Ulusal Aşı Bilgi Sistemi:Bir Durum Değerlendirmesi
ve Yaklaşım Önerisi
Emine Ü[email protected]
Ege Üniversitesi12.02.2010
İçerik
Aşı nedir?Dünyada ve Ülkemizde Aşı Uygulamaları Sağlık Alanında Bilgi SistemleriSağlık Alanında Anlamsal WebAşı ve Aşı Uygulamaları için Durum
DeğerlendirmesiUlusal Aşı Bilgi SistemiDeğerlendirmeSorular
2
Aşı Nedir?
Aşı, sonuçları ölüm veya kalıcı sakatlıklar olabilecek bazı hastalıklara karşı bireyin bağışıklık kazanabilmesi için kullanılan en etkin yöntemlerden biridir.
Aşı uygulamaları tüm dünya ülkelerinde, devletlerin sağlık bakanlıklarına bağlı belirli merkezler tarafından yönetilmektedir.
Aşı çalışmalarını düzenlemek, izlemek, uygulamak ve yönetmek için devlete bağlı resmi kurumların yanı sıra birçok farklı kurum, kuruluş ve kişi aynı sorumluk çatısı altında toplanmaktadır.
3
Dünyada Aşı Uygulamaları
DSÖ – Dünya Sağlık Örgütü
(WHO – World Health Organization) CDC – (Centers for Disease Control and
Prevention) NVIC – (National Vaccine Information Center) VAERS – (Vaccine Adverse Event Reporting
System)
4
Ülkemizde Aşı Uygulamaları
Bağışıklama hizmetlerini düzenleme T.C. Sağlık Bakanlığı’nın yetkisi altındadır. Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Bağışıklama Danışma Kurulu
Ülkemizde yürütülmekte olunan Genişletilmiş Bağışıklama Programı ile temel amaç; Toplumda, özellikle bebek ve çocuklarda aşı ile
korunabilir hastalıkların ortaya çıkışını engellemek, Bu hastalıklardan kaynaklanan ölümlerin ve
sakatlıkların önüne geçmektir.
5
*T.C. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, “Genişletilmiş Bağışıklama Programı Genelgesi”, Genelge 2009/17. (2009)
Sağlık Bilgi Sistemleri
Sağlık alanı, çeşitli kurum ve kuruluşlar ile farklı görevleri olan kişilerin hizmet sunduğu, aynı zamanda da hizmet aldığı oldukça büyük ve karmaşık bir alandır.
Elektronik sistemler, yönetimsel etkinliklerde yer almaktadır.
Geliştirilen yeni bilgi sistemleri, sağlık kuruluşunun sadece belirli bir bölümüne hizmet sunmaktadır: Toplanan bilgiler elektronik bir ortam üzerinden paylaşılamamaktadır. Hasta ile ilgili bilgilerin defalarca sisteme girilmesi, aynı laboratuar
incelemelerinin farklı klinik birimler tarafından yeniden istenmesi sıkça karşılaşılan sorunlardan bazılarıdır.
6
Sağlık Bilgi Sistemleri-2
7
İ letişim Ağları•IP-tabanlı LANlarve kablosuz LANlar•Kablosuz teknolojiler: Wi-Fi*, WiMAX,Bluetooth*,kablosuzUSB
Mobil Cihazlar•IP üzerinden ses ile çalışan Ultra-Mobil Pcler,tabletPclerve telefonlar•Radyofrekansını tanımı (RFID)•Mobil klinikyardımcılar (MCAs)
Web servisleri ve Servis-Yönelimli Mimari(SOA)
SOAP, HTTPS, UDDI, WSDL
Yeni Teknolojiler ve Eğilimler•Geniş bant ve uzaktan izleme aygıtları ileevdebakımhizmeti•Anlamsalweb•Akıllı kartlar
Artan İş Değeri
Intel Information Technology, “Converging technologies in healthcare IT, Computer Manufacturing Healthcare”, http://www.intel.com/it/pdf/converging-technologies-in-healthcare-it.pdf, Son Erişim: 30 Kasım 2009. (2007)
Anlamsal Web
Anlamsal web bilginin, bilgisayarlar ve insanların birlikte çalışabilmelerini sağlayacak biçimde iyi tanımlanmış anlamının bulunduğu günümüzdeki Web'in genişletilmesi olarak tanımlanmaktadır*.
Anlamsal web çalışmalarının odaklandığı temel konulardan biri özel alanlar için ontolojilerin tanımlanmasıdır.
8
*Berners-Lee,T., Hendler,J., and Lassila,O., “The semantic web”, Scientific American, vol.284, no:5, pp. 34-43 (2001).
Ontoloji
Bilgisayar bilimlerinde ontoloji, belirli bir alan içindeki kavramları ve bu kavramların arasındaki ilişkilerin biçimsel gösterimidir.
Ontoloji geliştirmenin temel nedenleri: İnsanlar ve makineler arasında bilginin
yapısının ortak anlamını paylaşmak, Alan bilgisinin yeniden kullanımını sağlamak, Alan varsayımlarını açıkça yapmak, Alan bilgisini işlemsel bilgiden ayırmak.
9
Sağlık Alanında Anlamsal Web
Sağlık alanında standartlaşma çalışmaları yapılmaktadır: İleti Terminoloji
Standartların ontolojik olarak tanımlanması ile, Bilginin farklı sistemler arasında iletilebilmesi Bilginin aynı anlamı taşıması Bilginin sorgulanması, üzerinde çıkarsama yapılması gerçekleştirilebilir.
10
Aşı UygulamalarıDurum Değerlendirmesi
Dağıtık bir ortam Farklı kurumlardan ve kişilerden oluşan
paydaşlar Bireyler ve/veya anne-babaları Sağlık Kurumları Sağlık Çalışanları Eczaneler Okullar Aşı Tedarik Eden Firmalar Aşı Araştırma-Geliştirme Laboratuarları T.C. Sağlık Bakanlığı
11
Aşı UygulamalarıDurum Değerlendirmesi-2
Uygulanan aşıya ilişkin bilgilerin formlar üzerinde kayıt altına alınması
Uygulama zamanı gelen aşının insan kaynaklı hatırlanması
Aşı bilgilerinin sorgulanması
Aşı sağlama zinciri Yan etkiyi uyarma, izleme
ve sorgulama Klinik yönergeler ile
destekleme12
Aşı UygulamalarıDurum Değerlendirmesi-3
Hem insanlar hem makineler tarafından aynı şekilde anlaşılabilecek aşı bilgisinin gösterimi
Birlikte çalışabilirlikUygulamalardan bağımsız hizmet
sunumu
13
Ulusal Aşı Bilgi Sistemi-UABS
UABS, 7/24 kesintisiz hizmet verecek bir sistem olmalıdır.
Aşı bilgisini tanımlamak için aşı ontolojisinin geliştirilmesi gerekmektedir. Tıbbi Bilişim Standartları ile desteklenmelidir.
14
Aşı ontolojisi kullanılarak tanımlanan aşı bilgileri kullanılarak UABS tarafından verilecek hizmetler: Aşı ile ilgili genel bilgilerin kayıt altına alınarak,
sorgulanabilmesi Bireysel aşı bilgisini kayıt altına alınması, sorgulanması Uygulama zamanı gelen aşının ilgili kurum ve kişilere
hatırlatılması Aşı yan etkilerine ilişkin bilginin kayıt altına alınması,
sorgulanması, izlenmesi ve yan etki için uyarılma Aşı sağlama zincirine destek olunması Aşı uygulamalarının klinik yönergeler ile desteklenmesi
15
UABS-2
Değerlendirme
Sağlık-Net portalı Tek yönlü bildirim Yönetimsel amaçlı Bilgi sorgulama desteği yok
UABS Birlikte çalışabilirlik Aşı bilgisinin kayıt altına alınması ve
sorgulanması Aşıya uygulamalarına ilişkin tüm hizmetlerin
verilmesi Sağlık kayıtlarının aşı ve aşı uygulamaları ile
ilgili olan bölümün kalıcı hale getirilmesi16