1

Verslag1eontwikkelsessiekurrikulum.frlVisieophetleergebiedFrieseTaalenCultuur

InleidingTijdensdeeersteontwikkelsessie,op19,20en21september2018,heefthetontwikkelteamgewerktaanhetbeschrijvenvaneenvisieophetleergebiedFrieseTaalenCultuur.AlsvoorbereidingisdooriedereenhetboekMeertaligheidenOnderwijs(Agirdag&Kambel,2017)gelezen,eneennotitiemetachtergrondinformatieoverderolvantaal,meertaligheidenminderheidstalenincurriculainanderelanden(Zweden,Vlaanderen,Wales,FinlandenSchotland).Omdatwedeleerlingen–hetdraaituiteindelijkallemaalomhen–nietuithetoogwillenverliezen,hangenindewerkruimtepostersvanleerlingenvanverschillendeleeftijden,samenmettaalportrettendiezevanzichzelfhebbengemaakt.Dietaalportrettenmakenduidelijkdatergroteverschillenzijnintaalachtergrond,intaalvaardigheideninhoudingtenopzichtevanhetFries.Indewerkruimteisverdereentafelingerichtmetachtergrondliteratuur,krantenknipselseninspirerendevoorbeelden.Tijdensdezeontwikkelsessiedenkenerdriedeskundigenmethetontwikkelteammee:BernadetdeJager(Cedin,ookvanwegehaarbetrokkenheidbijeendeelprojectoverattitudeinhetprojectGrip-www.grip.frl),WilnaMeijer(wijsgerigpedagoog)enAlexRiemersma(lectoraatFriesenmeertaligheid;namdeelgedurendeeendagdeel).

2

BasiselementenvoordevisieverzamelenDeeersteendetweededagstaaninhettekenvanhetverzamelenvanbasiselementenvoordevisie:1. Alseerstewordtdefilm‘Taalynbyld’(zie:https://youtu.be/YjqkMgFMq4E)bekeken.

Aandachtspuntendiehieruitvoortkomenzijn:derelatietussenmoedertaalenidentiteitenderijkdomvanmeertaligheid.

2. DaarnawordtbesprokenwatiederspersoonlijkebetrokkenheidenverantwoordelijkheidophetgebiedvanFriesenmeertaligheidzijn.Watzijnjedrijfveren?Watlukteromnuterealiseren?Hoedoejedat?

3. VervolgenswordtingegaanopdevraaghoehetleergebiedFrieseTaalenCultuureruitzoumoetenzien,aandehandvaneenzelfgemaaktofgekozenbeeld.Eenvandiebeeldeniseenafbeeldingmettandwielen:Friesisnieteengeïsoleerdleergebied;allevakkenhakeninelkaar,zettenelkaarinbewegingendraaiensamen.Aandachtspuntendieuitdeverschillendebeeldennaarvorenkomen,zijn:verscheidenheideneenheid,verbindenensamenwerken,Friesvanzelfsprekendtemiddenvananderetalen,gelijkwaardigheidvantalen,optimisme,bewegingvantaalenmeertaligheid–eenbewegingdienietophoudtenbeweginginsamenhang,plezier,interesseinelkaarstalen.

4. Erzijnkwestiesgeïnventariseerddietemakenhebbenmethetbepalenvandevisie:

• Friesenmeertaligheid:gaathetomtweeafzonderlijkethema’sofniet?Hoeverhoudendiethema’szichtotelkaar?

• Derelatietussenkerndoeleneneindtermen/examens.• Derelatietussenkerndoelenendepraktijkopschool:nieuwekerndoelenmoeten

aanzettentotnieuweenergieentotmeertaligheid.• DepositievanhetleergebiedFriesetaalencultuur:kunnenwespiegelenaan

anderetalen(Nederlands,modernevreemdetalen)ofkandatniet?Metanderewoorden:benaderenwehetFriesalsmoedertaalofalsvreemdetaal?

• BijdehuidigekerndoeleninhetprimaironderwijsgaathetomFriesetaal,inhetvoortgezetomFriesetaalencultuur.Watdoenwemetditverschilalshetgaatomdeuitwerkingvaneennieuwevisie?

5. BesprekeneenTEDtalkvanPietvanAvermaet(https://youtu.be/gq6fn6ow_rI).Aandachtspuntenvoordevisiedievoortkomenuitdezebesprekingzijnhetbelangvoorelkkinddatdethuistaalopschoolerkendwordtenhetmisverstanddatdeaandachtvoordethuistaaltenkostegaanvandeontwikkelingvandestandaardtaalopschool.

3

6. Aandehandvanviervragendieintweetallenbesprokenworden,gaanweinoppersoonlijkevisies:• Watziejeaanbelangrijkeontwikkelingenineenmeertaligesamenleving?Waar

moetenweleerlingenopvoorbereiden?• WatziejeaanontwikkelingeninhetleergebiedFriesvanuiteenmeertalig

perspectief?In(wetenschappelijk)debat?Indepers?• WaaromishetleergebiedFriesbelangrijkvolgensjou?Watziejijalsessentieelvoor

hetleergebied?• Hoedraagthetbijaandedriehoofddoelenvanonderwijs?Deuitwerkingenvanelktweetalwordenverzameldenvervolgensverspreid,zodatiederalleuitwerkingenkanlezen.Gezamenlijkstellenwedeopbrengstvast:welkeverbindingofordeningismogelijktussendeuitwerkingenvandetweetallen?Watishetgemeenschappelijkeinalleopvattingen?Waarzitoverlap/samenhang?Welkevragenroepeneventueleverschillenop?Welkeelementenzienwevooreenvisie?Waarom?Wekomentotdevolgendethema’s:• Taalencultuur• Samenhang(indebreedte,tussenvakken;indelengte,doorgaandelijnpo–vo,

voorschools–onderbouwpo;tussendomeinen• Taalenidentiteit• Afgestemdopindividueleleerlingen(taalachtergrond/variatie,noodzaak/nut,regie

leerwegen,leerroutes?)• Doelen(ERK/rrF,kwalificatie/socialisatie/persoonsvorming,inspirerenden

betekenisvol• Afbakening(leergebiedFrieseTaalenCultuur’,taalalsvak,taalalsvoertaal)• Taalenmeertaligheid(alletaleneenplek,belangvanthuistalen,kennisover

meertaligheid)

7.Vervolgenspasserenvoorbeeldenuithetbuitenlandderevue.Devoorafgelezeninformatieovertaalonderwijs,meertaligheidenminderheidstaleninnationalecurriculavananderelandenwordtbesprokenaandehandvantweevragen:Watisjeopgevallen?WatvindjeinspirerendvoordeFriesecontext?Uitkomstenvanditgesprekzijn:

• DemanierwaarophetinhetZweedsecurriculumisopgeschreven,ishelderengoedtebegrijpen.

• OpvallendinZweden:hetrechtvanallekinderenopmoedertaalonderwijs.• InhetcurriculumvanWalesishetWelshverplicht.Watvooreffectheeftdatop

motivatie?ErwordtopgemerktdathetEngelsvanzelfwelkomtdoorhetveleEngelsindeomgeving.

• MeenemenuithetcurriculumvanWales:denkenindoorgaandelijnvanafkinderopvang.InFryslânisdielijnnogteweinigdoordachtennietsystematischgenoeg.

4

• InhetZweedsecurriculumwordthetversterkenvanhetvertrouwenindeeigentaalvaardigheidgenoemd.Wevragenonsafwatonsonderwijsindezezindoet.Gevenwekinderennieteerderhetgevoel‘Ikbeheersmijneigentaalniet?’Bijvoorbeeldhetzelfvertrouwenindeeigenschrijfvaardigheid,enookindespreekvaardigheid,omdatleerlingenzichbewustzijnvandetaalnorm.“IkappwelinhetFries,maarikdoemaarwat”.Geconcludeerdwordtdatschrijvenhetlerenvantaalpositiefbeïnvloedt,waarnahetgesprekverdergaatoverwelkevariantenwezoudenmoetenacceptereninhetschrijven.Straattaalofsms-taalalsonderdeelvaneenmeertaligrepertoire?Accepterenwedievarianten?HetFriesopsocialemediabijvoorbeeldisvaakfonetischFriesmetEngelseinvloedeneneenwerkwoordvolgordediedoorhetNederlandsbeïnvloedis.HetFriesverandertsnel.

• TreffendepassageinhetSchotsecurriculum:“Languageiscentraltoourculturalheritageandnationalidentity,andessentialforsupportingadiverseandinclusivesociety.WerecognisetheimportanceofScotland'srichdiversityoflanguages,andthecultural,economic,historicandsocialbenefitstheybring.Inschoolsweareencouragingyoungpeopletolearntwolanguagesinadditiontotheirnativetongue,toequipthemwiththeskillsneededtoparticipateintheglobaleconomy.“

• OokinhetSchotsecurriculumwordthetzelfvertrouwenvanleerlingengenoemd.8.Watzijnbelangrijkecriteriabijhetformulerenvaneenvisieophetleergebied?Inhetontwikkelteamwordenkenmerkenvaneenvisiebesproken,opbasisvanhetboekKusdevisiewakker(VanderLoo,2015).Eenvisiegeeft:

• betekenis(begripvanwateromjeheengebeurt)• doelen(einddoel,gewaagd,ambities,perspectief,kompas)• binding(gemeenschappelijkedoelen,integreerteninspireert)• energie(zorgtvoorbeweging,vergemakkelijkthetmakenvankeuzes)• continueverbetering(reiktcriteriaaanomambitieengedragtebeoordelen).

Wevoegenhierzelfdevolgendecriteriaaantoe:• Devisiemoetherkenbaarenhanteerbaarzijnvoordepraktijk.• Devisiemoetleesbaar,duidelijkenconcreetzijnentoegankelijkvoorgebruikers.• Devisiemoetsamenhangendzijn.• Devisiemoetstimulerendzijn.• Devisiemoetrealistischenidealistischzijn.• Devisiemoeteigentijdszijn.

Tijdenshetgesprekrijstdevraagwaardegrenstussenvisieenuitwerkingligt.Devisieisdeonderbouwingvoordekeuzesbijdeteformulerenkerndoelen(endiekerndoelengaanoverhet‘wat’,nietoverhet‘hoe’).Vervolgenswordtdebalanstussenabstractieenconcretiseringingebracht:hoemeerjeconcretiseert,hoemeerjemisschiengaatsturen.

5

9.Voordezomervakantieisereenbijeenkomstgeweestmettaalexperts.Tijdensdiebijeenkomsthebbendedeelnemersgenoteerdwatzijbelangrijkvindenvoordeteontwikkelenvisie.Dieuitkomstenwordenintweestappengeanalyseerd.Eersteanalyse:watvindenwebijvisiehorenenwatnietvolgensdecriteriadiewevastgesteldhebben?Tweedeanalyse:vergelijkenmeteigenuitkomsten.Leidendezeanalysestotveranderingen,aanvullingen?Deuitkomstenvandeexpertsbevattenaandachtspuntendietemakenhebbenmetrandvoorwaarden,namelijk:kennisenFriesetaalvaardigheidvanleraren,voldoendetijdvoorhetvakopschool,kwalitatiefgoedenmodern,ookdigitaallesmateriaal,eenbestuurdaterachtermoetstaan,derolvandeinspectie,deopvattingenvanouders,(warme)overdrachtvanvoorschoolseperiodenaarbasischoolenook(didactische)samenwerkingtussenvoorschoolenbasisschool.Hetontwikkelteamvindtditbelangrijkeaandachtspuntendiezekereenrolspelen.Maaromdatdekerndoelenoverhetaanbodgaan,spelenzenietdirecteenrolvoordeteontwikkelenkerndoelen.Beslotenwordtomdezepuntentebewarenvoorheteindadvies.Deandereaandachtspuntenvandeexperts,komenovereenmetwathetontwikkelteambelangrijkvindt.Dezepuntenhebbenbetrekkingophetmeertaligeperspectief,desamenhangmetanderevakken(integreren,Friesnietgeïsoleerdaanbieden),hetlerenvantalenalseennatuurlijkproces,hoeeerderbeginnen,hoebeter,Friesalsvanzelfsprekendetaal,derolvanmotivatieenattitude,derolvancultuurenidentiteit,eenmeertaligegemeenschapmetrespectvoorelkaarstalen.

SyntheseDederdedagstaatinhettekenvansynthese,hetformulerenvanconsultatievragenenhetmakenvanafsprakenoverhetvervolgendewerkwijzeinhetontwikkelteam.Weproberenmetallebasiselementendieweverzameldhebbentoteensynthesetekomen.Daarbijkomendevolgendekwestiesnaarvoren:

• MakenweeenleerplanFries,ofFrieseTaalenCultuur?WekiezenvoorFrieseTaalenCultuurvoorprimair-envoortgezetonderwijs.

• MakenweeenleerplanFries,eenleerplanmoedertaalonderwijs,eenleerplanmeertaligheid?WemakeneenleerplanvoorhetleergebiedFriesetaalencultuur,waarbijweuitgaanvaneenmeertaligperspectiefindiezindatleerlingenovereenmeertaligrepertoirebeschikkenwaarvanhetFriesdeeluitmaakt,vandemogelijkheidvoorleerlingenomdatrepertoire(dusookhetFries)intezettenenverderteontwikkeleninfunctioneelveeltaligleren,metdefocusophetFriestemiddenvananderetalen.

• Aandachtvoortaalbewustzijn

6

• Meertaligheidalscontextenmeertaligheidalsdoel.Friesalsdoeltaal(samenmetEngelsenNederlands)enhetgebruikvanthuistalenindeklas.

• Jekrijgtmeerbegripvoorenwaarderingvoorjeeigentaaltemiddenvananderetalen.EenmeertaligperspectiefwordtdanbenutominzichttekrijgenindebetekenisenwaardediehetFriesvooreenleerlingheeft,ookvoorleerlingendienietvan-huis-uitFriestaligzijn.