e karakter úniko di refnan i áreanan di mangel na oostpunt · maneho di naturalesa ta un asuntu...
TRANSCRIPT
Maneho di naturalesa ta un asuntu ekonómiko i
aparte di kultura, naturalesa ta e indikadó di
mas importante pa e kantidat di ekoturistanan
kual ta den un kresementu aselerá. Protehá
“djis pa protehá” (wak na banda drechi) no ta
tene kuenta ku e aspektonan ei, dor di kua e
“movementunan di naturalesa” regularmente ta
wòrdu mirá komo inkoperativo
Google “Curacao” i ta laman ta loke bo
ta mira den kada “hit”. Aparentemente
Kòrsou su identidat ta ser asosiá ku
laman i tur loke ku ta okurí den dje.
“antes”
“awor”
Bon mirá, kompará ku 60 aña pasá a sobra masha
poko di “nos naturalesa”. Sinembargo, nos ta ripará
masha poko di esaki debí ku nos kuadronan di
referensia ta adaptando konstantemente na e
situashon nobo. Apesar di esei bo por mira p.e. ku
piskánan ku 50 aña tabata wòrdu piská
abundantemente aktualmente kasí no ta ni wòrdu
opservá mas.
REFNAN DI KARIBE: KIKO A KAMBIA?
Pues refnan ta deteriorando rápidamente (inkluso na mayoria sitionan na Kòrsou). Piskánan grandi I koralnan (banda robes ariba) ta desaparesé i alga i bakteria ta remplasá esakinan refnan di koral na moda di papia putri bai (similar na e potret di riba tera na banda drechi)
ALGUN EHÈMPEL DI KATALISADÓNAN DI DETERIORO
Desaroyo di kosta, sobrepeska,
deskarga di awa di riol, kímikonan, èts.
primordialmente ta kontribuí na
deterioro di e refnan di Kòrsou. Un
gran parti di e polushon ta sosodé bou
di tera, di moda ku hopi lo pensa ku
nada no ta pasando (e no ta visibel).
0
10
20
30
40
50
60
70
0 10 20 30 40 50 60
Co
ral c
ove
r (%
)
Distance along the coast (in km; West= 0)
2012
1985
2012
1985
HIDDEN COLAPSE: CORAL REEFS
Oostpunt
Curaçao Caribbean
Refnan kurasoleño a
deteriorá (p.l.t.t.
salubridát) 60 pa 70%
den e último 40 añanan.
Esei ta un poko menos
grave ku sobrá di e
region di Karibe…
solamente na Oostpunt
ainda por haña partinan
grandi di ref “manera
tabata antes”
KOLAPSO SKONDÍ: AWANAN KOSTEÑO
Kòrá ta sumamente malu
Bèrdè ta sumamente bon
Polushon di e awa kosteño mediante awa di riol èts. ta na sièrto sitionan asina grave ku podise bo no mester ni landa einan esaki ta e kaso spesialmente rondó di Willemstad i despues di yobidanan fuerte
MIKROBIALISASHON DI REFNAN KARIBENSE
Ademas, polushon di e awanan kosteño ta kontribuí na e kresementu eksplosivo di alganan venenoso loke ta okashoná murimementunan masal di piska
MIKROBIALISASHON DI REFNAN KARIBENSE Bon mirá, hendenan mester wòrdu
atvertí di e kalidat malu di awa kantu di
kosta (spesialmente despues di yobida
i na Willemstad). Turismo, sektor di
peska i tur hende ku ke “drenta awa” lo
wòrdu perhudiká….
Overfishing: all large fish are overfished relative to historic baselines
KOLAPSO SKONDÍ: SOBREPESKAS
-100
-90
-80
-70
-60
-50
-40
-30
-20
-10
0F
oure
ye
BF
F
Lon
gsno
ut
BF
F
Ban
ded
BF
F
Spo
tfin
BF
F
Que
en A
F
Gra
ysby
Cone
y
Red H
ind
Gro
up
ers
Scho
olm
aste
rs
Gra
y S
nap
pers
Ma
hog
an
y S
na
pp
ers
Bar
Ja
cks
Declin
e (
in %
) in
nu
mb
er
betw
een
1973
an
d 2
010
Local
extinction
Ku piskánan tampoko ta bayendo bon.
Hopi espesie a kasi desaparesé
kompletamente komparativamente ku
40 aña pasá debí na deterioro di e ref i
sobrepeska……
KONSEPTONAN DI MANEHO INAPROPIÁ
Unabes destruí e refnan di koral, meskos ku un avion, ta
masha difisil pa restorá esakinan bèk….
Refnan ta sistemanan kompleho (similar na avionnan, merkadonan finanserio, èts.) konsistiendo di animalnan, no matanan, ku ta kolèps fasilmente i ta imposibel pa ‘rekonstruí’.
KÒRSOU 1 di e 3 MIHÓ REFNAN DEN KARIBE
Apesar di tur e kosnan ku ta bai robes, un estudio resien ta
demostrá ku, apesar di tur miseria, tin tres sitio den e área
di Karibe ku ta den un estado eksepshonalmente bon i
mester wòrdu konsiderá komo e “mihó refnan di Karibe”:
Flower Garden Banks, Bermuda i……Oostpunt….
KÒRSOU 1 di e 3 MIHÓ REFNAN DEN KARIBE
Esaki ta asina spesial ku asta den New York Times a dediká
atenshon na dje…. Na Kòrsou nos tur haña esaki “algu normal”
i ta parse ku nos ta poko na altura di e “tesoro” eksepshonal ku
ta ubiká na Oostpunt.
CURAÇAO 1 of the 3 BEST PLACES IN THE CARIBBEAN?
Turistanan mas i mas ta en buska di
“kosnan eksepshonal” komo
motivashon di nan biahe. Asta
turistanan merikano, konosí pa nan
komportashon di “solo, laman i playa”
ta mustra mas i mas di ta interesá den
vakashonnan estilo kultural of “eko”
konforme un estudio ekstenso di
2013….
Apesar di esei, hopi bes nos na Kòrsou ta pensa riba turismo di masa
(manera hopi otro islanan den añanan ‘80/’90). For di e slide anterior
ta sali na kla ku hopi turistanan no tin “smak” den esei mas….
Nos mester sigui ku e pensamentu akí of nos mester promové mihó e
“kosnan eksepshonal” na Kòrsou (p.e. Willemstad, kultura, historia,
pero tambe Oostpunt) komo kosnan úniko ku bo no por haña niun
otro kaminda pa asina antisipá i reakshoná riba e ekoturismo
kresiente, èts?
REFNAN: SERVISIONAN DI EKOSISTEMA @ BONEIRU
Komo ku turistanan ta
haña refnan importante,
refnan salú ta kontribuí
na ekonomia, den otro
palabra, nan ta sòru pa
atraé turistanan pa bini
aki bin gasta plaka.
REFNAN KARIBENSE: NAN KONTRIBUSHON EKONÓMIKO OBVIO
E.g. COASTAL PROTECTION reefs absorb 80% of incoming wave energy
during storms
E.g. TOURISM Ecotourism generates 10-100x more income
per person than e.g., cruise tourism
Tambe e refnan ta kontribuí
na protekshon di kosta. E
sentro di siudat ta situá nèt
kantu di awa i e refnan ta
protehá e siudat kontra di
tormentanan (p.e. Lenny
Omar, èts.) Sin e refnan
olanan ku tur probabilidat lo
por yega leu parti paden di
e siudat (banda robes
ariba)….
Pseudopterogorgia elisabethae One of the most commonly sold cosmetics
REFNAN KARIBENSE: NAN KONTRIBUSHON EKONÓMIKO DESKONOSÍ
Ecteinascidia turbinata One of the most successful anti-cancer medicines
O
N
OO
N CH3
HO
OCH3
H HH
HH
H
OHH
S
H
O
O
OH3CO
HO
Tambe awendia mayoria supstansianan medisinal ta
ser hañá riba refnan. Refnan salú = mas espesie =
mas posibel remedinan…
E ganashinan di benta awendia mester wòrdu
mandá por parti bèk na e pais kaminda tal
supstansia a keda deskubrí, di moda ku MASHA
hopi plaka por wòrdu generá. Pa resumí, refnan salú
= hopi plaka
Na Kòrsou tambe a enkontrá
supstansianan di tal índole (p.e. un
supstansia kontra kanser di pulmon).
Lamentablemente, un hotel a keda
konstruí na e sitio kaminda a deskrubí
e supstansia akí….
MANGROVES & SEAGRASS: NURSERY HABITATS
Aparte di koralnan, vèltnan di yerba di
laman i áreanan di mangel tambe ta
hunga un ròl importante…
Nan tambe ta protehá e kosta (kòrda
riba tsunami na Indonesia) i ta sirbi
komo kriaderonan pa varios
espesienan di piská ku di otro forma lo
no a okurí akinan.
• Refnan salú ta proveé un variedat
abundante di kuminda (piská) i posibel medisinanan.
• Refnan salú ta prevení oumento di mikrobionan patogeno den awanan kosteño
• Refnan di koral ta protehá kostanan (i tur otro kos kantu di kosta)
• Refnan di koral ta di vital importansia pa interesnan turístiko
• Refnan kurasoleño ta generá $1.66M pa km anualmente
BALORNAN EKONÓMIKO RELASHONÁ KU REFNAN (EHÈMPEL)
Source: reefs at risk (2010)
REFNAN: SERVISIONAN DI EKOSISTEMA MUNDIAL
Tuma nota ku e plaka generá den Karibe prosedente di refnan salú mediante
ekoturismo ta surpasá e entrada di peska kasi 10 biaha.
En breve: mediante turismo, protekshon di kosta, peska (i den futuro
probablemente medisina) refnan ta kontribuí na e ekomomia di islanan
chikitu… Djis pensa kon Kòrsou (ku un di e tres mihó refnan den área di
Karibe) lo por hasi uso di e posibilidatnan akí….
20.000 kas
2.5 persona pa kas
50.000 hende
riba 10% di e isla
1136 persona pa km2
Sobrá di e isla:
un average di 405
persona pa km2
Pero ke yena e área eksepshonal akí totalmente ku konstrukshon (“desaroyo” ta
ser indiká na kòrá). Desaroyo sabí ta o.k., pero e plan ku aktualmente ta keda
sugerí lo kondusí irrevokablemente na un destrukshon total di e refnan kantu di
kosta…..
Coastal development “kills” reefs (# studies per year) despite
many claims to the contrary, even in “rich countries”
# Studies per year
Aktualmente, mas di 5000 estudio pa
aña ta wòrdu produsí den kua ta
menshoná desaroyo di kosta komo e
motibu di deterioro lokal di refnan….
Mundialmente a purba di mara
desaroyo huntu ku maneho di ref pero
kasi no por topa ku ehèmpelnan di
éksito….
E desaroyo sugerí ta pisa mas ku e
bentahanan di tin un di e 3 refnan mas
salú den Karibe, kaminda tin asina
tantu animalnan ku otro kaminda ya a
bira skars?
63 espesie di mata i animal ta biba solamente riba e islanan ABC i ningun otro kaminda na mundu. Hopi di nan ta abundante na Oostpunt.
10% di e 7 espesienan di koral karibeño ta pone riba e lista kòrá di IUCN di espesienan krítikamente den peliger di ekstinshon.
Banda di e 7 espesienan di koral akí, 26 otro espesie ku ta internashonalmente protehá ta okurí den kantidatnan grandi na Oostpunt
E refnan di koral na Oostpunt ta un di esnan mihó ku a sobra den Karibe i por ta Kòrsou su “webu di oro” mediante ekoturismo, distiguiendo Kòrsou for di tur otro isla den Karibe.
Un ehèmpel: 50-65% di tur Grastèlchi (pero tambe otro espesienan) ku por wòrdu hañá na Westpunt a nase na Oostpunt
FISH ARE LARGER AT OOSTPUNT (av. 30%)
1 grouper of 60cm produces the same number of juveniles as 200 groupers of 40 cm (i.e.,
8000 cm total)
REFNAN NA OOSTPUNT TA PRODUSÍ MAS LARVA Oostpunt
Willemstad
Ha
rtm
an
n e
t a
l. (
in p
rep
) 1
cm
2
Refnan di Oostpunt ta produsí 3-5
bes mas tantu larva di koral pa área
superfisial… Ku ta sobrebibí 3-21 bes
mas mihó
OOSTPUNT: KRIADERO PA TUR KORALNAN KURASOLEÑO
Hopi di e piskánan i koralnan ku por wòrdu
hañá na otro sitionan di nos isla ta nase na
Oostpunt. E bentahanan di refnan na e otro
sitionan di e isla (turismo, peska, èts.) ta
originá generalmente ku Oostpunt komo
“kriadero pa sobrá di e isla”….
pag
2 E
IS K
PM
G J
un
e 2
01
3
Ta posibel ku lo ta mihó pa tin
desaroyo na Oostpunt, pero sigur no di
e forma ku aktualmente ta keda
proponé. Un parke kaminda e
naturalesa mas eksepshonal di
Oostpunt ta keda protehá lo por ta un
solushon alternativo pa tantu e
naturalesa komo pa satisfasé esnan ku
ke desaroyá… Mira e siguiente slide…
E ponensia “E desaroyo di Oostpunt proponé lo kousa daño
irreversibel i katastrófiko pa su bahianan, lagunanan i refnan di
koral den bisendario” tin e respaldo di (entre otro):
Danki pa bo atenshon
www.researchstationcarmabi.org na “latest news”
Pa mas informashon:
Karta introduktorio (2 pagina)
Aspektonan hurídiko (10 pagina)
Opheshonnan general (16 pagina)
Opheshonnan ekológiko (40 pagina)
Carmabi su posishon: no prinsipialmente kontra di desaroyo,
pero sigur kontra di e senario di
desaroyo proponé den e rapòrt di
Wolff et al. manera ta keda bosiferá
den e dokumentunan ilustrá abou.
E reakshonnan kompletu (hul.) di Carmabi por ser hañá na: http://www.researchstationcarmabi.org/news/latest-news/