e karakter úniko di refnan i áreanan di mangel na oostpunt · maneho di naturalesa ta un asuntu...

39
E karakter úniko di Refnan i áreanan di mangel na Oostpunt Un tesoro di Kòrsou despresiá

Upload: phamminh

Post on 05-Aug-2019

213 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

E karakter úniko di

Refnan i áreanan di mangel na Oostpunt Un tesoro di Kòrsou despresiá

Maneho di naturalesa ta un asuntu ekonómiko i

aparte di kultura, naturalesa ta e indikadó di

mas importante pa e kantidat di ekoturistanan

kual ta den un kresementu aselerá. Protehá

“djis pa protehá” (wak na banda drechi) no ta

tene kuenta ku e aspektonan ei, dor di kua e

“movementunan di naturalesa” regularmente ta

wòrdu mirá komo inkoperativo

Google “Curacao” i ta laman ta loke bo

ta mira den kada “hit”. Aparentemente

Kòrsou su identidat ta ser asosiá ku

laman i tur loke ku ta okurí den dje.

“antes”

“awor”

Bon mirá, kompará ku 60 aña pasá a sobra masha

poko di “nos naturalesa”. Sinembargo, nos ta ripará

masha poko di esaki debí ku nos kuadronan di

referensia ta adaptando konstantemente na e

situashon nobo. Apesar di esei bo por mira p.e. ku

piskánan ku 50 aña tabata wòrdu piská

abundantemente aktualmente kasí no ta ni wòrdu

opservá mas.

REFNAN DI KARIBE: KIKO A KAMBIA?

Pues refnan ta deteriorando rápidamente (inkluso na mayoria sitionan na Kòrsou). Piskánan grandi I koralnan (banda robes ariba) ta desaparesé i alga i bakteria ta remplasá esakinan refnan di koral na moda di papia putri bai (similar na e potret di riba tera na banda drechi)

ALGUN EHÈMPEL DI KATALISADÓNAN DI DETERIORO

Desaroyo di kosta, sobrepeska,

deskarga di awa di riol, kímikonan, èts.

primordialmente ta kontribuí na

deterioro di e refnan di Kòrsou. Un

gran parti di e polushon ta sosodé bou

di tera, di moda ku hopi lo pensa ku

nada no ta pasando (e no ta visibel).

0

10

20

30

40

50

60

70

0 10 20 30 40 50 60

Co

ral c

ove

r (%

)

Distance along the coast (in km; West= 0)

2012

1985

2012

1985

HIDDEN COLAPSE: CORAL REEFS

Oostpunt

Curaçao Caribbean

Refnan kurasoleño a

deteriorá (p.l.t.t.

salubridát) 60 pa 70%

den e último 40 añanan.

Esei ta un poko menos

grave ku sobrá di e

region di Karibe…

solamente na Oostpunt

ainda por haña partinan

grandi di ref “manera

tabata antes”

KOLAPSO SKONDÍ: AWANAN KOSTEÑO

Kòrá ta sumamente malu

Bèrdè ta sumamente bon

Polushon di e awa kosteño mediante awa di riol èts. ta na sièrto sitionan asina grave ku podise bo no mester ni landa einan esaki ta e kaso spesialmente rondó di Willemstad i despues di yobidanan fuerte

MIKROBIALISASHON DI REFNAN KARIBENSE

Ademas, polushon di e awanan kosteño ta kontribuí na e kresementu eksplosivo di alganan venenoso loke ta okashoná murimementunan masal di piska

MIKROBIALISASHON DI REFNAN KARIBENSE Bon mirá, hendenan mester wòrdu

atvertí di e kalidat malu di awa kantu di

kosta (spesialmente despues di yobida

i na Willemstad). Turismo, sektor di

peska i tur hende ku ke “drenta awa” lo

wòrdu perhudiká….

Overfishing: all large fish are overfished relative to historic baselines

KOLAPSO SKONDÍ: SOBREPESKAS

-100

-90

-80

-70

-60

-50

-40

-30

-20

-10

0F

oure

ye

BF

F

Lon

gsno

ut

BF

F

Ban

ded

BF

F

Spo

tfin

BF

F

Que

en A

F

Gra

ysby

Cone

y

Red H

ind

Gro

up

ers

Scho

olm

aste

rs

Gra

y S

nap

pers

Ma

hog

an

y S

na

pp

ers

Bar

Ja

cks

Declin

e (

in %

) in

nu

mb

er

betw

een

1973

an

d 2

010

Local

extinction

Ku piskánan tampoko ta bayendo bon.

Hopi espesie a kasi desaparesé

kompletamente komparativamente ku

40 aña pasá debí na deterioro di e ref i

sobrepeska……

KONSEPTONAN DI MANEHO INAPROPIÁ

Unabes destruí e refnan di koral, meskos ku un avion, ta

masha difisil pa restorá esakinan bèk….

Refnan ta sistemanan kompleho (similar na avionnan, merkadonan finanserio, èts.) konsistiendo di animalnan, no matanan, ku ta kolèps fasilmente i ta imposibel pa ‘rekonstruí’.

KÒRSOU 1 di e 3 MIHÓ REFNAN DEN KARIBE

Apesar di tur e kosnan ku ta bai robes, un estudio resien ta

demostrá ku, apesar di tur miseria, tin tres sitio den e área

di Karibe ku ta den un estado eksepshonalmente bon i

mester wòrdu konsiderá komo e “mihó refnan di Karibe”:

Flower Garden Banks, Bermuda i……Oostpunt….

KÒRSOU 1 di e 3 MIHÓ REFNAN DEN KARIBE

Esaki ta asina spesial ku asta den New York Times a dediká

atenshon na dje…. Na Kòrsou nos tur haña esaki “algu normal”

i ta parse ku nos ta poko na altura di e “tesoro” eksepshonal ku

ta ubiká na Oostpunt.

CURAÇAO 1 of the 3 BEST PLACES IN THE CARIBBEAN?

Turistanan mas i mas ta en buska di

“kosnan eksepshonal” komo

motivashon di nan biahe. Asta

turistanan merikano, konosí pa nan

komportashon di “solo, laman i playa”

ta mustra mas i mas di ta interesá den

vakashonnan estilo kultural of “eko”

konforme un estudio ekstenso di

2013….

Apesar di esei, hopi bes nos na Kòrsou ta pensa riba turismo di masa

(manera hopi otro islanan den añanan ‘80/’90). For di e slide anterior

ta sali na kla ku hopi turistanan no tin “smak” den esei mas….

Nos mester sigui ku e pensamentu akí of nos mester promové mihó e

“kosnan eksepshonal” na Kòrsou (p.e. Willemstad, kultura, historia,

pero tambe Oostpunt) komo kosnan úniko ku bo no por haña niun

otro kaminda pa asina antisipá i reakshoná riba e ekoturismo

kresiente, èts?

REFNAN: SERVISIONAN DI EKOSISTEMA @ BONEIRU

Komo ku turistanan ta

haña refnan importante,

refnan salú ta kontribuí

na ekonomia, den otro

palabra, nan ta sòru pa

atraé turistanan pa bini

aki bin gasta plaka.

REFNAN KARIBENSE: NAN KONTRIBUSHON EKONÓMIKO OBVIO

E.g. COASTAL PROTECTION reefs absorb 80% of incoming wave energy

during storms

E.g. TOURISM Ecotourism generates 10-100x more income

per person than e.g., cruise tourism

Tambe e refnan ta kontribuí

na protekshon di kosta. E

sentro di siudat ta situá nèt

kantu di awa i e refnan ta

protehá e siudat kontra di

tormentanan (p.e. Lenny

Omar, èts.) Sin e refnan

olanan ku tur probabilidat lo

por yega leu parti paden di

e siudat (banda robes

ariba)….

Pseudopterogorgia elisabethae One of the most commonly sold cosmetics

REFNAN KARIBENSE: NAN KONTRIBUSHON EKONÓMIKO DESKONOSÍ

Ecteinascidia turbinata One of the most successful anti-cancer medicines

O

N

OO

N CH3

HO

OCH3

H HH

HH

H

OHH

S

H

O

O

OH3CO

HO

Tambe awendia mayoria supstansianan medisinal ta

ser hañá riba refnan. Refnan salú = mas espesie =

mas posibel remedinan…

E ganashinan di benta awendia mester wòrdu

mandá por parti bèk na e pais kaminda tal

supstansia a keda deskubrí, di moda ku MASHA

hopi plaka por wòrdu generá. Pa resumí, refnan salú

= hopi plaka

Na Kòrsou tambe a enkontrá

supstansianan di tal índole (p.e. un

supstansia kontra kanser di pulmon).

Lamentablemente, un hotel a keda

konstruí na e sitio kaminda a deskrubí

e supstansia akí….

MANGROVES & SEAGRASS: NURSERY HABITATS

Aparte di koralnan, vèltnan di yerba di

laman i áreanan di mangel tambe ta

hunga un ròl importante…

Nan tambe ta protehá e kosta (kòrda

riba tsunami na Indonesia) i ta sirbi

komo kriaderonan pa varios

espesienan di piská ku di otro forma lo

no a okurí akinan.

• Refnan salú ta proveé un variedat

abundante di kuminda (piská) i posibel medisinanan.

• Refnan salú ta prevení oumento di mikrobionan patogeno den awanan kosteño

• Refnan di koral ta protehá kostanan (i tur otro kos kantu di kosta)

• Refnan di koral ta di vital importansia pa interesnan turístiko

• Refnan kurasoleño ta generá $1.66M pa km anualmente

BALORNAN EKONÓMIKO RELASHONÁ KU REFNAN (EHÈMPEL)

Source: reefs at risk (2010)

REFNAN: SERVISIONAN DI EKOSISTEMA MUNDIAL

Tuma nota ku e plaka generá den Karibe prosedente di refnan salú mediante

ekoturismo ta surpasá e entrada di peska kasi 10 biaha.

En breve: mediante turismo, protekshon di kosta, peska (i den futuro

probablemente medisina) refnan ta kontribuí na e ekomomia di islanan

chikitu… Djis pensa kon Kòrsou (ku un di e tres mihó refnan den área di

Karibe) lo por hasi uso di e posibilidatnan akí….

20.000 kas

2.5 persona pa kas

50.000 hende

riba 10% di e isla

1136 persona pa km2

Sobrá di e isla:

un average di 405

persona pa km2

Pero ke yena e área eksepshonal akí totalmente ku konstrukshon (“desaroyo” ta

ser indiká na kòrá). Desaroyo sabí ta o.k., pero e plan ku aktualmente ta keda

sugerí lo kondusí irrevokablemente na un destrukshon total di e refnan kantu di

kosta…..

Coastal development “kills” reefs (# studies per year) despite

many claims to the contrary, even in “rich countries”

# Studies per year

Aktualmente, mas di 5000 estudio pa

aña ta wòrdu produsí den kua ta

menshoná desaroyo di kosta komo e

motibu di deterioro lokal di refnan….

Mundialmente a purba di mara

desaroyo huntu ku maneho di ref pero

kasi no por topa ku ehèmpelnan di

éksito….

E desaroyo sugerí ta pisa mas ku e

bentahanan di tin un di e 3 refnan mas

salú den Karibe, kaminda tin asina

tantu animalnan ku otro kaminda ya a

bira skars?

63 espesie di mata i animal ta biba solamente riba e islanan ABC i ningun otro kaminda na mundu. Hopi di nan ta abundante na Oostpunt.

10% di e 7 espesienan di koral karibeño ta pone riba e lista kòrá di IUCN di espesienan krítikamente den peliger di ekstinshon.

Banda di e 7 espesienan di koral akí, 26 otro espesie ku ta internashonalmente protehá ta okurí den kantidatnan grandi na Oostpunt

E refnan di koral na Oostpunt ta un di esnan mihó ku a sobra den Karibe i por ta Kòrsou su “webu di oro” mediante ekoturismo, distiguiendo Kòrsou for di tur otro isla den Karibe.

Un ehèmpel: 50-65% di tur Grastèlchi (pero tambe otro espesienan) ku por wòrdu hañá na Westpunt a nase na Oostpunt

FISH ARE LARGER AT OOSTPUNT (av. 30%)

1 grouper of 60cm produces the same number of juveniles as 200 groupers of 40 cm (i.e.,

8000 cm total)

REFNAN NA OOSTPUNT TA PRODUSÍ MAS LARVA Oostpunt

Willemstad

Ha

rtm

an

n e

t a

l. (

in p

rep

) 1

cm

2

Refnan di Oostpunt ta produsí 3-5

bes mas tantu larva di koral pa área

superfisial… Ku ta sobrebibí 3-21 bes

mas mihó

OOSTPUNT: KRIADERO PA TUR KORALNAN KURASOLEÑO

Hopi di e piskánan i koralnan ku por wòrdu

hañá na otro sitionan di nos isla ta nase na

Oostpunt. E bentahanan di refnan na e otro

sitionan di e isla (turismo, peska, èts.) ta

originá generalmente ku Oostpunt komo

“kriadero pa sobrá di e isla”….

pag

2 E

IS K

PM

G J

un

e 2

01

3

Ta posibel ku lo ta mihó pa tin

desaroyo na Oostpunt, pero sigur no di

e forma ku aktualmente ta keda

proponé. Un parke kaminda e

naturalesa mas eksepshonal di

Oostpunt ta keda protehá lo por ta un

solushon alternativo pa tantu e

naturalesa komo pa satisfasé esnan ku

ke desaroyá… Mira e siguiente slide…

KONSEPTO PROPONÉ

E ponensia “E desaroyo di Oostpunt proponé lo kousa daño

irreversibel i katastrófiko pa su bahianan, lagunanan i refnan di

koral den bisendario” tin e respaldo di (entre otro):

Danki pa bo atenshon

[email protected]

www.researchstationcarmabi.org na “latest news”

Pa mas informashon:

Karta introduktorio (2 pagina)

Aspektonan hurídiko (10 pagina)

Opheshonnan general (16 pagina)

Opheshonnan ekológiko (40 pagina)

Carmabi su posishon: no prinsipialmente kontra di desaroyo,

pero sigur kontra di e senario di

desaroyo proponé den e rapòrt di

Wolff et al. manera ta keda bosiferá

den e dokumentunan ilustrá abou.

E reakshonnan kompletu (hul.) di Carmabi por ser hañá na: http://www.researchstationcarmabi.org/news/latest-news/