleştirme

değildir?

A) Ceza ve itaat - otorite (ana-baba-öğretmenler)

B) Kişiler arası uyum - akran grubu

C) Kanun ve düzen - toplumsal kural ve kanunlar

D) Evrensel ahlak - kendi oluşturduğu ahlaki sistem

E) Araçsal ilişkiler - arkadaş çevresi

Araçsal ilişkiler döneminde birey için önemli olan

kendi isteklerinin karşılanmasıdır. Bu dön^mde

çocuklar diğer insanların isteklerinin farkına varırlar

fakat ahlaki bir yargıda bulunacakları zaman birinci

planda kendileri yer alır. Bu dönemde ne kadar

alırlarsa o kadar verme söz konusudur.

(Cevap E)

Q"o£T UJ

o "5cUi_1

11. İki küçük çocuk odalarında oyun oynarken

anlaşmazlar ve kavga ederler. Anneleri kavgayı

sonuçlandırmak için yanlarında gider ve niçin

kavga ettiklerini sorduğunda kavganın sebebinin

oyuncakları paylaşamadıkları olduğunu görür.

Anne büyük olan çocuğa "kardeşine arabasını

versene çocuğum" dediğinde "anne o da bana

legolarını versin" cevabını alır.

Yukarıdaki örnekte çocukların ahlaksal

gelişim evrelerinden hangisinde olduğu

söylenebilir?

A) Ceza ve itaat yönelimi

B) Saf çıkar yönelimi

C) İyi çocuk olma yönelimi

D) Yasa ve düzen yönelimi

E) Toplumsal sözleşme yönelimi

Yukarıdaki örnekte çocukların kendi çıkarlarını

gözettikleri ve amaca yönelik bireysel değiş-

tokuş içinde oldukları görülmektedir.

(Cevap B)

12. Kohlberg'in ahlak gelişim kuramına göre

çocuğun ben-merkezli düşünceden

kurtulup empatik anlayışa sahip olduğu

ahlak gelişim düzeyi aşağıdakilerden

hangisidir?

A) Geleneksel düzey

B) Gelenek sonrası düzey

C) Gelenek öncesi düzey

D) Toplumsal sözleşme yönelimi

E) Evrensel düzey

Kohlberg'in ahlak gelişim kuramına göre bir

çocuğun ben-merkezli düşünceye sahip

olduğu düzey, gelenek öncesi düzeydir. Ben-

merkezli düşünceden kurtulup empatik olarak

düşünebildiği dönem ise geleneksel düzeydir.

(Cevap A)

1. Çocukların düşünce biçimini inceleyen J.

Piaget'ye göre ahlak gelişimi aşağıdaki

seçeneklerin hangisiyle paralellik gösterir?

A) Bilişsel gelişim

B) Dil gelişimi

C) Kişilik gelişimi

D) Bedensel gelişim

E) Cinsel gelişim

4. Bir çocuk herhangi bir davranışın doğruluğuna

veya yanlışlığına karar verirken, söz konusu

davranışın yasalara uygun olup olmadığını

merkeze alarak karar vermektedir.

Çocuğun Kohlberg'in ahlaki (moral) gelişim

dönemlerinin hangi evresi içinde olduğu

söylenebilir?

A) Gelenek öncesi düzey

B) Geleneksel düzey 3. evre

C) Gelenek sonrası düzey

D) Gelenek öncesi 1. evre

E) Geleneksel düzey 4. evre

CEVAPLI KONU KAVRAMA TESTİ

2. Başarılı bir öğrenci olan Mustafa düzenli olarak

derslerine çalışmakta ve üniversiteyi kazanmak için

büyük çaba göstermektedir. Fakat sınıf

arkadaşlarının büyük bir çoğunluğunun almış olduğu

kararlara kendisi istemese bile rıza göstererek grup

arkadaşlarına uyduğu gözlenmektedir.

Bu duruma ahlak gelişim evrelerinden hangisiyle

açıklanabilir?

A) Yasa ve düzen yönelimi

B) Ceza ve itaatC) Saf çıkar / araçsal ilişkiler

D) İyi çocuk olma yönelimi / kişilerarası uyum

E) Toplumsal sözleşme

3. "Başkalarınca geliştirilmiş kuralların varlığının tam

olarak kavranamamasıyla" karakterize edilen

Kohlberg'in ahlaki (moral) gelişim düzeyi

aşağıdakilerden hangisidir?


B) Geleneksel düzey


D) Gelenek öncesi düzey 1. evre

E) Geleneksel düzey 3. evre

5. Bir çocuk arkadaşlar arasında meydana gelen

ve kendisinin de karıştığı fiziksel bir çatışmaya

ilişkin değerlendirmede bulunurken

"Arkadaşıma vuruyorlardı, ben de

arkadaşıma vuranlara karşı çıkmak için

kavgaya girdim; arkadaşım da benim için aynı

şeyi yapardı." demektedir.

Bu çocuğun Kohlberg'in ahlaki (moral)

gelişim dönemlerinin hangi evresi içinde

olduğu söylenebilir?


B) Geleneksel düzey


D) Gelenek öncesi düzey 1. evre

E) Gelenek öncesi düzey 2. evre

-EĞİTİM BİLİMLERİ- 13

6. 'Türk kadını her zaman fedakar ve cefakar olmuştur.

Kadın için önemli olan aiiesine ve çevresine yardımcı

olabilmektir."

Kadınların büyük bir bölümü yukarıda da

belirtildiği gibi ahlak gelişiminde kişiler arası

uyum eğilimi döneminde kalmaktadır. Bu

belirtilenlerin ana nedeni aşağıdakilerden

hangisidir*

A) Toplum beklentileri

B) Kadınların düşünme yapısındaki farklılık

C) Ahlaki yargılarda ben merkezli düşünmenin

ağırlıklı olması

D) Gereğinden fazla empatik düşünme

E) Gelişimde kadınların erkeklere oranla daha hızlı

ilerlemesi

9. Ahlak gelişimi açısından çocukların toplumsal

kuralları benimsemek ve özümlemek için

kullandığı en etkili öğrenme çeşidi


A) Klasik koşullanma yoluyla öğrenme

B) Edimsel koşullanma yoluyla öğrenme

C) Modelden öğrenme

D) Gizil öğrenme

E) Kavrama yoluyla öğrenme

7. "Çocuklarda ahlak gelişimini sağlayabilmek için

onların bilişsel seviyelerine uygun biçimde kurallar

anlatılmalıdır."

İlköğretim birinci sınıfta öğrencilerin ahlak

gelişimlerini desteklemek isteyen bir öğretmen

toplumsal kuralları öğretmek için aşağıdaki

yöntemlerden hangisini kullanırsa daha etkili

olur?

A) Dramatizasyon

B) Düzanlatım

C) Soruyanıt

D) Problem çözme

E) Tartışma

oUi>

10. Aşağıdakilerden hangisi Kohlberg'in

ahlaki gelişim kuramına göre evrensel ahlak

ilkeleri eğiliminde olan bir bireyin düşünce

tarzı olamaz?

A) İnsan hayatı her şeyden önemlidir

B) Kanunlar insan haklarını çiğnememelidir

C) Adalet yasanın üstündedir

D) İnsanlara yardım etmek hayatın gayesidir

E) Eşitlik ve insan haklarını koruma temel

düşünce

olmalıdır

8. "Carol Gilligan Kohlberg'in ahlak gelişimi

aşamalarının kesin ve evrensel olmadığını

savunmaktadır."

Gilligan'a göre ahlak gelişimi için önemli olan

nokta aşağıdakilerden hangisidir?

A) Toplumsal değerleri benimsemek

B) Cinsiyetine ilişkin toplumsal rolleri kabullenmek

C) Ahlak sevgisi

D) Bir üst ahlaki düzeye geçebilmek

E) Ahlaki yargılarda diğer insanları da

düşünebilmek

11. Psikoanalitik kuramcılara göre ahlak gelişiminin

temelini oluşturan psikolojik öğe aşağıdakilerden

hangisidir?

İd Ego

C) Süperego

D) Vicdan

E) İdealego

A

)

B

14- -GELİŞİM PSİKOLOJİSİ-

12. Kişinin olayların gerisinde yatan nedenlere

bakmaksızın sadece fiziksel zararın büyüklüğüne

göre ahlaki yargıda bulunduğu dönem Kohlberg'

in ahlak gelişim kuramına göre aşağıdakilerden

hangisidir?

A) Araçsal ilişkiler

B) CezaveitaatC) Kişiler arası uyum

D) Kanunvedüzen

E) Sosyal sözleşme

15. "Babası Ayşe'ye tatilde hasta ve yaşlı olan

büyükannesine bakıp bakamayacağını sormuştur."

Aşağıda verilen muhtemel cevaplardan hangisi

Ayşe'nin Kohlberg'in kuramının üçüncü basamağı

olan 'kişiler arası uyum eğilimi' basamağında

olduğunu gösterir?

A) Tatilde çalışmayı planlıyordum eğer sen para

verirsen bakarım

B) 0 hep diğer torunlarını sever neden onlar

bakmıyor

C) Bakarım eğer ben bakmazsam ben

yaşlandığımda torunlarım da bana bakmaz

D) Bakarım güç durumda olan insanlara yardım

etmek gerekir

E) Tatil benim en doğal hakkım bakamam

13. "Ahmet arkadaşlarıyla oyun oynarken kuralların

abisinin öğrettiği gibi olduğunu eğer bunlara

uyulmazsa oyunun doğru olmayacağını

söylemektedir."

Ahmet'in bu tarz davranışı Kohlberg'in ahlak

gelişim kuramına göre hangi düzeyde olduğunu

gösterir?

A) Ceza ve itaat

B) Araçsal ilişkilerC) Kişiler arası uyum

D) Kanunvedüzen

E) Sosyal sözleşme

14. "Annesi Vedat'a kardeşini ders çaiıştırmasını

söylemiştir. Vedat eğer bilgisayar oynamasına izin

verirse çalıştırabileceğini söylemiştir."

Yukarıdaki örnekte Vedat Kohlberg'in ahlak

gelişim kuramına göre hangi ahlaki önemdedir?

A) Araçsal ilişkiler eğilimi

B) Ceza ve itaat eğilimi


D) Sosyal sözleşme eğilimi

E) İyi çocuk eğilimi

CEVAPANAHTARİ

1.A 6. A 11.C

2. D 7.A 12. A

3.A 8. C 13. A

4. D 9. C 14. A

5. E 10. D 15. D

1. Savaş her koşulda yanlıştır ve amacı ne olursa olsun

insanlara zarar verir. Bunun yerine ifetişime dayalı,

çözümler bulunmalıdır.

Savaşla ilgili olarak bu yorumu yapan birey,

Kohlberg'in ahlak gelişimi kuramına göre

aşağıdaki evrelerin hangisinde olabilir? (2002

KPSS)

A) Ceza

B) İtaat

C) Yasalarauyma

D) Saf çıkarıcı eğilim

E) Evrensel ahlak ilkeleri

Yaşıtlarına göre daha erken ergenlik dönemine giren

bireyleri, bedensel, sosyal, zihinsel ve psikolojik

olarak diğer yaşıtlarına göre farklılıklar

gösterebilirler. Ancak yaşıtlarına göre zekâ olarak

daha ilerde olmaları söz konusu olamaz.

(Cevap D)

ÇIKMIŞ SORULAR ve ÇÖZÜMLERİ

Kohlberg'in Ahlak gelişimi kuramına göre bireyi -~

"evrensel ahlak ilkeleri" döneminde insan hakları,

eşitlik, özgürlük gibi kavramlar yönlendirir. (Gelişim

V9 Öğrenme Prof. Dr. Ayşegül Ataman Gündüz Yay.

s.145)

(Cevap E)

Q LLJ

3. Aşağıdakilerden hangisi, ergenlikteki hızlı

bedensel değişmenin doğrudan bir sonucu

degildir? (2002 KPSS)

A) Bedensel görünüşe ilgi ve özenin artması

B) Sakar davranışların çoğalması

C) Dış görünüşteki değişikliklere duyarlılığın

artması

D) Zararlı alışkanlıklara ilginin artması

E) Cinselüğe ilginin artması

2. Ergenlik döneminde, yaşıtlarına göre daha erken

giren bireyler için aşağıdakilerden hangisinin

doğru olma olasılığı en azdır? (2002 KPSS)

A) Arkadaş grubundan daha çok etkilenmey^

başlamaları

B) Yaşıtlarından küçüklerle arkadaşlığı tercih

etmeleri

C) Zekâ gelişiminde yaşıtlarıyla aynı düz^yde

olmaları

D) Zekâ gelişiminde yaşıtlarının biraz ilerisinde

olmaları

E) Yaşıtlarından büyüklerle arkadaşlığı tercih

etmeleri

A, B, C ve E S9çen9klerind9 belirtilen özellikler

doğrudan doğruya ergenlik dönemindeki bedensel

gelişimin sonuçlarıdır. Ergenin zararlı ahşkanlıklara

yönelmesi fiziksel geiişimle yeterince açıklanamaz.

Ergenlik dönemind9 birey zihinsel gelişim açısından

"kimlik kazanmaya karşı roi karmaşası"

dön^mindedir. Kim olduğunu ve toplumdaki rolünü

öğrenm^ye çalışan birey taklit ve Özd9şleşm9

mekanizmalarını kullanır. İşte bu aşamada kimlik

duygusu yoksunluğu yadsıma olarak ortaya çıkabilir.

Yadsıma kendini inkar, grup üyelikleri veya yıkıcı

etkinliklere (uyuşturucu, alkol, sigara vb.) katılmak

suretiyle gösterir. (Hasan BACANLI, Gelişim V9

Öğrenme, Nobel Yay. Ankara 2004, s.92-94)

(Cevap D)

4. Yaşları farklı üç çocuk televizyondaki haberlerde

izledikleri bir "silahlı çatışma" olayına farklı tepkilerde

bulunmuşlardır. 16 yaşındaki büyük kardeş olayın

toplumsal düzeni nasıl bozduğuyla, 10 yaşındaki

ortanca kardeş çatışmayı gerçekleştirenlerin nasıl

kötü işler yaptığıyla, 5 yaşındaki en küçük kardeş ise

saldırının ne kadar büyük bir yıkıma yol açtığıyla ilgili

sözler söylemişlerdir.

Çocukların tepkilerindeki farklılık aşağıdakilerden

hangisine uygun bir örnek oluşturur? (2003KPSS)

A) Kişisel özelliklerinin etkilerine

B) Genetik özelliklerinin etkiierine

C) Duygusal özelliklerinin etküerine

D) Ahlak geiişimi düzeylerine

E) Yaşantılarının öznelliğine

Kohlberg'e göre ahlaki gelişim düzeyleri birbirinden

farklı bireylerin aynı olayı değerlendirmeleri farklıdır.

(Gelişim ve Öğrenme Prof. Dr. Ayşegül Ataman

GündüzYay. s.145)

(Cevap D)o S2

5. Gelişim özellikleri açısından ergenlik ""'

dönemindeki öğrencilerle ilgili aşağıdaki

ifadelerden hangisi yanlıştır? (2003KPSS)

A) Her konuda ailelerinin dediklerini yapmaya

çalışırlar.

B) Sosyal rollerdeki cinsiyete bağlı farklılaşmaları

öğrenirler.

C) Meslek seçimlerine yönelik bilgi toplamaya •

başlarlar.

D) Kimlik geliştirme çabaları sırasında karmaşa

yaşayabilirler.

E) Kendilerine model olacak, özdeşim

kurabilecekleri kişileri ararlar.

Ergenlik döneminde akran çevresi en etkili çevredir,

ayrıca akran çevresinin birey üzerinde en etkili

olduğu dönem bu dönemdir. (Ayşegül ATAMAN,

Gelişim ve Öğrenme, Gündüz Yay, Ankara, s.176)

(Cevap A)

Aşağıdakilerin hangisi ergenlik döneminin hemen

başında yaşanılan özelliklerden biri deqildir?(2004

KPSS)

A) Karşı cinse ilginin artması

B) Bireyin kendisini farklı ve üstün bulması

C) Arkadaşlara yönelimin artması

D) Ahlaki değerlendirmelerde başkalarının

tepkisinin önemsenmesi

E) Zihinsel gelişimin, hızlanması - yetişkinlik

düzeyine ulaşması

Ergenlik döneminde gözlenen hızlı fizyolojik

değişmeler bireyin davranışları ve tutumları üzerinde

onemlı etküer yapar. Bu dönemde gözlenen bazı

tutum ve davranışlar şunlardır:

- Akranlarla arkadaşlık, bağlılık ve gruplaşma

- Yalnız kalma isteği ve bağımsızlaşma çabaları

- Sinirlilik, huzursuzluk, mutluluk, çabuk küsme,hırçınlaşma gibi sık görünen ve sürekli değişenduyguiar

- Başlangıçta ilgisiz kalsa da sonradan oluşancinsel merak ve fonksiyonlarda artış olur.

- Ben merkezci düşünme (Herkes beni izliyor, neyaparsam takip ediliyorum)

- Göreceli düşünme (Ergen kendi deneyimleri vedeğerlerine göre düşünür.)

- Fiziksel biçimiyle sürekli ilgilenme, aynada kendiniinceleme

- Soyut düşünme, eleştirme, kendine ait kavramoluşturma

- Dinsel ve mistik konularla ilgilenme

- Meslek ve yüksek öğretim program seçimi ile ilgiliendişeler yaşanır.

- Ekonomik gelir elde etme çabaları

- Sanat, spor, kültür etkinliklerine yönelme

- Giysi ve eşyaların seçiminde titizlik

- Olumtu kimlik kazanma (benlik kavramı) süreciniyaşarlar.

- Hızlı bedensel büyümeden dolayı sakarlık vedikkatsizlikler artar.

- İdeal ve değer oluşturma

- Ahlak gelişiminde ve sosyal kuralları öğrenmedebağımsızlık isterler.

-EĞİTİM BİÜMLERİ- 17

Ergenlik Dönemi sorunlarının çözümünde bazs

ipuçları;

ölçüde bağımsızlaşma isteğine

ve öğretmenlerin desteği

• "Fırtınalı dönem" olarak ifade edilen ve yoğun

duyguların yaşandığı bu dönemde bireylere anlayışlı

davranmak gerekir.

• Ergenlik döneminin krizlerini atlatmada

öğretmenler ergenler iie iletişim kurmaları, onların

kimlik kazanma isteklerine uygun destekleri

vermeiidir.

• Okullar, ergenlik döneminin enerjisini

değerlendirecek sanat, spor ve kültür faaliyetlerine

yer vermelidir.

Buna göre ergenlik döneminde ergenler ahlaki

gelişmelerinde ve sosyal kuralları öğrenmede

bağımsızlık eğilimini gösterdikleri için, ayrıca -gş

benmerkezci düşünme ağırlık kazandığı için o hali g

değerlendirmelerde, kurallarda

tepkilerini çok önemsemezler.

Araçsal ilişkiler eğilimi: Çocukların kendi ihtiyaç ve

isteklerinin karşılanması önemlidir. Diğer insanların

da ilgilerinin farkına varıriar ancak ahlaki yargıda

bulunacakları zaman, başkalarının ihtiyaçiarını

somut bir şekilde dikkate almakla birlikte, hala birinci

planda kendileri vardır. Ne kadar aiırîarsa 0 kadar

vermeleri söz konusudur. "Sen benim sırtımı kaşı,

ben de seninkini." ata sözüne uygun

davranmaktadırlar. (N. Senemoğlu, Gelişim öğrenme

ve Öğretim, s.65) Örnekteki ahlaki yargıda

karşılıklılık söz konusudur. Kohlberg'in ahlaki gelişim

kuramına göre araçsal ilişkiler eğilimi dönemine rast

gelmektedir.

(Cevap E)

Karşılaştığı bir kaza sırasında, kurtarılacak kişinin

sosyal statüsüne bakmaksızın hayati önem

derecesini göze aian kişi hangi ahlak gelişimi

dönemindedir? (2005 KPSS)

A) Evrensel ahlak


C) Kişilerarası uyum

D) Ceza ve itaat eğilimi

E) Sosyal sözleşme eğilimi

• Bireyin belirli

anne-babaların

sağlanmalıdır.

başkalarının

'crUJ

(Cevap D) "iş 'tata

'O

'5

7. "Seni dolandırmayan birini sen de dolandırmamaiısın"

anlayışı Kohlberg'in ahlak gelişiminde hangi

evreye denk gelir?(2005 KPSS)

A) Ceza ve itaat

B) Kontaks ve toplumsal yasa

C) Evrensel ahlak ilkeleri

D) Karşılıklılık

E) Araçsal ilişkiler eğilimi

Evrensei ahlak ilkeleri eğilimi: Bu aşama ahlak

gelişiminin sonuncu aşamasıdır. Kişi, ahlak iikelerini

kendisi seçip oluşturur. Bu ilkeler adalet, eşitlik,

insan hakları gibi bazı soyut kavramiara dayalıdır.

Bu ilkeleri ihlal eden kanunlara uyulmamalıdır. (N.

Senemoğlu, Gelişim Öğrenme ve Öğretim, s.67)

Kohlberg'in ahlak gelişim kuramının son evresi olan

Evrense! ahlak döneminde olan bir birey için ahlaki

bir yargıda en önemii kriter kişilerin haklarıdır. Bu

dönemde olan bireye göre insan her şeyden

önemlidir. Ömekteki durumda da kişi yardımda

bulunurken kişilerin sosyal statülerine göre değil de

hayati önemlerine göre karar vermektedir. Bu, kişinin

evrensel ahlak döneminde olduğunu göstermektedir.

(Cevap A)

18- -ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ-

Davranışçı yaklaşım öğrenmeyi U-T (uyarıcı-tepki) bağı olarak görürken, bu görüş bilişsel yaklaşımcılar tarafından yetersiz görülür. Onlara göre öğrenme kişinin zihninde yaptığı bir örgütlemedir. Biliş, kişinin zihnindeki bilgi birimleri, bu bilgi birimleri arasındaki bağlantılar ve bu bağlantılar arasında yapılan işlemler olarak görülebilir. Bilişsel yaklaşım, öğrenmeyi yeni bilgi birimi edinme anlamında (1) ve yeni bağlantılar kurma anlamında (2) ele alabilmektedir. Bilişsel yaklaşım 1900'lü yılların başında Gestalt psikolojisi tarafından savunulmuştur. Onların çalışmaları davranışçı yaklaşıma karşı, insanların zihinlerinde oluşan

öğrenmelerin de incelenebileceğine yönelik olmuş ve bu çaba içinde daha çok algı kuralları üzerinde nesnel çalışmalar yapabüdikleri için algı üzerinde yoğuniaşmıştır.

Biüşsel yaklaşım altında üç gruptan bahsedilebilir;

» Bunlardan birincisi Gestalt psikolojisidir.

» İkinci grup Piaget ve Vygotsky'nin içinde ele alınabileceği bilişsel gelişimcilerdir.

» Üçüncü grup ise bilgi işlem modelidir.

Gestalt psikolojisi algı ve kuralları üzerinde durmuştur. Piaget özümleme ve uyma yoluyla kişinin çevresine uyum sağlamasını, Vygotsky ise toplumsal aktarmanın önemini vurgulamıştır. Bilindiği gibi, özümleme kişinin aldığı uyarıcıları zihnindeki kavramlarla açıklayabilmesi, uyma ise zihnindeki kavramları dış dünyaya uydurması ve yeniden düzenlemesi anlamına gelmektedir. Daha sonra geliştirilen bilgi işlem modeli ise bilişsel yaklaşımı bilgisayarla benzeştirerek ele almaktadır:

ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ | Bilişsel Öğrenme

1. BİLGİYİ İŞLEME YAKLAŞIMI / MODELİ

Duyusal Kısa sürelı Uzun sürel hafızakayıt

hafıza Işler

hafızaUy \ 1Motor veya sessel

iepki üretimi

i__1 eylemler

Çevreden gelen uyarıcılar iç ve dış durum değişiklik olarak tanımlanmaktadır. Bu uyarıcılar algı eşiklerini aştığı ölçüde duyu organlarına gelmektedir.

» Uyarıcılar algının kurallarına göre örgütlenerek duyusal kayıta gelir;

» Duyusal kayıttaki uyarıcılar dikkat edilirse kısa süreli hafızaya alınırlar;

» Kısa süreli hafızadaki bilgiler depolama teknikleri vasıtasıyla uzun süreli hafızada depolanırlar;

» Sonra uygun geri getirme teknikleriyle geri getirilirler;

» Bu geri getirme işlemi sırasında kısa süreli hafıza işler hafızaya dönüşür;

» İşler hafızadaki bilgiler kullanılarak karar verme becerileriyle kişi bir tepki seçimi yapar;

» Sonra bu seçtiği tepkiyi psikomotor yetenekleri yoluyla uygular, üretir;

» Ürettiği davranış tepki olarak çevreye döner. Öğrenme böyle bir sistemin ürünüdür. Görüldüğü gibi, bilişsel modelin öğrenme açıklaması gündelik hayattaki öğrenme anlayışına daha yakındır. Gündelik hayatta bir öğrenmenin meydana geldiğini söylediğimizde "ben şu uyarıcıyı veriyorum o da bu tepkiyi veriyor" anlamında değil, yukarıdakine benzer bir sistem içinde bilgi edinilmesini kastederiz.

Alıcılar:

ÜÇ ÖĞRENME YAKLAŞIMININ KARŞILAŞTIRILMASI 1PIAGET VYGOTSKY BRUNER

Tüm çocuklar algılama, nedensellik vs. yeteneklerini yapılandırmadan önce bir seri aşamadan geçer.

Piaget'nin kuramı ile bazı önemli konularda görüşbirliği içindedir. Özellikle öğrenme ve düşünme gelişimi için etkinlik konusunda bu belirgindir.

Vygotsky'den etkilenmiştir. Bruner kültürün zihnin şekillenmesinde önemli olduğu görüşünü paylaşır.

Merkezi boyutlar Merkezi boyutlar Merkezi boyutlar1. Çocukların düşünüşü daha olgun bireylerin düşünüşünden farklıdır.

1. Konuşma ve düşünme arasındaki ilişkiler önemlidir.

1. Öğrenme örnekleri, düzenliliği ve tahmin edebilmek için araştırmayı içerir.

2. Gelişimde öğretimin, sosyal etkileşimin rolü çok önemlidir.

2. Öğretim, çocuklara bu tür ömekleri keşfetmede ve biçimlendirmede yardımcı olmaya hizmet eder.

3. Her aşamada çocukların düşünüş yapısı farklıdır. Örneğin; Aynı aşamadaki tüm çocuklar için aynı olan düşünme yapısı çocuk ya da yetişkinlerinkinden farklılık gösterir.

3. Yakınsal Gelişimi alanı:Vygotsky'nin kuramının temelidir. Bireyin kendi kendisine yapabildiği ile bireyin kendisinden daha bilgili ya da daha becerili biri ile başarabildiği arasında fark vardır.

3. Bu da çocuğun etkinliklerini sembolik mantıksal düşünmeye çevirebilmesi için gereklidir.

4. Hazır olma: Çocuğun var olan bilgisini işaret eder, aynı zamanda çocuğun yardımla öğrenebilme yeteneğine işaret eder.

4. Piaget'nin soyut sembolik düşünmenin biçimi için başlangıç noktası olarak "hareket" düşüncesini paylaşır.

5. Çocuğun halihazırdaki performans düzeyi daha çok öğretim ile öğrenebilme yeteneğinden ayrıştırılmalıdır.

5. Sosyal deneyimin zihinsel gelişimin bir parçası olarak rol oynadığını savunur.

Kaynak: Prof. Dr. Ayşegül ATAMAN, Gelişim ve Öğrenme, Gündüz Eğit. ve Yay. s.242

20- -ÖĞRENME PSİKOLOJİSL

Temel Kavramlar

Algı eşiğk Duyu organının algılayabildiği alt ve üst uyarıcı şiddetidir (alt eşik ve üst eşik). Bir de algılanabilen uyarıcı şiddeti farkı anlamında fark eşiği vardır ki, davranışçı yaklaşımın sistematik duyarsızlaştırma tekniğinde bu fark eşiğinden yararlanılır.

Algının kuralları: Gestalt psikologlarımn belirledikleri algılamada geçerli bazı kurallar vardır. Bunların arasmda en meşhur olanları yakınlık (birbirine yakın olan uyarıcılar birlikte algılanır), benzerlik (birbirine benzer olan uyarıcılar birlikte algılanır), tamamlayıcılık (eksik uyarıcılar tamamlanma eğilimindedir), sürekliük (örn. kesik çizgiler sürekli olarak algılanır), vb.dir.

Duyusal kayıt: Bilgilerin yarım saniye civarında saklandıkları ön hafıza bölgesidir. Duyu organlarımız bilgileri bu kadar süreyle saklar ve gerekirse kısa süreli hafızaya gönderirler. Sinemada hareket algılamamızın nedeni duyusal kayıtımızın bir karedeki görüntüyü bir süre (0,5 sn.) muhafaza etmesidir.

Kısa süreü hafıza: Bilgüerin bir kere kullanılmak oüzere bulunduruidukları hafıza bölümüdür. Kısa -gsüreli hafızada bilgiler 30 sn. süreyle kalır, sonra £unutulurlar. Kısa süreli hafızadan kaybolan bir bilgi §hatırlanmaz. Dışarıdan gelen uyarıcılar bu 77hafızadaki bilgileri unutturabilirler. 3

Uzun süreli hafıza: Bügilerin saklandığı hafıza bölümüdür. Hatırladıklarımız bu hafıza bölgesinden getirilir. Kapasitesi sınırsızdır (sınırı henüz bilinmemektedir). Buradaki bilgiler nispeten kalıcıdır. Uzun süreli hafızada iki tür bilgi bulunur: bildirimsel bilgi (bildirimsel hafıza) ve işlemsei bilgi (işlemsel hafıza). Bildirimsel bilgi olgu ve olayların hafızasıdır. İşlemsel hafıza ise bir şeylerin nasıl yapıldığı ile ilgili bilgi ve becerilerin hafızasıdır. Bildirimsel bilgi iki kısımdır: Epizodik hafıza (anısal hafızası) ve semantik hafıza (anlamsal hafıza). Epizodik hafıza kişinin başından geçen yaşantıların, olayların kaydedilmesi sonucu oluşur. Semantik hafıza ise kişinin bir tür genel kültür bilgisini, dünya ile ilgili bilgilerini içerir. Toplama işleminin nasıl yapılacağı bilgisi işlemsel bilgi, Pazar günü nereye gittiği epizodik hafıza, semantik kelimesinin ne anlama geldiğini bilmek de semantik hafıza ile ilgili bilgidir.

İşler hafıza: Kişinin bilincinde olduğu, bilgi hatırlayıp tepkiye karar verdiği hafızadır. Bu hafıza bazen kısa

süreii hafsza şeklinde ele alınmakta ve ikisi arasında fark gözetümeyebilmektedir.

İBıidirimsel hafızs

[ Semantik hafızaj

Kontro! Süreçleri

Bilgi işlem modelinde hatırlamayı kolaylaştırmak üzere kullanılan bazı teknikler vardır. Bu teknikler için kontrol süreçleri terimi kullanılır. Başlıca kontrol süreçleri şunlardır:

1. Dikkat: Kişinin ilgili uyarıcıları almaya hazırolmasıdır. Duyusal kayıttaki bilgiler dikkat süreciişletilerek kısa süreli hafızaya alınırlar. Dikkatedilmeyen uyarıcılar burada unutulur, kaybolur.

2. Tanıma: Tanıma süreci algılarınbütünleştirilmesini kolaylaştıran bir süreçtir. Nekadar çok şeyi tanır ve ayırt edebilirseniz, algılarınızıbütünleştirebilme olasılığınız o kadar artar, Bunukelime hazinesine benzetmek mümkündür. Nekadar geniş bir kelime hazineniz varsa, o kadar hızlıokuma olasılığınız olacaktır.

3. Tekrar: Kısa süreli hafızadaki bilgileri uzun süreorada tutmanm yolu tekrar etmektir. Kısa sürelihafızada 30 sn. civarında duran bilgiler, bu süredoimadan yapılan her tekrar ile bu süreyi yenibaştan işletecek ve bilgüer daha uzun süre hafızadakalacaktır.

4. Gruplandırma: Kısa süreli hafızanın kapasitesisınırlıdır. Buna karşılık yapılabilecek iş, uyarıcılarıgruplandırmaktır. Kısa süreli hafızanın kapasitesi7+/- 2 birimdir. 7 basamakiı bir telefon numarasınıtek tek ezberlemek yerine ikili-üçlü gruplar halindeezberlemek kısa süreli hafızamızın daha iyikullanılmasını sağlar. 4 5 6 7 8 9 0 yerine 456 78 90şeklinde ezberlediğimizde 7 birim ezberlemek yerine3 birim ezberlemiş oluruz. Bu da işimizi kolayiaştırır.

5. Anlamlandırma: Kısa süreli hafızadaki bilgiieriuzun süreli hafızaya yerleştirmek istenirse, onlarıanlamlı hale getirmek gerekir. Böylelikle öğrenmemalzemesi kısmında ele alınan anlamsal çağrışımözelliği sağlanmış olur ve öğrenme kolaylaşır,Anlamlandırırken, çeşitii stratejiler kullanılabilir: başharflerinden cümle oluşturmak, uyarıcıları iyi bilinenbaşka uyarıcılarla eşleştirmek, tuhaf öyküleruydurmak, vb.

6. Ezber (belleme): Kısa süreli hafızadaki bilgilerin

| Epizodik hafıza

İşlernsel hafıza ı


21

uzun süre kullanılabiimesi için uzun süreü hafızaya yerleştirilmesi için kullanılabilecek diğer bir teknik de ezberdir. Ezber, sözel malzemenin işitsel malzemeyle eşleştirilmesi demektir, Sözel malzeme ritmik hale getirilir ve hatırlamadaki eksik noktalar ritim yoluyla hatırlanmaya çalışılır.

7. Örgütleme: Uyarıcıları birbirleriyle bağdaştırmakonların hatırlanmalarını kolaylaştmr. Bu özeiiiköğrenme malzemesinin anlamsal grupiandırılmasıveya kavramsa! gruplandırıîmasına benzer.

8. Depolama teknikleri: Bilgiieri uzun süreühafızaya yerleştirirken kullanıian tekniklerdir.Hatırlatıcıların kullanılması, dikkat ve tekrarsüreçierinin kullanılması gibi.

9. Gerigetirme teknikleri: Depolanan bilgilerin işlerhafızaya çağrıldığı süreçleri ifade eder.

Bilgi işlem modelinin yararı öğrenmenin analizini sağladığı gibi, aksaklık ortaya çıktığında nerede ortaya çıktığını beürieme imkanı vermesidir. Örneğin, davranışçı yaklaşıma göre, kişi öğretmenin sorduğu bir soruya cevap vermezse, öğrenme gerçekleşmemiş kabul edilir.

Oysa biiişse! yakiaşıma göre;

» soruyu algılamiyor olabilir,

» duyu organları çalışmıyor olabilir,

» algılarını örgütleyemiyor olabilir,

» duyusal kayıtta kayıt edilemiyor olabilir,

» dikkat etmemiş olabilir,

» kısa süreli hafızasında ilgili önbilgiye sahip

olmayabiür, » uzun süreli hafızasına

yerleştirememiş

olabilir, » uzun süreii hafızasından geri

getiremiyor

olabilir, » nasıl tepki göstereceğine karar

veremiyor

olabilir, » tepki üretemiyor olabilir (fiziksel

yetersizlik),vb.

2. GESTALT ÖĞRENME KURAMI (Max

VVertheimer, Kurt Koffka, VVolfgang Köhler)

Gestalt kelime anlamı organik bütün, yapı, genel görünüş, biçim ve şekil anlamındadır. Algı ile ilgili ilk çalışmalar Gestalt psikologları tarafından yapılmıştır. Gestaltçılar algı konusunda geliştirdikleri yasa ve ilkeleri öğrenme alanına uyguiamışlardır.

Gestalt psikologlarına göre biz uyaranları ayri ayrı

değil de aniamlı ilişkiier bütünü içinde algılarız. Psikolojide buna algıda organizasyon (örgütleme)denilmektedir. Örneğin: Bir arkadaşımızı göz-saç-burun gibi ayrı ayrı uyarıcılarla değil de bir bütün olarak yani Âhmet ya da Mehmet olarak algılarız. Gestaltcılara göre insanlar duyu organlarına gelen uyarıcılara anlam vermek için onları örgütlerler. Her bireyin aldığı duyumları örgütleme biçimleri farklıdır. Bu nedenle iki kişi aynı anda bir uyarıcıya baksalar farklı şeyler görebiiirler.

Algıda örgütlemeye etki eden faktörler

Benzerlik

Birbirine (şekil-renk-öiçü gibi yönlerle) benzeyen uyarıcılar aynı grupta algılanır. Örneğin; Mavi formalı iikokul öğrencüeri

(Benzer uyaranları bir grup

olarak algılıyoruz.)

Yakınlık

Nesnelerin birbirine yakınlığı aynı grupta algılanmasına neden olur.

OO OO OO (Birbirine yakın olan uyaranları

bir grup olarak algılıyoruz.)

Tamamlama

Daha önceden tanıdığımız nesnelerin bazı özelliklerini zihnimizde tamamlamamıza algıda örgütleme yani tamamlama denir.

Süreklilik

Eğer uyarıcılar art arda geliyorsa birbirinin devamı gibi, birbirine bağlı olarak algılanır.

Örneğin; Müzik notaları

Yandaki şekili kesişen doğruiar olarak

Şekil - Zemin (Fon) İlişkisi

Algılanan her nesne belirli bir ortam veya zemin üzerindedir. Zihinde nesnelere anlam verirken biz olanları içinde bulundukları ortam ile algılarız. İşte bunlara şekil-zemin ilişkisi denir. Bazen şekillerden biri, bazen de diğeri zemin olarak algılanmaktadır.

Algıyı Etkileyen Faktörler

1. Geçmiş yaşantılar ve öğrenme

2. Kültür

3. Algıya hazır olma

4. Psikolojik durum

5. Kişisel özellikler

6. Ortam

7. Telkin

sonra çözüm birdenbire aklına geliverir. İnsanların bir problemin çözümünü düşünürken "aha" diye bağırması ya da Arşimet'in hamamda "buldum" diye feryat etmesi kavrama yoluyla öğrenmenin birer ömeğidir. Bu tür öğrenme birdenbire olmakta, bu sırada yoğun bir heyecan hali gözlenmekte ve sonuçta tam bir çözüm elde edilmektedir. Fakat bu durum her zaman gerçekleşmeyebilir.

Kavrama yoluyla öğrenme 3 aşamada

gerçekleşmektedir;

1. Hazırlık aşaması: Denemeler yapılır ama

sonuca ulaşılmaz.

2. Kuluçka / bekleme dönemi

3. Sonucun birden bire ortaya çıkması

Kavrama Yoluyla Öğrenme

Çözülmesi gereken problemin öğeleri arasındaki ilişkinin birden bire görülmesi ile gerçekleşen öğrenmedir. Kavrama yoluyla öğrenmede en önemli rol organizmanın muhakeme gücü ve sezgisidir.

Gestalt psikolojisinin etkisi altında gelişmiş olup, çocuk ve yetişkinlerde görüldüğü gibi insana yakın hayvanlarda da görülebilmektedir. Bu öğrenme türünü anlatabilmek için W. Köhler adlı bir araştırıcının yapmış olduğu deneyden söz etmek gerekir. Bu deneyde, bir şempanze birbirine geçebilecek iki bambu kamışın bulunduğu bir kafese kapatılır. Daha sonra, kafesin dışına, şempanzenin kollarının erişemeyeceği kadar bir uzaklığa muz konulur. Şempanze kollarıyla ve kamışların her biriyle muzu almak için uğraşır fakat alamaz. Muzu almak için çaba göstermeyi bırakır ve bir köşede kamışlarla oynamaya başlar. Oyun esnasında kamışları birbirine geçirip daha uzun bir kamış elde eder. Bunu görünce hemen oyunu bırakır ve gidip muzu alır.

Bir problem çözülürken yapılan iş, bilinenlerden hareketle bilinmeyenleri bulmaktır. Bilinen yollar problemi çözmeye yetmezse çözüm birdenbire zihinde belirebilir. Kavrama yoluyla öğrenmede de bir problem vardır ve denek ilk başlarda problemin çözümünde hiçbir gelişme sağlayamaz. Fakat daha

s: o

ÜJto

ÇEŞİTLİ ALGI YANILMALARI

ıı

Her iki çizgi de aynı uzunlukta olduğu halde yukarıdaki çizgi daha uzun görülür.

Köşegen çizgi sanki sürekli değil, bir noktada kırıkgibi görünüyor. Gerçekte çizgi düzdür ve yatay

duruma yaklaştıkça yanılsama ortadan kaybolur.

Yatay çizgiler birbirine paralel olduğu halde, sanki ortada bel vermiş gibi gözükürler.

Köşegen hatlar, birbirine paralel olduğu halde ufakkesik çizgiler bunları birbirine yaklaştırıyor ya da

uzaklaştırıyormuş gibi gösteriyor.

QO

OO

Ortadaki yuvarlak, her iki şekilde de aynı büyüklükte olduğu halde, küçük daireler arasında yer alan soldaki yuvarlak, sağdaki şekildeki orta yuvarlağa göre daha büyük görünür.

İnsan şekillerinden hangisi daha büyükgörünüyor? Ölçülürse, hepsinin aynı boyda-olduğu

bulunur.

Hangi çizgi VV'nin devamıdır? Bir cetvel alın ve deneyerek bulun.

Şeklin sol kenarı gerçekte düz olmasına rağmen eğik gibi görünür.

Bir şeyin eksik olduğu hissediliyor ama ne olduğu anlaşılamıyor.

24- -ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ.

1. Aşağıdakilerden hangisi kısa süreli belleğin

işlevlerinden değildir?

A) Kararverme

B) Problem çözme

C) Bilgilerin uzun süreli depolanması

D) Devam eden bir konuşmayı anîama

E) Alınan bilgiyi anlamlandırma

3. Aşağıdaki öğrenmelerden hangisinin hatırlanması

(USB'ten geri getirilmesi) diğerlerine göre daha

zordur?

A) Yaşayarak yaparak öğrenme

B) Anlamlı ve ihtiyaca cevap veren bilgileri

öğrenme

C) Ezberleyerek öğrenme

D) Kavramlar arasındaki ilişkiyi kavrayarak

öğrenme

E) Basit şekiller, şemalar ve anahtar sözcükler

kullanarak öğrenme

ÇOZUMLU KAVRAMA

Kısa süreli belleğin iki temel işievi vardır. Bilgiyi

kısa süreli depolama ve bilgiyi işleme. Bu

sebepten dolayı bu belleğe Kısa Süreli Bellek

dendiği gibi İşleyen Bellek de denir. Depolama

işlevi duyusal kayıttan gelen bilginin uzun süreii

belleğe aktarılma zamanına kadar sadece kısa

süreii depolanmasıdır (depolama işlemi USB'e

aittir). Bilgiyi işleme ise bilginin uzun süreli belleğe

anlamlandırılarak aktarılması, sonra hatırlanması

ve kulianılması işlevleridir yani zihinsel işlemler

yapma işlevidir. Probiem çözme, karar verme gibi

zihinsel işlemler burada gerçekleşir.

(Cevap C)

Uzun süreli belleğe gönderilen bilginin geri

getirilmesinde yani hatırlama sürecinde en önemli

unsur bilginin uzun süreli belieğe ne şekilde

aktarıldığıdır. Yani bilgi birey için anlam taşıyan,

yaşantılarla destekii bir şekilde depolanmışsa

daha kolay hatırlanır. Biigiyi depolama stratejileri;

örtük ve açık tekrar, kodlama (Anlamlandırma),

örgütleme, genişletme / eklemleme. Bu

strateji lerden en etkil isi genişletme /

eklemlemedir. Bu stratejide bilginin USB de

varolan bilgilerle ilişküendirilip anlamiı bir şekiide

öğrenilmesi söz konusudur. En zahmetli ve kalıcı

olmayan strateji ise tekrardır. Bu yolla bilgi

ezberlenir. Ezberlenen bilgi kişi için anlamlı

olmadiğı için çabuk unutulurya da zor hatırlanır.

(Cevap C)

2. Aşağıdakilerden hangisi Bilgiyi

Kuramcılarının açıkladığı duyusal

özelliklerinden degildir?

A) Sınırsız kapasite

B) Kısa süreli (geçici) depolama

C) Bilgiyi anlamlandırma

D) Orijinal biçimde algılama

E) Uyarıcıların sinir sistemine aiınması

İşle

me

kay

ıtın

Duyusal kayıt çevreden gelen uyarıcıların duyu

organları yoluyla sinir sistemine girmesidir. Duyu

organlarımız çevreden gelen uyarıcıları orijinal

biçimiyle alır. Bilgi duyusal kayıtta çok kısa bir

süre kalır ve sonra kısa süreli belleğe aktarılır.

Duyusal kayıtın kapasitesi sınırsızdır. Bilgiyi

anlamiandırma süreçleri ise kısa süreli bellekte

olur.

(Cevap C)

4, Bir psikoloji dersinde öğretmenin öğrencilere,

normaldışı davranışlarla, kişilerin yaşadığı olaylar

arasındaki ilişkiyi göstermeye çalışması,

aşağıdaki öğrenme yollarından hangisine örnek

olarak gösterilebilir?

A) Operant şartlanma

B) Klasik şartlanma

C) Modeli gözleyerek öğrenme

D) Deneme-yanılmayoluylaöğrenme


Öğretmenin, öğrencilere, normal dışı

davranışlarla, kişilerin yaşadığı olaylar arasındaki

ilişkiyi göstermeye çalışması kavrama yoluyla

öğrenme için örnektir. Çünkü zihinsel bir süreç ve

bilgiler arasında bir ilişki kurma söz konusudur.

(Cevap E)

6. "Demir yeni aldığı bir parçayı bilgisayarına

takmaya çalışmaktadır, fakat bir türiü uygun

girişi bulamaz. Bir süre durduktan sonra bir

anda başka bir parçaya ait girişin iki giriş için

yapıldığını fark eder ve aldığı parçayı oraya

takar"

Demir'in aldığı parça için uygun girişi

bulması aşağıdaki öğrenme türlerinden

hangisi ile açıklanabilir?

A) Gizil öğrenme

B) Gözlem yoluyla öğrenme

C) Denemyanılmayoluylaöğrenme

D) Kavrama yoluyla öğrenme

E) Edimsel koşullanma

Ö2 o

ccUi

"EELLJ

5. Bir dengyde, bir maymun kafesinin dışına, maymunun ;§

ulaşamayacağı uzaklığa bir muz konulmuş ve ^

maymun kendi hâline bırakılmıştır. Maymun muza ^

ulaşmak için bir süre çabalamış, başaramayınca da ğ

maymunun daha önce kafesin içine konulmuş olan bir

sopayı alıp muzu kafesin içine doğru Ç9kmeyi bir

anda başardığı gözlenmiştir.

Maymunun, muzu kafesin içine çekmeyi

başarması, aşağıdaki öğrenme yollarından

hangisi için uygun bir örnek olabilir?

A) Deneme-yanılmayoluylaöğrenme

B) Kavrama yoluyla öğrenm^

C) Modeli gözleyerek öğrenme

D) Şartlanma yoluyla öğrenme

E) Farkında olmadan öğrenme

Maymunun, muza ulaşma iie kafesteki sopa

arasındaki ilişkiyi bir anda kurması, kavrama

yoluyla öğrenmedir.

(Cevap B)

Demir bilgisayarına parçayı takmaya

çalışmaktadır yani bir problemle karşılaşmıştır.

Burada dikkat etmemiz gereken çözümün bir

anda ve tam olmasıdır. Kavrama yoluyla

öğrenmede çözüm ani ve tamdır. Bu öğrenme

türünü deneme yanılma ile karıştırmamak için

çözümün nasıl oluştuğuna bakınız. Deneme

yanıimada birey çözüm için farklı yolları dener ve

çözüme ulaşır. Kavrama yoluyla öğrenmede

deneme yanılmalar zihinden yapılır ve farklı yollar

arasından doğru çözüm aniden bulunur.

(Cevap D)

7. "Özgür matematik sınavında öğretmenin sorduğu

farklı bir probiem karşısında uzun süre düşünmüş ve

bir anda bunu derste öğrendiği bir yolla

çözebileceğini anlamış ve doğru çözüme ulaşmıştır."

Örnekteki öğrencinin soruda doğru çözüme

ulaşması nasıl bir öğrenmedir?

A) Örîük öğrenme

B) İçgörüsei öğrenme

C) Gözlem yoluyla öğrenm^

D) Deneme-yanılma yoiuyla öğrenme

E) Edims9İ koşullanma yoluyla öğrenme

İçgörüsel öğrenmede ön çözümden içgörüsel

çözüm aşamasına geçiş ani ve tamdır. Bu öğrenci

problemle karşılaşmış, uzun süre düşünmüş (ön

çözüm dönemi: bu dönemde birey çözüm için

elindeki verileri değerlendirir. Bu dönem nispeten

daha uzundur) ve daha sonra nasıl çözeceğini

aniden bulmuştur.

(Cevap B)

9. Sınıfında öğrencilerine öğrendiklerini nerede

kullanabileceklerini açıklayıp, dikkatlerini

çekmeye çalışan ve öğrendiklerini kodlama

stratejileri üzerinde duran bir öğretmenin

benimsediği öğrenme kuramı aşağıdakilerden

hangisidir?

A) Bilgiyi işleme kuramı

B) Yapılandırmacı öğrenme kuramı

C) Bilişsal öğrenma kuramı

D) Gestalt- işaret öğrenme kuramı

E) Sosyal öğrenme kuramı

tz. o> mQ UJ

Bilgiyi işleme kuramı aşamalarından ilk aşama

öğrencinin dikkatini öğrenilecek materyale

çekmektir. Dikkat çekmek için en etkili yol

öğrenilecek malzemenin nerede işe yarayacağını

öğrenciye anlatmaktır. Öğrenci için anlamlı bilgi

dikkat çekici ve değerlidir. Ayrıca bilgiyi işleme

kuramcıları bilginin uzun süreli bellekte

kodlanması ve geri getirme için ip uçları üzerinde

durmuşlardır.

(Cevap C)

8. "Gürcan öğretmenin dersinin hedefleri büyük ölçüde

öğrencilerin öğrendiklerini farklı durumlarda

kullanabilmesine yöneliktir."

Öğrencilerin öğrendiklerini kolay transfer

edebilmesini sağlamak için bu öğretmenin

dersinde hedeflemesi gereken öğrenme türü

aşağıdakilerden hangisi olmalıdır?

A) Gözlem yoluyla öğrenma

B) Edimsel koşullanma yoluyla öğrenme

C) Deneme yanılma yoluyla öğrenme


E) Gizil öğranme

Kavrama yoluyla öğrenme ürünleri daha kolay

transfer edilir. Kavrama yoluyla öğrenme ürünleri

diğer problemlerin çözümünde kolaylıkla

uygulanabilir ve kavrama yoluyla öğrenilen

problemin çözümü uzun süre hatırlanır.

(Cevap D)

10. Balonun mucitleri olan Mongalfier kardeşler, ocakta

ateş yanarken ocağın tam üstünde asılı olan

gömleğin şiştiğini ve yükselmeye başladığını

gördüler. Bu gözlem onlara yıllardan beri üzerinde

düşündükleri bir icadı gerçekleştirme fikrini verdi.

Büyük bir balonu sıcak hava ile doldurdular ve daha

ilk denemede balonun on dakika kadar havada

kalmasını sağladılar.

Yukarıdaki örnek olayda Mongalfier kardeşlerin

gerçekleştirdikleri icatları aşağıdaki öğrenme

yollarından hangisine örnek gösterilebilir?

A) Deneme - yanılma yoluyla öğrenma

B) Gizil öğrenma

C) Kavrama yoluyla öğranme

D) Klasik öğrenme

E) Gözlem yoluyla öğrenme

Mongalfier kardeşler yıllardır üzerinde çalıştıkları bir durumu yaptıkları bir gözlemden hareketle ve olaylar arasında mantıksal ilişkiler kurarak birden bire icatlarını (uçan balon) gerçekleştirmişlerdir. Bu da "kavrama yoluyla öğrenme" olarak adlandırılır.

(Cevap C)

12. "Köhler'in maymunlarla yaptığı araştırmada bir kafeste tutulan maymunun, uzaktaki bir muzu alabilmek için iki çubuğu birbirine eklemeyi keşfetmesi, tavandaki muza ulaşabilmek için kutuları üst üste koymayı öğrenmesi" aşağıdaki öğrenme türlerinden hangisine örnek olarak gösterilebilir?

A) Gizil öğrenmeB) Denem9-yanılmayoluylaöğrenm9C) Kavrama yoluyla öğrenmeD) Edimsel koşullanmaE) Klasik koşulanma

"o Soruda Köhlerden söz edilmektedir. Köhler Gestalt öğrenme kuramının kurucularındandır. Gestalt öğrenme modelleri ise kavrama yoluyla öğrenme ve gizil öğrenmedir. Sorumuzda çözülmesi gereken problemin öğeleri arasındaki ilişkinin birden bire görülmesiyle gerçekleşen kavrama yoluyla öğrenmeden söz edilmektedir.

(Cevap C)

ÜJ Q

"ELU

ve -gj11. Ünlü fizikçi Arşimet bir gün hamama gider

hamamda yıkanırken hamam tasının suyun yüzeyind9 yüzdüğünü görür. Bunu gören Arşimet ise "buldum buldum" diyerek kendisini dışarı atar. Arşimet böylelikle yıllardır üzerinde çalıştığı V9 adına Arşimet Kanunu dediği sıvıların kaldırma kanununu icat eder.

Yukarıdaki örnek olayda Arşimet'in suyun kaldırma kuvvetini bulması aşağıdaki öğrenme yollarından hangisine örnek gösterilebilir?

A) D9neme - yanlıma yoluyla öğrenmeB) Kavrama yoluyla öğrenmeC) Örtük — Gizil ÖğrenmeD) Klasik öğrenmeE) Edimsel öğrenme

13. Tarih eğitimi gören bir öğrencinin, belgelere dayanarak tarihsel olayları yorumlamayı öğrenmesi, aşağıdaki öğrenme yollarından hangisi için uygun bir örnektir?

A) Kavrama yoluyla öğrenmeB) Den^me - yanılma yoluyla öğrenmeC) Şartlanma yoluyla öğranmeD) Modeli gözİ9y9rek öğrenmeE) Farkında olmadan öğrenme

S

Sorumuzda ünlü fizikçi Arşimet'in yıllardır üzerinde çalıştığı bir icadı gerçekleştirmesinden söz edilmektedir. İcatlar genellikle kavrama yoluyla öğrenmeye örnek verilebilir. Arşimet bilgileri arasındaki ilişkiyi bir anda kurmuştur.

(Cevap B)

Belgelere dayanılarak tarihsel olayların yo-rumlanması, bilgiler arasında ilişki kurmayıgerektirdiği için kavrama yoluyla öğrenmeye birörnektir.

(Cevap A)

14. Günlük hayatta bazen çözüm bekleyen bir sorun bir

an gelir sanki kendiliğinden çözülüverir. Daha önce

hiç öğrenme belirtisi olmadan birdenbire öğrenme


Bu tür öğrenmeler aşağıdakilerden hangisine

örnek oluşturur?

A) Motor öğrenmeye

B) Deneme- yanılma yoluyla öğrenmeye

C) Kavrama yoluyla öğrenmeye

D) Model alarak öğrenmeye

E) Farktna varmadan öğrenmeye

1. Geçen yaz katıldığımız izcilik kampında

yaşadıklarımızı hatırlayarak anlatmamız

aşağıdaki bellek türlerinden hangisiyle

açıklanır?

A) Duyusal

kayıt C)

Anlamlı

bellek E)

İşlemsel

bellek

B) Kısa süreli bellek

D) Anısa! Bellek

Paragraftaki "bir problemin bir anda çözülmesi,

birdenbire öğrenilmesi" ifadesi kavrama yoluyla

öğrenmeyi tanımlamaktadır.

(Cevap C)

z: o

"Q UJ

2. Tufan'ın bir futbol maçını televizyondan izlediği

sırada gösterdiği tepkileriyie, stadyumda

izlerken gösterdiği tepkileri farklı olabilmektedir.

Aşağıdakilerden hangisi bu duruma yol

açan önemli bir neden olarak gösterilebilir?

A) Televizyonda renkler daha canlıdır

B) İnsanın evinde televizyon seyretmesi

kadar

güzel bir şey yoktur

C) Evde maç izlemekle kendimizi yetersiz

uyarılma

durumunda bırakmış oîuruz

D) Algılarımızda içinde bulunduğumuz

ortamın

etkisi vardır

E) Stadyumda aşırı uyarılma vardır

3. Bir kitabın sayfalarını hızla çevirdiğimizde sayfadaki

yazılar gözümüzde izler bırakır.

Bu durum bilgi işlem yaklaşımının

yapılarından hangisiyle açıklanabilir?

A) Kısa süreli bellek

B) Uzun süreli bellek

C) Duyusal kayıt

D) Algı

E) Kodlama

temel

4. Öğretmen sınıfta ders anlatırken dışardan gelen

belediye hoparlörünün sesi dersi dinleyen

öğrenci için şekil-zemin ilişki bakımından

incelendiğinde aşağıdaki seçeneklerden hangisi

doğrudur?

A) Hoparlör şekil, öğretmen zemindir.

B) Tahta şekil- öğretmen zeminidir.

C) Öğretmen şekil-tahta zemindir.

D) Öğreîmenin ders anlatması şekil, belediye

hoparlörü zeminidir.

E) Hoparlör zemin, tahta zemindir.

7. Geçen gün ne yaptığını hatırlayan bir kişi hangi

tür belleğini kullanmaktadır?

A) Duyusalkayıt

B) İşlemsel hafıza

C) Epizodik hafıza

D) Semantik hafıza

E) Kısa süreli hafıza

5. Kişinin karşı karşıya olduğu duruma ilişkin

çözümü birdenbire fark ediverdiği öğrenme türü


A) Bilişsel harita

B) Bilişsel senaryo

C) Modelleme yoluyia öğrenme

D) Deneme-yanılma yoluyla öğrenme


ccLU

a '6cUJ

8. Bilgi, nesne ve olayiarın anlamları,

kavramlar, ilkeler, olgular ve

genellemeierin kodlanıp depolandığı

bellek türü aşağıdakilerden hangisidir?

B) Duyusal

kayıt D)

Anlamsal

A) İşleyen

C) Anısal

E) İşlemsel

S 9.

uu>

Karar verme ve problem çözme gibi zihinsel

işlemler hangi bellek tarafından yapılmaktadır?

A) İşleyen B) İşlemsel

C) Duyusal kayıt D) Uzun süreli

E) Anlamsal

6. Öğrenci resimde gördüğü bir hayvanın aslan mı,

kaplan mı olduğuna kararverememiştir.

Öğrencinin bu sırada kullandığı süreç


A) Dikkat

B) Tanıma

C) Örgütleme

D) Anlamlandırma

E) Tekrarlama

10. Bir elektronik aleti çalıştırırken birtakım kurallara

göre ve hiyerarşik sıralamayla hareket etmemizi

sağlayan bellek türü aşağıdakilerden hangisidir?

A) Anlamlı bellek

B) Anısal bellek

C) İşlemsel bellek

D) Kısa süreli bellek

E) Duyusalkayıt

30- -ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ.

11. İkinci kez gittiğimiz bir şehirde belirli caddeleri, iş merkezlerini, resmi daireleri, otobüs duraklarını bilinçli olarak öğrenmesek de, onları farkına varmadan öğrendiğimizi anlarız.

Yukarıda anlatılan durum aşağıdaki öğrenme türlerinden hangisine örnek gösterilebilir?

A) Gizii öğrenmeB) Kavrama yoluyla öğrenmeC) Deneme-yanılmayoluylaöğr9nmeD) Sosyal öğrenmeE) Edimsel koşullanma yoluyla öğrenme

14. I. Okuduğumuz romandan, gazeteden bir şeyler öğrenmek

II. İzlediğimiz bir sinema filminden bir d9rsçıkarmak

III. Katıldığımız bir sempozyumdan bir şeyleröğrenmek

Yukarıda anlatılan öğrenmeler için en uygun

öğrenme yaklaşımı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Davranışcı yaklaşımB) Sosyal öğrenme yaklaşımıC) Bilişsel yaklaşımD) Klinik yaklaşımE) D^neysel yaklaşım

12. Bir fizik problemiyle karşılaşan öğrenci önc9 problemin hangi konu ile ilgili olduğunu, daha sonra problemin bölümlerini, sonra da konu ile ilgili formülleri düşün^rek problemin çözümüne bir arada ulaşılır.

Öğrencinin problemi çözme biçimi, aşağıdaki öğrenme yollarından hangisi için uygun bir örnek olabilir?

A) Kavrama yoluyla öğrenmeB) Şartlanma yoluyla öğrenmeC) Sosyal öğrenmeD) Den^me-yanılma yoluyla öğrenmeE) Gizil öğrenme

15. Macera filmi izleyen bireyin, film bitmeden filmin sonunda olacakları tahmin etmesi aşağıdaki öğrenme yollarından hangisine örnek olur?

A) Deneme-yanılmaB) Gözlem yoluyla öğrenmeC) Klasik şartlanmaD) Operant şartlanmaE) Kavrama yoluyla öğrenme

13. Geometri probleminin çözümünde, önce bütün şekil incelendikten sonra, anid^n parçalar arasında yeni bir bağ görülerek çözüm yolu birden bire bulunur.

Yukarıdaki problem çözme yöntemi, aşağıdaki yollardan hangisiyle gerçekleştirilmiştir?

A) Kavrama yoluyla öğrenmgB) Den^me-yanılma yoluyla öğrenmeC) Şartlanma yoluyla öğrenmeD) Modeli gözleme yoluyla öğrenmgE) Bilişsel öğrenme

16. Okulda d9rs dinleyen bir çocuk çevresindeki pek çok uyarıcı içinden yalnızca ders anlatan öğretmenini görür. Onun davranışları ile ilgili uyarıcıları alır.

Bu durumu aşağıdaki kavramlardan hangisi açıklar?

A) Biçim - zemin algısıB) Algıda seçicilikC) Algı yanılmasıD) Algıda örgütlenmeE) Algıda değişmezlik

17. Bahçeyi bekleyen köpek yabancılara havladığı halde sahibine havlamaz.

Bu olay aşağıdakilerden hangisi için iyi bir örnek olur?

A) Algıda değişmezlik C) Duyum eşiği E) Algıda seçicilik

20. Aşağıdakilerden hangisi Tolman'm kuramına göre yanlış bir ifadedir?

A) Davranışlar amaçlı, bütüncül ve bilişseldirA) Öğrenme organizmanın çevreyi k9şfetm9

sürecidirB) Güdülenme organizmanın çevrede hangi

uyarıcılara dikkat edeceğini belirlerC) Öğrenme uyarıcılara verilen doğru tepkilerin

öğrenilmesidirE) Organizma bilgiyi çevreyi keşfetmenin bir

sonucu olarak kazanır

B) Algı yanılması D) Algıda gruplama

18. Silah; kocası avlanırken kazada ölen kadınla, kovboylara büyük ilgisi olan çocuk tarafından oldukça farklı şekillerde algılanacaktır. Çocuk için silah hoş heyecanları, sınır savaşlarını, hayalleri çağrıştıran bir oyuncaktır. Matemli kadın ise silahı, keder ve korkuyu çağrıştıran öldürücü bir araç olarak algılar.

Bu parçadan aşağıdakilerden hangisi çıkarılabilir?

A) Önceki öğrenmelerimiz şimdiki algılarımızıetkiler

B) Öğrenme sadece hey^cansal yaşantılardakialgıları etkiler

A) Beklentiler algılamayı etkilerB) Güçlü duygular doğru algılamayı etkilerE) İnsanlar kendileri için anlamı olan nesneleri

algılarlar

m"o cc mo

'EcUJ

19. Sınıfın penceresinden, bahçedeki kız arkadaşını gözleyen öğrencinin, derse giren öğretmeni fark etmemesi durumunu aşağıdakilerden hangisi açıklar?

A) Algıda organizasyonB) DerinlikalgısıC) Algıda seçicilikD) Algıda değişmezlik

E) Algı yanılması

1.D 6. B 11. A 16. B

2. D 7.C 12. A 17. E

3. C 8. D 13. A 18. A

4. D 9.A 14. C 19. C

5. E 10. C 15. E 20. D

1. I. Göçmen kuşlar göç eder.

II. Su 0 °C'de donar, 100 °C de kaynar,

Ill.a2 + b2 = c2

IV.Aşırı hıztehlikelidir.

V. Telefon numaramız sorulduğunda söylemek.

Yukarıdaki bilgilerirı kazanıldığı öğrenme şekli


A) Bilişsel öğrenme

B) Koşullanma yoluyla öğrenme

C) Motor öğrenme


E) Örtük öğrenme

2.Aşağıdakilerden hangisi duyusal kayıtın özelliği degildir?

A) 0.5 sn. sürmesi

B) Algılarımızı bütünleştirmesi

C) Hareket algımızı sağlaması

D) Algılara verilecek karşılıkları belirlemesi

E) Bir tür ön hafıza bölgesi olması

"Z.

o S2

4. Hangi kurama göre öğrenme olayı,

bilgisayarların çalışmasına benzetilmekte,

girdilerin işlenip çıktılara dönüşmesi olarak

görülmektedir?

A) Gestalt kuramı

B) Sosyal öğrenme kuramı

C) Bilgi işleme kuramı

D) Nörofizyolojik kuram

E) Bilişsel öğrenme kuramı

5. Çözülemeyen bir geometri probleminin

verileri arasındaki ilişkinin birdenbire

görülmesi hangi tür öğrenmeye bir örnektir?

A) Denemeyanılmayoluylaöğrenme

B) Kavrama yoluyla öğrenme

C) Şartlanma yoluyla öğrenme

D) Operant şartlanma ile öğrenme

E) Güdüleme öğrenme


3.

İlköğretimde okuma yazma öğretilirken

tümdengelim yönteminin kullanılmasında hangi

öğretim kuramının etkisi en büvüktür?

A) Davranışçı yaklaşım

B) Bilişsel yaklaşım

C) Sosyal öğrenme yaklaşımı

D) Bilgi işleme yaklaşımı

E) Gestalt yaklaşımı

6. İnsanın daha önceden karşılaşmadığı yeni

karmaşık durumlarda ihtiyacını karşılayan,

dikkate değer durumları bir anda içsel olarak

öğrenebilmektedir. Yani yeni karşılaştığı ve

daha önce çözemediği bir fizik sorusunu

öğeler arasında ilişki kurarak birden bire

çözebilmektedir.

Buna göre aşağıdaki hangi öğrenme

yolundan söz edilebilir?

A) Bilişsel öğrenme

B) Örtük öğrenme

C) Deneme-yanılmayoluylaöğrenme


E) Gözlem yoluyla öğrenme

7. Bilişsel öğrenme yaklaşımına göre dışsal pekiştireçlerin temel işlevi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Davranışı kuvvetlendirirB) Davranışın tekrar edilme olasılığını arttırırC) Kişiye davranışının doğruluğu hakkında dönüt

sağlarD) Kişinin yaniış olan davranışını ayırt etmesini

sağlarE) Pekiştireci takip eden uyarıcıyı koşullar

10. "Vejetaryen bir kişi açlık dürtüsünü sebze vemeyvelerle giderme eğiliminde iken vejetaryenolmayan bir kişi için ise et kaçılacak bir uyarıcıdeğildir."

Tolman'a göre örnekte belirtildiği gibi belli dürtü durumlarıyla belli nesneleri ilişkilendirme eğiliminin öğrenilmesine ne denir?

A) KateksisB) Eşdeğer inançlarC) Alan beklentiieriD) Alan biliş yollarıE) Dürtü ayırımları

8. Davranışçı kuramlar aşağıdaki öğrenmelerin hangisinin açıklanmasında bilişsel ağırlıklı kuramlara göre yetersiz kalır?

A) KorkularB) Basit davranışlarC) Tepkisel davranışlarD) Zihinsel ağırlıklı karmaşık davranışlarE) Alışkanlıklar

tn "o crLUQ

"crÜJ_ ı

£§ "dl 'm

UU

'5UJ

11. "Öğrenci zil çaldığında öğretmenin sınıfa gireceğini bilir. Bu öğrenme uyarıcı-tepki öğrenmesi değil uyarıcı-uyarıcı öğrenmedir."

Organizmanın bir işareti gördüğünde onu başka bir işaretin izleyeceğini öğrenmesini Tolman aşağıdakilerden hangisi olarak tanımlamıştır?

A) KateksisB) Alan beklentileriC) Alan-biliş yollarıD) Eşdeğer inançlarE) Hareket biçimleri

9. Aşağıdakilerden hangisi bilişsel öğrenme kuramlarının temel nitelikleri ile ilgili olarak doğru bir ifade değildir?

A. Uyarıcıların algılanması ve bireydeki içsel süreçler önemlidir

B) Öğrenmeye etki eden bireysel özellikler üzerindedurmuştur

B) Öğrenmede içsel pekiştireçler önemli rol oynarC) Öğrenen öğrenme sürecinde uyarıcıları seçip;

bu uyarıcıları kodlayarak aktif durumdadırE) Bilgide değişmeden çok davranışın

öğrenileceğini savunur

12. Tolman'ın öğrenme kuramına göre öğrenme-öğretme süreçlerinden hangisinin kullanılması uygun olmaz?

A) Problem çözme yönteminin kullanılmasıB) Konular mantıksal aşamalı bir sıra takip etmelidirC) Bilgiler küçük parçalar halinde öğretilmelidirA) Konular öğrenci için anlamlı ve bütüncül

olmalıdırE) Öğrencilerin kendi biliş haritalarını

oluşturmalarını sağlayacak etkinliklere yerveriimelidir

34- -OĞRENME PSİKOLOJİSİ.

13. Aşağıdakilerden hangisi Tolman'a göre

öğrenmeyi etkileyen çevresel değişkenlerden biri

değildir?

A) Verilen uyarıcıların türü ve biçimi

B) Denemesayısı

C) Organizmanın önceki öğrenmeleri

D) Verilecek pekiştirecin organizmanın dürtü

durumuna uygunluğu

E) Öğrenme durumunda gerekli motor tepkilerin

türü

14. Aşağıdakilerden hangisi Tolman'ın öğrenme

kuramına göre öğrenme sürecini etkileyen

bireysel farklılıklardan biri değildir?

A) Kalıtım

B) Yaş

C) Önöğrenmeler

D) Organizmanın hormon, ilaç ve vitamin koşulları

E) Biliş

1Z,

om 'oLU

15. "Tolman davranışçı kuramcılar gibi davranışın açıkça

ölçülmesi gerektiğini savunmuştur. Fakat

davranışçıların davranışın bilişsel yönüne çok az

değer verdiğini söylemiştir."

Aşağıdakilerden hangisi Tolman'ın öğrenme

kuramı için uygun bir ifadedir?

A) Öğrenilmiş davranış sadece koşullu uyarıcılara

gösterilen tepkilerdir

B) Davranışlar küçük birimlere bölünerek

incelenmelidir

C) Davranış bireylerin amaca yönelik etkinlikleridir

D) Davranışı yönlendiren temel etken uyarıcıdır

E) Öğrenme süreçlerini kişinin beklentisi etkilemez

1. A 6. D 11.B

2. D 7. C 12. C

3. E 8. D 13. C

4. C 9. E 14. E

5. B 10. A 15. C

1. Aşağıdaki davranışlardan hangisi, "ışığın

kırılması olayının kavrama düzeyinde

öğrenildiğini" gösteren bir kanıt olamaz? (2001

KPSS)

A) Olayı benzer bir örnekle açıklama

B) Olayı kendi cümleleriyle anlatma

C) Olayın kitapta geçen tanımını söyleme

D) Olayı çizdiği bir şekil ile gösterme

E) Olayı hazırladığı deney yoluyla gösterme

Gestalt kuramcılarına göre; bütün, parçaların

toplamından daha fazladır ve birey bütünü

parçalarına ayrıştırarak değil bütüniük içinde

algılar. Gestaltçılar organizmanın dışarıdan gelen

duyumlara kendisinden bir şeyler katarak,

yaşantıyı yeniden örgütlediğine inanmaktadırlar.

(N. Senemoğlu, Gelişim, Öğrenme ve Öğretim,

s.102). insanlar bütün olarak algılarlar bir parçayı

ayrı ayrı notalar olarak değil anlamlı bir melodi

olarak algılarız.

(Cevap C)


Bilişsel hedef davranışların sıraianmasında bilgi

basamağından sonra gelen kavrama

basamağında öğrenciden öğrendiği bilgiyi kendine

göre ifade etmesi beklenir. Öğrencinin önceden

öğrendiklerinin yeni bir biçimde, yeni bir

düzenlemeyle sunması ya da farklı biçimierde ve

düzenlemelerde gördüğünde tanıması gerekir.

Kavrama basamağı çeviri, yorumlama ve

ötelemeden oluşur. A, B, D ve E seçeneklerinde

öğrenilen bilginin farklı biçimlerde (örnekle, kendi

cümleleriyle, şekille, deneyle) sunulması söz

konusudur. Fakat C seçeneğinde kitaptaki tanımı

söyleme bilgi basamağına ait bir davranıştır

(ezber).

(Cevap C)

Dışarıda bulunan yiyeceğe ulaşmak için kafesin

kapısını açmaya çalışan bir şempanze, bir süre

hareketsiz kalarak çevresine baktıktan sonra aniden

kapının sağ tarafındaki kol kaldırıldığında kapının

açılabileceğini fark etmiştir.

Şempanzenin kapı ile kol arasındaki ilişkiyi fark

edip kendisini istediği sonuca ulaştıracak çözümü

bulması, aşağıdaki problem çözme çeşitlerinden

hangisine bir örnektir? (2003 KPSS)

A) Hazır modellerle

B) Kavrama yoluyla

C) Deneme-yanılmayoluyla

D) Tümevarım yoluyla

E) Tümdengelim yoluyla

2. Aşağıdaki öğrenme yaklaşımlarından hangisi

"insanlar gördüklerini bütün olarak algılarlar.

Bütün, onu oluşturan parçaların toplamından

fazladır." görüşünü savunur? (2002 KPSS)

A) Edimsel (operant) koşullanma

B) Klasik (tepkisel) koşullanma

C) Gestalt öğrenme

D) Öğrenmede bilgi işlem modeli

E) Sosyal öğrenme

Köhler'e göre kişi, önceki bildiği yollarla problemin

çözümüne ulaşamayınca, oturup düşünmekte,

etrafı gözden geçirmekte ve çözüme ani ve

zihinsel olarak ulaşmaktadır. Köhler'e göre

kavrama yoluyla öğrenme deneme yanılmalarla

olmaz birey deneme yanılmaları zihninde yapar

ve çözümü bulunca harekete geçer. Çözümü

bulmak için çevresel uyarıcıları değerlendirir.

Çözüm anidir ve tamdır. Bu örnekte de şempanze

sessiz kaldığında çevreyi değerlendirir ve çözüme

aniden ulaşır.

(Cevap B)

36- -ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ-

4. Evine bilgisayar alan bir öğrenci bu bilgisayarı odada

istediği yere koyduğunda kablosunun elektrik prizine

yetişmediğini görür. Mobilyaların yerini değiştirme,

prizin yerini değiştirme gibi çeşitli çözüm yollarını

denedikten sonra bir uzatma kablosuyla sorunun

çözülebileceğini anlar.

Bu öğrencinin bir uzatma kablosu alarak sorunu

çözebileceğini anlaması aşağıdakilerden

hangisine örnek olabilir? (2004 KPSS)

A) Koşullanma yoluyla öğrenme

B) Sınama - yanılma yoluyla öğrenme

C) Gözlem yoiuyla öğrenme

D) İçgörüsel (kavrama) yoluyla öğrenme

E) Ayırt etme öğrenmesi

Zihinde belirlenen bir problemi çözmek için bir dizi

denemeler yapıldıkîan sonra çözüm bulunamaz

ya da biiinen yollar problemi çözmeye yetmezse

çözüm birden bire (aniden) zihinde belirir. (içgörü

oluşturma) ya da birey zihninde var olan

tasarımlardan faydalanır. Kavrayış yoluyla

öğrenme de öğrenenin öğrenme konusu ya da

materyalin parçaları arasında bağlantılar kurması

çok önemlidir. (İnceleme yapma ve ilişkileri

belirleme) Böylece kavrama (seziş) yoluyla

öğrenme aniden gerçekleşir. Kavrama yoiuyla

öğrenmede bir problem vardır ve çözüm önce

zihine ulaşır sonra uygulanır.

(Cevap D)

Başlıca beş öğrenme yolu bulunmaktadır.

1. Şartlanma yoluyla öğrenme

2. Kavrama (seziş-içgörü oluşturma) yoluyla

öğrenme

3. Gözlem (model alma) yoluyla öğrenme

4. Akıl yürütme yoluyla öğrenme

5. Sınama-yanılma yoluyla öğrenme; Zihinsel £g

belirlenen bir problemi çözmek için bilinçsizce, ^

tesadüfi yolla bir dizi denemeler yapıldıktan sonra

probleme çözüm getirilirse bu sınama-yanılma

yoluyla öğrenmedir. Sınama-yanılma yoluyla

öğrenmenin formülü kısaca şu şekildedir:

-^- Problem durumu (zihinsel belirir)

Sınama (deneme) -> Çözüm yok

Bir model uçağın parçalarını tek tek dikkatle

inceleyerek bunların nasıl, hangi sırayla bir araya

getirilmesi gerektiğini belirleyen ve sonuçta uçağı

yapmayı başaran bir öğrencinin bu davranışı

aşağıdakilerden hangisine örnektir? (2004 KPSS)

A) Kavrama yoluyla öğrenme

B) Sınama-Yanılmayoluylaöğrenme

C) Gözlem yoluyla öğrenme

D) Tepkisel koşullanma

E) Örtük (gizil) öğrenme

Kavrama (seziş) yoluyla öğrenmede problemin

çözümü bir dizi inceleme ve zihinsel işlemlerden

yararlanılarak zihinde bulunur ve çözüm

uygulanarak problem çözülür. Bu soruda birey

model uçağın parçalarını tek tek inceleyerek,

hangi sırayia bir araya getirilmesi gerektiğini

zihninde belirlemiş, ve uçağı yapmıştır.

O

IU

Sınama (deneme) -> Çözüm yok

Sınama -> Problem çözüldü i

Öğrenme oluştu ________________

Kavrama (seziş) yoluyla öğrenme

Gestalt yaklaşımına

göre öğrenme iki

türlü gerçekleşir.

Gizil (örtük) Öğrenme: Bilinçsizce ve farkında olmadan edinilen öğrenmeler.

Kavrama (seziş-içgörü) oluşturma yoluyla öğrenme: Bilinçli bir şekilde ve problemin aşamaları arasındaki doğal ilişkileri zihinde kurarak edinilen öğrenmeler.

(Cevap A)

-EGITIM BILIMLERI- 37

6. 'Topu yatağının altına kaçan çocuk diğer

oyuncaklarını topa çarptırarak topu çıkarmak istemiş

ancak bunu başaramamıştır. Sonraki birkaç

denemesi de yine başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Daha

sonra uzaktan kumandalı arabasıyla topu

yönlendirerek çıkarabileceğini keşfetmiştir."

Yukarıda anlatılan parçada çocuğun topunu

yatağmın altından çıkarmayı öğrenmesi ne tür bir

öğrenmedir? (2005 KPSS)

A) Kavrama yoluyla öğrenme

B) Bilgiyi işleme yoluyla öğrenme

C) Denemeyanılmayoluylaöğrenme

D) Edimsel öğrenme yoluyla öğrenme

E) Klasik koşullanma yoluyla öğrenme

Kısa süreli bellek aynı anda ortalama 7+2

bilgiyi alabilir. Bu nedenle bilgiyi gruplamak

kısa süreli belleğin kapasite sınırlılığını

azaltır. Yani yedi numaralı bir telefon

numarasını 325 46 33 şeklinde üç birime

indiririz. Böyiece hem yeni gelecek bilgiye

kısa süreli bellekte yer açmış hem de bilgiyi

hatırda tutarak uzun süreli belleğe kolay

aktarmış oluruz. Bilgi kısa süreli beilekten

uzun süreli belleğe aktarılmadığı taktirde

unutulur.

(Cevap A)

Köhler'e göre kişi, önceki biidiği yoliaria problemin

çözümüne ulaşamaymca, oturup düşünmekte,

etrafı gözden geçirmekte ve çözüme ani ve

zihinsel olarak uiaşmaktadır. Bu öğrenmelere

kavrama yoluyla öğrenme denir. Birey çözümü

bulmak için çevresel uyarıcıları değerlendirir.

Çözüm anidir ve tamdır. Bu örnekte de çocuk

çevredeki uyarıcıları değerlendiriyor ve yatağının

altına kaçan topunu uzaktan kumandalı

arabasıyla çıkarabileceğini keşfediyor.UJ

(Cevap A) .§

QUi

7. Telefon numarasını arkadaşına söylerken

rakamları tek tek değil de, 325 46 33 gibi

gruplandırarak söylemek aşağıdakilerden

hangisini kolaylaştırır? (2005 KPSS)

A) Hatırdatutma

B) Hafızaya kaydetme

C) Kısa süreli bellek

D) Uzun süreli bellek

E) Ezberleme

38- -ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME.

Test (Ölçme Aracı) Sonuçları Üzerindeki İstatistiksel İşlemler

1(B)

Merkezi Dağılım Olçüleri

1. Ranj (Dizi Genişliği)2. Standart Sapma (Sx)3. Çeyrek Sapma4. Bağıl Değişkenlik

Katsayısı

5.Varyans

Eğitimde ölçme işlemi yapılıp bittikten sonra puanlar elde edilir. Elde edilen puanlar üzerine yapılacak işlemlerde belli bir sıra izlenir. Ancak test sonuçları üzerindeki işlemlere geçmeden önce elde edilen puanlar sıraya dizilerek, frekans dağılımı çıkartılması gerekir. Bunun nasıl yapıldığını şimdi bir örnekle görelim.

Örnek: Diyelim ki siz 6-C sınıfında bir öğretmensiniz. Psikoloji dersinden sınav yaptınız. Sınav sonucunda 10 tam puan üzerinden öğrencilerinizin aldığı puanlar aşağıdaki şekilde olsun.

6-C sınıfı Psikoloji Dersi Sınav Sonuçları => { 9,10,8,2,6,8,1,2,5,7,4,7,2,7,9,7 }

* Sınav sonuçları puanları verilmiş bir dağılımda yapılacak ilk iş puanları sıraya dizerek, frekans dağılımlarını göstermektir.

Puanların Sıralaması ve Frekans Dağılımı

ÖLÇME ve DEĞERLENDIRME Test Sonuçları Üzerinde İstatîstiksel işlemler

r(A)

Merkezi Yığılım (Eğilim) Olçüleri

1. Mod (Tepe Değer)2. Medyan (Ortanca)3.AritmetikOrtalama(x)4. Ağırhkh Ortalama

Puanların Grafikle Gösterilmesi

Ölçme ve değerlendirmede ölçme sonuçları-puanlar sıralanıp frekansları gösterildikten sonra grafikle göstermek verilerin anlaşılmasını ve yorumlanmasını kolaylaştırmaktadir. Bunun için histogram ve poligon grafiği çizilmektedir. Şimdi yukarıdaki 6-C sınıfının puanlarının histogram ve poligon grafiğini çizelim.

RilgiNotu '

Bu tür grafiklerde yatay eksen (x) daima puanları dikey eksen ise frekansları gösterir.

Histogram Grafiği

Her puanın veya puan aralığının frekansının bir sütun ile gösterildiği grafik türüdür. Her sütün kendisine karşılık gelen puanın frekansını gösterir

7--6--5--4--3--2--1 --0 L

CVJ LO OO T^ ""*■ I*— "^

cvı cvı cvı co co co -^r ^3. ^î ^*. Çr^ yC? °o

cvı cvi co co

Histogram (Bar) Grafik

SŞ

6-CSınıfı Psikoloji Dersi Puanları Sıralaması

1 2 4 5 6 7 8 9 10

Frekans Dağılımı

(f) ? 1

? 3

■ 1

• 1? 1

? 4

? 2

■ 2

+ 1

16

Örnek:

Şimdi 6-c sınıfının psikoloji dersinden aldıkları puanları histogram grafiğiyle çizerek gösterelim

Frekans (f)A

6 - ...................................................

ıI1 -

Puanlar (P)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Histogram (Bar) Grafiği

54-3--2


39

Frekans Poligonu

Ham puan ekseninin en düşük aralığının altındaki aralığın orta noktasından başlamak üzere, her ilerleyişin ve yükselişin orta noktası işaretlenir. Sonra bu noktalar birleştirilir. Böylece elde edilen kırık çizgili grafiğe frekans poligonu denir.

f

ı -6- -

5 - -

3--2-1

- ■

■*■ Puanlar (x) cvı 10 oo •«— -*d- r— o o co co •>=*- ■«=*■ ■*=f to

Örnek

Şimdi yukarıda bahsi geçen 6-c sınıfının psikoloji dersinden aldıkları puanları poligon grafiğiyle çizerek gösterelim

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Frekans Poligon Grafiği

Not: Şimdi yukarıdaki histogram veya poligon grafiğine bakarak tersinden gidip 6-C sınıfının puanlarını ve puanların frekans dağılımını çıkarabiliriz. Bunun yardımıyla da dağılımın mod, medyan, ranj, aritmetik ortalama, standart sapması ve öğrenci sayısını hesaplayabiliriz. KPSS'de ise öğrenciden istenen budur buna benzer grafik soruları son yıllarda daha sık çıkmaya başlamıştır. Özellikle 2005 KPSS' de daha çok soru geldi.

Puanların Gruplanması

Puanların gruplandırılmasının aşamaları:

a. Grup sayısının belirlenmesi: Puanların gruplandırılmasında ilk yapılması gereken puanların kaç grupta toplanacağına karar vermektir. Genellikle de puanların tek sayılı gruplandırılması yoluna gidilir.

Puanların kaç grupta toplanacağına karar verilmesi gruplandırma yapacak kişiye bırakılmıştır. Örneğimiz için grup sayısı 11 olsun.

'oa

uı

Q

b. Grup (puan) aralık katsayısının belirlenmesi:Grup aralık katsayısı puanların en büyüğü ile en küçüğü arasındaki fark (RANJ) alınır ve fark daha önceden belirlenen grup sayısına bölünerek bulunur.

Örneğimizde; en büyük puan 52, en küçük puan 20, grup sayısı 11 'dir. 0 halde; 52 - 20 = 32

32/11 = 2,9 yani ~ 3 (Sayıların devretme kuralından bir üst rakama tamamlanır.)

c. Frekans'ın belirlenmesi: Tablo üzerindefrekans puan aralığından hareketle bulunur.

d. Puan aralığının orta değerinin belirlenmesi:Puan aralığında yer alan her iki puanın toplanıp ikiye bölünmesiyle elde edilir.

Ömeğimizde; 52 + 50 = 10212 = 51 gibi

e. Yığılma Frekans: Tabloda frekans dizilişininaltından itibaren frekanslar toplanarak bulunur.

Örneğimizde; 20 - 22 aralığının frekansı 2, onun üstündeki 23 - 25 aralığının yığılmalı frekansı 2, o halde yığılmalı frekansı 2 + 2 = 4

f. Gerçek grup aralığı (ondalık sayılarda aralıksınırı) nın belirlenmesi: Grup aralıklarının altsınırının 0,5 altı ve üst sınırının 0,5 puan üstüalınarak gerçek grup aralığı oluşturulur.

g. Tablodaki verilerin grafikte gösterilmesi:

Pu

an a

ralığ

ı

Frek

ans

Ara

lığın

ort

a d

eğer

i

Yığ

ılmal

ı

Fre

kan

s

Ara

lığın

ger

çek sı

nır

ı

50-52 1 51 41 49.5 - 52.5

47-49 2 48 40 46.5 - 49.5

44-46 3 45 38 43.5 - 46.5

41-43 4 42 35 40.5 - 43.5

38-40 5 39 31 37.5 - 40.5

35-37 7 36 26 34.5 - 37.5

32-34 6 33 19 31.5-34.5

29-31 5 30 13 28.5-31.5

26-28 4 27 8 25.5 - 28.5

23-25 2 24 4 22.5 - 25.5

20-22 2 21 2 19.5-22.5

CSl LO OO T~ CVI CVI CVI CO

CM CM CMcsj

5. MERKEZİ EĞİLİM (YIĞILIM) ÖLÇÜLERİ (VASAT ÖLÇÜLERİ)

a. ARİTMETİKORTALAMA

Bir dağılımdaki puanlar (öiçümler) toplamının, ölçüm sayısına (frekans sayısına) bölünmesidir.

X —

N

Örnek: Yukarıdaki örnekte verilen 6-C sınıfının Psikoloji dersindeki puanlarının aritmetik ortalamasını bulalım.

KP

SS

PU

AN

I (X

)

FRE

KA

NS

(F)

(FX

)

ÇÖ

ZÜM

95

90

85

80

75

70

2 3

2 4

2 3

190

270

170

240

150

210

- SfxX =----------formülündenN_ 1230A —

16 X = 76,875 olarak

bulunur.

N = 16 Ifx=1230

= 5,87

6-C sınıfının ortalaması 5,87'dir.

Örnekler:

1. Ölçme Değerlendirme dersinden öğrenciler şu

puanları almış olsun; { 45 - 72 - 37 - 44 - 81 - 66 -

71-29-59 }

Bu puanların aritmetik ortalaması kaçtır? _

Zx 504= 56

2. Bir otobüs 600 km Ankara - İzmir yolunu 8 saatte almış olsun. Bu otobüsün bir saatte aldığı yol kaç km'dir?

= 600/8 = 75 kmN

3. Bir dersin üç sınavından 7, 6 ve 4 puanlarını alan öğrencinin puanlarının aritmetik ortalaması kaçtır?

=7 + 6 + 4 = 17/3 = 5,7

Gruplandırılmış Verilerde Aritmetik Ortalama

Tabloda verilen bilgilere dayalı olarak aritmetik ortalamanın bulunmasıdır.

Örneğin: Bir grup öğrencinin KPSS sınavından almış olduğu sınav sonuçları verilmiştir.

o >-

b. MOD (TEPE DEĞER)

Bir dizi ölçümde en çok tekrarlayan yani frekansı en yüksek olan değere MOD (tepe değer) denir. Gruplandırılmış verilerde ise mod, frekansı en çok olan puan aralığının orta noktasıdır.

BilgiNolu/

Bir dizi ölçüm içerisinde en çok frekansa sahip birden fazla değer varsa, mod birden fazla olabilir. Çift modlu dağılım olabilir.

Kural-1

Bir frekans dağılımında bütün değerlerin frekansı aynı ise bu frekans dağılımımn modu yoktur.

Örneğin: 1,1, 4,4, 5, 5, 7,7

Bu sayı dizisinin modu eşit olduğu için modu

voktur. Kural-2

Bir sayı dizisinde en çok tekrar eden değer bu dizinin modunu oluşturur.

Örneğin: 5, 6, 8,11,12,,15,15,1ft, 16 19, 21

Bu sayı dizisinde 15 değeri 3 defa tekrar ettiği için yani frekansı 3 olduğu için, bu dizinin modu: 15'dir.

Örnek: Yine yukarıda verdiğimiz 6-C sınıfının Mod'unu bulalım. 6-C sınıfının puan dağılımında en çok tekrar eden puan 7'dir. 4 öğrenci 7 puan almıştır. Doîayısıyla mod 7'dir.

Kural-3

Bir dizi ölçümde ardışık en büyük iki değer aynı frekansa sahipse bu iki değerin

_ 1 + (2x3) + 4 + 5 + 6 + (7x4) + (8x2) + (9x2) + 10X =16

N

x = — N

Orneğin: 2, 2, 5, 5. 10. 10. ,1,0. 12. 12. 12, 15, 18, 21

D , . . , 10+12 22 ,, .Bu dızının modu:----------= — = 11 olur.

2 2

Kural-4

Bir dizi ölçümde ardışık olmayan iki değer en fazla

frekansa sahipse bu dizinin iki farklı modu vardır.

Örneğin: 26, 27, 36, 36, 3 6, 41, 45, 54, 54, 54, 60,

63,71

Bu sayı dizisinin modu 3'er frekansa sahip olan 36 ve 54'dür.

BİIgİ Notu /

|Mod merkezi yığı l ım ölçüsü olarak kaba bir |

| istatistik olup ancak en büyük frekansın hangi |

| puanda olduğunu gösterir. Böyle olmakla birlikte, |

| tepe değer, ortanca ve aritmetik ortalama gibi|

| istatistiklerle karşılaştırılarak, frekans |

| dağılımlarının yorumlanmasında kullanılır.

|

Gruplandırılmış Verilerde Mod (Tepe Değer)

Gruplandırılmış dağılmada ise; en fazla frekansa

sahip aralığın orta noktası (orta değer) o grubun

modunu oluşturur.

Grup aralığı Frekans Orta değer

50-52 3 51

47-49 3 48

44-46 2 45

41-43 3 42

38-40 2 39

35-37 4 36

32-35 4 33

29-31 3 30

C 26-28 f6] \zı\ )

C 23-25 [24J )

ÇÖZÜM:

Bu tabloda en fazla frekansa sahip olan puan aralığı

26 - 28 ve 23 - 25 puan aralığıdır. Bunların orta

noktası ise 27 ve 24'tür. Öyleyse; MOD: 27 ve

24'tür. Çift modlu bir puan dağılımıdır.

tn "o ccLLİ

İE

Q UJ>

Örnek: Histogram Grafiğinde Mod'un Bulunması

f

6-5--4--3--2--1--

0CVJ Ol CO CO

Çözüm: Bu grafikte en fazla frekansa sahip

sütun 35 - 37 puan aralığındaki sütundur. 35 -

37 puan aralığının orta değeri yani 36 bu

grafiğin modudur. MOD: 36'dır.

MEDYAN (ORTANCA)

Bir dizi ölçüm büyükten küçüğe veya

küçükten büyüğe sıralandıktan sonra diziyi

tam ortadan ikiye bölen değere (puana)

MEDYAN (ortanca) denir.

ftilgi Notu /

| Medyanı (ortanca) bulmak için ölçüm

sonuçları |yani puanlar mutlaka büyükten

küçüğe veya | küçükten büyüğe doğru

sıralanmalıdır.

1. Yöntem

Bir dizi ölçümde ölçüm sayısı (N) tek ise;

inci değer ortancadır.?,7,6, (5J4,3,2 ,

—'ı —'O

rianca 2.

Yöntem

Bir dizi ölçümde ölçüm sayısı (N) çift ise;

ölçüm değerleri sağdan ve soldan eşit oranda

ayrıldıktan sonra ortada kalan iki değer

toplanarak ikiye bölünür ve ortanca bulunur.

Örneğin: ,6, 9,(55^,21, 25,

N/2= 10+14 = 24/2 = 12 2

N NN çift ise — 'inci değer ve — + 1 'inci değerlerin orta

noktası ortancadır. Ortanca = 12'dir.

Örnek: Yine 6-C sınıfının puan dağılımını

örnek alarak medyanını bulalım.

2

ÖR

/

•Puanlar

N+1,:

Ortanca = 5'tir.

6-C Sınıfı => 1, 2, 2, 2, 4, 5, 6,C7j(7j7, 7, 8, 8, 9, 9,10 =Ps iko lo j i Ders i ^^___^^ j ^ ____

—p— = 7 Medyanı 7'dir.

Toplam puan sayısı 16'dır. Yarısı 8, öyleyse alttan

ve yukarıdan 8. sıradaki puan ortancadır. Bu da 7'ye

denk gelir. Öyleyse dağılımın Mod'u 7'dir.

3. Yöntem

Gruplandırılmış Puanlarda Ortanca'nın (Medyan)

Bulunması

•tfaFormül = Ortanca = L +

L = Ortancanın bulunduğu aralığın gerçek alt sınırı N

= Toplam ölçüm sayısı (Puan sayısı)

tfa = Ortancanın bulunduğu puan aralığının bir

altındaki aralıktaki toplamalı frekans

fb = Ortancanın bulunduğu aralığın frekansı a =

Aralık kat sayısı

Orneğin

Pu

an a

ralığ

ı

Fre

kan

s (F

)

Ort

a d

eğer

(x)

N

Ger

çek

sın

ırla

r

Ver

iler

50-52 1 51

(5)49,5-52,5 N-41/2-20 5

47-49 2 48 40 46,5-49,5

44-46 3 45 38 43,5-46,5

41-43 4 42 35 40,5-43,5 fb=7

38-40 5 39 31 37,5-40,5 L=34,5

35-37 36 26 ^■^34^5)37,5 a=3

32-34 6 33 (4fa 31,5-34,5

29-31 5 30 13 28,5-31,5

26-28 4 27 8 25,5-28,5

23-25 2 24 4 22,5-25,5

20-22 2 21 2 19,5-22,5

ÇÖZÜM: Ortanca = L +

= 34,5+l^z!£|.3

. a

fb

f-tfaFb . a

u>c

2 g>X

{= (0c

X v 55

Ölç

ü 'r e k a a m a

a. aoI—

12 1 12 12 11,5-12,5 L = 7,5

10 2 20 11 9,5-10,5 N/2=12/2=6

8 16 9 tfa=7

6 3 18 (Ütfa 4,5-5,5 fb=2

4 4 16 4 1,5-2,5 a=2

N=12 fx=82

ÇÖZÜM: Ortanca = L +

z. om = 3 4 , 5 + f ^ | . 3

= 35,1

■f-tfa

fb. a

= 7,5+l'̂ |.2

= 7,5 + (-0,5). 2

= 6,5

d. ARİTMETİK ORTALAMA - ORTANCA - MOD

ARASIİLİŞKİ

Çarpık dağılımları işlemeden önce çarpık olmayanı yani Normal dağılımı bilmek gerekir. Böylece neye göre neden çarpık olduğu daha iyi anlaşılır.

Normal Dağılım

Normal dağılım aslında evrendeki düzen ve ahengin de bir göstergesidir. Evrende müdahale edilip değiştirilmediği sürece birçok varlıklar özellikleri bakımından normal dağılım özelliği göstermektedirler. Normal Dağılım simetriktir. Ortalamadan sağa ve sola doğru gidildikçe düzenli bir azalma görülür. Ortalamanm sağına ve soluna doğru gidildikçe eşit bir azalma gözlenir. Örneğin toplumda insanların sayıca çoğu normal zekaya (110) sahiptir. Normal zeka ortalaması 110 ise ortalamanın sağına ve soluna doğru gidildikçe daha yüksek (115) ve düşük (105) zeka düzeyine sahip insan sayısında düzenli bir ilişki gösterir. •§

Normal Dağıl ım Eğrisi - Grafiği gj

Not: Yukarıdaki dağılım grafiği normal dağılımı göstermektedir. Normal dağılımın dışındaki dağılımlara, (grafiklere) çarpık (yani normalden sapmış) dağılım diyoruz. Şimdi sırayla bu çarpık dağılım örneklerini görelim.

Örnek Soru:

1. Aşağıda belli bir öğrenci grubunun bir sınavda

aldığı puanlar ve frekansları verilmiştir

Puan Frekans

0-5 3

5-10 5

10-15 9

15-20 5

20-25 3

Aşağıdakilerden hangisi yukarıdaki bilgilere ait

grafiktir? (2005 KPSS)

A)

SX-4s -3s -2s -1s Z -4z - 3z - 2z - 1z T 10 20 30 40

x +1s +2s +3s +4s 0 +1z +2z +3z +4z 50 60 70 80 90

"cn

Q UJ>

B)

C)

fillgl Notu /

Normal Dağılım Eğrisinin Özellikleri:

1. Dağılımın iki yanı birbirine eşit olduğundansimetrik bir dağılımdır.

2. Üç merkezi eğilim ölçüsü (Aritmetikortalama, ortanca ve tepe değer) birbirineeşittir.

1. Eğrinin tabanı birleşmez, yani sıfır olmaz.

3. Normal dağılım evrendeki düzenliliğinyansımasıdır. Müdahale edilmediği takdirdenormal şartlar altında, boy, ağırlık, zeka,genel yetenek, özellikleri normal dağılımgösterir.

D)

E)

Bu dağılımın grafikle gösterimi simetrik bir grafiktir. Puanlar mod (10-15 puan aralığı) etrafında simetrik dağılmıştır. Seçenekierden A seçeneği sola çarpık, B seçeneği sağa çarpık, D seçeneği çift modlu, E seçeneği de sola çarpıktır. C seçeneği simetrik bir dağılım grafiğidir. Dolayısıyla yukarıdaki frekans dağılımı incelendiğinde puanların sağa ve sola doğru simetrik dağıldığı anlaşılmaktadır.

(Cevap C)

Kayışlılık (Çarpıklık)

Frekans grafiklerinin genel görünümü ölçümlerin eldeki grup hakkında oldukça aydınlatıcı bilgiler verebilir. Bir başka ifade ile; bir frekans dağılımının şekline bakarak onu oluşturan puanların dağılımı hakkında bazı yorumlar yapılabilir. Bunlar dağılımın çarpık olduğu, sağa veya yığılmah olduğu, heterojen veya homojen olduğu özellikleridir.

3.(X-ort)

ModOrtx

Sağa çarpık (Pozitif kayışlı) dağılım: Çarpıklık değeri pozitiftir.

Başarısız bir sınıfın dağılımıdır.

Mod < Ort < x yani ortalamadan büyük puanların frekansları düşer ve yüksek puanlar sağa doğru dağılır. Böyle dağılıma pozitif kayışlı veya sağa çarpık dağılım denir.

Sağa çarpık bir dağılım da X > Mod > Medyan ilişkisi gözlenir.

Çarpıkhk =

X

Mod Ort

xOrtMod Normal dağılım (Simetrik dağılım): Çarpıkhk değeri sıfırdır.

Vasat (başarı açısından) normal bir dağılımını gösterir.

sınıfın

Sola çarpık (negatif kayışlı) dağılım: Çarpıklık değeri negatiftir.

Başarılı bir sınıfın dağılımını gösterir.

Böyle bir sınıfta öğretimin ve programın hedeflerinin çoğu gerçekleşmiştir. Puanların yarıdan fazlasının aritmetik ortalamanın üstünde toplandığı birdağılımdır.

Sola çarpık bir dağılımda X < Mod < Medyan ilişkisi gözlenir.

ModOrtx Mod

Çift - çok modlu dağılım:

Başarı düzeyleri çok farklılık gösteren bir sınıfın dağılımı. Öğrencilerin puanları arasındaki farklılık çoktur. Böyle bir dağılımda bilen veya bilmeyen öğrencilerin ayrımı daha nettir. Çift modlu bir dağılım heterojendir.

Öğretim dönemi başında öğrencilerin ön bilgi düzeyleri çok farklılık gösteriyorsa, öğretim dönemi sonunda bu tür bir dağılım elde edilebilir.

-EĞİTİM BİLİMLERİ. 45

Sivri uçlu dağılımda öğrencilerin puanları birbirine çok yaklaşmıştır. Puanlar arasındaki farklılık oldukça azdır. Puanlar ortalama etrafında toplanmıştır. Homojen özellik gösterir. Bilen ve bilmeyen öğrenci net değildir.

1. { 11,13,14,14,17,18,19,22,22,22,36 }

Yukarıda verilen dizinin modu kaçtır? A) 11

B) 13 C)14 D)22 E) 36

Mod bir dağılımda frekansı en yüksek olan değerdir. Yani bir dizideki en çok tekrar eden değerdir. Buna göre 22 değeri 3 defa tekrar etmiş yani frekansı 3 tür. Dolayısıyla mod = 22'dir.

(Cevap D)

Sivri Uçlu Dağılım:

KONU KAVRAMA TESTI

en "o

ĞCLU

'O UJ

LU

2. Aşağıdakilerden hangisi aritmetik ortalama için doğru bir tanımdır?

A) Ölçme sonucunda elde edilen sayısalverilerden aynı olanlarının bir arayagelmesidir.

A) En güvenilir ölçüm tekniğidir.B) Bir puan dizisindeki en büyük puan

ile enküçük puan arasındaki farktır.

C) Bir puan dağılımında en çok tekrar edensayının en büyük sayıya bölümüdür.

E) Bir dizideki puanların toplaminın diziyioluşturan puan sayısına bölümünden eldeedilen puandır.

Aritmetik ortalama bir dizideki puanlar toplamının puan sayısına bölünmesidir. Yani bir sınıftaki öğrencilerin ölçme dersinden aldıkları puanlar toplamının, sınıftaki öğrenci sayısına bölünmesidir.

(Cevap E)

3. { 3 8 , 4 3 , 2 1 , 1 2 , 6 , 9 , 1 7 }

Değerlerinden oluşan sayı dizisinin medyanı aşağıdakilerden hangisidir?

A)4 B)8 C)17 D)7 E)12

38, 43, 21, 12, 6, 9, 17 sayı dizisinin medyanını

bulmak için bu sayı dizisinin öncelikle büyükten

küçüğe veya küçükten büyüğe sıralanması

gerekir. Daha sonra bu diziyi tam ortadan ikiye

bölen değer bu sayı dizisinin medyanıdır denir.

Yani: 6, 9,12,@, 21, 38,43

5. Hangi testin grafiği sağa çarpık bir grafiktir?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

Sağa çarpık dağılımlar çarpıklık değeri pozitif olan

dağılımlardır.

Çarpıklık = —----------------- formülünden

medyan

(Cevap C) = 12'dir.

4 VE 5. SORULARI

CEVAPLAYINIZ.

TABLOYU KULLANARAK

X Ortanca Standart Sapma

1 ! 30 50 20

2 40 40 8

3 | 50 60 10

4 70 50 4

5 90 70 5

dağılımların çarpıklık değerlerini

hesapladığımızda 5. testin çarpıklığı 12 bulunur.

Not: Bu soruda E seçeneği dışındakiler çarpık değil mi? Hayır, başka çarpık olanlar da var. Ancak A seçeneğinde ortanca ortalamadan büyük olduğuna göre sola çarpıktır. B seçeneği çarpık değii. C, D, E seçeneklerinde sola doğru en çarpık olanı E'dir.

(Cevap E)

Uygulanan 5 sınava ait ortalama ortanca ve

standart sapmalar tablodadır.

4. Öğrencilerin öğrenmeleri açısından birbirine en

yakın olduğu grup hangisidir?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

Standart sapma değeri tüm puanların test

ortalamasından kayma derecelerini gösterir.

Standart sapma büyükse puanlar arasındaki

farklar büyüktür yani grup heterojendir. Standart

sapma değeri küçük ise grup ölçmeye konu olan

özellikleri bakımından birbirine yakın kişilerden

oluşmuştur, yani grup homojendir. Bu aynı

zamanda grubun, puanlarının ve öğrenmelerinin

birbirine yakın olduğunu da gösterir. En homojen

grup yani standart sapması en küçük grup 4.

gruptur. (Standart sapma değeri 4)

(Cevap D)

6. 20 soruluk bir sınavda 8 doğru cevap veren bir

öğrencinin, düzeltme puanı kullanılmadan 0-

100 değerlendirme ölçeğine göre aiacağı puan

kaçtır?

A)40 B) 20 C) 60 D) 50 E) 80

Basit bir doğru orantı kuralım 20

\ / 8 . . 1 0 0 . 8

X(Cevap A)

= 40x = ■100 20

7. Frekans8 VE 9. SORULARI TABLOYU KULLANARAK CEVAPLAYINIZ.

100 80 60 40 20

»Puan0-4 5-9 10-1415-19 20-24 25-29 30-34 35-39 Aralıkları

Yukarıdaki bar grafiğinde verilen dağılımın

modu kaçtır?

A)19ve29 B)17ve27

C) 100 D)34ve39

E)39

Soru Sayısı X

1 Matematik 20 10

2 Tarih 40 5

3 Coğrafya 100 40

4 Fizik 60 20

5 Türkçe 50 10

Uygulanan 5 sınava ait soru sayısı ve

ortalamalar tablodadır.

Grafikte puanlar gruplanmış (aralıklı) olarak

verilmiştir. Bu şekilde verilmiş dizilerin modu en çok

frekansa sahip puan aralığının orta noktasıdır.._

Grafiğe baktığımızda en yüksek frekans değeri "ö

100'dür. 100 frekans değerine sahip puan aralığı g

15-19 ve 25-29 puan aralıklarıdır. Bu dağılım çift 'g

modludur. Bu puan aralıklarının orta noktaları bu «g!

dağılımın modudur. 15-19 puan aralığının orta ■-

noktası 17 ve 25-29 puan aralığının orta noktası .1

27 bu dağılımın modudur.S 8. Hangi sınav diğerlerine göre öğrencilere daha

s

Puan aralıklarının orta noktası=

Alt sınır+(Üst sınır- Alt sınır) / 2

15-19 için orta nokta= 15+ (19-15)/2 = 15+4/2= 17

25-29 için orta nokta= 25+ (25*29)/2 = 25+4*2= 27

(Cevap B)

formülünden hesapladığımızda matematik

dersinin ortalama güçlüğü 10/20 = 0,50 en kolay

test bulunur. Yani bu dersten öğrencilerin % 50'si

başarılı olmuştur.

(Cevap A)

kolay gelmiştir?

A) Matematik

C) Coğrafya E)

Türkçe

B)

Tarih

D) Fizik

oUJ>

Ortalama güçlüklerini

- alınabilecek max puan 10 „_ „ , , .P =-------------------------------= — = 0,50 dır.

ortalama 20

9. Hangi sınav diğerlerine göre öğrenciler için

daha zordur?

A) Matematik

C) Coğrafya

E) Türkçe

max puanTarih = — = 0,12 ile en zor test

x 40

bulunur. Yani bu dersten (tarih) öğrencilerin ancak

% 12'si başarılı olabilmiştir. Bu ders öğrencilere

diğer derslerden daha zor gelmiştir.

_____________________________(Cevap B)

11. Bu dağılımın modu kaçtır?

A) 8 B) 55 C) 60

En büyük frekans değerine sahip puan (70)

dağılımın mod'udur. 70'in frekansı 8'dir.

(Cevap D)

B)

Tarih

D) Fizik

P =

D)70 E) 100

10, 11 VE 12. SORULARI GRAFJĞİ

KULLANARAK CEVAPLANDIRINIZ.

10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

10. Bu dağılımdaki toplam kişi sayısı kaçtır?

A)36 B)38 C)70 D)40 E) 10

x doğrusu puanları, f doğrusu frekansı gösterir. x

doğrusundaki her puana ait frekans toplanarak

toplam kişi sayısı bulunur.

*• î Frekanslar toplamı

= toplam kişi sayısı

Ef=N

= 38

"Z.

o

UJco oo

12. Bu dağılımın ortancası kaçtır?

A)50 B)55 C)60 D) 70

38 Toplam kişi sayısı 38; çift olduğu için — = 19. ve

20. sıradaki puanların orta noktası bu

dağılımın ortancasıdır. Frekans değerlerini

toplayarak gittiğimizde

f

1 2+ 50 + 2 3+ 23 4+ M94 5+§& -

>©-----»19.

değer 50W -© I--»2 değer 60

(Cevap B)

10 220 330 440 550 560 670 880 390 110 1

E)75

= 55

38

(Cevap B)

13 VE 14. SORULARI GRAFİĞİ KULLANARAK

CEVAPLANDIRINIZ.

10 20 30 40 50 60 P

13. Yukarıdaki çizik grafiğin medyanı kaçtır?

A)50 B)40 C)30 D) 20 E) 10

FX

20

80

150

240

100

. 60

650

Zf=20 Ifx=650

Art.Ort(x)=

20

X

1

0

2

0

3

0

4

(Cevap C)

Medyanı bulmak için önce dağılımdaki puanları

küçükten büyüğe doğru sıraya dizeriz.

10,10,20,20,20,20,30,30,30@@,40,40,40,40, 40,40,50,50,60

Toplam puan sayısı 20'dir. Bunun tam ortası 10

eder, alttan ve üsten 10. puana kadar sayarız ve

geldiğimiz puan yani 30 medyandır.

Medyan (Ortanca)= 30'dur.

(Cevap C)

'3UJ>

15. Yukarıdaki poligon çizik grafiğin dizi genişliği

hangisidir?

A) 60 B) 50 C) 40 D) 70 E) 10

Dizi genişliği (ranj) bir dağılımdaki en yüksek puan

ile en düşük puan arasındaki farktır.

14. Yukarıdaki çizik grafiğin aritmetik ortalaması

kaçtır?

A)28,5 B)30 C)32,5 D) 35 E) 36

Bu da: 60-10 = 50'dir.

(Cevap B)

50- -ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME-

16. Aşağıdakilerden hangisi ölçme ve

değerlendirmedeki istatistiksel işlemler jçin

doğru bir açıklama olamaz?

A) Aritmetik ortalamanın en önemli olumsuz yönü

dağılımın iki ucundaki aşırı puanlardan fazlaca

etkilenmesidir.

B) Bir puan dağılımı için en güvenilir dağılım

ölçüsü ranj'dır.

C) Aritmetik ortalama Mod ve Medyan'a göre

daha güvenilir bir merkezi eğilim ölçüsüdür.

D) Ortanca dağılımın iki ucundaki aşırı

puanlardan daha az etkilenir.

E) Aritmetik ortalama, Mod ve Medyanın eşit

olduğu dağılım simetriktir.

18. Yukarıdaki sınıfta dağılımın ortancası kaçtır?

A) 2,5 B) 4,5 C) 5,5 D) 3 E) 2

Ortanca (Metyan) 0,0,2, 3,(§J@ 8,8,8,10 = 1±15,5'dir.

(Cevap C)

Bir dağılım hakkında yorum yaparken merkezi

dağılım ve merkezi ölçümlerinden yararlanırız. En

sık kullanılan merkezi dağılım ölçüsü raj ve

standart sapmadır. Puanların hepsi işleme

katıldığından dolayı standart sapma (Sx) daha

güvenilir bir merkezi dağılım ölçüsüdür. Ranj ise

sadece en yüksek ve en düşük puanların hesaba

katıldığı basit (ilkel) bir yayılım ölçüsüdür.

Dolayısıyla bir puan dağılımı için en güvenilir

dağılım ölçüsü ranjdır ifadesi doğru değildir.

(Cevap B)

19. Yukarıdaki dağılımın ranjı kaçtır?

A) 8 B) 10 C) 9 D) 0

Ranj en yüksek puan ile en düşük

arasındaki farktır. Bu da: 10 - 0 = 10'dur.

(Cevap B)

E) 8

puan

17, 18 ve 19. SORULARI AŞAĞIDAKİ VERİLERE GÖRE CEVAPLAYINIZ.

Tarih öğretmeni Musa Bey'in dersinde 10 öğrenci

aşağıdaki notları almışlardır.

{ 10,8,6, , 8 , 3 , 2 , 5 , 0 , 8 }

17. Yukarıdaki Dağılımın aritmetik ortalaması

kaçtır?

A) 3 B) 4,5 C) 2 D) 3,5 E) 5

_ Puanlar Toplamı 10 + 8 + 6 + 8 + 3 + 2 + 5 + 8 _, ..

x =----------------------=---------------------------------=5 dir.PuanSayısı

(Cevap E)

10

1. ( 30,20,50,30,60,80,90,30,30 }

Yukarıda verilen sayı dizisinin mod-medyan ve

ranjı aşağıdakilerden hangisinde sırasıyla

verilmiştir?

Mo Medyan RaniA 50 70 30B 30 70 70C 60 30 30D 30 30 70E 30 70 70

4. Aşağıdakilerden hangisinin "gruplama

yapmanın" öncelikli amaçlarından biri olduğu

söylenebilir?

A) Dağınık sayı yığınlarını anlamlı, düzenli hale

getirmek

B) Bir dizideki en çok tekrarlanan ölçümü bulmak

C) Bir dizinin tam ortasında bulunan değeri

saptamak

D) Bir dizideki en büyük değer ile en küçük değer

arasındaki farkı bulmak

E) İki değişken arasındaki ilişkiyi bulmak

CEVAPLI KAVRAMA

2. { 4,4,7,7,10,10,10,12,12,12,14,17,19,21

Yukarıda verilen dizinin modu kaçtır?

A)7

C) 12E) 11 ve 12

o ccUJ

o 'oöUi

Aşağıdakilerden hangisi mod'un tanımıdır?

A) İki değişken arasındaki ilişkiyi verir.

B) Uç değerler arasındaki farkı verir.

C) Bir dağılımda en çok tekrarlanan

puanıdır.

D) Sayısal değerlerin ortasında yer alır.

E) Ortalama değerin puanlardan farkıdır.

B)

10

D) 11

3. { 15,15,21, 22, 45, 45, 45, 51, 56, 61,61,61, 73, 76, i

Yukarıda verilen dizinin modu kaçtır?

A) 15-88B) 73-76C) 45-61D) 51-56E) 21 - 22

6. Bir sınıfta 12 öğrenci var. Bu sınıfa psikoloji

testi uygulanıyor. Öğrencilerin aldıkları

puanlar; 10,8,7,6,5,4,3,2,10,5,4 ve 6'dır. Bu

sınıfın ortalaması; 5.8'dir.

Buna göre, bu sınıfın ortalamasını bulmak ioin

aşağıdakilerden hangisi uygulanmıştır?

A) Dağılımın tam ortasındaki puan bulunmuştur.

B) Sınıfta en yüksek puan ile en düşük puan

arasındaki fark bulunmuştur.

C) Dağılımdaki puanlar toplandıktan sonra

bulunan toplam puan, puan sayısına

bölünmüştür.

D) Dağılımda en fazla tekrar eden sayı

bulunmuştur.

E) Dağılımda birbirine benzer puanlar bir araya

getirilmiştir.

7. Yapılan bir araştırmada A ve B sınıfının yıl sonu başarı ortalamalarının aynı (8) olduğu görülmüştür.

Buna göre aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

A) Sınıftaki bütün öğrenciler başarılıdır.B) Bu iki sınıf Türkiye ortalamasının üzerindedir.C) A sınıfındaki öğrenci sayısının bilinmesi

gerekir.D) Ortalamanın eşit olması sınıfların homojen

olduğunu göstermediğinden, puanlarındağılışına ihtiyaç vardır.

E) B sınıfı öğrencilerinin başarısındaki faktörleriyi bilinmelidir.

10.20 kişilik bir sınıfta öğrencilerin aldıkları puanlar şu şekildedir.

80 60 49 35 25

70 60 47 30 22

70 55 45 29 23

65 50 40 27 15

Bu tablodaki dağılım için "ranj" aşağıdakilerden hangisidir?

A)80 B)65 C)30 D) 15 E)47

8 VE 9. SORULAR

KULLANINIZ.

10 20 30 40 50 60 8.

Yukarıdaki grafiğe göre dağılımın modu kaçtır?

A)10 B)8 C)20 D)40 E) 50

o

o

UJ g

Puan Frekans70 240 120 180 375 375 265 250 585 1

Yukarıdaki tabloya göre sınıf hakkında aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?

A) Sınıfın geneli başarısızdır.B) Sınıf ortalaması geçme notunun altındadır.C) Sınıf tam olarak yarı yarıya başarılıdır.D) Sınıf ortalaması geçme notunun üstündedir.E) Sınıfa sorulan sorular genel itibari ile zordur.

11.

Geçme notu: 60

İÇİN AŞAĞIDAKİ GRAFİĞİ

9. Bu grafiğe göre bu dağılım için aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?

A) Kolay bir testin grafiğidirB) Sağa çarpık bir dağılımdır.C) Çarpıklık değeri negatiftirD) Sola çarpık bir dağılrmdırE) Öğrenmeier açısından iyi bir gruptur

12. Yukarıdaki tabloya göre mod aşağıdakilerden hangisidir?

A) 20 B) 40 C) 50 D) 80 E) 85

-EGİTİM BİÜMLERİ- 53

13.1. Pi (Madde Güçlük İndeksi) = 0,52

2. P\ (Madde Güçlük İndeksi) = 0,91

3. Pi (Madde Güçlük indeksi) = 0,22

Yukarıdaki maddelerin güçlük indeksleri verilmiştir.

Bunlar hakkında aşağıdakilerden hangisi sövlenemez?

A) 1. indeks orta güçlükte bir soruyu gösterir.B) 2. indeks kolay ve yapılabilir bir soruyu

gösterir.C) 2. indeks sorunun güvenirliği bakımından

anlamlıdır.D) 3. indeks soru aşırı kolaydır.E) 2. indeks çoğunluğun soruyu yapabileceğini

gösterir.

16 ve 17. SORULARI AŞAĞIDAKİ VERİLERE GÖRE CEVAPLAYINIZ.

Aritmetik ortalama = 60, Ortanca = 55,

Standart sapma = 5

16. Bu dağılımın çarpıklık değeri kaçtır?

A) -3 B) 3 C) 2 D) 0 E) -2

ço "occLU

o

14. Aritmetik ortalama mod ve medyanın çakıştığı Sdurumda dağılım hakkında aşağıdakilerden jjjjhangisi sövlenemez? s

.■§

A) Dağılım homojen olabilir.ig

B) Dağılım sağa çarpık olabilir. jjjC) Normal bir dağılım olabilir. "gD) Basık bir dağılım olabilir. :EE) Sivri uçlu bir dağılım olabilir.

için aşağıdakilerden hangisi

A) Grubun öğrenmeleri yetersizdir.B) Zor bir testtir.C) Sağa çarpık bir dağılımdır.D) Normal birdağılımdır.E) Sola yığımlı bir dağılımdır.

17. Bu dağılım sövlenemez?

15. Ortancası ve Modu Aritmetik ortalamadan daha büyük çıkan bir dağılım nasıl yorumlanabilir?

A) Sola çarpık bir dağılımdır.B) Başarısız bir sınıf dağılımıdır.C) Puanların sadece yarısı aritmetik ortalamanın

üstündedir.D) Normal bir dağılımdır.E) Puanlar ortancaya göre simetrik dağılımdır.

18. Tokat Plevne Lisesi'nde Kimya öğretmeni olan Behlül Bey bir yarıyılda bir yazılı, bir sözlü bir de ödev vermektedir. Öğrencisi Elif Nur yazılıdan 10 üzerinden 7, sözlüden 6, ödevden ise 10 almıştır. Ancak bu sınavların ortalamaya katkıları şöyledir.

Yazılı: %50 Sözlü %20 Ödev %30

Acaba kimya dersinden Elif Nur'un ağırlıklı ortalaması kaçtır?

A) 6,8 B) 8,5 C) 7 D) 7,5 E) 7,7

19. Mehtap öğretmenin sınıfında mantık dersinden

puan dağılımının aritmetik ortalaması 60 medyanı

55 ve mod'u ise 49 olarak tespit edilmiştir.

Bu dağılım için aşağıdaki yapılan yorumlardan

hangisi doğrudur?

A) Simetrik özellikte bir dağılımdır.

B) Başarısız bir sınıfın dağtlımıdır.

C) Başarılı bir sınıfın dağıhmıdır.

D) Sola çarpık bir dağılımdır.

E) Sınıfın başarı oranı % 50 dir.

Aşağıda, aynı değişkenle ilgili bir ölçümler

dizisine ilişkin dört tanım verilmiştir.

I. En yüksek frekansa sahip olan değer

II.Büyüklük sırasına konmuş ölçümler dizisinin tam

ortasındaki değer

III. Ölçümlerin toplamının ölçüm sayısına

bölünmesiyle elde edilen değer

IV. En büyük ölçüm ile en küçük ölçüm arasındaki

fark

Aşağıdakilerden hangisinde bu tanımlara

karşılık gelen kavramlar doğru olarak

verilmiştir? (2003 KPSS)


o >

■

ço

o csî

A) Medyan

B) Medyan

C) Ranj

D) Mod

E) Mod

IVMod Standart Ranj

Sapma

Ranj Aritmetik Medyan

Ortalama

Standart Aritmetik Medyan

Sapma Ortalama

Medyan Aritmetik Ranj

Ortalama

Medyan Standart Aritmetik

Sapma Ortalama

III

CEVAP ANAHTARI

1.D 2. E 3.C 4.A

5. C 6.C 7. D 8.C

9. B 10. B 11. D 12. C

13. D 14. B 15. A 16. B

17. D 18. E 19. B

I- Puan dağılımı içinde en çok tekrarlanan değere

yani frekansı en büyük olan değere mod (tepe

değer) denir.

II- Sıralanmış puanları tam ortadan ikiye bölen

yani puanların %50'sini üstünde %50'sini altında

tutan değere medyan (ortanca) denir.

III- Aritmetik ortalama ölçümlerin toplamının ölçüm

sayısına bölümü ile bulunur.

IV- Puan dağılımındaki en büyük ölçüm ile en

küçük ölçüm arasındaki farka ranj denir.

(Cevap D)

2.

Yukarıdaki dağılımın modu aşağıdakilerden

hangisidir? (2004 KPSS)

A) 10 B)28 C)30 D) 55 E) 60

Ölçme Sonuçları üzerinde yapılan bazı istatiksel

işlemler:

Vasat Ölçüleri(Merkezi Eğiiim Ölçüleri) (Yığılma

Ölçüleri)

Aritmetik Ortalama X: Ölçümlerin (puanların)

toplanarak ölçüm sayısına (öğrenci sayısına ;<Ö

bölünmesiyle elde edilen değer)

Ortanca (Medyan): Sıralanmış bir veri grubunu 'g

tam ortadan iki noktaya ayıran değerdir. s

Ölçümlerin yarısı bu değerin üstünde, diğer yarısı "ğj

daaltındayeralır. .=

§

Mod (Tepedeğer): En yüksek frekansa sahip olan &

değer. Ölçme sonucu elde edilen ölçümlerden en .Sg

çok tekrarlanan değere mod (tepedeğer) denir. 8

(Merkezi Değişim Ölçüleri)

3. Aşağıda belli bir öğrenci grubunun bir

sınavda aldığı puanlar ve frekansları

verilmiştir

Puan Frekans

0-5 3

5-10 5

10-15 9

15-20 5

20-25 3

Aşağıdakilerden hangisi yukarıdaki bilgilere ait grafiktir? (2005 KPSS)

A)

B)

C) 1

D)

55 56 Puan

Dağılım Ölçüleri

(Yayılma Ölçüleri)

Ranj (Dizi Genişliği): Gözlenen ölçüm dizisindeki

en büyük değer (Puan) ile en küçük değer (puan)

arasındaki açıklık ya da farktır.

Standart Sapma: Bireyin ya da grubun aritmetik

ortalamaya ( X ) olan farkını (uzaklığını ya da

yakınlığını) gösteren sayısal değerdir.

Buna göre soruda istenileni (mod) bulmak için

frekansı en yüksek olan değere baktığımızda D

seçeneğinde frekansı en yüksek (28 defa) olan

değer (55) bulunur.

(Cevap D)

E)

Bu dağılımın grafikle gösterimi simetrik bir

grafiktir. Puanlar mod (10-15 puan aralığı)

etrafında simetrik dağılmıştır. Seçeneklerden A

seçeneği sola çarpık, B seçeneği sağa çarpık, D

seçeneği çift modlu, E seçeneği de sola çarpıktır.

C seçeneği simetrik bir dağılım grafiğidir.

(Cevap C)

4. Bir dağılımdaki bütün frekanslar birbirine eşitse

aşağıdakilerden hangisini bulamavız? (2005

KPSS)

A) Medyan

B) Mod

C) Standart sapma

D) Aritmetik ortalama

E) Ranj

Bir dağılımda en çok tekrar eden değer yani

frekansı en büyük olan değere mod denir. Eğer bir

dağılımdaki tüm değerlerin tekrar sayıları yani

frekansları birbirine eşitse bu dağıhmın modu

yoktur. Böyle bir dağılım için mod değeri

hesaplanamaz.

(Cevap B)

6 ve 7. SORULARI AŞAĞIDAKİ BİLGİLERE

GÖRE CEVAPLAYINIZ

Ham Puan (X) Frekans (f) Yığmalı Frekans (ûf)

107 3 3

106 2 5

105 3 8

104 1 9

103 3 12

102 8 20

101 14 34

100 39 73

99 21 94

98 40 134

97 62 196

o<n "Q UJUD

5. Aşağıda üç farklı dağılıma ait grafikler

verilmiştir.♦■Puan

Yukarıda

puan

dağılımları verilmiş

grafiklere göre aşağıdakilerden hangisi

söylenirse doğrudur? (2005 KPSS)

A) Ranj aynı mod farklı

B) Mod aynı, ranj farklı

C) Ortalama aynı mod farklı

D) Standart sapma aynı, ranj aynı

E) Ortalama farklı, mod aynı

(Cevap A)

6. Bu öğrencilerin aldıkları puanların toplamı (SfX)

19.404 olduğuna göre aritmetik ortalaması

kaçtır? (2005 KPSS)

A)98 B)98,5 C) 99 D) 99,5 E) 100

Aritmetik Ortalama( x) bir dağılımdaki puanların

toplamının frekans toplamına veya öğrenci

sayısına bölünmesiyle bulunur.

A - Puanlartoplamı

Arıtmetık ortalama X: ——---------■—Frekanstoplamı

19404

196

15 20

(IfX)

(I!)

= 99

(Cevap C)

-EĞİTİM BİLİMLERl 57

7. Yukarıdaki frekans dağılımında, medyan değeri

hangi puanlar arasındadır? (2005 KPSS)

A) 98-99 B) 99-100

D) 101-102 E) 102-103C) 100-101

Medyan bir dağılımı tam ortadan ikiye bölen

puandır. Medyanı bulmak için bizim öncelikle

dağılımı büyükten küçüğe ya da küçükten büyüğe

doğru sıralamamız gerekir. Ancak bu soruda

dağılım bize sıralanmış olarak verilmiş. Dağılımın

ortancasını bulmak için toplam frekansı bilmemiz

gerekir. Soruda toplam frekans 196 olarak196 verilmiş. —— = 98 'dîr. Oyleyse

bu dağılımın

medyanı 98 frekansına karşılık gelen puanlardır.

Bu da 98-99' dur.

(Cevap A)

egC5trUJ

Q .™

UJ_ i

=§

Ü'tz'OUJ

Q UJ

58- -PROGRAM GELİŞTİRME-

İÇERİK (kapsam, muhteva)

Eğitim programının işlerlik kazanmasında önemli aşamalardan biri de hedefe uygun içeriğin seçilmesidir. İçerik öğesinde, hedeflere ulaşabilmek için öğrenciye Ne öğreteceğiz? sorusu sorulur.

İçerik (kapsam) seçiminde dikkat edilecek hususlar şunlardır:

1. Öncelikle içerik (konular) hedeflerle tutarlıolmalıdır.

2. İçerik (konular) birbiriyle, tutarlı olmalıdır.

3. Öğrenci ilgi, ihtiyaç ve düzeyine uygunolmalıdır.

4. Önceki öğrenmelerle uyumlu ve onlarıtamamlayıcı olmalıdır. Ön öğrenmeler yeniöğretileceklere temel olmalıdır. Bilgileranlamlı bir bütünlük içerisinde verilmelidir.Bunun için sentezleyiciler (bilgi haritası,kavram ağı, grafik vb.) kullanılmalıdır.

5. Bilimsel açıdan doğru olmalıdır.

6. Öğrenme/öğretim ilkelerine uygun olmalıdır.

7. Tümdengelim ilkesine uygun olmalıdır. İçerikbütünden, genelden ayrıntılara doğruinmelidir.

8. Aşamalık ilkesine uygun olmalıdır. Konu ileilgili ön koşul niteliğindeki davranışlarönceden öğrenilmiş olmalıdır. Sonraöğrenileceklerin önce öğrenilenleredayandırılmasıdır.

9. Öğrenme konularının ve etkinliklerininbireylerin ilgi ve ihtiyaçlarını karşılamaya vehayata dönük içeriğe sahip olmalıdır.

10. Öğrenme konuları ve etkinlikleri, birbiriyletutarlı ve ilişkili olarak düzenlenmelidir. Bunakaynaşıklık ilkesi denir. İkiye ayrılır:

a. Dikey Kaynaşıklık: Öğrenme konularının önkoşul öğrenmelere dayalı olarak basitten zora doğru ardışıklık ve aşamalılık özelliklerine uygun

PROGRAM GELIŞTIRME Eğitimde Program Ögeleri 2

o<Q'Q Ui

olarak düzenlenmesidir. Örneğin, sosyal bilgiler dersinde, fen bilgisi dersinde öğrenme konuları basitten zora doğru ardışıklık özelliğine göre üniteler hâlinde düzenlenir.

b. Yatay Kaynaşıklık: Yaşantıların benzerliği ilkesine uygun olarak bir öğrenme konusunun farklı disiplinlerde ve hedef alanlarında verilmesidir. Örneğin, toplama işlemi, matematik dersinin ana konusu olmakla birlikte, fen bilgisi, sosyal bilgiler, Türkçe gibi derslerde de kullanılmalıdır; sözlü ifade becerisi Türkçe dersinin ana konusu olmakla birlikte, sosyal bilgiler, fen bilgisi, matematik gibi diğer derslerde de kullanılmalıdır.

11. İçerik, toplumun genel (başat) felsefesiyleuyumlu olmalıdır.

12. Ekonomiklik (imkanlara uygunluk) ilkesineuygun olmalıdır.

13. İçerikte seçilen konuların belirlenen süreiçerisinde öğretilebilir nitelikte olması gerekir.

14. Değerlendirilebilir nitelikte olmalıdır.

İçeriğin (Kapsamın) Düzenlenmesinde Kullanılan Temel İlkeler

1. Hedeflerle tutarhk

2. Somuttan soyuta

3.Basitten karmaşığa

4.Kolaydan zora

5.Bütün-parça-bütün

6.Bugünden geçmişe

7.Yakından uzağa

8.Bilinenden bilinmeyene

9.Genelden özele

10-Anlamhlık

11 .Gerçekçilik 12.Aktüalite (güncellik)


59

BELİRTKE TABLOSU

Konuların, öğrencilere hangi hedef davranış düzeyinde kazandırılacağını gösteren iki boyutlu şemadır. Belirtke tablosu yapılmasının temel amacı:öğretmenin öğretim sürecinde öğrencilere, hangi konularla, hangi düzeyde davranışların kazandırılacağının belirlenmesidir. Belirtke tablosu yıllık ve ünite planları çerç^vesinde yapılabileceği gibi her öğretim bölümü içinde yapılabilir (Şekil 1).

Belirtke tablosunun işlevleri ve yararları;

1. Hedef içerik ilişkisini kurmak (konuların hangihedef alanında gerçekleştirileceğini belirlemek)

2. Dersin özel hedeflerinin hangilerinin daha önemliolduğunu göstermek.

3. Programın hedeflerinin niteliğinî belirlemek.

4. Ölçme aracı için uygun sorular geliştirmek.

1. Hedef-içerik ilişkisine uygun eğitim durumlarını j(öğrenme yaşantıları ve etkinlikleri) belirlenmesinde gve sınama (değerlendirm^) durumlarının 3geliştirilmesinde öğretmene ipucu vermek §

2. Belirtke tablosu, aynı zamanda ölçme aracının !5kapsam geçerliliğini sağlamakta s

'.tz7. Her konu başlığı ile ilgili kaç hedefin olduğunu mbelirlemek .S

o

8. Konuların ağırlıklarına göre yapabilmek

zamanlama g

Şekil 1. İlköğretim 2. Sınıf Türkçe (Yazı) Dersi Programı Belirtke Tablosu

İLKÖĞRETİM 2. SINIF TÜRKÇE (YAZI) DERSİ PROGRAMI BELİRTKE TABLO

ALANLAR\ **-\ **

\ °"\ ** \ s\ "*KONULAR \Sırada Oturma Kuralları

BİLİŞSEL ALAN PSİKO-MOTOR ALAN DUY. ALAN

BİL

Gİ

KA

VR

AM

A

UY

GU

LAM

A BECERİ HALİNE GETİRME

DE

ĞE

R V

ER

ME

Yaz

ı der

sind

e ku

llanı

lan

belli

başl

ı ara

ç-ge

reçl

er b

ilgis

i

Yaz

ı yaz

arke

n sı

rada

çal

ışm

aya

uygu

n ot

urm

anın

kur

alla

rını

ka

vray

abilm

e

Küç

ük v

e bü

yük

eğik

tem

el h

arfle

ri ya

zabi

lme

Küç

ük v

e bü

yük

bitiş

ik e

ğik

yazı

har

flerin

i yaz

abilm

e

[Biti

şik

eğik

yaz

ı ile

kel

imel

er y

azab

ilme

Yaz

ı yaz

arke

n, s

ırada

çal

ışm

aya

uygu

n ot

urab

ilme

bece

risi

Yaz

ı ara

ç ve

ger

eçle

rini k

ulla

nma

bece

risi

Rak

amla

rı eğ

ik o

lara

k ya

zabi

lme

Mrg

ül v

e kı

sa ç

izgi

yi, k

ural

ların

a uy

gun

yapa

bilm

e

Mat

emat

ik iş

aret

lerin

i, ku

ralla

rını u

ygun

biç

imde

yap

abilm

e

Yazı

ara

ç-ge

reçle

rini,

tem

iz ve

düz

enli k

ulla

nmay

ı ken

dine

iş e

dini

şX X

Yazı Araç-Gereçler X X XBitişik Eğik Yazı Çalışmaları

X X X

Rakamlar XNoktalama İşaretleri

X

Matematik işaretleri X

5 5 1TOPLAM 11 --------LSerkan Yazıcı || | II |

1. "Program geliştirme hedef, içerik, eğitim durumları

ve değerlendire öğeleri arasındaki dinamik ilişkiler

bütünüdür."

Program geliştirme sürecinde içerik öğesini

tespit etmek için aşağıdaki sorulardan hangisi

yanıtlanmalıdır?

A) Ne öğretelim?

B) Nasıl öğretelim?

C) Neden öğretelim?

D) Hangi davranışları kazandıralım?

E) Kazandırılan davranışlar yeterli mi?

İçerik öğesi tamamen hedeflere uygun olmalıdır.

Programın İçerik boyutu program hedeflerini

gerçekleştirmek için konuların düzenlenmesini

gerektirir. İçerik öncelikli olarak program

hedeflerine uygun olmalıdır.

(Cevap D)

ÇOZUMLU KAVRAMA

Programın dört temel öğesi bulunmaktadır: Hedef,

İçerik, Eğitim durumları ve değerlendirme.

Programın içerik boyutunda amaçlara ulaşmak

için 'Ne öğretelim?' sorusuna yanıt aranmaktadır.

İçerik boyutunda programda yer alacak konuların

düzenlenmesi söz konusudur

(Cevap A)

2. "Program öğeleri birbiriyle kenetlidir. Bu öğelerden

herhangi birinde yapılacak değişiklik diğer tüm

öğelerin değişmesini gerektirir. Programın her

öğesi diğer öğelerle tutarlı olmak zorundadır"

Programın içerik boyutunun belirlenmesinde

öncelikli olarak aşağıdakilerden hangisi

etkilidir?

A) Öğrenci ilgi ve ihtiyaçları

B) Kullanılacak öğretim yöntem ve teknikleri

C) Değerlendirme için kullanılacak ölçme araçları

D) Program hedefleri

E) Programın uygulanacağı yerin imkan ve

olanakları

§Ü

Ui

"Eğitim programlarının içerik boyutu hedeflerden

ayrı düşünülemez. Hedef ve içerik öğeleri

birbirleriyle tutarlı ve tümleşik oldukları sürece

program amacına ulaşır."

Programın hedef ve içerik boyutlarının

uyumunu sağlamak için aşağıdaki araçlardan

hangisi kullanılır?

A) Ders kitapları

B) Ölçme teknikleri

C) İçerikanalizi

D) Belirtke tablosu

E) Maddeanalizi

İçerik açıkta hedef davranış kalmayacak şekilde

seçilmelidir. Yani tüm hedefleri gerçekleştirmek

için gerekli konu alanı içeriği sağlanmalıdır. Bir

eğitim programında hedef ve hedef davranışlarla

program içeriğinin bir çizelge üzerinde

gösterilmesi belirtke tablosudur. Belirtke

tablosunun diğer bir adı hedef-içerik çizelgesidir.

(Cevap D)

62- -PROGRAM GEÜŞTİRME-

4. Aşağıdakilerden hangisi program geliştirme

sürecinde hazırlanan hedef-içerik çizelgesinin

kullanım amaçlarından biridir?

A) Hedef davranışların ölçülmesi için uygun ölçme

yöntemini belirlemek

B) Her hedefin bir konu alanı içeriği ile temsil

edilmesini sağlamak

A) Hedefleri hedef davranışlara dönüştürmek

B) Hedeflere uygun öğretim yöntemi belirlemek

E) Program ihtiyaçlarını tespit etmek

Belirtke tablosunu kullanmanın temel amacı

gerçekleştirilmek istenen program hedeflerinin ve

hedef davranışların bir konu alanı içeriği ile

karşılanmasıdır. Böylece tüm program hedefleri

açıkta hedef davranış kalmayacak şekilde temsil

edilmiş olur. (Cevap B)

oço

"Bir kaza anında çoğu zaman ilkyardım yapan

bir insan görmemiz gerekirken etrafta

şaşkınca bakınan insanlar görmekteyiz. Eğitim

öncelikli olarak bunun gibi toplumsal

eksikliklerin giderilmesini amaçlamalıdır."

Yukarıdakileri söyleyen bir kimse eğitim

programları içeriğinin belirlenmesinde

aşağıdaki ölçütlerden hangisinin önemini

vurgulamaktadır?

A) Kullanım sıklığı

B) Eğitsel gereklilik

C) Verimlilik

D) Nitelik

E) Zorluk

İçerik belirlerken dikkate alınacak ölçütlerden

biri de eğitsel gerekliliktir. Nüfusun

genelinde olmadığı gözlenen gerekli bilgi, tutum

ve beceriler okul programlarının içeriğinde yer

almalıdır. İlk yardım becerileri toplumumuzun

genelinde olmayan bir beceri olduğu için bu

konulara eğitim programlarında yer verilmesi

eğitsel bir gerekliliktir

(Cevap B)

5. Bir ders için hazırlanan belirtke tablosunda

aşağıdakilerden hangisi bulunmaz?

A) Hedef davranışların temsil edüdiği hedef

basamağı

B) Hangi hedefin programda hangi düzeyde yer

alacağı

C) Kritik hedef davranışlar

D) Her hedefe karşılık gelen içerik

E) Eğitimin genel hedefleri

Belirtke tablosu hedef, hedef davranışlar ve

içerikten oluşur. Belirtke tablosunda eğitimin genel

hedefleri yer almaz. Bir belirtke tablosu

hazırlarken üç aşamaya dikkat edilmelidir. 1)

Öğretim hedeflerinin belirlenmesi 2) içeriğin

belirlenmesi 3) dersin genei hedefleri, özel

hedefleri ile içerik arasındaki ilişkiyi gösteren tablo

oluşturulur.

(Cevap E)

Eğitim programlarında içerik öğesi tasarlanırken

doğrusal, sarmal, modüler ve piramitsel gibi

modeller kullanılır."

Aşağıdakilerden hangisi içeriğin

örgütlenmesinde kullanılacak yaklaşımın

seçilmesinde temel alınacak ölçüt

aşağıdakilerden hangisi olmalıdır?

A) Kullanılacak öğretme stratejisi

B) Kullanılacak öğretim araç-gereci

C) Program hedefleri

D) Kullanılacak ölçme teknikleri

E) Öğrenci ilgi ve ihtiyaçları

-EĞİTİM BİLİMLERJ- 63

İçerik belirlerken kullanılacak yaklaşım öncelikli

olarak hedeflere uygun olmalıdır. Eğer program

hedefleri birbiri ile ardışık sıralı, yakın ilişkili ve ön

koşul niteliğinde ise doğrusal yaklaşım; bazı

hedeflerin sürekli tekrar edilmesi gerekiyorsa

sarmal ya da program hedefi bir alanda

uzmanlaşma içeriyorsa piramitsel yaklaşım

kullanılmalıdır

(Cevap C)

Konu ağı -proje merkezli yaklaşımda öğrencilere

konuların ağı bir harita gibi çıkarılıp verilir ve belirli

zamanlarda nerelerde olmaları gerektiği söylenir.

Konulara öğrenciler kendi kendine ya da grup

halinde karar verirler.

(Cevap A)

8.

9.

İlerlemecilik eğitim felsefesinin temele alındığı

ve öğrencilerin ilgi ve ihtiyaçlarının ön planda

tutulduğu bir eğitim programında aşağıdaki

içerik düzenleme yaklaşımlarından hangisi

kullanılması daha uygun olur?

A) Çekirdek programlama yaklaşımı

B) Doğrusal programlama yaklaşımı

C) Modüler programlama yaklaşımı

D) Sarmal programlama yaklaşımı

E) Sorgulama merkezli programlama yaklaşımı

İlerlemecilik eğitim felsefesi öğrencilerin ilgi ve

ihtiyaçlarına göre düzenlenmiş öğrenci merkezli

bir eğitim ön görür. Sorgulama merkezli

yaklaşımda içerik düzenlemesi öğrencilerin

sorularına göre oluşturulur. Bu yaklaşım

öğrencilerin sorularına ve gereksinimlerine göre

temellendirilir.

(Cevap E)

Program esnasında öğrenciye daha fazla

seçme imkanı veren ve öğrencileri araştırma

yapmaya yönelten programlama yaklaşımı


A) Konu ağı - Proje merkezli program yaklaşımı

B) Çekirdek programiama yaklaşımı

C) Doğrusal programlama yaklaşımı

D) Modüler programlama yaklaşımı

E) Sorgulama merkezli programlama yaklaşımı

"5:İU

"Orta öğretim süresi son çıkarılan yasayla

birlikte 4 yıla çıkarılmıştır. Yeni sistemde 9.

sınıfta tüm öğrenciler ortak dersler görecek

daha sonraki yıllarda öğrenciler kendi

yetenek ve ilgilerine göre farklı alanlara

yönlendirileceklerdir."

Eğitim Bakanlığı'nın yukarıda

bahsedilen uygulaması aşağıdaki

programlama yaklaşımlarından

hangisine uygundur?

A) Çekirdek program

B) Modüler program

C) Sarmal program

D) Doğrusal program

E) Proje merkezli program

Çekirdek yaklaşımında ortak çekirdek konular

tüm öğrenciler tarafından alınır. Bu çekirdek

etrafında her öğrenci ilgi duyduğu alanda

ders alabilir.

(Cevap A)

1. Dersin hedeflerini öğrenciye kazandırabilmek

amacıyla konuların belirlenmesi ve

düzenlenmesi aşağıdaki program öğelerinin

hangisinde belirlenir?

A) Dersprogramı

B) İçerik

C) Eğitim durumları

D) Değerlendirme

E) Program geliştirme

4. Aşağıdakilerden hangisi bir ders

kitabında bulunması gereken

özelliklerden biri degildir?

A) İçeriğin öğrencinin seviyesine uygun olması

B) Hedeflere ulaşmayı sağlayacak

öğrenme

faaliyetlerini (hazırlık soruları, alıştırmalar

vb.)

içermesi

C) Çeşitli öğrenme ve öğretme

yaklaşımları

içermesi

D) Soyut kavramların fazla kullanılması

E) içeriğin çeşitli görsel uyarıcılarla

zenginleştirilmiş

olması

CEVAPLI KOMU KAVRAMA TESTİ

2. I. Hedeflerle tutarlık

II. Soyuttan somuta

III.Basitten karmaşığa

IV.Kolaydan zora

V. Bütün-parça-bütün

VI. Yakından uzağa

Yukarıdaki öğretim ilkelerinden

hangisi/hangileri içeriğin seçilmesinde ve

düzenlenmesinde kullanılan temel ilkelerden

biri değildir?

A) Yalnız I

C) Yalnız V

E) III-IV

o >

UJ

İçerik seçiminde aşağıdaki kriterlere dikkat edilmesi gerekir;

I. Toplumsal fayda,

II. Bireysel fayda,

III.Hedeflere uygunluk

IV. Konu alanı ile ilgili olması

V. Eğitim durumları ve değerlendirmeye uygunluk

Yukarıdaki ifadelerden hangisi bu ölçütlerden biri değildir?

A) I - II C)

III-IV

E)YalnızV

B) Yalnız

D) III-VIB) II-III D)

Yalnız IV

3. Aşağıdaki sorulardan hangisi eğitim

durumlarıyla ilgili olarak sorulabilecek

sorulardan biri degildir?

A) Ölçme ve değerlendirme teknikleri hedeflere

uygun mu?

B) Kullanılan yöntem etkili mi?

C) Öğretmen davranışları öğretim ilkelerine uygun

mu?

D) Öğretmenin kullandığı yöntem hedeflere uygun

mu?

E) Eğitim materyali eğitsel değer taşımakta mı dır?

6. Öğretmenin eğitim materyali seçiminde

dikkat etmesi gereken en önemli

kriter aşağıdakilerden hangisidir?

A) Eğlenceli olması

B) Velilerin beklentilerini karşılaması

C) Eğitsel değer taşıması

D) Öğrenciler tarafından kolaylıkla

kullanılabiimesi

E) Öğrencilerin ilgisini çekmesi

7. Eğitim, öğretim ve ders programlarının içerik seçiminde aşağıdaki kurum, yapı ya da kişilerin hangisinin etkisi en fazladır ?

A) Talim ve Terbiye Kurulu BaşkanlığıB) İlköğratim Ganel MüdürlüğüC) Çıraklık ve Yaygın Eğitim Genel MüdürlüğüD) Eğitim Araştırma Geliştirme DairesiE) Yayınevleri

10. Aşağıdakilerden hangisi Belirtke tablosunun işlevlerinden ve yararlarından biri değildir?

A) Hedeflere ulaşma düzeyini belirlemek amacıylaA) Programda, ünitede veya ilgili bölümde toplam

hedef sayısı ve basamaklarına göre dağılımbelirlenebilir.

B) Uzak hedeflerin beürlenmesinde uygulayıcılarayön verir.

B) Programın hedeflerinin niteliği belirlanabilir.E) Eğitim durumlarının belirlenmesine ilişkin ipucu

verir.

8. Aşağıdakilerden hangisi öğretmenler ya da zümrelerin içerik seçiminde cevap araması gereken sorular arasında ver almaz ?

A) Hedeflerle tutarlı mı?B) Bilimsel açıdan doğru mu?C) Güncelmi?D) İçerikte bulunan bilgilerin sık sık tekrarı yapılıyor

mu?E) İyi düzenlemiş ve sistematik mi?

11. Aşağıdakilerden hangisi içerik öğelerini belirlemeye çalışırken öğretmenlerin olumlu cevap almaları gereken sorulardan biri degildir?

A) Bilimsel açıdan doğru mu?A) Kullanılacak ölçme va değerlendirme yöntemi ve

teknikleri uygun mu?B) Hedeflerle ilişkili mi?C) Önceki öğrenmeleri tamamlayıcı mı?E) Öğrencinin gelişim seviyesina uygun mu?

9. Eğitim programı öğelerinden hangisi "hedef davranışları kazandıracak şekilde ünite ve konuların düzenlenmesini" içerir?

A) İçerikB) HedafC) Öğrenma-Öğretme durumlarıD) DeğarlandirmeE) Eğitim durumları

12. İçerik, hedef davranışlar kazandıracak biçimde konuların seçilmesi ve düzenlenmesidir.

Buna göre içerik aşağıdaki seçeneklerin hangisine göre belirlenmesi gerekir?

A) Mataryallere göraB) Stratejilere göreC) Hadaf davranışlara göraD) Yöntem ve tekniklere göreE) Sınama durumlarına göre

13. İlköğretim birinci kademe öğrencilerinin gelişim

seviyesi onların her türlü bilgi ve içeriği

öğrenmesine imkân vermez.

Bu ifade, içerik düzenlenirken aşağıdakilerden

hangi noktaya dikkat edilmesini

vurgulamaktadır?

A) İçerik mümkün olduğu kadar geniş olmalıdır.

B) Hedefler sınırlandırılmalıdır.

C) İçerik öğrencinin seviyesine uygun olmalıdır.

D) Sınama durumları sınırlandırılmalıdır.

E) İçerik somuttan soyuta doğru sıralanmalıdır.

14. İçeriğin seçilmesinde ve düzenlenmesinde

bazı temel ilkelere uyulması gerekir.

Aşağıdakilerden hangisi bu ilkelerden biri

değildir?

A) Tüm öğretim kademelerindeki öğrenciler için

geçerli olma

A) Bilimsel olma

B) Toplumun genel felsefesiyle ilgili olma

C) Günlük yaşamla ilgili olma

E) Güncelolma

15. Belirtke tablosu, öğretim hedefleri ile konuları

aynı tablo üzerinde gösterir. Belirtke tablosu

yapılmasının temel amacı asagıdakilerden

hangisidir?

A) Dersin kapsamını nite! ve nicel olarak

özetlenmesi

B) Öğrencilere hangi konuların nasıl öğretileceğinin

belirienmesi

C) Eğitim durumlarının belirlenmesi

D) Soru hazırlamak

E) Hangi hedeflerin kazandıracağının belirlenmesi

........ CEVAP ANAHTARI

1. B 2. B 3.A 4. D

5. E 6.C 7.A 8. D

9. A 10. C 11. B 12

.C

13 C 14. A 15. A

1. Belirtke tablosunun en önemli yararı

aşağıdakilerden hangisidir?(2002 KPSS)

A) Dersin kapsamının nitel ve nicel olarak

özetlenmesi

B) Eğitim etkinliklerine ipuçları vermesi

C) Öğretim plânlarına temel oluşturulması

D) Dersin özel hedeflerinin önem derecesine işaret

etmesi

E) Dersin ünitelerinin (konularının) sırasını

belirtmesi

Belirtke tablosu bir eğitim programında yer alan

hedef ve davranışlarla program içeriğini iki boyutlu

bir matris üzerinde gösteren çizelgedir. (Ö.

Demirel Kuramdan Uygulamaya Eğitimde

Program Geliştirme, s.324) Tanımda da belirtildiği

gibi belirtke tablosu bir tarafında konuların

(içeriğin, kapsamın) diğer yanında hedeflerin

bulunduğu bir tablodur. Bu îablo kapsamın

eksiksiz bir biçimde özetlenmesini sağlar. Bu tablo

sayesinde program hedefleri bir konu içeriği ile

eşleştirilmiş olur yani açıkta kazandırılacak hedef

davranış kalmaz.

(Cevap A)

UJ

Konu Seçiminde Dikkate Alınacak Ölçütler

1) Kullanım sıklığı (A seçeneği)

2) Nitelik

3) Önemlilik

4) Evrensellik

5) Verimliiik

6) Zorluk

7) Eğitsel gereklilik (Ö. Demirel, Eğitimde

Program Geliştirme, s. 129-130)

Eğitim programlarına seçilecek içerik öncelikle

program hedefleriyle tutarlı olmalıdır. İçerik

program hedeflerini gerçekleştirmek için

kullanacağımız araçtır. Ayrıca içerik evrensel

nitelikte olmalıdır, kullanacağımız içerik güncel

genel geçer konulardan çok evrensel niteiikte

bilgileri kapsamalıdır.

(Cevap A)

ÇÎKMIŞ SORULAR ve ÇDZÜMLERİ

2. Hangisi program geliştirmede içerikle ilgili

sorulardan degildir? (2005 KPSS)

A) Tekrar edilme özelliği

B) Bilimsel içerik taşıması

C) Güncel olması

D) Hedeflerle tutarlı olması

E) Öğrencinin ilgisini çekmesi

68- -ÖĞRETİM İLKE VE TEKNİKLERİ.

TARTIŞMA YÖNTEMİ

Tartışma yöntemi; iki ya da daha fazla kişinin belli bir konuda kendi düşüncelerini sergileme yoluyla fikir alışverişinde bulunmasıdır.

Demokratik bir ortam yaratmak, seçmen ve lider yetiştirmek için kullanılan bir yöntemdir.

Bir konu üzerinde öğrencileri düşünmeye yöneltmek, iyi anlaşılmayan noktaları açıklamak ve verilen bilgileri pekiştirmek amacıyla kullanılır. Öğrencilerin düzenleme, sorgulama, fikir alışverişinde bulunma ve bir konuyu derinlemesine inceleme becerileri gelişir.

Etkili Kullanım İlkeleri

>> Tartışmanın amaç ve kapsamı iyi belirlenmelidir ve öğrenciler önceden hazırlanmalıdır.

» Tartışmanın kuraları önceden belirlenmelidir.

» Öğretmen grup içinde iken bir üye gibi davranmalıdır.

» Tartışmayı önceleri öğretmen yönetmeli, daha sonraki zamanlarda grup içinden öğrencilerinde yönetmesi sağlanmalıdır.

» Belirli aralıklarla öğretmen tarafından "ÖZET" yapılmalıdır.

» Tartışmanın bireylerle ve onların kişiliği ile değil sorunlarla ilgili olduğu unutulmamalıdır.

» Tartışmanın sonucunda varılan sonuçlar belirtilmeli ve genel bir özet verilmelidir.

» Tartışmanın dışına çıkılmasına izin verilmemelidir.

» Tartışma sistemli ve planlı olmalıdır. » Tartışmaya dersin tümü ayrılmamalıdır.

» Tartışmanın birkaç öğrenci tarafından yönlendirilmesine izin verilmemelidir.

ÖĞRETİM İLKE VE TEKNİKLERİ I Öğretim Yöntemleri 2

Tartışma Teknikleri

Büyük Grup Tartışması: Öğretmenin sınıfa bir konuyu getirmesi ve bunu sınıfta işlemesi ve tartışmasıdır. Öğrenci konu ile ilgili önbilgiye sahip olmalıdır. Bu teknik sınıfın alt gruplara bölünemeyeceği durumlarda veya sınıfın birlik ve bütünlük içerisinde olması istenmesi durumunda uyguianır.

Küçük Grup Tartışması: Tartışmaiara geniş ölçüde katılımı sağlamak amacıyla büyük grubun küçük gruplara bölünerek oluşturulan bir ekiptir. Gruptaki üye sayısı; 4-6 kişi arasıda olmalıdır. Zamanın kısa olduğu durumlarda, bir konuyu ya da problemi tartışmada, bu teknik uygulanabilir.

Vızıltı/Fısıltı 22: İki kişinin iki dakika bir konuyu tartışmaları amacıyla yapılan bir tekniktir., Kısa süreli tartışma grupları da denir. Genel amacı; fikir üretme ve değerlendirmedir.

Münazara: İki grubun, dinleyiciler ile jüri önünde bir konuyu ele alarak iki karşı tezi savunmalarıdır (Tez-antitez). Jüri kazananı belirler.

Kollegyum: Öğrencilerden ve kaynak gruptan oiuşan iki panel grubundan meydana gelir. Öğrenci grubu, kaynak gruba sorular yöneltir. Kaynak grup, konu alanı uzmanlarından oluşur.

Sempozyum: Önceden belirlenmiş ve hatta yazılı olarak tartışmaya katılacaklara duyurulmuş bir konu üzerinde uzman kişiler tarafından konunun değişik yönlerinin 5-6 kişi tarafından genellikle 15dakika, büyük dinleyici kitlesi önünde sunulmasıdır. Sempozyumdan sonra panel ya da forum yapılır.

Panel: Münazara gruplarından farkı aynı masada oturmalarıdır. 3-5 kişilik bir grubun (konu alanı uzmanı) önceden belirtilmiş bir konuyu dinleyici grubu önünde, bir yöneticinin başkanlığında samimi bir hava içinde tartışmasıdır.

Forum: Küçük bir grubun belli bir konuda geniş bir kitleye uzman bilgi aktarması (panel) ve daha sonra da dinleyicilerden gelecek sorulara cevap

vermesidir. Panele benzemekle beraber en önemli farkı, uygulanışta izlenen kurallardır. Forum, panele oranla daha formaldir. Forumda, konuşmacılar, dinleyiciler karşısında ayakta veya oturarak konuşmalarını yaparlar. Konuşmacılar arasında soru sorma ve tartışma yoktur.

Zıt panel: İşlenmiş olan konuları tekrar etmede ve gözden geçirmede kullanılır. Sınıf iki gruba ayrılır. Grupiar birbirine sırayla soruiar sorar. Kısmen tartışılmış ama tam açıklığa kavuşmamış konuların öğretiminde kullanılır. Yeni fikirlerin ortaya çıkmasını sağlamak, ilgi uyandırmak, işlenen bölümleri tekrar etme fırsatı vermek, konuyu gözden geçirmek ve yanlış anlamaları düzeltmek amacıyla kullanılır.

Komisyon: Bir konunun küçük bir grup tarafından derinliğine incelenerek sözlü ya da yazılı sınıfa sunulmasıdır.

Yararları

» Demokratik bir yöntemdir. Öğrencilere kendini ifade etme şansı tanıdığı için 'sâ öğrenilenlerin daha kalıcı olması sağlanır g

a» Öğrencilerin bir gruba ait olma duygusu 'g

(panel, forum)gelişir. Benimseme, reddetme, gjeleştirel düşünme becerileri geliştirme -=§yeterlilikleri kazandırır. .1

» Soru sorma, hızlı cevap verme gibi sözel 'UJ

iletişim becerileri gelişir. ~

» Demokratik düşünme ve yaşam tarzını 'göğrenir. ^

» Bir problem ya da konunun değişik yönlerini

görür.

>> Öğrenciler başkalarının fikirlerine saygılı olmayı öğrenirler.

Sınırlılıkları

» Her öğrencinin tartışmalara katılımı aynı

olmayabilir.

>> Tartışma iyi yönetilmezse, farklı görüşleri savunan öğrenciler arasında, rekabet ve yarışma gibi olumsuz duygular gelişir, sınıf düzeni bozulur.

» Uzun zaman alır ve kalabalık sınıflarda etkili bir şekilde kullanılamaz.

» Öğrenciler hazırlıklı değilse, iyi sonuç

alınamaz.

» Konuşmaları konu üzerinde tutmak oldukça

zordur.

» Bir ders saatinin belli bölümlerinde kullanılmalı ve diğer yöntemlerle desteklenmelidir.

» Grup tartışmasını sonuçlandırmak güçtür.

» Tartışmanın adil bir biçimde yönetilebilmesi için öğrencilere eşit söz hakkı tanınması gerekir.

ÖRNEK OLAY İNCELEMESİ YÖNTEMİ

Gerçek ya da hayali bir olayın öğrenciler tarafından ayrıntılı bir şekilde incelenmesidir. Günlük hayatta karşılaşılan sorunların sınıf ortamında çözülmesi yoluyla öğrenmenin sağlanmasıdır. Özellikle sosyal bilimlerde yaygın olarak kullanılan örnek olay yöntemi, bir sorunun farklı bakış açılarından tartışılarak, yeniden yapılandırılması amacıyla uygulanmaktadır.

Bu yöntemle; öğrencileri gelecekte karşılaşacakları problemlere hazırlamak, sınıfta ya da yaşamda görülen bir problemin öğrencilere farklı biçimde yansıtılarak, analiz edilmesi, çözülmesi amaçlanmaktadır. Bu yöntemde; olayın nedenleri, nasıl olduğu Sosyal ve duyuşsal davranışların öğretiminde kullanılır. Siz olsaydınız ne yapardınız? sorusuna cevap aranır.

Günlük hayatta karşılaşılan problemlerin çözülmesinde de kullanılabilir. Bu yöntemde, olay bir metin halinde öğrencilere dağıtılmalı veya film ile öğrencilere gösterilmelidir., sonuçlarının ne olacağı tartışılarak altematif çözüm yolları gösterilir. Öğrenciler örnek olayı okur, seyreder, anlar, yorumlar, analiz eder ve değerlendirir. Öğrenciler sorunlu olaya katılırlar fikir ve çözüm önerileri üretirler. Örnek olay yöntemi; kavrama ve üstü düzeyindeki hedef davranışları kazandırmak amacıyla kullanılır.

Etkili Kullanım İlkeleri

» Örnek olayda temel bir sorun olmalıdır.

» Örnek olay konusu gruba ve ders içeriğine uygun olmalıdır.

>> Örnek olay, öğrencilerin gelişim seviyelerine uygun olmalıdır.

» Ömek olay ya metin ya da video olarak öğrencilere sunulmalıdır.

» Öğretmen hazırladığı sorularla tartışmayı yönetmeli ve yönlendirmelidir.

» Öğrencilerin yanlış çözümlemelere girmeleri önlenmelidir.

» İlke ve sonuçlar görüş birliğine dayalı olarak belirlenmelidir.

» Örnek olayda ayrıntılar iyi belirlenmiş olmalıdır. Çünkü, bu ayrıntılardan öğrenciler sonuç çıkaracaktır. Sosyal ve duyuşsal davranışların öğretiminde kullanılır.

» Öğretmenin dersten önce iyi hazırlanması gerekir.

» Amaca uygun örnek olay bulmak ve yazmak zor olabilir.

» Kalabalık öğrenci gruplarında planlama, uygulama ve değerlendirme güç olabilir.

» Eğer çözümler öğrenci grubu için erişilemeyecek türden ise, katılanların aşırı derecede zorlanmalarına neden olur.

» Problem çözme, tartışma ve eleştirel düşünme alışkanlıklan yeterince gelişmemiş sınıflarda uygulanamaz.

Yararları

Öğrencilerin karar verme, seçme ve sonuca ulaşma ile ilgili yaşantı geçirmesi sağlanır.

Öğrencilerin empatik davranış ve bakış açısı

gelişir.

Öğrencileri ders kitabı ve öğretmen gibi geleneksel kaynakların dışında da kaynaklardan yararlanmaya özendirir ve yöneltir.

Kişisel sorunları, kişisel olmayan bir yaklaşımla çözme becerisi kazandırır. Problemleri kişiselleştirmeden çözümünü sağlar. Örnek olay incelemesi yönteminde, öğrencilerin araştırma ve problem çözme becerisi gelişir.

Öğrencilerin analitik ve eleştirel düşünme yeteneklerini geliştirir.

Öğrencilerin örnek olay sürecinde, konuyu analiz etme ve yorumlama yeteneği, karar verme becerisi gelişir.

Örnek olay konusu diğer öğretim yöntemleri ile özellikle iyi bir sözel iletişim (anlatım) becerileri ile desteklenmeli, özet sonuçlar çıkarılmalıdır.

Öğrenciler olayların, sorunların neden-sonuçları üzerinde bütüncül bir bakış açısı edinirler.

Sınırlılıkları

Örnek olayın hazırlanması ve uygulanması zaman alır.

1. 'Tartışma yöntemi öğrencilerin öğrendiği, demokratik biryöntemdir."

Aşağıdakilerden hangisi tartışma yönteminin sımrlılıklarındandır?

A) Öğretmen merkezli bir yöntemdirB) Kalabalık gruplara uygulanması zordurC) Öğrencilerin farklı görüşleri tanıması kısıtlıdırA) Yöntemi kullanmak için özel bir uzmanlık

gerektirirE) Öğrenciler açısından sıkıcıdır

Münazarada konunun lehine ve aleyhine konuşmak üzere iki grup oluşturulur. Öğrenciler kendi görüşlerinin haklılığını göstermek ve diğer tarafın görüşlerini çürütmek için karşılıklı konuşurlar. Bu yöntem fazla bilimsel olmamakla birlikte bir fikri savunma, söz ustalığı, çabuk cevap hazırlama gibi becerileri geliştirir

(Cevap B)

ÇOZUMLU KONU KAVRAMA TESTİ

tartışarak

2. Tartışma yöntemi çok zaman gerektiren bir tekniktir. Tartışma yöntemi öğrenciler tarafından kolayca amacından saptırılabilen bir teknik olduğu için büyük gruplara uygulanması zordur. Bu yöntem iyi disipline edilmiş bir sınıf gerektirir

(Cevap A)

- Belli bir konunun iki grup tarafından jüri veizleyiciler önünde tartışılmasıdır

- Belli bir fikri savunabilme ve sözel anlatımıgüçlendirir

Yukarıda belirgin özellikleri verilen tartışma yöntemi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Büyük grup tartışmasıB) MünazaraC) ForumD) PanelE) Seminer

Ç2"otcUio "tcUJ_J

.1 'mü

LU

"Tartışma yönteminin sınırlılıklarından biri de bu yöntemin uygulanırken sınıfta disiplinin sağlanmasının güç oluşudur."

Tartışma yönteminin sınıfta sorunsuz bir şekilde uygulanması için aşağıdakilerden hangisi yapılabilir?

A) Tartışmada belirli kişilere sınırlı söz hakkıtanınmalı

B) Tartışma öğrencilerin haberi olmadığı bir andabaşlatılmalı

C) Tartışma sonunda çok söz alanlarödüllendirilmeli

D) Tartışma grupları mümkün olduğunca küçüktutulmalı

E) Tartışmayı yöneten öğretmen tartışmaya süreklimüdahale etmeli

Tartışma çok çabuk amacından sapabilen bir yöntemdir. Özellikle büyük grup tartışmalarında amacın dışına kaçan konuşmaları ve disiplin sorunlarını ortadan kaldırmak oldukça güçtür. Bu yöntemi uygularken tartışma grubu küçük tutulmalıdır. Bir grup öğrenci tartışma grubu olarak seçilebilir diğerleri de izleyici olurlar bu şekilde sınıf kontrolünü sağlamak daha kolaydır.

(Cevap D)

4. Aşağıdakilerden hangisi tartışmayöntemlerinin öğretme sürecinde öğrenciye

sağlayacağı faydalardan biri değildir?

A) Öğrencilerde soru sorma ve konuşma

- becerilerini geliştirir

B) Öğrencilerin bir gruba ait olma duygularını

geliştirir

C) Öğrencilerin daha iyi tanınmasına olanak sağlar

D) Öğrencüere öğrendiklerini uygulama fırsatı verir

E) Öğrenciler belli bir problem hakkında bir çok

çözüm yolu olduğunu görürler

6. Aşağıdaki öğretim yöntemierinden hangisi

öğrencilerin problem çözme becerilerini

geliştirmek için diğerlerine göre daha

kullanışlıdır?

A) Düzanlatım

B) Soruyanıt

C) Tartışma

D) Örnek olay inceleme

E) Münazara

Tartışma öğrencilerin tartışarak öğrendikleri;

öğrencilerin konuşma, soru sorma becerilerini

geliştiren bir tekniktir. Öğrencilerde bir gruba ait

olma duygusu gelişir daha iyi ilişkiler kurarlar.

Serbest ve akıcı bir tartışma öğrencileri rahatlatır

ve iyi duygular geliştirmelerine neden olur.

Tartışma uygulamaya yönelik bir yöntem değildir.

(Cevap D)

Örnek olay inceleme öğrencilerin sorunlu gerçek

yada hayali bir olaya aktif olarak katıiımlarını

gerektirir. Öğrenciler olayı değerlendirip tartışarak

nedenleri ya da çözümüne ilişkin öneriler

getirirler.Bu yöntem öğrencilerin problem çözme

becerilerini geliştirir.

(Cevap D)

5. - Düşünme öğretiminde kullanıiır

- Olaylara çok yönlü bakma becerisi geliştirir

Yukarıda özellikleri verilen öğretme-öğrenme

yöntemi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Beyin fırtınası

B) Altı şapkalı düşünce

C) Mikro öğretim

D) Benzetim

E) Deney

7. Sınıfında örnek olay inceleme yöntemini

kullanmak isteyen bir öğretmen öncelikli

olarak aşağıdakilerden hangisine dikkat

etmelidir?

A) Örnek olayları güncel konulardan seçmeli

B) Öğrencilerin seviyelerine uygun olay seçmeli

C) Gerçek olaylardan çok amaca uygun örnekleri

kendisi yazmalı

D) Bireysel çalışma yöntemine ağırlık vermeli

E) Örnek olaylar toplumsal sorunlarla ilgili olmalı

Altı şapkalı düşünme öğrencilerin düşünce

gücünü ve yaratıcılığını geliştirmek amacıyla

kullanılan bir tekniktir. Bu yöntemin özeiliği

öğrencilerin bir konudaki düşüncelerini şapkaların

rengine göre şekillendirmedir.altı şapkalı

düşünme, düşünme faaliyetini bir oyun haline

getirerek belirli düşünce tarzlarını sistematik

şeküde ortaya çıkarır.

(Cevap B)

Örnek olay yönteminin etkili biçimde

kullanılabilmesi için öncelikli olarak seçilecek olan

olay öğrencilerin seviyelerine ve olgunluk

düzeylerine uygun bir olay olmalıdır. Örnek olay

güncel olaylardan gerçek yaşamdan seçilebileceği

gibi öğretmen tarafından amaca yönelik olarak ta

hazırlanabilir.

(Cevap B)

-EĞİTİM BÎLİMLERİ- 73

1. Aşağıdakilerden hangisi tartışma yöntemi uygulanırken dikkat edilmesi gereken noktalardan biri degildir?

A) Öğrencinin tartışıiacak konu ile ilgili bilgidüzeyini geçmesi gerekir.

B) Bütün öğrencilerin tartışmaya katılımınısağlamaya gerek yoktur.

C) Tartışmanın amaç ve kapsamı iyibelirlenmelidir ve öğrenciler öncedenhazırlanmalıdır.

D) Tartışmanın bireylerle ve onların kişiliği iledeğil sorunlarla ilgili olduğu unutulmamalıdır.

E) Belirli aralıklarla öğretmen tarafından özetyapılmalıdır.

"o tcLUQ"ÖE UJ

oa

Yukarıda özellikleri verilen öğretim yöntemi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Soru-cevapB) ÖmekolayC) TartışmaD) Problem çözmeE) Anlatım

Aşağıdakilerden hangisi öğrencilerin fikirlerini savunabilme yeteneğini geliştirebileceği bir öğretim yöntemi/tekniğidir?

A) Beyin fırtınasıB) MünazaraC) ÖrnekolayD) BenzetimE) Panel

CEVAPLI KAVRAMA

2. Öğrencilerden ve kaynak gruptan oluşan iki panel grubundan meydana gelir. Öğrenci grubu, kaynak gruba sorular yöneltir. Sınıfa uzman kişi getirildiğinde, daha önceden belirlenen ve konu ile ilgili bilgi toplayan 3-4 kişilik kaynak grup, öğrenciler adına uzman kişiye sorular sorar.

Yukarıda belirtilen özellikler aşağıdakilerden hangi tartışma biçiminin özellikleridir?

A) ZıtpanelB) MünazaraC) 32. günD) ArenaE) Kollegyum

5. İki grubun, dinleyiciler ile jüri önünde bir konuyu ele alarak iki karşı tezi savunmaları aşağıdakilerden hangi tartışma biçimidir?

A) ForumB) SempozyumC) ZıtpanelD) MünazaraE) Kollegyum

6. Öğrencileri bir konu üzerinde düşünmeye yöneltmek, düşüncelerin ifade edilmesini sağlamak, iyi anlaşılmayan noktaların ortaya çıkarmak ve yanlışların düzeltilmesi için fırsatlar yaratmak ve pekiştirmek amacıyla kullanılabilecek en uygun vöntem/teknik aşağıdakilerden hangisidir?

A) Soru-cevapB) TartışmaC) Rol oynamaD) Gösterip yaptırmaE) Problem çözme

9. Aşağıdakilerden hangisi tartışma yönteminin faydalarından biri degildir?

A) Öğrencilerin liderlik becerilerini geliştirir.B) Öğrencilerde konuşma, soru sorma, sorulan

soruları hemen cevaplama yeteneğini geliştirir.C) Bir gruba ait olma duygusu gelişir.D) Öğrencilerin yorumlama becerisi gelişir.E) Kısa zaman alır.

7. Aşağıdakilerden hangisi anlatım yönteminde kullanılabilecek teknikler doğru olarak verilmiştir?

A) Soru-cevap, tartışmaB) Gözlem, DeneyC) Gösteri, DramatizasyonD) Deney, Kubaşık öğrenmeE) Düz anlatım-Mikro öğretim

10. Tartışma tekniklerinden Vızıltı 22 ne demektir?

A) 2'şer kişilik 2 grubun oluşturulmasıB) 2 grubun 2 dakika tartışmasıC) 2'şer kişilik grupların 2 dakika tartışmasıD) Sınıfın 22'şer kişilik tartışma gruplarına

ayrılmasıE) Tartışmanın 22 dakika sürmesi

8. Öğrencilere demokratik tutum ve davramş becerisi kazandırmak isteyen öğretmenin aşağıdaki öğretim yöntemlerinden hangisini kullanması uygun olur?

A) Soru-cevapB) ProblemçözmeC) Mikro öğretimD) TartışmaE) Proje

11. Bir yönetici grubuna, uzmanlara ya da bir kurula çeşitli konularla ilgili özet bilgilerin sunulduğu, anlatım yöntemine ait teknik aşağıdakilerden hangisidir?

A) BrifingB) ForumC) MünazaraD) SempozyumE) Beyin fırtınası

-EĞİTİM BİLİMLERİ. 75

12. Karşıt grupların jüri ve dinleyiciler önünde

görüşlerini savunduğu tartışma tekniği


A) Kollegyum

B) Zıtpanel

C) Münazara

D) Beyin fırtınası

E) Panel

15. Aşağıdakilerden hangisi forum tekniğinin

sınırlılıkları arasından sayılabilir?

A) İlgi çekici ve değişik görüşlerin sunulmasında

etkilidir.

B) Belirli bir konunun farklı V9 tartışmalı

yönlerinin başarıyla açıklığa

kavuşturulmasında kullanılır.

C) Başarı, konuşmacıların niteliğine bağlı olduğu

için, başarı şansı her zaman yüksek

olmayabilir.

A) Konuların zıt yönleri tartışılır.

E) Dinleyiciler soru sorabilir.

13. Öğrencilere demokratik tutum ve davranış._

becerisi kazandırmak isteyen öğretmenin S

aşağıdaki öğretim yöntemlerinden hangisini §

kullanması uygun olur? E

A) Soru-cevap

B) Problem çözme

C) Mikro öğretim

D) Tartışma

E) Proje

'm1 'fc:'OUJ

'5ili>■

14. Tartışma tekniklerinden Vızıltı 33

aşağıdakilerden hangi anlama gelmektedir?

A) 3'şer kişilik 3 grubun oluşturulması

B) 3 grubun 3 dakika tartışması

C) 3'şer kişilik grupların 3 dakika tartışması

D) Sınıfın 33'şer kişilik tartışma gruplarına

ayrılması

E) Tartışmanın 33 dakika sürmesi

CEVAP ANAHTARI

1.B 2. E 3.C 4. B

5. D 6. B 7.A 8. D

9. E 10. C 11.A 12. C

13. D 14. C 15. C

1. Bir öğretmen, öğrencilerinden, gerçek hayattan seçtikleri problemieri sınıfta tartışmalarını ve bunlara çözüm yolları bulmaya çalışmalarını istiyor.

Bu öğretmenin uygulamaya çalıştığı yöntem aşağıdakilerden hangisidir? (2001 KPSS)

A) Örnek olay yöntemiB) Gösteri (demonstrasyon) yöntemiC) Eğitsel gezi yöntemiD) Soru - yanıt yöntemiE) Buluş yöntemi

Örnek olay incelemesi yöntemi, öğrencilerin sorunlu bir olay hakkında gerçek ve geçerü bilgileri, bizzat kendilerinin bu olayı anlatmaları, oiay hakkında gerekli verileri toplamaları, bunları öğrenip analiz etmeleri ve değerlendirmeleri yoluyla elde etmelerini sağlayan bir yöntemdir. (M. Hesapçıoğlu, Öğretim Ilke ve Yöntemleri, s.224) Örnek olay yönteminin amacı toplumdaki farklı görüşlere, farklı değerlere sahip insanların birbirjyle konuşarak farklılıklardan kaynaklanan problemleri çözmede kullanabilecekleri becerileri kazandırmaktır. Bunun için ilgili alandan gerçek olaylar seçilir. Seçilen olaylar anlaşılır bir biçimde ortaya konur ve o olayla ilgili tartışma açılır. Gerç9k olay bulunmaması durumunda öğrenciye gerekli yaşantıyı sağlamak amacıyla olay yazılabilir. Örnek olay açıklandıktan sonra öğrencilere olası çözüm yollarını tartışma imkanı verilir. Örnek olay yöntemi öğrenciye sosyal alanda karşılaşabileceği problemlerle başa çıkma becerisi kazandırır.

(Cevap A)

Toplumsal sorunların sınıf ortamına getirerek bu sorunlara çözüm yolları arayan bir öğretmen, bir başkan ve beş konuşmacıdan oluşan bir ekip oluşturarak konunun farklı boyutlarına hazırlanıp sınıfta tartışmalarmı istemiştir.

Öğretmenin kullandığı öğretim tekniği aşağıdakilerden hangisidir? (2001 KPSS)

A) Çember tartışmaB) KollegyumC) SempozyumD) BrifingE) Panel

Tartışma yönteminde kullanılan başlıca tartışma çeşitleri (teknikleri)

Münazara - İki grubun bir konuyu tez-anti tez şeklinde ele alarak dinleyicilerin ve jürinin önünde tartışmasıdır. Dili etkili kullanma, neden-sonuç ilişkileri kurmayı geliştirir. Sınırlılığı: Bireyleri inanmadığı düşünceyi açıkiama ve savunma durumuna düşürmesidir.

Panel - Belirii bir konuda 3-5 kişilik gruptarafından dinleyicilerin önünde tartışmanın yapılmasıdır.

- Panelin amacı gerçeği bulmaktan çok, bir konunun çeşitli yönlerini aydınlatmak ya da konuyla ilgili çeşitli eğilim ve görüşleri ortaya koymaktır.

Sempozyum - Bilimsel, sanatsal, düşünsel ağırlıklı konuların çeşitli yönleriyle bir grup tarafından sunumudur. Her üye belirli bir konuda konuşma yapar. Sempozyumun sonucunda soru-cevap yapılır ve eleştiri kullanılır.

Açık Oturum - Bir grubun önünde konuşma yapılmasıdır. Panelden farklı üyeler başkandan söz alarak konuşurlar. Başkan üyelere söz vererek oturumu yönetir. Tüm sınıf tartışmaya katılabilir.

Forum - Değişik görüşiere sahip kişi ya dagrupların her hangi bir konudaki sorunları, tartışarak bir sonuca varmak için yapılır. Toplantıya katılanlar, soru sormaya, eleştiri yapmaya ve katkıda bulunmaya çalışabilir. Bazen de panelden sonra yapılır.


-EĞİTİM BİLİMLERL 77

Kollegyum - iki panel grubu vardır. Birinci grup uzman kişiler, ikinci grup ise öğrencilerden oluşur. Uzman kişiler tartışmaya katkıda bulunarak açıklamalar yapar.

Seminer - Uzmanlık ve bilgi gerektiren konuda uzman bir kişinin sunu yapması.

Brifing - Bir kurumun yapısının ve işleyişinin tanıtımı ya da teknik bir konunun yetkili bir kişi ya da uzman tarafından sunumuna dayanan tekniktir.

(Cevap E)

4. Öğretim süreçlerinde, öğrencilerin bir konu

üzerinde düşünmesini ve düşüncelerini ifade

etmesini sağlamada, iyi anlaşılmayan noktaları

açığa çıkarmada düzeltmesi için fırsatlar

yaratmada ve pekiştirme işlemlerinde

kullanılabilecek en uygun yöntem ve teknik,

aşağıdakilerde hangisidir? (2004 KPSS)

A) Anlatma

B) Problem çözme

C) Soru-yanıt

D) Tartışma

E) Bireysei çalışma

C5erLUo

'ccUJ

"b:•İD UJ

3. Aşağıdaki öğretme-öğrenme yöntemlerinden 'g

hangisinin öğrencilerde bilimsel ve bağımsız 'E

düşünme becerilerinin geliştirilmesinde ^

diğerlerine göre daha az etkisi vardır? (2003

KPSS)

A) Laboratuar uygulamaları

B) Proje çalışmaları

C) Güdümlü tartışma

D) Problem çözme

E) inceleme-araştırma

Güdümlü tartışma iki grubun jüri önünde farklı

görüşleri savunmalarıdır. Münazara sonunda jüri

kazanan tarafı bildirir. Bu yöntemde biümsel

olarak belli bir konuda düşünmeden çok bir iddiayı

kazanmak ve rekabet ön plandadır. Güdümlü

tartışma öğrenciye bilimsel bağımsız düşünme

becerisini kazandırmaktan çok öğrencilerin

tartışma, bir fikri savunma becerilerini geliştirir.

(Cevap C)

Bu sorunun cevabı ilk bakışta soru-cevap gibi

görünmekle birlikte tartışma, bir konu üzerinde

öğrencileri geniş anlamda düşünmeye yönelten,

soru-cevabı da içindeki teknik olarak kullanılan

genel bir öğretim yöntemidir.

Soruda ifade edilen öğrencilerin bir konu üzerinde

düşünmelerini ve düşüncelerini ifade etmesini

sağlamada, iyi anlaşılmayan noktaları ortaya

çıkarmada ve düzeltilmesinde ve pekiştirme

işlemlerinde tartışma yöntemi kullanılır. Tartışma

yöntemi bu genel işlemleri gerçekleştirirken, soru-

cevabı bir teknik olarak kullanır.

Tartışma, bir konu üzerinde öğrencileri

düşünmeye yöneltmek, iyi anlaşılmayan noktaları

açıklamak ve verilen bilgileri pekiştirmek amacıyla

kullanılan bir yöntemdir. (Özcan Demirel, Öğretme

Sanatı, Pegem Yayıncılık, 2. Baskı. s.83)

(Cevap D)

Örnek olay yönteminin kullanıldığı bir

öğretme-öğrenme sürecinde, öğrenenlerin

aşağıdaki etkinliklerden hangisini

gerçekleştirmeleri diğerlerine göre daha az

önemlidir? (2005 KPSS)

A) Konunun ana hatlarını çıkarma

B) Önceden bildikleriyle bağ kurma

C) Problem çözme

D) Bilgiyi yeniden üretme

E) Neden-sonuç ilişkilerini bulma

(Cevap D)

78- -REHBERLİK (PDR)-

Test dışı teknikler, başkalarının birey hakkındaki görüşleri ile bireyin kendisi hakkındaki görüş, düşünce ve yorumlarının bilimsel olarak ifadesine dayanır.

Testlerin geliştirilme, uygulama ve değerlendirme aşamalarında yaşanılan güçlükler dikkatlerin test dışı tekniklere yönelmesine yol açmıştır.

Test dışı teknikler, bireyin kendisi hakkındaki ve başkalarının birey hakkındaki görüşlerini içerir. Test dışı teknikler şu şekilde gruplanabilir.

I. Gözleme dayalı teknikler.

»Gözlem

» Gözlem Listeleri (check lists) »Özellik Kayıt Çizelgeleri »Anekdot (Vaka) Kayıdı

»Dereceiendirme Ölçekleri

II.Kendini anlatma teknikleri

»Anket (soru listesi)

»Otobiyografi

»Arzu Listesi

»Zaman Cetveli

»Problem Tarama Listesi

»Bibliyo Terapi

III. Başkalarının kanılarına dayalı teknikler

»Sosyometri »Kimdir-bu? » Sosyal uzaklık ölçeği-(sosyal atom)

IV. Etkileşime dayalı teknikler

»Görüşme » Ev Ziyaretleri

Bireyı Tanımada Test Dışı Teknikler

» Drama ve oyun etkinlikleri » Psikomodroma ve Sosyodroma >> Vaka İncelemesi »Vaka

Konferansı »Oyun Terapisi

I. GÖZLEME DAYALITEKNİKLER

Gözlem

Gözlem, başkaları hakkında bir görüş edinmek, onları tanımak ve değerlendirmek için en sık ve en çok başvurulan bir tekniktir. Gözlem aynı zamanda olgular arasında ilişkiler kurulması, araştırmalarda veri toplanması, denencelerin sınanması ve elde edilen bilgilerden yeni bilgiler üretilmesi gibi süreçlerin de temelini oluşturur. Bu açıdan sosyal bilimlerde olduğu kadar doğa bilimlerinde de çok kullanılan bilimsel biryöntemdir.

Rehberlik ve psikolojik danışma ortamında gözlem genel olarak bireylerin değişik ortamlarda çeşitli davranışları hakkında onları gözetleme yoluyla bilgi toplama tekniğidir. Gözlem iki grupta ele alınmaktadır (Selçuk, 1999).

Sistemsiz-gelişigüzel gözlem: Bireyi, olayı ya da nesneyi tanımak için belirli bir plan ve amaç olmaksızın bilgilerin sadece rastlantısal ilişkilerden elde edilmesidir. Diğer bir deyişle, tamamen seçkisiz olarak her bireyin tipik bulunan her tür davranışının her ortamda yaygın olarak gözlenmesidir.

Slstematik Gözlem: Önceden belirlenmiş nesne, olay ya da ilişkilerin belirli ortamlarda planlı olarak gözlenmesi sürecidir. Sistemli gözlemde her bireyin tipik olan her davranışını gözlemek yerine, bazı amaçlarla önceden belirlenmiş her bir bireyin ya da grubun davranışlarını gözlemek esastır.

Gözlem Listesi

Gözlem listeleri, göziemcinin dikkatini gözlenebilir,

belirli kişilik özelliklerine ve davranışlarına yöneltmek amacıyla hazırlanmış ve gözlemlerin kaydedilmesinde kullanılan araçlardır (Yeşilyaprak, 2000). Gözlem listeleri, gözlenecek davranış ifadelerini içerir ve gözlemlerin işaretlenmesi yoluyla gözlem sonuçlarının kaydedilmesi için kullanılır.

Özellik Kayıt Çizelgesi:

Öğrencilerin çeşitli alanlardaki özelliklerini gözleyip belirlemek ve o alandaki durumunu ortaya koyabilmek amacıyla geliştirilmiş araçlardır. Eğitim sürecindeki çocukların değişik alanlardaki özelliklerden ne kadarını gösterebildiği saptanarak, kendileri için gerekli olan özel yardım ve rehberlik hizmetleri sağlanabilir.

sonuçlarının kaydedilmesi amacıyla geliştirilmiş bir formun adıdır. Anekdot, bir öğrencinin belli bir ortamda belli bir davranışının gözlenerek ayrıntılı olarak betimlenmesidir (Yeşilyaprak, 2000). Olay kaydında öğrenciyle ilgili olarak gözlenen her olay için ayrı bir kart tutulur. Bu kartta, gözlenen bireyi tanıtıcı bilgiler, tarih, yer, gözlenen davranış, gözlemci ve gerekiyorsa gözlemcinin yorumu gibi bilgiler yer alır (Kepçeoğlu, 1996).

Anekdot herhangi bir öğrencinin belli bir ortamda, özgül bir davranışının, sorunun, durumunun, ayrıntılı olarak anlatılmasıdır. Anekdot'un gözlenen olayla ilgili objektif betimlemeleri içermesi gerekir. Çünkü anektdot olayın yaşandığı durumu tüm gerçekliğiyle olduğu gibi yansıtabildiği sürece yararlı olabilir. Anektod yazılı olarak bildirilir.

Bir öğretmen sınıfta değerlendirme yaparken, öğrencinin derse katılımına, öğrencilerin birbirleriyle olan ilişkisine ve derse karşı tutumuna dikkat etmektedir.

Öğretmen aşağıdakilerden hangisini kullanırsa daha uygun olur? (KPSS 2004)

A) Gözlem formu

B) Portfolyo

C) Performans testi

D) Norma dayalı değerlendirme

E) Hedefe dayalı değerlendirme

toC5

ccLU O

'BcUJ

en

Öğretmen değerlendirme sürecine öğrencinin olumlu davranışlarını katmak istiyorsa öğrencilerde bulunması gereken nitelikler için bir gözlem formu oluşturmalıdır. Bu niteliklerin değerlendirme sürecine katılması için öğrenci doğal ortamında gözlenmelidir. Ayrıca öğretmen değerlendirmeye katacağı davranışlar için özellik kayıt çizelgesi ya da derecelendirme ölçeği oluşturabilir. Bunun sayesinde öğrencilerin çeşitli alanlara ilişkin özellikleri tespit edilmiş olur. Mesela bu durum için hazırlanan bir derecelendirme ölçeği şu şekilde olabilir:

Katılma derecesi

Dersi dikkatle dinler

Derste anlatılanlara ilişkin

not tutar Grup

çalışmalarına katılır

2 3

2 3

1 2 3

(Cevap A)

Anekdot (Olay Kaydı)

Anekdot, bir bilgi toplama tekniği değil, gözlem

80- -REHBERÜK (PDR).

Anektod (Vaka Kaydı) örneği

Öğrencinin adı

soyadı:.

Sınıfı/numarası

Olayın meydana gel. tarih:.../.../.

Olayın meydana gel. yer:.........

Gözlenen davranış veya olay:

Gözlemcinin adı- soyadı- görevi:.

Gözlemcinin yorumu:.

Öneriler:.

Derecelendirme Ölçekleri

Derecelendirme ölçekleri, bir bireyin belli bir konuda çeşitli davranış özellikleri hakkında sıralanmış açıklayıcı ifade ya da cümlelerin gözlemi yapan kişi tarafından işaretlenmesidir. Gözlem sonuçlarınm sayısa! verilere dönüştürülmesini sağlar.

II. KENDİNİ ANLATMA TEKNİKLERİ

Anket

Anket, belli bir konuda, birçok kimsenin kişisel görüşleri, tutum ve duygularını saptama amacı ile düzenlenmiş soru formudur (Özgüven, 1998). Anket, okullarda öğrencilerin ev ve aile yaşamları, sağlık durumları, eğitsel ve mesleki planları, okul içi ve okul dışı etkinlikleri, çalışma alışkanlıkları gibi çeşitli konularda kendilerinden, velilerinden ya da diğer ilgiiilerden bilgi toplamada yaygınlıkla kullanılmaktadır.

Anket sorusu hazırlarken dikkat edilmesi gereken noktalar:

- Sorular yoruma açık olamamalıdır. Anlaşılır ve

net olmalıdır.

- Bireyleri yönlendirici, yargılayıcı, ön yargıyadayalı sorular olmamalıdır.

- Sorular edinilmek istenen bilgiyi yoklamalı yaniamaca uygun olmalıdır. Tekrarlanmış,işgörüsüz soru oimamalıdır. Her soru farklı birbilgi edinmeye yönelik olmalıdır.

- Soru sayısı ve kullanılan dil uygulanacakgrubun özeiliklerine uygun olmalıdır.

- Mümkün olduğunca kapalı uçlu sorukullanılmalıdır.

- Anketi uygulamadan önce bir ön uygulamayapılıp sorular gözden geçirilmelidir.

Otobiyografi

Otobiyografi, bireyin yaşam öyküsüdür. Otobiyografi, bireyin kendisi hakkındaki bilgileri yine kendisinin yazılı olarak serbestçe rapor etmesidir. Otobiyografi bireyi inceleyen kişiye onun değerleri, beklentileri, gereksinimleri, çatışmaları hakkında ipuçları verir. Otobiyografi oldukça subjektif bir bilgi toplama yoludur. Bu nedenle otobiyografi ile elde edilen bilgilerin değerlendirilmesinde bireyle yüz yüze


81

gelmek ve birey hakkında başka yollarla toplanan bilgileri de dikkate almak gerekmektedir (Kepçeoğlu, 1996; Kuzgun, 1992).

Subjektif bir teknik olduğu için yorumlanması güçtür. Otobiyografide bireyin genel olarak kullandığı dil yani otobiyografinin genel havası (sevgi, mutluluk, karamsarlık), aile bireylerini ve arkadaş çevresini tanımlaması, bunları anlatırken nasıl cümleler kullandığı birey hakkında önemli ip uçları verir. Örneğin: "Aile bireylerinden anlatmayı atladığı biri var mı? Bireyin sürekli tekrar ettiği noktalar var mı? Otobiyografi yazmaya gösterdiği özen." gibi hususlar değerlendirme sırası dikkate alınmalıdır.

Arzu Listesi

Arzu listesi kendini anlatmaya yönelik bir tekniktir. Bu teknik daha çok okulöncesi ve ilköğretim düzeyinde kullanılır. Çocuk sorulan soruları sözlü ve yazılı olarak yanıtlar. Arzu listeleri aracılığıyla çocuk arzularını, doyurulmamış ihtiyaçlarını, gerginliklerini, sıkıntı ve sorunlarını ifade etme olanağı bulur. Bu yolla çocuk çeşitli yönlerden tanınabilir. Bir arzu -^ listesinde çocuğa sorulabilecek sorular; "bir masal perisi çıkıp size üç dileğinizi sorsa ne cevap verirdiniz?", "bir uçan halınız olsa nereye gitmek isterdiniz?" gibi olabilir.

Problem Tarama Listesi

Problem tarama listesi, bireylerin üzüntülerini, Ş ihtiyaçlarını, sağlık, beden gelişimi, okul, ev, aile, j* meslek, gelecek, insan ilişkiieri, toplumsal değer ve g tutumları ve kişilik özellikleri gibi alanlarda * sorunlarını saptamaya yarayan araçlardır (Özgüven, 1998). Bu teknikle elde edilen bilgilerin, psikolojik danışmaya ihtiyaç duyan öğrencilerin belirlenmesi, okul rehberlik ve psikolojik danışma programları ile okulun eğitim programının geliştirilmesinde önemli rol oynadığı söylenebilir.

Problem tarama listesi her okulun özelliklerine, öğrenci gereksinimlerine ve gelişimsel özelliklerine dikkat edilerek hazırlanmalıdır. Yani her okul için hazırlanacak problem tarama listesi farklıdır.

Problem tarama listesinde 40-50'den fazla problem cümlesi olmamalıdır. Uzun bir liste öğrenciler tarafından okunmayabilir ve öğrenciler uzun listelerde rasgele işaretleme yoluna gidebilir.

Problem tarama listesinde çok sayıda, kısa sürede çözülemeyecek kadar çok problem cümlesini ortak ve yaygın sorun olarak belirlemenin anlamı yoktur. Problem tarama listesi sonuçları kısa sürede

değerlendirilmeli ve çözüme yönelik çalışmalara vakit geçirmeden başlanmalıdır.

Bibliyo Terapi

Bibliyoterapi, rehberlik ve psikolojik danışmada bireyin sorunları ile ilgili konularda okuyarak kendisine psikolojik yardım sağlama tekniğidir (Kepçeoğlu, 1996). Bireyin sorunlarıyla ilgili yazılı kaynakları okuması yoluyla bireye sağlanan bir yardımdır. Ancak bireyin okuması gereken kaynaklar uzmanlar tarafından seçilmelidir. Önerilen bu kaynaklar doğrudan bireyin sorunu ile ilgili olabileceği gibi bir hikaye veya roman da olabilir.

III. BAŞKALARININ KANILARINA DAYALI

TEKNİKLER

Sosyometri

Sosyometri, bir grubu oluşturan bireylerin sosyal ilişkileri, grubun yapısı, birbirleriyle olan ilişkilerin duygusal biçimleri, grup içindeki alt gruplar, grubun genel görünümü hakkında objektif bilgi edinmek için kullanılan güvenilir bir tekniktir (Özgüven, 1998).

Sosyometride ilk önce gruba bir ölçüt verilmektedir. Bu ölçüt grubun özelliklerine göre değişiklik gösterebilir. Örneğin: "aynı sırada oturmak" "gezide aynı grupta olmak" gibi. Daha sonra bu ölçütlerden biri ya da birkaçı öğrencilere verilerek üç arkadaşını tercih sırasına göre yazmaları istenir. Daha sonra öğrencilerin seçilme puanları hesaplanır (1. sırada tercih edilme üç puan, 2. sırada tercih edilme iki puan, 3. sırada tercih edilme bir puan). Tercih edilme puanları öğrencinin grup içinde ne kadar sevildiğini, ne kadar dışlandığını gösterir. Daha sonra bir sosyogram hazırlanır. Bu sosyogram grubun ilişki örüntüsünü daha iyi bir şekilde ortaya koyar.

Sosyometri uygulaması için öncelikle grup üyeleri birbirlerini iyi tanımalıdır. Dönem başında yeni bir sınıfa uygulanması uygun değildir. Sosyometri sonuçları zamanla ve kullanılan ölçütle sınırlıdır. Yani öğrencilerin zamanla tercihleri değişir. Kullanılan ölçüt de sonuçları etkiler örneğin bir öğrenci gezi için en eğlenceli esprili kişiyi seçerken, bir ödev grubu için en çalışkanı seçebilir.

Okullarda danışmanlar ve öğretmenler tarafından öğrencilerin sosyalleşmelerine katkıda bulunmak amacıyla kullanılan bu teknik, öğrencilerin kimlerle arkadaşlık kurdukları, oluşturdukları akran grupları, kimlerle işbirliği yapabilecekleri, en çok aranan-sevilen öğrencinin kim olduğu, kimlerin grup dışında

03

82- -REHBERLİK (PDR).

kalıp, kimlerin uyum sorunları olduğu, grubun ya da sınıfın liderinin kim olduğu konularında danışmanlara ve öğretmenlere bilgiler sağlar.

Kimdir Bu?

Kimdir bu? tekniği, bir grup içindeki bireylerin kendilerini ve diğer bireyler tarafından nasıl algılandıklarını anlamaya ve böylece birbirlerini ve kendilerini değerlendirmelerine yarayan bir tekniktir. Bu teknik bireyin bağdaşım hali hakkında ip uçları verir. Bağdaşım bireyin kendini nasıl gördüğü ile grubun onu nasıl değerlendirdiği arasındaki uyuşmadır. Bu uyuşmazlık bireyde bazı sorunlar olabileceğine işaret eder.

Bu teknikte bireyleri belli yönlerden niteley^cek 10-30 arasında ifade bulunur. Bu ifadeierden birey kendisi de dahil olmak koşuluyla grup üyelerine hangi ifadelerin uygun olduğunu yazar. Örneğin "sınıfta daima güleryüzlü olan kimdir?" "daima geç kalan kimdir" vb.

IV. ETKİLEŞJME DAYALITEKNİKLER

Görüşme

Görüşme, yüzyüze gelen iki ya da daha fazla kişinin belli bir amaçla sözel ve sözel olmayan iletişim araç ve tekniklerini kullanmak suretiyle kurdukları bir etkileşimdir. Görüşmenin, bireyin çeşitli nitelikleri, görüş ve düşünceleri hakkında objektif bilgi toplamak ve aynı zamanda bireyleri tanıma, psikolojik yardım sağlama gibi süreç ve yönt9m olarak birbirinden farklı iki temel işlevi vardır (Özgüven, 1992).

Bu teknik çok ekonomik bir teknik değildir, çok zaman alır, fakat kullanım alanı çok geniştir. Görüşmeden elde edilebilecek bilgiler bireyin kendini anlatma gücüyie ve anlatmak istedikleriyle sınırlıdır. Subjektif bir tekniktir; görüşmeci karşı tarafın anlattıklarını yanlış yorumlayabilir.

Görüşme görüşmeciye karşı tarafın söylediklerinin altında yatan duygu ve düşünceleri anlama olanağı sunar. Bireye yardım etmek ve tedavi amaçlı kullanılabilecek tekniklerin başında yer alır.

Ev Ziyaretleri

Ev ziyaretleri, çocuğun aile ortamı hakkında ilk elden bilgi toplamaya olanak vermesi bakımından etkili bir bilgi toplama tekniğidir. Bununla birlikte, psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerine karşı ilgi ve yardımı arttırdığı gibi, aile ile okul arasında

işbirliğinin kurulmasında da önemli bir rol oynar. Ev ziyaretlerinde genellikle, evin fiziksel durumu, çocuğun çalışma olanakları, ana-babanın çocuğa karşı tutumları, ailenin okula karşı nasıl bir tutum ve anlayış içinde olduğu gibi konularda bilgi toplanmalıdır (Yıldırım, 2002).

Psikodrama ve Sosyodrama

Psikodrama, bireyin kendini oynaması; duygu, düşünce, tavır, korku, çatışma ve algılarını oyun içinde anlatması tekniğidir (Yıldırım, 2002). Psikodrama bireyin iç dünyasını tanıma V9 değerlendirme fırsatı sunan bir tekniktir. Psikodrama bireyin kendisini, korkularını, çatışmalarını ve algılarını rol alarak oyun içerisinde anlatmasıdır. Bu teknik Moreno tarafından gözlem ve tedavi tekniği olarak geliştirilmiştir. Eğer grubun hepsini ilgilendiren ortak bir problem var ise bu problem üzerinde drama yapmak soyso drama olarak adlandırılır.

Vak'a İncelemesi (Olay İncelemesi)

Vak'a incelemesi, bir bireyin tüm yönleri İİ9 ayrıntılı bir şekilde incelenmesi tekniğidir. Vak'a inceİ9m9si, bir bireyin sorunun içeriğini ve nedenini bulmak, gerekli çözüm planlarını yapmak amacıyla, birey V9 sorun hakkında varolan bütün bilgilerin, sorunla ilgili yanlarını biraraya getiren bir tablo ortaya koyarak sorunu teşhis etmek ve tedavi yollarını saptama tekniğidir (Tan, 1995). Buna göre rehberlik V9 psikolojik danışmada vaka incelemesi, özel problemleri, öğrenme güçlükleri, sosyal uyum zorlukları olan ve normal yardımların dışında özel ilgiisteyen bireyler üzerinde uygulanmalıdır.

Veli Konferansı

Veli konferansı, çocuğu hakkında görüşmek üzere veli ile danışman arasında sürdürülen bir toplantıdır. Danışman ve veliler bir araya gelerek, psikolojik ilişki içinde; çocuğun başarı ve uyum durumu, özel ihîiyaçları ve problemleri, önemli bir davranışı hakkında görüşmeleri gerekir.

Oyun Terapisi

Oyun, çocuklar için kendini tanıma, kendini anlatma, düşünme ve deşarj olma aracıdır (Yıldırım, 2002). Çocuk bireysel oyundan grupla oyuna geçince sosyalteşme becerileri artar. Çocuk oyunda yardımlaşmayı, paylaşmayı, kuralları, başkalarının haklarına saygılı olmayı ve bunun gibi bir çok sosyal beceriyi kazanır. Aynı zamanda oyun, çocuk için kendini tanıma, üstün ve zayıf yanlarını öğrenme konusunda yardımcı olur. Çocuk yaşam için gerekli

olan bilgi ve becerileri oyun sayesinde kazanır. Oyun terapisi, önceden hazırlanmış bir oyun ortamında serbestçe oynarken çocukların duygu ve davranışlarının gözlem yoluyla incelenmesine yarayan bir teknlktir.

Toplu Dosya

Toplu dosya, çeşitli tekniklerle bireyler hakkında toplanan bütün bilgilerin sistemli bir şekilde özetlenip kaydedildiği dosyalardır. Toplu dosyadaki bilgilerin bir kısmı herkes tarafından görülebilir, bir kısmı ise gizlidir.

OİIgİ tf otv /

Bu bölümde bireyi tanımada kullanılan testler ve test dışı teknikler ayrıntılı olarak tanıtıldı. Bütün bu teknikleri kullanarak elde edilen bilgileri saklamazsak zamanla unutulur. Bireyi tanıma teknikleri sonucunda elde edilen bilgilerin sistemli ve düzenli olarak kayıt edilip, saklandığı öğrenciye ait özel dosyaya toplu dosya denir.

Özlük bilgileri (ad-soyad, cinsiyet, boy, kilo, bedensel yetersizlikler vb.) görmek isteyen kişi haklı bir gerekçe sunduğunda görebilir; bireysel genel bilgileri (ana babanın eğitim ve gelir düzeyi, öğrencinin akademik özgeçmişi, merak ve hobileri, geleceğe ilişkin planları) ancak sorumlu kişiler görebilir; kişiye özgü bilgiler {ögrencmm sınıf içindeki başarı sırası, öğretmen kurulunun öğrenciye önerileri, standart test sonuçları) ancak öğrenci ya da velinin onayı alındıktan sonra görülebilir; kişilik özelliklerine ilişkin bilgiler (psikolojik inceleme ya da psikiyatrik muayene sonuçları, tıbbi ya da yasal inceleme sonuçları) ancak öğrenci ya da velinin onayı alındıktan sonra görülebilir.

en"occ ÜJ

m

Bir öğretmen, öğretmenler odasının penceresinden bahçede tartışan iki öğrenciyi gözlemiştir. Bu öğretmenin hazırlayacağı olay kaydında (anektod) aşağıdaki bölümlerden hangisi ver almaz?

A) Gözlemcinin olaya ilişkin yorumuB)Gözlenen öğrencilerin adı-soyadı ve sınıf

bilgilerıC) Oiayın nedenleriD) Olayın meydana geldiği yer ve zamanE) Gözlemcinin adı-soyadı ve unvanı

Olay kaydı belli bir ortamda gözlenen öğrenci davranışlarının objektif bir betimlemesi olup hem yapısı, hem de amacı bakımından diğer bireyi tanıma tekniklerinden ayrılır. Olay kaydı öğrencinin manidar bir davranışının ayrıntılı bir tablosu, gözlemcinin bir anlık bir olayı fotoğrafla yakalamasıdır. (Y. Kuzgun, Rehberlik ve Psikolojik Danışma, s.45) Olay kaydı öğrencinin önemli bir davranışının gözlenmesidir. Bir olay kaydı formu (1) gözlenen öğrencinin adı, soyadı, sınıfı, numarası, (2) gözleyenin adı, soyadı, unvanı, (3) olayın geçtiği yer ve zaman, (4) olayın açıklanması, (5) gözlemcinin olaya ilişkin yorumu ve (6) gözleyenin önerileri bölümlerinden oluşmalıdır. Olayın nedenleri gözleyen bireyin kestiremeyeceği şeyler olduğu için olay kaydı formunda böyle bir bölüm bulunmaz.

(Cevap C)

ÇOZUMLU KAVRAMA

TESTI

fJilgi Nolu !

Gizliliğin korunması güç olması nedeniyle öğrenciye ait çok özel (mahrem) bilgilerin toplu dosyaya konması tavsiye edilmektedir. Özel, gizli bilgilerin Toplu Dosyaya ekli kapalı, mühürlü şifreli bir zarf içinde veya ayrı bir zarf içinde saklanması önerilmektedir. (Özgüven, 1999)

84- -REHBERÜK (PDR)_

2. "Okullarda hemen hemen her yı! öğrencilere

yazdırılan otobiyografiler ancak doğru bir şekilde

değerlendirilirse amacına ulaşır."

Verimli uygulanan bir otobiyografi uygulaması

sonucunda rehberlik etkinlikleri için birey

hakkında elde edilebilecek en önemli bilgi


A) Bireyin aile bilgileri

B) Derslere ve okula karşı tutumları

C) Öğretmen ve arkadaşlarıyla ilişkileri

D) Bireyin kendisini nasıl algıladığı

E) Geleceğe yönelik beklentileri

Otobiyografi bireyin kendisi hakkındaki bilgileri

yine kendisinin serbestçe rapor etmesidir. (M.

Kepçeoğlu, Rehberlik ve Psikolojik danışmanlık,

s.172) Otobiyografi kişinin kendini nasıl

gördüğünü anlamaya olanak veren tekniklerin

başında gelir. (Y. Kuzgun, Rehberlik ve Psikolojik

Danışma, s.54) Bireyin aile ile ilgili bilgileri aileden

de alınabilir. Kişinin tutumları daha çok tutum

envanterleri ile ölçülebilir, çevresi ile ilişkileri ise

daha çok gözlem tekniğini gerektirir.

Otobiyografinin birey hakkında vereceği en önemli

bilgi kendini nasıl algıladığıdır. Ayrıca bu yolla

edinilen bilgiler diğer bireyi tanıma tekniklerinin

değerlendirilmesinde önemli biryer tutar.

(Cevap D)

3. "Bireyi tanıma tekniği sadece bireyin özelliklerini

ortaya koymakia kalmamalı, uygulanan bir teknik

aynı zamanda bireyin gelişimine de katkıda

bulunmalıdır."

Aşağıdaki bireyi tanıma tekniklerden hangisi

uygulama esnasında bireyi geliştirici bir özellik

gösterir?

A) Sosyometri

B) Kimdirbu?

C) Problem tarama listesi

D) Otobiyografi

E) Psikodrama

Psikodrama, bireyin kendisi için kaygı ve üzüntü

kaynağı olan bir psikolojik problemi rol alarak bir

grup karşısında gerçek yaşamında olduğu gibi

oynayarak ortaya koymasıdır. (M. Kepçeoğlu,

Rehberlik ve Psikolojik danışmanlık, S;210)

Psikodrama bireye problemlerini oyunla ortaya

koyma fırsatı vererek bireyin duyguları ve

yaşantıları hakkında daha derinlemesine

düşünmesine ve bilinçlenmesine olanak verir.

Drama ve oyun tekniklerinin en önemli özelliği de

sadece bir bireyi tanıma tekniği değil aynı

zamanda bireylerin sorunlarının çözümü ve

bireylerin gelişimleri için de kullanılan bir teknik

olmasıdır. Psikodrama, sosyodrama ve oyun

terapisi bu teknikler içerisinde sayılabilir.

(Cevap E)

Birey hakkındaki bilgileri yine bireyin kendi

ifadelerini kullanarak yazıya dökmesiyle yapılan

bireyi tanıma tekniği aşağıdakilerden

hangisidir?

A) Sosyometri

B) Psikodrama

C) Otobiyografi

D) Sosyodrama

E) Mülakat

Bireyin kendi öz yaşam öyküsünü yazılı olarak

anlatmasına dayalı bireyi tanıma tekniği

otobiyografi tekniğidir. Otobiyografi bireyin kendini

anlatmasına dayanır. Uzmanlar bu bilgileri analiz

ederek bireyin gelişim özellikleri hakkında bilgiler

edinirler.

(Cevap C)

5. Öğrenci hakkında çeşitli rehberiik teknikleri sonucu

elde edilen bilgilerin doğruluğu kanıtlandıktan

sonra tüm bilgilerin bir araya getirilerek ve

işlenerek kaydedildiği dosyaya rehberlik toplu

dosyası denir.

Aşağıdakilerden hangisi bu toplu dosyanın

sağladığı faydalar arasında yer almaz?

A) Öğrenciyi tanımaya yardımcı olur.

B) Öğrencinin gelişimini izlemeye yardımcı olur.

C) Öğrencinin özel yeteneğinı artırmada yardımcı

olur.

D) İzleme çalışmalarına yardımcı olur.

E) Öğrencinin daha tutarlı kararlar almasına

yardımcı olur.

"Belli bir ortamda öğrencinin davranışlarının yorum

katılmadan betimlenmesidir. Doğal ortamda

gösterilen bazı tipik davranışlarının ayrıntılı olarak

not edilmesini gerektirir."

Yukarıdaki açıklama aşağıdaki tekniklerin

hangisiyle ilgilidir?

A) Görüşme

B) Olaykaydı

C) Otobiyografi

D) Dereceleme ölçekleri

E) Sosyometri

Toplu dosyadaki bilgiler öğrencinin kendini daha

doğru ve gerçekci tanımasını sağlar. Kendini

objektif bilgilerle tanıyan birey kendisi hakkında

daha doğru ve sağlıklı kararlar olabilir. Buda

bireyin kişise! gelişimine katkı sağlar. Ancak toplu

dosyadaki bilgiler tek başına bireyin resim, müzik

gibi özel yeteneklerini artıramaz, sadece bireyin

özel yetenekleri var ise fark etmesine yardımcı

olabilir.CQ

(Cevap C) .=

Belki ortamda veya durumlarda öğrencinin çeşitli

davranışlarını yorum katmadan, objektif olarak

gözlemleyip yazılı bir rapor haline getirmeye vaka

(olay) kaydı denilmektedir.

(Cevap B)

6. Bir okulda öğrencilerin belli başlıklar altındaki

problemlerini belirlemek ve bu problemleri

belirledikten sonra grafiklerle özetlemeye

yarayan bilgi toplama tekniği aşağıdakilerden

hangisidir?

A) Kimdirbu?

B) Problem tarama testi

C) Sosyometri

D) Anket

E) Kime göre ben neyim

8. Sınıfında doğal olarak öğrenciler arasında bir

gruplaşma olup olmadığını anlamak isteyen

Mehtap öğretmenin uygulayabileceği en uygun

bireyi tanıma tekniği hangisidir?

A) Kimdir bu tekniği

B) İlgi envanteri

C) Sosyometri tekniği

D) Kişilik envanteri

E) Zekatestleri

Bir okulda öğrencilerin sıklıkla yaşadığı sorunları

tespit etmek amacıyla Problem Tarama Envanteri

uygulanır. Böylece okuldaki öncelikli sorunlar

tespit edilecek çözüm bulunmaya çalışılır.

(Cevap B)

Bir sınıf ya da grup içindeki sosyal ilişkileri, sosyal

yapıyı, kimin kiminle dost olduğunu kimlerin yalnız

kaldığını kimlerin gruplaştığını tespit etmede

kullanılabilecek en uygun teknik sosyometri

teknikleridir.

(Cevap C)

86- -REHBERLİK(PDR)_

9. Ahmet Bey'in kendisi için kaygı ve üzüntü

kaynağı olan bir psikolojik problemi bir rol

alarak bir grup karşısında gerçek yaşamda

olduğu gibi oynayarak ortaya koymasına dayalı

teknik aşağıdakilerden hangisidir?

A) Sosyodrama

B) Oyun terapisi

C) Psikodrama

D) Grup rehberliği

E) Grupla psikolojik danışma

1. Bireyi tanıma hizmetleri aşağıda verilen hangi

özelliğe sahip öğrencileri kapsamalıdır?

A) Okula yeni başlayanları

B) Akademik problemleri olanları

C) Ailevi problemleri olanları

D) Kararverme sıkıntısı yaşayanları

E) Sorunlu sorunsuz bütün öğrencileri

C E V A P L I K A V R A M A

Bireyin kendisini rahatsız eden bir problemini

kolay, gerilim veya çatışmalarını bir grup ya da

sınıf karşısında rol alarak canlı tiyatro şeklinde

oynamasına psikodrama tekniği denir.

(Cevap C)

10. Bireyi tanımlayan bir dizi özelliklerin yer aldığı

bir listeden, öğrencilerin o özelliğe uyan

arkadaşlarının isimlerini yine aynı listede o

özelliğin karşısına yazmalarını isteyerek

öğrencilerin birbirleri hakkındaki düşünceleri

ortaya çıkarmaya yarayan bireyi tanıma tekniği

hangisidir?

A) Kimdir bu tekniği

B) Kime göre ben neyim tekniği

C) Sosyometri tekniği

D) Otobiyografi tekniği

E) Gözlem tekniği

2: o

Bir sınıfta yer alan öğrencilerin kendilerini

ve

diğer arkadaşlarını nasıl gördüklerini

belirlemeye yarayan test dışı teknik


A) Sosyometri

B) Kimdirbu?

C) Otobiyografi

D) Psikodrama

E) Vak'a incelemesi

Bir grupta, sınıfta öğrencilerin birbirleri hakkındaki

düşüncelerini ortaya çıkarmaya yarayan

tekniklerden birisi "Kimdir Bu" tekniğidir. Örneğin

"Güler yüzlü ve sempatik olan "kimdir" sorusunun

karşısına her öğrenciyi böyle tanıdığı kişinin adını

yazar.

(Cevap A)

3. Aşağıdakilerden hangisi,

öğrencilere uygulanan gözleme dayalı

tekniklerden biridir?

A) Psikodrama

B) Otobiyografi

C) Derecelendirme ölçeği

D) Problem tarama listesi

E) Vak'a incelemesi

4. Rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerinde öğrenciyi tanıma amaçlı çeşitli test ve test dışı teknikler kullanılmaktadır. Aşağıda çeşitli teknikler sonucunda elde edilen hangi bilgi, öğrenci dışında ve öğrencinin izni olmadan başka kişilerle pavlasılamaz?

A) Kişisel-özel bilgilerB) Genel bilgilerC) Genel test sonuçlarıD) Başarılı-başarısız olunan derslerE) Öğrenci ihtiyaçları

8. Bir öğrencinin herhangi bir psikolojik sorunuyla ilgili faydalı olacağına inanılan kitapların veya makalelerin okunması öneriliyor.

Aşağıdakilerden hangisi bu tekliği ifade etmektedir?

B) Oyun terapisi D) Olay konferansı

A) Aile terapisi C) Psikodrama E) Bibliyoterapi

5. Kendine uygun bir meslek seçme konusunda problem yaşayan bir lise öğrencisine öncelikle aşağıda verilen hangi testler uygulanırsa, etkili bir mesfeki rehberlik yapılmış olur?

A) İlgi envanteri-başarı testiB) Yetenek testi-kişilik testiC) Yetenek testi-başarı testiD) Yetenek testi-ilgi envanteriE) Tutum ölçekleri-kişilik testi

9. Aşağtdakilerden hangisirehberlik

hizmetlerinde testlerin kullanım amaçlarından biri degildir?

A) Yordama yapmaB) Sebebi ortaya çıkarmaC) Tanı koymaD) İhtiyaçları saptamaE) Değerlendirme

Ui

Q UJ

6. Aşağıdakilerden hangisi test dışı tekniklerden biri değildir?

A) GözlemB) GörüşmeC) İlgi envanteriD) SosyometriE) Problem tarama listesi

7. Bir okulda bulunan öğrencilerin yaşadıkları sorunları belirlemede aşağıda verilen tekniklerden hangisi kullanılamaz?

B) Problem tarama listesi D) Görüşme

10. Aşağıdakilerden hangisi otobiyografi için sövlenemez?

A) Bireyin kendi durumunu kendisinin yazılı ifadeetmesi söz konusudur.

B) Birey herhangi bir soru ya da eleştiriyi cevapverme zorunluluğunda değildir.

C) Birey kendi duygu ve düşünceleri ile kendinianlatır.

D) Psikolojik danışma bu bilgilerden yararlanarakçıkarımlara gitmeye çalışır.

E) Bu raporlar tamamen subjektiflikten uzakyazılan ifadelerden oluşur.

A) Gözlem C) Otobiyografi E) İlgi envanteri

88- -REHBERLİK (PDR).

11. Psikolojik danışma bir problemle ilgili olarak öğrenciyi daha iyi tanımak amacıyla ilgili öğrencinin çalışma imkanını ve ortamını görmek istemiştir.

Bu durumda danışmanın uygulaması gereken teknik aşağıdakilerden hangisidir?

A) Vaka konferansıB) Vaka incelemeC) Veli konferansıD) PsikodramaE) Evziyareti

14. Aşağıdakilerden hangisi bireyi tanımada kullanılan test dışı tekniklerden degildir?

A) Otobiyografi tekniğiB) OlaykaydıC) GözlemD) Kaygı EnvateriE) Sosyometri

12. Psikolojik danışmanın okuldaki öğrencilerin birisi hakkında meydana gelen sorun için öğrencinin velisi ile yaptığı toplantı sürecidir.

Bu süreç aşağıdakilerden hangisiyle açıklanır?

A) Vaka konferansıB) Vaka incelemeC) Veli toplantısıD) GörüşmeE) Psikolojik danışma

oC4

15. Toplu dosya öğretmenin öğrencisinin her alandaki gelişimini takip etmesinde çok önemli bir yere sahiptir.

Aşağıdakilerden hangisi öğretmenin toplu dosyadan elde edebileceği bilgilerden değildir?

A) Veli toplantıları öncesinde öğrenci ile ilgiliihtiyaç duyulan genel bilgileri sağlar.

B) Öğrenci hakkında çok özel ve gizli bügilereulaşılmasını sağlar.

C) Öğrencinin akademik öz geçmişî ile ilgili bilgisağlar.

"D) Ailenin sosyoekonomik yapısı hakkında bilgi

sağlar. E) Öğrencinin ilgi ve yetenekleri hakkında bilgi

sağlar.

13. Rehberlik ve psikolojik danışman okulda bir öğrencinin tüm yönleri ile ayrıntılı olarak incelenmiştir. Öğrenme ile ilgili sorunu olan öğrenciyi yardım amacıyla danışman bu tekniği seçmiştir.

Aşağıdakilerden hangisi örnekteki tekniktir?

A) Sorun tarama listesiB) Vaka incelemeC) OtobiyografiD) Vaka konferansıE) Psikodrama

CEVAP ANAHTARI

1. E 2. B 3.C 4. A

5. D 6.C 7. E 8. E

9. C 10. E 11.E 12 C

13

14. D 15. B

1. Sınıf içinde bir problemle karşılaşan

öğretmenin yapması gereken ilk iş

aşağıdakilerden hangisidir? (2001 KPSS)

A) Rehberlik servisine göndermek

B) Problemin, belirtileriyle saptamak

C) Çözüm yollarını araştırmak

D) Okul, idaresine haber vermek

E) Öğrenci velisini çağırmak

Bir sınıf öğretmeni karşılaştığı sorunun i!k önce

sebeplerini araştırmalıdır. Bir problemin

çözümünün ilk aşaması problemin tanınmasıdır.

Daha sonra problemin çözüm yolları araştırılır. Bu

çözüm yoüarı problemi sınıfta çözmek, daha ciddi

bir sorunsa aile işbirliği ile rehberlik servisinde •

uzman tarafından çözmektir.

Psikolojik danışmanlık ve rehberlikte alıştırma-

oryantasyon hizmetleri öğrencilere okulu ve

okulda bulunan olanakları tanıtma amacıyla

düzenlenen çalışmaları kapsar. Öğrencilere okuiu

ve okulda bulunan olanakları hatta yakın çevreyi

tanıtmak okul yöneticileri başta olmak üzere

okuidaki tüm personeli ilgiiendiren bir

sorumluluktur. (Kepçeoğlu, 2001, s.119) Okula

yeni başlayan öğrenci yeni girdiği ortama uyum

sorunlarıyla boğuşur. Öğrencinin bu uyum

sorunlarını aşması için okulda alacaği ilk hizmet

oryantasyon olmalıdır. Okulu ve kuralları tanıyan

çocuk yeni ortama girmenin belirsizliğinin

oluşturduğu gerginlikten kurtulur.

(Cevap E)

ÇIKMIŞ 50RULAR ve ÇÖZÜMLERİ

(Cevap B) 'gj

.tzİU

Ui

Gizlilik düzeyi en yüksek olan öğrenci geiişim

dosyasındaki bilgi aşağıdakilerden hangisidir?

(2003 KPSS)

A) Boyu, kilosu ve cinsiyeti

B) Derslerden aldığı notlar

C) Anne ve babasının eğitim durumu

D) Psikolojik ve yasal inceleme sonuçları

E) İlgi, merak ve hobileri

2. Okula yeni başlayan öğrencilere öncelikle

sağlanacak rehberlik hizmeti aşağıdakilerden


A) Rehberlik ihtiyaçlarını belirleme

B) Başarılı olma yollarını aniatma

C) İlgilerini belirleme

D) Arkadaş edinmelerine yardımcı olma

E) Okulu ve okulun kurallarını tanımalarını

sağlama

Psikolojik danışmada öğrenciler danışmana çok

özel sorunlarını anlatabilirler. Eğer danışan ve

danışman arasında sağlam bir güven ilişkisi

kurulmuşsa öğrenci anlattiklarının gizli kalacağını

bilir. Danışma ortamında konuşulanların

danışanın izni olmaksızın hiçbir kişi ya da kuruma

anlatılmaması gerekir. Aksi durumda taraflar

arasındaki güven kaybı iletişimi bozar. Böyle bir

durum danışana karşı saygısızlıktır. Bu gizlilikte

düzey olarak en üstte bireyin danışma sürecine

konu olan psikolojik sorunu ve yapılan inceleme

sonuçları gelir.

(Cevap D)

90- -REHBERLİK (PDR)_

4. Bir sınıfta disiplin sorunu ile karşı karşıya

kalınca yapılacak jjjk___i§ aşağıdakilerden


A) Sorunun niteliğini anlamak

B) Sorunu hemen çözmek

C) Sorunu idareye bildirmek

D) Sorunu diğer öğretmenlere söylemek

E) Soruna neden olan öğrenciyi dışarı atmak

Sınıfta olan bir sorunda yapılacak en son şey

idareye başvurmaktır. Bu ancak tüm önlemler

alındıktan sonra çözüm bulunamamışsa

izlenecek bir yoldur. Sorunu diğer öğretmenlere

bildirmek oniardan çözüm önerileri almak için

düşünülebilir bir seçenek olsa da sınıf içindeki

sorunları yine sınıfın kendisinin çözmesi daha

uygundur. Sorun yaratan öğrenciyi dışarı

çıkarmak çözüm değildir sadece sorunun

büyümesine yol açar ve eğitim açısından olumlu

bir davranış değildir. Sorunu hemen çözmek

gerekir ancak sorunu çözmeden önce sorunun

niteliği incelenmeli sorunun kaynakları

derinlemesine araştırılmalıdır.

(Cevap A)

>-ço"QUJSOo oCSİ

Anket okullarda öğrencilerin ev ve aile yaşamları,

sağlık durumları, eğitsel ve mesleki planları,

okul içi ve okul dışı etkinlikleri, çalışma

alışkanlıkları gibi çok çeşitli özellikleri hakkında

kendilerinden, velilerinden ya da diğer ilgiiilerden

bilgi toplamada yaygıniıkla kullanılır. (M.

Kepçeoğlu, Psikolojik Danışma ve Rehberlik,

s.157) Anketin en önemli özelliği kısa zamanda

çok sayıda bilgi toplama olanağı vermesidir.

Öğrenci hakkında çok sayıda bilgiyi

toplayabilmek için anket en etkili yollardan

biridir.

(Cevap B)

Sosyometri tekniği uygulandıktan sonra

oluşturulan sosyogram'dan aşağıdaki

bilgilerden hangisine ulasılamaz? (2005

KPSS)

A) Sınıf içindeki gruplaşmalar

B) Sevilen ve sevilmeyen öğrenciler

C) Sınıftaki lider özellikteki öğrenciler

D) Gruptaki sevilmeyen öğrencilerin sevilmeme

nedenleri

E) Sınıftaki izole edilmiş bireyler

5. Bir öğrenci hakkında öğrencinin durumunu ve

çevresinin (ailesi, arkadaşları, diğer

öğretmenler vs.) ne düşündüğü bilmek isteyen

öğretmen hangi yöntemi kullanmalıdır? (2005

KPSS)

A) Portfolyo

B) Anket

C) Mülakat

D) Gözlem

E) Derecelendirme ölçekleri

Bir grubun üyeleri arasındaki etkileşim örüntüsünü

saptamak amacı ile kullanılan tekniğe

Sosyometrik Test adı verilir. Sosyometrik test için

önce gruba belli bir konuda bireylerin sosyal

ilişkilerini ifade edebilecekleri bir Sosyometrik

Anket uygulanır. Ve elde edilen cevaplar

Sosyogram adı verilen bir tabloda gösterilir. (Y.

Kuzgun, Rehberlik ve Psikolojik Danışma, s.58)

Bir sosyometri uygulamasından sonra

hazırlanacak Sosyogram bize grup içindeki lider

kişiler, terkedilmiş kişiler, reddedilenler, karşılıklı

çekenler, sınıf içindeki gruplaşmalar ve klikler

hakkında bilgi verir. Sosyogram sonucunda

bireylerin seçilmeme (tercih edilmeme) sebepleri

hakkında bir bilgi elde edilemez.

(Cevap D)

Ödevler sınıf içi öğrenmeleri desteklemek ve öğrencileri araştırma yapmaya yöneltmek amacıyla

öğrencilere verilen çalışmalardır. Bir başka deyişle ödev, öğrencilerin bilgi ve becerileri artırmak ve aynı

zamanda derste öğrendiklerini pekiştirerek daha kalıcı hale getirmek amacıyla ders dışı zamanlarda

bireysel yada grup içinde yaptığı çalışmalarla meydana getirdiği metin araç veya iştir.

Öğretmenin ödev vermesinin amaçları şunlarıdır;

1. Öğrencilerin bilgi ve becerilerini artırmak,

1. Öğrencilerin derste öğrendiklerini

pekiştirerek, öğrenmeyi daha kalıcı hâle

getirmek,

2. Bireysel çalışma planı yapmak ve ödevi

zamanında teslim etme sorumluluğu

kazandırmak,

3. Öğrencilere birlikte çalışma alışkanlığı

kazandırmak,

2. Öğrencilere başarma duygusunu tattırmak,

3. Öğrencilerin düşünme gücünü geliştirmek,

4. Öğrencilerin konuya değişik açılardan

bakmasını sağlamak, danışma, tartışma ve

soru sorabilme becerisi geliştirmek

5. Öğrencilerin araştırma ve gerekli malzemeyi

toplama becerisi geliştirmektir.

Ödev verilirken dikkat edilmesi gereken noktalar:

- Ödevler verilirken eğitsel değer taşımasına

SINIF YONETIMI Öğretim Sürecinde Ödevler

önem verilmelidir.

- Ev ödevleri, projeler gibi bilimsel amaçlı

değildir. Bu anlamda proje ile ev ödevi farklı

niteliklere sahiptir. Ev ödevleri daha çok

öğrenilen bilgilerin kalıcı olması için evde

tekrar edilmesi esasına dayanır.

- Ev ödevleri öğrencinin derse, konuya ve

öğrenmeye karşı olumsuz tutum takınmasına

engel olmalıdır.

- Ödevler öğrencinin seviyesine ve

imkânlarına uygun olmalıdır.

- Ev ödevleri öğretmen tarafından zamanında

değerlendirilmeli ve öğrenciye geri bildirim

verilmelidir.

- Ödevler, öğrencinin bilişsel alan yeterliklerine

hem uygun olmalı hem de onları

geliştirmelidir.

Öğretim Sürecinde Ders Kitapları

Ders kitapları, öğretme-öğrenme sürecinde özellikle planlı eğitim uygulamalarında öğrencilerin neler

öğreneceğini ve öğretmenlerin ise neler öğreteceğini önemli ölçüde etkileyen bir kaynaktır. Ders kitapları;

hazırlık soruları, alıştırmalar ve uygulama soruları içermelidir.

Ayrıca, dersi görselleştirecek fotoğraf, resim, grafik vb. materyaller kullanılmalıdır. Kitap farklı öğrenme ve

öğretme yaklaşımlarından faydalanılarak

hazırlanmalıdır.Ders kitapları hem öğrenciler hem de öğretmenler

için faydalıdır.

92- -SINIF YÖNETİML

Ders kitaplarının öğretmen için sağladığı yararlar

şunlardır.

1. Öğretmenin çalışmalannı planlamada önemli

bir işlev görür.

2. İçerdiği birçok ödev konusu ile öğretmeni bir

çok araştırmadan kurtarır.

Ders kitapları öğretmenden çok öğrenciye yarar

sağlayan ve onun tarafından kullanılan bir araçtır.

Ders kitabı öğrenciye sınıf içinde ve sınıf dışında

birçok yarar sağlar. Bunlardan bazıları aşağıda

verilmiştir:

1. Ders kitabı öğrencinin derse önceden

hazırlanmasını sağlar.

2. Öğretmenin sözlü dersini tamamlar. Dersi

görselleştirir.

3. Öğrenilen bilgileri tekrar gözden geçirmeyi

mümkün kılar.

4. Ders kitabıyla çalışan öğrenci aktif ve

sorumluluk sahibidir.

5. Öğrenciyi farklı konu anlatımı, soru tipleri ve

farklı çözüm yollarıyla karşı karşıya getirir.

1. Aşağıdakilerden hangisi ders kitabının öğrenciye sınıf içinde ve sınıf dışında yararlarından biri degildir?

A) Ders kitabı öğrencinin derse öncedenhazırlanmasını sağlar.

B) Öğretmenin sözlü dersini tamamlar. Dersigörselleştirir.

C) Öğrenilen bilgileri tekrar gözden geçirmeyimümkün kılar.

D) Öğrenciyi farklı konu anlatımı, soru tipleri vefarklı çözüm yollarıyla karşı karşıya getirir.

E) Öğrencilerin başka bilgi kaynaklarınabaşvurmasına gerek bırakmaz.

2. Dersin sonunda 5-10 dakikayı dersi sonuçlandırma etkinliklerine ayırmalıyız. Aşağıdakilerden hangisi dersin sonunda yapılacak etkinliklerden biri değildir?

A) Anlatılan konun özetini yapmaB) Konu ile ilgili ödev vermekC) Son özet yapmakD) Ödev kontrolü yapmakE) Bir sonraki anlatılacak konu ile ilgili ilişki kurmak

CEVAPLI KÖNU KAVRAMA TESTİ

3. Dersin işlenmesi sürecinde öğrencilerle etkili bir iletişim kurulması için iletilen mesajın en önemli özelliği aşağıdakilerden hangisi olmalıdır?

A) Sözle iletilmesiB) Açık, net ve anlaşılır olmasıC) Göz temasıyla desteklenmesiD) Beden diliyle iletilmesiE) Öğrenciye gelişim seviyesine uygun olması

4. Aşağıdakilerden hangisi dersin gir iş

aşamasında öğretmenler tarafından yapılacak

olan etkinliklerden biri degildir ?

A) Hedeften haberdar etme

B) İlgiçekme

C) Dikkat

D) Güdüleme

E) Ara özet yapma

7. Öğrenme-öğretme sürecinde öğrencilere dönüt

vermenin sağlayacağı en önemli yarar


A) Öğrencilerin derse ilgisini çekme

B) Öğrencilerin derse katılımını sağlama

C) Gerekli uyarı ve düzeltmeleri zamanında

yaparak öğrencilerin yanlış öğrenmelerini

önlemek

D) Öğretmen ve öğrenci arasındaki iletişimi

güçlendirme

E) Öğrencileri öğrenmeye motive etme

5. Öğrenciye ödev verilirken öncelikle

aşağıdakilerden hangisine dikkat edilmesi

gerekmektedir?

A) Çok bilgi içeriyor olmasına

B) Öğrencinin bilgi ve becerisini artırıyor olması

C) Bireysel olarak yapılabilmesine

D) Eğitsel değer taşimasına

E) Kısa zamanda bitirilmesine

«2C5ccIX!

a EUJ

CO

'O tu

o uı

6. Aşağıdakilerden hangisi öğrencilere ev ödevi

verilmesinin en önemli amacıdır?

A) Öğrencilerin araştırma ve gerekli malzemeyi

toplama becerisini geliştirmek

B) Öğrencinin boş zamanlarını değerlendirmek

C) Öğrencilerin konuya değişik açılardan bakmasını

sağlamak, danışma, tartışma ve soru sorabilme

becerisi geliştirmek

D) Öğrencilerin sınıf içi öğrenmelerini desteklemek

ve pekiştirmek

E) Konuların günlük yaşamla ilişkisini kurmak

8. Öğrenciye ödev verilmesi ile ilgili olarak

aşağıdaki ifadelerden hangisi vanlıstır?

A) Üniteye hazırlık öncesinde verilecek ödevler,

öğrencilerde konuya karşı merak ve ilgi

uyandıracak nitelikte olmalıdır.

B) Öğrenciler yarışmadan hoşlandıkları için ödevler

bu yarışma duygusu içinde verilmelidir.

C) Ödevler dersin ve konunun özelliğine göre

öğretmen tarafından kabul edilen standartlara

uygun olarak hazırlanmalıdır.

D) Ödevler, öğretmen tarafından kontrol edilmeli ve

eksiklikleri düzeltilmeli ve kendisinde kalmalıdır.

E) Ödevlerin kontrol ve düzeltilmesinde öğretmenin

kullandığı her ifade öğrenciyi geliştirici nitelikte

olmalıdır.

94- -SINIF YONETİMİ-

9. Aşağıdakilerden hangisi ev ödevleri verilirken dikkat edilmesi gereken noktalardan biri değildir?

A) Ev ödevleri öğrencilerin seviyelerine uygunolmalı, seviye ve miktar olarak öğrencinin,çevrenin ve kaynakların boyutunu aşmamalıdır.

B) Ev ödevleri, öğrencileri birbirinden veya bellikaynaklardan kopya çekmeye alıştırmalıdır.

C) Ödev verilmeden önce alıştırmalarınçözülebilirliği, araştırma konulannda kaynaklarınbulunması, ders kitaplarının ve ansiklopedilerindışında birçok kaynaktan derlenipişlenebilmesine dikkat edilmelidir.

D) Ev ödevleri verilirken anne-babaların dadesteğini sağlanmalıdır.

E) Ev ödevleri öğretmenler tarafından dikkatli birşekilde incelenmeli, üzerine eğitici notlaryazılmalı ve öğrencilere geri dağıtılmalıdır.

oÇ/5' Q LU

11 Öğrencilerin farklı öğrenme stillerini dikkate alan bir öğretmen, öğretim sürecinde öncelikle nasıl hareket etmelidir?

A) Sınıfta en fazla yer tutan gruba göre öğretimyapmalı

B) Her öğrenci için farklı bir öğretim etkinliğiplanlamalı

C) Çeşitli öğretim stratejileri, yöntemleri vetekniklerinden faydalanmalı

D) Ortalama öğrenci seviyesine göre dersi işlemeliE) Dersleri daha çok deney yöntemiyle işiemeli

12. Öğrencilerin sınıfta yiyecek tüketmemelerini sağlamak isteyen bir öğretmen öncelikle aşağıdakilerden hangisini yapmalıdır?

A) Sınıfta yiyecek tüketen öğrencilercezalandırmalıdır.

B) Kantinde yiyecek tüketen öğrencilerödüllendirmelidir.

C) Sınıf dışında yiyecek tüketmenin sağlıklı olduğuöğrencilere açıklamalıdır.

D) Öğretmen yiyecek ve içeceklerini kantindetüketmelidir.

E) Yiyeceklerini kantinde tüketen öğrenciler sınıfagetirilerek, örnek göstermelidir

10. Aşağıdakilerden hangisi öğrenci davranışları üzerinde olumlu bir etki yaratacak bir öğretmen davranışı olarak degerlendirilemez?

A) Öğrencilerin kişisel problemleri ve kaygılarıylailgilenmek

B) Öğrencilere kendilerini ifade etmelerine olanaksağlayıcı ortamlar oluşturmak

C) Yanlış yapan bir öğrenciye davranışından değilkendisinden hoşlanmadığımızı belirtmek

D) Öğrencilere "başarma duygusu"nuyaşayabileceği aktiviteler yaptırmak

E) Öğrencileri işbirliğine dayalı öğretimyöntemlerine yönlendirmek

13. Sınıfta bir öğrenci bulmaca çözmeyi çok seviyor ve bazı derslerde bu yönde etkinlikler yapıyor. Öğretmen bu durum karşısında aşağıdakilerden hangisini yaparsa uygun bir davranış sergiler?

A) Öğrencinin bulmaca çözme işini evdeyapabileceğini söyleme

B) Öğrencinin bulmaca çözmesini yasaklamaC) Bulmaca çözme ilgisi ile ders arasında anlamlı

ilişki kurmaD) Sürekli öğrenciyi kontrol etmeE) Öğrenciyi serbest bırakma

14. Öğrencilerin derse etkin katıldığı bir sınıfta

aşağıdakilerden hangisinde önemli bir oranda

azalma görüleceği beklenebilir?

A) Öğretmen ve öğrenci arasıda iletişim

B) Disiplin problemleri

C) Öğrencilerin derse ilgisi

D) Öğrenciler arasında iletişim

E) Öğrencinin öğretmene saygısı

15. Öğrenme güçlüğü çeken bir öğrenciyi diğer

öğrencilerin düzeyine ulaştırmak isteyen

öğretmenin aşağıdakilerden hangisini yapması

uygun degildir?

A) Rehber uzmana danışma

B) Öğrenciyi Rehberlik servisine yöntendirme

C) Sınıfın g^nel öğrenme seviyesin^ uymadığı

konusunda uyarma

D) Öğrenciyi grupla çaiışmalara yöneltme

E) Ailesiyle iletişime geçip, işbirliği yapma

"o

crJ

UJ

o

"5Ui

CEVAP ANAHTARI

1. E 2. D 3. B 4. E

5. D 6. D 7. C 8. D

9. B 10. C 11.C 12 D

13.

C 14. B 15. C

Asil Yayın Dağıtım Ltd. Şti.Fevzi Çakmak 1. Sokak No:22/A Kızılay/Ankara

EKONOMIK SERI

Herkes alabîlsîn dîye

YTL.

e-posta: [email protected] internet:asilyayin.com.tr

www.yediiklim.net www.yediiklim.co

eğitim bilimleri 6

Business