e drejta e pronesise intelektuale (1)

8/19/2019 E DREJTA e Pronesise Intelektuale (1)

1/40

E DREJTA E AUTORIT DHE TË DREJTAT E TJERA TË

PËRAFËRTA

Të drejta të autorëve quhen të drejtat, që në bazë tëpronë !nte"e#tua"e, u ta#ojnë autorëve, për veprat që vet! #anë #r!juar në "ë$!n e "etër!ë, h#en%ë, art!t, $uz!#ëe &uha të tjera'

E drejta e autor!t ëhtë një e drejtë e##"uz!ve që ! ta#onautor!t' A! #a të drejtën e##"uz!ve për ta bërë #opje

veprën e vet oe për ta r!prodhuar veprën e vet'

(hp!#ja e ht)p!t të h#ruar,*ht)ph#ronjat+ bër! $ë të"ehtë #opj!$!n e një vepre "etrare'

Tan! !për$arrë!t #r)en hu$ëh!$!n e veprë "etrarenë #opje !dent!#e, në #uhtet e %a#tuara $e #ontratë $eautor!n, po autor! duhet të pa-uhej për .do #opje të bërëtë veprë'

E drejta e autor!t ëhtë e or!entuar drejtë $brojtje ër!prodh!$!t të veprë'

E drejta e autor!t $brohet ! $e "!-je të brendh$e edhe$e a#te ndër#o$bëtare */onventa e 0ernë, /onventaUn!vera"e e ë drejtë ë autor!t 1U223+

Pro&' Pau" Torre$an e të tjerë thonë e43 Para zbu"!$!t tëht)p!t të h#ruar, hu$ë vepra or!-j!na"e "etrare oevepra $uz!#ore !h!n venë në #o$!!on' 5jë #opje !hteh#ruar dhe autor! ! aj !hte pa-uar për të n-a ana e#o$!!onar!t'3

1


2/40

Te#no"o-j!a e ht)p!t #!hte ! rezu"tat prodh!$!n dheh&r)tëz!$!n e #opjeve dhe nd!hej $ë e e nat)rh$e, qëautor! duhej të pa-uhej për .do kopje të bërë të veprës.

Torremans thotë: se E drejta e autorit nuk mbron idetë, por mënyrën si janëshprehur këto ide”. Shprehja e veprës mund të bëhet duke u shkruar ose duke uparaqitur në çdo formë tjetër të re teknolojike.

!"#T$%$ $ S& '(E)T&S S& *"T+($T

E drejta e autorit është e drejtë e pandashme e një vepre, e ila i takonautorit si subjekt i pronës intelektuale për veprën e mbrojtur-eni / i0ijit për të drejtat e autorit dhe të drejtat e përafërta, më tej 0'*'#1.

E drejta e autorit përmban:- Autorizimin ekskluziv personal për të mbrojtur

pacenueshmërinë e veprës së autorit dhe personalitetin e

autorit ( të drejtat morale);- Autorizimin ekskluziv pasuror për të mbrojtur interesat

pasurore të autorit ( të drejtat pasurore të autorit;)- Autorizimet tjera të autorit ( të drejtat tjera të autorit);- Të drejtat e autorit i takojnë vetëm autori, krijuesit të veprës;- Për të gëzuar mbrojtjen e të drejtës së autorit nuk kërkohet

plotësim paraprak i !arëdo !ormaliteti administrativ, si

regjistrimi"

5ë v!t!n 6788, 0r!tan!a e 9adhe #a n:!rr 43A#t!n për tëdrejtat e a#tor!t, patentat dhe d!enjot 1, (!pa #ët!j a#t!,e drejta e autor!t #ara#ter!zohet, 1! një e drejtëpronëore3'

TË DRTEJTAT E PËRAFËRTA 9E TË DREJTAT E AUTORIT

Të drejta të përa&ërta $e të drejtat e autor!t, quhen tëdrejtat që në bazë të pronë!ë !nte"e#tua"e, janë tëpëra&ërta $e të drejtat e autor!t'

2


3/40

Të drejta të përa&ërta !pa nen!t 6'6' 6 të ;!-j!t $b! tëdrejtat e autor!t dhe të drejtat e përa&ërta u ta#ojnë4

- Interpretuesve përkitazi me interpretimet e tyre;- Prodhuesve të fonogrameve përkitazi me

fonogramet e tyre;- Producentëve të lmit përkitazi me videogramet e

tyre;- Shërbyesit media audiovizuel përkitazi me

transmetimin e tyre;- Botuesve përkitazi me botimin e tyre

/U(HTET E 90ROJTJE( (Ë


4/40

- eprat skenograke- Prezantimet shkencore" edukative ose teknike"

vizatimet" grakonet" tabelat###

> (!pa a#t!t për të drejtën e autor!t, patentat dhed!enjot të v!t!t 6788, .do vepër që ! p"otëon#ër#eat nevojh$e, $und të #"a!#ohet ! një n-at!pat e #ët)re veprave dhe -ëzojnë $brojtje tëdrejtë ë a#tor!t'

> 5ëe vepra #a n-e" e pa$baruar, pjeët përbërëetë veprë që janë $baruar dhe që janë #r!j!$e!nte"e#tua"e or!-j!na"e -ëzojnë $brojtje ! edhe

vetë vepra'

T!tu""! ! veprë !nte"e#tua"e or!-j!na"e -ëzon $brojtje' 5u# "ejohet të përdoret t!tu""! ! një vepre te h&r)tëzuar $ëparë, nëe një t!tu"" ! t!""ë h#a#ton #on&uz!on në "!dhje$e autorë!në e veprë'

/r!ter! ! parë dhe ! përbah#ët për të -ëzuar $brojtje jur!d!#e të -j!tha veprat e #ëaj #ate-or!e ëhtë qen!a et)re vepra or!-j!na"e'

/ër#eë ""etare ëhtë që vepra të $o jetë e #opjuar, të jetë #r!j!$ or!-j!na" ! autor!t, prandaj #ër#ohet nova%!on!oe r!!a në të'

5u# #ër#ohet që !dea të jetë e re, epe !dea nu# $brohet

n-a e drejta e autor!t' Autor! $und të prodhojë hprehjen e !deë ë t!j oe tëaj,por prova që për%a#ton nëe vepra ëhtë vërtetë #r!j!$or!-j!na" ëhtë vetë$ një $!n!$u$ tandard përpje#jeh'

4


5/40

Do#tr!na jur!d!#e paraheh $!n!$u$ d) tandarde që tëp"otëohen4

I par!, Edhe #ur $arrja n-a një vepër tjetër, ëhtë e vo-ë"

nu# dëh$on arr!tjen e $!n!$u$!t të tandard!t të#ër#uar, dhe, ! rezu"tat, nu# -ëzon $brojtje?

> Invet!$! ! a&të!ve , -j)#!$!t dhe punë, nëpro%e!n e #r!j!$!t të veprë ë d!#ujt tjetër nu# duhet të #onr$ojë or!-j!na"!tet!n'

> Tabe"at, -ra#onet, që hpeh $erren ! #opje prejveprave të tjera, autor! duhet të tre-ojë e #a!nvetuar a&të! dhe punë në $ën)rën ! e #aor-an!zuar tabe"ën'

> Pjea $ë e $adhe e vendeve evrop!an nërre-u""at!vën e t)re "!-jore #anë paraparë e njëvepër ëhtë vepër or!-j!na"e,nëe ëhtë #r!j!$!nte"e#tua" ! vetë autor!t, dhe hpreh perona"!tet!n

e autor!t të aj'

(!pa a#t!t 6788, vepër "etrare #on!derohet43 .do vepër eh#ruar, e "e:ueh$e oe e #ëndueh$e3'

5


6/40

(!pa Peteren!t, vepër "etrare #on!derohet vepra "etraree %!"a ëhtë e hprehur në &or$ë të pr!ntuar oe tëh#ruar, nëe ! për-j!-jet p)etje nëe %!"ë!a apo t!"!ëhtë ! "artë'

Tran$et!$et n-a veprat "etrare or!-j!na"e nu# përbëjnëe"e$entet e veprë "etrare, nu# janë vepra "etrareor!-j!na"e, epe tran$et!$! nu# #ër#on një $!n!$u$a&të!h, pune apo -j)#!$! për të prodhuar një vepër"etrare or!-j!na"e' Tran$et!$! v"erëohet ! një rut!në epërër!tur në #o$pjuter'

Për#undraz!, tran$et!$et te"ev!z!ve dhe të rad!o

-ëzojnë $brojtje për#atëe' /jo $brojtje ëhtë rre-u""uar,ëhtë e paraparë $e a#t!n e v!t! 6788'

Do#tr!na jur!d!#e bën #uz!$e të tran$et!$!t $e #ab""odhe pa #ab""o

Tran$et!$e pa #ab""o do të quhen ato tran$et!$e #unu# nevoj!ten "!dhje oe #ab""o për të rea"!zuar !nja"e'

9ë tej, a#t! për%a#ton tran$et!$!n te"ev!z!v ! njëtran$et!$ të !$azheve v!zua"e, të t!n-ujve dhe të!n&or$a%!oneve të tjera, që quhen te"e-ra pa #ab""o, ! %!"!ëhtë në -jendje për tu #apur "!-jër!ht n-a pub"!#u oe qëtran$etohet për prezant!$ #undrejt pub"!#ut

/jo -jë bëhet hpeh n-a tran$et!$et ate"!toretre-tare, të %!"at ! n-ar#ojnë h!#ue!t e t)re $e det)r!$!npër të pa-uar një hu$ë në të ho""a'

5ë #ëtë rat njëra pa"ë duhet të nënh#ruaj $arrëvehjene hërb!$!t të tran$et!$!t dhe pa"a tjetër duhet të jep#od!n për të r!#r!juar !$azh!n dhe t!tu""!n nor$a" tëte"ev!z!on!t

6


7/40

Tran$et!$! $e #ab""o rea"!zohet -j!th$onë $e nd!h$ëne #ab""o oe të ndonjë !te$! tjetër te"e#o$un!#a%!on!

Tran$et!$! $e #ab""o ëhtë hërb!$ që #a të bëj $e

dër-!$!n e !$azheve v!zua"e të zër!t apo të!n&or$a%!oneve të tjera për $arrje në d) oe $ë hu$ëvende oe për prezant!$ në pub"!#

Duhet the#uar e të drejtën e autor!t e -ëzojnë vetë$pro-ra$et e tran$etuara $e #ab""o dhe jo hërb!$! !tran$et!$!t $e #ab""o


8/40

BC'6@' B@6, ora 6?@@

PËR90AJTJA E TË DREJTË( (Ë AUTORIT

(!pa nen!t 6 të ;DADP, autor ! veprë ëhtë peron! z!#

! %!"! e #a #r!juar veprën' 5ë do#tr!në jur!d!#e #a $end!$e veprat që #r!johen $e anë të #o$pjuter!t, autor !veprë $und të jetë edhe peron! jur!d!#'

/ëhtu, h#r!$tar! ! një vepre "etrare, !, për he$bu"", !një nove"e, do të jetë në të njëjtën #ohë edhe autor ! aj,

Der!a vepra e autor!t paraqet një produ#t hp!rtëror,!nte"e#tua", $endor, vepra ëhtë e pandah$e $eperona"!tet!n e autor!t' Dhe #) &a#t tre-on e autor !veprë ë #r!juar $und të jetë vetë$ peron! z!#, nëe !p"otëon #uhtet ! or!-j!na"!tet!n dhe &or$ën e hprehjeë aj $e h#r!$ apo $e -ojë'

Të drejtat e autor!t ! për#a!n autor!t, edhe #ur vepraëhtë e papër&unduar, nëe ëhtë $ja&të!ht e &or$ëuardhe e $ater!a"!zuar'

Fja"a autor rrjedh n-a latinisht!a ' auctor(" e #jo do tëthotë, #r!jue, zhv!""ue, ""etar'

(!pa nen!t 6 të të njëjt!t "!-j, der!a të $o vërtetohet e#undërta, upozohet e autor ! veprë ëhtë peron!, e$r!,për#atë!ht r$a, peudon!$! oe henja e të %!"!t ëhtë

8


9/40

hënuar në e#ze$p"ar!n e veprë oe ëhtë the#uar $erat!n e pub"!#!$!t të veprë'

Autor! $und të hënohet edhe $e !n!%!a"e' I vet$! autor!

ëhtë ! autor!zuar për të zbu"uar anon!$!tet!n e t!jPo !pa #ëaj d!poz!te, #ur autor! ëhtë anonim ndëravepra ëhtë pub"!#uar $e peudon!$ oe henja,upozohet e të drejtat e autor!t ëhtë ! autor!zuar t!rea"!zojë botuesi" përder!a dhe pora nu# zbu"ohet!dent!tet! ! autor!t'

Dhe, në qo&të e edhe botuesi $betet anon!$, upozohete të drejtat e njëjta ëhtë ! autor!zuar t! rea"!zojë presoni )ë ka publikuatr veprën#

*y ka të dre!të ta riboto!ë; ta shfrytëzo!ë; ta përpuno!ë;

përkthe!ë" ekspozo!ë nëse kemi të bë!më me ndon!ë vepër

gurative#

0artë! ! të drejtave të autor!t, duhet t! për%je"" autor!tpërt!$et që da"!n n-a e drejta e autor!t'

0A(H/ËAUTORËT

(!pa nen!t 6 të ;DADP, nëse vepra përmban n!ë tërësi të pandashme dhe është kri!uar në bashkëpunim të dy apo

më shumë personave, ata #on!derohen bah#autorë tëveprë'

E drejta e autorëve $b! veprën e #r!juar bah#ër!ht upër#et të -j!thë bah#autorëve?

Të drejtat e autor!t ! ad$!n!trojnë $e pë"q!$!n e t)re,përve. nëse me lij ose me kontratë parashihet ndryshe.

9


10/40


11/40

!ontrata duhet të lidhet në formë të shkruar dhe t5i plotësojë të jithakushte lijore për vlefshmërinë e saj. !ëtu kemi të bëjmë me një punë

juridike në mes të jallëve, $TE( 6$6+S.

ëse vjen deri te anulimi i kontratës, të drejtat e autorit kalojnë nambartësi në autorin.

ëse mbarten sipas lijit, atëherë mbartësi i ka të jitha të drejtat qëmë lij i takojnë autorit të veprës.

ë të drejtat e autorit mbartën me trashëimi, mortis causa, naparaqiten dy situata: trashëimi me lij i të drejtave të autorëve dhetrashëimi me testament i të drejtave të autorit.

#ersoni tek i ili janë mbartur të drejtat e autorit është bartës derivativ i autori3imeve të autorit e jo origjiner"

Të drejtat e fituara me kontratë, me lij apo trashëimi mund të jenë tëkufi3uara.

#a leje të autorit, mbartësi, nuk mund t5i mbartë të drejtat e tij nëpersonin e tretë. ëse pa leje të autorit i ka mbartë të drejtat e autoritnë personin e tretë, është i detyruar të bëjë kompensimin e dëmit.

0iji ka paraparë se kur vepra është publikuar me pseudonim, meiniiale, ndërsa autori mbetet anonim, atëherë, liji e përaktonbotuesin si bartës të së drejtës të autorit.

7jithashtu, edhe publikuesi i veprës quhet bartës lijor të drejtave tëautorit, nëse edhe botuesi mbetet anonim.

#au3a ;< minuta

6E#(*T E "T+($T T& !($)"*(* & %*((&'8&$E #"Eë praktikë ka dy raste kur autori si punëtor në ndonjë ndërmarrjeapo institut mund të krijojë veprën e autorit:

> !ur jatë orarit të rreulltë të punës krijon veprën e ila kailësinë e veprës së autorit, dhe

11


12/40

> !ur lidhë kontratën për veprën dhe krijon veprën e autorit

!ur punëtori krijon veprën jatë orarit të punës në ndërmarrje,atëherë të drejtat e autorit janë të limituara në favor të punëdhënësit

të tij. *i ka kontratë për punë dhe të drejtat e autorit i takojnëpunëdhënësit

#unëtori si autor i veprës është raport subordinues ndajpunëdhënësit4

#unon në lloari të punëdhënësit, ndërsa merr paën si kompensimpër punën e tij. #ër këtë arsye, punëdhënësi ka të drejtat e autorit.

$ipas së drejtës angleze, punëdhënësi fiton të jitha të drejtat e

autorit në veprën e krijuar të autorit, në mën%rë origjinare, namomenti i lidhjes së kontratës për punën me punëmarrësin.

dryshon mendimi i së drejtës bashkëkohore lidhur me këtë çështje.2artës orijinar i të drejtë të autorit është autori edhe kur ështëpunëmarrës. #or, ky të drejtat e autorit që kanë të bëjnë meautori3imet pasurore i ka kaluar te punëdhënësi në momentin elidhjes së kontratës për punën. dërkaq të drejtat morale edhe mëtutje i përkasin autorit.

!ëtë pikëpamje e përfaqëson e drejta jermane dhe frane3e.

!jo çështje nuk është rreulluar me 0'*'#. !jo çështje rreullohetme kontratë në mes të punëdhënësit dhe punëmarrësit. #unëdhënësibëhet bartës derivativ i së drejtës së autorit për veprat që i ka krijuar ipunësuari i tij.

#unëdhënësi si bartës i të drejtave të autorit ka këto autori3ime

pasurore: të drejtën e shfrytë3imit të veprës, ku përfshihet e drejta epublikimit të veprës, e drejta e shfrytë3imit4 të drejtën e një publikimiapo të shumë3imit të veprës së krijuar na marrëdhënia e punës.

a ana tjetër, punëmarrësi si autor i veprës ka të jitha autori3imetmorale në raport me veprën e tij. *i ka edhe të drejtat pasurore që nuk

12


13/40

hyjnë në opusin e shfrytë3imit të së drejtës së autorit na ana epunëdhënësit.

Të drejtat morale nuk mund të jenë objekt rreullimi me akte

normative të punëdhënësit, as me kontratë, veçse e& lege i përkasinpunëtorit për veprën e krijuar në marrëdhënie pune.

ëse punëdhënësi nuk e publikon veprën e krijuar na punëmarrësinë fatin prej


14/40

#orositësi nuk u?on ta shfrytë3ojë veprën për qëllime të ilat nuk janë paraparë me kontratë.

6epra kolektive, janë: #ër shembull, eniklopeditë, përmbledhjet,

fjalori, etj. #ra kur paraqitet një numër i madh i koautorëve të ilëtbashkërisht marrin pjesë.

#ërfunduar, ;@4 9=

0ijërata, më =9.;;. A=;@

T& '(E)T*T %+(*0E '8E T& '(E)T*T #*S"(+(E

!a dy qëndrime të përjithshme lidhur me të drejtat e autorit dhe e

drejta e autorit është një shembull i qëndrimit dualist.

Sipas qëndrimet të parë, të drejtat e autorit ndahen në dy rupe tëveçanta: në të drejtat morale dhe të drejtat pronësore -ekonomike1.

Bë të dy rupet , së bashku, përbëjnë të drejtat e autorit.

Sipas qëndrimit të dytë, që e përfaqëson edhe e drejta e (epublika eShqipërisë, që të dy të drejtat janë të lidhur në mënyrë të

pa3jidhshme së bashku dhe ka vetëm një rup unik të drejtash.

0'*'# i (epublikës së !osovës ka rreulluar të drejtat morale prejnenit ;C A=, kurse të drejtat pasurore prej nenit A;9


15/40

kuptohet se e drejtat e jonë përkrah qëndrimin e parë ku të drejtat eautorit rupohen në të drejta morale dhe në të drejta pasurore.

Të drejtat morale veprojnë era omnes. Të drejtat morale janë të

karakterit absolut, por mund të kufi3ohen kur është në pyetje vepra enjashme ose në rastet kur këtë e kërkon interesi publik apo edhekur autori i krijon në marrëdhënie pune.

Të drejtat morale janë të drejta sui generis, ekskluzive dhe rreptësisht personale"

E drejta morale është e lidhur me personalitetin e autorit dhe si qëllimkryesor ka mbrojtjen e të drejtës së autorit.

*utori ka të drejtënj diskreionale, #. S8.4 ta tërheq veprën nabotimi4 të heq dorë na kontrata për botimin e veprës, ose edhe taasjësojë veprën e tij.

;. T& '(E)T*T %+(*0E

Të drejtat morale ndahen po ashtu në të drejtën:

> Të drejtën e publikimit të parë4> Të drejtën e njohjes së autorësisë4

> Të drejtën e njohjes së interitetit të veprës4> Të drejtën e pendimit.

;. E drejta e publikimit të parë: Sipas nenit ;C .; të 0'*'#, autorika të drejtë eksklu3ive për të vendosur nëse do të publikojë për herë të parë veprën e tij, kur, ku, dhe në çfarë mënyre. %ënyrat epublikimit janë të ndryshme: botimi4 ekspo3imi, transmetimi,imitim, treim.

#astaj, ka të drejtë ta reprodukojë, shumëfishojë, ta përpunojë. 6epra kur botohet vepra është urë lidhëse e autorit mepublikun.

15


16/40

*s kush nuk mund ta detyron autorin që të botojë veprën e tij. *ika të drejtë që ta ndërrojë mendimin lidhur me publikimin eveprës dhe ta tërheq pajtimin.

ë praktikën jyqësore frane3e është i njohur rasti i artistit&histrel, i ili ka punuar një portet dhe e ka ekspo3uar në njëaleri, pastaj ka refu3uar t5ia dorë3ojë porositësit, duke ekonsideruar të pa kryer atë, të papërshtatshme për publikun dhe7jykata e !asaionit në >ranë ka vepruar në favor të drejtës sëautorit.

A. E drejta e njohjes së autorësisë

Sipas nenit ;D.; të 0'*'#, autori ka të drejtë eksklu3ive të njihet dhetë shënohet si autor i veprës.

dërkaq, sipas nenit ;D.A të 0'*'#, autori ka të drejtë të vendosnëse autorësia e tij duhet të treohet me emër, pseudonimin apo meshenjë.

E drejta në njohjen e autorësisë përbëhet prej 9 komponentëve:

> Bë në vepër të shënohet emri i autorit të vërtetë të veprës, qëtë kërkojë na shfrytë3uesit që e shfrytë3ojnë veprën e tij, qëveprën e tij e shfrytë3ojnë në ba3ë të kontratës ose lijit, qëvepra të shënohet në emër të tij4

> Bë të ndalohet keqpërdorimi i emrit të autorit për çfarëdoqëllimi4

> Bë t5i kundërvihet u3urpimit apo llabërimit, duke mos lejuar askujt marrjen e veprës së tij.

!eqpërdorimi i veprës së autorit ek3iston kur në vepër nuk ështëshënuar emri i autorit të veprës4 por është shënuar emri, pseudonimiose shenja e një autori tjetër, jo e autorit të vërtetë.

16


17/40

2otuesi, ?hiruesi, përpunuesi, përkthyesi, si dhe çdo person qëpublikon veprën e autorit është i obliuar të shënojë emrin dhembiemrin e autorit.

ëse ata e keqpërdorin këtë obliim autori ka të drejtë në mbrojtjen eveprës së tij në rruë jyqësore.

9 E drejta e respektimit të interitetit të veprës.

Sipas nenit ; të 0'*'#, autori ka të drejtë eksklu3ive të kundërshtojëçfarëdo deformimi, çfarëdo shfrytë3imi të veprës së tij na tjerët,nëse një ndërhyrje e tillë do të mund ta dëmtonte reputaionin e tij,kreativitetin dhe respektimin.

6etëm autori është i autori3uar që të bëjë ndryshimin e veprës së tij,edhe kur konsiderohet se ajo është e kryer, sepse ai jithmonë ka tëdrejtë ta perfeksionoj, ta përpunojë dhe ta ndryshojë veprën.

ëse vepra është në fa3ë të botimit, ai mund ta ndryshojë veprën e tij,por botuesi ka të drejtë të kërkojë kompensimin e dëmit.

$nteriteti i i veprës duhet të respektohet edhe kur bëhet reproduktimii veprës, nëse reprodukuesi bënë ndryshime, duhet të kërkohetpëlqimi i autorit.

6epra mund të përshtatet. !ur arrihet marrëveshja për përshtatjen eveprës në mes të autorit të veprës, dhe autorit që e përshtatë veprën,aktohen edhe kufijtë e të drejtave që do të ë3ojë autori i përshtatjessë veprës.

#ër përshtatje të veprës jithmonë kërkohet pëlqimi i autorit tëveprës.

E '(E)T* E #E'$%$T -(E6+!$%$T1 '(+$T 'E SE#ET$(

17


18/40

Si e drejtë morale e autorit, E drejta e pendimit është rreulluar medispo3itën e nenit A=.; të 0'*'#. Sipas kësaj dispo3ite, autori ka tëdrejtë të revokojë të drejtën e autorit që i ka kaluar tjetrit, nëse për këtë ka arsye serio3e morale, me kusht që bartësit të së drejtës t5ia

kompensojë dëmin real të shkaktuar na revokimi i tillë i së drejtës.

!ur autori pendohet, të drejtat e tij pasurore shuhen, nuk ka të nëkompensim.

!y obliohet që botuesit, nëse ai ka filluar botimin e veprës së tij t5iakompenson dëmin.

Sipas, dispo3itës së pararafit 9 të nenit A= të këtij liji, botuesi ose sithuhet në lij bartësi i të drejtës duhet që brenda 9 muajve na dita eparalajmërimit për revokimin e së drejtës ta njoftojë autorin për masën e dëmit të pësuar na revokimi i së drejtës.

ëse autori më vonë dëshiron që përsëri të bëjë kalimin e të drejtavelidhur me shfrytë3imin e veprës së tij dhe në qoftë se nuk kanë kaluar ;= vjet na përdorimi i së drejtës së pendimit, duhet së pari dhe nëkushte të mëparshme t5ia ofrojë këto të drejta së pari bartësit të mëparshim të të drejtave.

'ispo3itat e këtij neni nuk 3batohen për proramet kompjuterike,veprat audiovi3uele, e tj.

ëse veprën autori e ka botuar dhe e ka n?jerr në tre, ka të drejtë tatërheq na treu, ose edhe ta asjësojë plotësisht. Si krijues i veprës ,ai është i autori3uar që të vendos edhe për fatin e veprës së tij.

*rsyet mund të jenë: nevojat e paraqitura për ndryshimin e veprës4idetë e reja4 si dhe rrethana të tjera që mund të jenë të natyrës

subjektive dhe objektive.

!onventa e 2ernës mbi të drejtat e autorit nuk e rreullon të drejtën ependimit.

E drejta e autorit është e drejtë diskreiale e autorit.

18


19/40

!ur autori e përdor të drejtën e pendimit, në praktikë na krijohen Asituata:

;. !ur autori lidh kontratën për shfrytë3imin e veprës, ai ka

plotësisht të drejtën e pendimit me obliim të të dëmshpërblimitpër shfrytë3imin e veprës.A. Të drejtën e pendimit e ka vetëm autori. !jo do të thotë se

trashëimtarët e të drejtës së autorit nuk e kanë të drejtën etërheqjes së veprës na treu.

T& '(E)T*T #*S"(+(E

*utori ka të drejtën eksklu3ive për shfrytë3imin pasuror të

veprës së tij në çfarëdo forme. Sipas nenit A;. ; të 0'*'#,autori mund t5ia ndalojë ose mund t5ia lejojë personave të tjerëshfrytë3imin e veprës së tij.

#ersonat e tjerë mund ta shfrytë3ojnë veprën e autorit vetëm nëba3ë të autori3imit të autorit për kalimin e të drejtave eksklu3ivetë drejtave të autorit dhe në kushtet e vendosura prej tij.

#ër çdo kalim të drejtës së autorit, autorit i takon kompensimi.

*utori ka edhe të drejtën e vënies në shitje të veprës së vet, nëtre apo në një formë të përshtatshme.

'isponimi mund të reali3ohet me punë juridike inert vijos,kontrata e autorit, dhe mortis ausa , trashëimit me lij ose metestament.&shtë e drejtë absolute dhe vepron era omnes. !arakteriabsolut konsiston në atë që mund ta ndalojë shfrytë3imin eveprës personit tjetër, të ilit nuk i ka dhënë të drejtën e

shfrytë3imit.

Të drejtat pasurore të autorit mbarten.Të drejtat pasurore, autori i shfrytë3on jatë jithë jetës së tij,përveç disa veprave fotorafike, vepra të artit aplikativ,proramet lloaritëse, e tj.

19


20/40

Shoqëria është e interesuar që vepra e autorit të bëhet e mirë epërjithshme, prandaj kohë3jatja e shfrytë3imit të së drejtës sëautorit është e kufi3uar C= vjet pas vdekjes së autorit

E drejta e autorit mund të shfrytë3ohet në 9 mënyra: a1 lëndore4b1 jolëndore dhe 1 të modifikuar.

Shrytë3imi i veprë në formë lëndor përfshinë:

;. Të drejtën e riprodhimit, e ila është e drejtë eksklu3ive e autorit,i ili lejon ose ndalon fiksimin e veprës në mbajtës lëndor -ek3emplarë1, në çfarëdo forme. 6epra është e reprodukuar kur

bëhet përmes shumë3imit rafik, fotorafimit, rejistrimitelektronik.

dërtimi i objektit arkitekturor sipas projektit konsiderohet aktreproduktimi.

A. E drejta e shpërndarjes, është e drejtë eksklu3ive e autorit për taautori3uar apo ndaluar vënien në qarkullim të veprës orijinaleapo të kopjes së veprës së tij, përmes shitjes ose ndonjë formetjetër të bartjes së pronësisë.

&shtë interesante dispo3ita e nenit A@. A të 0'*'#, ku thuhet:me shitjen e parë ose bartjen në formë tjetër të pronësisë për orijinalin apo kopjen e veprës, të bërë na autori ose mepëlqimin e tij, e drejta e shpërndarjes për atë orijinal apo kopjetë veprës shteret për territorin e (epublikës së !osovës.

9. E drejta e qiradhënies është e drejtë eksklu3ive e autorit takalojë ose ta ndalojë që vepra orijinale apo ek3emplarë tëveprës së tij të jepen në shfrytë3im për afat të aktuar, përmespërfitimit të drejtpërdrejt apo të tërthortë pasuror.

uk mund të jepen me qira veprat e ndërtuara arkitektonike,veprat e arteve aplikative, të disanjit industrial.

20


21/40

Shfrytë3imi i veprës në formë jo lëndore:

;. $nterpretimi publik, autori mund ta lejoj ose ndalojë reitiminpublik, ek3ekutimin mu3ikor të veprës

A. E drejta e shfrytë3imit na shërbyesit mediat audiovi3uel: edrejta e transmetimit4 transmetimi dhe ritransmetimi ipërmbajtjeve audiovi3uele, etj. 2ëhet në marrëveshje valide metë drejtat e autorit.

9. E drejta e komunikimit publik me anë të videorameve dhefonorameve, është e drejtë eksklu3ive e autorit që të lejojë apoqë të ndalojë që vepra e tij e fiksuar në videoram ose fonoramt5i komunikohet publikut.

@. E drejta e shfaqjes publike është e drejtë eksklu3ive e autorit që

të lejojë ose ndalojë që me anë të mjeteve teknike t5ikomunikohet publikut vepra e tij audiovi3uele, vepra fotorafike,vepra fiurative, etj.

(FT&G$%$ $ 6E#(&S & >+(%& E %+'$>$!"*( Sipas nenit 9@ të 0'*'#, shfrytë3imi i veprës në formën emodifikuar përfshinë:

;. E drejta e përpunimit:

> Të drejtën eksklu3ive të autorit që të lejojë ose të ndalojëpërkthimin, përshtatjen skenike, përshtatjen mu3ikore apo

përpunimin e veprës së tij me qëllim të krijimit të veprës sëprejardhur.

> E drejta e përpunimit nërthehet edhe kur vepra e autorit, nëformë të pandryshuar, përfshihet ose nërthehet në një vepër të re.

21


22/40

> *utori i veprës burimore mban të drejtën eksklu3ive për shfrytë3imin e veprës së tij në versionin e përpunuar, nësenuk parashihet ndryshe me këtë lij ose me kontratë.

-

A. E drejta e përshtatjes audiovi3uele:

E drejta e përshtatjes audiovi3uele është e drejtë eksklu3ive eautorit ta lejoj ose ta ndalojë që vepra e tij të përshtatet apo tëshfrytë3ohet për të fiksuar në vepër audiovi3uele.0ijërata, më ;=. ;;. A=;@

!+T(*T* E *"T+($T

*utori ka të drejtë të bëjë kalimin e të drejtave të shfrytë3imit të veprëssë tij, në një person tjetër. *utori mund të kalojë vetëm të drejtatpasurore, sepse, sipas nenit /< të 0'*'#, të drejtat morale janë tëdrejta eksklu3ive të autorit dhe nuk kalojnë në persona të tjerë.

Sipas nenit /C po të këtij liji, të drejtat pasurore dhe të drejtat e tjeratë autorit, janë pjesë përbërëse e pasurisë së autorit, dhe ato mund të

jenë objekt i kalimit juridik në një person tjetër.

#ërveç autorit, i ili është bartës i parë i të jitha të drejtave pasurore,dhe të drejtave të tjera të përafërta mbi veprën e vet, sipas nenit /D.A të0'*'#, bartës mund të jetë edhe ndonjë person tjetër fi3ik apo juridik,të ilit autori i ka kaluar këto të drejta mbi ba3ë lijore ose me veprim

juridik.

!alimi i të drejtave pasurore mund të bëhet, inter vivos dhe mortisausa.

#ër kalimin e të drejtave pasurore lidhet kontratë në mes të autorit dhepersonit mbi të ilin kalon e drejta e autorit.

ë lij thuhet se kalimi i të drejtave të autorit mund të bëhet edhe meformë tjetër. #. S8. %e testament.

!ontrata e autorit mund të bëhet sipas rreullave të së drejtës sëdetyrimeve, përveç, nëse është paraparë ndryshe me lij.

22


23/40

'uke pasur parasysh natyrën juridike speifike të kontratës së autorit,ka mendime se kontrata lidhur me të drejtën e autorit duhet tërreullohet me rreulla të së drejtës së detyrimeve le? eneralis.

Sipas nenit C Emrin e palëve kontraktuese4> Titullin e veprës që është objekt i kontratës4> Të drejtat që janë objekt i kalimit në personit tjetër4> >ormat e kompensimit të autorit4

!ufi3imet eventuale të përmbajtjes

> !ufi3imet e mundshme në shtrirje territoriale.

> ëse me lij apo me kontratë nuk është speifikuar shtrirja territoriale,konsiderohet se kalimi vlen vetëm për territorin e (epublikës së!osovës.

> !ufi3imet në kohë3jatjen e shfrytë3imit të drejtave të autorit

!ufi3imi i kalimit të drejtave të autorit mund të jetë eksklu3iv dhe joeksklu3iv:

!alimi eksklu3iv e autori3on marrësin e të drejtës që, në mënyrën epëraktuar me kontratë, të shfrytë3ojë veprën e autorit, duke përjashtuar

të jithë personat tjerë, përfshirë edhe autorin.

Sipas pararafit A. 9 të C/ të 0'*'#, kalimi eksklu3iv i të drejtave tëshfrytë3imit të veprës së aktuar nuk e ndalon autorin ta shfrytë3ojëveprën që është objekt i kontratës Hnë koleksionin e veprave të tij, të3jedhura, apo në koleksionin e të jitha veprave të tij. !alimi joeksklu3iv e autori3on bartësin e të drejtës të shfrytë3imit tëdrejtës së autorit që, në mënyrën e përaktuar me kontratë, tëshfrytë3ojë veprën e autorit, krahas autorit dhe ilitdo person tjetër, që

është titullar i së drejtës së autorit.

!ur me kontratë apo me lij nuk është speifikuar nëse kalimi ështëeksklu3iv apo jo eksklu3iv konsiderohet se kalimi është joeksklu3iv. %e kaontratë aktohen hollësisht se ilat të drejta kalojnë në bartësin etëdrejtave.

23


24/40

ë nenin CC të 0'*'#, është përaktuar se kur me kontratë apo me lijnuk është speifikuar se ilat të drejta veç e veç kalohen, ose në çfarëmase kalohet një e drejtë, konsiderohet se janë kaluar ato të drejta dhevetëm deri në atë masë që është thelbësore për t5i arritur synimet ekontratës.

!alimi i të drejtave të autorit në persona të tretë

#ersoni mbi të ilin kanë kaluar të drejtat pasurore të autorit, pa leje tëautorit, nuk mund të bëjë kalimin e të drejtave të autorit në një person tëtretë.

0eja nuk është e nevojshme të kërkohet na autori, nëse kalimi nëpersonin e tretë është pasojë e shitjes, bankrotit ose likuidimit tërreullt të personit juridik i ili është bartës i së drejtës.

!ur kalimi i të drejtës së shfrytë3imit të drejtës së autorit bëhet pa leje tëautorit, detyrimi i paesës së kompensimit autorit mbetet edhe më tutje.

!ompensimi i autorit aktohet në shuma të njëhershme,ë varësi me masën e kalimit të drejtës së autorit4

ë varësi me efektet ekonomike të shfrytë3imit të veprës së autorit4ë varësi me madhësinë apo ilësinë e veprës+se, me kombinimin e këtyre metodave4'he na kushtet tjera që mund të ndikojnë në lartësinë e kompensimit,sime përqindje ose edhe në shumë paushalli.

!ur fitimprurja na shfrytë3imi i veprës është në shpërpjesëtim tëdukshëm me kompensimin e kontraktuar në shumë të njëhershmeautori ka të drejtë ndryshimin e kontratës në kuptim të aktimit më tëdrejt të hises së fitimit.!jo e drejt parashkruhet në afatin prej A vjetësh na dita e marrjes sënjohurisë për ek3istimin e shpërpjesëtimit të kompen3imit, por më sëlaru në afatin prej ;= vjetësh pas kalimit të së drejtës së shfrytë3imit tëveprës së autorit.

*utori nuk mund të heq dorë na e drejta e tij.

!ur kompensimi është përaktuar në varësi me fitimin e reali3uar nashfrytë3imi i veprës së autorit, autori duhet patjetër të mbaj librinpërkatës dhe evidenat tjera të kontabilitetit, prej ku është e mundur tëkonstatohen të ardhurat e reali3uara.

24


25/40

#&(7)E7)&S$* S+0$'*(E

!ur kalimi i më tejmë i të drejtës ka kaluar pa lejen e autorit në persona

të tjerë, por ky kalim është i lejueshëm me lij apo me kontratë, bartësi iparë dhe bartësi i ri i të drejtës mbajnë përjejësi solidare ndaj autoritpër përmbushjen e detyrimeve na kontrata për kalim.

(E6+!$%$ $ T& '(E)T&S #*S"(+(E

*utori mund ta revokoj të drejtën pasurore të dhënë për shfrytë3impersonit të tretë:

> kur mbartësi i së drejtës e ka shfrytë3uar të drejtën në masë tëpamjaftueshme ose nuk e ka shfrytë3uar fare dhe me këtë i ka dëmtuar dukshëm interesat e arsyeshme të autorit.

> Sipas neni DC të 0'*'#së e drejta e revokimit parashkruhet para se tëkenë kaluar A vite na dita kur autori ka bërë kalimin e së drejtës sëshfrytë3imit ose ka dorë3uar ek3emplaren e veprës nëse ky dorë3imështë bërë pas lidhjes së kontratës.

> ëse ka të bëjë me artikullin për shtypin ditor, ky afat është tre muajndërsa për shtypin periodik është një vit.

> *utori mund të revokoj të drejtën e shfrytë3imit të veprës së tij, vetëmpasi ta ketë paralajmëruar marrësin e së drejtës për revokim do tarevokojë të drejtën e shfrytë3imit të veprës dhe të ketë lënë një afat

shtesë dhe të arsyeshëm për të shfrytë3uar të drejtën e kaluar.> %e rastin e revokimit, e drejta për shfrytë3imin e veprës shuhet.> *utori duhet që marrësit të drejtës t5ia kompensoj në mënyrë të drejtë

dëmin e shkaktuar me revokim.

!+T(*T* #&( 2+T$%$ E 6E#(&S

!ontrata për botimin e veprës nënkupton kalimin e të drejtës botuesit për tëriprodhuar veprën e tij me anë të shtypshkrimit dhe të drejtën për shpërndarje tëek3emplare të veprës, na një anë, kurse, na ana tjetër botuesi detyrohet që tëriprodhoj dhe shpërndaj veprën dhe për ketë t5i pauaj autorit kompensimin.

Sipas nenit DD.A kur vepra nuk është publikuar me kontratën për botimin e veprëskonsiderohet se është dhënë pëlqimi edhe për publikimin e veprës.

%e kontratën për botimin botuesi mund të autori3ohet edhe për përkthimin eveprës në një juhë tjetër si dhe për riprodhimin dhe shpërndarjen e saj.

!ontrata bëhet në formë të shkruar por nëse objekti i kontratës është botimi iartikujve, vi3atimeve, karikaturave dhe kontributeve të tjera të autorit në shtypin

25


26/40

ditor apo periodik nuk është e domosdoshme kontrata të bëhet në formë tëshkruar.

ëse kontratën e lidh përfaqësuesi i autorit atëherë përfaqësuesi kontratën mundta lidh vetëm për veprat të aktuara shprehimisht në autori3imin e autorit.

#&(%2*)T)* E !+T(*T&S #&( 2+T$%$ E 6E#(&S

ë përmbajtje të kontratës duhet të përaktohet:

> *fati brenda të ilit autori duhet t5ia dorë3oj botuesit dorëshkrimin osenjë ek3emplarë të veprës.

> ëse me kontratë nuk është përaktuar ndryshe ky afat është një vit nadita e lidhjes së kontratës.

> *fati brenda të ilit botuesi detyrohet të nisë n?jerrjen në tre tëek3emplare të veprës.

> ëse me kontratë nuk është përaktuar ndryshe ky afat është një vit nadita e pranimit të dorëshkrimit atë të një ek3emplari tjetër të veprës.

> ëse me kontratën nuk është përaktuar ndryshe botuesi ka të drejtvetëm në një botim

> *fati brenda të ilit botuesi pas shterjes së botimit të parë, është idetyruar të nis n?jerrjen në tre ek3emplareve të botimit të ardhshëmnëse kjo është paraparë me kontratë.

> ëse me kontratë nuk është përaktuar ndryshe, ky afat është një vit qëna dita kur autori ka kërkuar një jë të tillë.

> 'ukjen dhe faqosjen teknike të ek3emplareve të veprës.

> Tira3hi i veprës.> ëse tira3hi nuk është aktuar, sipas dispo3itës së nenit D par A të0'*'#, supo3ohet se vepra është botuar në të paktën ëse kompensimi është aktuar në shumë të njëhershme, në kontratëduhet patjetër të aktohet tira3hi i përjithshëm i ek3emplarëve që do tështypin nëse kjo nuk është aktuar në kontratë botuesi mund tiriprodhoj dhe ti shpërndaj deri në


27/40

> Bë me rastin e përatitjes së botimit të ardhshëm ti mundësoj autoritfutjen e ndryshimeve përkatëse me kushte që kjo të mos e ndryshojkarakterin e veprës

> Bë autorit pas botimit të veprës t5ia kthej dorëshkrimin ose ek3emplarintjetër orijinal.

> 2otuesi i ili ka marr të drejtën e botimit të veprës në formë të librit, katë drejtën e përparësisë që ta botoj veprën në formë elektronike,kundrejt ofertuesve të tjerë.

> E drejta e përparësisë 3jat 9 vjet na dita e kontraktimit të botimit tëveprës.

> ëse botuesi synon që ek3emplarët e pa shitur ti shes si letër të vjetër është i detyruar që blerjen paraprakisht t5ia afroj autorit sipas çmimit tëletrës së thjesht

#&(>"'$%$ $ !+T(*T&S

!ontrata përfundon:

> ëse vdes autori para përfundimit të veprës4> nëse janë shitur të jithë ek3emplarët e tira3hit të kontratës4> me skadimin e afatit të kontratës në përputhje me lijin mbi detyrimet> kontrata 3jidhet kur botuesi nuk e boton veprën brenda afatit të

kontraktuar.> ëse është shitur botimi paraprak, kurse botuesi nuk e ka filluar të

n?jerr në tre ek3emplarët e botimit të ardhshëm brenda afatit prej ; viti.> 2otuesi mund të kërkon 3jidhjen e kontratës nëse autori nuk i ia

dorë3on dorëshkrimin apo një ek3emplarë tjetër të veprës në afat prej ;viti kur tira3hi i botimit është shitur nëse numri i ek3emplarëve të pashitur është më i voël se ;==.

!+T(*T* #&( #(+'8$%$ E >$0%$T

%e kontratën e prodhimit të filmit autorit e veprën audiovi3uele dhe autorite kontributeve marrin përsipër detyrimin ndaj produentit të filmit për tëbashkëpunuar në mënyrë krijuese në krijimin e veprës audiovi3uele dhe ia kalojnëtë jitha të drejtat e tyre pasurore mbi atë vepër ndërkaq produenti i filmit merr

përsipër detyrimin për t5iu pauar kompensimin e autorit.Sipas dispo3itës së nenit ;;9.9 të 0'*'# konsiderohet se me kontratën për prodhimin e filmit bashkautorët dhe autorit e kontributeve në mënyrë eksklu3ive epakufi3ime ia kalojnë produentit të filmit të jitha të drejtat pasurore dhe tëdrejtat e tjera të autorit mbi veprën audiovi3uele, për kthimin e saj në juhë tëtjera dhe përpunimet e tjera audiovi3uele, si dhe fotorafit që kanë të bëjnë meveprat, nëse me kontratë nuk parashihet ndryshe.

27


28/40

2ashkautorit dhe autorët e kontributeve nuk mund të heqin dorë na të drejta etyre në kompensimin e autorit.

2ashkautorët e veprës audiovi3uele kanë të drejtë në kompensim të drejtës sëautorit ndaras për seilin drejt pasurore që ia kanë kaluar produentit të filmit.

#roduenti i filmit detyrohet që, të paktën njëherë në vit, ti informoj bashkautorëte veprës audiovi3uele lidhur me të ardhurat e reali3uara për seilin formë tëautori3uar të shfrytë3imit të veprës, si dhe tu mundësoj me të dhënat që ureferohen të ardhurave.

#&(>"$'$%$ $ 6E#(&S *"'$+6$G"E0E

6epra audiovi3uele konsiderohet e përfunduar kur mes rejisorit kryesor dheproduentit të filmit arrihet pëlqimi se kopja e parë standarde është e përfunduar.

uk lejohet shkatërrimi i kopjes së parë standarde të veprës audiovi3uele.

G7)$'8)* E !+T(*T&S

ëse produenti i filmit nuk ka arritur ta përfundoj veprën audiovi3uele për tri vitena dita e lidhjes së kontratës për veprën filmike.

2ashkautorët dhe autorët e kontributeve të veprës audiovi3uele kanë të drejt nëkompensim të dëmit, nëse produenti i filmit nuk fillon shfrytë3imin e veprës sëpërfunduar audiovi3uele brenda një viti na dita e përfundimit të kopjes së parëstandarde nëse me kontratë nuk parashihet ndryshe.

0$7)E(*T*, %& ;C. ;;. A=;@, - +(* E #*(& !+00+!>$"%$ $ 1

28


29/40

E drejta e autorit 3jatë jatë jetës së autorit dhe C= vjet pas vdekjes së tij -/; i0'*'#1.

!ëtë afat e kanë paraparë edhe disa vende tjera të Evropës, si >rana, por disa tëtjera kanë paraparë një afat


30/40

%e testament, autori mundet jatë jetës së tij, të aktojë një apo më shumëpersona si trashëimtar të jetës së tij, që do të jenë bartës ose trashëimtar të

jetës së tij.

Trashëimtari testamentar mund të jetë në të njëjtën kohë edhe trashëimtar

lijor.

Sipas 0ijit për trashëimin, trashëimtarët lijor trashëojnë sipas radhëvelijore të trashëimisë, me kusht që të mos jenë përjashtuar na trashëimia osetë mos jenë shpallur të padenjë për të trashëuar.

ëse nuk ka trashëimtarë lijor ose testamentar, atëherë si trashëimtar i funditna paraqitet komuna ku autori kishte pasur vendqëndrimin apo vendbanimin efundit ose nëse nuk dihet vendbanimi ose vendqëndrimi i fundit atëherë sitrashëimtar paraqitet (epublika e !osovës.

6E#(*T #*S 6'E!)ES S& *"T+($T

ëse 3bulohet ndonjë vepër pas vdekjes së autorit, trashëimtarët trashëojëlijor dhe testamentar trashëojnë të drejtat pasurore të autorit.

E drejta e publikimit e rreulluar me nenin ;C dhe e drejta e t e publikuar me neninA= të 0'*'#, si të drejta morale të autorit 3jasin, derisa autori të jetë jallë.

%brojtja e veprave pas vdekjes së autorit 3jat C= vjet. #as kalimit të këtij afati,sipas nenit /A të 0'*'#, kalon në domenin publik, dhe është vepër e lirë për tushfrytë3uar.

6E#(*T E 0$(*

6epra të lira quhen ato vepra, të ilave u ka kaluar afati i mbrojtjes së të drejtës sëautorit.

6eprat e lira krijohen vetëm në ato vende, ku autori3imet pasurore kanëkohë3jatje të pakufi3uar.

uk do të thotë se vepra e lirë mund të përdoret në mënyrë të pa penuar, që ajotë ndryshohet apo të shfrytë3ohet në mënyrë të pa arsyeshme.

2a3a e ndalimit të veprave të tilla, edhe pas kalimit të afatit C= , qëndron nëmbrojtjen e interesit të përjithshëm të monumenteve kulturore dhe tëtrashëimisë kulturore.

30


31/40

#as kalimit të afatit të drejtave të autorit, në disa sisteme të pronësisë intelektuale H për shfrytë3imin e veprave të autorit, pauhet taksë në favor të instituionevetë aktuar, ku me të ardhurat e reali3uara finanohet kultura.

Shfrytë3imi i veprave të lira do të thotë botimi publikimi, përpunimi, përkthimi,

por në emër të autorit, sepse të drejtat e moralit nuk mbartën. dërkaqkompensimi për të drejtat e autorit përaktohet me lij se në favor të ilitinstituion do të shkojnë.

%2(+)T)* E T& '(E)T&S S& *"T+($T

%brojtja e krimtarisë së autorit është e një rëndësie të veqantë sepse n?it

krimtarinë na një anë, kurse, na ana tjetër krijon një siuri ekonomike të autorit.

ë doktrinë juridike janë të njohura tri lloje të mbrojtjes të drejtave ët autorit:

;. %brojtja ivile juridike,A. %brojtje penale juridike dhe9. %brojtja administrative juridike e të drejtave ët autorit

ëse autorit i shkelen të drejtat eksklu3ive pasurore juridike dhe morale, ai ë3ontë drejtën e kompensimit të dëmit.

*utorit ka të drejtë në kompensimin e dëmit material që nënkupton dëmin e vërtetdhe aktual dhe fitimin e humbur. #o ashtu autori ka të drejt në kompensimin jomaterial si re3ultat e shkeljes së të drejtave morale.

*utori ka të drejt kur të drejtat i ka shkelur mbartësi me dashje apo pa pakujdesiae rëndë.

ë rast të tillë autori ka të drejtë në kompensimin e dy fisht të vlerës së dëmitnëse dëmi është shkaktuar si pasojë e shkeljeve të të drejtave.

ëse një shkelje e tillë është kryer për qëllim të përfitimit pasuror autori mund të

kërkoj paë apo shpërblim në vlerë të tre fishit na vlera e dëmit të shkaktuar.#ër shkeljet e të drejtave të moralit autori ka të drejtë të kërkoj 3hdëmtimin eduhur monetar për shkak të shkeljes së drejtave morale të autorit.

%asat paraprake

31


32/40

ë rast se autori paraqet prova të ba3uara se të drejtat e tij janë shkelur dhe sedëmi i shkaktuar mund të ritet, jykata mund të urdhëroj konfiskimin epërkohshëm të pronës së luajtshme dhe të paluajtshme të shkelësit të së drejtavedhe bllokimin e lloarive bankare dhe pasurit tjera.

7jykata sipas nenit ;D@ të 0'*'# mund të urdhëroj edhe sekuestrimin edokumenteve bankare finaniare apo dokumentet komeriale të shkelësit.

#roedura lidhur me masat paraprake është urjente dhe 3batohet brenda triditësh pas parashtrimit të kërkesës

%asat e përkohshme

7jykata mund të urdhëroj masën e përkohshme me qëllim të siurimit të kërkesëssë autorit, nëse janë shkelur të drejtat e autorit apo ek3iston rre3iku i shkeljes sëkëtyre të drejtave.

7jykata mund ta merr masën e përkohshme nëse autori i veprës provon sevonesa lidhur me marrjen e masave të përkohshme mund të shkaktoj dëm tëpariparueshëm ose që masa të mos ketë efekte juridike më vonë edhe pa marrëdëjimin e palës së tretë, sipas dispo3itës së nenit ;D< të 0'*'#.

#roedura është urjente dhe masa e përkohshme duhet ët merret brenda afatit Cditësh na dita e parashtrimit të kërkesës.

Siurimi i provave

ëse ek3iston rre3iku që provat për shkeljen e të drejtave të autorit të shkatrohenose që më vonë të jetë e pamundur të siurohen, jykata mund të urdhërojruajtjen dhe siurimin e provave.

#roedura lidhur me siurimin e provave 3batohet brenda C ditësh pasparashtrimit të kërkesës.

"rdhri për aktimin e masës së përkohshme për ruajtjen e provës i dërohetpalës së tretë pa dëjim paraprak.

ë qoftë se konstatohet se kërkesa e autorit për siurimin e provës ka qenë e

paba3uar, pala tjetër ka të drejtë kompensimin të çfarëdo dëmi të shkaktuar namasa e përkohshme.

#roedura lidhur me shkeljen e të drejtës së autorit dhe të drejtave të përafërtaështë e shpejtë.

32


33/40

7jykata do të aktoj seanën e parë dëjimore jo më vonë se brenda 9 muajve qëna dita e pranimit të kërkesëpadisë.

#ër reali3imin e kompensimit të dëmit autori mund të paraqet padi para jykatësthemelore dhe proedura do të 3hvillohet sipas dispo3itave të lijit të proedurës

kontestimore.

ë këtë rast do të 3batohen rreullat e përjejësisë subjektive që do të thotërreullat sipas fajësisë. !ur është fjala për dëmin e shkaktuar moral tëpersonalitetit të autorit, si enimin e nderit ose prestiqit të autorit, jykata do tëoblion shkelësin e këtyre të drejtave që ti kompensoj autorit shpërblimin real tëdëmit, duke marr parasysh shkallën e shkeljes dhe kohë3jatjen e shkeljes sëkëtyre të drejtave.

Bë kërkesëpadia edhe padia e autorit të aprovohet si e ba3uar jykata duhet të

vërtetoj se veprimet e shkelësit të të drejtave janë të paluajtshme, si p.sh. janëshkelur të drejtat dhe detyrimet që dalin na kontrata e autorit dhe veprimi me tëilin enohen të drejtat subjektive të autorit.

ë rastin e parë kemi të bëjmë me përjejësi kontaktuese p.sh nëse nukpërmbushen detyrimet e përaktuara me kontratë për veprën e autorit p.sh kur botuesi nuk e boton veprën e paraparë me kontratë ose në afatin e paraparë, kur botuesi n?jerr numër më të madh të ek3emplareve na numri i ek3emplareve tëparaparë me kontratë.

!emi të bëjmë me tejkalimin e autori3imeve të parapara me kontratë, në këtë rast

kemi të bëjmë me tejkalim të autori3imeve të autorit

ë rastin e dytë kemi të bëjmë me shfrytë3imin e veprës së autorit pa kërkimin elejes paraprake p.sh kur vepra e autorit n?irret në tre pa leje të autorit,riprodhohet ose emitohet në radio dhe në televi3ion.

!ëto paraqesin shkelje të interesave personale dhe morale të autorit dhe kërkojnëmbrojtje ivile juridike.

Bë autori të reali3oj mbrojtjen ivile juridike duhet ët ek3istojnë këto kushte:

;. Të ek3istoj enimi i së drejtës së autorit na personi i tretëA. Ienimi të jetë i palejueshëm dhe i kundërlijshëm9. Të ek3istoj lidhja kau3ale në mes shkakut dhe pasojës d.m.th veprimit të

palejueshëm dhe dëmit të shkaktuar dhe@. #ërjejësia e personit i ili ka enuar të drejtat e autorit

*utori ka të drejtë të kërkoj kompensimin në të holla sikur kur janë enuar tëdrejtat morale, ashtu edhe ato pasurore.

33


34/40

#ër veç autorit padinë për kompensimin e dëmit mund ta paraqesin edhetrashëimtarët e autorit.

%brojtja juridike penale

Shkelja e të drejtave të autorit paraqet vepër penale.Shkelësi i veprës penale dënohet me jobë, por edhe me dënim me bur tëpëraktuar me !odin #enal të (epublikës së !osovës.

Shkelësi i të drejtave mund të dënohet edhe me kundërvajtje, kur shkel të drejtate autorit. %e kundërvajtje mund të përjijet edhe personi përjejës ipunëdhënësit dhe dënimi është paraparë me jobë.

0ijërata =D.;A.A=;@

34


35/40

%2(+)T)* '&(!+%2&T*(E E T& '(E)T&S S& *"T+($T

Të drejtat e autorit ë3ojnë mbrojtje edhe me konventa ndërkombëtare. E, jovetëm me lije naionale.

*utori si person fi3ik shpesh herë nuk është në jendje që të mbroj të drejtën evetë autoriale na shfrytë3imi i palijshëm, keqpërdorimi dhe forma tjera tëpalejueshme të abu3imit me të drejta të tij.

#osaçërisht autori nuk do të jetë në jendje që të mbroj disa të drejta tëashtuquajtura të vola të autorit -p.sh interpretimi publik i veprave letrare dhemu3ikore jashtë skenave teatrale dhe mu3ikore nëse mbështetet vetëm në forat

e vetjake.

7jithashtu, autori mund të mos jetë në jendje që ti kryej në mënyrë efikase tëjitha të drejtat të ilat kanë të bëjnë në lidhjen e kontratave me jithë personat einteresuar për ti shfrytë3uar të drejta e tij të autorit, për ti kontrolluar qarkullimindhe inkasimin e kompensimit.

Bë këto punë ti kryej në mënyrë më efikase, autori shpesh herë është i detyruar që ti drejtohet personave fi3ik ose juridik që në mënyrë profesionale merren membrojte e këtyre të drejtave, para se jithash avokateve e veçanërishtorani3atave profesionale që merren me mbrojtjen e të drejtave të autorit.

%e mbrojtjen e të drejtave të autorit në fushën e letërsisë merret edhe shoqata eshkrimtareve të !osovës, si një instituion profesional shtetëror. Bë ti mbroj tëdrejtat e autorit një avokat pikë së pari duhet ti siurohet autori3imi na ana eautorit, na ana tjetër kur është fjala për mbrojtjen e të drejtave të autorit na anae orani3atave dhe instituioneve shtetërore, shpesh herë nuk nevojitet asautori3imi për shkak se instituionet e tilla janë të autori3uara na vet liji.

*utori krijon veprat e veta që të shfrytë3ohen në të mirë të njerë3imit dhe nëjithë rru3ullin tokësor. !arakteri i veprave të tilla sipas natyrës së tyre është

internaional, për ç5arsye shtrohet nevoja e mbrojtjes ndërkombëtare të këtyrekrijimeve të mendimit njerë3or.

%brojtja ndërkombëtare e këtyre veprave, tani kur në planin ndërkombëtar ek3istojnë të lidhura shumë marrëveshje multilaterale dhe bilaterale mund tëkundrohet na dy aspekte. a një anë, mbrojtja e të drejtave letrare dhe artistikenë raport me shtetet të ilat janë nënshkruese të ndonjë konvente ndërkombëtare

35


36/40

dhe, na ana tjetër, mbrojtja ndërkombëtare e veprave të tilla në raport me vendettë ilat nuk janë nënshkruese të ndonjë konvente ndërkombëtare mbi të drejtat eautorit.

%2(+)T)* '&(!+%2&T*(E E 6E#(*6E & (*#+(T %E S8TETET T& I$0*T'&(!+%2&T*($S8T )*& T& 0$'8"(* %E +(%*T E '+)& !+6ETE%"0T$0*TE($*0E '8E %*((&6ES8)E 2$0*TE($*0E %2$ T& '(E)T*T E*"T+($T

ë botë sot ek3istojnë dy konventa të rëndësishme multilaterale ndërkombëtarepër mbrojtjen e veprave letrare dhe artistike: konventa e 2ernit dhe konventa"niversale.

6len të thuhet se përveç këtyre dy konventave ek3istojnë edhe disa konventa që

kanë një shtrirje më të nusht rejionale për mbrojtjen e të drejtave të autorit, sikonventa #anamerikane mbi të drejtat autorit -;DD %ontevideo1, !onventa e%eksikës ;=A, !onventa e 2uenos *ries ;;=, !onventa e !arakasit ;;;,!onventa e 8avanes ;AD, !onventa e &ashitonit ;@/1. ë këto konventa kanëaderuar vetëm vendet *merikane prandaj këtyre konventave u kushtohet njëvëmendje relativisht e voël na shtetet evropiane.

'isa shtete kanë lidhur marrëveshje bilateriale mbi mbrojtjen e të drejtave tëautorit të shtetasve të vet. ë këtë drejtim duhet përmendur ish2ashkiminSovjetik i ili deri në vitin ;C9 nuk kishte aderuar në asnjërën na dy konventat

e mëdha të lartpërmendura për mbrojtjen e të drejtave të autorit.

!+6ET* E 2E($T

!jo konventë për mbrojtjen e veprave letrare dhe artistike e ka marr emrin e sajsipas kryeqytetit të shtetit të Gvirës ku është nënshkruar me shtator ;DD/.

#rej atëherë deri tani kjo konventë është reviduar disa herë -në #aris ;D/, 2erlin;=D, në (omë ;AD, 2ruksel ;@D, në Stokholm ;/C e edhe njëherë në #aris

;C=1 .umri i shteteve themeluese ishte ;= dhe ky numër është rritur në mënyrëtë va3hdueshme, kështu që tani konsiderohet se nënshkruese të kësaj konventa

janë mbi ;== shtete të ndryshme të botës. %irëpo, mejithatë është një e keqe emadhe se disa vende të ilat kanë një rol të rëndësishëm në marrëdhënietndërkombëtare dhe një po3itë të rëndësishme në kulturën ndërkombëtare, si!ina, S82* dhe (usia, ende nuk kanë aderuar në konventë.

36


37/40

Selia e kësaj konvente ndodhet tani në 7jenevë ku ndodhet edhe selia e 2yrojëssë !ombëve të 2ashkuara për mbrojtjen e pronësisë intelektuale dhe të mbrojtjestë drejtave letrare dhe artistike të autorit.

#*($%ET E !+6ET&S

!onventa ka paraparë disa parime të rëndësishme me të ilat siurohet mbrojtjandërkombëtare e të drejtave të autorit.

#*($%$ $ *S$%$0$%$T

!y parim është përaktuar në nenin < të konventës, sipas të ilit veprat eautorëve të huaj, të botuara për herë të parë në ndonjë shtet anëtar të konventësvlejnë në të jitha shtetet anëtare dhe ë3ojnë mbrojtje sikurse veprat eshtetasve domiil ose, me fjalë të tjera, veprat e autorit të huaj ë3ojnë të njëjtënmbrojtje të veprat të autorit sikurse edhe veprat e shtetasve domiil.

#*($%$ $ %2(+)T)ES #* >+(%*0$G&%

!y parim përaktohet në nenin


38/40

kohë3jatjes së tyre -të drejtave pasurore dhe morale1 më së pakti në kufijtë embrojtjes të drejtave pasurore.

!onventa ka rëndësi të madhe për shkak se ajo parasheh detyrimin që tëmbrohen të drejtat edhe të autorëve të ilit nuk janë shtetas të shtetit që ka

aderuar në konventë, nëse vepra për herë të parë botohet në territorin e vendeveanëtare të konventës.

#)ES& #&(2&(SE E !+6ET&S &S8T& E'8E #(+T+!+0$ B& !* T& 2&)& %E6E'ET & G86$00$%

$ nënshkruar në Stokholm në vitin ;/C me qëllim që edhe autorëve që vijnë navendet në 3hvillim të ë3ojnë lehtësi të aktuara në rast se aderojnë në konventëne 2ernës. 0ehtësitë janë:

;. !ohë3jatja e mbrojtjes së veprës. #rotokoli mundëson për vendet në 3hvillim që aderojnë në konventë një afat shumë më të shkurtër iili nuk do të jetë më i jatë se A< vjet për mbrojtjen e të drejtave të autoritpost mortem autoris, për dallim na


39/40

është fjala për arsim, shkenë dhe hulumtime në të jitha fushat e arsimit sidhe kushte për kompensimin e shpërblimit të autorit.

!+6ET* "$6E(S*0E

!onventa universale apo botërore, siç quhet ndryshe, është nënshkruar në7jenevë me / shtator ;


40/40

2otimi i veprës të shtetasit të një vendi tjetër anëtar i konventës, si dhevepra e botuar për herë të parë në territorin e një shteti anëtar ë3onmbrojtje në territorin e të jitha shteteve si të ishte botuar në shtetin kuautori i veprës do të ishte domiil.

%e shtetasit e shtetit domiil bara3ohen edhe apatridët, refujatët të ilëtkanë shtetin domiil në një territor tjetër.

Sipas nenit @ të !onventës universale mbrojtja e të drejtave të autorit 3jatjatë jithë jetës së autorit dhe A< vjet pas vdekjes së tij -na publikimi aporejistrimi i vdekjes së autorit në librat e vdekjes1.

%brojtja e veprave letrare dhe artistike ;= vjet, mbrojtja e fotorafivejithashtu ;= vjet.

Të drejtën e përkthimit nuk e ka përaktuar me afat, por në nenin

e drejta e pronesise intelektuale (1)

Documents