Dyslexie & ICT

Een presentatie door Nancy Verbeten

Ten behoeve van conferentie “Gewoon speciaal”

IPON 2012Woensdag 28 maart 2012 15:00 –

15:45

Agenda

• Voorstellen• Test je kennis!• Algemene informatie Dyslexie• Dyslexie & Onderwijs• Hulpmiddelen, hulpmiddelen en

hulpmiddelen• Inzet hulpmiddelen• Op verkenning met ……• Net zo makkelijk…• Test je kennis!

Even voorstellen…• Nancy Verbeten• Leerkracht Plusklas en…..Remedial TeacherDyslexie-behandelaar en lees en dyslexiespecialistExterne stagebegeleiderICT-ambassadeur Eenbes, Geldrop, N-

Brwww.rtpraktijknancy.nl www.giralis.nlwww.ontdekstek.nl www.kempel.nl

Test je kennis!

• Weet je wat dyslexie is? Kun je het omschrijven?• Wat heeft dyslexie met de zorgverzekering te

maken?• Waar haal je informatie over signaleren en aanpak?• Ken je Masterplan dyslexie?• Ken je dyslexie hulpmiddelen? (Geen ICT)• Wat gebruik je?• Hoeveel ICT- hulpmiddelen voor ICT ken je?• Weet je wat voor soort ICT-hulpmiddelen er zijn?

Dyslexie een probleem?

http://www.youtube.com/watch?v=3A1y1ZibHBU

Definitie DyslexieZorg:PDDB (Bloomert, 2006, p.5):Dyslexie is een specifieke lees- en spellingstoornis met een neurobiologische

basis, die wordt veroorzaakt door cognitieve verwerkingsstoornissen op het raakvlak van fonologische en orthografische taalverwerking. Deze specifieke taalverwerkingsproblemen wijken proportioneel af van het overige cognitieve, en m.n. taalverwerkingsprofiel en leiden tot een ernstig probleem met het lezen en spellen van woorden ondanks regelmatig onderwijs. Dit specifieke lees- en spellingprobleem beperkt in ernstige mate een normale educatieve ontwikkeling, die op grond van de overige cognitieve vaardigheden geïndiceerd zou zijn.

Onderwijs:SDN (Kleijnen, Bosman, de Jong, Henneman, Pasman, Paternotte,

Ruijssenaars Struiksma, van den Bos, van der Leij, Verhoeven en Wijnen , 2008, p. 11):

Dyslexie is een stoornis die gekenmerkt wordt door een hardnekkig probleem met het aanleren en/of vlot toepassen van het lezen en/of het spellen op woordniveau.

Dyslexie en nu?Dyslexieverklaring voor:- Zorgen voor compensatie- Ruimte voor dispensatie- Gebruik van ondersteunende (ICT) hulpmiddelen- Zorgen voor een doorlopende leerlijn

Vergoeding behandeling? - Alleen voor ernstige enkelvoudige dyslexie- Laagste 10% van het normgemiddelde lezen of

lager dan 16% op lezen én laagste 10% op spelling.(Protocol Dyslexie Diagnostiek & Behandeling, 2006,

Bloomert)

Nieuwe wet op de zorgverzekering:

• Vanaf 1 januari 2009 heeft het college van zorgverzekeringen een Protocol Dyslexie Diagnostiek en Behandeling (PDDB) vastgesteld waardoor diagnostiek en behandelingen onder bepaalde condities vergoed kunnen worden.

• Alleen kinderen waarbij sprake is van ernstige dyslexie waarvoor gespecialiseerde behandeling nodig is. Er mag geen sprake zijn van comorbiditeit.

De school heeft vanaf nu een poortwachtersfunctie:• De aanpak van lees- en spellingproblemen is primair de

verantwoordelijkheid van scholen.• De school zal de leerlingen van wie het vermoeden bestaat dat

zij (ernstige) dyslexie hebben, moeten aanwijzen. • Daarmee vervult de school de poortwachtersfunctie tot de

gezondheidszorg.www.nrd.nuwww.kwaliteitsinstituutdyslexie.nl

Overheid (ministerie van OCW)

• Vergoeding voor Diagnose en behandeling• Protocollen dyslexie• Masterplan dyslexie (KPC, WSNS Plus,

Expertisecentrum Nederlands)• Technische maatjes• Dedicon: digitale schoolboeken• Ontwikkeling Passend Onderwijs• Referentiekader• Wet gelijke behandeling• Inspectie Onderwijs

Protocol Lezen & Dyslexie

• Voor leerkrachten: houvast bij signaleren en aanpakken.

• uitgangspunten voor het Masterplan Dyslexie.

• handvatten voor beleid op het gebied van signalering en diagnose, begeleiding en behandeling, compenserende faciliteiten en het inzetten van computerhulpmiddelen.

Protocol Lezen & DyslexieWat staat er in:

PO: vanaf groep 5 gebruik maken van ondersteunende en/of compenserende. Leerlingen worden er niet lui van, maar leren er beter door spellen.

SBO: Compenserende software bevordert zelfredzaamheid, versterkt competentiegevoel en motiveert om te blijven lezen/schrijven.

VO: Frustratie van talent > als de lees- en/of spellingproblemen zijn intellectuele en creatieve ontwikkeling belemmeren

VO: Software voor tekst-naar-spraak en spraakherkenning hebben ook remediërende effecten. Beter beheersing lezen/schrijven

MBO: eerst duidelijk hebben op welk gebied en met welk doel ondersteuning nodig is en ingezet wordt.

HO: zwakke leestechniek compenseren met (verschillende) digitale hulpmiddelen. Kennismaking = wenselijk

Masterplan Dyslexie

• Het Masterplan Dyslexie heeft als doel een systematische en geïntegreerde aanpak van dyslexie in het onderwijs te realiseren. 

• Op de website vind je:• - praktische informatie en antwoorden op

veelvoorkomende vragen;• - actuele ontwikkelingen rond dyslexie in

Nederland;• - informatie over activiteiten en producten van het

Masterplan Dyslexie.

Hulpmiddelen• Opmaak van tekst aanpassen: grotere letter, grotere afstand

tussen de regels, minder tekst op een bladzijde of een combinatie hiervan.

• Gebruik maken van audio-opnames van teksten: luisterboeken, Kurzweil. Goede ondersteuning voor zaakvakken.

• Extra tijd bij lees- en schrijfactiviteiten• Tekstverwerker met spellingcontrole voor kinderen met ernstige

spellingproblemen.• Leesliniaal: met vergroot leesvenster• Leesplank: gerichter op werkplek• Ondersteuningskaartjes: letter met plaatje, etc.• Leesmaatje

• Remediërende software• Tekst – spraak- software voor lezen & schrijven(spelling)• Spraakherkenningssoftware• Woordvoorspellers

ICT Hulpmiddelen bij dyslexie

Waarom?• Motivatie verhogen• Minder inspanning voor lezen• Meer zelfstandigheid• Competent voelen• Functioneren op eigen (cognitieve) niveau• Beter leren• Tekstbegrip• Verhogen lees- en spellingniveau

Koos Henneman (2008) &Protocollen Leesproblemen en dyslexie

Wanneer zet je ze in:

• Bij ernstige dyslexie• Onvoldoende vooruitgang• Dreigende leerachterstand • Negatief zelfbeeld/ weinig zelfvertrouwen

Het inzetten van een ICT-hulpmiddel leidt tot een win-win situatie voor de leerling, maar ook voor de leerkracht en school!

Bron: Ria Janssen (2011) ‘Wanneer zet ik hulpmiddelen in? En welke?

Dyslexie & ICT

ICT middelen

functioneel lezen

technisch lezen

remediëren

functioneel schrijven

begrijpend lezen strategisch schrijven spellen

compenseren

dispenseren

Lezen• Wanneer in te

zetten?: bovenbouw leerling met een spellingniveau < groep 5

• Belemmeringen: lage woordenschat, veel fouten, zwakke formulering

SpellingWanneer in te zetten?:

bovenbouw leerling > 20% fouten bij het lezen van een tekst < 175 woorden per minuut

Inzet software voor:

Compenseren, dispenseren en remediëren

• Van compenseren spreken we als maatregelen worden getroffen die de belemmeringen die het zwakke lezen en spellen met zich meebrengen, verminderen. Kenmerkend is dat de leerling de lees-/spellingtaak wèl uitvoert.

• Dispenseren betekent dat de leerling een bepaalde taak niet meer hoeft uit te voeren: hij krijgt dus vrijstelling.

• Met remediëren wil je de leerling begeleiden om op een hoger niveau te komen.

RemediërenGericht op verhoging van niveau van:

• technisch lezen

• snelheid en accuratesse

• begrijpend lezen

• woordenschat, strategiegebruik, (meta-)cognitieve kennis en vaardigheden

Voorbeelden:• Leesladder > Zwijsen • Zoeklicht interactief > Zwijsen• Woordenhaai > Lexima• Clicker > Lexima• Remedioom > Lexima

Leesladder• Doelgroep: groep 3 t/m 5• Doel: technisch lezen bevorderen, aandacht voor deelvaardigheden, leesbegrip en gebruik van syntactische en sematische informatie• Adaptief: prestaties van leerlingen worden geregistreerd.

Niveau oefeningen sluit hierbij aan• 4 cd-roms met verschillende inhouden: cd-rom 1: lezen en spellen van klankzuivere mkm-woorden;cd-rom 2: automatiseringvan de elementaire lees- en

spelhandleiding;cd-rom 3: letterclusters en spellingpatronen;cd-rom 4: meerlettergrepige woorden.• Oefeningen in spelvorm• Leerkrachtgedeelte om prestaties leerlingen te kunnen

volgen• Leesladder traint intensief de deelvaardigheden van het

aanvankelijk lezen

Zoeklicht Interactief• Doelgroep: groep 4 t/m 6• Doel: automatiseren• 2 varianten: radende en spellende lezer

Woordenhaai• Doelgroep: groep 3 t/m 8• Doel: automatiseren van diverse vaardigheden• Combinatie van geluiden, spraak, plaatjes en

tekst = multisensorieel• Kan worden aangepast aan niveau van de

leerling• Resultaten worden opgeslagen

Remedioom

• Taalzwakke leerlingen met een achterstand op het gebied van woordherkenning en spelling.

• Gevarieerde oefeningen voor het technisch lezen en spellen van veel voorkomende Nederlandse woorden.

Clicker

• Programma ontwikkelen lees-, schrijf- en taalvaardigheden.

• Alle niveaus in het Basis- en Speciaal Onderwijs of als extra ondersteuning. 

• In het Voortgezet Onderwijs kan het programma ingezet worden voor het leren van vreemde, moderne talen.

Compenseren en dispenseren

Belemmeringen verminderen:• Hulp bieden bij dagelijkse activiteiten

van lezen, spellen en stellen, structureren en studeren, proefwerken en examens

• Leerlingen zelfstandiger laten functioneren

• Goed voor het zelfvertrouwen en de motivatie

Richtlijn

Voorbeelden van voorleessoftware

• Daisyspeler

• Amis (Gratis) http://www.daisy.org/amis

• ReadingPen

• Deskbot (Gratis) http://www.deskbot.com/

Geavanceerde software:

• Sprint en Sprint Plus

• Kurzweil 3000

Daisyspeler

• Beluisteren van (les)boeken• Abonnement Dedicon • Dyslexieverklaring is nodig om lid te worden• Studieboeken op Daisy cd leren vanaf groep

5• Cd’s van nieuwe methodes hebben een

goed zoeksysteem• Helaas zijn nog niet alle studieboeken

omgezet in Daisy• Ook te huur bij bibliotheken

Sprint / Sprint Plus

• Ondersteuning functionele geletterdheid: lezen en schrijven

• Studeertools• Doorlopende leerlijn van

basisonderwijs, naar voortgezet onderwijs naar hoger onderwijs

• Aanbevolen voor scholen door protocol

Kurzweil 3000

• Meest geavanceerd• Alle tools binnen zelfde programma

> tijdwinst en gebruiksgemak• Doorgaande lijn van basisonderwijs

naar voortgezet onderwijs naar hoger onderwijs

Sprint vs KurzweilSprint Plus Kurzweil

1 stem Meerdere stemmen

Paar tempoverschillen Snelheid volledig in te stellen

Klanklezen en hakken/plakken

Woordvoorspeller 24.000 woorden

Woordvoorspeller 23.000

1 kleur markering Meerdere kleuren markeren

Homofonen met plaatjes

Alleen homofonen

Mindmapfunctie

Woordvoorspeller Skippy

Woordvoorspeller Wody

Dragon

• Zet gesproken tekst om in geschreven tekst• Via een microfoon wordt de tekst ingesproken

waarna de computer de tekst omzet in geschreven vorm

Kanttekening:• Lastig om aan te leren. Vooral bij leerlingen met

een slechte articulatie• Eist veel van leerlingen (taakhouding,

taalvaardigheid)• Verbeteringen zijn tijdrovend en niet altijd efficiënt• Voor leerlingen vanaf voortgezet onderwijs

Verstandig kiezen:

• http://www.lexima.nl/artikelen/advies/verstandig-kiezen

Verstandig kiezen is rekening houden met:• Taken en problemen• Technisch en begrijpend lezen• Spellen en strategisch schrijven• Studievaardigheden• Ernst van de dyslexie• Beschikbaarheid digitale school- en

studieboeken

Hoe staat het er bij u op school voor?

 Quickscan ICT & Dyslexiehttp://www.lexima.nl/artikelen/advies/quickscan-dyslexie-ict-op-uw-school

Om eens nader te bekijken:

Websites:- Lettertype >

http://www.studiostudio.nl/project-dyslexie/- Klokhuis >

http://player.omroep.nl/?aflID=13308241- Richtlijnen voor toetsen/opdrachten op papier >

http://www.goedtelezen.nl- Dyslexie en ICT >

http://www.dyslexie.kennisnet.nl/- Op de hoogte blijven >

http://www.lexima.nl/nieuwsbrief- Dyslexie-hulpmiddelenwijzer >

http://www.dyslexie-ict.nl/

Extra informatieWebsites:Technische maatjes downloaden:www.masterplandyslexie.nl Vul als zoekterm in: technische maatjes, kies :Technische maatjes bij dyslexie Producten http://www.masterplandyslexie.nl/www.lexima.nlwww.makkelijklezenplein.nlwww.dedicon.nlwww.letop.be > project surfplankhttp://www.bibliotheekeindhoven.nl/www/jeugd/dyslexie/HULPMIDDELEN.htmwww.leestrainer.nlwww.leerhof.be > EDU > eMindmaps (gratis, wel

engels)

Test je kennis!

• Weet je wat dyslexie is? Kun je het omschrijven?• Wat heeft dyslexie met de zorgverzekering te

maken?• Waar haal je informatie over signaleren en aanpak?• Ken je Masterplan dyslexie?• Ken je dyslexie hulpmiddelen? (Geen ICT)• Wat gebruik je?• Hoeveel ICT- hulpmiddelen voor ICT ken je?• Weet je wat voor soort ICT-hulpmiddelen er zijn?

Bedankt voor uw aandacht

Contact: www.rtpraktijknancy.nl