DUYGUDURUM BOZUKLUKLARI:NÖROBİYOLOJİ

Dr. Fuad Bashirov

KLİNİK FENOMENOLOJİ• Kortikal işlev bağlamında depresyon, bilgi işlemlemede çoğul

bozulma demektir• Hastalar deneyimlerini olumsuz yönden yorumlarlar , bellek

işlemleri olumsuz yönde çalışır,olumsuz düşünce ve imgelerin sanal bir monoloğu kendini sürdürür...ağır durumlarda sanrı ve varsanı düzeyinde gerçeği değerlendirme bozulur

• Bu nöro-bilişsel değişmeler hipokampus, prefrontal korteks ve diğer limbik yapıların bozukluğa katıldığını göstermektedir

• Depresyonun bir diğer biyolojik özelliği ilgi azalması ve duygusal tepki vermenin kaybolmasıdır

• Zevk almama ve yetkinliğin azalması talamus, hipotalamus,nukleus akumbens ve prefrontal korteksi içine alan beklenti ve ödül devrelerinde bir işlev bozukluğu olduğunu göstermektedir

• Ağır depresyonda hareketin başlatılması, kendiliğinden olması ve dışavurumunda değişikler sık görülür, pm retardasyona ajitasyonlar eşlik edebilir. Yürüyüş ya da postür bzklukları , alın kırıştırma , saç çekiştirme, dudak ve tırnak yeme, kompulsif kaşınma gibi steriotipik davranışlar talamus, bazal ganglion ve striatumla bağlı subkortikal işlev bozuklukların göstermeketedir

• Bozulan uyku düzeni talamus ve beyin sapında düzensizliklerle ilgilidir

• Bu belirti ve bulguların kümeleşmesi farklı depresyon alt tipleriinin oluşmasını biçimlendiri: zevk almama,dugusal tepki vermeme ve pm bzkluk dah çok kilo kaybı , erken uyanma ve sabah kötü hissetme ile birlikte görülür (melankoli sendromu)

• Daha genç ve stresli yaşam olaylarından etkilenme ve eşlik eden anksiyete ile ilişkili depresif hastalarda nörotik bir bozukluğun olduğu izlenilmiştir

DUYGUSAL İŞLEMLEME ve BEYİNNormal emosyonların düzenlenmesinde 4 beyin bölgesi:– Prefrontal korteks– Anterior singulat– Hipokampus– Amigdala

1 Prefrontal korteks hedeflerin tanıtımı ve bu hedeflere uygun tepki verilmesi

• Sol PFK :hedeefe yönelik veya uygun davranış• Sağ PFK : kaçınma davranışı ve iştahlılıkla• PFK nın alt kısmı: ödül ve ceza ile ilgili görünmektedir2 Anterior singulat dikkat ve emosyonlarla ilgili

girdilerin bütünleşmesini sağlıyor• ASK ventral: affektif (diğer limbik bölgelerle)• ASK dorsal: bilişsel ( PFK ve diğer kortikal bölgelerle)• ASK aktivasyonu amaca ulaşma çabası veya sorunla

karşılaştında emosyonel uyarımın kontrolünü sağlamada rolu var

3 Hipokampus Öğrenme ve beleğin birçok tipinde ve korkuya koşullanmada katıldığı kadar Hipotalamik-hipofiz- adrenal eksenin baskılayıcı düzenlenmesine katılır

• Duygusal ve bağlamsal öğrenme hipotalamus ve amigdal arasındakı bağlantılarla ilgili görünmektedir

4 Amigdala yeni uyarımları işlemleme ve kortikal yanıtları düzenleme ve yürutmede önemli yeri ve korku ve ağrılı uyaranlara yanıt verme

MONOAMİN SİSTEMLERİ• Noradrenerjik sistem :beyinde NA hücrelerin gövdeleri lokus

serulousta yer alır ve buradan hipotalamasun rostral bölümüne, basal ganglionlara, limbik sisteme ve kortekse projekte olur

• Amigdala ve hipokampusun NA porojeksiyonların,emosiyonel bellek ve strese davranışsal duyarsızlaşma, lokus serulousun uzun süreli aktivitesinin ise öğrenilmiş çarsizlikle bağlantılı

Serotonin sistemleri 5HT nöronlar beyinde dorsal rafe çekirdeklerinden serebral korteks , ipotalamus, bazal qanlionlar, septum ve hipokampusa yayılırlar

Supra-kiazmatik çekirdeğe ulaşan serotonerjik nöronlar sirkadiyen ritimlerin(uyku uyanıklık döngüsü, beden ısısı ve HPA ekseni) düzenlenmesine yardım eder. 5HT aynı zamanda NE ve DA la bağlaantılı biçimde amaca yünelik motor ve tüketimle ilgili davranışları başlatır

5HT tonu mevsimsel dalgalanmalar göstere bilir ve akut streste geçici olarak 5HT boşalımı artarken, kronik stres 5HT aktivitesininazzalmasına ve %ht depolarının boşalmasına neden olur.

Kronik stres aynı zamanda dorsal rafe çekirdeklerinde, 5HT transmisyonunu daha fazla artırır. Yüksek glükokortikoid düzeyleri, 5HT işlevlerini artırarak kronik strese karşı kompansasyon oluşturur

• Dopaminerjik sistemler– Tubero-infindibulersistem :hipotalamustan hipofiz beze

giderek prolaktin salgılanmasın baskılayarak denetler– Nigro-striyatal sistem :supstansiya nigrada çıkar ve bazal

ganglionlara gider istem dışı motor hareketleri düzenler– Mezo-limbik sistemm ventral tegmentum yerleşimlidir ve

yaygın bir biçimde nukleus akumbens, amigdala. Hipokampus,talamusun medial ve dorsal çekirdekleri ve singulat girusa giderler-duygu dışa vurumunu,öğrenmeyi ve zevk alma yetisini düzenlerler

– Mezo-kortikal:ventral tegmentumdan çıkar orbitofrontal ve prefrontal kortikal bölgelere yayılarak motivasyonun, konsantrasyonun ve açaca yönelik ve karmaşık yüksel bilişsel işlemlerin başlatılmasınlndüzenlenmesine yardım eder

• Mezokortikal ve mezo- limbik DA aktivitesinin azalması, depresyonda belirgin olan bilişsel, motor ve zevk almayla ilgili bozukluklara neden olur. Artmış DA aktivitesi çapraz yolaklar olan nikotinik girdiler ve glükokortikoidler aracılığyla daha da artar,DA düzeyleri ile5HT aktivitesi arasında negatif bir ilişki vardır

Ikinci haberciler ve hücre içi kaskadlarDepresif hastaların trombosit adenilat siklaz

aktivitesinde, fosfo – iyonosit hidrolizinde, hücre içi kalsiyum metobolizmasında ve G protein işlevlerinde bir bozukluk olduğu bildirilmişdir,Aynı zamanda antidepresantlar , CRH ve monoamin reseptörlerinin sentezini azaltan ve BDNF gibi aktive edici proteinlerin sentezini artıran bir dizi hücre içi tepkiyi başlata bilir

Duygudurum dengeleyici ilaçların G proteinlerin ve diğer ikinci haberciler üzerinden etkisini gösterdiğine dair kanıtlar vardır

HPA AKTİVİTESİ• Artmış HPA aktivitesi memeli stres yanıtlarının en

belirleyici özelliği ve kronik stresin biyolojisi ve depresyon arasındakı en net bağlantılardan biridir. Depresyonda hiperkortizoleminin olması 5HT nin baskılayıcı özelliğinde azalma, NE,Ach ya da CRH artışı hipokampusdan gelen baskılayıcı gerıbildirimde azalma gibi bir çok santral bozukluğun bullunduğunu düşündürmektedir

• HPA aktivitesi artışı yaşlı hastalarda, özellikle , sık tekrarlayan yada psikotik belirtileri olanlarda sık görülür

• Hiperkortizolizmin melankoli ya da endojen depresyonla bağlantısı saptansa da özgüllüğü yoktur..

• Uyku Nörofizyolojisinde DeğişikliklerUyku – monoaminler,nöroendokrin sistem ve

nöropeptidlerin karışık etkileşimi ile düzenlenirUyku pineldan melatonin salgılanması ile başlar, uykuya

daldıktan 90 dak sonra büyümü hormonu salgılanır,beden ısısının, dıurnal olarak kortizal düzeylerinin düşmesi uykunun sürdürülmüsini sağlar

Non –REM ve REMREM Dorsal rafe nukleuslarından gelen 5HT ile fazik

olarak baskılar ve uyku derinleşirSantral kolinerjik aktivatörler ve Glukokortikoidler REM i fazik bir şekilde artırarak uykunu hafifletir

Gece uyanıklığında 4 tip bozukluk var-gece uyanmalarında artma-toplam uyku süresinde azalma-fazik REM uykusunda artma-beden ısısında artma