OLIY VA OrsquoRTA-MAXSUS TArsquoLIM VAZIRLIGI
TOSHKENT DAVLAT SHARQSHUNOSLIKINSTITUTI
ldquoJahon siyosati kafedrasi
ldquoJAHON SIYOSATIrdquo fanidan
ldquoYEVROPADAINTEGRATSION JARAYONLARNING OrsquoZIGA XOSXUSUSIYATLARIrdquo
mavzusidagi
KURS ISHI
Bajardi 3- kurs ingliz-urdu guruhi talabasi
Ikromov M
laquo raquo 2013
bull Ilmiy rahbar Mustapova H
laquo raquo 2013
Toshkent-2013
Mundarija
KIRISH L 3
1-BOB YEVROPADAINTEGRATSION JARAYONLARNING VUJUDGA
KELISH TARIXIVA UNING BUGUNGIKUNDAGI AHAMIYATI5
11 Yevropada integratsion jarayonlaming vujudga kelish tarixi va asosiy
bosqichlari 5
12 Yevropa integratsion jarayonlarining chuqurlashuvi va bugungi kundagi
ahamiyati 9
2-BOB YEVROPA ITTIFOQI - XALQAROINTEGRATSIYANING OLIY
SHAKLI 14
21 Yevropa ittifoqi strukturasi faoliyati va jahon hamjamiyatida tutgan
5 bull 14о mi
22 Yevropa ittifoqi-Orsquozbekiston munosabatlari 18
XULOSA 27
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROrsquoYXATI 28
KIRISH
Mavzuning dolzarbligi Sorsquonggi yillarda jahon sahnasida voqealar tendensiyasi
rivoji shuni korsquorsatmoqdaki bugungi kummizda global raqobatdan chetda turish
turli xalqaro tahdidlardan saqlanish faqatgina integratsiyalashuv doirasidagina
kechishi mumkin Shu jihatdan mening fikrimcha hozirgi paytda turli integratsion
birlashmalaming xalqaro munosabatlarda dadil faoliyat yuritishi ham ana shu
sababdandir Ular xalqaro siyosat aktorlari orasidan eng progressivi - bu albatta
Yevropa Ittifoqi borsquolib uni Yevropadagi integratsion jarayonlaming institutsional
tuzilmasi va dunyodagi integratsion tashkilotlaming eng oliy shakli deyishimiz
mumkin Darhaqiqat ikkinchi jahon urushidan sorsquong Yevropada integratsion
jarayonlaming kuchli silsilasini kuzatdik va bu borada har qanday mintaqa ushbu
qitrsquoadan orsquomak olsa arziydi
Shu bilan birga bugungi kunda kechayotgan zamonaviy xalqaro jarayonlarda ushbu
integratsion jarayonlami orsquorganish va tahlil qilish har bir xalqaro siyosatshunos
uchun dolzarb masalalardandir Zero uning bugungi kundagi ahamiyati mintaqaviy
orsquolcham bilan baholanmaydi Awalboshda mintaqaviy tuzilma sifatida
shakllangan Yevropa Ittifoqi hozirda xalqaro integratsiyaning eng oliy shakli
sifatida korsquoriladi hamda uning jahon sahnasidagi roli va faoliyati keng tarsquosirga
egadir Bu esa orsquorganilayotgan mavzuning dolzarbligini oshiradi
Mavzuning orsquorganilganlik darajasi Yevropada integratsion jarayonlaming
vujudga kelishi tarixi va sabablari uning bugungi dunyodagi sezilarli ahamiyati
borasidagi tadqiqotlar XX asr ikkinchi yarmi4an beri olib borilmoqda Bu borada
grsquoarb AQSh va rus olimlari ayniqsa samarali faoliyat yuritganlar Mustaqillikdan
sorsquong esa yurtimizda XTOdilqoriyev1 HYunusov va boshqa olimlar tomonidan
Yevropada integratsion jarayonlami orsquorganish borasida tadqiqotlar orsquotkazilgan
1 Одилкориев XT Раззоков ДХ Сиёсатшунослик - Тошкент 2007 295 В
Kurs ishining maqsadi va vazifalari Mazkur kurs ishidan ко zlangan maqsad
Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi Yevropa ittifoqi va uning
bugungi kundagi ahamiyatining nazariy jihatlarini orsquorganishdan iborat
Yuqorida korsquorsatilgan maqsaddan kelib chiqqan holda quyidagi vazifalar belgilab
olindi
Yevropada integratsion jarayonlaming vujudga kelishining tarixiy
shart-sharoitlari va sabablarini tahlil qilish
Yevropada integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlari va
uning bugungi kundagi ahamiyatini tahlil qilish
Xalqaro huquqshunos olimlaming asarlari va Yevropa ittifoqining
amaliy faoliyati yordamida ushbu tashkilotning tuzilishi organlar tizimi va
vakolatlarini orsquorganib chiqishJahon hamjamiyatida Yevropa ittifoqi va Orsquozbekiston munosabatlarini
orsquorganishKurs ishining obyekti Kurs ishining obyeti sifatida Yevropada integratsiya
jarayoni shakllanish tarixi uning orsquoziga xos xususiyatlari va bugungi kundagi
ahamiyatini orsquorganish mavzusi tanlab olindi
Kurs ishining predmeti Yevropada integratsion jarayonlar yaratilish tarixi uning
institutsional korsquorinishi - Yevropa ittifoqining bugungi kundagi ahamiyati va
faoliyatini orsquorganishni orsquoz ichiga oladi
Kurs ishining nazariy metodologik asoslari Mazkur kurs ishiga ilmiy jihatdan
yondashishda xalqaro siyosiy-huquqiy xujjatlarga Prezident IA Karimov
asarlariga ЬятНя vatandosh va xorijiy olimlaming ilmiy nazariy qarashlariga
tayaniladi
Kurs ishining tuzilishi va hajmi Kurs ishi kirish ikki bob to rt paragraf xulosa
va foydalanilgan adabiyotlar rorsquoyhatidan iborat
1-BOB YEVROPADA INTEGRATSION JARAYONLARNING VUJUDGA
KELISH TARIXI VA UNING BUGUNGI KUNDAGI AHAMIYATI
11 Yevropada integratsion jarayonlaming vujudga kelish tarixi va
asosiy bosqichlari
Bevosita XX asming 2-yarmida Yevropa integratsiyasi natijasida vujudga
kelgan va hozirgi davrda dunyo siyosiy va iqtisodiy hayotida orsquoziga xos orsquorin
tutayotgan YI ning pay do borsquolish tarixi va sabablariga nazar tashlaydigan borsquolsak
Yevropa davlatlarining iqtisodiy siyosiy va harbiy birlashuvi haqidagi dastlabki
fikrlar XIII-XIV asrlarda vujudga kelgan Yevropa davlatlari orasida ittifoq tuzish
haqidagi dastlabki fikrlar fransuz prokurori Pier de Buy va chex qiroli Ioann
Podebradlarga tegishli borsquolsa fransuz yozuvchisi Viktor Gyugo ingliz olimlari
Villiam Penni Jon Beller va nemis faylasufi Immanuil Kantlar bu fikming
rivojlanishida orsquoziga xos xissalarini qorsquoshishgan
Grsquoarbiy Yevropada integrallashuvga urinish birinchi marta 1948 yida borsquolib
orsquotgan bunda ldquoMarshall rejasirdquoni amalga oshirishni osonlashtirish uchun AQSh
tomonidan qorsquollab-quwatlangan Yevropa iqtisodiy hamkorlik tashkiloti tuziladi
Ammo bu tashkilot yetarli iqtisodiy orsquosishni tarsquominlay olmagani uchun
hamkorlikning yangi tizimi shakllana boshlandi Taniqli fransuz ilmiy maktabi
konsepsiyasiga binoan halqaro munosabatlar sohasidagi ldquoumumiy bozorrdquo orsquoz
ichiga quyidagilami olishi kerak edi
1 Tovarlar kapital va odamlaming iqtisodiy erkin коrsquochib
yurishini tarsquominlashi
2 Turli mamlakatlaming iqtisodiy sohasidagi siyosatlarini
uygrsquounlashtirish5
3 Umumiy tashqi ixtisoslashuvning vujudga kelishini
tarsquominlashidan iborat edi2
1951 yil 18 aprelda Fransiya Germaniya Italiya Lyuksemburg Niderlandiya
va Belgiya ushbu Yevropada korsquomir va porsquolat quyish birlashmasi (YKPB)
ittifoqini tashkil qilish borasida kelishuvni imzolaydilar Bu Yevropabull bull bull 3integratsiyasiga qorsquoyilgan dastlabki tamal toshi edi
1955 yil iyun oyida Italiyaning Messsina shahrida borsquolib orsquotgan uchrashuvda
YKPBga arsquozo davlatlar tashqi ishlar vazirlari laquoBirlashgan Yevropani yaratishraquo
taklifi bilan chiqishdi Messinada borsquolib orsquotgan konferensiyada YKPB ga arsquozo
davlatlar orasida iqtisodiy integratsiyaga qadam qorsquoyishga kelishib olindi Belgiya
tashqi ishlar vaziri Pol Anri Spaak boshchiligida Yevropa Atom Energiyasi
borsquoyicha Hamjamiyati va Yevropa Iqtisodiy Hamjamiyatini tuzish borsquoyicha
qorsquomita tuzildi Olib borilgan muzokaralar natijasida ushbu qorsquomita 1956 yil orsquoz
faoliyatini yakunlab 1957 yil mart oyida YKPBga arsquozo 6 ta davlat tomonidan
imzolangan va 1958 yil 1 yanvarda kuchga kirgan Yevropa Atom Energiyasi
borsquoyicha Hamjamiyati va Yevropa Iqtisodiy Hamjamiyatini tuzishga asos borsquolgan
shartnomani ishlab chiqishga erishdi4 Yevratomning tashkil etilishi unga arsquozo
davlatlar orasida tinch maqsadlarda foydalanish uchun yadroviy energetika
sohasini rivojlantirishga qaratilgan borsquoIsa Yevropa Iqtisodiy Hamjamiyatini
tashkil qilish Yevropa davlatlarining iqtisodiy jihatdan birlashishini anglatar edi
Yevropa Iqtisodiy Hamjamiyatini tashkil etishdan asosiy maqsad kelgusida
Yevropa davlatlarining siyosiy integratsiyasiga zamin yaratish edi Yevratomning
tashkil etilishi esa bu boradagi dastlabki ishonchlilsquoqadam edi
2 httpuzdenemetrcomdocs134index-21111-lhtmlpage=4
3 httpeuroDaeuabout-eubasic-informationindex enhtm
4 httpsuzwikipediaOrgwikiYevrooa Ittifoqi
Shu munosabat bilan Yevropa Ittifoqidagi integratsiya jarayonlari mobaynida
torsquoplangan tajriba muhim ahamiyatga ega ekanini tarsquokidlash orsquorinlidir Mazkur
ittifoqning 50 yillik taraqqiyoti davrida torsquortta asosiy bosqichni ajratib korsquorsatish
mumkin Bular integratsiya jarayonining samaradorligi va tashkiliy shakllari
jihatidan bir-biridan farq qiladi
Birinchi bosqich - 1950 yillaming boshlarida YI tashkil topgan vaqtdan buyon
to 1970 yillaming boshigacha borsquolgan davmi qamrab oladi Ana shu davr
mobaynida YI qatnashchilari bojxona ittifoqini yaratishga muvaffaq borsquoldilar (ana
shu davr mobaynida orsquozaro savdodagi soliqlar bekor qilindi tarif bobidagi
cheklashlaming miqdoriy turi va boshqa bir qancha turlari bekor qilindi)
Ylga arsquozo borsquolgan mamlakatlarda 1964 yilda qabul qilingan yagona qishloq
xorsquojaligi siyosati katta samara berdi Mazkur siyosat ushbu mamlakatlaming ichki
ishlab chiqarishini korsquotarishga imkon berdi Ular mahsulotning eng muhim turlari
bilan orsquoz aholisini tarsquominlay boshladi va shu tufayli uchinchi mamlakatlardan
import kamaydi
1970 yillaming boshida Yevropa Ittifoqida tamoman yangi vaziyat tarkib
topdi Bu integratsiyaning ikkinchi bosqichi boshlanganidan dalolat berar edi
1970 yillaming boshida sodir borsquolgan valyuta - moliya va yonilgrsquoi xom ashyo
tangliklari Yevropa Ittifoqida integratsiyani chuqurlashtirish jarayonini amalga
oshirishni mushkullashtirdi Barsquozi yorsquonalishlarda masalan sarmoyalar harakatini
erkinlashtirish bobida orqaga chekinish ham sodir borsquoldi Ylga arsquozo borsquolgan
mamlakat orsquortasida byudjet moliya masalalari xususidagi ixtiloflar kuchaydi
Yevropa Ittifoqiga endigina arsquozo borsquolgan mamlakatlar ayniqsa Buyuk Britaniya
muammolami birgalikda bartaraf etish bobida YIda tarkib topgan ayrim
tamoyillami orsquozgartirishga zorsquor berib harakat qildilar6
5 Introduction to European Union P 56 httosuzwikipediaorgwikiIatisodiv integratsiya
7
Kurslami tartibga solishdagi bu tizimda YVB (Yevropa valyuta birligi)
markaziy mavqeni egalladi YVB Ylga arsquozo borsquolgan mamlakatlar valyutalari
rasmiy kurslari hisob-kitobi uchun hamda ana shu valyutalar bozor kurslarining
harakatini nazorat qilib turish uchun negiz borsquoldi Shu taxlit boshqarish
shuningdek valyuta bozorlaridagi Markaziy banklaming anrsquoanaviy intervensiyasi
yorsquoli bilan ham ayrim valyutalar kursini bevosita YVBga nisbatan boshqarish ham
amalga oshirildi YVB hisob-kitob torsquolov va zaxira vazifalarini juda cheklangan
miqyosda va valyuta munosabatlarining ancha tor sohalarida bajardi Bu esa ilm-
fan yutuqlari keng korsquolamda qorsquollaniladigan tarmoqlar taraqqiyotidagi qoloqlikni
yana ham chuqurlashtirdi Umuman xorsquojalik ravnaqining sekinlashuviga olib keldi
Yevropa Ittifoqining mustaqil kuch sifatida qaror topishini mushkullashtirdi
Uchinchi bosqich 1980 yillaming orsquortasiga kelib Yevropa Ittifoqi orsquoz
ravnaqining qaltis dovoniga yetib keldi Jahondagi iqtisodiy va siyosiy vaziyat tez
orsquozgarib boraetgan bir sharoitda Hamjamiyat oldida bir qancha murakkab
muammolar korsquondalang borsquoldi Bular Grsquoarbiy Yevropa sanoatining
raqobatbardoshligini korsquotarish zarurati bilan hamda AQSH va Yaponiyadan
texnologik jihatdan orqada qolishini bataraf etish bilan bogrsquolangan edi Yevropa
Ittifoqini turgrsquounlikdan chiqarish maqsadida qator chora-tadbirlar korsquorish uchun
Ylga arsquozo borsquolgan mamlakatlaming hukumatlararo konferensiyasi chaqirildi
Konferensiyada yagona Yevropa hujjati (YaYH) imzolandi Bu yangi hujjat orsquoz
ahamiyati jihatidan Yevropa Hamjamiyatini tarsquosis etish torsquogrsquorisidagi muhim
hujjatlarga tenglashtirdi YaYH mazkur Hamjamiyatga arsquozo borsquolgan 12
mamlakatning milliy parlamentlari tomonidan r^tifikatsiya qilindi va 1987 yilning
1 iyulidan boshlab amal qila boshladi
YaYHning imzolanishi Grsquoarbiy Yevropada integratsiyaning ravnaq topishida
yangi bosqich borsquoldi Uning asosiy xususiyatlari quyidagilardan iborat yagona
ichki bozomi shakllantirishni yakunlash integratsiya doirasini kengaytirish (uni
fan va texnikaga joriy etish valyuta munosabatlari atrof-muhitni muhofaza etish)
8
hamda Yevropa Ittifoqining millatlar doirasidan chiqib ketishini kuchaytirish
Integratsiya jarayoniga tashqi siyosat masalalarining ham qorsquoshilishi mazkur
bosqichriing sifat jihatdan yangi unsuri borsquoldi Bu esa Yevropa Ittifoqini mustaqil
siyosiy birlikka aylantirish tendensiyasini kuchaytirdi
YI taraqqiyotining torsquortinchi bosqichida valyuta integratsiyasi jarayoniga
jorsquoshqinlik baxsh etishga yana bir karra urinish borsquoldi 1990 yilning dekabr oyida
Rim shahrida borsquolib orsquotgan Ylga arsquozo borsquolgan mamlakatlaming hukumatlararo
konferensiyasida iqtisodiy va valyuta ittifoqi torsquogrsquorisidagi Bitimni tayyorlashga
qaror qilindi Ana shu hujjatning qabul qilinishi Ylga arsquozo borsquolgan mamlakatlar
iqtisodiyotini yanada mustahkam muvofiqlashtirib turishga barcha valyutalarning
Yevropa valyuta ittifoqiga torsquola-torsquokis qorsquoshilishiga hamjamiyat Markaziy
banklari boshqaruvchilari qorsquomitasi huquqlarining kengayishiga imkon berdi Ana
shu bitim asosida Markaziy banklaming Yevropa tizimi (MBYT) tuzildi Bu tizim
biror-bir mamlakat boshqaruvi milliy idoralarida batamom mustaqildir va Yevropa
Ittifoqi valyuta va bank sohalarini tartibga solib turadi Bundan tashqari ushbu
bitimga korsquora qatrsquoiyat bilan belgilab qorsquoyilgan valyuta kurslariga orsquotish Yevropa
Ittifoqining yagona valyutasi yevroga orsquotish hamda Ylga arsquozo borsquolgan barcha
mamlakatlaming oltin-valyuta rezervlarini Yevropa Markaziy banki (Mayndagi
Frankfurt shahri Germaniya) nazoratiga berish nazarda tutilgan edi
12 Yevropa integratsion jarayonlarining chuqurlashuvi va bugungi
kundagi ahamiyati
Agarda Yevropa integratsiyasining tarixda va hozirda tutgan orsquomi haqida fikr
yuritadigan borsquolsak uning eng muhim vazifasi tinchlikni saqlash ekanligiga amin
borsquolamiz Hozirda Yevropa integratsiyasining nima maqsadda paydo borsquolganligi
unutilib uning faoliyati faqatgina Yevropa aholisining faravon va baxtli hayot9
kechirishiga qaratilgan degan fikr pay do borsquolgan Bunday fikrning pay do
borsquolishiga dunyo aholisining YIning korsquozlagan asosiy maqsadlarini oxirigacha
tushunib yetmasligi uning tashkilotlarida qabul qilinayotgan qaror va qonunlar
Yevropa aholisining hammasining manfaatlarini orsquozida aks ettira olmaganligida
borsquolsa kerak Ammo bu tashkilotning nafaqat Yevropa qitrsquoasi uchun balki butun
jahon hamjamiyatida insoniyat hayot jabhasining har bir sohasida muhim orsquorin
tutishi hammaga ay on Demak Yevropa integratsiya jarayoni nafaqat Yevropa
aholisini balki butun dunyo aholisining bugungi va kelajakdagi taqdirida muhim
ahamiyat kasb etishini unutmaslik lozim
Yevropadagi integratsion jarayonlaming kengayishi mumkinligi va hattoki
zarurligi 1957 yil Rim shartnomasida mutahkamlangan 1973 yilda Yevropa
integratsiyasida dastlabki kengayish yuz berdi Yevropa integratsiya jarayoniga
Angliya Irlandiya va Daniya qorsquoshildi7 Angliyaning YIHga qorsquoshilish uchun
1961 1965 va 1967 yillardagi harakatlari Fransiya prezidenti Shari de Gollning
tashabbusi bilan Fransiya tomonidan Angliyaning arsquozoligiga veto qorsquoyilganligi
sababli omadsizlikka uchradi Shari de Gollning bu harakatlarining ham orsquoziga
yarasha sabablari bor edi U Angliyani doimo Yevropadan geografik jihatdan
ajralib turganligi va korsquop holatlarda AQSH siyosatiga yon bosishini rorsquokach qilib
agarda YeHga arsquozo borsquolsa bu Yevropa integratsiyasiga putur etkazadi deb hisoblar
edi
Y I kengayishining barcha bosqichlarida Fransiya bu jarayonni butun
Yevropani qamrab olmogrsquoi lozim deya qorsquollab - quvvatlab kelmoqda
Faqat istisno tariqasida Fransiya qarshi borsquolgan Yevropa Iqtisodiy
Hamjamiyatiga faqat 70-yillaming orsquortalarida arsquozo borsquolishga erishgan Buyuk
Britaniya va YIning boshqa arsquozolari kabi Parij ham inson huquqlarining jiddiy
buzilishi va mamlakat siyosatida armiyaning haddan tashqari kata roli tufayli qator
7 httpswwwciagovlibrarvpublicationsthe-world-factbookgeoseehtml
10
yillar davomida Ylga kirishga tayyor emas deya hisoblab kelingan Turkiyani
kiritish mumkin
Fransiya YI kengayishiga qulay shart - sharoit yaratishga solmoqli hissa
qorsquoshmoqda Yevropa Kengashining Parij rahbarlik qilgan 2000 yil ikkinchi
yarmida YIning kengayishi va ayrim institutsional islohotlami korsquozda tutuvchi
Nissa shartnomasi imzolandi Ushbu hujjatda nafaqat ittifoqning kengayishi bilan
bogrsquoliq masalalar shuningdek har bir davlatning manfaatlari alohida korsquorsatib
orsquotilgan
YIning kelajakdagi korsquorinishi borasida Yevropa federatsiyasini qorsquollab -
quwatlayotgan Germaniyadan farqli ravishda Fransiya teng huquqli davlatlar
ittifoqi konfederatsiyani yoqlamoqda
Korsquoplab bahs - munozaralarga sabab borsquogan Markaziy va Sharqiy Yevropa
(MSHY) davlatlarining YI bilan birlashishi grsquooyasi 80 - yillaming oxirida payda
borsquoldi
1990 yil yanvar Dublinda borsquolib orsquotgan tashqi ishlar vazirlari uchrashuvida
birlashishning asosiy yorsquonalishlari ishlab chiqildi
1992 yil iyunda Lissabonda Yevropa Kengashining sammitida MSHY
davlatlariga har tomonlama yordam korsquorsatish torsquogrsquorisida qaror qabul qilingan
borsquolsada arsquozolikning aniq tamoyil va kreteriyalari ishlab chiqilmadi Lissabon
sammitining asosiy yutugrsquoi laquointegratsiyaning kengayishi va chuqurlashishi parallel
olib borilishi kengayish integratsiyaning chuqurlashishi darajasini pasaytirmasligift
lozimligiraquo borasida qaror qabul qilindi
Orsquosha davrdan boshlab laquoorsquon ikkilarraquo iqtisodiy jihatdan yuksalish pallasiga
kirdi 1993 yilga kelib ulaming jahon savdo aylanmasidagi ulushi 20 foiz eksport
va 192 foiz import bilan qayd etildi 1994 yil Avstriya Finlandiya Shvetsiya Ylga
11
teng huquqli arsquozo borsquolib kirish iltimosnomalari bilan chiqishadilar va 1995 yil
YIning teng huquqli arsquozolariga aylanishadi8
Integratsiyaning bu tahlit chuqurlashuvi uning muttasil kengayib borishiga zamin
hozirladi 1995 yil Avstriya Shvetsiya va Finlandiya tashkilotga arsquozo borsquolib kirdi
Bu davrga kelib 15 ta katta-kichik davlatlami birlashtirgan Yevropa Ittifoqi
tashkiloti 3234 ming kvkm hududni qamrab olib mazkur hududda 3709 mln
aholi istiqomat qilardi Uning jahon bozoridagi eksporti umumiy miqdoming 202
foizi importi esa 179 foizini tashkil etdi
1997 yilgi Lyuksemburg sammiti YI ning bosqichma - bosqich kengayishi
torsquogrsquorisida siyosiy qaror qabul qildi Bundan tashqari doimiy harakatdagi siyosiy
tavsiyalar ishlab chiquvchi forum tashkil etildi Orsquosha yili Yevropa integratsiyasi
jarayonida yana bir muhim qadam qorsquoyildi YIda boshqaruvni yangi vujudga
kelgan shart - sharoitlarga moslashtirish uchun Amsterdam shartnomasi imzolandi
Ushbu shartnomalar natijasida Yevropa Parlamentidagi deputatlar soni 700 tadan
oshib ketmasligiga kelishib olindi Shuningdek Yevropa pul birligini joriy qilishda
ayrim yutuqlarga erishish uchun Yevropa Markaziy Bankiga normativ aktlar
chiqarish vakolati berildi Shuningdek Amsterdam shartnomasida Ylga arsquozo
davlatlar zimmasiga birgalikda terrorizm kontrabanda va jinoyatchilikga kurashda
orsquozaro hamkorlik munosabatlami orsquomatish yuklangan
Jahon iqtisodiyoti integratsiya yarsquoni yaqinlashuv yorsquolidan bormoqda Agar
Grsquoarbiy Yevropadagi integratsion jarayonlami korsquozdan kechiradigan borsquolsak u
holda uning rivojlanishini bir qancha bosqichlarga borsquolish va ulardan ayrim
elementlarini har bir bosqichda oyoqqa turganligini anglab olamiz
1) Umumiy bozor va yagona savdo siyosati
2) Yagona agrar siyosat
8 httpswwwciagovlibrarvpublicationsthe-world-factbookgeoseehtml
12
3) Yevropa valyuta tizimi
4) Ilmiy-texnikaviy integratsiya
5) Siyosiy integratsiyaning elementlari
Yevropa integratsiya jarayonining orsquoziga xos xususiyati shundan iborat ediki
tarixda kuzatilgan Yevropa davlatlari orasidagi tuzilgan harbiy ittifoqlardan farqli
ravishda ushbu jarayon natijasida dastlab iqtisodiy hozirda esa siyosiy davlatlar
ittifoqi vujudga kelgan Tarixda Yevropa davlatlarining bir maqsad atrofida
birlashishi korsquop kuzatilgan biroq bu turdagi keng korsquolamli integratsion birlashish
aynan shu davrga kelib yuz berdi Yevropadagi integratsion jarayonlar mahsuli
borsquolmish Yevropa Ittifoqining Yevropada tinchlik va demokratiyani tarqatish
yorsquolida olib borgan sarsquoy-harakatlari 2012-yilda Nobel mukofoti bilan taqdirlanish
ham fikrimiz isbotidir9
9 httpwwwbritannicacomEBcheckedtopic196399European-Union-EU
13
2-BOB YEVROPA ITTIFOQI - XALQARO INTEGRATSIYANING OLIY
SHAKLI
21 Yevropa ittifoqi strukturasi faoliyati va jahon hamjamiyatida tutgan
orsquorni
Yevropa Ittifoqining jahon iqtisodiyotidagi olsquomi alohida ersquotiborga molik Dunyoda
ishlab chiqariladigan umumiy ichki mahsulotning 28 foizi Ittifoq hisobiga tolsquoglsquori
keladi Uning jahon savdo aylanmasidagi eksport-import ulushi esa 20 foiz yarsquoni
4 011357 mln yevroga tengdir Dunyodagi eng katta daromadga ega deb ersquotirof
etilgan 500 ta yirik kompaniyaning 161 tasi Yevropa Ittifoqida joylashgan10
Ushbu xalqaro tashkilotning tashkil topish tarixi aslida 1947 yilda laquoKorsquomir va
porsquolatraquo konsemining tashkil topishidan boshlanadi 1993 yilda Yevropa Ittifoqi
nomini olgan tashkilot Maastrixt (Niderlandiya)da 12 ta davlatning rahbarlari
imzolagan shartnomaga binoan vujudga kelgan federativ davlat xususiyatlarini
orsquozida birlashtirgan davlatlararo birlashmadir
Yevropa Ittifoqining maqsad va vazifalari quyidagilardir
1) Yevropa xalqlarining yaqin ittifoqini tashkil etish muvozanatlashgan va uzoq
muddatli iqtisodiy taraqqiyotga korsquomaklashish bunda ayniqsa quyidagilardan
foydalanish ichki chegaralari borsquolmagan makonni yaratish iqtisodiy va ijtimoiy
xamkorlikni kuchaytirish yagona valyutani joriyetish
10 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449html
11 httpswwwciagovlibrarvpublicationsthe-worId-factbookgeoseehtml
14
2) xalqaro soxada ayniqsa tashqi siyosatni va xavfsizlik soxasidagi siyosatni
kelajakda esa mudofaa siyosatini birgalikda yuritish orqali orsquoz moxiyatini
tasdiqlash
3) adliya va ichki ishlar soxalaridagi xamkorlikni rivojlantirish
Keyingi 50 yil davomida beshinchi marta orsquoz safiga yangi arsquozolami qabul qilgan
bu tashkilot siyosiy iqtisodiy madaniy xarbiy-texnik ilmiy-texnologik
xamkorlikning sifat jixatdan eng zamonaviy korsquorinishi bulib xozirgi davrda 27
davlat uning arsquozosidir Yalpi ichki maxsulot ishlab chiqarishning jon boshiga 22
ming dollardan ortik kiymatni tashkil etayotganligi shubxasiz bu xamkorlikning
samarasidir Xududi 42 million kvkmni axolisi esa 455 milliondan ortiq kishini
tashkil etgan bu xududda Buyuk Britaniya Daniya va Shvetsiyani xisobga
olmaganda 2002 yilning 1 yanvaridan buyon yagona pul birligi - yevro amalbull 12 kilmoqda
Yevropa Ittifoqining oliy ijrochi organlari - Yevropa Ittifoqi Kengashi
Yevroparlament va Yevrokomissiyadir Yevropa Ittifoqi Kengashining 1996 yil
iyunda Florensiyada (Italiya) borsquolib orsquotgan yigrsquoilishida Prezident I A Karimov
boshchiligidagi Orsquozbekiston delegatsiyasi ishtirok etdi Uchrashuv jarayonida
laquoUzbekistan va Yevropa Ittifoqi orsquortasidagi sherikchilik va xamkorlik
torsquogrsquorisidaraquogi kelishuv imzolandi Yevropa Ittifoqida erishilgan yuksak natijalar
tajribasi davlatlararo boshqa tashkilotlar uchun xam muayyan bir davlatning
taraqqiyoti uchun xam foydadan xoli emas
Shu bois Prezident I A Karimov laquoMDXning istikboli Yevropa Ittifoqi kabi
modelning amalga oshirilishida kurinadLAynan shu model MDXni jonlantirishiй
unga toza xavo berishi mumkin Xamdorsquostlikning xar bir arsquozosi orsquozining munosib
orsquornini topa oladigan istiqbol - bu Yevropa Ittifoqi modeli asosida rivojlanish deb
orsquoylayman
Albatta demokratiyani rivojlantirish va demokratik jamiyat qurish soxasida xam
biz Yevropa Ittifoqi andozalarini qorsquollashimiz kerak borsquoladi Bu mdash mening qatrsquoiy
12 Одшщориев XT Раззоков ДХ Сиёсатшунослик Тошкент 2007229-230-b15
fikrim Yevropa Ittifoqiga xos demokratik qadriyatlar inson tafakkuri tarsquolim
tizimi ijtimoiy kafolatlar axolining ijtimoiy huquqlari mdash bularning barchasi biz
uchun torsquola mos keladi Men ushbu tizimni korsquor-korsquorona korsquochirib olishni nazarda
tutayotganim yorsquoq albatta Bizning orsquoz mentalitetimiz orsquoz muammolarimiz bor vabull bull 13biz bu jixatlami xisobga olamizraquo deb tarsquokidlaydi
Yagona Yevropa akti Vazirlar Kengashi qarorlarini qabul qilish tartibiga
muxim orsquozgartirishlar kiritdi Yagona Yevropa Akti bilan yagona bozomi bunyod
etishga taalluqli barcha muammolar borsquoyicha korsquopchilik ovoz bilan qaror qabul
qilishga ruxsat etiladi
Yangi shartnomaga muvofiq quyidagilar tarsquosis etildi
1) Yagona umumYevropa fuqaroligi qatnashuvchi mamlakatlaming fuqarolari
orsquoz-orsquozidan Yevropa Ittifoqining fuqaroligini oladi
2) Iqtisodiy va valyuta Ittifoqi qatnashuvchi mamlakatlar va umuman xamjamiyat
iqtisodiy siyosatining asosiy yorsquonalishlari Vazirlar Kengashi tomonidan qabul
qilinadi u shuningdek xar bir mamlakat va umuman xamjamiyat iqtisodiy
rivojlanish jarayoni qanday borayotganligini kuzatadi Yevropa valyuta Ittifoqining
umumiy pul birligi joriy etilgan 1999 yil 1 yanvardan boshlab yevro deb
nomlanuvchi pul birligi amalda yuritila boshlandi 2000 yil 1-yanvardan boshlab
ummiy pul kupyuralari chiqarish yorsquolga qorsquoyildi 2002 yil 1-yanvardan boshlab bu
pul birliklari Yevropa Ittifoqiga arsquozo davlatlar milliy pul birliklari bilan parallel
ravishda qorsquollaniladi va 2002 yil 1-iyuldan boshlab esa milliy pul birliklari
yorsquoqotilib torsquola xoldaxisob-kitoblar yevroda amalga oshirila boshlaydi
3) Siyosiy Ittifoq U quyidagi tarkibiy qismlami orsquoz ichiga oladi
13 Каримов И А У збек халки хеч качон хеч кимга карам булмайди Т 13 mdash Т 2005 mdash- Б 366mdash 367
16
bull Tashqi ishlar va xavfsizlik soxalarida yagona siyosat umumiy mudofaa
siyosatini ishlab chiqishYevropada qurolsizlanish va qurol-yaroqlami nazorat
qilishyadro qurolini tarqatmaslik va xavfsizlikning iqtisodiy jixatlari ustida ish
olib boorish
bull Yevroparlament moxiyatini kuchaytirish
bull Xamjamiyat vakolatlarini kengaytirish
bull Ichki ishlar va odil sudlov soxalarida xususan boshpana berishimmigratsiya
va viza tartibi kabi masalalarda yagona siyosat yuritish
Yevropa Ittifoqi muvaffaqiyatlariga va uning yangi arsquozolarini jalb qilish
qobiliyatiga quyidagi uchta omil sababchi borsquolmoqda
bull Orsquozaro bir-biriga bogrsquoliqlikni va xamkorlikni taqozo qiluvchi iqtisodiy asos
bull Huquqiy qoidalar tantanasi
bull Kelishuvlar va yon berishlarga asoslangan qarorlar qabul qilish j arayonining
demokratik xususiyatiYevropa Xamjamiyatini tarsquosis etish torsquogrsquorisidagi Shartnomalarda belgilangan
vazifalami bajarish uchun bir qator Yevropa muassasalari tuzilgan
Ulardan birinchisi - Yevropa Xamjamiyati Komissiyasi Yevropa Ittifoqining
ijroiya organidir Uning 17 arsquozosini milliy xukumatlar tayinlaydi Vakillar torsquort
yilga tayinlanadi Komissiyaning asosiy ishchi tillari fransuz ingliz va nemis tillari
borsquolsada barcha rasmiy xujjatlar qolgan 9 tilga albatta tarjima qilinadi Komissiya
Xamjamiyatning turli fondlari va dasturlarini jumladan Yevropa Ittifoqida
qatnashmaydigan mamlakatlarga yordam korsquorsatishga qaratilgan fondlar va
dasturlami xam boshqaradi1
Vazirlar Kengashi - Bu qarorlar qabul qilish organidir uning doirasida milliy
xukumatlaming arsquozolari muzokaralar orsquotkazadilar Vazirlar Kengashining
lavozimini barcha qatshashuvchi mamlakatlaming vakillari navbatma-navbat
14 httpenwikiDediaorgwikiEuropean Commission
17
egallaydilar Ulaming xar biri bu lavozimda 6 oy turadi rais vazifasini tashqi ishlar
vazirlaribaj aradilar
Yevroparlament - Yevropa xalqlarining demokratik jarchisi xisoblanadi Unda
umumiy ovoz berish yolsquoli bilan saylanadigan 518 deputat bor Asosiy vazifasi -
Komissiya faoliyatini nazorat qilish Hamjamiyat byudjeti va qonunlarini
maqlsquoullash va ularga olsquozgartirishlar kiritish Yevroparlament alsquozolari 5 yilga bir
marta saylanadilar15
Yevropa sudi - Xamjamiyatning boshqa xalqaro tashkilotlaridan farqi
shundaki YI ga alsquozo mamlakatlar imzolagan shartnomalami ijro etish ular uchun
majburiy ekanligidir Yevropa sudi 13 sudyadan shu jumladan xar bir
mamlakatdan bittadan va bosh advokatlardan iborat Sudyalar 6 yil muddatga
saylanadilar Yevropa sudining mavjudligi YI qonunchiligining qatnashuvchi
mamlakatlar tomonidan notorsquoglsquori talqin etilishining oldini oladi16
Yevropa kengashi - 1974 yilda tuzildi Yevropa Kengashi oliy bosqich
axamiyatni kasb etib murakkab xollarda Hamjamiyatning boshqa muassasalari
bilan kelishishga erishishning iloji bolsquolmagan xolatlarda YelK va Vazirlarbull bull bull 17Kengashi unga murojaat etishlari mumkin
22 Yevropa ittifoqi-Orsquozbekiston munosabatlari
0 lsquozida 27 ta davlatni birlashtirgan aholisi jihatidan Xitoy va Hindistondan
keyingi uchinchi yer maydoni jihatidan esa dunyodagi yettinchi olsquorinda bopoundlgan
Yevropa Ittifoqi tashkiloti va uning arsquozo davlatlari bilan kolsquop tomonlama va ikki
15 httpenwikipediaorgwikiEuropean_Parliament16 httpsuzwikiDediaorgwikiYevropa Ittifoqi17 General Secretariat of the Council of the EU November 2009 P 1-2
18
tomonlama aloqalar mamlakatimiz tashqi siyosatining asosiy yolsquonalishlaridan
hisoblanadi
Birinchidan Yevropa Ittifoqining ilglsquoor davlatlari (Buyuk Britaniya
Germaniya Italiya Fransiya) 0 lsquozbekiston uchun yuqori texnologiyalar manbaidir
Samolyotsozlik mashinasozlik qishloq xolsquojaligi farmatsevtika qurilish va
umuman ishlab chiqarishning barcha sohalariga eng zamonaviy Glsquoarb
texnologiyalarini jalb etish respublikamizda kichik va olsquorta biznesni
rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi
Ikkinchidan Yevropa Ittifoqi olsquozining barcha arsquozo davlatlari bilan bir
butunlikda 0 lsquozbekistonning tayyor va xomashyo mahsulotlari uchun MDHdanbull bull bull bull 18 keyingi eng katta istersquomol bozorini tashkil qiladi
Shuningdek Glsquoarbiy Yevropa savdo-sotiq sohasida mamlakatimizning eng
asosiy hamkori bolsquolib qolmasdan sarmoyalaming asosiy manbaidir Mustaqillikdan
keyingi dastlabki yillardayoq xorijiy Yevropa sarmoyalarini mamlakatimizga jalb
etish masalasiga katta ersquotibor qaratilib ular uchun qulay investitsiyaviy iqlim
yaratib kelinmoqda
Hamkorligimizning yana bir muhim jihati mdash bu mintaqaviy va global
xavfsizlikni saqlash hamda tarsquominlash masalasi bilan boglsquoliq Xalqaro terrorizm
narkobiznes ekstremizm va boshqa kolsquorinishdagi transmilliy tahdidlarga qarshi
kurash va mintaqaviy barqarorlikni tarsquominlashdan har ikki tomon birdek
manfaatdor
Ozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan ikki tomonlama muloqoti faol
xarakterga ega bolib u 5 asosiy qoshma organ doirasida amalga oshirilmoqda
Hamkorlik kengashi Hamkorlik qomitasi Parlament hamkorligi qomitasi Savdo
18 httpwwwolduzbekistonovoziuzpase-10003449htmr
19
va investitsiyalar boyicha quyi qomita hamda Adliya ichki ishlar va boshqa
masalalar boyicha quyi qomita
Hozirgi kunga qadar Hamkorlik Kengashining 9 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2009 yil
sentyabrda Bryusselda) Hamkorlik qorsquomitasining 8 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2010 yil
iyulda Toshkentda) Parlament hamkorlik qorsquomitasi 8 ta yigrsquoiilishi (2010 yil
oktyabr Toshkent) Savdo va investitsiyalar borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta
yigrsquoilishi Adliya ichki ishlar inson huquqlari va boshqa turdosh masalalar
borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta yigrsquoilishi (2010 yil may Bryussel) orsquotkazildi19
0 lsquozbekiston bilan keng jabhali hamkorlik aloqalarini yolsquolga qolsquoyish Yevropa
Ittifoqi va uning arsquozo davlatlari uchun ham ayni muddaodir Xususan Yevropa
Ittifoqi Komissiyasi olsquozining 1995 yilda qabul qilingan laquoMarkaziy Osiyoning
yangi mustaqil davlatlari bilan aloqalar tolsquoglsquorisida Kommunikatsiyaraquosida bu haqda
alohida tolsquoxtalib olsquotadi Kommunikatsiyada laquoIttifoq Markaziy Osiyoda muhim
manfaatlarga ega Bu manfaatlar ham iqtisodiy ham geosiyosiy ahamiyat kasb
etadi Ayniqsa mazkur mintaqani xizmatlar turli jihozlar va sarmoya bilan
tarsquominlab turuvchi Yevropa Ittifoqi ayni vaqtda mintaqadan chiquvchi energetika
mahsulotlarining sezilarli imkoniyatlarga ega bolsquolgan istersquomolchisi ham
ekanligidan kelib chiqib bu hududda energetika sektorining rivojlanishidan
alohida manfaatdorligiraquo qayd etiladi Keyinchalik Yevropa Ittifoqi Kengashi
tomonidan 2007 yilning 30 mayida qabul qilingan laquoYevropa Ittifoqi va Markaziy
Osiyo Yangi sherikchilik uchun strategiyaraquo deb nomlangan hujjatda Yevropa
Ittifoqining mintaqadagi strategik manfaatlari yanada yaqqol ifoda etilgan
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston munosabatlari ana shunday olsquozaro teng
manfaatdorlik asosida qaror topdi 1991 yil 31 dekabrda laquo 0 lsquon ikkilaming qolsquoshma
deklaratsiyasiraquo bilan Yevropa hamjamiyatlari va ulaming olsquosha paytdagi 12 ta arsquozo
19 httpmfauzuzbxalaaro munosabatlarxalaaro tashkilotlarozb yevropa ittifoqi
20
davlati 0 lsquozbekiston Respublikasi davlat mustaqilligini ersquotirof etdi 1992 yil 15
aprelda 0 lsquozbekiston Respublikasi Hukumati va Yevropa hamjamiyatlari
Komissiyasi olsquortasida olsquozaro anglashuv memorandumi imzolandi 1994 yil 16
noyabrda tomonlar olsquortasida diplomatik munosabatlar olsquomatildi 0 lsquozbekiston
Respublikasining Yevropa hamjamiyatlari qoshidagi Missiyasi 1995 yil 6 may dan
ersquotiboran Bryussel shahrida olsquoz faoliyatini boshladi 2002 yil oktyabrda esa
Yevropa Ittifoqi Komissiyasining mamlakatimizdagi faoliyatini amalga oshirish va
boshqarishni qolsquollab-quvvatlash maqsadida Yevropa hamjamiyatlarining
0 lsquoz-bekistondagi diplomatik vakolatxonasi vazifasini vaqtincha bajarib turuvchibull20laquoYevropa Uyiraquo Toshkentda olsquoz faoliyatini boshladi
0 lsquotgan yillar davomida olsquozaro aloqalaming shartnomaviy-huquqiy asoslari
ham shakllanib va mustahkamlanib bordi
1996 yil 21 iyunda Florensiyaning (Italiya) laquoFortezza de Bassoraquo qalrsquoasida
bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi arsquozo davlatlarining davlat va hukumat rahbarlari
darajasidagi navbatdagi oliy sammitida Yevropa hamjamiyatlari va ulaming arsquozo
davlatlari bilan 0 lsquozbekiston Respublikasi olsquortasida laquo 0 lsquozbekiston Respublikasi bir
tomondan va Yevropa Hamjamiyatlari hamda ularga arsquozo davlatlar ikkinchi
tomondan olsquortasida sherikchilik tarsquosis etuvchi Sheriklik va hamkorlik tolsquoglsquorisidagi
bitimraquo imzolandi Bitimni imzolash choglsquoida 0 lsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
ushbu shartnoma Yevropa Ittifoqi va mustaqil 0 lsquozbekiston munosabatlarida yangi
burilish nuqtasi bolsquolib xizmat qilishini hamda yosh davlatimizning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishi uchun keng imkoniyatlar ochishini tarsquokidladi laquoBiz bu
munosabatlarga tashqi siyosatimizning mamlakatimizning jahon hamjamiyati va
jahon xorsquojaligiga integratsiyalashuviga qaratilgan ustivor yorsquonalishi deb
qaraymizraquo21
20 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmr
21 LAKarimov Yangicha fikrlash va ishlash - davr talabi T 5 - Т 1997 - B321
Hozirgi kunda Sheriklik va hamkorlik bitimi Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston
olsquortasida imzolangan olsquonga yaqin boshqa bitimlar bilan birgalikda amal qilib
kelmoqda
2001 yil 11 sentyabr voqealaridan solsquong ikki tomonlama munosabatlar nvoji
ayniqsa yangieha tus oldi Yevropa Ittifoqi Markaziy Osiyoning strategik
ahamiyati va mintaqadagi barqarorlikni tarsquominlashda 0 lsquozbekistonning hal qiluvchi
mavqeini tushunib yetdi Shundan kelib chiqqan holda 2001 yilning 8-9 va 17
oktyabrida bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqining Lyuksemburg Kengashi va 19
oktyabridagi Gent sammiti tashkilotning Markaziy Osiyo davlatlari bilan
aloqalarini kuehaytirishni zarar deb topdi 2001 yil 11 sentyabr voqealaridan keyin
Yevropa Ittifoqi davlatlari ham xalqaro terrorizmga qarshi tuzilgan xalqaro
koalitsiyaga qorsquoshilgan holda orsquoz qorsquoshinlarini Afgrsquoonistonga ynborishdi Ayrim
davlatlar shu jumladan Germaniya orsquoz harbiy kontingentini Afgrsquoonistonningbull22
shimolida bir qismini esa Termiz shahrida joylashtirdi
2002 yil 29 yanvarda Bryussel shahrida bolsquolib olsquotgan О zbekiston Yevropa
Ittifoqi Hamkorlik kengashining uchinchi majlisida Markaziy Osiyo davlatlanga
qaratilgan TASIS dasturining byndjeti 25 mlndan 50 mlnga yarsquoni ikki hissaga
kopaytirilganligi tashkilot vakillari tomonidan rasman marsquolum qilindi23
Shuningdek bu majlisda mintaqa mamlakatlari ayniqsa 0 lsquozbekiston bilan
aloqalarga ustuvor mavqe berish siyosiy transport energetika savdo mvestitsiya
sohalaridagi hamkorlikni yanada kuchaytirish lozimligi tarsquokidlandi
Ikki tomonlama munosabatlarda iqtisodiy va savdo-sotiq aloqalari eng
ustuvor yolsquonalish hisoblanadi 0 lsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi va uning arsquozo
davlatlari bilan savdo aloqalari katta salmoqni tashkil etadi
22 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunosllk nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma -T JIDU 2008 - B 24523 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan aloqalari iqtisodiyot sohasida ham
yildan-yilga kengayib bormoqda Yevropa Ittifoqining faol arsquozolaridan borsquolgan
Germaniya Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqidagi eng yaqin hamkori hisoblanadi
Germaniya Markaziy Osiyoda rorsquoy berayotgan orsquozgarishlarga doimo nemislarga
xos xolislik bilan yondashgan va doimo qorsquollab-quwatlagan
Ikki tomonlama savdo aloqalarining umumiy hajmi 1993 yilda 545 mln 2006
yilda 11 mlrd AQSh dollarini tashkil etgan bolsquolsa 2010 yilda bu kolsquorsatkich 1
mlrd 759 mln AQSh dollariga yetdi Undagi Germaniya Buyuk Britaniya
Fransiya Italiya kabi yirik davlatlaming salmoqli ulushi saqlanib qolayotgan
bolsquolsa-da Kipr Chexiya Sloveniya Estoniya Polsha kabi Yevropa Ittifoqi yangi
arsquozo davlatlarining ulushi ortib borayotganligi quvonarli holatdir Yevropa eksporti
mahsulotlarining asosiy qismini elektr jihozlari va mashinalar qishloq xolsquojaligi va
plastik materiallar tashkil etsa 0 lsquozbekiston eksportining katta ulushi tolsquoqimachilik
mahsulotlari va qimmatbaho metallardan iborat
Qisqacha qilib aytganda 0 lsquozbekiston mdash Yevropa Ittifoqi iqtisodiy va savdo
munosabatlari bir maromda rivojlanib kelmoqda Tomonlar orasidagi tovar
ayirboshlash hajmi olsquotgan 20 yil ichida salkam tolsquort barobarga kolsquopaydi Biroq ikki
tomonlama savdo aloqalarining imkoniyatlari cheksizdir
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston aloqalari mintaqalararo miqyosda ham
rivojlanib bormoqda 0 lsquozbekiston Yevropa Ittifoqining BOMKA (Chegara
hududlarida xavfsizlikni tarsquominlash) KADAP (giyohvand moddalarga qarshi
kurashish) TRASYeKA (transport) INOGYeYT (energetika) TYeMPUS
(tarsquolim) INTAS (fan va tadqiqot) kabi mintaqaviy dasturlarda ishtirok etmoqda
Mamlakatimizdagi barqaror siyosiy va iqtisodiy rivojlanish huquqiy davlat
va fuqarolik jamiyatini qurish yolsquolidagi birdamlik va yangi marralar global va
mintaqaviy muammolami hal etish yolsquolidagi davlatimiz rahbarining aniq va dadil
24 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunoslik nazariya va amaliyotOrsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008 mdash B 246
23
tashabbuslari umuman qolsquolga kiritilayotgan barcha muvaffaqiyatlarimiz
Yevropalik hamkorlarimizning bundan olsquon yil awalgi qarashlarini tubdan
olsquozgartirib yubordi Global va mintaqaviy muammolami hal etishda tomonlaming
olsquozaro anglashuv va tushunish asnosidagi qarashlari tobora yaqinlashib bormoqda
Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni tarsquominlash borasida Yevropa
Ittifoqi 2010 yilning iyun oyida Qirglsquoiziston janubida rolsquoy bergan voqealarga
munosabat bildirib 2010 yil 25 oktyabrda bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi Tashqi
ishlar bolsquoyicha kengashining 3041-majlisida 0 lsquozbekiston Hukumatining glsquooyat
vazmin va oqilona yondashuvini yuqori baholadi Davlatimiz rahbarining jahon
hamjamiyatiga yolsquollagan chaqiriqlariga javoban Ittifoqning Tashqi ishlar va
xavfsizlik siyosati bolsquoyicha oliy vakili Ketrin Eshton 2010 yil 18 dekabrda
Bryusseldagi olsquoz bayonotida Qirglsquoizistondagi demokratik islohotlar uchun
Ittifoqning tayyorligini bildirdi Uchrashuv choglsquoida JBarrozo 0 lsquozbekiston
Hukumatining Qirglsquoiziston janubidagi mojarolami butun mintaqa bolsquoylab
yoyilishini oldini olishga qaratilgan va uzoqni kolsquozlagan siyosatini yana bir bori25alohida ersquotirof etdi
Yevropa Ittifoqi Orol fojiasi Orolbolsquoyi mintaqasining ekologik ijtimoiy-
iqtisodiy va demografik muammolarga nisbatan hamda Orol dengizining
hayotbaxsh manbalari mdash Amudaryo va Sirdaryo suvlaridan oqilona foydalanish
jumladan gigant GESlar olsquomiga tejamkor va ixcham energiya manbai qurish
taklifini ilgari surayotgan 0 lsquozbekiston Respublikasi rahbariyatining rasmiy
munosabatiga olsquoz xayrixohligini bildirib kelmoqda Xususan Yevropa Ittifoqining
Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per Morel 2010 yil 1 noyabrda laquoDeutsche
Welleraquo gazetasida bergan suhbatida Roglsquoun GESining qurilishi loyihasi bolsquoyicha
xalqaro ekspertiza olsquotkazishni yoqlab chiqdi va mazkur vazifani olsquoz zimmasiga
olgan Jahon bankiga yordam berishga Ittifoqning tayyorligini bildirdi Shuningdek
laquoBiz bilamizki mdash dedi u mdash Qirglsquoiziston janubida sodir etilgan qonli voqealarda
25 httpwwwolduzbekistoriovoziuzDage-10003449htmlrsquo24
jinoyat izi bor va unda narkobiznes marsquolum darajada rol olsquoynagan Ushbu
voqeani obrsquoektiv olsquorganish mdash ustuvor vazifa Men Kimmo Kilyunen
rahbarligidagi xalqaro tekshiruv komissiyasining ish boshlaganini olqishlaymanraquo
Kolsquorinib turganidek bu borada ham Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston qarashlari
hamohangdir2
2011 yil 24 yanvar kuni Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
IAKarimovning Bryusselga tashrifi borsquolib orsquotdi Tashrif doirasida Yevropa
Komissiyasi prezidenti JMBarrozo va Yevropa Ittifoqining energetika masalalari
borsquoyicha komissari GEttinger bilan uchrashuvlar orsquotkazildi Shuningdek
Orsquozbekistonda Yl diplomatik vakolatxonasini (Delegatsiyasini) tarsquosis etish
torsquogrsquorisidagi Kelishuv Orsquozbekiston Respublikasi va YI orsquortasida energetika
sohasidagi hamkorlik torsquogrsquorisidagi Bayonnoma hamda 2011-2013 yillarda Yevropa
Komissiyasi texnik korsquomagi Indikativ dasturini amalga oshirish torsquogrsquorisidagi
Bayonnoma imzolandi Natijada 2012-yil may oyida YIning Orsquozbekistondagibull bull bull bull bull bull -|laquo28 vakolatxonasi rahbari lavozimi joriy etildi
Global va mintaqaviy xavfsizlik tizimining eng zaif nuqtasi boiib qolayotgan
Afglsquoonistonda tinchlik olsquomatish va barqaror taraqqiyotga yolsquol ochish borasida ham
manfaatlar uyglsquounligi va olsquozaro izchil hamkorlikni kuchaytirish istagi yaqqol
namoyon bolsquolmoqda laquoNezavisimaya gazetaraquoning 2009 yil 10 yanvar sonida ersquolon
qilingan Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per
Morelning intervyusida tarsquokidlanganidek laquoAfglsquooniston haqida olsquoylaganda darhol
gap Eron yoki Pokiston haqida ketadi biroq uning shimoliy qolsquoshnilari
0 lsquozbekiston Tojikiston va Turkmaniston haqida ozroq gapiramiz Biz barchamiz
Afglsquoonistonda hal qilishimiz lozim bolsquolgan murakkab vazifa qarshisida turibmiz va
bu masalada olsquozaro maslahatlashuvlarimizni rivojlantirib kelmoqdamiz Bunda
26 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo27 httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkiiotlarozb yevropa ittifoqi
28 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 22013 B61
25
Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan siyosiy muloqotlari
m uhim omildirraquo Eslatib olsquotish joizki Yevropa Ittifoqi Afglsquoonistonda tinchlik
olsquomatish va mamlakat iqtisodiyotini tiklash ishiga eng katta ulush qolsquoshayotgan
homiy tashkilotdir U 2010 yilda bolsquolib olsquotgan Afglsquoon muammosiga baglsquoishlangan
Kobul va London xalqaro konferensiyalarining tashkilotchisi sifatida maydonga
chiqdi 2002 yildan beri Ittifoqning Afglsquoonistonga ajratgan insonparvarlik va
iqtisodiy yordami qariyb 1 mlrd 800 mln yevroni tashkil etdi29 Afglsquoonistonning
Markaziy Osiyo respublikalari bilan chegaralarini mustahkamlash orqali Yevropa
Ittifoqi mintaqamiz xavfsizligini tarsquominlashga hissa qolsquoshib kelmoqda 0 lsquoz
navbatida 0 lsquozbekiston Afglsquoonistonda tezroq tinchlik va barqarorlik olsquomatish
istagini bildiribgina qolmay ushbu mamlakatga xalqaro insonparvarlik yordamini
yetkazib berish va milliy iqtisodini tiklash ishlarida faol ishtirok etib kelmoqda
Shu bois Yevropa Ittifoqining nufuzli siyosiy arbobi Afglsquooniston iqtisodi va
infratuziimalarini tiklash borasida 0 lsquozbekiston ilgari surayotgan aniq taklif va
loyihalar hamda amaliy sarsquoy-harakatlar uchun mamlakatimiz Prezidentiga olsquoz
minnatdorchiligini bildirdi
Shunday bolsquolsa-da ushbu memorandum va tashrif choglsquoida imzolangan
boshqa hujjatlar Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining energetika manbalariga bolsquolgan
hayotiy ehtiyojini qondirishgagina xizmat qilib qolmay balki bugungi kunda
Yevropaliklar tomonidan laquoqolsquoshnilarimizning qolsquoshnilariraquo deb atalayotgan
Markaziy Osiyo davlatlari xususan 0 lsquozbekiston bilan olsquozaro teng va manfaatli
hamkorlik aloqalarining rivojiga yanada kengroq коlsquolam va turtki beradi
29 httpwwwolduzbekistonovoziuzDage-100Q3449htmr26
XULOSA
Mazkur kurs ishida Yevropada integratsion jarayonlaming tarixi asosiy
bosqichlari va istiqbollarini orsquorganish Yevropa Ittifoqining tuzilish tarixi va
sabablari hamda uning bugungi kundagi faoliyati shu bilan birga Yevropa Ittifoqi-
Orsquozbekiston aloqalarini tahlil qilish asosida quyidagi xulosaga kelindi
Birinchidan Yevropada integratsion jarayonlar orsquoziga xos xususiyatga ega
borsquolib jadalligi borsquoyicha dunyoda eng samarali integratsiyalashuvga erishayotgan
mintaqa hisoblanadi
Ikkinchidan tahlilllar va izlanishlar shuni korsquorsatadiki Yevropada
integratsion jarayonlar nihoyalanishga erishmoqda va ldquoYagona Yevropardquo grsquooyasi
amalga oshishi istiqbolli rejalar asosida kutilayotgan real hodisaga aylanmoqda
Uchnchidan mintaqaning institutsional korsquorinishi - Yevropa Ittifoqi xalqaro
munosabatlarda Yevropa nomidan faoliyat olib boruvchi asosiy aktor sifatida
maydonga chiqmoqda
Torsquortinchidan Yevropa Ittifoqining faoliyat doirasi kengayib bormoqda va
xalqaro va mintaqaviy jarayonlaming turli masalalarida hal qiluvchi va orsquoz tarsquosir
doirasiga ega tashkilot sifatida baholanmoqda
Qisqacha aytganda Yevropa integratsion jarayonlarga tortilish orqali
umummintaqaviy birlikka erishishga intilmoqda va turli torsquosiq va muammolarga
qaramasdan buni muvaffaqiyatli uddalab kelmoqda
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXATI
Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti IAKarimovning asarlari
11 Karimov IA Bizdan ozod va obod vatan qolsin T2 - Toshkent
ldquoOrsquozbekistonrdquo 1996
12 Karimov IA Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi Т9 Тошкент
ldquoУзбекистонrdquo2001
13 Karimov IA Orsquozbek xalqi hech qachon hech kimga qaram borsquolmaydi T13
- Toshkent ldquoOrsquozbekistonrdquo 2005
Normativ-huquqiy hujjatlar
21 Yevropa Ittifoqi Rim shartnomasi 1957
22 Yevropa Ittifoqi Maastrixt shartnomasi 1992
23 Yevropa Ittifoqi Lissabon shartnomasi 2004
Ilmiy va maxsus adabiyotlar
31 Одшщориев XT Раззо^ов ДХ Сиёсатшунослик Тошкент 2007
32 Introduction to European Union Booklet
33 General Secretariat of the Council of the EU Brussel November 2009
34 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy
siyosatshunoslik nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008
35 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy
aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb
muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 2 2013
Internetning axborot va analitik manbalari
41 httpuzdenemetrcomdocs134index-2111 l-lhtmlTpage^
28
42 httpeuropa euabout-eubasic-informationindex enhtm
43 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
44 httpsuzwikipediaorgwikiIatisodiv integratsiya
45 httpswwwciagovlibrarypublicationsthe-world-factbookgeoseehtml
46 httpwwwbritannicacomEBcheckedtopic196399European-Union-EU
47 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo
48 httpenwikipediaorgwikiEuropean Commission
49 httpenwikipediaorgwikiEuropean Parliament
410httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkilotlarozb yevropa itti
foqi
29
Toshkent Davlat Sharqshunoslik Instituti Jahon siyosati va tarixi fakulteti 3-kurs
ingliz-urdu guruhi talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquoHning
ldquoYevropada integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlarirdquo nomli kurs
ishisiga
T A Q R I Z
3-kurs talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquolining ldquoYevropada
integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlari nomli kurs ishisi bugungi
kunning dolzarb mavzularidan biri hisoblangan Yevropa integratsion
jarayonlarining orsquoziga xos xususiyatlarini orsquorganishga bagrsquoishlangan Kurs ishining
birinchi bobida Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi va uning
bugungi kundagi ahamiyati yoritilgan borsquoIsa ikkinchi bobida Yevropa ittifoqi
strukturasi faoliyati va jahon hamjamiyatida tutgan orsquomi hamda Yevropa ittifoqi-
Orsquozbekiston munosabatlarini orsquorganishni orsquoz ichiga oladi Kurs ishidan korsquozlangan
maqsad Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi Yevropa ittifoqi
va uning bugungi kundagi ahamiyatining nazariy jihatlarini orsquorganishdan iborat
Ushbu kurs ishini yozishda Prezidentimiz IA Karimov asarlari hamda korsquoplab
xorijiy adabiyotlar va birlamchi internet saytlaridan foydalanilgan Ushbu kurs
ishini yoqlashga mhsat etilishi maqsadga muvofiqdir
Mundarija
KIRISH L 3
1-BOB YEVROPADAINTEGRATSION JARAYONLARNING VUJUDGA
KELISH TARIXIVA UNING BUGUNGIKUNDAGI AHAMIYATI5
11 Yevropada integratsion jarayonlaming vujudga kelish tarixi va asosiy
bosqichlari 5
12 Yevropa integratsion jarayonlarining chuqurlashuvi va bugungi kundagi
ahamiyati 9
2-BOB YEVROPA ITTIFOQI - XALQAROINTEGRATSIYANING OLIY
SHAKLI 14
21 Yevropa ittifoqi strukturasi faoliyati va jahon hamjamiyatida tutgan
5 bull 14о mi
22 Yevropa ittifoqi-Orsquozbekiston munosabatlari 18
XULOSA 27
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROrsquoYXATI 28
KIRISH
Mavzuning dolzarbligi Sorsquonggi yillarda jahon sahnasida voqealar tendensiyasi
rivoji shuni korsquorsatmoqdaki bugungi kummizda global raqobatdan chetda turish
turli xalqaro tahdidlardan saqlanish faqatgina integratsiyalashuv doirasidagina
kechishi mumkin Shu jihatdan mening fikrimcha hozirgi paytda turli integratsion
birlashmalaming xalqaro munosabatlarda dadil faoliyat yuritishi ham ana shu
sababdandir Ular xalqaro siyosat aktorlari orasidan eng progressivi - bu albatta
Yevropa Ittifoqi borsquolib uni Yevropadagi integratsion jarayonlaming institutsional
tuzilmasi va dunyodagi integratsion tashkilotlaming eng oliy shakli deyishimiz
mumkin Darhaqiqat ikkinchi jahon urushidan sorsquong Yevropada integratsion
jarayonlaming kuchli silsilasini kuzatdik va bu borada har qanday mintaqa ushbu
qitrsquoadan orsquomak olsa arziydi
Shu bilan birga bugungi kunda kechayotgan zamonaviy xalqaro jarayonlarda ushbu
integratsion jarayonlami orsquorganish va tahlil qilish har bir xalqaro siyosatshunos
uchun dolzarb masalalardandir Zero uning bugungi kundagi ahamiyati mintaqaviy
orsquolcham bilan baholanmaydi Awalboshda mintaqaviy tuzilma sifatida
shakllangan Yevropa Ittifoqi hozirda xalqaro integratsiyaning eng oliy shakli
sifatida korsquoriladi hamda uning jahon sahnasidagi roli va faoliyati keng tarsquosirga
egadir Bu esa orsquorganilayotgan mavzuning dolzarbligini oshiradi
Mavzuning orsquorganilganlik darajasi Yevropada integratsion jarayonlaming
vujudga kelishi tarixi va sabablari uning bugungi dunyodagi sezilarli ahamiyati
borasidagi tadqiqotlar XX asr ikkinchi yarmi4an beri olib borilmoqda Bu borada
grsquoarb AQSh va rus olimlari ayniqsa samarali faoliyat yuritganlar Mustaqillikdan
sorsquong esa yurtimizda XTOdilqoriyev1 HYunusov va boshqa olimlar tomonidan
Yevropada integratsion jarayonlami orsquorganish borasida tadqiqotlar orsquotkazilgan
1 Одилкориев XT Раззоков ДХ Сиёсатшунослик - Тошкент 2007 295 В
Kurs ishining maqsadi va vazifalari Mazkur kurs ishidan ко zlangan maqsad
Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi Yevropa ittifoqi va uning
bugungi kundagi ahamiyatining nazariy jihatlarini orsquorganishdan iborat
Yuqorida korsquorsatilgan maqsaddan kelib chiqqan holda quyidagi vazifalar belgilab
olindi
Yevropada integratsion jarayonlaming vujudga kelishining tarixiy
shart-sharoitlari va sabablarini tahlil qilish
Yevropada integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlari va
uning bugungi kundagi ahamiyatini tahlil qilish
Xalqaro huquqshunos olimlaming asarlari va Yevropa ittifoqining
amaliy faoliyati yordamida ushbu tashkilotning tuzilishi organlar tizimi va
vakolatlarini orsquorganib chiqishJahon hamjamiyatida Yevropa ittifoqi va Orsquozbekiston munosabatlarini
orsquorganishKurs ishining obyekti Kurs ishining obyeti sifatida Yevropada integratsiya
jarayoni shakllanish tarixi uning orsquoziga xos xususiyatlari va bugungi kundagi
ahamiyatini orsquorganish mavzusi tanlab olindi
Kurs ishining predmeti Yevropada integratsion jarayonlar yaratilish tarixi uning
institutsional korsquorinishi - Yevropa ittifoqining bugungi kundagi ahamiyati va
faoliyatini orsquorganishni orsquoz ichiga oladi
Kurs ishining nazariy metodologik asoslari Mazkur kurs ishiga ilmiy jihatdan
yondashishda xalqaro siyosiy-huquqiy xujjatlarga Prezident IA Karimov
asarlariga ЬятНя vatandosh va xorijiy olimlaming ilmiy nazariy qarashlariga
tayaniladi
Kurs ishining tuzilishi va hajmi Kurs ishi kirish ikki bob to rt paragraf xulosa
va foydalanilgan adabiyotlar rorsquoyhatidan iborat
1-BOB YEVROPADA INTEGRATSION JARAYONLARNING VUJUDGA
KELISH TARIXI VA UNING BUGUNGI KUNDAGI AHAMIYATI
11 Yevropada integratsion jarayonlaming vujudga kelish tarixi va
asosiy bosqichlari
Bevosita XX asming 2-yarmida Yevropa integratsiyasi natijasida vujudga
kelgan va hozirgi davrda dunyo siyosiy va iqtisodiy hayotida orsquoziga xos orsquorin
tutayotgan YI ning pay do borsquolish tarixi va sabablariga nazar tashlaydigan borsquolsak
Yevropa davlatlarining iqtisodiy siyosiy va harbiy birlashuvi haqidagi dastlabki
fikrlar XIII-XIV asrlarda vujudga kelgan Yevropa davlatlari orasida ittifoq tuzish
haqidagi dastlabki fikrlar fransuz prokurori Pier de Buy va chex qiroli Ioann
Podebradlarga tegishli borsquolsa fransuz yozuvchisi Viktor Gyugo ingliz olimlari
Villiam Penni Jon Beller va nemis faylasufi Immanuil Kantlar bu fikming
rivojlanishida orsquoziga xos xissalarini qorsquoshishgan
Grsquoarbiy Yevropada integrallashuvga urinish birinchi marta 1948 yida borsquolib
orsquotgan bunda ldquoMarshall rejasirdquoni amalga oshirishni osonlashtirish uchun AQSh
tomonidan qorsquollab-quwatlangan Yevropa iqtisodiy hamkorlik tashkiloti tuziladi
Ammo bu tashkilot yetarli iqtisodiy orsquosishni tarsquominlay olmagani uchun
hamkorlikning yangi tizimi shakllana boshlandi Taniqli fransuz ilmiy maktabi
konsepsiyasiga binoan halqaro munosabatlar sohasidagi ldquoumumiy bozorrdquo orsquoz
ichiga quyidagilami olishi kerak edi
1 Tovarlar kapital va odamlaming iqtisodiy erkin коrsquochib
yurishini tarsquominlashi
2 Turli mamlakatlaming iqtisodiy sohasidagi siyosatlarini
uygrsquounlashtirish5
3 Umumiy tashqi ixtisoslashuvning vujudga kelishini
tarsquominlashidan iborat edi2
1951 yil 18 aprelda Fransiya Germaniya Italiya Lyuksemburg Niderlandiya
va Belgiya ushbu Yevropada korsquomir va porsquolat quyish birlashmasi (YKPB)
ittifoqini tashkil qilish borasida kelishuvni imzolaydilar Bu Yevropabull bull bull 3integratsiyasiga qorsquoyilgan dastlabki tamal toshi edi
1955 yil iyun oyida Italiyaning Messsina shahrida borsquolib orsquotgan uchrashuvda
YKPBga arsquozo davlatlar tashqi ishlar vazirlari laquoBirlashgan Yevropani yaratishraquo
taklifi bilan chiqishdi Messinada borsquolib orsquotgan konferensiyada YKPB ga arsquozo
davlatlar orasida iqtisodiy integratsiyaga qadam qorsquoyishga kelishib olindi Belgiya
tashqi ishlar vaziri Pol Anri Spaak boshchiligida Yevropa Atom Energiyasi
borsquoyicha Hamjamiyati va Yevropa Iqtisodiy Hamjamiyatini tuzish borsquoyicha
qorsquomita tuzildi Olib borilgan muzokaralar natijasida ushbu qorsquomita 1956 yil orsquoz
faoliyatini yakunlab 1957 yil mart oyida YKPBga arsquozo 6 ta davlat tomonidan
imzolangan va 1958 yil 1 yanvarda kuchga kirgan Yevropa Atom Energiyasi
borsquoyicha Hamjamiyati va Yevropa Iqtisodiy Hamjamiyatini tuzishga asos borsquolgan
shartnomani ishlab chiqishga erishdi4 Yevratomning tashkil etilishi unga arsquozo
davlatlar orasida tinch maqsadlarda foydalanish uchun yadroviy energetika
sohasini rivojlantirishga qaratilgan borsquoIsa Yevropa Iqtisodiy Hamjamiyatini
tashkil qilish Yevropa davlatlarining iqtisodiy jihatdan birlashishini anglatar edi
Yevropa Iqtisodiy Hamjamiyatini tashkil etishdan asosiy maqsad kelgusida
Yevropa davlatlarining siyosiy integratsiyasiga zamin yaratish edi Yevratomning
tashkil etilishi esa bu boradagi dastlabki ishonchlilsquoqadam edi
2 httpuzdenemetrcomdocs134index-21111-lhtmlpage=4
3 httpeuroDaeuabout-eubasic-informationindex enhtm
4 httpsuzwikipediaOrgwikiYevrooa Ittifoqi
Shu munosabat bilan Yevropa Ittifoqidagi integratsiya jarayonlari mobaynida
torsquoplangan tajriba muhim ahamiyatga ega ekanini tarsquokidlash orsquorinlidir Mazkur
ittifoqning 50 yillik taraqqiyoti davrida torsquortta asosiy bosqichni ajratib korsquorsatish
mumkin Bular integratsiya jarayonining samaradorligi va tashkiliy shakllari
jihatidan bir-biridan farq qiladi
Birinchi bosqich - 1950 yillaming boshlarida YI tashkil topgan vaqtdan buyon
to 1970 yillaming boshigacha borsquolgan davmi qamrab oladi Ana shu davr
mobaynida YI qatnashchilari bojxona ittifoqini yaratishga muvaffaq borsquoldilar (ana
shu davr mobaynida orsquozaro savdodagi soliqlar bekor qilindi tarif bobidagi
cheklashlaming miqdoriy turi va boshqa bir qancha turlari bekor qilindi)
Ylga arsquozo borsquolgan mamlakatlarda 1964 yilda qabul qilingan yagona qishloq
xorsquojaligi siyosati katta samara berdi Mazkur siyosat ushbu mamlakatlaming ichki
ishlab chiqarishini korsquotarishga imkon berdi Ular mahsulotning eng muhim turlari
bilan orsquoz aholisini tarsquominlay boshladi va shu tufayli uchinchi mamlakatlardan
import kamaydi
1970 yillaming boshida Yevropa Ittifoqida tamoman yangi vaziyat tarkib
topdi Bu integratsiyaning ikkinchi bosqichi boshlanganidan dalolat berar edi
1970 yillaming boshida sodir borsquolgan valyuta - moliya va yonilgrsquoi xom ashyo
tangliklari Yevropa Ittifoqida integratsiyani chuqurlashtirish jarayonini amalga
oshirishni mushkullashtirdi Barsquozi yorsquonalishlarda masalan sarmoyalar harakatini
erkinlashtirish bobida orqaga chekinish ham sodir borsquoldi Ylga arsquozo borsquolgan
mamlakat orsquortasida byudjet moliya masalalari xususidagi ixtiloflar kuchaydi
Yevropa Ittifoqiga endigina arsquozo borsquolgan mamlakatlar ayniqsa Buyuk Britaniya
muammolami birgalikda bartaraf etish bobida YIda tarkib topgan ayrim
tamoyillami orsquozgartirishga zorsquor berib harakat qildilar6
5 Introduction to European Union P 56 httosuzwikipediaorgwikiIatisodiv integratsiya
7
Kurslami tartibga solishdagi bu tizimda YVB (Yevropa valyuta birligi)
markaziy mavqeni egalladi YVB Ylga arsquozo borsquolgan mamlakatlar valyutalari
rasmiy kurslari hisob-kitobi uchun hamda ana shu valyutalar bozor kurslarining
harakatini nazorat qilib turish uchun negiz borsquoldi Shu taxlit boshqarish
shuningdek valyuta bozorlaridagi Markaziy banklaming anrsquoanaviy intervensiyasi
yorsquoli bilan ham ayrim valyutalar kursini bevosita YVBga nisbatan boshqarish ham
amalga oshirildi YVB hisob-kitob torsquolov va zaxira vazifalarini juda cheklangan
miqyosda va valyuta munosabatlarining ancha tor sohalarida bajardi Bu esa ilm-
fan yutuqlari keng korsquolamda qorsquollaniladigan tarmoqlar taraqqiyotidagi qoloqlikni
yana ham chuqurlashtirdi Umuman xorsquojalik ravnaqining sekinlashuviga olib keldi
Yevropa Ittifoqining mustaqil kuch sifatida qaror topishini mushkullashtirdi
Uchinchi bosqich 1980 yillaming orsquortasiga kelib Yevropa Ittifoqi orsquoz
ravnaqining qaltis dovoniga yetib keldi Jahondagi iqtisodiy va siyosiy vaziyat tez
orsquozgarib boraetgan bir sharoitda Hamjamiyat oldida bir qancha murakkab
muammolar korsquondalang borsquoldi Bular Grsquoarbiy Yevropa sanoatining
raqobatbardoshligini korsquotarish zarurati bilan hamda AQSH va Yaponiyadan
texnologik jihatdan orqada qolishini bataraf etish bilan bogrsquolangan edi Yevropa
Ittifoqini turgrsquounlikdan chiqarish maqsadida qator chora-tadbirlar korsquorish uchun
Ylga arsquozo borsquolgan mamlakatlaming hukumatlararo konferensiyasi chaqirildi
Konferensiyada yagona Yevropa hujjati (YaYH) imzolandi Bu yangi hujjat orsquoz
ahamiyati jihatidan Yevropa Hamjamiyatini tarsquosis etish torsquogrsquorisidagi muhim
hujjatlarga tenglashtirdi YaYH mazkur Hamjamiyatga arsquozo borsquolgan 12
mamlakatning milliy parlamentlari tomonidan r^tifikatsiya qilindi va 1987 yilning
1 iyulidan boshlab amal qila boshladi
YaYHning imzolanishi Grsquoarbiy Yevropada integratsiyaning ravnaq topishida
yangi bosqich borsquoldi Uning asosiy xususiyatlari quyidagilardan iborat yagona
ichki bozomi shakllantirishni yakunlash integratsiya doirasini kengaytirish (uni
fan va texnikaga joriy etish valyuta munosabatlari atrof-muhitni muhofaza etish)
8
hamda Yevropa Ittifoqining millatlar doirasidan chiqib ketishini kuchaytirish
Integratsiya jarayoniga tashqi siyosat masalalarining ham qorsquoshilishi mazkur
bosqichriing sifat jihatdan yangi unsuri borsquoldi Bu esa Yevropa Ittifoqini mustaqil
siyosiy birlikka aylantirish tendensiyasini kuchaytirdi
YI taraqqiyotining torsquortinchi bosqichida valyuta integratsiyasi jarayoniga
jorsquoshqinlik baxsh etishga yana bir karra urinish borsquoldi 1990 yilning dekabr oyida
Rim shahrida borsquolib orsquotgan Ylga arsquozo borsquolgan mamlakatlaming hukumatlararo
konferensiyasida iqtisodiy va valyuta ittifoqi torsquogrsquorisidagi Bitimni tayyorlashga
qaror qilindi Ana shu hujjatning qabul qilinishi Ylga arsquozo borsquolgan mamlakatlar
iqtisodiyotini yanada mustahkam muvofiqlashtirib turishga barcha valyutalarning
Yevropa valyuta ittifoqiga torsquola-torsquokis qorsquoshilishiga hamjamiyat Markaziy
banklari boshqaruvchilari qorsquomitasi huquqlarining kengayishiga imkon berdi Ana
shu bitim asosida Markaziy banklaming Yevropa tizimi (MBYT) tuzildi Bu tizim
biror-bir mamlakat boshqaruvi milliy idoralarida batamom mustaqildir va Yevropa
Ittifoqi valyuta va bank sohalarini tartibga solib turadi Bundan tashqari ushbu
bitimga korsquora qatrsquoiyat bilan belgilab qorsquoyilgan valyuta kurslariga orsquotish Yevropa
Ittifoqining yagona valyutasi yevroga orsquotish hamda Ylga arsquozo borsquolgan barcha
mamlakatlaming oltin-valyuta rezervlarini Yevropa Markaziy banki (Mayndagi
Frankfurt shahri Germaniya) nazoratiga berish nazarda tutilgan edi
12 Yevropa integratsion jarayonlarining chuqurlashuvi va bugungi
kundagi ahamiyati
Agarda Yevropa integratsiyasining tarixda va hozirda tutgan orsquomi haqida fikr
yuritadigan borsquolsak uning eng muhim vazifasi tinchlikni saqlash ekanligiga amin
borsquolamiz Hozirda Yevropa integratsiyasining nima maqsadda paydo borsquolganligi
unutilib uning faoliyati faqatgina Yevropa aholisining faravon va baxtli hayot9
kechirishiga qaratilgan degan fikr pay do borsquolgan Bunday fikrning pay do
borsquolishiga dunyo aholisining YIning korsquozlagan asosiy maqsadlarini oxirigacha
tushunib yetmasligi uning tashkilotlarida qabul qilinayotgan qaror va qonunlar
Yevropa aholisining hammasining manfaatlarini orsquozida aks ettira olmaganligida
borsquolsa kerak Ammo bu tashkilotning nafaqat Yevropa qitrsquoasi uchun balki butun
jahon hamjamiyatida insoniyat hayot jabhasining har bir sohasida muhim orsquorin
tutishi hammaga ay on Demak Yevropa integratsiya jarayoni nafaqat Yevropa
aholisini balki butun dunyo aholisining bugungi va kelajakdagi taqdirida muhim
ahamiyat kasb etishini unutmaslik lozim
Yevropadagi integratsion jarayonlaming kengayishi mumkinligi va hattoki
zarurligi 1957 yil Rim shartnomasida mutahkamlangan 1973 yilda Yevropa
integratsiyasida dastlabki kengayish yuz berdi Yevropa integratsiya jarayoniga
Angliya Irlandiya va Daniya qorsquoshildi7 Angliyaning YIHga qorsquoshilish uchun
1961 1965 va 1967 yillardagi harakatlari Fransiya prezidenti Shari de Gollning
tashabbusi bilan Fransiya tomonidan Angliyaning arsquozoligiga veto qorsquoyilganligi
sababli omadsizlikka uchradi Shari de Gollning bu harakatlarining ham orsquoziga
yarasha sabablari bor edi U Angliyani doimo Yevropadan geografik jihatdan
ajralib turganligi va korsquop holatlarda AQSH siyosatiga yon bosishini rorsquokach qilib
agarda YeHga arsquozo borsquolsa bu Yevropa integratsiyasiga putur etkazadi deb hisoblar
edi
Y I kengayishining barcha bosqichlarida Fransiya bu jarayonni butun
Yevropani qamrab olmogrsquoi lozim deya qorsquollab - quvvatlab kelmoqda
Faqat istisno tariqasida Fransiya qarshi borsquolgan Yevropa Iqtisodiy
Hamjamiyatiga faqat 70-yillaming orsquortalarida arsquozo borsquolishga erishgan Buyuk
Britaniya va YIning boshqa arsquozolari kabi Parij ham inson huquqlarining jiddiy
buzilishi va mamlakat siyosatida armiyaning haddan tashqari kata roli tufayli qator
7 httpswwwciagovlibrarvpublicationsthe-world-factbookgeoseehtml
10
yillar davomida Ylga kirishga tayyor emas deya hisoblab kelingan Turkiyani
kiritish mumkin
Fransiya YI kengayishiga qulay shart - sharoit yaratishga solmoqli hissa
qorsquoshmoqda Yevropa Kengashining Parij rahbarlik qilgan 2000 yil ikkinchi
yarmida YIning kengayishi va ayrim institutsional islohotlami korsquozda tutuvchi
Nissa shartnomasi imzolandi Ushbu hujjatda nafaqat ittifoqning kengayishi bilan
bogrsquoliq masalalar shuningdek har bir davlatning manfaatlari alohida korsquorsatib
orsquotilgan
YIning kelajakdagi korsquorinishi borasida Yevropa federatsiyasini qorsquollab -
quwatlayotgan Germaniyadan farqli ravishda Fransiya teng huquqli davlatlar
ittifoqi konfederatsiyani yoqlamoqda
Korsquoplab bahs - munozaralarga sabab borsquogan Markaziy va Sharqiy Yevropa
(MSHY) davlatlarining YI bilan birlashishi grsquooyasi 80 - yillaming oxirida payda
borsquoldi
1990 yil yanvar Dublinda borsquolib orsquotgan tashqi ishlar vazirlari uchrashuvida
birlashishning asosiy yorsquonalishlari ishlab chiqildi
1992 yil iyunda Lissabonda Yevropa Kengashining sammitida MSHY
davlatlariga har tomonlama yordam korsquorsatish torsquogrsquorisida qaror qabul qilingan
borsquolsada arsquozolikning aniq tamoyil va kreteriyalari ishlab chiqilmadi Lissabon
sammitining asosiy yutugrsquoi laquointegratsiyaning kengayishi va chuqurlashishi parallel
olib borilishi kengayish integratsiyaning chuqurlashishi darajasini pasaytirmasligift
lozimligiraquo borasida qaror qabul qilindi
Orsquosha davrdan boshlab laquoorsquon ikkilarraquo iqtisodiy jihatdan yuksalish pallasiga
kirdi 1993 yilga kelib ulaming jahon savdo aylanmasidagi ulushi 20 foiz eksport
va 192 foiz import bilan qayd etildi 1994 yil Avstriya Finlandiya Shvetsiya Ylga
11
teng huquqli arsquozo borsquolib kirish iltimosnomalari bilan chiqishadilar va 1995 yil
YIning teng huquqli arsquozolariga aylanishadi8
Integratsiyaning bu tahlit chuqurlashuvi uning muttasil kengayib borishiga zamin
hozirladi 1995 yil Avstriya Shvetsiya va Finlandiya tashkilotga arsquozo borsquolib kirdi
Bu davrga kelib 15 ta katta-kichik davlatlami birlashtirgan Yevropa Ittifoqi
tashkiloti 3234 ming kvkm hududni qamrab olib mazkur hududda 3709 mln
aholi istiqomat qilardi Uning jahon bozoridagi eksporti umumiy miqdoming 202
foizi importi esa 179 foizini tashkil etdi
1997 yilgi Lyuksemburg sammiti YI ning bosqichma - bosqich kengayishi
torsquogrsquorisida siyosiy qaror qabul qildi Bundan tashqari doimiy harakatdagi siyosiy
tavsiyalar ishlab chiquvchi forum tashkil etildi Orsquosha yili Yevropa integratsiyasi
jarayonida yana bir muhim qadam qorsquoyildi YIda boshqaruvni yangi vujudga
kelgan shart - sharoitlarga moslashtirish uchun Amsterdam shartnomasi imzolandi
Ushbu shartnomalar natijasida Yevropa Parlamentidagi deputatlar soni 700 tadan
oshib ketmasligiga kelishib olindi Shuningdek Yevropa pul birligini joriy qilishda
ayrim yutuqlarga erishish uchun Yevropa Markaziy Bankiga normativ aktlar
chiqarish vakolati berildi Shuningdek Amsterdam shartnomasida Ylga arsquozo
davlatlar zimmasiga birgalikda terrorizm kontrabanda va jinoyatchilikga kurashda
orsquozaro hamkorlik munosabatlami orsquomatish yuklangan
Jahon iqtisodiyoti integratsiya yarsquoni yaqinlashuv yorsquolidan bormoqda Agar
Grsquoarbiy Yevropadagi integratsion jarayonlami korsquozdan kechiradigan borsquolsak u
holda uning rivojlanishini bir qancha bosqichlarga borsquolish va ulardan ayrim
elementlarini har bir bosqichda oyoqqa turganligini anglab olamiz
1) Umumiy bozor va yagona savdo siyosati
2) Yagona agrar siyosat
8 httpswwwciagovlibrarvpublicationsthe-world-factbookgeoseehtml
12
3) Yevropa valyuta tizimi
4) Ilmiy-texnikaviy integratsiya
5) Siyosiy integratsiyaning elementlari
Yevropa integratsiya jarayonining orsquoziga xos xususiyati shundan iborat ediki
tarixda kuzatilgan Yevropa davlatlari orasidagi tuzilgan harbiy ittifoqlardan farqli
ravishda ushbu jarayon natijasida dastlab iqtisodiy hozirda esa siyosiy davlatlar
ittifoqi vujudga kelgan Tarixda Yevropa davlatlarining bir maqsad atrofida
birlashishi korsquop kuzatilgan biroq bu turdagi keng korsquolamli integratsion birlashish
aynan shu davrga kelib yuz berdi Yevropadagi integratsion jarayonlar mahsuli
borsquolmish Yevropa Ittifoqining Yevropada tinchlik va demokratiyani tarqatish
yorsquolida olib borgan sarsquoy-harakatlari 2012-yilda Nobel mukofoti bilan taqdirlanish
ham fikrimiz isbotidir9
9 httpwwwbritannicacomEBcheckedtopic196399European-Union-EU
13
2-BOB YEVROPA ITTIFOQI - XALQARO INTEGRATSIYANING OLIY
SHAKLI
21 Yevropa ittifoqi strukturasi faoliyati va jahon hamjamiyatida tutgan
orsquorni
Yevropa Ittifoqining jahon iqtisodiyotidagi olsquomi alohida ersquotiborga molik Dunyoda
ishlab chiqariladigan umumiy ichki mahsulotning 28 foizi Ittifoq hisobiga tolsquoglsquori
keladi Uning jahon savdo aylanmasidagi eksport-import ulushi esa 20 foiz yarsquoni
4 011357 mln yevroga tengdir Dunyodagi eng katta daromadga ega deb ersquotirof
etilgan 500 ta yirik kompaniyaning 161 tasi Yevropa Ittifoqida joylashgan10
Ushbu xalqaro tashkilotning tashkil topish tarixi aslida 1947 yilda laquoKorsquomir va
porsquolatraquo konsemining tashkil topishidan boshlanadi 1993 yilda Yevropa Ittifoqi
nomini olgan tashkilot Maastrixt (Niderlandiya)da 12 ta davlatning rahbarlari
imzolagan shartnomaga binoan vujudga kelgan federativ davlat xususiyatlarini
orsquozida birlashtirgan davlatlararo birlashmadir
Yevropa Ittifoqining maqsad va vazifalari quyidagilardir
1) Yevropa xalqlarining yaqin ittifoqini tashkil etish muvozanatlashgan va uzoq
muddatli iqtisodiy taraqqiyotga korsquomaklashish bunda ayniqsa quyidagilardan
foydalanish ichki chegaralari borsquolmagan makonni yaratish iqtisodiy va ijtimoiy
xamkorlikni kuchaytirish yagona valyutani joriyetish
10 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449html
11 httpswwwciagovlibrarvpublicationsthe-worId-factbookgeoseehtml
14
2) xalqaro soxada ayniqsa tashqi siyosatni va xavfsizlik soxasidagi siyosatni
kelajakda esa mudofaa siyosatini birgalikda yuritish orqali orsquoz moxiyatini
tasdiqlash
3) adliya va ichki ishlar soxalaridagi xamkorlikni rivojlantirish
Keyingi 50 yil davomida beshinchi marta orsquoz safiga yangi arsquozolami qabul qilgan
bu tashkilot siyosiy iqtisodiy madaniy xarbiy-texnik ilmiy-texnologik
xamkorlikning sifat jixatdan eng zamonaviy korsquorinishi bulib xozirgi davrda 27
davlat uning arsquozosidir Yalpi ichki maxsulot ishlab chiqarishning jon boshiga 22
ming dollardan ortik kiymatni tashkil etayotganligi shubxasiz bu xamkorlikning
samarasidir Xududi 42 million kvkmni axolisi esa 455 milliondan ortiq kishini
tashkil etgan bu xududda Buyuk Britaniya Daniya va Shvetsiyani xisobga
olmaganda 2002 yilning 1 yanvaridan buyon yagona pul birligi - yevro amalbull 12 kilmoqda
Yevropa Ittifoqining oliy ijrochi organlari - Yevropa Ittifoqi Kengashi
Yevroparlament va Yevrokomissiyadir Yevropa Ittifoqi Kengashining 1996 yil
iyunda Florensiyada (Italiya) borsquolib orsquotgan yigrsquoilishida Prezident I A Karimov
boshchiligidagi Orsquozbekiston delegatsiyasi ishtirok etdi Uchrashuv jarayonida
laquoUzbekistan va Yevropa Ittifoqi orsquortasidagi sherikchilik va xamkorlik
torsquogrsquorisidaraquogi kelishuv imzolandi Yevropa Ittifoqida erishilgan yuksak natijalar
tajribasi davlatlararo boshqa tashkilotlar uchun xam muayyan bir davlatning
taraqqiyoti uchun xam foydadan xoli emas
Shu bois Prezident I A Karimov laquoMDXning istikboli Yevropa Ittifoqi kabi
modelning amalga oshirilishida kurinadLAynan shu model MDXni jonlantirishiй
unga toza xavo berishi mumkin Xamdorsquostlikning xar bir arsquozosi orsquozining munosib
orsquornini topa oladigan istiqbol - bu Yevropa Ittifoqi modeli asosida rivojlanish deb
orsquoylayman
Albatta demokratiyani rivojlantirish va demokratik jamiyat qurish soxasida xam
biz Yevropa Ittifoqi andozalarini qorsquollashimiz kerak borsquoladi Bu mdash mening qatrsquoiy
12 Одшщориев XT Раззоков ДХ Сиёсатшунослик Тошкент 2007229-230-b15
fikrim Yevropa Ittifoqiga xos demokratik qadriyatlar inson tafakkuri tarsquolim
tizimi ijtimoiy kafolatlar axolining ijtimoiy huquqlari mdash bularning barchasi biz
uchun torsquola mos keladi Men ushbu tizimni korsquor-korsquorona korsquochirib olishni nazarda
tutayotganim yorsquoq albatta Bizning orsquoz mentalitetimiz orsquoz muammolarimiz bor vabull bull 13biz bu jixatlami xisobga olamizraquo deb tarsquokidlaydi
Yagona Yevropa akti Vazirlar Kengashi qarorlarini qabul qilish tartibiga
muxim orsquozgartirishlar kiritdi Yagona Yevropa Akti bilan yagona bozomi bunyod
etishga taalluqli barcha muammolar borsquoyicha korsquopchilik ovoz bilan qaror qabul
qilishga ruxsat etiladi
Yangi shartnomaga muvofiq quyidagilar tarsquosis etildi
1) Yagona umumYevropa fuqaroligi qatnashuvchi mamlakatlaming fuqarolari
orsquoz-orsquozidan Yevropa Ittifoqining fuqaroligini oladi
2) Iqtisodiy va valyuta Ittifoqi qatnashuvchi mamlakatlar va umuman xamjamiyat
iqtisodiy siyosatining asosiy yorsquonalishlari Vazirlar Kengashi tomonidan qabul
qilinadi u shuningdek xar bir mamlakat va umuman xamjamiyat iqtisodiy
rivojlanish jarayoni qanday borayotganligini kuzatadi Yevropa valyuta Ittifoqining
umumiy pul birligi joriy etilgan 1999 yil 1 yanvardan boshlab yevro deb
nomlanuvchi pul birligi amalda yuritila boshlandi 2000 yil 1-yanvardan boshlab
ummiy pul kupyuralari chiqarish yorsquolga qorsquoyildi 2002 yil 1-yanvardan boshlab bu
pul birliklari Yevropa Ittifoqiga arsquozo davlatlar milliy pul birliklari bilan parallel
ravishda qorsquollaniladi va 2002 yil 1-iyuldan boshlab esa milliy pul birliklari
yorsquoqotilib torsquola xoldaxisob-kitoblar yevroda amalga oshirila boshlaydi
3) Siyosiy Ittifoq U quyidagi tarkibiy qismlami orsquoz ichiga oladi
13 Каримов И А У збек халки хеч качон хеч кимга карам булмайди Т 13 mdash Т 2005 mdash- Б 366mdash 367
16
bull Tashqi ishlar va xavfsizlik soxalarida yagona siyosat umumiy mudofaa
siyosatini ishlab chiqishYevropada qurolsizlanish va qurol-yaroqlami nazorat
qilishyadro qurolini tarqatmaslik va xavfsizlikning iqtisodiy jixatlari ustida ish
olib boorish
bull Yevroparlament moxiyatini kuchaytirish
bull Xamjamiyat vakolatlarini kengaytirish
bull Ichki ishlar va odil sudlov soxalarida xususan boshpana berishimmigratsiya
va viza tartibi kabi masalalarda yagona siyosat yuritish
Yevropa Ittifoqi muvaffaqiyatlariga va uning yangi arsquozolarini jalb qilish
qobiliyatiga quyidagi uchta omil sababchi borsquolmoqda
bull Orsquozaro bir-biriga bogrsquoliqlikni va xamkorlikni taqozo qiluvchi iqtisodiy asos
bull Huquqiy qoidalar tantanasi
bull Kelishuvlar va yon berishlarga asoslangan qarorlar qabul qilish j arayonining
demokratik xususiyatiYevropa Xamjamiyatini tarsquosis etish torsquogrsquorisidagi Shartnomalarda belgilangan
vazifalami bajarish uchun bir qator Yevropa muassasalari tuzilgan
Ulardan birinchisi - Yevropa Xamjamiyati Komissiyasi Yevropa Ittifoqining
ijroiya organidir Uning 17 arsquozosini milliy xukumatlar tayinlaydi Vakillar torsquort
yilga tayinlanadi Komissiyaning asosiy ishchi tillari fransuz ingliz va nemis tillari
borsquolsada barcha rasmiy xujjatlar qolgan 9 tilga albatta tarjima qilinadi Komissiya
Xamjamiyatning turli fondlari va dasturlarini jumladan Yevropa Ittifoqida
qatnashmaydigan mamlakatlarga yordam korsquorsatishga qaratilgan fondlar va
dasturlami xam boshqaradi1
Vazirlar Kengashi - Bu qarorlar qabul qilish organidir uning doirasida milliy
xukumatlaming arsquozolari muzokaralar orsquotkazadilar Vazirlar Kengashining
lavozimini barcha qatshashuvchi mamlakatlaming vakillari navbatma-navbat
14 httpenwikiDediaorgwikiEuropean Commission
17
egallaydilar Ulaming xar biri bu lavozimda 6 oy turadi rais vazifasini tashqi ishlar
vazirlaribaj aradilar
Yevroparlament - Yevropa xalqlarining demokratik jarchisi xisoblanadi Unda
umumiy ovoz berish yolsquoli bilan saylanadigan 518 deputat bor Asosiy vazifasi -
Komissiya faoliyatini nazorat qilish Hamjamiyat byudjeti va qonunlarini
maqlsquoullash va ularga olsquozgartirishlar kiritish Yevroparlament alsquozolari 5 yilga bir
marta saylanadilar15
Yevropa sudi - Xamjamiyatning boshqa xalqaro tashkilotlaridan farqi
shundaki YI ga alsquozo mamlakatlar imzolagan shartnomalami ijro etish ular uchun
majburiy ekanligidir Yevropa sudi 13 sudyadan shu jumladan xar bir
mamlakatdan bittadan va bosh advokatlardan iborat Sudyalar 6 yil muddatga
saylanadilar Yevropa sudining mavjudligi YI qonunchiligining qatnashuvchi
mamlakatlar tomonidan notorsquoglsquori talqin etilishining oldini oladi16
Yevropa kengashi - 1974 yilda tuzildi Yevropa Kengashi oliy bosqich
axamiyatni kasb etib murakkab xollarda Hamjamiyatning boshqa muassasalari
bilan kelishishga erishishning iloji bolsquolmagan xolatlarda YelK va Vazirlarbull bull bull 17Kengashi unga murojaat etishlari mumkin
22 Yevropa ittifoqi-Orsquozbekiston munosabatlari
0 lsquozida 27 ta davlatni birlashtirgan aholisi jihatidan Xitoy va Hindistondan
keyingi uchinchi yer maydoni jihatidan esa dunyodagi yettinchi olsquorinda bopoundlgan
Yevropa Ittifoqi tashkiloti va uning arsquozo davlatlari bilan kolsquop tomonlama va ikki
15 httpenwikipediaorgwikiEuropean_Parliament16 httpsuzwikiDediaorgwikiYevropa Ittifoqi17 General Secretariat of the Council of the EU November 2009 P 1-2
18
tomonlama aloqalar mamlakatimiz tashqi siyosatining asosiy yolsquonalishlaridan
hisoblanadi
Birinchidan Yevropa Ittifoqining ilglsquoor davlatlari (Buyuk Britaniya
Germaniya Italiya Fransiya) 0 lsquozbekiston uchun yuqori texnologiyalar manbaidir
Samolyotsozlik mashinasozlik qishloq xolsquojaligi farmatsevtika qurilish va
umuman ishlab chiqarishning barcha sohalariga eng zamonaviy Glsquoarb
texnologiyalarini jalb etish respublikamizda kichik va olsquorta biznesni
rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi
Ikkinchidan Yevropa Ittifoqi olsquozining barcha arsquozo davlatlari bilan bir
butunlikda 0 lsquozbekistonning tayyor va xomashyo mahsulotlari uchun MDHdanbull bull bull bull 18 keyingi eng katta istersquomol bozorini tashkil qiladi
Shuningdek Glsquoarbiy Yevropa savdo-sotiq sohasida mamlakatimizning eng
asosiy hamkori bolsquolib qolmasdan sarmoyalaming asosiy manbaidir Mustaqillikdan
keyingi dastlabki yillardayoq xorijiy Yevropa sarmoyalarini mamlakatimizga jalb
etish masalasiga katta ersquotibor qaratilib ular uchun qulay investitsiyaviy iqlim
yaratib kelinmoqda
Hamkorligimizning yana bir muhim jihati mdash bu mintaqaviy va global
xavfsizlikni saqlash hamda tarsquominlash masalasi bilan boglsquoliq Xalqaro terrorizm
narkobiznes ekstremizm va boshqa kolsquorinishdagi transmilliy tahdidlarga qarshi
kurash va mintaqaviy barqarorlikni tarsquominlashdan har ikki tomon birdek
manfaatdor
Ozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan ikki tomonlama muloqoti faol
xarakterga ega bolib u 5 asosiy qoshma organ doirasida amalga oshirilmoqda
Hamkorlik kengashi Hamkorlik qomitasi Parlament hamkorligi qomitasi Savdo
18 httpwwwolduzbekistonovoziuzpase-10003449htmr
19
va investitsiyalar boyicha quyi qomita hamda Adliya ichki ishlar va boshqa
masalalar boyicha quyi qomita
Hozirgi kunga qadar Hamkorlik Kengashining 9 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2009 yil
sentyabrda Bryusselda) Hamkorlik qorsquomitasining 8 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2010 yil
iyulda Toshkentda) Parlament hamkorlik qorsquomitasi 8 ta yigrsquoiilishi (2010 yil
oktyabr Toshkent) Savdo va investitsiyalar borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta
yigrsquoilishi Adliya ichki ishlar inson huquqlari va boshqa turdosh masalalar
borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta yigrsquoilishi (2010 yil may Bryussel) orsquotkazildi19
0 lsquozbekiston bilan keng jabhali hamkorlik aloqalarini yolsquolga qolsquoyish Yevropa
Ittifoqi va uning arsquozo davlatlari uchun ham ayni muddaodir Xususan Yevropa
Ittifoqi Komissiyasi olsquozining 1995 yilda qabul qilingan laquoMarkaziy Osiyoning
yangi mustaqil davlatlari bilan aloqalar tolsquoglsquorisida Kommunikatsiyaraquosida bu haqda
alohida tolsquoxtalib olsquotadi Kommunikatsiyada laquoIttifoq Markaziy Osiyoda muhim
manfaatlarga ega Bu manfaatlar ham iqtisodiy ham geosiyosiy ahamiyat kasb
etadi Ayniqsa mazkur mintaqani xizmatlar turli jihozlar va sarmoya bilan
tarsquominlab turuvchi Yevropa Ittifoqi ayni vaqtda mintaqadan chiquvchi energetika
mahsulotlarining sezilarli imkoniyatlarga ega bolsquolgan istersquomolchisi ham
ekanligidan kelib chiqib bu hududda energetika sektorining rivojlanishidan
alohida manfaatdorligiraquo qayd etiladi Keyinchalik Yevropa Ittifoqi Kengashi
tomonidan 2007 yilning 30 mayida qabul qilingan laquoYevropa Ittifoqi va Markaziy
Osiyo Yangi sherikchilik uchun strategiyaraquo deb nomlangan hujjatda Yevropa
Ittifoqining mintaqadagi strategik manfaatlari yanada yaqqol ifoda etilgan
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston munosabatlari ana shunday olsquozaro teng
manfaatdorlik asosida qaror topdi 1991 yil 31 dekabrda laquo 0 lsquon ikkilaming qolsquoshma
deklaratsiyasiraquo bilan Yevropa hamjamiyatlari va ulaming olsquosha paytdagi 12 ta arsquozo
19 httpmfauzuzbxalaaro munosabatlarxalaaro tashkilotlarozb yevropa ittifoqi
20
davlati 0 lsquozbekiston Respublikasi davlat mustaqilligini ersquotirof etdi 1992 yil 15
aprelda 0 lsquozbekiston Respublikasi Hukumati va Yevropa hamjamiyatlari
Komissiyasi olsquortasida olsquozaro anglashuv memorandumi imzolandi 1994 yil 16
noyabrda tomonlar olsquortasida diplomatik munosabatlar olsquomatildi 0 lsquozbekiston
Respublikasining Yevropa hamjamiyatlari qoshidagi Missiyasi 1995 yil 6 may dan
ersquotiboran Bryussel shahrida olsquoz faoliyatini boshladi 2002 yil oktyabrda esa
Yevropa Ittifoqi Komissiyasining mamlakatimizdagi faoliyatini amalga oshirish va
boshqarishni qolsquollab-quvvatlash maqsadida Yevropa hamjamiyatlarining
0 lsquoz-bekistondagi diplomatik vakolatxonasi vazifasini vaqtincha bajarib turuvchibull20laquoYevropa Uyiraquo Toshkentda olsquoz faoliyatini boshladi
0 lsquotgan yillar davomida olsquozaro aloqalaming shartnomaviy-huquqiy asoslari
ham shakllanib va mustahkamlanib bordi
1996 yil 21 iyunda Florensiyaning (Italiya) laquoFortezza de Bassoraquo qalrsquoasida
bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi arsquozo davlatlarining davlat va hukumat rahbarlari
darajasidagi navbatdagi oliy sammitida Yevropa hamjamiyatlari va ulaming arsquozo
davlatlari bilan 0 lsquozbekiston Respublikasi olsquortasida laquo 0 lsquozbekiston Respublikasi bir
tomondan va Yevropa Hamjamiyatlari hamda ularga arsquozo davlatlar ikkinchi
tomondan olsquortasida sherikchilik tarsquosis etuvchi Sheriklik va hamkorlik tolsquoglsquorisidagi
bitimraquo imzolandi Bitimni imzolash choglsquoida 0 lsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
ushbu shartnoma Yevropa Ittifoqi va mustaqil 0 lsquozbekiston munosabatlarida yangi
burilish nuqtasi bolsquolib xizmat qilishini hamda yosh davlatimizning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishi uchun keng imkoniyatlar ochishini tarsquokidladi laquoBiz bu
munosabatlarga tashqi siyosatimizning mamlakatimizning jahon hamjamiyati va
jahon xorsquojaligiga integratsiyalashuviga qaratilgan ustivor yorsquonalishi deb
qaraymizraquo21
20 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmr
21 LAKarimov Yangicha fikrlash va ishlash - davr talabi T 5 - Т 1997 - B321
Hozirgi kunda Sheriklik va hamkorlik bitimi Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston
olsquortasida imzolangan olsquonga yaqin boshqa bitimlar bilan birgalikda amal qilib
kelmoqda
2001 yil 11 sentyabr voqealaridan solsquong ikki tomonlama munosabatlar nvoji
ayniqsa yangieha tus oldi Yevropa Ittifoqi Markaziy Osiyoning strategik
ahamiyati va mintaqadagi barqarorlikni tarsquominlashda 0 lsquozbekistonning hal qiluvchi
mavqeini tushunib yetdi Shundan kelib chiqqan holda 2001 yilning 8-9 va 17
oktyabrida bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqining Lyuksemburg Kengashi va 19
oktyabridagi Gent sammiti tashkilotning Markaziy Osiyo davlatlari bilan
aloqalarini kuehaytirishni zarar deb topdi 2001 yil 11 sentyabr voqealaridan keyin
Yevropa Ittifoqi davlatlari ham xalqaro terrorizmga qarshi tuzilgan xalqaro
koalitsiyaga qorsquoshilgan holda orsquoz qorsquoshinlarini Afgrsquoonistonga ynborishdi Ayrim
davlatlar shu jumladan Germaniya orsquoz harbiy kontingentini Afgrsquoonistonningbull22
shimolida bir qismini esa Termiz shahrida joylashtirdi
2002 yil 29 yanvarda Bryussel shahrida bolsquolib olsquotgan О zbekiston Yevropa
Ittifoqi Hamkorlik kengashining uchinchi majlisida Markaziy Osiyo davlatlanga
qaratilgan TASIS dasturining byndjeti 25 mlndan 50 mlnga yarsquoni ikki hissaga
kopaytirilganligi tashkilot vakillari tomonidan rasman marsquolum qilindi23
Shuningdek bu majlisda mintaqa mamlakatlari ayniqsa 0 lsquozbekiston bilan
aloqalarga ustuvor mavqe berish siyosiy transport energetika savdo mvestitsiya
sohalaridagi hamkorlikni yanada kuchaytirish lozimligi tarsquokidlandi
Ikki tomonlama munosabatlarda iqtisodiy va savdo-sotiq aloqalari eng
ustuvor yolsquonalish hisoblanadi 0 lsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi va uning arsquozo
davlatlari bilan savdo aloqalari katta salmoqni tashkil etadi
22 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunosllk nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma -T JIDU 2008 - B 24523 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan aloqalari iqtisodiyot sohasida ham
yildan-yilga kengayib bormoqda Yevropa Ittifoqining faol arsquozolaridan borsquolgan
Germaniya Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqidagi eng yaqin hamkori hisoblanadi
Germaniya Markaziy Osiyoda rorsquoy berayotgan orsquozgarishlarga doimo nemislarga
xos xolislik bilan yondashgan va doimo qorsquollab-quwatlagan
Ikki tomonlama savdo aloqalarining umumiy hajmi 1993 yilda 545 mln 2006
yilda 11 mlrd AQSh dollarini tashkil etgan bolsquolsa 2010 yilda bu kolsquorsatkich 1
mlrd 759 mln AQSh dollariga yetdi Undagi Germaniya Buyuk Britaniya
Fransiya Italiya kabi yirik davlatlaming salmoqli ulushi saqlanib qolayotgan
bolsquolsa-da Kipr Chexiya Sloveniya Estoniya Polsha kabi Yevropa Ittifoqi yangi
arsquozo davlatlarining ulushi ortib borayotganligi quvonarli holatdir Yevropa eksporti
mahsulotlarining asosiy qismini elektr jihozlari va mashinalar qishloq xolsquojaligi va
plastik materiallar tashkil etsa 0 lsquozbekiston eksportining katta ulushi tolsquoqimachilik
mahsulotlari va qimmatbaho metallardan iborat
Qisqacha qilib aytganda 0 lsquozbekiston mdash Yevropa Ittifoqi iqtisodiy va savdo
munosabatlari bir maromda rivojlanib kelmoqda Tomonlar orasidagi tovar
ayirboshlash hajmi olsquotgan 20 yil ichida salkam tolsquort barobarga kolsquopaydi Biroq ikki
tomonlama savdo aloqalarining imkoniyatlari cheksizdir
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston aloqalari mintaqalararo miqyosda ham
rivojlanib bormoqda 0 lsquozbekiston Yevropa Ittifoqining BOMKA (Chegara
hududlarida xavfsizlikni tarsquominlash) KADAP (giyohvand moddalarga qarshi
kurashish) TRASYeKA (transport) INOGYeYT (energetika) TYeMPUS
(tarsquolim) INTAS (fan va tadqiqot) kabi mintaqaviy dasturlarda ishtirok etmoqda
Mamlakatimizdagi barqaror siyosiy va iqtisodiy rivojlanish huquqiy davlat
va fuqarolik jamiyatini qurish yolsquolidagi birdamlik va yangi marralar global va
mintaqaviy muammolami hal etish yolsquolidagi davlatimiz rahbarining aniq va dadil
24 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunoslik nazariya va amaliyotOrsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008 mdash B 246
23
tashabbuslari umuman qolsquolga kiritilayotgan barcha muvaffaqiyatlarimiz
Yevropalik hamkorlarimizning bundan olsquon yil awalgi qarashlarini tubdan
olsquozgartirib yubordi Global va mintaqaviy muammolami hal etishda tomonlaming
olsquozaro anglashuv va tushunish asnosidagi qarashlari tobora yaqinlashib bormoqda
Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni tarsquominlash borasida Yevropa
Ittifoqi 2010 yilning iyun oyida Qirglsquoiziston janubida rolsquoy bergan voqealarga
munosabat bildirib 2010 yil 25 oktyabrda bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi Tashqi
ishlar bolsquoyicha kengashining 3041-majlisida 0 lsquozbekiston Hukumatining glsquooyat
vazmin va oqilona yondashuvini yuqori baholadi Davlatimiz rahbarining jahon
hamjamiyatiga yolsquollagan chaqiriqlariga javoban Ittifoqning Tashqi ishlar va
xavfsizlik siyosati bolsquoyicha oliy vakili Ketrin Eshton 2010 yil 18 dekabrda
Bryusseldagi olsquoz bayonotida Qirglsquoizistondagi demokratik islohotlar uchun
Ittifoqning tayyorligini bildirdi Uchrashuv choglsquoida JBarrozo 0 lsquozbekiston
Hukumatining Qirglsquoiziston janubidagi mojarolami butun mintaqa bolsquoylab
yoyilishini oldini olishga qaratilgan va uzoqni kolsquozlagan siyosatini yana bir bori25alohida ersquotirof etdi
Yevropa Ittifoqi Orol fojiasi Orolbolsquoyi mintaqasining ekologik ijtimoiy-
iqtisodiy va demografik muammolarga nisbatan hamda Orol dengizining
hayotbaxsh manbalari mdash Amudaryo va Sirdaryo suvlaridan oqilona foydalanish
jumladan gigant GESlar olsquomiga tejamkor va ixcham energiya manbai qurish
taklifini ilgari surayotgan 0 lsquozbekiston Respublikasi rahbariyatining rasmiy
munosabatiga olsquoz xayrixohligini bildirib kelmoqda Xususan Yevropa Ittifoqining
Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per Morel 2010 yil 1 noyabrda laquoDeutsche
Welleraquo gazetasida bergan suhbatida Roglsquoun GESining qurilishi loyihasi bolsquoyicha
xalqaro ekspertiza olsquotkazishni yoqlab chiqdi va mazkur vazifani olsquoz zimmasiga
olgan Jahon bankiga yordam berishga Ittifoqning tayyorligini bildirdi Shuningdek
laquoBiz bilamizki mdash dedi u mdash Qirglsquoiziston janubida sodir etilgan qonli voqealarda
25 httpwwwolduzbekistoriovoziuzDage-10003449htmlrsquo24
jinoyat izi bor va unda narkobiznes marsquolum darajada rol olsquoynagan Ushbu
voqeani obrsquoektiv olsquorganish mdash ustuvor vazifa Men Kimmo Kilyunen
rahbarligidagi xalqaro tekshiruv komissiyasining ish boshlaganini olqishlaymanraquo
Kolsquorinib turganidek bu borada ham Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston qarashlari
hamohangdir2
2011 yil 24 yanvar kuni Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
IAKarimovning Bryusselga tashrifi borsquolib orsquotdi Tashrif doirasida Yevropa
Komissiyasi prezidenti JMBarrozo va Yevropa Ittifoqining energetika masalalari
borsquoyicha komissari GEttinger bilan uchrashuvlar orsquotkazildi Shuningdek
Orsquozbekistonda Yl diplomatik vakolatxonasini (Delegatsiyasini) tarsquosis etish
torsquogrsquorisidagi Kelishuv Orsquozbekiston Respublikasi va YI orsquortasida energetika
sohasidagi hamkorlik torsquogrsquorisidagi Bayonnoma hamda 2011-2013 yillarda Yevropa
Komissiyasi texnik korsquomagi Indikativ dasturini amalga oshirish torsquogrsquorisidagi
Bayonnoma imzolandi Natijada 2012-yil may oyida YIning Orsquozbekistondagibull bull bull bull bull bull -|laquo28 vakolatxonasi rahbari lavozimi joriy etildi
Global va mintaqaviy xavfsizlik tizimining eng zaif nuqtasi boiib qolayotgan
Afglsquoonistonda tinchlik olsquomatish va barqaror taraqqiyotga yolsquol ochish borasida ham
manfaatlar uyglsquounligi va olsquozaro izchil hamkorlikni kuchaytirish istagi yaqqol
namoyon bolsquolmoqda laquoNezavisimaya gazetaraquoning 2009 yil 10 yanvar sonida ersquolon
qilingan Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per
Morelning intervyusida tarsquokidlanganidek laquoAfglsquooniston haqida olsquoylaganda darhol
gap Eron yoki Pokiston haqida ketadi biroq uning shimoliy qolsquoshnilari
0 lsquozbekiston Tojikiston va Turkmaniston haqida ozroq gapiramiz Biz barchamiz
Afglsquoonistonda hal qilishimiz lozim bolsquolgan murakkab vazifa qarshisida turibmiz va
bu masalada olsquozaro maslahatlashuvlarimizni rivojlantirib kelmoqdamiz Bunda
26 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo27 httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkiiotlarozb yevropa ittifoqi
28 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 22013 B61
25
Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan siyosiy muloqotlari
m uhim omildirraquo Eslatib olsquotish joizki Yevropa Ittifoqi Afglsquoonistonda tinchlik
olsquomatish va mamlakat iqtisodiyotini tiklash ishiga eng katta ulush qolsquoshayotgan
homiy tashkilotdir U 2010 yilda bolsquolib olsquotgan Afglsquoon muammosiga baglsquoishlangan
Kobul va London xalqaro konferensiyalarining tashkilotchisi sifatida maydonga
chiqdi 2002 yildan beri Ittifoqning Afglsquoonistonga ajratgan insonparvarlik va
iqtisodiy yordami qariyb 1 mlrd 800 mln yevroni tashkil etdi29 Afglsquoonistonning
Markaziy Osiyo respublikalari bilan chegaralarini mustahkamlash orqali Yevropa
Ittifoqi mintaqamiz xavfsizligini tarsquominlashga hissa qolsquoshib kelmoqda 0 lsquoz
navbatida 0 lsquozbekiston Afglsquoonistonda tezroq tinchlik va barqarorlik olsquomatish
istagini bildiribgina qolmay ushbu mamlakatga xalqaro insonparvarlik yordamini
yetkazib berish va milliy iqtisodini tiklash ishlarida faol ishtirok etib kelmoqda
Shu bois Yevropa Ittifoqining nufuzli siyosiy arbobi Afglsquooniston iqtisodi va
infratuziimalarini tiklash borasida 0 lsquozbekiston ilgari surayotgan aniq taklif va
loyihalar hamda amaliy sarsquoy-harakatlar uchun mamlakatimiz Prezidentiga olsquoz
minnatdorchiligini bildirdi
Shunday bolsquolsa-da ushbu memorandum va tashrif choglsquoida imzolangan
boshqa hujjatlar Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining energetika manbalariga bolsquolgan
hayotiy ehtiyojini qondirishgagina xizmat qilib qolmay balki bugungi kunda
Yevropaliklar tomonidan laquoqolsquoshnilarimizning qolsquoshnilariraquo deb atalayotgan
Markaziy Osiyo davlatlari xususan 0 lsquozbekiston bilan olsquozaro teng va manfaatli
hamkorlik aloqalarining rivojiga yanada kengroq коlsquolam va turtki beradi
29 httpwwwolduzbekistonovoziuzDage-100Q3449htmr26
XULOSA
Mazkur kurs ishida Yevropada integratsion jarayonlaming tarixi asosiy
bosqichlari va istiqbollarini orsquorganish Yevropa Ittifoqining tuzilish tarixi va
sabablari hamda uning bugungi kundagi faoliyati shu bilan birga Yevropa Ittifoqi-
Orsquozbekiston aloqalarini tahlil qilish asosida quyidagi xulosaga kelindi
Birinchidan Yevropada integratsion jarayonlar orsquoziga xos xususiyatga ega
borsquolib jadalligi borsquoyicha dunyoda eng samarali integratsiyalashuvga erishayotgan
mintaqa hisoblanadi
Ikkinchidan tahlilllar va izlanishlar shuni korsquorsatadiki Yevropada
integratsion jarayonlar nihoyalanishga erishmoqda va ldquoYagona Yevropardquo grsquooyasi
amalga oshishi istiqbolli rejalar asosida kutilayotgan real hodisaga aylanmoqda
Uchnchidan mintaqaning institutsional korsquorinishi - Yevropa Ittifoqi xalqaro
munosabatlarda Yevropa nomidan faoliyat olib boruvchi asosiy aktor sifatida
maydonga chiqmoqda
Torsquortinchidan Yevropa Ittifoqining faoliyat doirasi kengayib bormoqda va
xalqaro va mintaqaviy jarayonlaming turli masalalarida hal qiluvchi va orsquoz tarsquosir
doirasiga ega tashkilot sifatida baholanmoqda
Qisqacha aytganda Yevropa integratsion jarayonlarga tortilish orqali
umummintaqaviy birlikka erishishga intilmoqda va turli torsquosiq va muammolarga
qaramasdan buni muvaffaqiyatli uddalab kelmoqda
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXATI
Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti IAKarimovning asarlari
11 Karimov IA Bizdan ozod va obod vatan qolsin T2 - Toshkent
ldquoOrsquozbekistonrdquo 1996
12 Karimov IA Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi Т9 Тошкент
ldquoУзбекистонrdquo2001
13 Karimov IA Orsquozbek xalqi hech qachon hech kimga qaram borsquolmaydi T13
- Toshkent ldquoOrsquozbekistonrdquo 2005
Normativ-huquqiy hujjatlar
21 Yevropa Ittifoqi Rim shartnomasi 1957
22 Yevropa Ittifoqi Maastrixt shartnomasi 1992
23 Yevropa Ittifoqi Lissabon shartnomasi 2004
Ilmiy va maxsus adabiyotlar
31 Одшщориев XT Раззо^ов ДХ Сиёсатшунослик Тошкент 2007
32 Introduction to European Union Booklet
33 General Secretariat of the Council of the EU Brussel November 2009
34 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy
siyosatshunoslik nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008
35 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy
aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb
muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 2 2013
Internetning axborot va analitik manbalari
41 httpuzdenemetrcomdocs134index-2111 l-lhtmlTpage^
28
42 httpeuropa euabout-eubasic-informationindex enhtm
43 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
44 httpsuzwikipediaorgwikiIatisodiv integratsiya
45 httpswwwciagovlibrarypublicationsthe-world-factbookgeoseehtml
46 httpwwwbritannicacomEBcheckedtopic196399European-Union-EU
47 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo
48 httpenwikipediaorgwikiEuropean Commission
49 httpenwikipediaorgwikiEuropean Parliament
410httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkilotlarozb yevropa itti
foqi
29
Toshkent Davlat Sharqshunoslik Instituti Jahon siyosati va tarixi fakulteti 3-kurs
ingliz-urdu guruhi talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquoHning
ldquoYevropada integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlarirdquo nomli kurs
ishisiga
T A Q R I Z
3-kurs talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquolining ldquoYevropada
integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlari nomli kurs ishisi bugungi
kunning dolzarb mavzularidan biri hisoblangan Yevropa integratsion
jarayonlarining orsquoziga xos xususiyatlarini orsquorganishga bagrsquoishlangan Kurs ishining
birinchi bobida Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi va uning
bugungi kundagi ahamiyati yoritilgan borsquoIsa ikkinchi bobida Yevropa ittifoqi
strukturasi faoliyati va jahon hamjamiyatida tutgan orsquomi hamda Yevropa ittifoqi-
Orsquozbekiston munosabatlarini orsquorganishni orsquoz ichiga oladi Kurs ishidan korsquozlangan
maqsad Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi Yevropa ittifoqi
va uning bugungi kundagi ahamiyatining nazariy jihatlarini orsquorganishdan iborat
Ushbu kurs ishini yozishda Prezidentimiz IA Karimov asarlari hamda korsquoplab
xorijiy adabiyotlar va birlamchi internet saytlaridan foydalanilgan Ushbu kurs
ishini yoqlashga mhsat etilishi maqsadga muvofiqdir
KIRISH
Mavzuning dolzarbligi Sorsquonggi yillarda jahon sahnasida voqealar tendensiyasi
rivoji shuni korsquorsatmoqdaki bugungi kummizda global raqobatdan chetda turish
turli xalqaro tahdidlardan saqlanish faqatgina integratsiyalashuv doirasidagina
kechishi mumkin Shu jihatdan mening fikrimcha hozirgi paytda turli integratsion
birlashmalaming xalqaro munosabatlarda dadil faoliyat yuritishi ham ana shu
sababdandir Ular xalqaro siyosat aktorlari orasidan eng progressivi - bu albatta
Yevropa Ittifoqi borsquolib uni Yevropadagi integratsion jarayonlaming institutsional
tuzilmasi va dunyodagi integratsion tashkilotlaming eng oliy shakli deyishimiz
mumkin Darhaqiqat ikkinchi jahon urushidan sorsquong Yevropada integratsion
jarayonlaming kuchli silsilasini kuzatdik va bu borada har qanday mintaqa ushbu
qitrsquoadan orsquomak olsa arziydi
Shu bilan birga bugungi kunda kechayotgan zamonaviy xalqaro jarayonlarda ushbu
integratsion jarayonlami orsquorganish va tahlil qilish har bir xalqaro siyosatshunos
uchun dolzarb masalalardandir Zero uning bugungi kundagi ahamiyati mintaqaviy
orsquolcham bilan baholanmaydi Awalboshda mintaqaviy tuzilma sifatida
shakllangan Yevropa Ittifoqi hozirda xalqaro integratsiyaning eng oliy shakli
sifatida korsquoriladi hamda uning jahon sahnasidagi roli va faoliyati keng tarsquosirga
egadir Bu esa orsquorganilayotgan mavzuning dolzarbligini oshiradi
Mavzuning orsquorganilganlik darajasi Yevropada integratsion jarayonlaming
vujudga kelishi tarixi va sabablari uning bugungi dunyodagi sezilarli ahamiyati
borasidagi tadqiqotlar XX asr ikkinchi yarmi4an beri olib borilmoqda Bu borada
grsquoarb AQSh va rus olimlari ayniqsa samarali faoliyat yuritganlar Mustaqillikdan
sorsquong esa yurtimizda XTOdilqoriyev1 HYunusov va boshqa olimlar tomonidan
Yevropada integratsion jarayonlami orsquorganish borasida tadqiqotlar orsquotkazilgan
1 Одилкориев XT Раззоков ДХ Сиёсатшунослик - Тошкент 2007 295 В
Kurs ishining maqsadi va vazifalari Mazkur kurs ishidan ко zlangan maqsad
Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi Yevropa ittifoqi va uning
bugungi kundagi ahamiyatining nazariy jihatlarini orsquorganishdan iborat
Yuqorida korsquorsatilgan maqsaddan kelib chiqqan holda quyidagi vazifalar belgilab
olindi
Yevropada integratsion jarayonlaming vujudga kelishining tarixiy
shart-sharoitlari va sabablarini tahlil qilish
Yevropada integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlari va
uning bugungi kundagi ahamiyatini tahlil qilish
Xalqaro huquqshunos olimlaming asarlari va Yevropa ittifoqining
amaliy faoliyati yordamida ushbu tashkilotning tuzilishi organlar tizimi va
vakolatlarini orsquorganib chiqishJahon hamjamiyatida Yevropa ittifoqi va Orsquozbekiston munosabatlarini
orsquorganishKurs ishining obyekti Kurs ishining obyeti sifatida Yevropada integratsiya
jarayoni shakllanish tarixi uning orsquoziga xos xususiyatlari va bugungi kundagi
ahamiyatini orsquorganish mavzusi tanlab olindi
Kurs ishining predmeti Yevropada integratsion jarayonlar yaratilish tarixi uning
institutsional korsquorinishi - Yevropa ittifoqining bugungi kundagi ahamiyati va
faoliyatini orsquorganishni orsquoz ichiga oladi
Kurs ishining nazariy metodologik asoslari Mazkur kurs ishiga ilmiy jihatdan
yondashishda xalqaro siyosiy-huquqiy xujjatlarga Prezident IA Karimov
asarlariga ЬятНя vatandosh va xorijiy olimlaming ilmiy nazariy qarashlariga
tayaniladi
Kurs ishining tuzilishi va hajmi Kurs ishi kirish ikki bob to rt paragraf xulosa
va foydalanilgan adabiyotlar rorsquoyhatidan iborat
1-BOB YEVROPADA INTEGRATSION JARAYONLARNING VUJUDGA
KELISH TARIXI VA UNING BUGUNGI KUNDAGI AHAMIYATI
11 Yevropada integratsion jarayonlaming vujudga kelish tarixi va
asosiy bosqichlari
Bevosita XX asming 2-yarmida Yevropa integratsiyasi natijasida vujudga
kelgan va hozirgi davrda dunyo siyosiy va iqtisodiy hayotida orsquoziga xos orsquorin
tutayotgan YI ning pay do borsquolish tarixi va sabablariga nazar tashlaydigan borsquolsak
Yevropa davlatlarining iqtisodiy siyosiy va harbiy birlashuvi haqidagi dastlabki
fikrlar XIII-XIV asrlarda vujudga kelgan Yevropa davlatlari orasida ittifoq tuzish
haqidagi dastlabki fikrlar fransuz prokurori Pier de Buy va chex qiroli Ioann
Podebradlarga tegishli borsquolsa fransuz yozuvchisi Viktor Gyugo ingliz olimlari
Villiam Penni Jon Beller va nemis faylasufi Immanuil Kantlar bu fikming
rivojlanishida orsquoziga xos xissalarini qorsquoshishgan
Grsquoarbiy Yevropada integrallashuvga urinish birinchi marta 1948 yida borsquolib
orsquotgan bunda ldquoMarshall rejasirdquoni amalga oshirishni osonlashtirish uchun AQSh
tomonidan qorsquollab-quwatlangan Yevropa iqtisodiy hamkorlik tashkiloti tuziladi
Ammo bu tashkilot yetarli iqtisodiy orsquosishni tarsquominlay olmagani uchun
hamkorlikning yangi tizimi shakllana boshlandi Taniqli fransuz ilmiy maktabi
konsepsiyasiga binoan halqaro munosabatlar sohasidagi ldquoumumiy bozorrdquo orsquoz
ichiga quyidagilami olishi kerak edi
1 Tovarlar kapital va odamlaming iqtisodiy erkin коrsquochib
yurishini tarsquominlashi
2 Turli mamlakatlaming iqtisodiy sohasidagi siyosatlarini
uygrsquounlashtirish5
3 Umumiy tashqi ixtisoslashuvning vujudga kelishini
tarsquominlashidan iborat edi2
1951 yil 18 aprelda Fransiya Germaniya Italiya Lyuksemburg Niderlandiya
va Belgiya ushbu Yevropada korsquomir va porsquolat quyish birlashmasi (YKPB)
ittifoqini tashkil qilish borasida kelishuvni imzolaydilar Bu Yevropabull bull bull 3integratsiyasiga qorsquoyilgan dastlabki tamal toshi edi
1955 yil iyun oyida Italiyaning Messsina shahrida borsquolib orsquotgan uchrashuvda
YKPBga arsquozo davlatlar tashqi ishlar vazirlari laquoBirlashgan Yevropani yaratishraquo
taklifi bilan chiqishdi Messinada borsquolib orsquotgan konferensiyada YKPB ga arsquozo
davlatlar orasida iqtisodiy integratsiyaga qadam qorsquoyishga kelishib olindi Belgiya
tashqi ishlar vaziri Pol Anri Spaak boshchiligida Yevropa Atom Energiyasi
borsquoyicha Hamjamiyati va Yevropa Iqtisodiy Hamjamiyatini tuzish borsquoyicha
qorsquomita tuzildi Olib borilgan muzokaralar natijasida ushbu qorsquomita 1956 yil orsquoz
faoliyatini yakunlab 1957 yil mart oyida YKPBga arsquozo 6 ta davlat tomonidan
imzolangan va 1958 yil 1 yanvarda kuchga kirgan Yevropa Atom Energiyasi
borsquoyicha Hamjamiyati va Yevropa Iqtisodiy Hamjamiyatini tuzishga asos borsquolgan
shartnomani ishlab chiqishga erishdi4 Yevratomning tashkil etilishi unga arsquozo
davlatlar orasida tinch maqsadlarda foydalanish uchun yadroviy energetika
sohasini rivojlantirishga qaratilgan borsquoIsa Yevropa Iqtisodiy Hamjamiyatini
tashkil qilish Yevropa davlatlarining iqtisodiy jihatdan birlashishini anglatar edi
Yevropa Iqtisodiy Hamjamiyatini tashkil etishdan asosiy maqsad kelgusida
Yevropa davlatlarining siyosiy integratsiyasiga zamin yaratish edi Yevratomning
tashkil etilishi esa bu boradagi dastlabki ishonchlilsquoqadam edi
2 httpuzdenemetrcomdocs134index-21111-lhtmlpage=4
3 httpeuroDaeuabout-eubasic-informationindex enhtm
4 httpsuzwikipediaOrgwikiYevrooa Ittifoqi
Shu munosabat bilan Yevropa Ittifoqidagi integratsiya jarayonlari mobaynida
torsquoplangan tajriba muhim ahamiyatga ega ekanini tarsquokidlash orsquorinlidir Mazkur
ittifoqning 50 yillik taraqqiyoti davrida torsquortta asosiy bosqichni ajratib korsquorsatish
mumkin Bular integratsiya jarayonining samaradorligi va tashkiliy shakllari
jihatidan bir-biridan farq qiladi
Birinchi bosqich - 1950 yillaming boshlarida YI tashkil topgan vaqtdan buyon
to 1970 yillaming boshigacha borsquolgan davmi qamrab oladi Ana shu davr
mobaynida YI qatnashchilari bojxona ittifoqini yaratishga muvaffaq borsquoldilar (ana
shu davr mobaynida orsquozaro savdodagi soliqlar bekor qilindi tarif bobidagi
cheklashlaming miqdoriy turi va boshqa bir qancha turlari bekor qilindi)
Ylga arsquozo borsquolgan mamlakatlarda 1964 yilda qabul qilingan yagona qishloq
xorsquojaligi siyosati katta samara berdi Mazkur siyosat ushbu mamlakatlaming ichki
ishlab chiqarishini korsquotarishga imkon berdi Ular mahsulotning eng muhim turlari
bilan orsquoz aholisini tarsquominlay boshladi va shu tufayli uchinchi mamlakatlardan
import kamaydi
1970 yillaming boshida Yevropa Ittifoqida tamoman yangi vaziyat tarkib
topdi Bu integratsiyaning ikkinchi bosqichi boshlanganidan dalolat berar edi
1970 yillaming boshida sodir borsquolgan valyuta - moliya va yonilgrsquoi xom ashyo
tangliklari Yevropa Ittifoqida integratsiyani chuqurlashtirish jarayonini amalga
oshirishni mushkullashtirdi Barsquozi yorsquonalishlarda masalan sarmoyalar harakatini
erkinlashtirish bobida orqaga chekinish ham sodir borsquoldi Ylga arsquozo borsquolgan
mamlakat orsquortasida byudjet moliya masalalari xususidagi ixtiloflar kuchaydi
Yevropa Ittifoqiga endigina arsquozo borsquolgan mamlakatlar ayniqsa Buyuk Britaniya
muammolami birgalikda bartaraf etish bobida YIda tarkib topgan ayrim
tamoyillami orsquozgartirishga zorsquor berib harakat qildilar6
5 Introduction to European Union P 56 httosuzwikipediaorgwikiIatisodiv integratsiya
7
Kurslami tartibga solishdagi bu tizimda YVB (Yevropa valyuta birligi)
markaziy mavqeni egalladi YVB Ylga arsquozo borsquolgan mamlakatlar valyutalari
rasmiy kurslari hisob-kitobi uchun hamda ana shu valyutalar bozor kurslarining
harakatini nazorat qilib turish uchun negiz borsquoldi Shu taxlit boshqarish
shuningdek valyuta bozorlaridagi Markaziy banklaming anrsquoanaviy intervensiyasi
yorsquoli bilan ham ayrim valyutalar kursini bevosita YVBga nisbatan boshqarish ham
amalga oshirildi YVB hisob-kitob torsquolov va zaxira vazifalarini juda cheklangan
miqyosda va valyuta munosabatlarining ancha tor sohalarida bajardi Bu esa ilm-
fan yutuqlari keng korsquolamda qorsquollaniladigan tarmoqlar taraqqiyotidagi qoloqlikni
yana ham chuqurlashtirdi Umuman xorsquojalik ravnaqining sekinlashuviga olib keldi
Yevropa Ittifoqining mustaqil kuch sifatida qaror topishini mushkullashtirdi
Uchinchi bosqich 1980 yillaming orsquortasiga kelib Yevropa Ittifoqi orsquoz
ravnaqining qaltis dovoniga yetib keldi Jahondagi iqtisodiy va siyosiy vaziyat tez
orsquozgarib boraetgan bir sharoitda Hamjamiyat oldida bir qancha murakkab
muammolar korsquondalang borsquoldi Bular Grsquoarbiy Yevropa sanoatining
raqobatbardoshligini korsquotarish zarurati bilan hamda AQSH va Yaponiyadan
texnologik jihatdan orqada qolishini bataraf etish bilan bogrsquolangan edi Yevropa
Ittifoqini turgrsquounlikdan chiqarish maqsadida qator chora-tadbirlar korsquorish uchun
Ylga arsquozo borsquolgan mamlakatlaming hukumatlararo konferensiyasi chaqirildi
Konferensiyada yagona Yevropa hujjati (YaYH) imzolandi Bu yangi hujjat orsquoz
ahamiyati jihatidan Yevropa Hamjamiyatini tarsquosis etish torsquogrsquorisidagi muhim
hujjatlarga tenglashtirdi YaYH mazkur Hamjamiyatga arsquozo borsquolgan 12
mamlakatning milliy parlamentlari tomonidan r^tifikatsiya qilindi va 1987 yilning
1 iyulidan boshlab amal qila boshladi
YaYHning imzolanishi Grsquoarbiy Yevropada integratsiyaning ravnaq topishida
yangi bosqich borsquoldi Uning asosiy xususiyatlari quyidagilardan iborat yagona
ichki bozomi shakllantirishni yakunlash integratsiya doirasini kengaytirish (uni
fan va texnikaga joriy etish valyuta munosabatlari atrof-muhitni muhofaza etish)
8
hamda Yevropa Ittifoqining millatlar doirasidan chiqib ketishini kuchaytirish
Integratsiya jarayoniga tashqi siyosat masalalarining ham qorsquoshilishi mazkur
bosqichriing sifat jihatdan yangi unsuri borsquoldi Bu esa Yevropa Ittifoqini mustaqil
siyosiy birlikka aylantirish tendensiyasini kuchaytirdi
YI taraqqiyotining torsquortinchi bosqichida valyuta integratsiyasi jarayoniga
jorsquoshqinlik baxsh etishga yana bir karra urinish borsquoldi 1990 yilning dekabr oyida
Rim shahrida borsquolib orsquotgan Ylga arsquozo borsquolgan mamlakatlaming hukumatlararo
konferensiyasida iqtisodiy va valyuta ittifoqi torsquogrsquorisidagi Bitimni tayyorlashga
qaror qilindi Ana shu hujjatning qabul qilinishi Ylga arsquozo borsquolgan mamlakatlar
iqtisodiyotini yanada mustahkam muvofiqlashtirib turishga barcha valyutalarning
Yevropa valyuta ittifoqiga torsquola-torsquokis qorsquoshilishiga hamjamiyat Markaziy
banklari boshqaruvchilari qorsquomitasi huquqlarining kengayishiga imkon berdi Ana
shu bitim asosida Markaziy banklaming Yevropa tizimi (MBYT) tuzildi Bu tizim
biror-bir mamlakat boshqaruvi milliy idoralarida batamom mustaqildir va Yevropa
Ittifoqi valyuta va bank sohalarini tartibga solib turadi Bundan tashqari ushbu
bitimga korsquora qatrsquoiyat bilan belgilab qorsquoyilgan valyuta kurslariga orsquotish Yevropa
Ittifoqining yagona valyutasi yevroga orsquotish hamda Ylga arsquozo borsquolgan barcha
mamlakatlaming oltin-valyuta rezervlarini Yevropa Markaziy banki (Mayndagi
Frankfurt shahri Germaniya) nazoratiga berish nazarda tutilgan edi
12 Yevropa integratsion jarayonlarining chuqurlashuvi va bugungi
kundagi ahamiyati
Agarda Yevropa integratsiyasining tarixda va hozirda tutgan orsquomi haqida fikr
yuritadigan borsquolsak uning eng muhim vazifasi tinchlikni saqlash ekanligiga amin
borsquolamiz Hozirda Yevropa integratsiyasining nima maqsadda paydo borsquolganligi
unutilib uning faoliyati faqatgina Yevropa aholisining faravon va baxtli hayot9
kechirishiga qaratilgan degan fikr pay do borsquolgan Bunday fikrning pay do
borsquolishiga dunyo aholisining YIning korsquozlagan asosiy maqsadlarini oxirigacha
tushunib yetmasligi uning tashkilotlarida qabul qilinayotgan qaror va qonunlar
Yevropa aholisining hammasining manfaatlarini orsquozida aks ettira olmaganligida
borsquolsa kerak Ammo bu tashkilotning nafaqat Yevropa qitrsquoasi uchun balki butun
jahon hamjamiyatida insoniyat hayot jabhasining har bir sohasida muhim orsquorin
tutishi hammaga ay on Demak Yevropa integratsiya jarayoni nafaqat Yevropa
aholisini balki butun dunyo aholisining bugungi va kelajakdagi taqdirida muhim
ahamiyat kasb etishini unutmaslik lozim
Yevropadagi integratsion jarayonlaming kengayishi mumkinligi va hattoki
zarurligi 1957 yil Rim shartnomasida mutahkamlangan 1973 yilda Yevropa
integratsiyasida dastlabki kengayish yuz berdi Yevropa integratsiya jarayoniga
Angliya Irlandiya va Daniya qorsquoshildi7 Angliyaning YIHga qorsquoshilish uchun
1961 1965 va 1967 yillardagi harakatlari Fransiya prezidenti Shari de Gollning
tashabbusi bilan Fransiya tomonidan Angliyaning arsquozoligiga veto qorsquoyilganligi
sababli omadsizlikka uchradi Shari de Gollning bu harakatlarining ham orsquoziga
yarasha sabablari bor edi U Angliyani doimo Yevropadan geografik jihatdan
ajralib turganligi va korsquop holatlarda AQSH siyosatiga yon bosishini rorsquokach qilib
agarda YeHga arsquozo borsquolsa bu Yevropa integratsiyasiga putur etkazadi deb hisoblar
edi
Y I kengayishining barcha bosqichlarida Fransiya bu jarayonni butun
Yevropani qamrab olmogrsquoi lozim deya qorsquollab - quvvatlab kelmoqda
Faqat istisno tariqasida Fransiya qarshi borsquolgan Yevropa Iqtisodiy
Hamjamiyatiga faqat 70-yillaming orsquortalarida arsquozo borsquolishga erishgan Buyuk
Britaniya va YIning boshqa arsquozolari kabi Parij ham inson huquqlarining jiddiy
buzilishi va mamlakat siyosatida armiyaning haddan tashqari kata roli tufayli qator
7 httpswwwciagovlibrarvpublicationsthe-world-factbookgeoseehtml
10
yillar davomida Ylga kirishga tayyor emas deya hisoblab kelingan Turkiyani
kiritish mumkin
Fransiya YI kengayishiga qulay shart - sharoit yaratishga solmoqli hissa
qorsquoshmoqda Yevropa Kengashining Parij rahbarlik qilgan 2000 yil ikkinchi
yarmida YIning kengayishi va ayrim institutsional islohotlami korsquozda tutuvchi
Nissa shartnomasi imzolandi Ushbu hujjatda nafaqat ittifoqning kengayishi bilan
bogrsquoliq masalalar shuningdek har bir davlatning manfaatlari alohida korsquorsatib
orsquotilgan
YIning kelajakdagi korsquorinishi borasida Yevropa federatsiyasini qorsquollab -
quwatlayotgan Germaniyadan farqli ravishda Fransiya teng huquqli davlatlar
ittifoqi konfederatsiyani yoqlamoqda
Korsquoplab bahs - munozaralarga sabab borsquogan Markaziy va Sharqiy Yevropa
(MSHY) davlatlarining YI bilan birlashishi grsquooyasi 80 - yillaming oxirida payda
borsquoldi
1990 yil yanvar Dublinda borsquolib orsquotgan tashqi ishlar vazirlari uchrashuvida
birlashishning asosiy yorsquonalishlari ishlab chiqildi
1992 yil iyunda Lissabonda Yevropa Kengashining sammitida MSHY
davlatlariga har tomonlama yordam korsquorsatish torsquogrsquorisida qaror qabul qilingan
borsquolsada arsquozolikning aniq tamoyil va kreteriyalari ishlab chiqilmadi Lissabon
sammitining asosiy yutugrsquoi laquointegratsiyaning kengayishi va chuqurlashishi parallel
olib borilishi kengayish integratsiyaning chuqurlashishi darajasini pasaytirmasligift
lozimligiraquo borasida qaror qabul qilindi
Orsquosha davrdan boshlab laquoorsquon ikkilarraquo iqtisodiy jihatdan yuksalish pallasiga
kirdi 1993 yilga kelib ulaming jahon savdo aylanmasidagi ulushi 20 foiz eksport
va 192 foiz import bilan qayd etildi 1994 yil Avstriya Finlandiya Shvetsiya Ylga
11
teng huquqli arsquozo borsquolib kirish iltimosnomalari bilan chiqishadilar va 1995 yil
YIning teng huquqli arsquozolariga aylanishadi8
Integratsiyaning bu tahlit chuqurlashuvi uning muttasil kengayib borishiga zamin
hozirladi 1995 yil Avstriya Shvetsiya va Finlandiya tashkilotga arsquozo borsquolib kirdi
Bu davrga kelib 15 ta katta-kichik davlatlami birlashtirgan Yevropa Ittifoqi
tashkiloti 3234 ming kvkm hududni qamrab olib mazkur hududda 3709 mln
aholi istiqomat qilardi Uning jahon bozoridagi eksporti umumiy miqdoming 202
foizi importi esa 179 foizini tashkil etdi
1997 yilgi Lyuksemburg sammiti YI ning bosqichma - bosqich kengayishi
torsquogrsquorisida siyosiy qaror qabul qildi Bundan tashqari doimiy harakatdagi siyosiy
tavsiyalar ishlab chiquvchi forum tashkil etildi Orsquosha yili Yevropa integratsiyasi
jarayonida yana bir muhim qadam qorsquoyildi YIda boshqaruvni yangi vujudga
kelgan shart - sharoitlarga moslashtirish uchun Amsterdam shartnomasi imzolandi
Ushbu shartnomalar natijasida Yevropa Parlamentidagi deputatlar soni 700 tadan
oshib ketmasligiga kelishib olindi Shuningdek Yevropa pul birligini joriy qilishda
ayrim yutuqlarga erishish uchun Yevropa Markaziy Bankiga normativ aktlar
chiqarish vakolati berildi Shuningdek Amsterdam shartnomasida Ylga arsquozo
davlatlar zimmasiga birgalikda terrorizm kontrabanda va jinoyatchilikga kurashda
orsquozaro hamkorlik munosabatlami orsquomatish yuklangan
Jahon iqtisodiyoti integratsiya yarsquoni yaqinlashuv yorsquolidan bormoqda Agar
Grsquoarbiy Yevropadagi integratsion jarayonlami korsquozdan kechiradigan borsquolsak u
holda uning rivojlanishini bir qancha bosqichlarga borsquolish va ulardan ayrim
elementlarini har bir bosqichda oyoqqa turganligini anglab olamiz
1) Umumiy bozor va yagona savdo siyosati
2) Yagona agrar siyosat
8 httpswwwciagovlibrarvpublicationsthe-world-factbookgeoseehtml
12
3) Yevropa valyuta tizimi
4) Ilmiy-texnikaviy integratsiya
5) Siyosiy integratsiyaning elementlari
Yevropa integratsiya jarayonining orsquoziga xos xususiyati shundan iborat ediki
tarixda kuzatilgan Yevropa davlatlari orasidagi tuzilgan harbiy ittifoqlardan farqli
ravishda ushbu jarayon natijasida dastlab iqtisodiy hozirda esa siyosiy davlatlar
ittifoqi vujudga kelgan Tarixda Yevropa davlatlarining bir maqsad atrofida
birlashishi korsquop kuzatilgan biroq bu turdagi keng korsquolamli integratsion birlashish
aynan shu davrga kelib yuz berdi Yevropadagi integratsion jarayonlar mahsuli
borsquolmish Yevropa Ittifoqining Yevropada tinchlik va demokratiyani tarqatish
yorsquolida olib borgan sarsquoy-harakatlari 2012-yilda Nobel mukofoti bilan taqdirlanish
ham fikrimiz isbotidir9
9 httpwwwbritannicacomEBcheckedtopic196399European-Union-EU
13
2-BOB YEVROPA ITTIFOQI - XALQARO INTEGRATSIYANING OLIY
SHAKLI
21 Yevropa ittifoqi strukturasi faoliyati va jahon hamjamiyatida tutgan
orsquorni
Yevropa Ittifoqining jahon iqtisodiyotidagi olsquomi alohida ersquotiborga molik Dunyoda
ishlab chiqariladigan umumiy ichki mahsulotning 28 foizi Ittifoq hisobiga tolsquoglsquori
keladi Uning jahon savdo aylanmasidagi eksport-import ulushi esa 20 foiz yarsquoni
4 011357 mln yevroga tengdir Dunyodagi eng katta daromadga ega deb ersquotirof
etilgan 500 ta yirik kompaniyaning 161 tasi Yevropa Ittifoqida joylashgan10
Ushbu xalqaro tashkilotning tashkil topish tarixi aslida 1947 yilda laquoKorsquomir va
porsquolatraquo konsemining tashkil topishidan boshlanadi 1993 yilda Yevropa Ittifoqi
nomini olgan tashkilot Maastrixt (Niderlandiya)da 12 ta davlatning rahbarlari
imzolagan shartnomaga binoan vujudga kelgan federativ davlat xususiyatlarini
orsquozida birlashtirgan davlatlararo birlashmadir
Yevropa Ittifoqining maqsad va vazifalari quyidagilardir
1) Yevropa xalqlarining yaqin ittifoqini tashkil etish muvozanatlashgan va uzoq
muddatli iqtisodiy taraqqiyotga korsquomaklashish bunda ayniqsa quyidagilardan
foydalanish ichki chegaralari borsquolmagan makonni yaratish iqtisodiy va ijtimoiy
xamkorlikni kuchaytirish yagona valyutani joriyetish
10 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449html
11 httpswwwciagovlibrarvpublicationsthe-worId-factbookgeoseehtml
14
2) xalqaro soxada ayniqsa tashqi siyosatni va xavfsizlik soxasidagi siyosatni
kelajakda esa mudofaa siyosatini birgalikda yuritish orqali orsquoz moxiyatini
tasdiqlash
3) adliya va ichki ishlar soxalaridagi xamkorlikni rivojlantirish
Keyingi 50 yil davomida beshinchi marta orsquoz safiga yangi arsquozolami qabul qilgan
bu tashkilot siyosiy iqtisodiy madaniy xarbiy-texnik ilmiy-texnologik
xamkorlikning sifat jixatdan eng zamonaviy korsquorinishi bulib xozirgi davrda 27
davlat uning arsquozosidir Yalpi ichki maxsulot ishlab chiqarishning jon boshiga 22
ming dollardan ortik kiymatni tashkil etayotganligi shubxasiz bu xamkorlikning
samarasidir Xududi 42 million kvkmni axolisi esa 455 milliondan ortiq kishini
tashkil etgan bu xududda Buyuk Britaniya Daniya va Shvetsiyani xisobga
olmaganda 2002 yilning 1 yanvaridan buyon yagona pul birligi - yevro amalbull 12 kilmoqda
Yevropa Ittifoqining oliy ijrochi organlari - Yevropa Ittifoqi Kengashi
Yevroparlament va Yevrokomissiyadir Yevropa Ittifoqi Kengashining 1996 yil
iyunda Florensiyada (Italiya) borsquolib orsquotgan yigrsquoilishida Prezident I A Karimov
boshchiligidagi Orsquozbekiston delegatsiyasi ishtirok etdi Uchrashuv jarayonida
laquoUzbekistan va Yevropa Ittifoqi orsquortasidagi sherikchilik va xamkorlik
torsquogrsquorisidaraquogi kelishuv imzolandi Yevropa Ittifoqida erishilgan yuksak natijalar
tajribasi davlatlararo boshqa tashkilotlar uchun xam muayyan bir davlatning
taraqqiyoti uchun xam foydadan xoli emas
Shu bois Prezident I A Karimov laquoMDXning istikboli Yevropa Ittifoqi kabi
modelning amalga oshirilishida kurinadLAynan shu model MDXni jonlantirishiй
unga toza xavo berishi mumkin Xamdorsquostlikning xar bir arsquozosi orsquozining munosib
orsquornini topa oladigan istiqbol - bu Yevropa Ittifoqi modeli asosida rivojlanish deb
orsquoylayman
Albatta demokratiyani rivojlantirish va demokratik jamiyat qurish soxasida xam
biz Yevropa Ittifoqi andozalarini qorsquollashimiz kerak borsquoladi Bu mdash mening qatrsquoiy
12 Одшщориев XT Раззоков ДХ Сиёсатшунослик Тошкент 2007229-230-b15
fikrim Yevropa Ittifoqiga xos demokratik qadriyatlar inson tafakkuri tarsquolim
tizimi ijtimoiy kafolatlar axolining ijtimoiy huquqlari mdash bularning barchasi biz
uchun torsquola mos keladi Men ushbu tizimni korsquor-korsquorona korsquochirib olishni nazarda
tutayotganim yorsquoq albatta Bizning orsquoz mentalitetimiz orsquoz muammolarimiz bor vabull bull 13biz bu jixatlami xisobga olamizraquo deb tarsquokidlaydi
Yagona Yevropa akti Vazirlar Kengashi qarorlarini qabul qilish tartibiga
muxim orsquozgartirishlar kiritdi Yagona Yevropa Akti bilan yagona bozomi bunyod
etishga taalluqli barcha muammolar borsquoyicha korsquopchilik ovoz bilan qaror qabul
qilishga ruxsat etiladi
Yangi shartnomaga muvofiq quyidagilar tarsquosis etildi
1) Yagona umumYevropa fuqaroligi qatnashuvchi mamlakatlaming fuqarolari
orsquoz-orsquozidan Yevropa Ittifoqining fuqaroligini oladi
2) Iqtisodiy va valyuta Ittifoqi qatnashuvchi mamlakatlar va umuman xamjamiyat
iqtisodiy siyosatining asosiy yorsquonalishlari Vazirlar Kengashi tomonidan qabul
qilinadi u shuningdek xar bir mamlakat va umuman xamjamiyat iqtisodiy
rivojlanish jarayoni qanday borayotganligini kuzatadi Yevropa valyuta Ittifoqining
umumiy pul birligi joriy etilgan 1999 yil 1 yanvardan boshlab yevro deb
nomlanuvchi pul birligi amalda yuritila boshlandi 2000 yil 1-yanvardan boshlab
ummiy pul kupyuralari chiqarish yorsquolga qorsquoyildi 2002 yil 1-yanvardan boshlab bu
pul birliklari Yevropa Ittifoqiga arsquozo davlatlar milliy pul birliklari bilan parallel
ravishda qorsquollaniladi va 2002 yil 1-iyuldan boshlab esa milliy pul birliklari
yorsquoqotilib torsquola xoldaxisob-kitoblar yevroda amalga oshirila boshlaydi
3) Siyosiy Ittifoq U quyidagi tarkibiy qismlami orsquoz ichiga oladi
13 Каримов И А У збек халки хеч качон хеч кимга карам булмайди Т 13 mdash Т 2005 mdash- Б 366mdash 367
16
bull Tashqi ishlar va xavfsizlik soxalarida yagona siyosat umumiy mudofaa
siyosatini ishlab chiqishYevropada qurolsizlanish va qurol-yaroqlami nazorat
qilishyadro qurolini tarqatmaslik va xavfsizlikning iqtisodiy jixatlari ustida ish
olib boorish
bull Yevroparlament moxiyatini kuchaytirish
bull Xamjamiyat vakolatlarini kengaytirish
bull Ichki ishlar va odil sudlov soxalarida xususan boshpana berishimmigratsiya
va viza tartibi kabi masalalarda yagona siyosat yuritish
Yevropa Ittifoqi muvaffaqiyatlariga va uning yangi arsquozolarini jalb qilish
qobiliyatiga quyidagi uchta omil sababchi borsquolmoqda
bull Orsquozaro bir-biriga bogrsquoliqlikni va xamkorlikni taqozo qiluvchi iqtisodiy asos
bull Huquqiy qoidalar tantanasi
bull Kelishuvlar va yon berishlarga asoslangan qarorlar qabul qilish j arayonining
demokratik xususiyatiYevropa Xamjamiyatini tarsquosis etish torsquogrsquorisidagi Shartnomalarda belgilangan
vazifalami bajarish uchun bir qator Yevropa muassasalari tuzilgan
Ulardan birinchisi - Yevropa Xamjamiyati Komissiyasi Yevropa Ittifoqining
ijroiya organidir Uning 17 arsquozosini milliy xukumatlar tayinlaydi Vakillar torsquort
yilga tayinlanadi Komissiyaning asosiy ishchi tillari fransuz ingliz va nemis tillari
borsquolsada barcha rasmiy xujjatlar qolgan 9 tilga albatta tarjima qilinadi Komissiya
Xamjamiyatning turli fondlari va dasturlarini jumladan Yevropa Ittifoqida
qatnashmaydigan mamlakatlarga yordam korsquorsatishga qaratilgan fondlar va
dasturlami xam boshqaradi1
Vazirlar Kengashi - Bu qarorlar qabul qilish organidir uning doirasida milliy
xukumatlaming arsquozolari muzokaralar orsquotkazadilar Vazirlar Kengashining
lavozimini barcha qatshashuvchi mamlakatlaming vakillari navbatma-navbat
14 httpenwikiDediaorgwikiEuropean Commission
17
egallaydilar Ulaming xar biri bu lavozimda 6 oy turadi rais vazifasini tashqi ishlar
vazirlaribaj aradilar
Yevroparlament - Yevropa xalqlarining demokratik jarchisi xisoblanadi Unda
umumiy ovoz berish yolsquoli bilan saylanadigan 518 deputat bor Asosiy vazifasi -
Komissiya faoliyatini nazorat qilish Hamjamiyat byudjeti va qonunlarini
maqlsquoullash va ularga olsquozgartirishlar kiritish Yevroparlament alsquozolari 5 yilga bir
marta saylanadilar15
Yevropa sudi - Xamjamiyatning boshqa xalqaro tashkilotlaridan farqi
shundaki YI ga alsquozo mamlakatlar imzolagan shartnomalami ijro etish ular uchun
majburiy ekanligidir Yevropa sudi 13 sudyadan shu jumladan xar bir
mamlakatdan bittadan va bosh advokatlardan iborat Sudyalar 6 yil muddatga
saylanadilar Yevropa sudining mavjudligi YI qonunchiligining qatnashuvchi
mamlakatlar tomonidan notorsquoglsquori talqin etilishining oldini oladi16
Yevropa kengashi - 1974 yilda tuzildi Yevropa Kengashi oliy bosqich
axamiyatni kasb etib murakkab xollarda Hamjamiyatning boshqa muassasalari
bilan kelishishga erishishning iloji bolsquolmagan xolatlarda YelK va Vazirlarbull bull bull 17Kengashi unga murojaat etishlari mumkin
22 Yevropa ittifoqi-Orsquozbekiston munosabatlari
0 lsquozida 27 ta davlatni birlashtirgan aholisi jihatidan Xitoy va Hindistondan
keyingi uchinchi yer maydoni jihatidan esa dunyodagi yettinchi olsquorinda bopoundlgan
Yevropa Ittifoqi tashkiloti va uning arsquozo davlatlari bilan kolsquop tomonlama va ikki
15 httpenwikipediaorgwikiEuropean_Parliament16 httpsuzwikiDediaorgwikiYevropa Ittifoqi17 General Secretariat of the Council of the EU November 2009 P 1-2
18
tomonlama aloqalar mamlakatimiz tashqi siyosatining asosiy yolsquonalishlaridan
hisoblanadi
Birinchidan Yevropa Ittifoqining ilglsquoor davlatlari (Buyuk Britaniya
Germaniya Italiya Fransiya) 0 lsquozbekiston uchun yuqori texnologiyalar manbaidir
Samolyotsozlik mashinasozlik qishloq xolsquojaligi farmatsevtika qurilish va
umuman ishlab chiqarishning barcha sohalariga eng zamonaviy Glsquoarb
texnologiyalarini jalb etish respublikamizda kichik va olsquorta biznesni
rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi
Ikkinchidan Yevropa Ittifoqi olsquozining barcha arsquozo davlatlari bilan bir
butunlikda 0 lsquozbekistonning tayyor va xomashyo mahsulotlari uchun MDHdanbull bull bull bull 18 keyingi eng katta istersquomol bozorini tashkil qiladi
Shuningdek Glsquoarbiy Yevropa savdo-sotiq sohasida mamlakatimizning eng
asosiy hamkori bolsquolib qolmasdan sarmoyalaming asosiy manbaidir Mustaqillikdan
keyingi dastlabki yillardayoq xorijiy Yevropa sarmoyalarini mamlakatimizga jalb
etish masalasiga katta ersquotibor qaratilib ular uchun qulay investitsiyaviy iqlim
yaratib kelinmoqda
Hamkorligimizning yana bir muhim jihati mdash bu mintaqaviy va global
xavfsizlikni saqlash hamda tarsquominlash masalasi bilan boglsquoliq Xalqaro terrorizm
narkobiznes ekstremizm va boshqa kolsquorinishdagi transmilliy tahdidlarga qarshi
kurash va mintaqaviy barqarorlikni tarsquominlashdan har ikki tomon birdek
manfaatdor
Ozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan ikki tomonlama muloqoti faol
xarakterga ega bolib u 5 asosiy qoshma organ doirasida amalga oshirilmoqda
Hamkorlik kengashi Hamkorlik qomitasi Parlament hamkorligi qomitasi Savdo
18 httpwwwolduzbekistonovoziuzpase-10003449htmr
19
va investitsiyalar boyicha quyi qomita hamda Adliya ichki ishlar va boshqa
masalalar boyicha quyi qomita
Hozirgi kunga qadar Hamkorlik Kengashining 9 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2009 yil
sentyabrda Bryusselda) Hamkorlik qorsquomitasining 8 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2010 yil
iyulda Toshkentda) Parlament hamkorlik qorsquomitasi 8 ta yigrsquoiilishi (2010 yil
oktyabr Toshkent) Savdo va investitsiyalar borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta
yigrsquoilishi Adliya ichki ishlar inson huquqlari va boshqa turdosh masalalar
borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta yigrsquoilishi (2010 yil may Bryussel) orsquotkazildi19
0 lsquozbekiston bilan keng jabhali hamkorlik aloqalarini yolsquolga qolsquoyish Yevropa
Ittifoqi va uning arsquozo davlatlari uchun ham ayni muddaodir Xususan Yevropa
Ittifoqi Komissiyasi olsquozining 1995 yilda qabul qilingan laquoMarkaziy Osiyoning
yangi mustaqil davlatlari bilan aloqalar tolsquoglsquorisida Kommunikatsiyaraquosida bu haqda
alohida tolsquoxtalib olsquotadi Kommunikatsiyada laquoIttifoq Markaziy Osiyoda muhim
manfaatlarga ega Bu manfaatlar ham iqtisodiy ham geosiyosiy ahamiyat kasb
etadi Ayniqsa mazkur mintaqani xizmatlar turli jihozlar va sarmoya bilan
tarsquominlab turuvchi Yevropa Ittifoqi ayni vaqtda mintaqadan chiquvchi energetika
mahsulotlarining sezilarli imkoniyatlarga ega bolsquolgan istersquomolchisi ham
ekanligidan kelib chiqib bu hududda energetika sektorining rivojlanishidan
alohida manfaatdorligiraquo qayd etiladi Keyinchalik Yevropa Ittifoqi Kengashi
tomonidan 2007 yilning 30 mayida qabul qilingan laquoYevropa Ittifoqi va Markaziy
Osiyo Yangi sherikchilik uchun strategiyaraquo deb nomlangan hujjatda Yevropa
Ittifoqining mintaqadagi strategik manfaatlari yanada yaqqol ifoda etilgan
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston munosabatlari ana shunday olsquozaro teng
manfaatdorlik asosida qaror topdi 1991 yil 31 dekabrda laquo 0 lsquon ikkilaming qolsquoshma
deklaratsiyasiraquo bilan Yevropa hamjamiyatlari va ulaming olsquosha paytdagi 12 ta arsquozo
19 httpmfauzuzbxalaaro munosabatlarxalaaro tashkilotlarozb yevropa ittifoqi
20
davlati 0 lsquozbekiston Respublikasi davlat mustaqilligini ersquotirof etdi 1992 yil 15
aprelda 0 lsquozbekiston Respublikasi Hukumati va Yevropa hamjamiyatlari
Komissiyasi olsquortasida olsquozaro anglashuv memorandumi imzolandi 1994 yil 16
noyabrda tomonlar olsquortasida diplomatik munosabatlar olsquomatildi 0 lsquozbekiston
Respublikasining Yevropa hamjamiyatlari qoshidagi Missiyasi 1995 yil 6 may dan
ersquotiboran Bryussel shahrida olsquoz faoliyatini boshladi 2002 yil oktyabrda esa
Yevropa Ittifoqi Komissiyasining mamlakatimizdagi faoliyatini amalga oshirish va
boshqarishni qolsquollab-quvvatlash maqsadida Yevropa hamjamiyatlarining
0 lsquoz-bekistondagi diplomatik vakolatxonasi vazifasini vaqtincha bajarib turuvchibull20laquoYevropa Uyiraquo Toshkentda olsquoz faoliyatini boshladi
0 lsquotgan yillar davomida olsquozaro aloqalaming shartnomaviy-huquqiy asoslari
ham shakllanib va mustahkamlanib bordi
1996 yil 21 iyunda Florensiyaning (Italiya) laquoFortezza de Bassoraquo qalrsquoasida
bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi arsquozo davlatlarining davlat va hukumat rahbarlari
darajasidagi navbatdagi oliy sammitida Yevropa hamjamiyatlari va ulaming arsquozo
davlatlari bilan 0 lsquozbekiston Respublikasi olsquortasida laquo 0 lsquozbekiston Respublikasi bir
tomondan va Yevropa Hamjamiyatlari hamda ularga arsquozo davlatlar ikkinchi
tomondan olsquortasida sherikchilik tarsquosis etuvchi Sheriklik va hamkorlik tolsquoglsquorisidagi
bitimraquo imzolandi Bitimni imzolash choglsquoida 0 lsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
ushbu shartnoma Yevropa Ittifoqi va mustaqil 0 lsquozbekiston munosabatlarida yangi
burilish nuqtasi bolsquolib xizmat qilishini hamda yosh davlatimizning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishi uchun keng imkoniyatlar ochishini tarsquokidladi laquoBiz bu
munosabatlarga tashqi siyosatimizning mamlakatimizning jahon hamjamiyati va
jahon xorsquojaligiga integratsiyalashuviga qaratilgan ustivor yorsquonalishi deb
qaraymizraquo21
20 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmr
21 LAKarimov Yangicha fikrlash va ishlash - davr talabi T 5 - Т 1997 - B321
Hozirgi kunda Sheriklik va hamkorlik bitimi Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston
olsquortasida imzolangan olsquonga yaqin boshqa bitimlar bilan birgalikda amal qilib
kelmoqda
2001 yil 11 sentyabr voqealaridan solsquong ikki tomonlama munosabatlar nvoji
ayniqsa yangieha tus oldi Yevropa Ittifoqi Markaziy Osiyoning strategik
ahamiyati va mintaqadagi barqarorlikni tarsquominlashda 0 lsquozbekistonning hal qiluvchi
mavqeini tushunib yetdi Shundan kelib chiqqan holda 2001 yilning 8-9 va 17
oktyabrida bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqining Lyuksemburg Kengashi va 19
oktyabridagi Gent sammiti tashkilotning Markaziy Osiyo davlatlari bilan
aloqalarini kuehaytirishni zarar deb topdi 2001 yil 11 sentyabr voqealaridan keyin
Yevropa Ittifoqi davlatlari ham xalqaro terrorizmga qarshi tuzilgan xalqaro
koalitsiyaga qorsquoshilgan holda orsquoz qorsquoshinlarini Afgrsquoonistonga ynborishdi Ayrim
davlatlar shu jumladan Germaniya orsquoz harbiy kontingentini Afgrsquoonistonningbull22
shimolida bir qismini esa Termiz shahrida joylashtirdi
2002 yil 29 yanvarda Bryussel shahrida bolsquolib olsquotgan О zbekiston Yevropa
Ittifoqi Hamkorlik kengashining uchinchi majlisida Markaziy Osiyo davlatlanga
qaratilgan TASIS dasturining byndjeti 25 mlndan 50 mlnga yarsquoni ikki hissaga
kopaytirilganligi tashkilot vakillari tomonidan rasman marsquolum qilindi23
Shuningdek bu majlisda mintaqa mamlakatlari ayniqsa 0 lsquozbekiston bilan
aloqalarga ustuvor mavqe berish siyosiy transport energetika savdo mvestitsiya
sohalaridagi hamkorlikni yanada kuchaytirish lozimligi tarsquokidlandi
Ikki tomonlama munosabatlarda iqtisodiy va savdo-sotiq aloqalari eng
ustuvor yolsquonalish hisoblanadi 0 lsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi va uning arsquozo
davlatlari bilan savdo aloqalari katta salmoqni tashkil etadi
22 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunosllk nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma -T JIDU 2008 - B 24523 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan aloqalari iqtisodiyot sohasida ham
yildan-yilga kengayib bormoqda Yevropa Ittifoqining faol arsquozolaridan borsquolgan
Germaniya Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqidagi eng yaqin hamkori hisoblanadi
Germaniya Markaziy Osiyoda rorsquoy berayotgan orsquozgarishlarga doimo nemislarga
xos xolislik bilan yondashgan va doimo qorsquollab-quwatlagan
Ikki tomonlama savdo aloqalarining umumiy hajmi 1993 yilda 545 mln 2006
yilda 11 mlrd AQSh dollarini tashkil etgan bolsquolsa 2010 yilda bu kolsquorsatkich 1
mlrd 759 mln AQSh dollariga yetdi Undagi Germaniya Buyuk Britaniya
Fransiya Italiya kabi yirik davlatlaming salmoqli ulushi saqlanib qolayotgan
bolsquolsa-da Kipr Chexiya Sloveniya Estoniya Polsha kabi Yevropa Ittifoqi yangi
arsquozo davlatlarining ulushi ortib borayotganligi quvonarli holatdir Yevropa eksporti
mahsulotlarining asosiy qismini elektr jihozlari va mashinalar qishloq xolsquojaligi va
plastik materiallar tashkil etsa 0 lsquozbekiston eksportining katta ulushi tolsquoqimachilik
mahsulotlari va qimmatbaho metallardan iborat
Qisqacha qilib aytganda 0 lsquozbekiston mdash Yevropa Ittifoqi iqtisodiy va savdo
munosabatlari bir maromda rivojlanib kelmoqda Tomonlar orasidagi tovar
ayirboshlash hajmi olsquotgan 20 yil ichida salkam tolsquort barobarga kolsquopaydi Biroq ikki
tomonlama savdo aloqalarining imkoniyatlari cheksizdir
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston aloqalari mintaqalararo miqyosda ham
rivojlanib bormoqda 0 lsquozbekiston Yevropa Ittifoqining BOMKA (Chegara
hududlarida xavfsizlikni tarsquominlash) KADAP (giyohvand moddalarga qarshi
kurashish) TRASYeKA (transport) INOGYeYT (energetika) TYeMPUS
(tarsquolim) INTAS (fan va tadqiqot) kabi mintaqaviy dasturlarda ishtirok etmoqda
Mamlakatimizdagi barqaror siyosiy va iqtisodiy rivojlanish huquqiy davlat
va fuqarolik jamiyatini qurish yolsquolidagi birdamlik va yangi marralar global va
mintaqaviy muammolami hal etish yolsquolidagi davlatimiz rahbarining aniq va dadil
24 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunoslik nazariya va amaliyotOrsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008 mdash B 246
23
tashabbuslari umuman qolsquolga kiritilayotgan barcha muvaffaqiyatlarimiz
Yevropalik hamkorlarimizning bundan olsquon yil awalgi qarashlarini tubdan
olsquozgartirib yubordi Global va mintaqaviy muammolami hal etishda tomonlaming
olsquozaro anglashuv va tushunish asnosidagi qarashlari tobora yaqinlashib bormoqda
Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni tarsquominlash borasida Yevropa
Ittifoqi 2010 yilning iyun oyida Qirglsquoiziston janubida rolsquoy bergan voqealarga
munosabat bildirib 2010 yil 25 oktyabrda bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi Tashqi
ishlar bolsquoyicha kengashining 3041-majlisida 0 lsquozbekiston Hukumatining glsquooyat
vazmin va oqilona yondashuvini yuqori baholadi Davlatimiz rahbarining jahon
hamjamiyatiga yolsquollagan chaqiriqlariga javoban Ittifoqning Tashqi ishlar va
xavfsizlik siyosati bolsquoyicha oliy vakili Ketrin Eshton 2010 yil 18 dekabrda
Bryusseldagi olsquoz bayonotida Qirglsquoizistondagi demokratik islohotlar uchun
Ittifoqning tayyorligini bildirdi Uchrashuv choglsquoida JBarrozo 0 lsquozbekiston
Hukumatining Qirglsquoiziston janubidagi mojarolami butun mintaqa bolsquoylab
yoyilishini oldini olishga qaratilgan va uzoqni kolsquozlagan siyosatini yana bir bori25alohida ersquotirof etdi
Yevropa Ittifoqi Orol fojiasi Orolbolsquoyi mintaqasining ekologik ijtimoiy-
iqtisodiy va demografik muammolarga nisbatan hamda Orol dengizining
hayotbaxsh manbalari mdash Amudaryo va Sirdaryo suvlaridan oqilona foydalanish
jumladan gigant GESlar olsquomiga tejamkor va ixcham energiya manbai qurish
taklifini ilgari surayotgan 0 lsquozbekiston Respublikasi rahbariyatining rasmiy
munosabatiga olsquoz xayrixohligini bildirib kelmoqda Xususan Yevropa Ittifoqining
Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per Morel 2010 yil 1 noyabrda laquoDeutsche
Welleraquo gazetasida bergan suhbatida Roglsquoun GESining qurilishi loyihasi bolsquoyicha
xalqaro ekspertiza olsquotkazishni yoqlab chiqdi va mazkur vazifani olsquoz zimmasiga
olgan Jahon bankiga yordam berishga Ittifoqning tayyorligini bildirdi Shuningdek
laquoBiz bilamizki mdash dedi u mdash Qirglsquoiziston janubida sodir etilgan qonli voqealarda
25 httpwwwolduzbekistoriovoziuzDage-10003449htmlrsquo24
jinoyat izi bor va unda narkobiznes marsquolum darajada rol olsquoynagan Ushbu
voqeani obrsquoektiv olsquorganish mdash ustuvor vazifa Men Kimmo Kilyunen
rahbarligidagi xalqaro tekshiruv komissiyasining ish boshlaganini olqishlaymanraquo
Kolsquorinib turganidek bu borada ham Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston qarashlari
hamohangdir2
2011 yil 24 yanvar kuni Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
IAKarimovning Bryusselga tashrifi borsquolib orsquotdi Tashrif doirasida Yevropa
Komissiyasi prezidenti JMBarrozo va Yevropa Ittifoqining energetika masalalari
borsquoyicha komissari GEttinger bilan uchrashuvlar orsquotkazildi Shuningdek
Orsquozbekistonda Yl diplomatik vakolatxonasini (Delegatsiyasini) tarsquosis etish
torsquogrsquorisidagi Kelishuv Orsquozbekiston Respublikasi va YI orsquortasida energetika
sohasidagi hamkorlik torsquogrsquorisidagi Bayonnoma hamda 2011-2013 yillarda Yevropa
Komissiyasi texnik korsquomagi Indikativ dasturini amalga oshirish torsquogrsquorisidagi
Bayonnoma imzolandi Natijada 2012-yil may oyida YIning Orsquozbekistondagibull bull bull bull bull bull -|laquo28 vakolatxonasi rahbari lavozimi joriy etildi
Global va mintaqaviy xavfsizlik tizimining eng zaif nuqtasi boiib qolayotgan
Afglsquoonistonda tinchlik olsquomatish va barqaror taraqqiyotga yolsquol ochish borasida ham
manfaatlar uyglsquounligi va olsquozaro izchil hamkorlikni kuchaytirish istagi yaqqol
namoyon bolsquolmoqda laquoNezavisimaya gazetaraquoning 2009 yil 10 yanvar sonida ersquolon
qilingan Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per
Morelning intervyusida tarsquokidlanganidek laquoAfglsquooniston haqida olsquoylaganda darhol
gap Eron yoki Pokiston haqida ketadi biroq uning shimoliy qolsquoshnilari
0 lsquozbekiston Tojikiston va Turkmaniston haqida ozroq gapiramiz Biz barchamiz
Afglsquoonistonda hal qilishimiz lozim bolsquolgan murakkab vazifa qarshisida turibmiz va
bu masalada olsquozaro maslahatlashuvlarimizni rivojlantirib kelmoqdamiz Bunda
26 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo27 httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkiiotlarozb yevropa ittifoqi
28 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 22013 B61
25
Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan siyosiy muloqotlari
m uhim omildirraquo Eslatib olsquotish joizki Yevropa Ittifoqi Afglsquoonistonda tinchlik
olsquomatish va mamlakat iqtisodiyotini tiklash ishiga eng katta ulush qolsquoshayotgan
homiy tashkilotdir U 2010 yilda bolsquolib olsquotgan Afglsquoon muammosiga baglsquoishlangan
Kobul va London xalqaro konferensiyalarining tashkilotchisi sifatida maydonga
chiqdi 2002 yildan beri Ittifoqning Afglsquoonistonga ajratgan insonparvarlik va
iqtisodiy yordami qariyb 1 mlrd 800 mln yevroni tashkil etdi29 Afglsquoonistonning
Markaziy Osiyo respublikalari bilan chegaralarini mustahkamlash orqali Yevropa
Ittifoqi mintaqamiz xavfsizligini tarsquominlashga hissa qolsquoshib kelmoqda 0 lsquoz
navbatida 0 lsquozbekiston Afglsquoonistonda tezroq tinchlik va barqarorlik olsquomatish
istagini bildiribgina qolmay ushbu mamlakatga xalqaro insonparvarlik yordamini
yetkazib berish va milliy iqtisodini tiklash ishlarida faol ishtirok etib kelmoqda
Shu bois Yevropa Ittifoqining nufuzli siyosiy arbobi Afglsquooniston iqtisodi va
infratuziimalarini tiklash borasida 0 lsquozbekiston ilgari surayotgan aniq taklif va
loyihalar hamda amaliy sarsquoy-harakatlar uchun mamlakatimiz Prezidentiga olsquoz
minnatdorchiligini bildirdi
Shunday bolsquolsa-da ushbu memorandum va tashrif choglsquoida imzolangan
boshqa hujjatlar Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining energetika manbalariga bolsquolgan
hayotiy ehtiyojini qondirishgagina xizmat qilib qolmay balki bugungi kunda
Yevropaliklar tomonidan laquoqolsquoshnilarimizning qolsquoshnilariraquo deb atalayotgan
Markaziy Osiyo davlatlari xususan 0 lsquozbekiston bilan olsquozaro teng va manfaatli
hamkorlik aloqalarining rivojiga yanada kengroq коlsquolam va turtki beradi
29 httpwwwolduzbekistonovoziuzDage-100Q3449htmr26
XULOSA
Mazkur kurs ishida Yevropada integratsion jarayonlaming tarixi asosiy
bosqichlari va istiqbollarini orsquorganish Yevropa Ittifoqining tuzilish tarixi va
sabablari hamda uning bugungi kundagi faoliyati shu bilan birga Yevropa Ittifoqi-
Orsquozbekiston aloqalarini tahlil qilish asosida quyidagi xulosaga kelindi
Birinchidan Yevropada integratsion jarayonlar orsquoziga xos xususiyatga ega
borsquolib jadalligi borsquoyicha dunyoda eng samarali integratsiyalashuvga erishayotgan
mintaqa hisoblanadi
Ikkinchidan tahlilllar va izlanishlar shuni korsquorsatadiki Yevropada
integratsion jarayonlar nihoyalanishga erishmoqda va ldquoYagona Yevropardquo grsquooyasi
amalga oshishi istiqbolli rejalar asosida kutilayotgan real hodisaga aylanmoqda
Uchnchidan mintaqaning institutsional korsquorinishi - Yevropa Ittifoqi xalqaro
munosabatlarda Yevropa nomidan faoliyat olib boruvchi asosiy aktor sifatida
maydonga chiqmoqda
Torsquortinchidan Yevropa Ittifoqining faoliyat doirasi kengayib bormoqda va
xalqaro va mintaqaviy jarayonlaming turli masalalarida hal qiluvchi va orsquoz tarsquosir
doirasiga ega tashkilot sifatida baholanmoqda
Qisqacha aytganda Yevropa integratsion jarayonlarga tortilish orqali
umummintaqaviy birlikka erishishga intilmoqda va turli torsquosiq va muammolarga
qaramasdan buni muvaffaqiyatli uddalab kelmoqda
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXATI
Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti IAKarimovning asarlari
11 Karimov IA Bizdan ozod va obod vatan qolsin T2 - Toshkent
ldquoOrsquozbekistonrdquo 1996
12 Karimov IA Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi Т9 Тошкент
ldquoУзбекистонrdquo2001
13 Karimov IA Orsquozbek xalqi hech qachon hech kimga qaram borsquolmaydi T13
- Toshkent ldquoOrsquozbekistonrdquo 2005
Normativ-huquqiy hujjatlar
21 Yevropa Ittifoqi Rim shartnomasi 1957
22 Yevropa Ittifoqi Maastrixt shartnomasi 1992
23 Yevropa Ittifoqi Lissabon shartnomasi 2004
Ilmiy va maxsus adabiyotlar
31 Одшщориев XT Раззо^ов ДХ Сиёсатшунослик Тошкент 2007
32 Introduction to European Union Booklet
33 General Secretariat of the Council of the EU Brussel November 2009
34 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy
siyosatshunoslik nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008
35 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy
aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb
muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 2 2013
Internetning axborot va analitik manbalari
41 httpuzdenemetrcomdocs134index-2111 l-lhtmlTpage^
28
42 httpeuropa euabout-eubasic-informationindex enhtm
43 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
44 httpsuzwikipediaorgwikiIatisodiv integratsiya
45 httpswwwciagovlibrarypublicationsthe-world-factbookgeoseehtml
46 httpwwwbritannicacomEBcheckedtopic196399European-Union-EU
47 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo
48 httpenwikipediaorgwikiEuropean Commission
49 httpenwikipediaorgwikiEuropean Parliament
410httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkilotlarozb yevropa itti
foqi
29
Toshkent Davlat Sharqshunoslik Instituti Jahon siyosati va tarixi fakulteti 3-kurs
ingliz-urdu guruhi talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquoHning
ldquoYevropada integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlarirdquo nomli kurs
ishisiga
T A Q R I Z
3-kurs talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquolining ldquoYevropada
integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlari nomli kurs ishisi bugungi
kunning dolzarb mavzularidan biri hisoblangan Yevropa integratsion
jarayonlarining orsquoziga xos xususiyatlarini orsquorganishga bagrsquoishlangan Kurs ishining
birinchi bobida Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi va uning
bugungi kundagi ahamiyati yoritilgan borsquoIsa ikkinchi bobida Yevropa ittifoqi
strukturasi faoliyati va jahon hamjamiyatida tutgan orsquomi hamda Yevropa ittifoqi-
Orsquozbekiston munosabatlarini orsquorganishni orsquoz ichiga oladi Kurs ishidan korsquozlangan
maqsad Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi Yevropa ittifoqi
va uning bugungi kundagi ahamiyatining nazariy jihatlarini orsquorganishdan iborat
Ushbu kurs ishini yozishda Prezidentimiz IA Karimov asarlari hamda korsquoplab
xorijiy adabiyotlar va birlamchi internet saytlaridan foydalanilgan Ushbu kurs
ishini yoqlashga mhsat etilishi maqsadga muvofiqdir
Kurs ishining maqsadi va vazifalari Mazkur kurs ishidan ко zlangan maqsad
Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi Yevropa ittifoqi va uning
bugungi kundagi ahamiyatining nazariy jihatlarini orsquorganishdan iborat
Yuqorida korsquorsatilgan maqsaddan kelib chiqqan holda quyidagi vazifalar belgilab
olindi
Yevropada integratsion jarayonlaming vujudga kelishining tarixiy
shart-sharoitlari va sabablarini tahlil qilish
Yevropada integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlari va
uning bugungi kundagi ahamiyatini tahlil qilish
Xalqaro huquqshunos olimlaming asarlari va Yevropa ittifoqining
amaliy faoliyati yordamida ushbu tashkilotning tuzilishi organlar tizimi va
vakolatlarini orsquorganib chiqishJahon hamjamiyatida Yevropa ittifoqi va Orsquozbekiston munosabatlarini
orsquorganishKurs ishining obyekti Kurs ishining obyeti sifatida Yevropada integratsiya
jarayoni shakllanish tarixi uning orsquoziga xos xususiyatlari va bugungi kundagi
ahamiyatini orsquorganish mavzusi tanlab olindi
Kurs ishining predmeti Yevropada integratsion jarayonlar yaratilish tarixi uning
institutsional korsquorinishi - Yevropa ittifoqining bugungi kundagi ahamiyati va
faoliyatini orsquorganishni orsquoz ichiga oladi
Kurs ishining nazariy metodologik asoslari Mazkur kurs ishiga ilmiy jihatdan
yondashishda xalqaro siyosiy-huquqiy xujjatlarga Prezident IA Karimov
asarlariga ЬятНя vatandosh va xorijiy olimlaming ilmiy nazariy qarashlariga
tayaniladi
Kurs ishining tuzilishi va hajmi Kurs ishi kirish ikki bob to rt paragraf xulosa
va foydalanilgan adabiyotlar rorsquoyhatidan iborat
1-BOB YEVROPADA INTEGRATSION JARAYONLARNING VUJUDGA
KELISH TARIXI VA UNING BUGUNGI KUNDAGI AHAMIYATI
11 Yevropada integratsion jarayonlaming vujudga kelish tarixi va
asosiy bosqichlari
Bevosita XX asming 2-yarmida Yevropa integratsiyasi natijasida vujudga
kelgan va hozirgi davrda dunyo siyosiy va iqtisodiy hayotida orsquoziga xos orsquorin
tutayotgan YI ning pay do borsquolish tarixi va sabablariga nazar tashlaydigan borsquolsak
Yevropa davlatlarining iqtisodiy siyosiy va harbiy birlashuvi haqidagi dastlabki
fikrlar XIII-XIV asrlarda vujudga kelgan Yevropa davlatlari orasida ittifoq tuzish
haqidagi dastlabki fikrlar fransuz prokurori Pier de Buy va chex qiroli Ioann
Podebradlarga tegishli borsquolsa fransuz yozuvchisi Viktor Gyugo ingliz olimlari
Villiam Penni Jon Beller va nemis faylasufi Immanuil Kantlar bu fikming
rivojlanishida orsquoziga xos xissalarini qorsquoshishgan
Grsquoarbiy Yevropada integrallashuvga urinish birinchi marta 1948 yida borsquolib
orsquotgan bunda ldquoMarshall rejasirdquoni amalga oshirishni osonlashtirish uchun AQSh
tomonidan qorsquollab-quwatlangan Yevropa iqtisodiy hamkorlik tashkiloti tuziladi
Ammo bu tashkilot yetarli iqtisodiy orsquosishni tarsquominlay olmagani uchun
hamkorlikning yangi tizimi shakllana boshlandi Taniqli fransuz ilmiy maktabi
konsepsiyasiga binoan halqaro munosabatlar sohasidagi ldquoumumiy bozorrdquo orsquoz
ichiga quyidagilami olishi kerak edi
1 Tovarlar kapital va odamlaming iqtisodiy erkin коrsquochib
yurishini tarsquominlashi
2 Turli mamlakatlaming iqtisodiy sohasidagi siyosatlarini
uygrsquounlashtirish5
3 Umumiy tashqi ixtisoslashuvning vujudga kelishini
tarsquominlashidan iborat edi2
1951 yil 18 aprelda Fransiya Germaniya Italiya Lyuksemburg Niderlandiya
va Belgiya ushbu Yevropada korsquomir va porsquolat quyish birlashmasi (YKPB)
ittifoqini tashkil qilish borasida kelishuvni imzolaydilar Bu Yevropabull bull bull 3integratsiyasiga qorsquoyilgan dastlabki tamal toshi edi
1955 yil iyun oyida Italiyaning Messsina shahrida borsquolib orsquotgan uchrashuvda
YKPBga arsquozo davlatlar tashqi ishlar vazirlari laquoBirlashgan Yevropani yaratishraquo
taklifi bilan chiqishdi Messinada borsquolib orsquotgan konferensiyada YKPB ga arsquozo
davlatlar orasida iqtisodiy integratsiyaga qadam qorsquoyishga kelishib olindi Belgiya
tashqi ishlar vaziri Pol Anri Spaak boshchiligida Yevropa Atom Energiyasi
borsquoyicha Hamjamiyati va Yevropa Iqtisodiy Hamjamiyatini tuzish borsquoyicha
qorsquomita tuzildi Olib borilgan muzokaralar natijasida ushbu qorsquomita 1956 yil orsquoz
faoliyatini yakunlab 1957 yil mart oyida YKPBga arsquozo 6 ta davlat tomonidan
imzolangan va 1958 yil 1 yanvarda kuchga kirgan Yevropa Atom Energiyasi
borsquoyicha Hamjamiyati va Yevropa Iqtisodiy Hamjamiyatini tuzishga asos borsquolgan
shartnomani ishlab chiqishga erishdi4 Yevratomning tashkil etilishi unga arsquozo
davlatlar orasida tinch maqsadlarda foydalanish uchun yadroviy energetika
sohasini rivojlantirishga qaratilgan borsquoIsa Yevropa Iqtisodiy Hamjamiyatini
tashkil qilish Yevropa davlatlarining iqtisodiy jihatdan birlashishini anglatar edi
Yevropa Iqtisodiy Hamjamiyatini tashkil etishdan asosiy maqsad kelgusida
Yevropa davlatlarining siyosiy integratsiyasiga zamin yaratish edi Yevratomning
tashkil etilishi esa bu boradagi dastlabki ishonchlilsquoqadam edi
2 httpuzdenemetrcomdocs134index-21111-lhtmlpage=4
3 httpeuroDaeuabout-eubasic-informationindex enhtm
4 httpsuzwikipediaOrgwikiYevrooa Ittifoqi
Shu munosabat bilan Yevropa Ittifoqidagi integratsiya jarayonlari mobaynida
torsquoplangan tajriba muhim ahamiyatga ega ekanini tarsquokidlash orsquorinlidir Mazkur
ittifoqning 50 yillik taraqqiyoti davrida torsquortta asosiy bosqichni ajratib korsquorsatish
mumkin Bular integratsiya jarayonining samaradorligi va tashkiliy shakllari
jihatidan bir-biridan farq qiladi
Birinchi bosqich - 1950 yillaming boshlarida YI tashkil topgan vaqtdan buyon
to 1970 yillaming boshigacha borsquolgan davmi qamrab oladi Ana shu davr
mobaynida YI qatnashchilari bojxona ittifoqini yaratishga muvaffaq borsquoldilar (ana
shu davr mobaynida orsquozaro savdodagi soliqlar bekor qilindi tarif bobidagi
cheklashlaming miqdoriy turi va boshqa bir qancha turlari bekor qilindi)
Ylga arsquozo borsquolgan mamlakatlarda 1964 yilda qabul qilingan yagona qishloq
xorsquojaligi siyosati katta samara berdi Mazkur siyosat ushbu mamlakatlaming ichki
ishlab chiqarishini korsquotarishga imkon berdi Ular mahsulotning eng muhim turlari
bilan orsquoz aholisini tarsquominlay boshladi va shu tufayli uchinchi mamlakatlardan
import kamaydi
1970 yillaming boshida Yevropa Ittifoqida tamoman yangi vaziyat tarkib
topdi Bu integratsiyaning ikkinchi bosqichi boshlanganidan dalolat berar edi
1970 yillaming boshida sodir borsquolgan valyuta - moliya va yonilgrsquoi xom ashyo
tangliklari Yevropa Ittifoqida integratsiyani chuqurlashtirish jarayonini amalga
oshirishni mushkullashtirdi Barsquozi yorsquonalishlarda masalan sarmoyalar harakatini
erkinlashtirish bobida orqaga chekinish ham sodir borsquoldi Ylga arsquozo borsquolgan
mamlakat orsquortasida byudjet moliya masalalari xususidagi ixtiloflar kuchaydi
Yevropa Ittifoqiga endigina arsquozo borsquolgan mamlakatlar ayniqsa Buyuk Britaniya
muammolami birgalikda bartaraf etish bobida YIda tarkib topgan ayrim
tamoyillami orsquozgartirishga zorsquor berib harakat qildilar6
5 Introduction to European Union P 56 httosuzwikipediaorgwikiIatisodiv integratsiya
7
Kurslami tartibga solishdagi bu tizimda YVB (Yevropa valyuta birligi)
markaziy mavqeni egalladi YVB Ylga arsquozo borsquolgan mamlakatlar valyutalari
rasmiy kurslari hisob-kitobi uchun hamda ana shu valyutalar bozor kurslarining
harakatini nazorat qilib turish uchun negiz borsquoldi Shu taxlit boshqarish
shuningdek valyuta bozorlaridagi Markaziy banklaming anrsquoanaviy intervensiyasi
yorsquoli bilan ham ayrim valyutalar kursini bevosita YVBga nisbatan boshqarish ham
amalga oshirildi YVB hisob-kitob torsquolov va zaxira vazifalarini juda cheklangan
miqyosda va valyuta munosabatlarining ancha tor sohalarida bajardi Bu esa ilm-
fan yutuqlari keng korsquolamda qorsquollaniladigan tarmoqlar taraqqiyotidagi qoloqlikni
yana ham chuqurlashtirdi Umuman xorsquojalik ravnaqining sekinlashuviga olib keldi
Yevropa Ittifoqining mustaqil kuch sifatida qaror topishini mushkullashtirdi
Uchinchi bosqich 1980 yillaming orsquortasiga kelib Yevropa Ittifoqi orsquoz
ravnaqining qaltis dovoniga yetib keldi Jahondagi iqtisodiy va siyosiy vaziyat tez
orsquozgarib boraetgan bir sharoitda Hamjamiyat oldida bir qancha murakkab
muammolar korsquondalang borsquoldi Bular Grsquoarbiy Yevropa sanoatining
raqobatbardoshligini korsquotarish zarurati bilan hamda AQSH va Yaponiyadan
texnologik jihatdan orqada qolishini bataraf etish bilan bogrsquolangan edi Yevropa
Ittifoqini turgrsquounlikdan chiqarish maqsadida qator chora-tadbirlar korsquorish uchun
Ylga arsquozo borsquolgan mamlakatlaming hukumatlararo konferensiyasi chaqirildi
Konferensiyada yagona Yevropa hujjati (YaYH) imzolandi Bu yangi hujjat orsquoz
ahamiyati jihatidan Yevropa Hamjamiyatini tarsquosis etish torsquogrsquorisidagi muhim
hujjatlarga tenglashtirdi YaYH mazkur Hamjamiyatga arsquozo borsquolgan 12
mamlakatning milliy parlamentlari tomonidan r^tifikatsiya qilindi va 1987 yilning
1 iyulidan boshlab amal qila boshladi
YaYHning imzolanishi Grsquoarbiy Yevropada integratsiyaning ravnaq topishida
yangi bosqich borsquoldi Uning asosiy xususiyatlari quyidagilardan iborat yagona
ichki bozomi shakllantirishni yakunlash integratsiya doirasini kengaytirish (uni
fan va texnikaga joriy etish valyuta munosabatlari atrof-muhitni muhofaza etish)
8
hamda Yevropa Ittifoqining millatlar doirasidan chiqib ketishini kuchaytirish
Integratsiya jarayoniga tashqi siyosat masalalarining ham qorsquoshilishi mazkur
bosqichriing sifat jihatdan yangi unsuri borsquoldi Bu esa Yevropa Ittifoqini mustaqil
siyosiy birlikka aylantirish tendensiyasini kuchaytirdi
YI taraqqiyotining torsquortinchi bosqichida valyuta integratsiyasi jarayoniga
jorsquoshqinlik baxsh etishga yana bir karra urinish borsquoldi 1990 yilning dekabr oyida
Rim shahrida borsquolib orsquotgan Ylga arsquozo borsquolgan mamlakatlaming hukumatlararo
konferensiyasida iqtisodiy va valyuta ittifoqi torsquogrsquorisidagi Bitimni tayyorlashga
qaror qilindi Ana shu hujjatning qabul qilinishi Ylga arsquozo borsquolgan mamlakatlar
iqtisodiyotini yanada mustahkam muvofiqlashtirib turishga barcha valyutalarning
Yevropa valyuta ittifoqiga torsquola-torsquokis qorsquoshilishiga hamjamiyat Markaziy
banklari boshqaruvchilari qorsquomitasi huquqlarining kengayishiga imkon berdi Ana
shu bitim asosida Markaziy banklaming Yevropa tizimi (MBYT) tuzildi Bu tizim
biror-bir mamlakat boshqaruvi milliy idoralarida batamom mustaqildir va Yevropa
Ittifoqi valyuta va bank sohalarini tartibga solib turadi Bundan tashqari ushbu
bitimga korsquora qatrsquoiyat bilan belgilab qorsquoyilgan valyuta kurslariga orsquotish Yevropa
Ittifoqining yagona valyutasi yevroga orsquotish hamda Ylga arsquozo borsquolgan barcha
mamlakatlaming oltin-valyuta rezervlarini Yevropa Markaziy banki (Mayndagi
Frankfurt shahri Germaniya) nazoratiga berish nazarda tutilgan edi
12 Yevropa integratsion jarayonlarining chuqurlashuvi va bugungi
kundagi ahamiyati
Agarda Yevropa integratsiyasining tarixda va hozirda tutgan orsquomi haqida fikr
yuritadigan borsquolsak uning eng muhim vazifasi tinchlikni saqlash ekanligiga amin
borsquolamiz Hozirda Yevropa integratsiyasining nima maqsadda paydo borsquolganligi
unutilib uning faoliyati faqatgina Yevropa aholisining faravon va baxtli hayot9
kechirishiga qaratilgan degan fikr pay do borsquolgan Bunday fikrning pay do
borsquolishiga dunyo aholisining YIning korsquozlagan asosiy maqsadlarini oxirigacha
tushunib yetmasligi uning tashkilotlarida qabul qilinayotgan qaror va qonunlar
Yevropa aholisining hammasining manfaatlarini orsquozida aks ettira olmaganligida
borsquolsa kerak Ammo bu tashkilotning nafaqat Yevropa qitrsquoasi uchun balki butun
jahon hamjamiyatida insoniyat hayot jabhasining har bir sohasida muhim orsquorin
tutishi hammaga ay on Demak Yevropa integratsiya jarayoni nafaqat Yevropa
aholisini balki butun dunyo aholisining bugungi va kelajakdagi taqdirida muhim
ahamiyat kasb etishini unutmaslik lozim
Yevropadagi integratsion jarayonlaming kengayishi mumkinligi va hattoki
zarurligi 1957 yil Rim shartnomasida mutahkamlangan 1973 yilda Yevropa
integratsiyasida dastlabki kengayish yuz berdi Yevropa integratsiya jarayoniga
Angliya Irlandiya va Daniya qorsquoshildi7 Angliyaning YIHga qorsquoshilish uchun
1961 1965 va 1967 yillardagi harakatlari Fransiya prezidenti Shari de Gollning
tashabbusi bilan Fransiya tomonidan Angliyaning arsquozoligiga veto qorsquoyilganligi
sababli omadsizlikka uchradi Shari de Gollning bu harakatlarining ham orsquoziga
yarasha sabablari bor edi U Angliyani doimo Yevropadan geografik jihatdan
ajralib turganligi va korsquop holatlarda AQSH siyosatiga yon bosishini rorsquokach qilib
agarda YeHga arsquozo borsquolsa bu Yevropa integratsiyasiga putur etkazadi deb hisoblar
edi
Y I kengayishining barcha bosqichlarida Fransiya bu jarayonni butun
Yevropani qamrab olmogrsquoi lozim deya qorsquollab - quvvatlab kelmoqda
Faqat istisno tariqasida Fransiya qarshi borsquolgan Yevropa Iqtisodiy
Hamjamiyatiga faqat 70-yillaming orsquortalarida arsquozo borsquolishga erishgan Buyuk
Britaniya va YIning boshqa arsquozolari kabi Parij ham inson huquqlarining jiddiy
buzilishi va mamlakat siyosatida armiyaning haddan tashqari kata roli tufayli qator
7 httpswwwciagovlibrarvpublicationsthe-world-factbookgeoseehtml
10
yillar davomida Ylga kirishga tayyor emas deya hisoblab kelingan Turkiyani
kiritish mumkin
Fransiya YI kengayishiga qulay shart - sharoit yaratishga solmoqli hissa
qorsquoshmoqda Yevropa Kengashining Parij rahbarlik qilgan 2000 yil ikkinchi
yarmida YIning kengayishi va ayrim institutsional islohotlami korsquozda tutuvchi
Nissa shartnomasi imzolandi Ushbu hujjatda nafaqat ittifoqning kengayishi bilan
bogrsquoliq masalalar shuningdek har bir davlatning manfaatlari alohida korsquorsatib
orsquotilgan
YIning kelajakdagi korsquorinishi borasida Yevropa federatsiyasini qorsquollab -
quwatlayotgan Germaniyadan farqli ravishda Fransiya teng huquqli davlatlar
ittifoqi konfederatsiyani yoqlamoqda
Korsquoplab bahs - munozaralarga sabab borsquogan Markaziy va Sharqiy Yevropa
(MSHY) davlatlarining YI bilan birlashishi grsquooyasi 80 - yillaming oxirida payda
borsquoldi
1990 yil yanvar Dublinda borsquolib orsquotgan tashqi ishlar vazirlari uchrashuvida
birlashishning asosiy yorsquonalishlari ishlab chiqildi
1992 yil iyunda Lissabonda Yevropa Kengashining sammitida MSHY
davlatlariga har tomonlama yordam korsquorsatish torsquogrsquorisida qaror qabul qilingan
borsquolsada arsquozolikning aniq tamoyil va kreteriyalari ishlab chiqilmadi Lissabon
sammitining asosiy yutugrsquoi laquointegratsiyaning kengayishi va chuqurlashishi parallel
olib borilishi kengayish integratsiyaning chuqurlashishi darajasini pasaytirmasligift
lozimligiraquo borasida qaror qabul qilindi
Orsquosha davrdan boshlab laquoorsquon ikkilarraquo iqtisodiy jihatdan yuksalish pallasiga
kirdi 1993 yilga kelib ulaming jahon savdo aylanmasidagi ulushi 20 foiz eksport
va 192 foiz import bilan qayd etildi 1994 yil Avstriya Finlandiya Shvetsiya Ylga
11
teng huquqli arsquozo borsquolib kirish iltimosnomalari bilan chiqishadilar va 1995 yil
YIning teng huquqli arsquozolariga aylanishadi8
Integratsiyaning bu tahlit chuqurlashuvi uning muttasil kengayib borishiga zamin
hozirladi 1995 yil Avstriya Shvetsiya va Finlandiya tashkilotga arsquozo borsquolib kirdi
Bu davrga kelib 15 ta katta-kichik davlatlami birlashtirgan Yevropa Ittifoqi
tashkiloti 3234 ming kvkm hududni qamrab olib mazkur hududda 3709 mln
aholi istiqomat qilardi Uning jahon bozoridagi eksporti umumiy miqdoming 202
foizi importi esa 179 foizini tashkil etdi
1997 yilgi Lyuksemburg sammiti YI ning bosqichma - bosqich kengayishi
torsquogrsquorisida siyosiy qaror qabul qildi Bundan tashqari doimiy harakatdagi siyosiy
tavsiyalar ishlab chiquvchi forum tashkil etildi Orsquosha yili Yevropa integratsiyasi
jarayonida yana bir muhim qadam qorsquoyildi YIda boshqaruvni yangi vujudga
kelgan shart - sharoitlarga moslashtirish uchun Amsterdam shartnomasi imzolandi
Ushbu shartnomalar natijasida Yevropa Parlamentidagi deputatlar soni 700 tadan
oshib ketmasligiga kelishib olindi Shuningdek Yevropa pul birligini joriy qilishda
ayrim yutuqlarga erishish uchun Yevropa Markaziy Bankiga normativ aktlar
chiqarish vakolati berildi Shuningdek Amsterdam shartnomasida Ylga arsquozo
davlatlar zimmasiga birgalikda terrorizm kontrabanda va jinoyatchilikga kurashda
orsquozaro hamkorlik munosabatlami orsquomatish yuklangan
Jahon iqtisodiyoti integratsiya yarsquoni yaqinlashuv yorsquolidan bormoqda Agar
Grsquoarbiy Yevropadagi integratsion jarayonlami korsquozdan kechiradigan borsquolsak u
holda uning rivojlanishini bir qancha bosqichlarga borsquolish va ulardan ayrim
elementlarini har bir bosqichda oyoqqa turganligini anglab olamiz
1) Umumiy bozor va yagona savdo siyosati
2) Yagona agrar siyosat
8 httpswwwciagovlibrarvpublicationsthe-world-factbookgeoseehtml
12
3) Yevropa valyuta tizimi
4) Ilmiy-texnikaviy integratsiya
5) Siyosiy integratsiyaning elementlari
Yevropa integratsiya jarayonining orsquoziga xos xususiyati shundan iborat ediki
tarixda kuzatilgan Yevropa davlatlari orasidagi tuzilgan harbiy ittifoqlardan farqli
ravishda ushbu jarayon natijasida dastlab iqtisodiy hozirda esa siyosiy davlatlar
ittifoqi vujudga kelgan Tarixda Yevropa davlatlarining bir maqsad atrofida
birlashishi korsquop kuzatilgan biroq bu turdagi keng korsquolamli integratsion birlashish
aynan shu davrga kelib yuz berdi Yevropadagi integratsion jarayonlar mahsuli
borsquolmish Yevropa Ittifoqining Yevropada tinchlik va demokratiyani tarqatish
yorsquolida olib borgan sarsquoy-harakatlari 2012-yilda Nobel mukofoti bilan taqdirlanish
ham fikrimiz isbotidir9
9 httpwwwbritannicacomEBcheckedtopic196399European-Union-EU
13
2-BOB YEVROPA ITTIFOQI - XALQARO INTEGRATSIYANING OLIY
SHAKLI
21 Yevropa ittifoqi strukturasi faoliyati va jahon hamjamiyatida tutgan
orsquorni
Yevropa Ittifoqining jahon iqtisodiyotidagi olsquomi alohida ersquotiborga molik Dunyoda
ishlab chiqariladigan umumiy ichki mahsulotning 28 foizi Ittifoq hisobiga tolsquoglsquori
keladi Uning jahon savdo aylanmasidagi eksport-import ulushi esa 20 foiz yarsquoni
4 011357 mln yevroga tengdir Dunyodagi eng katta daromadga ega deb ersquotirof
etilgan 500 ta yirik kompaniyaning 161 tasi Yevropa Ittifoqida joylashgan10
Ushbu xalqaro tashkilotning tashkil topish tarixi aslida 1947 yilda laquoKorsquomir va
porsquolatraquo konsemining tashkil topishidan boshlanadi 1993 yilda Yevropa Ittifoqi
nomini olgan tashkilot Maastrixt (Niderlandiya)da 12 ta davlatning rahbarlari
imzolagan shartnomaga binoan vujudga kelgan federativ davlat xususiyatlarini
orsquozida birlashtirgan davlatlararo birlashmadir
Yevropa Ittifoqining maqsad va vazifalari quyidagilardir
1) Yevropa xalqlarining yaqin ittifoqini tashkil etish muvozanatlashgan va uzoq
muddatli iqtisodiy taraqqiyotga korsquomaklashish bunda ayniqsa quyidagilardan
foydalanish ichki chegaralari borsquolmagan makonni yaratish iqtisodiy va ijtimoiy
xamkorlikni kuchaytirish yagona valyutani joriyetish
10 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449html
11 httpswwwciagovlibrarvpublicationsthe-worId-factbookgeoseehtml
14
2) xalqaro soxada ayniqsa tashqi siyosatni va xavfsizlik soxasidagi siyosatni
kelajakda esa mudofaa siyosatini birgalikda yuritish orqali orsquoz moxiyatini
tasdiqlash
3) adliya va ichki ishlar soxalaridagi xamkorlikni rivojlantirish
Keyingi 50 yil davomida beshinchi marta orsquoz safiga yangi arsquozolami qabul qilgan
bu tashkilot siyosiy iqtisodiy madaniy xarbiy-texnik ilmiy-texnologik
xamkorlikning sifat jixatdan eng zamonaviy korsquorinishi bulib xozirgi davrda 27
davlat uning arsquozosidir Yalpi ichki maxsulot ishlab chiqarishning jon boshiga 22
ming dollardan ortik kiymatni tashkil etayotganligi shubxasiz bu xamkorlikning
samarasidir Xududi 42 million kvkmni axolisi esa 455 milliondan ortiq kishini
tashkil etgan bu xududda Buyuk Britaniya Daniya va Shvetsiyani xisobga
olmaganda 2002 yilning 1 yanvaridan buyon yagona pul birligi - yevro amalbull 12 kilmoqda
Yevropa Ittifoqining oliy ijrochi organlari - Yevropa Ittifoqi Kengashi
Yevroparlament va Yevrokomissiyadir Yevropa Ittifoqi Kengashining 1996 yil
iyunda Florensiyada (Italiya) borsquolib orsquotgan yigrsquoilishida Prezident I A Karimov
boshchiligidagi Orsquozbekiston delegatsiyasi ishtirok etdi Uchrashuv jarayonida
laquoUzbekistan va Yevropa Ittifoqi orsquortasidagi sherikchilik va xamkorlik
torsquogrsquorisidaraquogi kelishuv imzolandi Yevropa Ittifoqida erishilgan yuksak natijalar
tajribasi davlatlararo boshqa tashkilotlar uchun xam muayyan bir davlatning
taraqqiyoti uchun xam foydadan xoli emas
Shu bois Prezident I A Karimov laquoMDXning istikboli Yevropa Ittifoqi kabi
modelning amalga oshirilishida kurinadLAynan shu model MDXni jonlantirishiй
unga toza xavo berishi mumkin Xamdorsquostlikning xar bir arsquozosi orsquozining munosib
orsquornini topa oladigan istiqbol - bu Yevropa Ittifoqi modeli asosida rivojlanish deb
orsquoylayman
Albatta demokratiyani rivojlantirish va demokratik jamiyat qurish soxasida xam
biz Yevropa Ittifoqi andozalarini qorsquollashimiz kerak borsquoladi Bu mdash mening qatrsquoiy
12 Одшщориев XT Раззоков ДХ Сиёсатшунослик Тошкент 2007229-230-b15
fikrim Yevropa Ittifoqiga xos demokratik qadriyatlar inson tafakkuri tarsquolim
tizimi ijtimoiy kafolatlar axolining ijtimoiy huquqlari mdash bularning barchasi biz
uchun torsquola mos keladi Men ushbu tizimni korsquor-korsquorona korsquochirib olishni nazarda
tutayotganim yorsquoq albatta Bizning orsquoz mentalitetimiz orsquoz muammolarimiz bor vabull bull 13biz bu jixatlami xisobga olamizraquo deb tarsquokidlaydi
Yagona Yevropa akti Vazirlar Kengashi qarorlarini qabul qilish tartibiga
muxim orsquozgartirishlar kiritdi Yagona Yevropa Akti bilan yagona bozomi bunyod
etishga taalluqli barcha muammolar borsquoyicha korsquopchilik ovoz bilan qaror qabul
qilishga ruxsat etiladi
Yangi shartnomaga muvofiq quyidagilar tarsquosis etildi
1) Yagona umumYevropa fuqaroligi qatnashuvchi mamlakatlaming fuqarolari
orsquoz-orsquozidan Yevropa Ittifoqining fuqaroligini oladi
2) Iqtisodiy va valyuta Ittifoqi qatnashuvchi mamlakatlar va umuman xamjamiyat
iqtisodiy siyosatining asosiy yorsquonalishlari Vazirlar Kengashi tomonidan qabul
qilinadi u shuningdek xar bir mamlakat va umuman xamjamiyat iqtisodiy
rivojlanish jarayoni qanday borayotganligini kuzatadi Yevropa valyuta Ittifoqining
umumiy pul birligi joriy etilgan 1999 yil 1 yanvardan boshlab yevro deb
nomlanuvchi pul birligi amalda yuritila boshlandi 2000 yil 1-yanvardan boshlab
ummiy pul kupyuralari chiqarish yorsquolga qorsquoyildi 2002 yil 1-yanvardan boshlab bu
pul birliklari Yevropa Ittifoqiga arsquozo davlatlar milliy pul birliklari bilan parallel
ravishda qorsquollaniladi va 2002 yil 1-iyuldan boshlab esa milliy pul birliklari
yorsquoqotilib torsquola xoldaxisob-kitoblar yevroda amalga oshirila boshlaydi
3) Siyosiy Ittifoq U quyidagi tarkibiy qismlami orsquoz ichiga oladi
13 Каримов И А У збек халки хеч качон хеч кимга карам булмайди Т 13 mdash Т 2005 mdash- Б 366mdash 367
16
bull Tashqi ishlar va xavfsizlik soxalarida yagona siyosat umumiy mudofaa
siyosatini ishlab chiqishYevropada qurolsizlanish va qurol-yaroqlami nazorat
qilishyadro qurolini tarqatmaslik va xavfsizlikning iqtisodiy jixatlari ustida ish
olib boorish
bull Yevroparlament moxiyatini kuchaytirish
bull Xamjamiyat vakolatlarini kengaytirish
bull Ichki ishlar va odil sudlov soxalarida xususan boshpana berishimmigratsiya
va viza tartibi kabi masalalarda yagona siyosat yuritish
Yevropa Ittifoqi muvaffaqiyatlariga va uning yangi arsquozolarini jalb qilish
qobiliyatiga quyidagi uchta omil sababchi borsquolmoqda
bull Orsquozaro bir-biriga bogrsquoliqlikni va xamkorlikni taqozo qiluvchi iqtisodiy asos
bull Huquqiy qoidalar tantanasi
bull Kelishuvlar va yon berishlarga asoslangan qarorlar qabul qilish j arayonining
demokratik xususiyatiYevropa Xamjamiyatini tarsquosis etish torsquogrsquorisidagi Shartnomalarda belgilangan
vazifalami bajarish uchun bir qator Yevropa muassasalari tuzilgan
Ulardan birinchisi - Yevropa Xamjamiyati Komissiyasi Yevropa Ittifoqining
ijroiya organidir Uning 17 arsquozosini milliy xukumatlar tayinlaydi Vakillar torsquort
yilga tayinlanadi Komissiyaning asosiy ishchi tillari fransuz ingliz va nemis tillari
borsquolsada barcha rasmiy xujjatlar qolgan 9 tilga albatta tarjima qilinadi Komissiya
Xamjamiyatning turli fondlari va dasturlarini jumladan Yevropa Ittifoqida
qatnashmaydigan mamlakatlarga yordam korsquorsatishga qaratilgan fondlar va
dasturlami xam boshqaradi1
Vazirlar Kengashi - Bu qarorlar qabul qilish organidir uning doirasida milliy
xukumatlaming arsquozolari muzokaralar orsquotkazadilar Vazirlar Kengashining
lavozimini barcha qatshashuvchi mamlakatlaming vakillari navbatma-navbat
14 httpenwikiDediaorgwikiEuropean Commission
17
egallaydilar Ulaming xar biri bu lavozimda 6 oy turadi rais vazifasini tashqi ishlar
vazirlaribaj aradilar
Yevroparlament - Yevropa xalqlarining demokratik jarchisi xisoblanadi Unda
umumiy ovoz berish yolsquoli bilan saylanadigan 518 deputat bor Asosiy vazifasi -
Komissiya faoliyatini nazorat qilish Hamjamiyat byudjeti va qonunlarini
maqlsquoullash va ularga olsquozgartirishlar kiritish Yevroparlament alsquozolari 5 yilga bir
marta saylanadilar15
Yevropa sudi - Xamjamiyatning boshqa xalqaro tashkilotlaridan farqi
shundaki YI ga alsquozo mamlakatlar imzolagan shartnomalami ijro etish ular uchun
majburiy ekanligidir Yevropa sudi 13 sudyadan shu jumladan xar bir
mamlakatdan bittadan va bosh advokatlardan iborat Sudyalar 6 yil muddatga
saylanadilar Yevropa sudining mavjudligi YI qonunchiligining qatnashuvchi
mamlakatlar tomonidan notorsquoglsquori talqin etilishining oldini oladi16
Yevropa kengashi - 1974 yilda tuzildi Yevropa Kengashi oliy bosqich
axamiyatni kasb etib murakkab xollarda Hamjamiyatning boshqa muassasalari
bilan kelishishga erishishning iloji bolsquolmagan xolatlarda YelK va Vazirlarbull bull bull 17Kengashi unga murojaat etishlari mumkin
22 Yevropa ittifoqi-Orsquozbekiston munosabatlari
0 lsquozida 27 ta davlatni birlashtirgan aholisi jihatidan Xitoy va Hindistondan
keyingi uchinchi yer maydoni jihatidan esa dunyodagi yettinchi olsquorinda bopoundlgan
Yevropa Ittifoqi tashkiloti va uning arsquozo davlatlari bilan kolsquop tomonlama va ikki
15 httpenwikipediaorgwikiEuropean_Parliament16 httpsuzwikiDediaorgwikiYevropa Ittifoqi17 General Secretariat of the Council of the EU November 2009 P 1-2
18
tomonlama aloqalar mamlakatimiz tashqi siyosatining asosiy yolsquonalishlaridan
hisoblanadi
Birinchidan Yevropa Ittifoqining ilglsquoor davlatlari (Buyuk Britaniya
Germaniya Italiya Fransiya) 0 lsquozbekiston uchun yuqori texnologiyalar manbaidir
Samolyotsozlik mashinasozlik qishloq xolsquojaligi farmatsevtika qurilish va
umuman ishlab chiqarishning barcha sohalariga eng zamonaviy Glsquoarb
texnologiyalarini jalb etish respublikamizda kichik va olsquorta biznesni
rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi
Ikkinchidan Yevropa Ittifoqi olsquozining barcha arsquozo davlatlari bilan bir
butunlikda 0 lsquozbekistonning tayyor va xomashyo mahsulotlari uchun MDHdanbull bull bull bull 18 keyingi eng katta istersquomol bozorini tashkil qiladi
Shuningdek Glsquoarbiy Yevropa savdo-sotiq sohasida mamlakatimizning eng
asosiy hamkori bolsquolib qolmasdan sarmoyalaming asosiy manbaidir Mustaqillikdan
keyingi dastlabki yillardayoq xorijiy Yevropa sarmoyalarini mamlakatimizga jalb
etish masalasiga katta ersquotibor qaratilib ular uchun qulay investitsiyaviy iqlim
yaratib kelinmoqda
Hamkorligimizning yana bir muhim jihati mdash bu mintaqaviy va global
xavfsizlikni saqlash hamda tarsquominlash masalasi bilan boglsquoliq Xalqaro terrorizm
narkobiznes ekstremizm va boshqa kolsquorinishdagi transmilliy tahdidlarga qarshi
kurash va mintaqaviy barqarorlikni tarsquominlashdan har ikki tomon birdek
manfaatdor
Ozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan ikki tomonlama muloqoti faol
xarakterga ega bolib u 5 asosiy qoshma organ doirasida amalga oshirilmoqda
Hamkorlik kengashi Hamkorlik qomitasi Parlament hamkorligi qomitasi Savdo
18 httpwwwolduzbekistonovoziuzpase-10003449htmr
19
va investitsiyalar boyicha quyi qomita hamda Adliya ichki ishlar va boshqa
masalalar boyicha quyi qomita
Hozirgi kunga qadar Hamkorlik Kengashining 9 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2009 yil
sentyabrda Bryusselda) Hamkorlik qorsquomitasining 8 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2010 yil
iyulda Toshkentda) Parlament hamkorlik qorsquomitasi 8 ta yigrsquoiilishi (2010 yil
oktyabr Toshkent) Savdo va investitsiyalar borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta
yigrsquoilishi Adliya ichki ishlar inson huquqlari va boshqa turdosh masalalar
borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta yigrsquoilishi (2010 yil may Bryussel) orsquotkazildi19
0 lsquozbekiston bilan keng jabhali hamkorlik aloqalarini yolsquolga qolsquoyish Yevropa
Ittifoqi va uning arsquozo davlatlari uchun ham ayni muddaodir Xususan Yevropa
Ittifoqi Komissiyasi olsquozining 1995 yilda qabul qilingan laquoMarkaziy Osiyoning
yangi mustaqil davlatlari bilan aloqalar tolsquoglsquorisida Kommunikatsiyaraquosida bu haqda
alohida tolsquoxtalib olsquotadi Kommunikatsiyada laquoIttifoq Markaziy Osiyoda muhim
manfaatlarga ega Bu manfaatlar ham iqtisodiy ham geosiyosiy ahamiyat kasb
etadi Ayniqsa mazkur mintaqani xizmatlar turli jihozlar va sarmoya bilan
tarsquominlab turuvchi Yevropa Ittifoqi ayni vaqtda mintaqadan chiquvchi energetika
mahsulotlarining sezilarli imkoniyatlarga ega bolsquolgan istersquomolchisi ham
ekanligidan kelib chiqib bu hududda energetika sektorining rivojlanishidan
alohida manfaatdorligiraquo qayd etiladi Keyinchalik Yevropa Ittifoqi Kengashi
tomonidan 2007 yilning 30 mayida qabul qilingan laquoYevropa Ittifoqi va Markaziy
Osiyo Yangi sherikchilik uchun strategiyaraquo deb nomlangan hujjatda Yevropa
Ittifoqining mintaqadagi strategik manfaatlari yanada yaqqol ifoda etilgan
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston munosabatlari ana shunday olsquozaro teng
manfaatdorlik asosida qaror topdi 1991 yil 31 dekabrda laquo 0 lsquon ikkilaming qolsquoshma
deklaratsiyasiraquo bilan Yevropa hamjamiyatlari va ulaming olsquosha paytdagi 12 ta arsquozo
19 httpmfauzuzbxalaaro munosabatlarxalaaro tashkilotlarozb yevropa ittifoqi
20
davlati 0 lsquozbekiston Respublikasi davlat mustaqilligini ersquotirof etdi 1992 yil 15
aprelda 0 lsquozbekiston Respublikasi Hukumati va Yevropa hamjamiyatlari
Komissiyasi olsquortasida olsquozaro anglashuv memorandumi imzolandi 1994 yil 16
noyabrda tomonlar olsquortasida diplomatik munosabatlar olsquomatildi 0 lsquozbekiston
Respublikasining Yevropa hamjamiyatlari qoshidagi Missiyasi 1995 yil 6 may dan
ersquotiboran Bryussel shahrida olsquoz faoliyatini boshladi 2002 yil oktyabrda esa
Yevropa Ittifoqi Komissiyasining mamlakatimizdagi faoliyatini amalga oshirish va
boshqarishni qolsquollab-quvvatlash maqsadida Yevropa hamjamiyatlarining
0 lsquoz-bekistondagi diplomatik vakolatxonasi vazifasini vaqtincha bajarib turuvchibull20laquoYevropa Uyiraquo Toshkentda olsquoz faoliyatini boshladi
0 lsquotgan yillar davomida olsquozaro aloqalaming shartnomaviy-huquqiy asoslari
ham shakllanib va mustahkamlanib bordi
1996 yil 21 iyunda Florensiyaning (Italiya) laquoFortezza de Bassoraquo qalrsquoasida
bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi arsquozo davlatlarining davlat va hukumat rahbarlari
darajasidagi navbatdagi oliy sammitida Yevropa hamjamiyatlari va ulaming arsquozo
davlatlari bilan 0 lsquozbekiston Respublikasi olsquortasida laquo 0 lsquozbekiston Respublikasi bir
tomondan va Yevropa Hamjamiyatlari hamda ularga arsquozo davlatlar ikkinchi
tomondan olsquortasida sherikchilik tarsquosis etuvchi Sheriklik va hamkorlik tolsquoglsquorisidagi
bitimraquo imzolandi Bitimni imzolash choglsquoida 0 lsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
ushbu shartnoma Yevropa Ittifoqi va mustaqil 0 lsquozbekiston munosabatlarida yangi
burilish nuqtasi bolsquolib xizmat qilishini hamda yosh davlatimizning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishi uchun keng imkoniyatlar ochishini tarsquokidladi laquoBiz bu
munosabatlarga tashqi siyosatimizning mamlakatimizning jahon hamjamiyati va
jahon xorsquojaligiga integratsiyalashuviga qaratilgan ustivor yorsquonalishi deb
qaraymizraquo21
20 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmr
21 LAKarimov Yangicha fikrlash va ishlash - davr talabi T 5 - Т 1997 - B321
Hozirgi kunda Sheriklik va hamkorlik bitimi Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston
olsquortasida imzolangan olsquonga yaqin boshqa bitimlar bilan birgalikda amal qilib
kelmoqda
2001 yil 11 sentyabr voqealaridan solsquong ikki tomonlama munosabatlar nvoji
ayniqsa yangieha tus oldi Yevropa Ittifoqi Markaziy Osiyoning strategik
ahamiyati va mintaqadagi barqarorlikni tarsquominlashda 0 lsquozbekistonning hal qiluvchi
mavqeini tushunib yetdi Shundan kelib chiqqan holda 2001 yilning 8-9 va 17
oktyabrida bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqining Lyuksemburg Kengashi va 19
oktyabridagi Gent sammiti tashkilotning Markaziy Osiyo davlatlari bilan
aloqalarini kuehaytirishni zarar deb topdi 2001 yil 11 sentyabr voqealaridan keyin
Yevropa Ittifoqi davlatlari ham xalqaro terrorizmga qarshi tuzilgan xalqaro
koalitsiyaga qorsquoshilgan holda orsquoz qorsquoshinlarini Afgrsquoonistonga ynborishdi Ayrim
davlatlar shu jumladan Germaniya orsquoz harbiy kontingentini Afgrsquoonistonningbull22
shimolida bir qismini esa Termiz shahrida joylashtirdi
2002 yil 29 yanvarda Bryussel shahrida bolsquolib olsquotgan О zbekiston Yevropa
Ittifoqi Hamkorlik kengashining uchinchi majlisida Markaziy Osiyo davlatlanga
qaratilgan TASIS dasturining byndjeti 25 mlndan 50 mlnga yarsquoni ikki hissaga
kopaytirilganligi tashkilot vakillari tomonidan rasman marsquolum qilindi23
Shuningdek bu majlisda mintaqa mamlakatlari ayniqsa 0 lsquozbekiston bilan
aloqalarga ustuvor mavqe berish siyosiy transport energetika savdo mvestitsiya
sohalaridagi hamkorlikni yanada kuchaytirish lozimligi tarsquokidlandi
Ikki tomonlama munosabatlarda iqtisodiy va savdo-sotiq aloqalari eng
ustuvor yolsquonalish hisoblanadi 0 lsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi va uning arsquozo
davlatlari bilan savdo aloqalari katta salmoqni tashkil etadi
22 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunosllk nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma -T JIDU 2008 - B 24523 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan aloqalari iqtisodiyot sohasida ham
yildan-yilga kengayib bormoqda Yevropa Ittifoqining faol arsquozolaridan borsquolgan
Germaniya Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqidagi eng yaqin hamkori hisoblanadi
Germaniya Markaziy Osiyoda rorsquoy berayotgan orsquozgarishlarga doimo nemislarga
xos xolislik bilan yondashgan va doimo qorsquollab-quwatlagan
Ikki tomonlama savdo aloqalarining umumiy hajmi 1993 yilda 545 mln 2006
yilda 11 mlrd AQSh dollarini tashkil etgan bolsquolsa 2010 yilda bu kolsquorsatkich 1
mlrd 759 mln AQSh dollariga yetdi Undagi Germaniya Buyuk Britaniya
Fransiya Italiya kabi yirik davlatlaming salmoqli ulushi saqlanib qolayotgan
bolsquolsa-da Kipr Chexiya Sloveniya Estoniya Polsha kabi Yevropa Ittifoqi yangi
arsquozo davlatlarining ulushi ortib borayotganligi quvonarli holatdir Yevropa eksporti
mahsulotlarining asosiy qismini elektr jihozlari va mashinalar qishloq xolsquojaligi va
plastik materiallar tashkil etsa 0 lsquozbekiston eksportining katta ulushi tolsquoqimachilik
mahsulotlari va qimmatbaho metallardan iborat
Qisqacha qilib aytganda 0 lsquozbekiston mdash Yevropa Ittifoqi iqtisodiy va savdo
munosabatlari bir maromda rivojlanib kelmoqda Tomonlar orasidagi tovar
ayirboshlash hajmi olsquotgan 20 yil ichida salkam tolsquort barobarga kolsquopaydi Biroq ikki
tomonlama savdo aloqalarining imkoniyatlari cheksizdir
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston aloqalari mintaqalararo miqyosda ham
rivojlanib bormoqda 0 lsquozbekiston Yevropa Ittifoqining BOMKA (Chegara
hududlarida xavfsizlikni tarsquominlash) KADAP (giyohvand moddalarga qarshi
kurashish) TRASYeKA (transport) INOGYeYT (energetika) TYeMPUS
(tarsquolim) INTAS (fan va tadqiqot) kabi mintaqaviy dasturlarda ishtirok etmoqda
Mamlakatimizdagi barqaror siyosiy va iqtisodiy rivojlanish huquqiy davlat
va fuqarolik jamiyatini qurish yolsquolidagi birdamlik va yangi marralar global va
mintaqaviy muammolami hal etish yolsquolidagi davlatimiz rahbarining aniq va dadil
24 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunoslik nazariya va amaliyotOrsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008 mdash B 246
23
tashabbuslari umuman qolsquolga kiritilayotgan barcha muvaffaqiyatlarimiz
Yevropalik hamkorlarimizning bundan olsquon yil awalgi qarashlarini tubdan
olsquozgartirib yubordi Global va mintaqaviy muammolami hal etishda tomonlaming
olsquozaro anglashuv va tushunish asnosidagi qarashlari tobora yaqinlashib bormoqda
Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni tarsquominlash borasida Yevropa
Ittifoqi 2010 yilning iyun oyida Qirglsquoiziston janubida rolsquoy bergan voqealarga
munosabat bildirib 2010 yil 25 oktyabrda bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi Tashqi
ishlar bolsquoyicha kengashining 3041-majlisida 0 lsquozbekiston Hukumatining glsquooyat
vazmin va oqilona yondashuvini yuqori baholadi Davlatimiz rahbarining jahon
hamjamiyatiga yolsquollagan chaqiriqlariga javoban Ittifoqning Tashqi ishlar va
xavfsizlik siyosati bolsquoyicha oliy vakili Ketrin Eshton 2010 yil 18 dekabrda
Bryusseldagi olsquoz bayonotida Qirglsquoizistondagi demokratik islohotlar uchun
Ittifoqning tayyorligini bildirdi Uchrashuv choglsquoida JBarrozo 0 lsquozbekiston
Hukumatining Qirglsquoiziston janubidagi mojarolami butun mintaqa bolsquoylab
yoyilishini oldini olishga qaratilgan va uzoqni kolsquozlagan siyosatini yana bir bori25alohida ersquotirof etdi
Yevropa Ittifoqi Orol fojiasi Orolbolsquoyi mintaqasining ekologik ijtimoiy-
iqtisodiy va demografik muammolarga nisbatan hamda Orol dengizining
hayotbaxsh manbalari mdash Amudaryo va Sirdaryo suvlaridan oqilona foydalanish
jumladan gigant GESlar olsquomiga tejamkor va ixcham energiya manbai qurish
taklifini ilgari surayotgan 0 lsquozbekiston Respublikasi rahbariyatining rasmiy
munosabatiga olsquoz xayrixohligini bildirib kelmoqda Xususan Yevropa Ittifoqining
Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per Morel 2010 yil 1 noyabrda laquoDeutsche
Welleraquo gazetasida bergan suhbatida Roglsquoun GESining qurilishi loyihasi bolsquoyicha
xalqaro ekspertiza olsquotkazishni yoqlab chiqdi va mazkur vazifani olsquoz zimmasiga
olgan Jahon bankiga yordam berishga Ittifoqning tayyorligini bildirdi Shuningdek
laquoBiz bilamizki mdash dedi u mdash Qirglsquoiziston janubida sodir etilgan qonli voqealarda
25 httpwwwolduzbekistoriovoziuzDage-10003449htmlrsquo24
jinoyat izi bor va unda narkobiznes marsquolum darajada rol olsquoynagan Ushbu
voqeani obrsquoektiv olsquorganish mdash ustuvor vazifa Men Kimmo Kilyunen
rahbarligidagi xalqaro tekshiruv komissiyasining ish boshlaganini olqishlaymanraquo
Kolsquorinib turganidek bu borada ham Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston qarashlari
hamohangdir2
2011 yil 24 yanvar kuni Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
IAKarimovning Bryusselga tashrifi borsquolib orsquotdi Tashrif doirasida Yevropa
Komissiyasi prezidenti JMBarrozo va Yevropa Ittifoqining energetika masalalari
borsquoyicha komissari GEttinger bilan uchrashuvlar orsquotkazildi Shuningdek
Orsquozbekistonda Yl diplomatik vakolatxonasini (Delegatsiyasini) tarsquosis etish
torsquogrsquorisidagi Kelishuv Orsquozbekiston Respublikasi va YI orsquortasida energetika
sohasidagi hamkorlik torsquogrsquorisidagi Bayonnoma hamda 2011-2013 yillarda Yevropa
Komissiyasi texnik korsquomagi Indikativ dasturini amalga oshirish torsquogrsquorisidagi
Bayonnoma imzolandi Natijada 2012-yil may oyida YIning Orsquozbekistondagibull bull bull bull bull bull -|laquo28 vakolatxonasi rahbari lavozimi joriy etildi
Global va mintaqaviy xavfsizlik tizimining eng zaif nuqtasi boiib qolayotgan
Afglsquoonistonda tinchlik olsquomatish va barqaror taraqqiyotga yolsquol ochish borasida ham
manfaatlar uyglsquounligi va olsquozaro izchil hamkorlikni kuchaytirish istagi yaqqol
namoyon bolsquolmoqda laquoNezavisimaya gazetaraquoning 2009 yil 10 yanvar sonida ersquolon
qilingan Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per
Morelning intervyusida tarsquokidlanganidek laquoAfglsquooniston haqida olsquoylaganda darhol
gap Eron yoki Pokiston haqida ketadi biroq uning shimoliy qolsquoshnilari
0 lsquozbekiston Tojikiston va Turkmaniston haqida ozroq gapiramiz Biz barchamiz
Afglsquoonistonda hal qilishimiz lozim bolsquolgan murakkab vazifa qarshisida turibmiz va
bu masalada olsquozaro maslahatlashuvlarimizni rivojlantirib kelmoqdamiz Bunda
26 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo27 httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkiiotlarozb yevropa ittifoqi
28 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 22013 B61
25
Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan siyosiy muloqotlari
m uhim omildirraquo Eslatib olsquotish joizki Yevropa Ittifoqi Afglsquoonistonda tinchlik
olsquomatish va mamlakat iqtisodiyotini tiklash ishiga eng katta ulush qolsquoshayotgan
homiy tashkilotdir U 2010 yilda bolsquolib olsquotgan Afglsquoon muammosiga baglsquoishlangan
Kobul va London xalqaro konferensiyalarining tashkilotchisi sifatida maydonga
chiqdi 2002 yildan beri Ittifoqning Afglsquoonistonga ajratgan insonparvarlik va
iqtisodiy yordami qariyb 1 mlrd 800 mln yevroni tashkil etdi29 Afglsquoonistonning
Markaziy Osiyo respublikalari bilan chegaralarini mustahkamlash orqali Yevropa
Ittifoqi mintaqamiz xavfsizligini tarsquominlashga hissa qolsquoshib kelmoqda 0 lsquoz
navbatida 0 lsquozbekiston Afglsquoonistonda tezroq tinchlik va barqarorlik olsquomatish
istagini bildiribgina qolmay ushbu mamlakatga xalqaro insonparvarlik yordamini
yetkazib berish va milliy iqtisodini tiklash ishlarida faol ishtirok etib kelmoqda
Shu bois Yevropa Ittifoqining nufuzli siyosiy arbobi Afglsquooniston iqtisodi va
infratuziimalarini tiklash borasida 0 lsquozbekiston ilgari surayotgan aniq taklif va
loyihalar hamda amaliy sarsquoy-harakatlar uchun mamlakatimiz Prezidentiga olsquoz
minnatdorchiligini bildirdi
Shunday bolsquolsa-da ushbu memorandum va tashrif choglsquoida imzolangan
boshqa hujjatlar Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining energetika manbalariga bolsquolgan
hayotiy ehtiyojini qondirishgagina xizmat qilib qolmay balki bugungi kunda
Yevropaliklar tomonidan laquoqolsquoshnilarimizning qolsquoshnilariraquo deb atalayotgan
Markaziy Osiyo davlatlari xususan 0 lsquozbekiston bilan olsquozaro teng va manfaatli
hamkorlik aloqalarining rivojiga yanada kengroq коlsquolam va turtki beradi
29 httpwwwolduzbekistonovoziuzDage-100Q3449htmr26
XULOSA
Mazkur kurs ishida Yevropada integratsion jarayonlaming tarixi asosiy
bosqichlari va istiqbollarini orsquorganish Yevropa Ittifoqining tuzilish tarixi va
sabablari hamda uning bugungi kundagi faoliyati shu bilan birga Yevropa Ittifoqi-
Orsquozbekiston aloqalarini tahlil qilish asosida quyidagi xulosaga kelindi
Birinchidan Yevropada integratsion jarayonlar orsquoziga xos xususiyatga ega
borsquolib jadalligi borsquoyicha dunyoda eng samarali integratsiyalashuvga erishayotgan
mintaqa hisoblanadi
Ikkinchidan tahlilllar va izlanishlar shuni korsquorsatadiki Yevropada
integratsion jarayonlar nihoyalanishga erishmoqda va ldquoYagona Yevropardquo grsquooyasi
amalga oshishi istiqbolli rejalar asosida kutilayotgan real hodisaga aylanmoqda
Uchnchidan mintaqaning institutsional korsquorinishi - Yevropa Ittifoqi xalqaro
munosabatlarda Yevropa nomidan faoliyat olib boruvchi asosiy aktor sifatida
maydonga chiqmoqda
Torsquortinchidan Yevropa Ittifoqining faoliyat doirasi kengayib bormoqda va
xalqaro va mintaqaviy jarayonlaming turli masalalarida hal qiluvchi va orsquoz tarsquosir
doirasiga ega tashkilot sifatida baholanmoqda
Qisqacha aytganda Yevropa integratsion jarayonlarga tortilish orqali
umummintaqaviy birlikka erishishga intilmoqda va turli torsquosiq va muammolarga
qaramasdan buni muvaffaqiyatli uddalab kelmoqda
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXATI
Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti IAKarimovning asarlari
11 Karimov IA Bizdan ozod va obod vatan qolsin T2 - Toshkent
ldquoOrsquozbekistonrdquo 1996
12 Karimov IA Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi Т9 Тошкент
ldquoУзбекистонrdquo2001
13 Karimov IA Orsquozbek xalqi hech qachon hech kimga qaram borsquolmaydi T13
- Toshkent ldquoOrsquozbekistonrdquo 2005
Normativ-huquqiy hujjatlar
21 Yevropa Ittifoqi Rim shartnomasi 1957
22 Yevropa Ittifoqi Maastrixt shartnomasi 1992
23 Yevropa Ittifoqi Lissabon shartnomasi 2004
Ilmiy va maxsus adabiyotlar
31 Одшщориев XT Раззо^ов ДХ Сиёсатшунослик Тошкент 2007
32 Introduction to European Union Booklet
33 General Secretariat of the Council of the EU Brussel November 2009
34 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy
siyosatshunoslik nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008
35 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy
aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb
muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 2 2013
Internetning axborot va analitik manbalari
41 httpuzdenemetrcomdocs134index-2111 l-lhtmlTpage^
28
42 httpeuropa euabout-eubasic-informationindex enhtm
43 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
44 httpsuzwikipediaorgwikiIatisodiv integratsiya
45 httpswwwciagovlibrarypublicationsthe-world-factbookgeoseehtml
46 httpwwwbritannicacomEBcheckedtopic196399European-Union-EU
47 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo
48 httpenwikipediaorgwikiEuropean Commission
49 httpenwikipediaorgwikiEuropean Parliament
410httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkilotlarozb yevropa itti
foqi
29
Toshkent Davlat Sharqshunoslik Instituti Jahon siyosati va tarixi fakulteti 3-kurs
ingliz-urdu guruhi talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquoHning
ldquoYevropada integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlarirdquo nomli kurs
ishisiga
T A Q R I Z
3-kurs talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquolining ldquoYevropada
integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlari nomli kurs ishisi bugungi
kunning dolzarb mavzularidan biri hisoblangan Yevropa integratsion
jarayonlarining orsquoziga xos xususiyatlarini orsquorganishga bagrsquoishlangan Kurs ishining
birinchi bobida Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi va uning
bugungi kundagi ahamiyati yoritilgan borsquoIsa ikkinchi bobida Yevropa ittifoqi
strukturasi faoliyati va jahon hamjamiyatida tutgan orsquomi hamda Yevropa ittifoqi-
Orsquozbekiston munosabatlarini orsquorganishni orsquoz ichiga oladi Kurs ishidan korsquozlangan
maqsad Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi Yevropa ittifoqi
va uning bugungi kundagi ahamiyatining nazariy jihatlarini orsquorganishdan iborat
Ushbu kurs ishini yozishda Prezidentimiz IA Karimov asarlari hamda korsquoplab
xorijiy adabiyotlar va birlamchi internet saytlaridan foydalanilgan Ushbu kurs
ishini yoqlashga mhsat etilishi maqsadga muvofiqdir
1-BOB YEVROPADA INTEGRATSION JARAYONLARNING VUJUDGA
KELISH TARIXI VA UNING BUGUNGI KUNDAGI AHAMIYATI
11 Yevropada integratsion jarayonlaming vujudga kelish tarixi va
asosiy bosqichlari
Bevosita XX asming 2-yarmida Yevropa integratsiyasi natijasida vujudga
kelgan va hozirgi davrda dunyo siyosiy va iqtisodiy hayotida orsquoziga xos orsquorin
tutayotgan YI ning pay do borsquolish tarixi va sabablariga nazar tashlaydigan borsquolsak
Yevropa davlatlarining iqtisodiy siyosiy va harbiy birlashuvi haqidagi dastlabki
fikrlar XIII-XIV asrlarda vujudga kelgan Yevropa davlatlari orasida ittifoq tuzish
haqidagi dastlabki fikrlar fransuz prokurori Pier de Buy va chex qiroli Ioann
Podebradlarga tegishli borsquolsa fransuz yozuvchisi Viktor Gyugo ingliz olimlari
Villiam Penni Jon Beller va nemis faylasufi Immanuil Kantlar bu fikming
rivojlanishida orsquoziga xos xissalarini qorsquoshishgan
Grsquoarbiy Yevropada integrallashuvga urinish birinchi marta 1948 yida borsquolib
orsquotgan bunda ldquoMarshall rejasirdquoni amalga oshirishni osonlashtirish uchun AQSh
tomonidan qorsquollab-quwatlangan Yevropa iqtisodiy hamkorlik tashkiloti tuziladi
Ammo bu tashkilot yetarli iqtisodiy orsquosishni tarsquominlay olmagani uchun
hamkorlikning yangi tizimi shakllana boshlandi Taniqli fransuz ilmiy maktabi
konsepsiyasiga binoan halqaro munosabatlar sohasidagi ldquoumumiy bozorrdquo orsquoz
ichiga quyidagilami olishi kerak edi
1 Tovarlar kapital va odamlaming iqtisodiy erkin коrsquochib
yurishini tarsquominlashi
2 Turli mamlakatlaming iqtisodiy sohasidagi siyosatlarini
uygrsquounlashtirish5
3 Umumiy tashqi ixtisoslashuvning vujudga kelishini
tarsquominlashidan iborat edi2
1951 yil 18 aprelda Fransiya Germaniya Italiya Lyuksemburg Niderlandiya
va Belgiya ushbu Yevropada korsquomir va porsquolat quyish birlashmasi (YKPB)
ittifoqini tashkil qilish borasida kelishuvni imzolaydilar Bu Yevropabull bull bull 3integratsiyasiga qorsquoyilgan dastlabki tamal toshi edi
1955 yil iyun oyida Italiyaning Messsina shahrida borsquolib orsquotgan uchrashuvda
YKPBga arsquozo davlatlar tashqi ishlar vazirlari laquoBirlashgan Yevropani yaratishraquo
taklifi bilan chiqishdi Messinada borsquolib orsquotgan konferensiyada YKPB ga arsquozo
davlatlar orasida iqtisodiy integratsiyaga qadam qorsquoyishga kelishib olindi Belgiya
tashqi ishlar vaziri Pol Anri Spaak boshchiligida Yevropa Atom Energiyasi
borsquoyicha Hamjamiyati va Yevropa Iqtisodiy Hamjamiyatini tuzish borsquoyicha
qorsquomita tuzildi Olib borilgan muzokaralar natijasida ushbu qorsquomita 1956 yil orsquoz
faoliyatini yakunlab 1957 yil mart oyida YKPBga arsquozo 6 ta davlat tomonidan
imzolangan va 1958 yil 1 yanvarda kuchga kirgan Yevropa Atom Energiyasi
borsquoyicha Hamjamiyati va Yevropa Iqtisodiy Hamjamiyatini tuzishga asos borsquolgan
shartnomani ishlab chiqishga erishdi4 Yevratomning tashkil etilishi unga arsquozo
davlatlar orasida tinch maqsadlarda foydalanish uchun yadroviy energetika
sohasini rivojlantirishga qaratilgan borsquoIsa Yevropa Iqtisodiy Hamjamiyatini
tashkil qilish Yevropa davlatlarining iqtisodiy jihatdan birlashishini anglatar edi
Yevropa Iqtisodiy Hamjamiyatini tashkil etishdan asosiy maqsad kelgusida
Yevropa davlatlarining siyosiy integratsiyasiga zamin yaratish edi Yevratomning
tashkil etilishi esa bu boradagi dastlabki ishonchlilsquoqadam edi
2 httpuzdenemetrcomdocs134index-21111-lhtmlpage=4
3 httpeuroDaeuabout-eubasic-informationindex enhtm
4 httpsuzwikipediaOrgwikiYevrooa Ittifoqi
Shu munosabat bilan Yevropa Ittifoqidagi integratsiya jarayonlari mobaynida
torsquoplangan tajriba muhim ahamiyatga ega ekanini tarsquokidlash orsquorinlidir Mazkur
ittifoqning 50 yillik taraqqiyoti davrida torsquortta asosiy bosqichni ajratib korsquorsatish
mumkin Bular integratsiya jarayonining samaradorligi va tashkiliy shakllari
jihatidan bir-biridan farq qiladi
Birinchi bosqich - 1950 yillaming boshlarida YI tashkil topgan vaqtdan buyon
to 1970 yillaming boshigacha borsquolgan davmi qamrab oladi Ana shu davr
mobaynida YI qatnashchilari bojxona ittifoqini yaratishga muvaffaq borsquoldilar (ana
shu davr mobaynida orsquozaro savdodagi soliqlar bekor qilindi tarif bobidagi
cheklashlaming miqdoriy turi va boshqa bir qancha turlari bekor qilindi)
Ylga arsquozo borsquolgan mamlakatlarda 1964 yilda qabul qilingan yagona qishloq
xorsquojaligi siyosati katta samara berdi Mazkur siyosat ushbu mamlakatlaming ichki
ishlab chiqarishini korsquotarishga imkon berdi Ular mahsulotning eng muhim turlari
bilan orsquoz aholisini tarsquominlay boshladi va shu tufayli uchinchi mamlakatlardan
import kamaydi
1970 yillaming boshida Yevropa Ittifoqida tamoman yangi vaziyat tarkib
topdi Bu integratsiyaning ikkinchi bosqichi boshlanganidan dalolat berar edi
1970 yillaming boshida sodir borsquolgan valyuta - moliya va yonilgrsquoi xom ashyo
tangliklari Yevropa Ittifoqida integratsiyani chuqurlashtirish jarayonini amalga
oshirishni mushkullashtirdi Barsquozi yorsquonalishlarda masalan sarmoyalar harakatini
erkinlashtirish bobida orqaga chekinish ham sodir borsquoldi Ylga arsquozo borsquolgan
mamlakat orsquortasida byudjet moliya masalalari xususidagi ixtiloflar kuchaydi
Yevropa Ittifoqiga endigina arsquozo borsquolgan mamlakatlar ayniqsa Buyuk Britaniya
muammolami birgalikda bartaraf etish bobida YIda tarkib topgan ayrim
tamoyillami orsquozgartirishga zorsquor berib harakat qildilar6
5 Introduction to European Union P 56 httosuzwikipediaorgwikiIatisodiv integratsiya
7
Kurslami tartibga solishdagi bu tizimda YVB (Yevropa valyuta birligi)
markaziy mavqeni egalladi YVB Ylga arsquozo borsquolgan mamlakatlar valyutalari
rasmiy kurslari hisob-kitobi uchun hamda ana shu valyutalar bozor kurslarining
harakatini nazorat qilib turish uchun negiz borsquoldi Shu taxlit boshqarish
shuningdek valyuta bozorlaridagi Markaziy banklaming anrsquoanaviy intervensiyasi
yorsquoli bilan ham ayrim valyutalar kursini bevosita YVBga nisbatan boshqarish ham
amalga oshirildi YVB hisob-kitob torsquolov va zaxira vazifalarini juda cheklangan
miqyosda va valyuta munosabatlarining ancha tor sohalarida bajardi Bu esa ilm-
fan yutuqlari keng korsquolamda qorsquollaniladigan tarmoqlar taraqqiyotidagi qoloqlikni
yana ham chuqurlashtirdi Umuman xorsquojalik ravnaqining sekinlashuviga olib keldi
Yevropa Ittifoqining mustaqil kuch sifatida qaror topishini mushkullashtirdi
Uchinchi bosqich 1980 yillaming orsquortasiga kelib Yevropa Ittifoqi orsquoz
ravnaqining qaltis dovoniga yetib keldi Jahondagi iqtisodiy va siyosiy vaziyat tez
orsquozgarib boraetgan bir sharoitda Hamjamiyat oldida bir qancha murakkab
muammolar korsquondalang borsquoldi Bular Grsquoarbiy Yevropa sanoatining
raqobatbardoshligini korsquotarish zarurati bilan hamda AQSH va Yaponiyadan
texnologik jihatdan orqada qolishini bataraf etish bilan bogrsquolangan edi Yevropa
Ittifoqini turgrsquounlikdan chiqarish maqsadida qator chora-tadbirlar korsquorish uchun
Ylga arsquozo borsquolgan mamlakatlaming hukumatlararo konferensiyasi chaqirildi
Konferensiyada yagona Yevropa hujjati (YaYH) imzolandi Bu yangi hujjat orsquoz
ahamiyati jihatidan Yevropa Hamjamiyatini tarsquosis etish torsquogrsquorisidagi muhim
hujjatlarga tenglashtirdi YaYH mazkur Hamjamiyatga arsquozo borsquolgan 12
mamlakatning milliy parlamentlari tomonidan r^tifikatsiya qilindi va 1987 yilning
1 iyulidan boshlab amal qila boshladi
YaYHning imzolanishi Grsquoarbiy Yevropada integratsiyaning ravnaq topishida
yangi bosqich borsquoldi Uning asosiy xususiyatlari quyidagilardan iborat yagona
ichki bozomi shakllantirishni yakunlash integratsiya doirasini kengaytirish (uni
fan va texnikaga joriy etish valyuta munosabatlari atrof-muhitni muhofaza etish)
8
hamda Yevropa Ittifoqining millatlar doirasidan chiqib ketishini kuchaytirish
Integratsiya jarayoniga tashqi siyosat masalalarining ham qorsquoshilishi mazkur
bosqichriing sifat jihatdan yangi unsuri borsquoldi Bu esa Yevropa Ittifoqini mustaqil
siyosiy birlikka aylantirish tendensiyasini kuchaytirdi
YI taraqqiyotining torsquortinchi bosqichida valyuta integratsiyasi jarayoniga
jorsquoshqinlik baxsh etishga yana bir karra urinish borsquoldi 1990 yilning dekabr oyida
Rim shahrida borsquolib orsquotgan Ylga arsquozo borsquolgan mamlakatlaming hukumatlararo
konferensiyasida iqtisodiy va valyuta ittifoqi torsquogrsquorisidagi Bitimni tayyorlashga
qaror qilindi Ana shu hujjatning qabul qilinishi Ylga arsquozo borsquolgan mamlakatlar
iqtisodiyotini yanada mustahkam muvofiqlashtirib turishga barcha valyutalarning
Yevropa valyuta ittifoqiga torsquola-torsquokis qorsquoshilishiga hamjamiyat Markaziy
banklari boshqaruvchilari qorsquomitasi huquqlarining kengayishiga imkon berdi Ana
shu bitim asosida Markaziy banklaming Yevropa tizimi (MBYT) tuzildi Bu tizim
biror-bir mamlakat boshqaruvi milliy idoralarida batamom mustaqildir va Yevropa
Ittifoqi valyuta va bank sohalarini tartibga solib turadi Bundan tashqari ushbu
bitimga korsquora qatrsquoiyat bilan belgilab qorsquoyilgan valyuta kurslariga orsquotish Yevropa
Ittifoqining yagona valyutasi yevroga orsquotish hamda Ylga arsquozo borsquolgan barcha
mamlakatlaming oltin-valyuta rezervlarini Yevropa Markaziy banki (Mayndagi
Frankfurt shahri Germaniya) nazoratiga berish nazarda tutilgan edi
12 Yevropa integratsion jarayonlarining chuqurlashuvi va bugungi
kundagi ahamiyati
Agarda Yevropa integratsiyasining tarixda va hozirda tutgan orsquomi haqida fikr
yuritadigan borsquolsak uning eng muhim vazifasi tinchlikni saqlash ekanligiga amin
borsquolamiz Hozirda Yevropa integratsiyasining nima maqsadda paydo borsquolganligi
unutilib uning faoliyati faqatgina Yevropa aholisining faravon va baxtli hayot9
kechirishiga qaratilgan degan fikr pay do borsquolgan Bunday fikrning pay do
borsquolishiga dunyo aholisining YIning korsquozlagan asosiy maqsadlarini oxirigacha
tushunib yetmasligi uning tashkilotlarida qabul qilinayotgan qaror va qonunlar
Yevropa aholisining hammasining manfaatlarini orsquozida aks ettira olmaganligida
borsquolsa kerak Ammo bu tashkilotning nafaqat Yevropa qitrsquoasi uchun balki butun
jahon hamjamiyatida insoniyat hayot jabhasining har bir sohasida muhim orsquorin
tutishi hammaga ay on Demak Yevropa integratsiya jarayoni nafaqat Yevropa
aholisini balki butun dunyo aholisining bugungi va kelajakdagi taqdirida muhim
ahamiyat kasb etishini unutmaslik lozim
Yevropadagi integratsion jarayonlaming kengayishi mumkinligi va hattoki
zarurligi 1957 yil Rim shartnomasida mutahkamlangan 1973 yilda Yevropa
integratsiyasida dastlabki kengayish yuz berdi Yevropa integratsiya jarayoniga
Angliya Irlandiya va Daniya qorsquoshildi7 Angliyaning YIHga qorsquoshilish uchun
1961 1965 va 1967 yillardagi harakatlari Fransiya prezidenti Shari de Gollning
tashabbusi bilan Fransiya tomonidan Angliyaning arsquozoligiga veto qorsquoyilganligi
sababli omadsizlikka uchradi Shari de Gollning bu harakatlarining ham orsquoziga
yarasha sabablari bor edi U Angliyani doimo Yevropadan geografik jihatdan
ajralib turganligi va korsquop holatlarda AQSH siyosatiga yon bosishini rorsquokach qilib
agarda YeHga arsquozo borsquolsa bu Yevropa integratsiyasiga putur etkazadi deb hisoblar
edi
Y I kengayishining barcha bosqichlarida Fransiya bu jarayonni butun
Yevropani qamrab olmogrsquoi lozim deya qorsquollab - quvvatlab kelmoqda
Faqat istisno tariqasida Fransiya qarshi borsquolgan Yevropa Iqtisodiy
Hamjamiyatiga faqat 70-yillaming orsquortalarida arsquozo borsquolishga erishgan Buyuk
Britaniya va YIning boshqa arsquozolari kabi Parij ham inson huquqlarining jiddiy
buzilishi va mamlakat siyosatida armiyaning haddan tashqari kata roli tufayli qator
7 httpswwwciagovlibrarvpublicationsthe-world-factbookgeoseehtml
10
yillar davomida Ylga kirishga tayyor emas deya hisoblab kelingan Turkiyani
kiritish mumkin
Fransiya YI kengayishiga qulay shart - sharoit yaratishga solmoqli hissa
qorsquoshmoqda Yevropa Kengashining Parij rahbarlik qilgan 2000 yil ikkinchi
yarmida YIning kengayishi va ayrim institutsional islohotlami korsquozda tutuvchi
Nissa shartnomasi imzolandi Ushbu hujjatda nafaqat ittifoqning kengayishi bilan
bogrsquoliq masalalar shuningdek har bir davlatning manfaatlari alohida korsquorsatib
orsquotilgan
YIning kelajakdagi korsquorinishi borasida Yevropa federatsiyasini qorsquollab -
quwatlayotgan Germaniyadan farqli ravishda Fransiya teng huquqli davlatlar
ittifoqi konfederatsiyani yoqlamoqda
Korsquoplab bahs - munozaralarga sabab borsquogan Markaziy va Sharqiy Yevropa
(MSHY) davlatlarining YI bilan birlashishi grsquooyasi 80 - yillaming oxirida payda
borsquoldi
1990 yil yanvar Dublinda borsquolib orsquotgan tashqi ishlar vazirlari uchrashuvida
birlashishning asosiy yorsquonalishlari ishlab chiqildi
1992 yil iyunda Lissabonda Yevropa Kengashining sammitida MSHY
davlatlariga har tomonlama yordam korsquorsatish torsquogrsquorisida qaror qabul qilingan
borsquolsada arsquozolikning aniq tamoyil va kreteriyalari ishlab chiqilmadi Lissabon
sammitining asosiy yutugrsquoi laquointegratsiyaning kengayishi va chuqurlashishi parallel
olib borilishi kengayish integratsiyaning chuqurlashishi darajasini pasaytirmasligift
lozimligiraquo borasida qaror qabul qilindi
Orsquosha davrdan boshlab laquoorsquon ikkilarraquo iqtisodiy jihatdan yuksalish pallasiga
kirdi 1993 yilga kelib ulaming jahon savdo aylanmasidagi ulushi 20 foiz eksport
va 192 foiz import bilan qayd etildi 1994 yil Avstriya Finlandiya Shvetsiya Ylga
11
teng huquqli arsquozo borsquolib kirish iltimosnomalari bilan chiqishadilar va 1995 yil
YIning teng huquqli arsquozolariga aylanishadi8
Integratsiyaning bu tahlit chuqurlashuvi uning muttasil kengayib borishiga zamin
hozirladi 1995 yil Avstriya Shvetsiya va Finlandiya tashkilotga arsquozo borsquolib kirdi
Bu davrga kelib 15 ta katta-kichik davlatlami birlashtirgan Yevropa Ittifoqi
tashkiloti 3234 ming kvkm hududni qamrab olib mazkur hududda 3709 mln
aholi istiqomat qilardi Uning jahon bozoridagi eksporti umumiy miqdoming 202
foizi importi esa 179 foizini tashkil etdi
1997 yilgi Lyuksemburg sammiti YI ning bosqichma - bosqich kengayishi
torsquogrsquorisida siyosiy qaror qabul qildi Bundan tashqari doimiy harakatdagi siyosiy
tavsiyalar ishlab chiquvchi forum tashkil etildi Orsquosha yili Yevropa integratsiyasi
jarayonida yana bir muhim qadam qorsquoyildi YIda boshqaruvni yangi vujudga
kelgan shart - sharoitlarga moslashtirish uchun Amsterdam shartnomasi imzolandi
Ushbu shartnomalar natijasida Yevropa Parlamentidagi deputatlar soni 700 tadan
oshib ketmasligiga kelishib olindi Shuningdek Yevropa pul birligini joriy qilishda
ayrim yutuqlarga erishish uchun Yevropa Markaziy Bankiga normativ aktlar
chiqarish vakolati berildi Shuningdek Amsterdam shartnomasida Ylga arsquozo
davlatlar zimmasiga birgalikda terrorizm kontrabanda va jinoyatchilikga kurashda
orsquozaro hamkorlik munosabatlami orsquomatish yuklangan
Jahon iqtisodiyoti integratsiya yarsquoni yaqinlashuv yorsquolidan bormoqda Agar
Grsquoarbiy Yevropadagi integratsion jarayonlami korsquozdan kechiradigan borsquolsak u
holda uning rivojlanishini bir qancha bosqichlarga borsquolish va ulardan ayrim
elementlarini har bir bosqichda oyoqqa turganligini anglab olamiz
1) Umumiy bozor va yagona savdo siyosati
2) Yagona agrar siyosat
8 httpswwwciagovlibrarvpublicationsthe-world-factbookgeoseehtml
12
3) Yevropa valyuta tizimi
4) Ilmiy-texnikaviy integratsiya
5) Siyosiy integratsiyaning elementlari
Yevropa integratsiya jarayonining orsquoziga xos xususiyati shundan iborat ediki
tarixda kuzatilgan Yevropa davlatlari orasidagi tuzilgan harbiy ittifoqlardan farqli
ravishda ushbu jarayon natijasida dastlab iqtisodiy hozirda esa siyosiy davlatlar
ittifoqi vujudga kelgan Tarixda Yevropa davlatlarining bir maqsad atrofida
birlashishi korsquop kuzatilgan biroq bu turdagi keng korsquolamli integratsion birlashish
aynan shu davrga kelib yuz berdi Yevropadagi integratsion jarayonlar mahsuli
borsquolmish Yevropa Ittifoqining Yevropada tinchlik va demokratiyani tarqatish
yorsquolida olib borgan sarsquoy-harakatlari 2012-yilda Nobel mukofoti bilan taqdirlanish
ham fikrimiz isbotidir9
9 httpwwwbritannicacomEBcheckedtopic196399European-Union-EU
13
2-BOB YEVROPA ITTIFOQI - XALQARO INTEGRATSIYANING OLIY
SHAKLI
21 Yevropa ittifoqi strukturasi faoliyati va jahon hamjamiyatida tutgan
orsquorni
Yevropa Ittifoqining jahon iqtisodiyotidagi olsquomi alohida ersquotiborga molik Dunyoda
ishlab chiqariladigan umumiy ichki mahsulotning 28 foizi Ittifoq hisobiga tolsquoglsquori
keladi Uning jahon savdo aylanmasidagi eksport-import ulushi esa 20 foiz yarsquoni
4 011357 mln yevroga tengdir Dunyodagi eng katta daromadga ega deb ersquotirof
etilgan 500 ta yirik kompaniyaning 161 tasi Yevropa Ittifoqida joylashgan10
Ushbu xalqaro tashkilotning tashkil topish tarixi aslida 1947 yilda laquoKorsquomir va
porsquolatraquo konsemining tashkil topishidan boshlanadi 1993 yilda Yevropa Ittifoqi
nomini olgan tashkilot Maastrixt (Niderlandiya)da 12 ta davlatning rahbarlari
imzolagan shartnomaga binoan vujudga kelgan federativ davlat xususiyatlarini
orsquozida birlashtirgan davlatlararo birlashmadir
Yevropa Ittifoqining maqsad va vazifalari quyidagilardir
1) Yevropa xalqlarining yaqin ittifoqini tashkil etish muvozanatlashgan va uzoq
muddatli iqtisodiy taraqqiyotga korsquomaklashish bunda ayniqsa quyidagilardan
foydalanish ichki chegaralari borsquolmagan makonni yaratish iqtisodiy va ijtimoiy
xamkorlikni kuchaytirish yagona valyutani joriyetish
10 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449html
11 httpswwwciagovlibrarvpublicationsthe-worId-factbookgeoseehtml
14
2) xalqaro soxada ayniqsa tashqi siyosatni va xavfsizlik soxasidagi siyosatni
kelajakda esa mudofaa siyosatini birgalikda yuritish orqali orsquoz moxiyatini
tasdiqlash
3) adliya va ichki ishlar soxalaridagi xamkorlikni rivojlantirish
Keyingi 50 yil davomida beshinchi marta orsquoz safiga yangi arsquozolami qabul qilgan
bu tashkilot siyosiy iqtisodiy madaniy xarbiy-texnik ilmiy-texnologik
xamkorlikning sifat jixatdan eng zamonaviy korsquorinishi bulib xozirgi davrda 27
davlat uning arsquozosidir Yalpi ichki maxsulot ishlab chiqarishning jon boshiga 22
ming dollardan ortik kiymatni tashkil etayotganligi shubxasiz bu xamkorlikning
samarasidir Xududi 42 million kvkmni axolisi esa 455 milliondan ortiq kishini
tashkil etgan bu xududda Buyuk Britaniya Daniya va Shvetsiyani xisobga
olmaganda 2002 yilning 1 yanvaridan buyon yagona pul birligi - yevro amalbull 12 kilmoqda
Yevropa Ittifoqining oliy ijrochi organlari - Yevropa Ittifoqi Kengashi
Yevroparlament va Yevrokomissiyadir Yevropa Ittifoqi Kengashining 1996 yil
iyunda Florensiyada (Italiya) borsquolib orsquotgan yigrsquoilishida Prezident I A Karimov
boshchiligidagi Orsquozbekiston delegatsiyasi ishtirok etdi Uchrashuv jarayonida
laquoUzbekistan va Yevropa Ittifoqi orsquortasidagi sherikchilik va xamkorlik
torsquogrsquorisidaraquogi kelishuv imzolandi Yevropa Ittifoqida erishilgan yuksak natijalar
tajribasi davlatlararo boshqa tashkilotlar uchun xam muayyan bir davlatning
taraqqiyoti uchun xam foydadan xoli emas
Shu bois Prezident I A Karimov laquoMDXning istikboli Yevropa Ittifoqi kabi
modelning amalga oshirilishida kurinadLAynan shu model MDXni jonlantirishiй
unga toza xavo berishi mumkin Xamdorsquostlikning xar bir arsquozosi orsquozining munosib
orsquornini topa oladigan istiqbol - bu Yevropa Ittifoqi modeli asosida rivojlanish deb
orsquoylayman
Albatta demokratiyani rivojlantirish va demokratik jamiyat qurish soxasida xam
biz Yevropa Ittifoqi andozalarini qorsquollashimiz kerak borsquoladi Bu mdash mening qatrsquoiy
12 Одшщориев XT Раззоков ДХ Сиёсатшунослик Тошкент 2007229-230-b15
fikrim Yevropa Ittifoqiga xos demokratik qadriyatlar inson tafakkuri tarsquolim
tizimi ijtimoiy kafolatlar axolining ijtimoiy huquqlari mdash bularning barchasi biz
uchun torsquola mos keladi Men ushbu tizimni korsquor-korsquorona korsquochirib olishni nazarda
tutayotganim yorsquoq albatta Bizning orsquoz mentalitetimiz orsquoz muammolarimiz bor vabull bull 13biz bu jixatlami xisobga olamizraquo deb tarsquokidlaydi
Yagona Yevropa akti Vazirlar Kengashi qarorlarini qabul qilish tartibiga
muxim orsquozgartirishlar kiritdi Yagona Yevropa Akti bilan yagona bozomi bunyod
etishga taalluqli barcha muammolar borsquoyicha korsquopchilik ovoz bilan qaror qabul
qilishga ruxsat etiladi
Yangi shartnomaga muvofiq quyidagilar tarsquosis etildi
1) Yagona umumYevropa fuqaroligi qatnashuvchi mamlakatlaming fuqarolari
orsquoz-orsquozidan Yevropa Ittifoqining fuqaroligini oladi
2) Iqtisodiy va valyuta Ittifoqi qatnashuvchi mamlakatlar va umuman xamjamiyat
iqtisodiy siyosatining asosiy yorsquonalishlari Vazirlar Kengashi tomonidan qabul
qilinadi u shuningdek xar bir mamlakat va umuman xamjamiyat iqtisodiy
rivojlanish jarayoni qanday borayotganligini kuzatadi Yevropa valyuta Ittifoqining
umumiy pul birligi joriy etilgan 1999 yil 1 yanvardan boshlab yevro deb
nomlanuvchi pul birligi amalda yuritila boshlandi 2000 yil 1-yanvardan boshlab
ummiy pul kupyuralari chiqarish yorsquolga qorsquoyildi 2002 yil 1-yanvardan boshlab bu
pul birliklari Yevropa Ittifoqiga arsquozo davlatlar milliy pul birliklari bilan parallel
ravishda qorsquollaniladi va 2002 yil 1-iyuldan boshlab esa milliy pul birliklari
yorsquoqotilib torsquola xoldaxisob-kitoblar yevroda amalga oshirila boshlaydi
3) Siyosiy Ittifoq U quyidagi tarkibiy qismlami orsquoz ichiga oladi
13 Каримов И А У збек халки хеч качон хеч кимга карам булмайди Т 13 mdash Т 2005 mdash- Б 366mdash 367
16
bull Tashqi ishlar va xavfsizlik soxalarida yagona siyosat umumiy mudofaa
siyosatini ishlab chiqishYevropada qurolsizlanish va qurol-yaroqlami nazorat
qilishyadro qurolini tarqatmaslik va xavfsizlikning iqtisodiy jixatlari ustida ish
olib boorish
bull Yevroparlament moxiyatini kuchaytirish
bull Xamjamiyat vakolatlarini kengaytirish
bull Ichki ishlar va odil sudlov soxalarida xususan boshpana berishimmigratsiya
va viza tartibi kabi masalalarda yagona siyosat yuritish
Yevropa Ittifoqi muvaffaqiyatlariga va uning yangi arsquozolarini jalb qilish
qobiliyatiga quyidagi uchta omil sababchi borsquolmoqda
bull Orsquozaro bir-biriga bogrsquoliqlikni va xamkorlikni taqozo qiluvchi iqtisodiy asos
bull Huquqiy qoidalar tantanasi
bull Kelishuvlar va yon berishlarga asoslangan qarorlar qabul qilish j arayonining
demokratik xususiyatiYevropa Xamjamiyatini tarsquosis etish torsquogrsquorisidagi Shartnomalarda belgilangan
vazifalami bajarish uchun bir qator Yevropa muassasalari tuzilgan
Ulardan birinchisi - Yevropa Xamjamiyati Komissiyasi Yevropa Ittifoqining
ijroiya organidir Uning 17 arsquozosini milliy xukumatlar tayinlaydi Vakillar torsquort
yilga tayinlanadi Komissiyaning asosiy ishchi tillari fransuz ingliz va nemis tillari
borsquolsada barcha rasmiy xujjatlar qolgan 9 tilga albatta tarjima qilinadi Komissiya
Xamjamiyatning turli fondlari va dasturlarini jumladan Yevropa Ittifoqida
qatnashmaydigan mamlakatlarga yordam korsquorsatishga qaratilgan fondlar va
dasturlami xam boshqaradi1
Vazirlar Kengashi - Bu qarorlar qabul qilish organidir uning doirasida milliy
xukumatlaming arsquozolari muzokaralar orsquotkazadilar Vazirlar Kengashining
lavozimini barcha qatshashuvchi mamlakatlaming vakillari navbatma-navbat
14 httpenwikiDediaorgwikiEuropean Commission
17
egallaydilar Ulaming xar biri bu lavozimda 6 oy turadi rais vazifasini tashqi ishlar
vazirlaribaj aradilar
Yevroparlament - Yevropa xalqlarining demokratik jarchisi xisoblanadi Unda
umumiy ovoz berish yolsquoli bilan saylanadigan 518 deputat bor Asosiy vazifasi -
Komissiya faoliyatini nazorat qilish Hamjamiyat byudjeti va qonunlarini
maqlsquoullash va ularga olsquozgartirishlar kiritish Yevroparlament alsquozolari 5 yilga bir
marta saylanadilar15
Yevropa sudi - Xamjamiyatning boshqa xalqaro tashkilotlaridan farqi
shundaki YI ga alsquozo mamlakatlar imzolagan shartnomalami ijro etish ular uchun
majburiy ekanligidir Yevropa sudi 13 sudyadan shu jumladan xar bir
mamlakatdan bittadan va bosh advokatlardan iborat Sudyalar 6 yil muddatga
saylanadilar Yevropa sudining mavjudligi YI qonunchiligining qatnashuvchi
mamlakatlar tomonidan notorsquoglsquori talqin etilishining oldini oladi16
Yevropa kengashi - 1974 yilda tuzildi Yevropa Kengashi oliy bosqich
axamiyatni kasb etib murakkab xollarda Hamjamiyatning boshqa muassasalari
bilan kelishishga erishishning iloji bolsquolmagan xolatlarda YelK va Vazirlarbull bull bull 17Kengashi unga murojaat etishlari mumkin
22 Yevropa ittifoqi-Orsquozbekiston munosabatlari
0 lsquozida 27 ta davlatni birlashtirgan aholisi jihatidan Xitoy va Hindistondan
keyingi uchinchi yer maydoni jihatidan esa dunyodagi yettinchi olsquorinda bopoundlgan
Yevropa Ittifoqi tashkiloti va uning arsquozo davlatlari bilan kolsquop tomonlama va ikki
15 httpenwikipediaorgwikiEuropean_Parliament16 httpsuzwikiDediaorgwikiYevropa Ittifoqi17 General Secretariat of the Council of the EU November 2009 P 1-2
18
tomonlama aloqalar mamlakatimiz tashqi siyosatining asosiy yolsquonalishlaridan
hisoblanadi
Birinchidan Yevropa Ittifoqining ilglsquoor davlatlari (Buyuk Britaniya
Germaniya Italiya Fransiya) 0 lsquozbekiston uchun yuqori texnologiyalar manbaidir
Samolyotsozlik mashinasozlik qishloq xolsquojaligi farmatsevtika qurilish va
umuman ishlab chiqarishning barcha sohalariga eng zamonaviy Glsquoarb
texnologiyalarini jalb etish respublikamizda kichik va olsquorta biznesni
rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi
Ikkinchidan Yevropa Ittifoqi olsquozining barcha arsquozo davlatlari bilan bir
butunlikda 0 lsquozbekistonning tayyor va xomashyo mahsulotlari uchun MDHdanbull bull bull bull 18 keyingi eng katta istersquomol bozorini tashkil qiladi
Shuningdek Glsquoarbiy Yevropa savdo-sotiq sohasida mamlakatimizning eng
asosiy hamkori bolsquolib qolmasdan sarmoyalaming asosiy manbaidir Mustaqillikdan
keyingi dastlabki yillardayoq xorijiy Yevropa sarmoyalarini mamlakatimizga jalb
etish masalasiga katta ersquotibor qaratilib ular uchun qulay investitsiyaviy iqlim
yaratib kelinmoqda
Hamkorligimizning yana bir muhim jihati mdash bu mintaqaviy va global
xavfsizlikni saqlash hamda tarsquominlash masalasi bilan boglsquoliq Xalqaro terrorizm
narkobiznes ekstremizm va boshqa kolsquorinishdagi transmilliy tahdidlarga qarshi
kurash va mintaqaviy barqarorlikni tarsquominlashdan har ikki tomon birdek
manfaatdor
Ozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan ikki tomonlama muloqoti faol
xarakterga ega bolib u 5 asosiy qoshma organ doirasida amalga oshirilmoqda
Hamkorlik kengashi Hamkorlik qomitasi Parlament hamkorligi qomitasi Savdo
18 httpwwwolduzbekistonovoziuzpase-10003449htmr
19
va investitsiyalar boyicha quyi qomita hamda Adliya ichki ishlar va boshqa
masalalar boyicha quyi qomita
Hozirgi kunga qadar Hamkorlik Kengashining 9 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2009 yil
sentyabrda Bryusselda) Hamkorlik qorsquomitasining 8 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2010 yil
iyulda Toshkentda) Parlament hamkorlik qorsquomitasi 8 ta yigrsquoiilishi (2010 yil
oktyabr Toshkent) Savdo va investitsiyalar borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta
yigrsquoilishi Adliya ichki ishlar inson huquqlari va boshqa turdosh masalalar
borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta yigrsquoilishi (2010 yil may Bryussel) orsquotkazildi19
0 lsquozbekiston bilan keng jabhali hamkorlik aloqalarini yolsquolga qolsquoyish Yevropa
Ittifoqi va uning arsquozo davlatlari uchun ham ayni muddaodir Xususan Yevropa
Ittifoqi Komissiyasi olsquozining 1995 yilda qabul qilingan laquoMarkaziy Osiyoning
yangi mustaqil davlatlari bilan aloqalar tolsquoglsquorisida Kommunikatsiyaraquosida bu haqda
alohida tolsquoxtalib olsquotadi Kommunikatsiyada laquoIttifoq Markaziy Osiyoda muhim
manfaatlarga ega Bu manfaatlar ham iqtisodiy ham geosiyosiy ahamiyat kasb
etadi Ayniqsa mazkur mintaqani xizmatlar turli jihozlar va sarmoya bilan
tarsquominlab turuvchi Yevropa Ittifoqi ayni vaqtda mintaqadan chiquvchi energetika
mahsulotlarining sezilarli imkoniyatlarga ega bolsquolgan istersquomolchisi ham
ekanligidan kelib chiqib bu hududda energetika sektorining rivojlanishidan
alohida manfaatdorligiraquo qayd etiladi Keyinchalik Yevropa Ittifoqi Kengashi
tomonidan 2007 yilning 30 mayida qabul qilingan laquoYevropa Ittifoqi va Markaziy
Osiyo Yangi sherikchilik uchun strategiyaraquo deb nomlangan hujjatda Yevropa
Ittifoqining mintaqadagi strategik manfaatlari yanada yaqqol ifoda etilgan
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston munosabatlari ana shunday olsquozaro teng
manfaatdorlik asosida qaror topdi 1991 yil 31 dekabrda laquo 0 lsquon ikkilaming qolsquoshma
deklaratsiyasiraquo bilan Yevropa hamjamiyatlari va ulaming olsquosha paytdagi 12 ta arsquozo
19 httpmfauzuzbxalaaro munosabatlarxalaaro tashkilotlarozb yevropa ittifoqi
20
davlati 0 lsquozbekiston Respublikasi davlat mustaqilligini ersquotirof etdi 1992 yil 15
aprelda 0 lsquozbekiston Respublikasi Hukumati va Yevropa hamjamiyatlari
Komissiyasi olsquortasida olsquozaro anglashuv memorandumi imzolandi 1994 yil 16
noyabrda tomonlar olsquortasida diplomatik munosabatlar olsquomatildi 0 lsquozbekiston
Respublikasining Yevropa hamjamiyatlari qoshidagi Missiyasi 1995 yil 6 may dan
ersquotiboran Bryussel shahrida olsquoz faoliyatini boshladi 2002 yil oktyabrda esa
Yevropa Ittifoqi Komissiyasining mamlakatimizdagi faoliyatini amalga oshirish va
boshqarishni qolsquollab-quvvatlash maqsadida Yevropa hamjamiyatlarining
0 lsquoz-bekistondagi diplomatik vakolatxonasi vazifasini vaqtincha bajarib turuvchibull20laquoYevropa Uyiraquo Toshkentda olsquoz faoliyatini boshladi
0 lsquotgan yillar davomida olsquozaro aloqalaming shartnomaviy-huquqiy asoslari
ham shakllanib va mustahkamlanib bordi
1996 yil 21 iyunda Florensiyaning (Italiya) laquoFortezza de Bassoraquo qalrsquoasida
bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi arsquozo davlatlarining davlat va hukumat rahbarlari
darajasidagi navbatdagi oliy sammitida Yevropa hamjamiyatlari va ulaming arsquozo
davlatlari bilan 0 lsquozbekiston Respublikasi olsquortasida laquo 0 lsquozbekiston Respublikasi bir
tomondan va Yevropa Hamjamiyatlari hamda ularga arsquozo davlatlar ikkinchi
tomondan olsquortasida sherikchilik tarsquosis etuvchi Sheriklik va hamkorlik tolsquoglsquorisidagi
bitimraquo imzolandi Bitimni imzolash choglsquoida 0 lsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
ushbu shartnoma Yevropa Ittifoqi va mustaqil 0 lsquozbekiston munosabatlarida yangi
burilish nuqtasi bolsquolib xizmat qilishini hamda yosh davlatimizning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishi uchun keng imkoniyatlar ochishini tarsquokidladi laquoBiz bu
munosabatlarga tashqi siyosatimizning mamlakatimizning jahon hamjamiyati va
jahon xorsquojaligiga integratsiyalashuviga qaratilgan ustivor yorsquonalishi deb
qaraymizraquo21
20 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmr
21 LAKarimov Yangicha fikrlash va ishlash - davr talabi T 5 - Т 1997 - B321
Hozirgi kunda Sheriklik va hamkorlik bitimi Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston
olsquortasida imzolangan olsquonga yaqin boshqa bitimlar bilan birgalikda amal qilib
kelmoqda
2001 yil 11 sentyabr voqealaridan solsquong ikki tomonlama munosabatlar nvoji
ayniqsa yangieha tus oldi Yevropa Ittifoqi Markaziy Osiyoning strategik
ahamiyati va mintaqadagi barqarorlikni tarsquominlashda 0 lsquozbekistonning hal qiluvchi
mavqeini tushunib yetdi Shundan kelib chiqqan holda 2001 yilning 8-9 va 17
oktyabrida bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqining Lyuksemburg Kengashi va 19
oktyabridagi Gent sammiti tashkilotning Markaziy Osiyo davlatlari bilan
aloqalarini kuehaytirishni zarar deb topdi 2001 yil 11 sentyabr voqealaridan keyin
Yevropa Ittifoqi davlatlari ham xalqaro terrorizmga qarshi tuzilgan xalqaro
koalitsiyaga qorsquoshilgan holda orsquoz qorsquoshinlarini Afgrsquoonistonga ynborishdi Ayrim
davlatlar shu jumladan Germaniya orsquoz harbiy kontingentini Afgrsquoonistonningbull22
shimolida bir qismini esa Termiz shahrida joylashtirdi
2002 yil 29 yanvarda Bryussel shahrida bolsquolib olsquotgan О zbekiston Yevropa
Ittifoqi Hamkorlik kengashining uchinchi majlisida Markaziy Osiyo davlatlanga
qaratilgan TASIS dasturining byndjeti 25 mlndan 50 mlnga yarsquoni ikki hissaga
kopaytirilganligi tashkilot vakillari tomonidan rasman marsquolum qilindi23
Shuningdek bu majlisda mintaqa mamlakatlari ayniqsa 0 lsquozbekiston bilan
aloqalarga ustuvor mavqe berish siyosiy transport energetika savdo mvestitsiya
sohalaridagi hamkorlikni yanada kuchaytirish lozimligi tarsquokidlandi
Ikki tomonlama munosabatlarda iqtisodiy va savdo-sotiq aloqalari eng
ustuvor yolsquonalish hisoblanadi 0 lsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi va uning arsquozo
davlatlari bilan savdo aloqalari katta salmoqni tashkil etadi
22 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunosllk nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma -T JIDU 2008 - B 24523 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan aloqalari iqtisodiyot sohasida ham
yildan-yilga kengayib bormoqda Yevropa Ittifoqining faol arsquozolaridan borsquolgan
Germaniya Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqidagi eng yaqin hamkori hisoblanadi
Germaniya Markaziy Osiyoda rorsquoy berayotgan orsquozgarishlarga doimo nemislarga
xos xolislik bilan yondashgan va doimo qorsquollab-quwatlagan
Ikki tomonlama savdo aloqalarining umumiy hajmi 1993 yilda 545 mln 2006
yilda 11 mlrd AQSh dollarini tashkil etgan bolsquolsa 2010 yilda bu kolsquorsatkich 1
mlrd 759 mln AQSh dollariga yetdi Undagi Germaniya Buyuk Britaniya
Fransiya Italiya kabi yirik davlatlaming salmoqli ulushi saqlanib qolayotgan
bolsquolsa-da Kipr Chexiya Sloveniya Estoniya Polsha kabi Yevropa Ittifoqi yangi
arsquozo davlatlarining ulushi ortib borayotganligi quvonarli holatdir Yevropa eksporti
mahsulotlarining asosiy qismini elektr jihozlari va mashinalar qishloq xolsquojaligi va
plastik materiallar tashkil etsa 0 lsquozbekiston eksportining katta ulushi tolsquoqimachilik
mahsulotlari va qimmatbaho metallardan iborat
Qisqacha qilib aytganda 0 lsquozbekiston mdash Yevropa Ittifoqi iqtisodiy va savdo
munosabatlari bir maromda rivojlanib kelmoqda Tomonlar orasidagi tovar
ayirboshlash hajmi olsquotgan 20 yil ichida salkam tolsquort barobarga kolsquopaydi Biroq ikki
tomonlama savdo aloqalarining imkoniyatlari cheksizdir
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston aloqalari mintaqalararo miqyosda ham
rivojlanib bormoqda 0 lsquozbekiston Yevropa Ittifoqining BOMKA (Chegara
hududlarida xavfsizlikni tarsquominlash) KADAP (giyohvand moddalarga qarshi
kurashish) TRASYeKA (transport) INOGYeYT (energetika) TYeMPUS
(tarsquolim) INTAS (fan va tadqiqot) kabi mintaqaviy dasturlarda ishtirok etmoqda
Mamlakatimizdagi barqaror siyosiy va iqtisodiy rivojlanish huquqiy davlat
va fuqarolik jamiyatini qurish yolsquolidagi birdamlik va yangi marralar global va
mintaqaviy muammolami hal etish yolsquolidagi davlatimiz rahbarining aniq va dadil
24 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunoslik nazariya va amaliyotOrsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008 mdash B 246
23
tashabbuslari umuman qolsquolga kiritilayotgan barcha muvaffaqiyatlarimiz
Yevropalik hamkorlarimizning bundan olsquon yil awalgi qarashlarini tubdan
olsquozgartirib yubordi Global va mintaqaviy muammolami hal etishda tomonlaming
olsquozaro anglashuv va tushunish asnosidagi qarashlari tobora yaqinlashib bormoqda
Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni tarsquominlash borasida Yevropa
Ittifoqi 2010 yilning iyun oyida Qirglsquoiziston janubida rolsquoy bergan voqealarga
munosabat bildirib 2010 yil 25 oktyabrda bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi Tashqi
ishlar bolsquoyicha kengashining 3041-majlisida 0 lsquozbekiston Hukumatining glsquooyat
vazmin va oqilona yondashuvini yuqori baholadi Davlatimiz rahbarining jahon
hamjamiyatiga yolsquollagan chaqiriqlariga javoban Ittifoqning Tashqi ishlar va
xavfsizlik siyosati bolsquoyicha oliy vakili Ketrin Eshton 2010 yil 18 dekabrda
Bryusseldagi olsquoz bayonotida Qirglsquoizistondagi demokratik islohotlar uchun
Ittifoqning tayyorligini bildirdi Uchrashuv choglsquoida JBarrozo 0 lsquozbekiston
Hukumatining Qirglsquoiziston janubidagi mojarolami butun mintaqa bolsquoylab
yoyilishini oldini olishga qaratilgan va uzoqni kolsquozlagan siyosatini yana bir bori25alohida ersquotirof etdi
Yevropa Ittifoqi Orol fojiasi Orolbolsquoyi mintaqasining ekologik ijtimoiy-
iqtisodiy va demografik muammolarga nisbatan hamda Orol dengizining
hayotbaxsh manbalari mdash Amudaryo va Sirdaryo suvlaridan oqilona foydalanish
jumladan gigant GESlar olsquomiga tejamkor va ixcham energiya manbai qurish
taklifini ilgari surayotgan 0 lsquozbekiston Respublikasi rahbariyatining rasmiy
munosabatiga olsquoz xayrixohligini bildirib kelmoqda Xususan Yevropa Ittifoqining
Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per Morel 2010 yil 1 noyabrda laquoDeutsche
Welleraquo gazetasida bergan suhbatida Roglsquoun GESining qurilishi loyihasi bolsquoyicha
xalqaro ekspertiza olsquotkazishni yoqlab chiqdi va mazkur vazifani olsquoz zimmasiga
olgan Jahon bankiga yordam berishga Ittifoqning tayyorligini bildirdi Shuningdek
laquoBiz bilamizki mdash dedi u mdash Qirglsquoiziston janubida sodir etilgan qonli voqealarda
25 httpwwwolduzbekistoriovoziuzDage-10003449htmlrsquo24
jinoyat izi bor va unda narkobiznes marsquolum darajada rol olsquoynagan Ushbu
voqeani obrsquoektiv olsquorganish mdash ustuvor vazifa Men Kimmo Kilyunen
rahbarligidagi xalqaro tekshiruv komissiyasining ish boshlaganini olqishlaymanraquo
Kolsquorinib turganidek bu borada ham Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston qarashlari
hamohangdir2
2011 yil 24 yanvar kuni Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
IAKarimovning Bryusselga tashrifi borsquolib orsquotdi Tashrif doirasida Yevropa
Komissiyasi prezidenti JMBarrozo va Yevropa Ittifoqining energetika masalalari
borsquoyicha komissari GEttinger bilan uchrashuvlar orsquotkazildi Shuningdek
Orsquozbekistonda Yl diplomatik vakolatxonasini (Delegatsiyasini) tarsquosis etish
torsquogrsquorisidagi Kelishuv Orsquozbekiston Respublikasi va YI orsquortasida energetika
sohasidagi hamkorlik torsquogrsquorisidagi Bayonnoma hamda 2011-2013 yillarda Yevropa
Komissiyasi texnik korsquomagi Indikativ dasturini amalga oshirish torsquogrsquorisidagi
Bayonnoma imzolandi Natijada 2012-yil may oyida YIning Orsquozbekistondagibull bull bull bull bull bull -|laquo28 vakolatxonasi rahbari lavozimi joriy etildi
Global va mintaqaviy xavfsizlik tizimining eng zaif nuqtasi boiib qolayotgan
Afglsquoonistonda tinchlik olsquomatish va barqaror taraqqiyotga yolsquol ochish borasida ham
manfaatlar uyglsquounligi va olsquozaro izchil hamkorlikni kuchaytirish istagi yaqqol
namoyon bolsquolmoqda laquoNezavisimaya gazetaraquoning 2009 yil 10 yanvar sonida ersquolon
qilingan Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per
Morelning intervyusida tarsquokidlanganidek laquoAfglsquooniston haqida olsquoylaganda darhol
gap Eron yoki Pokiston haqida ketadi biroq uning shimoliy qolsquoshnilari
0 lsquozbekiston Tojikiston va Turkmaniston haqida ozroq gapiramiz Biz barchamiz
Afglsquoonistonda hal qilishimiz lozim bolsquolgan murakkab vazifa qarshisida turibmiz va
bu masalada olsquozaro maslahatlashuvlarimizni rivojlantirib kelmoqdamiz Bunda
26 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo27 httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkiiotlarozb yevropa ittifoqi
28 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 22013 B61
25
Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan siyosiy muloqotlari
m uhim omildirraquo Eslatib olsquotish joizki Yevropa Ittifoqi Afglsquoonistonda tinchlik
olsquomatish va mamlakat iqtisodiyotini tiklash ishiga eng katta ulush qolsquoshayotgan
homiy tashkilotdir U 2010 yilda bolsquolib olsquotgan Afglsquoon muammosiga baglsquoishlangan
Kobul va London xalqaro konferensiyalarining tashkilotchisi sifatida maydonga
chiqdi 2002 yildan beri Ittifoqning Afglsquoonistonga ajratgan insonparvarlik va
iqtisodiy yordami qariyb 1 mlrd 800 mln yevroni tashkil etdi29 Afglsquoonistonning
Markaziy Osiyo respublikalari bilan chegaralarini mustahkamlash orqali Yevropa
Ittifoqi mintaqamiz xavfsizligini tarsquominlashga hissa qolsquoshib kelmoqda 0 lsquoz
navbatida 0 lsquozbekiston Afglsquoonistonda tezroq tinchlik va barqarorlik olsquomatish
istagini bildiribgina qolmay ushbu mamlakatga xalqaro insonparvarlik yordamini
yetkazib berish va milliy iqtisodini tiklash ishlarida faol ishtirok etib kelmoqda
Shu bois Yevropa Ittifoqining nufuzli siyosiy arbobi Afglsquooniston iqtisodi va
infratuziimalarini tiklash borasida 0 lsquozbekiston ilgari surayotgan aniq taklif va
loyihalar hamda amaliy sarsquoy-harakatlar uchun mamlakatimiz Prezidentiga olsquoz
minnatdorchiligini bildirdi
Shunday bolsquolsa-da ushbu memorandum va tashrif choglsquoida imzolangan
boshqa hujjatlar Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining energetika manbalariga bolsquolgan
hayotiy ehtiyojini qondirishgagina xizmat qilib qolmay balki bugungi kunda
Yevropaliklar tomonidan laquoqolsquoshnilarimizning qolsquoshnilariraquo deb atalayotgan
Markaziy Osiyo davlatlari xususan 0 lsquozbekiston bilan olsquozaro teng va manfaatli
hamkorlik aloqalarining rivojiga yanada kengroq коlsquolam va turtki beradi
29 httpwwwolduzbekistonovoziuzDage-100Q3449htmr26
XULOSA
Mazkur kurs ishida Yevropada integratsion jarayonlaming tarixi asosiy
bosqichlari va istiqbollarini orsquorganish Yevropa Ittifoqining tuzilish tarixi va
sabablari hamda uning bugungi kundagi faoliyati shu bilan birga Yevropa Ittifoqi-
Orsquozbekiston aloqalarini tahlil qilish asosida quyidagi xulosaga kelindi
Birinchidan Yevropada integratsion jarayonlar orsquoziga xos xususiyatga ega
borsquolib jadalligi borsquoyicha dunyoda eng samarali integratsiyalashuvga erishayotgan
mintaqa hisoblanadi
Ikkinchidan tahlilllar va izlanishlar shuni korsquorsatadiki Yevropada
integratsion jarayonlar nihoyalanishga erishmoqda va ldquoYagona Yevropardquo grsquooyasi
amalga oshishi istiqbolli rejalar asosida kutilayotgan real hodisaga aylanmoqda
Uchnchidan mintaqaning institutsional korsquorinishi - Yevropa Ittifoqi xalqaro
munosabatlarda Yevropa nomidan faoliyat olib boruvchi asosiy aktor sifatida
maydonga chiqmoqda
Torsquortinchidan Yevropa Ittifoqining faoliyat doirasi kengayib bormoqda va
xalqaro va mintaqaviy jarayonlaming turli masalalarida hal qiluvchi va orsquoz tarsquosir
doirasiga ega tashkilot sifatida baholanmoqda
Qisqacha aytganda Yevropa integratsion jarayonlarga tortilish orqali
umummintaqaviy birlikka erishishga intilmoqda va turli torsquosiq va muammolarga
qaramasdan buni muvaffaqiyatli uddalab kelmoqda
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXATI
Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti IAKarimovning asarlari
11 Karimov IA Bizdan ozod va obod vatan qolsin T2 - Toshkent
ldquoOrsquozbekistonrdquo 1996
12 Karimov IA Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi Т9 Тошкент
ldquoУзбекистонrdquo2001
13 Karimov IA Orsquozbek xalqi hech qachon hech kimga qaram borsquolmaydi T13
- Toshkent ldquoOrsquozbekistonrdquo 2005
Normativ-huquqiy hujjatlar
21 Yevropa Ittifoqi Rim shartnomasi 1957
22 Yevropa Ittifoqi Maastrixt shartnomasi 1992
23 Yevropa Ittifoqi Lissabon shartnomasi 2004
Ilmiy va maxsus adabiyotlar
31 Одшщориев XT Раззо^ов ДХ Сиёсатшунослик Тошкент 2007
32 Introduction to European Union Booklet
33 General Secretariat of the Council of the EU Brussel November 2009
34 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy
siyosatshunoslik nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008
35 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy
aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb
muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 2 2013
Internetning axborot va analitik manbalari
41 httpuzdenemetrcomdocs134index-2111 l-lhtmlTpage^
28
42 httpeuropa euabout-eubasic-informationindex enhtm
43 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
44 httpsuzwikipediaorgwikiIatisodiv integratsiya
45 httpswwwciagovlibrarypublicationsthe-world-factbookgeoseehtml
46 httpwwwbritannicacomEBcheckedtopic196399European-Union-EU
47 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo
48 httpenwikipediaorgwikiEuropean Commission
49 httpenwikipediaorgwikiEuropean Parliament
410httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkilotlarozb yevropa itti
foqi
29
Toshkent Davlat Sharqshunoslik Instituti Jahon siyosati va tarixi fakulteti 3-kurs
ingliz-urdu guruhi talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquoHning
ldquoYevropada integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlarirdquo nomli kurs
ishisiga
T A Q R I Z
3-kurs talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquolining ldquoYevropada
integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlari nomli kurs ishisi bugungi
kunning dolzarb mavzularidan biri hisoblangan Yevropa integratsion
jarayonlarining orsquoziga xos xususiyatlarini orsquorganishga bagrsquoishlangan Kurs ishining
birinchi bobida Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi va uning
bugungi kundagi ahamiyati yoritilgan borsquoIsa ikkinchi bobida Yevropa ittifoqi
strukturasi faoliyati va jahon hamjamiyatida tutgan orsquomi hamda Yevropa ittifoqi-
Orsquozbekiston munosabatlarini orsquorganishni orsquoz ichiga oladi Kurs ishidan korsquozlangan
maqsad Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi Yevropa ittifoqi
va uning bugungi kundagi ahamiyatining nazariy jihatlarini orsquorganishdan iborat
Ushbu kurs ishini yozishda Prezidentimiz IA Karimov asarlari hamda korsquoplab
xorijiy adabiyotlar va birlamchi internet saytlaridan foydalanilgan Ushbu kurs
ishini yoqlashga mhsat etilishi maqsadga muvofiqdir
3 Umumiy tashqi ixtisoslashuvning vujudga kelishini
tarsquominlashidan iborat edi2
1951 yil 18 aprelda Fransiya Germaniya Italiya Lyuksemburg Niderlandiya
va Belgiya ushbu Yevropada korsquomir va porsquolat quyish birlashmasi (YKPB)
ittifoqini tashkil qilish borasida kelishuvni imzolaydilar Bu Yevropabull bull bull 3integratsiyasiga qorsquoyilgan dastlabki tamal toshi edi
1955 yil iyun oyida Italiyaning Messsina shahrida borsquolib orsquotgan uchrashuvda
YKPBga arsquozo davlatlar tashqi ishlar vazirlari laquoBirlashgan Yevropani yaratishraquo
taklifi bilan chiqishdi Messinada borsquolib orsquotgan konferensiyada YKPB ga arsquozo
davlatlar orasida iqtisodiy integratsiyaga qadam qorsquoyishga kelishib olindi Belgiya
tashqi ishlar vaziri Pol Anri Spaak boshchiligida Yevropa Atom Energiyasi
borsquoyicha Hamjamiyati va Yevropa Iqtisodiy Hamjamiyatini tuzish borsquoyicha
qorsquomita tuzildi Olib borilgan muzokaralar natijasida ushbu qorsquomita 1956 yil orsquoz
faoliyatini yakunlab 1957 yil mart oyida YKPBga arsquozo 6 ta davlat tomonidan
imzolangan va 1958 yil 1 yanvarda kuchga kirgan Yevropa Atom Energiyasi
borsquoyicha Hamjamiyati va Yevropa Iqtisodiy Hamjamiyatini tuzishga asos borsquolgan
shartnomani ishlab chiqishga erishdi4 Yevratomning tashkil etilishi unga arsquozo
davlatlar orasida tinch maqsadlarda foydalanish uchun yadroviy energetika
sohasini rivojlantirishga qaratilgan borsquoIsa Yevropa Iqtisodiy Hamjamiyatini
tashkil qilish Yevropa davlatlarining iqtisodiy jihatdan birlashishini anglatar edi
Yevropa Iqtisodiy Hamjamiyatini tashkil etishdan asosiy maqsad kelgusida
Yevropa davlatlarining siyosiy integratsiyasiga zamin yaratish edi Yevratomning
tashkil etilishi esa bu boradagi dastlabki ishonchlilsquoqadam edi
2 httpuzdenemetrcomdocs134index-21111-lhtmlpage=4
3 httpeuroDaeuabout-eubasic-informationindex enhtm
4 httpsuzwikipediaOrgwikiYevrooa Ittifoqi
Shu munosabat bilan Yevropa Ittifoqidagi integratsiya jarayonlari mobaynida
torsquoplangan tajriba muhim ahamiyatga ega ekanini tarsquokidlash orsquorinlidir Mazkur
ittifoqning 50 yillik taraqqiyoti davrida torsquortta asosiy bosqichni ajratib korsquorsatish
mumkin Bular integratsiya jarayonining samaradorligi va tashkiliy shakllari
jihatidan bir-biridan farq qiladi
Birinchi bosqich - 1950 yillaming boshlarida YI tashkil topgan vaqtdan buyon
to 1970 yillaming boshigacha borsquolgan davmi qamrab oladi Ana shu davr
mobaynida YI qatnashchilari bojxona ittifoqini yaratishga muvaffaq borsquoldilar (ana
shu davr mobaynida orsquozaro savdodagi soliqlar bekor qilindi tarif bobidagi
cheklashlaming miqdoriy turi va boshqa bir qancha turlari bekor qilindi)
Ylga arsquozo borsquolgan mamlakatlarda 1964 yilda qabul qilingan yagona qishloq
xorsquojaligi siyosati katta samara berdi Mazkur siyosat ushbu mamlakatlaming ichki
ishlab chiqarishini korsquotarishga imkon berdi Ular mahsulotning eng muhim turlari
bilan orsquoz aholisini tarsquominlay boshladi va shu tufayli uchinchi mamlakatlardan
import kamaydi
1970 yillaming boshida Yevropa Ittifoqida tamoman yangi vaziyat tarkib
topdi Bu integratsiyaning ikkinchi bosqichi boshlanganidan dalolat berar edi
1970 yillaming boshida sodir borsquolgan valyuta - moliya va yonilgrsquoi xom ashyo
tangliklari Yevropa Ittifoqida integratsiyani chuqurlashtirish jarayonini amalga
oshirishni mushkullashtirdi Barsquozi yorsquonalishlarda masalan sarmoyalar harakatini
erkinlashtirish bobida orqaga chekinish ham sodir borsquoldi Ylga arsquozo borsquolgan
mamlakat orsquortasida byudjet moliya masalalari xususidagi ixtiloflar kuchaydi
Yevropa Ittifoqiga endigina arsquozo borsquolgan mamlakatlar ayniqsa Buyuk Britaniya
muammolami birgalikda bartaraf etish bobida YIda tarkib topgan ayrim
tamoyillami orsquozgartirishga zorsquor berib harakat qildilar6
5 Introduction to European Union P 56 httosuzwikipediaorgwikiIatisodiv integratsiya
7
Kurslami tartibga solishdagi bu tizimda YVB (Yevropa valyuta birligi)
markaziy mavqeni egalladi YVB Ylga arsquozo borsquolgan mamlakatlar valyutalari
rasmiy kurslari hisob-kitobi uchun hamda ana shu valyutalar bozor kurslarining
harakatini nazorat qilib turish uchun negiz borsquoldi Shu taxlit boshqarish
shuningdek valyuta bozorlaridagi Markaziy banklaming anrsquoanaviy intervensiyasi
yorsquoli bilan ham ayrim valyutalar kursini bevosita YVBga nisbatan boshqarish ham
amalga oshirildi YVB hisob-kitob torsquolov va zaxira vazifalarini juda cheklangan
miqyosda va valyuta munosabatlarining ancha tor sohalarida bajardi Bu esa ilm-
fan yutuqlari keng korsquolamda qorsquollaniladigan tarmoqlar taraqqiyotidagi qoloqlikni
yana ham chuqurlashtirdi Umuman xorsquojalik ravnaqining sekinlashuviga olib keldi
Yevropa Ittifoqining mustaqil kuch sifatida qaror topishini mushkullashtirdi
Uchinchi bosqich 1980 yillaming orsquortasiga kelib Yevropa Ittifoqi orsquoz
ravnaqining qaltis dovoniga yetib keldi Jahondagi iqtisodiy va siyosiy vaziyat tez
orsquozgarib boraetgan bir sharoitda Hamjamiyat oldida bir qancha murakkab
muammolar korsquondalang borsquoldi Bular Grsquoarbiy Yevropa sanoatining
raqobatbardoshligini korsquotarish zarurati bilan hamda AQSH va Yaponiyadan
texnologik jihatdan orqada qolishini bataraf etish bilan bogrsquolangan edi Yevropa
Ittifoqini turgrsquounlikdan chiqarish maqsadida qator chora-tadbirlar korsquorish uchun
Ylga arsquozo borsquolgan mamlakatlaming hukumatlararo konferensiyasi chaqirildi
Konferensiyada yagona Yevropa hujjati (YaYH) imzolandi Bu yangi hujjat orsquoz
ahamiyati jihatidan Yevropa Hamjamiyatini tarsquosis etish torsquogrsquorisidagi muhim
hujjatlarga tenglashtirdi YaYH mazkur Hamjamiyatga arsquozo borsquolgan 12
mamlakatning milliy parlamentlari tomonidan r^tifikatsiya qilindi va 1987 yilning
1 iyulidan boshlab amal qila boshladi
YaYHning imzolanishi Grsquoarbiy Yevropada integratsiyaning ravnaq topishida
yangi bosqich borsquoldi Uning asosiy xususiyatlari quyidagilardan iborat yagona
ichki bozomi shakllantirishni yakunlash integratsiya doirasini kengaytirish (uni
fan va texnikaga joriy etish valyuta munosabatlari atrof-muhitni muhofaza etish)
8
hamda Yevropa Ittifoqining millatlar doirasidan chiqib ketishini kuchaytirish
Integratsiya jarayoniga tashqi siyosat masalalarining ham qorsquoshilishi mazkur
bosqichriing sifat jihatdan yangi unsuri borsquoldi Bu esa Yevropa Ittifoqini mustaqil
siyosiy birlikka aylantirish tendensiyasini kuchaytirdi
YI taraqqiyotining torsquortinchi bosqichida valyuta integratsiyasi jarayoniga
jorsquoshqinlik baxsh etishga yana bir karra urinish borsquoldi 1990 yilning dekabr oyida
Rim shahrida borsquolib orsquotgan Ylga arsquozo borsquolgan mamlakatlaming hukumatlararo
konferensiyasida iqtisodiy va valyuta ittifoqi torsquogrsquorisidagi Bitimni tayyorlashga
qaror qilindi Ana shu hujjatning qabul qilinishi Ylga arsquozo borsquolgan mamlakatlar
iqtisodiyotini yanada mustahkam muvofiqlashtirib turishga barcha valyutalarning
Yevropa valyuta ittifoqiga torsquola-torsquokis qorsquoshilishiga hamjamiyat Markaziy
banklari boshqaruvchilari qorsquomitasi huquqlarining kengayishiga imkon berdi Ana
shu bitim asosida Markaziy banklaming Yevropa tizimi (MBYT) tuzildi Bu tizim
biror-bir mamlakat boshqaruvi milliy idoralarida batamom mustaqildir va Yevropa
Ittifoqi valyuta va bank sohalarini tartibga solib turadi Bundan tashqari ushbu
bitimga korsquora qatrsquoiyat bilan belgilab qorsquoyilgan valyuta kurslariga orsquotish Yevropa
Ittifoqining yagona valyutasi yevroga orsquotish hamda Ylga arsquozo borsquolgan barcha
mamlakatlaming oltin-valyuta rezervlarini Yevropa Markaziy banki (Mayndagi
Frankfurt shahri Germaniya) nazoratiga berish nazarda tutilgan edi
12 Yevropa integratsion jarayonlarining chuqurlashuvi va bugungi
kundagi ahamiyati
Agarda Yevropa integratsiyasining tarixda va hozirda tutgan orsquomi haqida fikr
yuritadigan borsquolsak uning eng muhim vazifasi tinchlikni saqlash ekanligiga amin
borsquolamiz Hozirda Yevropa integratsiyasining nima maqsadda paydo borsquolganligi
unutilib uning faoliyati faqatgina Yevropa aholisining faravon va baxtli hayot9
kechirishiga qaratilgan degan fikr pay do borsquolgan Bunday fikrning pay do
borsquolishiga dunyo aholisining YIning korsquozlagan asosiy maqsadlarini oxirigacha
tushunib yetmasligi uning tashkilotlarida qabul qilinayotgan qaror va qonunlar
Yevropa aholisining hammasining manfaatlarini orsquozida aks ettira olmaganligida
borsquolsa kerak Ammo bu tashkilotning nafaqat Yevropa qitrsquoasi uchun balki butun
jahon hamjamiyatida insoniyat hayot jabhasining har bir sohasida muhim orsquorin
tutishi hammaga ay on Demak Yevropa integratsiya jarayoni nafaqat Yevropa
aholisini balki butun dunyo aholisining bugungi va kelajakdagi taqdirida muhim
ahamiyat kasb etishini unutmaslik lozim
Yevropadagi integratsion jarayonlaming kengayishi mumkinligi va hattoki
zarurligi 1957 yil Rim shartnomasida mutahkamlangan 1973 yilda Yevropa
integratsiyasida dastlabki kengayish yuz berdi Yevropa integratsiya jarayoniga
Angliya Irlandiya va Daniya qorsquoshildi7 Angliyaning YIHga qorsquoshilish uchun
1961 1965 va 1967 yillardagi harakatlari Fransiya prezidenti Shari de Gollning
tashabbusi bilan Fransiya tomonidan Angliyaning arsquozoligiga veto qorsquoyilganligi
sababli omadsizlikka uchradi Shari de Gollning bu harakatlarining ham orsquoziga
yarasha sabablari bor edi U Angliyani doimo Yevropadan geografik jihatdan
ajralib turganligi va korsquop holatlarda AQSH siyosatiga yon bosishini rorsquokach qilib
agarda YeHga arsquozo borsquolsa bu Yevropa integratsiyasiga putur etkazadi deb hisoblar
edi
Y I kengayishining barcha bosqichlarida Fransiya bu jarayonni butun
Yevropani qamrab olmogrsquoi lozim deya qorsquollab - quvvatlab kelmoqda
Faqat istisno tariqasida Fransiya qarshi borsquolgan Yevropa Iqtisodiy
Hamjamiyatiga faqat 70-yillaming orsquortalarida arsquozo borsquolishga erishgan Buyuk
Britaniya va YIning boshqa arsquozolari kabi Parij ham inson huquqlarining jiddiy
buzilishi va mamlakat siyosatida armiyaning haddan tashqari kata roli tufayli qator
7 httpswwwciagovlibrarvpublicationsthe-world-factbookgeoseehtml
10
yillar davomida Ylga kirishga tayyor emas deya hisoblab kelingan Turkiyani
kiritish mumkin
Fransiya YI kengayishiga qulay shart - sharoit yaratishga solmoqli hissa
qorsquoshmoqda Yevropa Kengashining Parij rahbarlik qilgan 2000 yil ikkinchi
yarmida YIning kengayishi va ayrim institutsional islohotlami korsquozda tutuvchi
Nissa shartnomasi imzolandi Ushbu hujjatda nafaqat ittifoqning kengayishi bilan
bogrsquoliq masalalar shuningdek har bir davlatning manfaatlari alohida korsquorsatib
orsquotilgan
YIning kelajakdagi korsquorinishi borasida Yevropa federatsiyasini qorsquollab -
quwatlayotgan Germaniyadan farqli ravishda Fransiya teng huquqli davlatlar
ittifoqi konfederatsiyani yoqlamoqda
Korsquoplab bahs - munozaralarga sabab borsquogan Markaziy va Sharqiy Yevropa
(MSHY) davlatlarining YI bilan birlashishi grsquooyasi 80 - yillaming oxirida payda
borsquoldi
1990 yil yanvar Dublinda borsquolib orsquotgan tashqi ishlar vazirlari uchrashuvida
birlashishning asosiy yorsquonalishlari ishlab chiqildi
1992 yil iyunda Lissabonda Yevropa Kengashining sammitida MSHY
davlatlariga har tomonlama yordam korsquorsatish torsquogrsquorisida qaror qabul qilingan
borsquolsada arsquozolikning aniq tamoyil va kreteriyalari ishlab chiqilmadi Lissabon
sammitining asosiy yutugrsquoi laquointegratsiyaning kengayishi va chuqurlashishi parallel
olib borilishi kengayish integratsiyaning chuqurlashishi darajasini pasaytirmasligift
lozimligiraquo borasida qaror qabul qilindi
Orsquosha davrdan boshlab laquoorsquon ikkilarraquo iqtisodiy jihatdan yuksalish pallasiga
kirdi 1993 yilga kelib ulaming jahon savdo aylanmasidagi ulushi 20 foiz eksport
va 192 foiz import bilan qayd etildi 1994 yil Avstriya Finlandiya Shvetsiya Ylga
11
teng huquqli arsquozo borsquolib kirish iltimosnomalari bilan chiqishadilar va 1995 yil
YIning teng huquqli arsquozolariga aylanishadi8
Integratsiyaning bu tahlit chuqurlashuvi uning muttasil kengayib borishiga zamin
hozirladi 1995 yil Avstriya Shvetsiya va Finlandiya tashkilotga arsquozo borsquolib kirdi
Bu davrga kelib 15 ta katta-kichik davlatlami birlashtirgan Yevropa Ittifoqi
tashkiloti 3234 ming kvkm hududni qamrab olib mazkur hududda 3709 mln
aholi istiqomat qilardi Uning jahon bozoridagi eksporti umumiy miqdoming 202
foizi importi esa 179 foizini tashkil etdi
1997 yilgi Lyuksemburg sammiti YI ning bosqichma - bosqich kengayishi
torsquogrsquorisida siyosiy qaror qabul qildi Bundan tashqari doimiy harakatdagi siyosiy
tavsiyalar ishlab chiquvchi forum tashkil etildi Orsquosha yili Yevropa integratsiyasi
jarayonida yana bir muhim qadam qorsquoyildi YIda boshqaruvni yangi vujudga
kelgan shart - sharoitlarga moslashtirish uchun Amsterdam shartnomasi imzolandi
Ushbu shartnomalar natijasida Yevropa Parlamentidagi deputatlar soni 700 tadan
oshib ketmasligiga kelishib olindi Shuningdek Yevropa pul birligini joriy qilishda
ayrim yutuqlarga erishish uchun Yevropa Markaziy Bankiga normativ aktlar
chiqarish vakolati berildi Shuningdek Amsterdam shartnomasida Ylga arsquozo
davlatlar zimmasiga birgalikda terrorizm kontrabanda va jinoyatchilikga kurashda
orsquozaro hamkorlik munosabatlami orsquomatish yuklangan
Jahon iqtisodiyoti integratsiya yarsquoni yaqinlashuv yorsquolidan bormoqda Agar
Grsquoarbiy Yevropadagi integratsion jarayonlami korsquozdan kechiradigan borsquolsak u
holda uning rivojlanishini bir qancha bosqichlarga borsquolish va ulardan ayrim
elementlarini har bir bosqichda oyoqqa turganligini anglab olamiz
1) Umumiy bozor va yagona savdo siyosati
2) Yagona agrar siyosat
8 httpswwwciagovlibrarvpublicationsthe-world-factbookgeoseehtml
12
3) Yevropa valyuta tizimi
4) Ilmiy-texnikaviy integratsiya
5) Siyosiy integratsiyaning elementlari
Yevropa integratsiya jarayonining orsquoziga xos xususiyati shundan iborat ediki
tarixda kuzatilgan Yevropa davlatlari orasidagi tuzilgan harbiy ittifoqlardan farqli
ravishda ushbu jarayon natijasida dastlab iqtisodiy hozirda esa siyosiy davlatlar
ittifoqi vujudga kelgan Tarixda Yevropa davlatlarining bir maqsad atrofida
birlashishi korsquop kuzatilgan biroq bu turdagi keng korsquolamli integratsion birlashish
aynan shu davrga kelib yuz berdi Yevropadagi integratsion jarayonlar mahsuli
borsquolmish Yevropa Ittifoqining Yevropada tinchlik va demokratiyani tarqatish
yorsquolida olib borgan sarsquoy-harakatlari 2012-yilda Nobel mukofoti bilan taqdirlanish
ham fikrimiz isbotidir9
9 httpwwwbritannicacomEBcheckedtopic196399European-Union-EU
13
2-BOB YEVROPA ITTIFOQI - XALQARO INTEGRATSIYANING OLIY
SHAKLI
21 Yevropa ittifoqi strukturasi faoliyati va jahon hamjamiyatida tutgan
orsquorni
Yevropa Ittifoqining jahon iqtisodiyotidagi olsquomi alohida ersquotiborga molik Dunyoda
ishlab chiqariladigan umumiy ichki mahsulotning 28 foizi Ittifoq hisobiga tolsquoglsquori
keladi Uning jahon savdo aylanmasidagi eksport-import ulushi esa 20 foiz yarsquoni
4 011357 mln yevroga tengdir Dunyodagi eng katta daromadga ega deb ersquotirof
etilgan 500 ta yirik kompaniyaning 161 tasi Yevropa Ittifoqida joylashgan10
Ushbu xalqaro tashkilotning tashkil topish tarixi aslida 1947 yilda laquoKorsquomir va
porsquolatraquo konsemining tashkil topishidan boshlanadi 1993 yilda Yevropa Ittifoqi
nomini olgan tashkilot Maastrixt (Niderlandiya)da 12 ta davlatning rahbarlari
imzolagan shartnomaga binoan vujudga kelgan federativ davlat xususiyatlarini
orsquozida birlashtirgan davlatlararo birlashmadir
Yevropa Ittifoqining maqsad va vazifalari quyidagilardir
1) Yevropa xalqlarining yaqin ittifoqini tashkil etish muvozanatlashgan va uzoq
muddatli iqtisodiy taraqqiyotga korsquomaklashish bunda ayniqsa quyidagilardan
foydalanish ichki chegaralari borsquolmagan makonni yaratish iqtisodiy va ijtimoiy
xamkorlikni kuchaytirish yagona valyutani joriyetish
10 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449html
11 httpswwwciagovlibrarvpublicationsthe-worId-factbookgeoseehtml
14
2) xalqaro soxada ayniqsa tashqi siyosatni va xavfsizlik soxasidagi siyosatni
kelajakda esa mudofaa siyosatini birgalikda yuritish orqali orsquoz moxiyatini
tasdiqlash
3) adliya va ichki ishlar soxalaridagi xamkorlikni rivojlantirish
Keyingi 50 yil davomida beshinchi marta orsquoz safiga yangi arsquozolami qabul qilgan
bu tashkilot siyosiy iqtisodiy madaniy xarbiy-texnik ilmiy-texnologik
xamkorlikning sifat jixatdan eng zamonaviy korsquorinishi bulib xozirgi davrda 27
davlat uning arsquozosidir Yalpi ichki maxsulot ishlab chiqarishning jon boshiga 22
ming dollardan ortik kiymatni tashkil etayotganligi shubxasiz bu xamkorlikning
samarasidir Xududi 42 million kvkmni axolisi esa 455 milliondan ortiq kishini
tashkil etgan bu xududda Buyuk Britaniya Daniya va Shvetsiyani xisobga
olmaganda 2002 yilning 1 yanvaridan buyon yagona pul birligi - yevro amalbull 12 kilmoqda
Yevropa Ittifoqining oliy ijrochi organlari - Yevropa Ittifoqi Kengashi
Yevroparlament va Yevrokomissiyadir Yevropa Ittifoqi Kengashining 1996 yil
iyunda Florensiyada (Italiya) borsquolib orsquotgan yigrsquoilishida Prezident I A Karimov
boshchiligidagi Orsquozbekiston delegatsiyasi ishtirok etdi Uchrashuv jarayonida
laquoUzbekistan va Yevropa Ittifoqi orsquortasidagi sherikchilik va xamkorlik
torsquogrsquorisidaraquogi kelishuv imzolandi Yevropa Ittifoqida erishilgan yuksak natijalar
tajribasi davlatlararo boshqa tashkilotlar uchun xam muayyan bir davlatning
taraqqiyoti uchun xam foydadan xoli emas
Shu bois Prezident I A Karimov laquoMDXning istikboli Yevropa Ittifoqi kabi
modelning amalga oshirilishida kurinadLAynan shu model MDXni jonlantirishiй
unga toza xavo berishi mumkin Xamdorsquostlikning xar bir arsquozosi orsquozining munosib
orsquornini topa oladigan istiqbol - bu Yevropa Ittifoqi modeli asosida rivojlanish deb
orsquoylayman
Albatta demokratiyani rivojlantirish va demokratik jamiyat qurish soxasida xam
biz Yevropa Ittifoqi andozalarini qorsquollashimiz kerak borsquoladi Bu mdash mening qatrsquoiy
12 Одшщориев XT Раззоков ДХ Сиёсатшунослик Тошкент 2007229-230-b15
fikrim Yevropa Ittifoqiga xos demokratik qadriyatlar inson tafakkuri tarsquolim
tizimi ijtimoiy kafolatlar axolining ijtimoiy huquqlari mdash bularning barchasi biz
uchun torsquola mos keladi Men ushbu tizimni korsquor-korsquorona korsquochirib olishni nazarda
tutayotganim yorsquoq albatta Bizning orsquoz mentalitetimiz orsquoz muammolarimiz bor vabull bull 13biz bu jixatlami xisobga olamizraquo deb tarsquokidlaydi
Yagona Yevropa akti Vazirlar Kengashi qarorlarini qabul qilish tartibiga
muxim orsquozgartirishlar kiritdi Yagona Yevropa Akti bilan yagona bozomi bunyod
etishga taalluqli barcha muammolar borsquoyicha korsquopchilik ovoz bilan qaror qabul
qilishga ruxsat etiladi
Yangi shartnomaga muvofiq quyidagilar tarsquosis etildi
1) Yagona umumYevropa fuqaroligi qatnashuvchi mamlakatlaming fuqarolari
orsquoz-orsquozidan Yevropa Ittifoqining fuqaroligini oladi
2) Iqtisodiy va valyuta Ittifoqi qatnashuvchi mamlakatlar va umuman xamjamiyat
iqtisodiy siyosatining asosiy yorsquonalishlari Vazirlar Kengashi tomonidan qabul
qilinadi u shuningdek xar bir mamlakat va umuman xamjamiyat iqtisodiy
rivojlanish jarayoni qanday borayotganligini kuzatadi Yevropa valyuta Ittifoqining
umumiy pul birligi joriy etilgan 1999 yil 1 yanvardan boshlab yevro deb
nomlanuvchi pul birligi amalda yuritila boshlandi 2000 yil 1-yanvardan boshlab
ummiy pul kupyuralari chiqarish yorsquolga qorsquoyildi 2002 yil 1-yanvardan boshlab bu
pul birliklari Yevropa Ittifoqiga arsquozo davlatlar milliy pul birliklari bilan parallel
ravishda qorsquollaniladi va 2002 yil 1-iyuldan boshlab esa milliy pul birliklari
yorsquoqotilib torsquola xoldaxisob-kitoblar yevroda amalga oshirila boshlaydi
3) Siyosiy Ittifoq U quyidagi tarkibiy qismlami orsquoz ichiga oladi
13 Каримов И А У збек халки хеч качон хеч кимга карам булмайди Т 13 mdash Т 2005 mdash- Б 366mdash 367
16
bull Tashqi ishlar va xavfsizlik soxalarida yagona siyosat umumiy mudofaa
siyosatini ishlab chiqishYevropada qurolsizlanish va qurol-yaroqlami nazorat
qilishyadro qurolini tarqatmaslik va xavfsizlikning iqtisodiy jixatlari ustida ish
olib boorish
bull Yevroparlament moxiyatini kuchaytirish
bull Xamjamiyat vakolatlarini kengaytirish
bull Ichki ishlar va odil sudlov soxalarida xususan boshpana berishimmigratsiya
va viza tartibi kabi masalalarda yagona siyosat yuritish
Yevropa Ittifoqi muvaffaqiyatlariga va uning yangi arsquozolarini jalb qilish
qobiliyatiga quyidagi uchta omil sababchi borsquolmoqda
bull Orsquozaro bir-biriga bogrsquoliqlikni va xamkorlikni taqozo qiluvchi iqtisodiy asos
bull Huquqiy qoidalar tantanasi
bull Kelishuvlar va yon berishlarga asoslangan qarorlar qabul qilish j arayonining
demokratik xususiyatiYevropa Xamjamiyatini tarsquosis etish torsquogrsquorisidagi Shartnomalarda belgilangan
vazifalami bajarish uchun bir qator Yevropa muassasalari tuzilgan
Ulardan birinchisi - Yevropa Xamjamiyati Komissiyasi Yevropa Ittifoqining
ijroiya organidir Uning 17 arsquozosini milliy xukumatlar tayinlaydi Vakillar torsquort
yilga tayinlanadi Komissiyaning asosiy ishchi tillari fransuz ingliz va nemis tillari
borsquolsada barcha rasmiy xujjatlar qolgan 9 tilga albatta tarjima qilinadi Komissiya
Xamjamiyatning turli fondlari va dasturlarini jumladan Yevropa Ittifoqida
qatnashmaydigan mamlakatlarga yordam korsquorsatishga qaratilgan fondlar va
dasturlami xam boshqaradi1
Vazirlar Kengashi - Bu qarorlar qabul qilish organidir uning doirasida milliy
xukumatlaming arsquozolari muzokaralar orsquotkazadilar Vazirlar Kengashining
lavozimini barcha qatshashuvchi mamlakatlaming vakillari navbatma-navbat
14 httpenwikiDediaorgwikiEuropean Commission
17
egallaydilar Ulaming xar biri bu lavozimda 6 oy turadi rais vazifasini tashqi ishlar
vazirlaribaj aradilar
Yevroparlament - Yevropa xalqlarining demokratik jarchisi xisoblanadi Unda
umumiy ovoz berish yolsquoli bilan saylanadigan 518 deputat bor Asosiy vazifasi -
Komissiya faoliyatini nazorat qilish Hamjamiyat byudjeti va qonunlarini
maqlsquoullash va ularga olsquozgartirishlar kiritish Yevroparlament alsquozolari 5 yilga bir
marta saylanadilar15
Yevropa sudi - Xamjamiyatning boshqa xalqaro tashkilotlaridan farqi
shundaki YI ga alsquozo mamlakatlar imzolagan shartnomalami ijro etish ular uchun
majburiy ekanligidir Yevropa sudi 13 sudyadan shu jumladan xar bir
mamlakatdan bittadan va bosh advokatlardan iborat Sudyalar 6 yil muddatga
saylanadilar Yevropa sudining mavjudligi YI qonunchiligining qatnashuvchi
mamlakatlar tomonidan notorsquoglsquori talqin etilishining oldini oladi16
Yevropa kengashi - 1974 yilda tuzildi Yevropa Kengashi oliy bosqich
axamiyatni kasb etib murakkab xollarda Hamjamiyatning boshqa muassasalari
bilan kelishishga erishishning iloji bolsquolmagan xolatlarda YelK va Vazirlarbull bull bull 17Kengashi unga murojaat etishlari mumkin
22 Yevropa ittifoqi-Orsquozbekiston munosabatlari
0 lsquozida 27 ta davlatni birlashtirgan aholisi jihatidan Xitoy va Hindistondan
keyingi uchinchi yer maydoni jihatidan esa dunyodagi yettinchi olsquorinda bopoundlgan
Yevropa Ittifoqi tashkiloti va uning arsquozo davlatlari bilan kolsquop tomonlama va ikki
15 httpenwikipediaorgwikiEuropean_Parliament16 httpsuzwikiDediaorgwikiYevropa Ittifoqi17 General Secretariat of the Council of the EU November 2009 P 1-2
18
tomonlama aloqalar mamlakatimiz tashqi siyosatining asosiy yolsquonalishlaridan
hisoblanadi
Birinchidan Yevropa Ittifoqining ilglsquoor davlatlari (Buyuk Britaniya
Germaniya Italiya Fransiya) 0 lsquozbekiston uchun yuqori texnologiyalar manbaidir
Samolyotsozlik mashinasozlik qishloq xolsquojaligi farmatsevtika qurilish va
umuman ishlab chiqarishning barcha sohalariga eng zamonaviy Glsquoarb
texnologiyalarini jalb etish respublikamizda kichik va olsquorta biznesni
rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi
Ikkinchidan Yevropa Ittifoqi olsquozining barcha arsquozo davlatlari bilan bir
butunlikda 0 lsquozbekistonning tayyor va xomashyo mahsulotlari uchun MDHdanbull bull bull bull 18 keyingi eng katta istersquomol bozorini tashkil qiladi
Shuningdek Glsquoarbiy Yevropa savdo-sotiq sohasida mamlakatimizning eng
asosiy hamkori bolsquolib qolmasdan sarmoyalaming asosiy manbaidir Mustaqillikdan
keyingi dastlabki yillardayoq xorijiy Yevropa sarmoyalarini mamlakatimizga jalb
etish masalasiga katta ersquotibor qaratilib ular uchun qulay investitsiyaviy iqlim
yaratib kelinmoqda
Hamkorligimizning yana bir muhim jihati mdash bu mintaqaviy va global
xavfsizlikni saqlash hamda tarsquominlash masalasi bilan boglsquoliq Xalqaro terrorizm
narkobiznes ekstremizm va boshqa kolsquorinishdagi transmilliy tahdidlarga qarshi
kurash va mintaqaviy barqarorlikni tarsquominlashdan har ikki tomon birdek
manfaatdor
Ozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan ikki tomonlama muloqoti faol
xarakterga ega bolib u 5 asosiy qoshma organ doirasida amalga oshirilmoqda
Hamkorlik kengashi Hamkorlik qomitasi Parlament hamkorligi qomitasi Savdo
18 httpwwwolduzbekistonovoziuzpase-10003449htmr
19
va investitsiyalar boyicha quyi qomita hamda Adliya ichki ishlar va boshqa
masalalar boyicha quyi qomita
Hozirgi kunga qadar Hamkorlik Kengashining 9 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2009 yil
sentyabrda Bryusselda) Hamkorlik qorsquomitasining 8 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2010 yil
iyulda Toshkentda) Parlament hamkorlik qorsquomitasi 8 ta yigrsquoiilishi (2010 yil
oktyabr Toshkent) Savdo va investitsiyalar borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta
yigrsquoilishi Adliya ichki ishlar inson huquqlari va boshqa turdosh masalalar
borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta yigrsquoilishi (2010 yil may Bryussel) orsquotkazildi19
0 lsquozbekiston bilan keng jabhali hamkorlik aloqalarini yolsquolga qolsquoyish Yevropa
Ittifoqi va uning arsquozo davlatlari uchun ham ayni muddaodir Xususan Yevropa
Ittifoqi Komissiyasi olsquozining 1995 yilda qabul qilingan laquoMarkaziy Osiyoning
yangi mustaqil davlatlari bilan aloqalar tolsquoglsquorisida Kommunikatsiyaraquosida bu haqda
alohida tolsquoxtalib olsquotadi Kommunikatsiyada laquoIttifoq Markaziy Osiyoda muhim
manfaatlarga ega Bu manfaatlar ham iqtisodiy ham geosiyosiy ahamiyat kasb
etadi Ayniqsa mazkur mintaqani xizmatlar turli jihozlar va sarmoya bilan
tarsquominlab turuvchi Yevropa Ittifoqi ayni vaqtda mintaqadan chiquvchi energetika
mahsulotlarining sezilarli imkoniyatlarga ega bolsquolgan istersquomolchisi ham
ekanligidan kelib chiqib bu hududda energetika sektorining rivojlanishidan
alohida manfaatdorligiraquo qayd etiladi Keyinchalik Yevropa Ittifoqi Kengashi
tomonidan 2007 yilning 30 mayida qabul qilingan laquoYevropa Ittifoqi va Markaziy
Osiyo Yangi sherikchilik uchun strategiyaraquo deb nomlangan hujjatda Yevropa
Ittifoqining mintaqadagi strategik manfaatlari yanada yaqqol ifoda etilgan
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston munosabatlari ana shunday olsquozaro teng
manfaatdorlik asosida qaror topdi 1991 yil 31 dekabrda laquo 0 lsquon ikkilaming qolsquoshma
deklaratsiyasiraquo bilan Yevropa hamjamiyatlari va ulaming olsquosha paytdagi 12 ta arsquozo
19 httpmfauzuzbxalaaro munosabatlarxalaaro tashkilotlarozb yevropa ittifoqi
20
davlati 0 lsquozbekiston Respublikasi davlat mustaqilligini ersquotirof etdi 1992 yil 15
aprelda 0 lsquozbekiston Respublikasi Hukumati va Yevropa hamjamiyatlari
Komissiyasi olsquortasida olsquozaro anglashuv memorandumi imzolandi 1994 yil 16
noyabrda tomonlar olsquortasida diplomatik munosabatlar olsquomatildi 0 lsquozbekiston
Respublikasining Yevropa hamjamiyatlari qoshidagi Missiyasi 1995 yil 6 may dan
ersquotiboran Bryussel shahrida olsquoz faoliyatini boshladi 2002 yil oktyabrda esa
Yevropa Ittifoqi Komissiyasining mamlakatimizdagi faoliyatini amalga oshirish va
boshqarishni qolsquollab-quvvatlash maqsadida Yevropa hamjamiyatlarining
0 lsquoz-bekistondagi diplomatik vakolatxonasi vazifasini vaqtincha bajarib turuvchibull20laquoYevropa Uyiraquo Toshkentda olsquoz faoliyatini boshladi
0 lsquotgan yillar davomida olsquozaro aloqalaming shartnomaviy-huquqiy asoslari
ham shakllanib va mustahkamlanib bordi
1996 yil 21 iyunda Florensiyaning (Italiya) laquoFortezza de Bassoraquo qalrsquoasida
bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi arsquozo davlatlarining davlat va hukumat rahbarlari
darajasidagi navbatdagi oliy sammitida Yevropa hamjamiyatlari va ulaming arsquozo
davlatlari bilan 0 lsquozbekiston Respublikasi olsquortasida laquo 0 lsquozbekiston Respublikasi bir
tomondan va Yevropa Hamjamiyatlari hamda ularga arsquozo davlatlar ikkinchi
tomondan olsquortasida sherikchilik tarsquosis etuvchi Sheriklik va hamkorlik tolsquoglsquorisidagi
bitimraquo imzolandi Bitimni imzolash choglsquoida 0 lsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
ushbu shartnoma Yevropa Ittifoqi va mustaqil 0 lsquozbekiston munosabatlarida yangi
burilish nuqtasi bolsquolib xizmat qilishini hamda yosh davlatimizning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishi uchun keng imkoniyatlar ochishini tarsquokidladi laquoBiz bu
munosabatlarga tashqi siyosatimizning mamlakatimizning jahon hamjamiyati va
jahon xorsquojaligiga integratsiyalashuviga qaratilgan ustivor yorsquonalishi deb
qaraymizraquo21
20 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmr
21 LAKarimov Yangicha fikrlash va ishlash - davr talabi T 5 - Т 1997 - B321
Hozirgi kunda Sheriklik va hamkorlik bitimi Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston
olsquortasida imzolangan olsquonga yaqin boshqa bitimlar bilan birgalikda amal qilib
kelmoqda
2001 yil 11 sentyabr voqealaridan solsquong ikki tomonlama munosabatlar nvoji
ayniqsa yangieha tus oldi Yevropa Ittifoqi Markaziy Osiyoning strategik
ahamiyati va mintaqadagi barqarorlikni tarsquominlashda 0 lsquozbekistonning hal qiluvchi
mavqeini tushunib yetdi Shundan kelib chiqqan holda 2001 yilning 8-9 va 17
oktyabrida bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqining Lyuksemburg Kengashi va 19
oktyabridagi Gent sammiti tashkilotning Markaziy Osiyo davlatlari bilan
aloqalarini kuehaytirishni zarar deb topdi 2001 yil 11 sentyabr voqealaridan keyin
Yevropa Ittifoqi davlatlari ham xalqaro terrorizmga qarshi tuzilgan xalqaro
koalitsiyaga qorsquoshilgan holda orsquoz qorsquoshinlarini Afgrsquoonistonga ynborishdi Ayrim
davlatlar shu jumladan Germaniya orsquoz harbiy kontingentini Afgrsquoonistonningbull22
shimolida bir qismini esa Termiz shahrida joylashtirdi
2002 yil 29 yanvarda Bryussel shahrida bolsquolib olsquotgan О zbekiston Yevropa
Ittifoqi Hamkorlik kengashining uchinchi majlisida Markaziy Osiyo davlatlanga
qaratilgan TASIS dasturining byndjeti 25 mlndan 50 mlnga yarsquoni ikki hissaga
kopaytirilganligi tashkilot vakillari tomonidan rasman marsquolum qilindi23
Shuningdek bu majlisda mintaqa mamlakatlari ayniqsa 0 lsquozbekiston bilan
aloqalarga ustuvor mavqe berish siyosiy transport energetika savdo mvestitsiya
sohalaridagi hamkorlikni yanada kuchaytirish lozimligi tarsquokidlandi
Ikki tomonlama munosabatlarda iqtisodiy va savdo-sotiq aloqalari eng
ustuvor yolsquonalish hisoblanadi 0 lsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi va uning arsquozo
davlatlari bilan savdo aloqalari katta salmoqni tashkil etadi
22 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunosllk nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma -T JIDU 2008 - B 24523 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan aloqalari iqtisodiyot sohasida ham
yildan-yilga kengayib bormoqda Yevropa Ittifoqining faol arsquozolaridan borsquolgan
Germaniya Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqidagi eng yaqin hamkori hisoblanadi
Germaniya Markaziy Osiyoda rorsquoy berayotgan orsquozgarishlarga doimo nemislarga
xos xolislik bilan yondashgan va doimo qorsquollab-quwatlagan
Ikki tomonlama savdo aloqalarining umumiy hajmi 1993 yilda 545 mln 2006
yilda 11 mlrd AQSh dollarini tashkil etgan bolsquolsa 2010 yilda bu kolsquorsatkich 1
mlrd 759 mln AQSh dollariga yetdi Undagi Germaniya Buyuk Britaniya
Fransiya Italiya kabi yirik davlatlaming salmoqli ulushi saqlanib qolayotgan
bolsquolsa-da Kipr Chexiya Sloveniya Estoniya Polsha kabi Yevropa Ittifoqi yangi
arsquozo davlatlarining ulushi ortib borayotganligi quvonarli holatdir Yevropa eksporti
mahsulotlarining asosiy qismini elektr jihozlari va mashinalar qishloq xolsquojaligi va
plastik materiallar tashkil etsa 0 lsquozbekiston eksportining katta ulushi tolsquoqimachilik
mahsulotlari va qimmatbaho metallardan iborat
Qisqacha qilib aytganda 0 lsquozbekiston mdash Yevropa Ittifoqi iqtisodiy va savdo
munosabatlari bir maromda rivojlanib kelmoqda Tomonlar orasidagi tovar
ayirboshlash hajmi olsquotgan 20 yil ichida salkam tolsquort barobarga kolsquopaydi Biroq ikki
tomonlama savdo aloqalarining imkoniyatlari cheksizdir
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston aloqalari mintaqalararo miqyosda ham
rivojlanib bormoqda 0 lsquozbekiston Yevropa Ittifoqining BOMKA (Chegara
hududlarida xavfsizlikni tarsquominlash) KADAP (giyohvand moddalarga qarshi
kurashish) TRASYeKA (transport) INOGYeYT (energetika) TYeMPUS
(tarsquolim) INTAS (fan va tadqiqot) kabi mintaqaviy dasturlarda ishtirok etmoqda
Mamlakatimizdagi barqaror siyosiy va iqtisodiy rivojlanish huquqiy davlat
va fuqarolik jamiyatini qurish yolsquolidagi birdamlik va yangi marralar global va
mintaqaviy muammolami hal etish yolsquolidagi davlatimiz rahbarining aniq va dadil
24 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunoslik nazariya va amaliyotOrsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008 mdash B 246
23
tashabbuslari umuman qolsquolga kiritilayotgan barcha muvaffaqiyatlarimiz
Yevropalik hamkorlarimizning bundan olsquon yil awalgi qarashlarini tubdan
olsquozgartirib yubordi Global va mintaqaviy muammolami hal etishda tomonlaming
olsquozaro anglashuv va tushunish asnosidagi qarashlari tobora yaqinlashib bormoqda
Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni tarsquominlash borasida Yevropa
Ittifoqi 2010 yilning iyun oyida Qirglsquoiziston janubida rolsquoy bergan voqealarga
munosabat bildirib 2010 yil 25 oktyabrda bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi Tashqi
ishlar bolsquoyicha kengashining 3041-majlisida 0 lsquozbekiston Hukumatining glsquooyat
vazmin va oqilona yondashuvini yuqori baholadi Davlatimiz rahbarining jahon
hamjamiyatiga yolsquollagan chaqiriqlariga javoban Ittifoqning Tashqi ishlar va
xavfsizlik siyosati bolsquoyicha oliy vakili Ketrin Eshton 2010 yil 18 dekabrda
Bryusseldagi olsquoz bayonotida Qirglsquoizistondagi demokratik islohotlar uchun
Ittifoqning tayyorligini bildirdi Uchrashuv choglsquoida JBarrozo 0 lsquozbekiston
Hukumatining Qirglsquoiziston janubidagi mojarolami butun mintaqa bolsquoylab
yoyilishini oldini olishga qaratilgan va uzoqni kolsquozlagan siyosatini yana bir bori25alohida ersquotirof etdi
Yevropa Ittifoqi Orol fojiasi Orolbolsquoyi mintaqasining ekologik ijtimoiy-
iqtisodiy va demografik muammolarga nisbatan hamda Orol dengizining
hayotbaxsh manbalari mdash Amudaryo va Sirdaryo suvlaridan oqilona foydalanish
jumladan gigant GESlar olsquomiga tejamkor va ixcham energiya manbai qurish
taklifini ilgari surayotgan 0 lsquozbekiston Respublikasi rahbariyatining rasmiy
munosabatiga olsquoz xayrixohligini bildirib kelmoqda Xususan Yevropa Ittifoqining
Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per Morel 2010 yil 1 noyabrda laquoDeutsche
Welleraquo gazetasida bergan suhbatida Roglsquoun GESining qurilishi loyihasi bolsquoyicha
xalqaro ekspertiza olsquotkazishni yoqlab chiqdi va mazkur vazifani olsquoz zimmasiga
olgan Jahon bankiga yordam berishga Ittifoqning tayyorligini bildirdi Shuningdek
laquoBiz bilamizki mdash dedi u mdash Qirglsquoiziston janubida sodir etilgan qonli voqealarda
25 httpwwwolduzbekistoriovoziuzDage-10003449htmlrsquo24
jinoyat izi bor va unda narkobiznes marsquolum darajada rol olsquoynagan Ushbu
voqeani obrsquoektiv olsquorganish mdash ustuvor vazifa Men Kimmo Kilyunen
rahbarligidagi xalqaro tekshiruv komissiyasining ish boshlaganini olqishlaymanraquo
Kolsquorinib turganidek bu borada ham Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston qarashlari
hamohangdir2
2011 yil 24 yanvar kuni Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
IAKarimovning Bryusselga tashrifi borsquolib orsquotdi Tashrif doirasida Yevropa
Komissiyasi prezidenti JMBarrozo va Yevropa Ittifoqining energetika masalalari
borsquoyicha komissari GEttinger bilan uchrashuvlar orsquotkazildi Shuningdek
Orsquozbekistonda Yl diplomatik vakolatxonasini (Delegatsiyasini) tarsquosis etish
torsquogrsquorisidagi Kelishuv Orsquozbekiston Respublikasi va YI orsquortasida energetika
sohasidagi hamkorlik torsquogrsquorisidagi Bayonnoma hamda 2011-2013 yillarda Yevropa
Komissiyasi texnik korsquomagi Indikativ dasturini amalga oshirish torsquogrsquorisidagi
Bayonnoma imzolandi Natijada 2012-yil may oyida YIning Orsquozbekistondagibull bull bull bull bull bull -|laquo28 vakolatxonasi rahbari lavozimi joriy etildi
Global va mintaqaviy xavfsizlik tizimining eng zaif nuqtasi boiib qolayotgan
Afglsquoonistonda tinchlik olsquomatish va barqaror taraqqiyotga yolsquol ochish borasida ham
manfaatlar uyglsquounligi va olsquozaro izchil hamkorlikni kuchaytirish istagi yaqqol
namoyon bolsquolmoqda laquoNezavisimaya gazetaraquoning 2009 yil 10 yanvar sonida ersquolon
qilingan Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per
Morelning intervyusida tarsquokidlanganidek laquoAfglsquooniston haqida olsquoylaganda darhol
gap Eron yoki Pokiston haqida ketadi biroq uning shimoliy qolsquoshnilari
0 lsquozbekiston Tojikiston va Turkmaniston haqida ozroq gapiramiz Biz barchamiz
Afglsquoonistonda hal qilishimiz lozim bolsquolgan murakkab vazifa qarshisida turibmiz va
bu masalada olsquozaro maslahatlashuvlarimizni rivojlantirib kelmoqdamiz Bunda
26 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo27 httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkiiotlarozb yevropa ittifoqi
28 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 22013 B61
25
Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan siyosiy muloqotlari
m uhim omildirraquo Eslatib olsquotish joizki Yevropa Ittifoqi Afglsquoonistonda tinchlik
olsquomatish va mamlakat iqtisodiyotini tiklash ishiga eng katta ulush qolsquoshayotgan
homiy tashkilotdir U 2010 yilda bolsquolib olsquotgan Afglsquoon muammosiga baglsquoishlangan
Kobul va London xalqaro konferensiyalarining tashkilotchisi sifatida maydonga
chiqdi 2002 yildan beri Ittifoqning Afglsquoonistonga ajratgan insonparvarlik va
iqtisodiy yordami qariyb 1 mlrd 800 mln yevroni tashkil etdi29 Afglsquoonistonning
Markaziy Osiyo respublikalari bilan chegaralarini mustahkamlash orqali Yevropa
Ittifoqi mintaqamiz xavfsizligini tarsquominlashga hissa qolsquoshib kelmoqda 0 lsquoz
navbatida 0 lsquozbekiston Afglsquoonistonda tezroq tinchlik va barqarorlik olsquomatish
istagini bildiribgina qolmay ushbu mamlakatga xalqaro insonparvarlik yordamini
yetkazib berish va milliy iqtisodini tiklash ishlarida faol ishtirok etib kelmoqda
Shu bois Yevropa Ittifoqining nufuzli siyosiy arbobi Afglsquooniston iqtisodi va
infratuziimalarini tiklash borasida 0 lsquozbekiston ilgari surayotgan aniq taklif va
loyihalar hamda amaliy sarsquoy-harakatlar uchun mamlakatimiz Prezidentiga olsquoz
minnatdorchiligini bildirdi
Shunday bolsquolsa-da ushbu memorandum va tashrif choglsquoida imzolangan
boshqa hujjatlar Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining energetika manbalariga bolsquolgan
hayotiy ehtiyojini qondirishgagina xizmat qilib qolmay balki bugungi kunda
Yevropaliklar tomonidan laquoqolsquoshnilarimizning qolsquoshnilariraquo deb atalayotgan
Markaziy Osiyo davlatlari xususan 0 lsquozbekiston bilan olsquozaro teng va manfaatli
hamkorlik aloqalarining rivojiga yanada kengroq коlsquolam va turtki beradi
29 httpwwwolduzbekistonovoziuzDage-100Q3449htmr26
XULOSA
Mazkur kurs ishida Yevropada integratsion jarayonlaming tarixi asosiy
bosqichlari va istiqbollarini orsquorganish Yevropa Ittifoqining tuzilish tarixi va
sabablari hamda uning bugungi kundagi faoliyati shu bilan birga Yevropa Ittifoqi-
Orsquozbekiston aloqalarini tahlil qilish asosida quyidagi xulosaga kelindi
Birinchidan Yevropada integratsion jarayonlar orsquoziga xos xususiyatga ega
borsquolib jadalligi borsquoyicha dunyoda eng samarali integratsiyalashuvga erishayotgan
mintaqa hisoblanadi
Ikkinchidan tahlilllar va izlanishlar shuni korsquorsatadiki Yevropada
integratsion jarayonlar nihoyalanishga erishmoqda va ldquoYagona Yevropardquo grsquooyasi
amalga oshishi istiqbolli rejalar asosida kutilayotgan real hodisaga aylanmoqda
Uchnchidan mintaqaning institutsional korsquorinishi - Yevropa Ittifoqi xalqaro
munosabatlarda Yevropa nomidan faoliyat olib boruvchi asosiy aktor sifatida
maydonga chiqmoqda
Torsquortinchidan Yevropa Ittifoqining faoliyat doirasi kengayib bormoqda va
xalqaro va mintaqaviy jarayonlaming turli masalalarida hal qiluvchi va orsquoz tarsquosir
doirasiga ega tashkilot sifatida baholanmoqda
Qisqacha aytganda Yevropa integratsion jarayonlarga tortilish orqali
umummintaqaviy birlikka erishishga intilmoqda va turli torsquosiq va muammolarga
qaramasdan buni muvaffaqiyatli uddalab kelmoqda
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXATI
Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti IAKarimovning asarlari
11 Karimov IA Bizdan ozod va obod vatan qolsin T2 - Toshkent
ldquoOrsquozbekistonrdquo 1996
12 Karimov IA Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi Т9 Тошкент
ldquoУзбекистонrdquo2001
13 Karimov IA Orsquozbek xalqi hech qachon hech kimga qaram borsquolmaydi T13
- Toshkent ldquoOrsquozbekistonrdquo 2005
Normativ-huquqiy hujjatlar
21 Yevropa Ittifoqi Rim shartnomasi 1957
22 Yevropa Ittifoqi Maastrixt shartnomasi 1992
23 Yevropa Ittifoqi Lissabon shartnomasi 2004
Ilmiy va maxsus adabiyotlar
31 Одшщориев XT Раззо^ов ДХ Сиёсатшунослик Тошкент 2007
32 Introduction to European Union Booklet
33 General Secretariat of the Council of the EU Brussel November 2009
34 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy
siyosatshunoslik nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008
35 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy
aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb
muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 2 2013
Internetning axborot va analitik manbalari
41 httpuzdenemetrcomdocs134index-2111 l-lhtmlTpage^
28
42 httpeuropa euabout-eubasic-informationindex enhtm
43 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
44 httpsuzwikipediaorgwikiIatisodiv integratsiya
45 httpswwwciagovlibrarypublicationsthe-world-factbookgeoseehtml
46 httpwwwbritannicacomEBcheckedtopic196399European-Union-EU
47 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo
48 httpenwikipediaorgwikiEuropean Commission
49 httpenwikipediaorgwikiEuropean Parliament
410httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkilotlarozb yevropa itti
foqi
29
Toshkent Davlat Sharqshunoslik Instituti Jahon siyosati va tarixi fakulteti 3-kurs
ingliz-urdu guruhi talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquoHning
ldquoYevropada integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlarirdquo nomli kurs
ishisiga
T A Q R I Z
3-kurs talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquolining ldquoYevropada
integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlari nomli kurs ishisi bugungi
kunning dolzarb mavzularidan biri hisoblangan Yevropa integratsion
jarayonlarining orsquoziga xos xususiyatlarini orsquorganishga bagrsquoishlangan Kurs ishining
birinchi bobida Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi va uning
bugungi kundagi ahamiyati yoritilgan borsquoIsa ikkinchi bobida Yevropa ittifoqi
strukturasi faoliyati va jahon hamjamiyatida tutgan orsquomi hamda Yevropa ittifoqi-
Orsquozbekiston munosabatlarini orsquorganishni orsquoz ichiga oladi Kurs ishidan korsquozlangan
maqsad Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi Yevropa ittifoqi
va uning bugungi kundagi ahamiyatining nazariy jihatlarini orsquorganishdan iborat
Ushbu kurs ishini yozishda Prezidentimiz IA Karimov asarlari hamda korsquoplab
xorijiy adabiyotlar va birlamchi internet saytlaridan foydalanilgan Ushbu kurs
ishini yoqlashga mhsat etilishi maqsadga muvofiqdir
Shu munosabat bilan Yevropa Ittifoqidagi integratsiya jarayonlari mobaynida
torsquoplangan tajriba muhim ahamiyatga ega ekanini tarsquokidlash orsquorinlidir Mazkur
ittifoqning 50 yillik taraqqiyoti davrida torsquortta asosiy bosqichni ajratib korsquorsatish
mumkin Bular integratsiya jarayonining samaradorligi va tashkiliy shakllari
jihatidan bir-biridan farq qiladi
Birinchi bosqich - 1950 yillaming boshlarida YI tashkil topgan vaqtdan buyon
to 1970 yillaming boshigacha borsquolgan davmi qamrab oladi Ana shu davr
mobaynida YI qatnashchilari bojxona ittifoqini yaratishga muvaffaq borsquoldilar (ana
shu davr mobaynida orsquozaro savdodagi soliqlar bekor qilindi tarif bobidagi
cheklashlaming miqdoriy turi va boshqa bir qancha turlari bekor qilindi)
Ylga arsquozo borsquolgan mamlakatlarda 1964 yilda qabul qilingan yagona qishloq
xorsquojaligi siyosati katta samara berdi Mazkur siyosat ushbu mamlakatlaming ichki
ishlab chiqarishini korsquotarishga imkon berdi Ular mahsulotning eng muhim turlari
bilan orsquoz aholisini tarsquominlay boshladi va shu tufayli uchinchi mamlakatlardan
import kamaydi
1970 yillaming boshida Yevropa Ittifoqida tamoman yangi vaziyat tarkib
topdi Bu integratsiyaning ikkinchi bosqichi boshlanganidan dalolat berar edi
1970 yillaming boshida sodir borsquolgan valyuta - moliya va yonilgrsquoi xom ashyo
tangliklari Yevropa Ittifoqida integratsiyani chuqurlashtirish jarayonini amalga
oshirishni mushkullashtirdi Barsquozi yorsquonalishlarda masalan sarmoyalar harakatini
erkinlashtirish bobida orqaga chekinish ham sodir borsquoldi Ylga arsquozo borsquolgan
mamlakat orsquortasida byudjet moliya masalalari xususidagi ixtiloflar kuchaydi
Yevropa Ittifoqiga endigina arsquozo borsquolgan mamlakatlar ayniqsa Buyuk Britaniya
muammolami birgalikda bartaraf etish bobida YIda tarkib topgan ayrim
tamoyillami orsquozgartirishga zorsquor berib harakat qildilar6
5 Introduction to European Union P 56 httosuzwikipediaorgwikiIatisodiv integratsiya
7
Kurslami tartibga solishdagi bu tizimda YVB (Yevropa valyuta birligi)
markaziy mavqeni egalladi YVB Ylga arsquozo borsquolgan mamlakatlar valyutalari
rasmiy kurslari hisob-kitobi uchun hamda ana shu valyutalar bozor kurslarining
harakatini nazorat qilib turish uchun negiz borsquoldi Shu taxlit boshqarish
shuningdek valyuta bozorlaridagi Markaziy banklaming anrsquoanaviy intervensiyasi
yorsquoli bilan ham ayrim valyutalar kursini bevosita YVBga nisbatan boshqarish ham
amalga oshirildi YVB hisob-kitob torsquolov va zaxira vazifalarini juda cheklangan
miqyosda va valyuta munosabatlarining ancha tor sohalarida bajardi Bu esa ilm-
fan yutuqlari keng korsquolamda qorsquollaniladigan tarmoqlar taraqqiyotidagi qoloqlikni
yana ham chuqurlashtirdi Umuman xorsquojalik ravnaqining sekinlashuviga olib keldi
Yevropa Ittifoqining mustaqil kuch sifatida qaror topishini mushkullashtirdi
Uchinchi bosqich 1980 yillaming orsquortasiga kelib Yevropa Ittifoqi orsquoz
ravnaqining qaltis dovoniga yetib keldi Jahondagi iqtisodiy va siyosiy vaziyat tez
orsquozgarib boraetgan bir sharoitda Hamjamiyat oldida bir qancha murakkab
muammolar korsquondalang borsquoldi Bular Grsquoarbiy Yevropa sanoatining
raqobatbardoshligini korsquotarish zarurati bilan hamda AQSH va Yaponiyadan
texnologik jihatdan orqada qolishini bataraf etish bilan bogrsquolangan edi Yevropa
Ittifoqini turgrsquounlikdan chiqarish maqsadida qator chora-tadbirlar korsquorish uchun
Ylga arsquozo borsquolgan mamlakatlaming hukumatlararo konferensiyasi chaqirildi
Konferensiyada yagona Yevropa hujjati (YaYH) imzolandi Bu yangi hujjat orsquoz
ahamiyati jihatidan Yevropa Hamjamiyatini tarsquosis etish torsquogrsquorisidagi muhim
hujjatlarga tenglashtirdi YaYH mazkur Hamjamiyatga arsquozo borsquolgan 12
mamlakatning milliy parlamentlari tomonidan r^tifikatsiya qilindi va 1987 yilning
1 iyulidan boshlab amal qila boshladi
YaYHning imzolanishi Grsquoarbiy Yevropada integratsiyaning ravnaq topishida
yangi bosqich borsquoldi Uning asosiy xususiyatlari quyidagilardan iborat yagona
ichki bozomi shakllantirishni yakunlash integratsiya doirasini kengaytirish (uni
fan va texnikaga joriy etish valyuta munosabatlari atrof-muhitni muhofaza etish)
8
hamda Yevropa Ittifoqining millatlar doirasidan chiqib ketishini kuchaytirish
Integratsiya jarayoniga tashqi siyosat masalalarining ham qorsquoshilishi mazkur
bosqichriing sifat jihatdan yangi unsuri borsquoldi Bu esa Yevropa Ittifoqini mustaqil
siyosiy birlikka aylantirish tendensiyasini kuchaytirdi
YI taraqqiyotining torsquortinchi bosqichida valyuta integratsiyasi jarayoniga
jorsquoshqinlik baxsh etishga yana bir karra urinish borsquoldi 1990 yilning dekabr oyida
Rim shahrida borsquolib orsquotgan Ylga arsquozo borsquolgan mamlakatlaming hukumatlararo
konferensiyasida iqtisodiy va valyuta ittifoqi torsquogrsquorisidagi Bitimni tayyorlashga
qaror qilindi Ana shu hujjatning qabul qilinishi Ylga arsquozo borsquolgan mamlakatlar
iqtisodiyotini yanada mustahkam muvofiqlashtirib turishga barcha valyutalarning
Yevropa valyuta ittifoqiga torsquola-torsquokis qorsquoshilishiga hamjamiyat Markaziy
banklari boshqaruvchilari qorsquomitasi huquqlarining kengayishiga imkon berdi Ana
shu bitim asosida Markaziy banklaming Yevropa tizimi (MBYT) tuzildi Bu tizim
biror-bir mamlakat boshqaruvi milliy idoralarida batamom mustaqildir va Yevropa
Ittifoqi valyuta va bank sohalarini tartibga solib turadi Bundan tashqari ushbu
bitimga korsquora qatrsquoiyat bilan belgilab qorsquoyilgan valyuta kurslariga orsquotish Yevropa
Ittifoqining yagona valyutasi yevroga orsquotish hamda Ylga arsquozo borsquolgan barcha
mamlakatlaming oltin-valyuta rezervlarini Yevropa Markaziy banki (Mayndagi
Frankfurt shahri Germaniya) nazoratiga berish nazarda tutilgan edi
12 Yevropa integratsion jarayonlarining chuqurlashuvi va bugungi
kundagi ahamiyati
Agarda Yevropa integratsiyasining tarixda va hozirda tutgan orsquomi haqida fikr
yuritadigan borsquolsak uning eng muhim vazifasi tinchlikni saqlash ekanligiga amin
borsquolamiz Hozirda Yevropa integratsiyasining nima maqsadda paydo borsquolganligi
unutilib uning faoliyati faqatgina Yevropa aholisining faravon va baxtli hayot9
kechirishiga qaratilgan degan fikr pay do borsquolgan Bunday fikrning pay do
borsquolishiga dunyo aholisining YIning korsquozlagan asosiy maqsadlarini oxirigacha
tushunib yetmasligi uning tashkilotlarida qabul qilinayotgan qaror va qonunlar
Yevropa aholisining hammasining manfaatlarini orsquozida aks ettira olmaganligida
borsquolsa kerak Ammo bu tashkilotning nafaqat Yevropa qitrsquoasi uchun balki butun
jahon hamjamiyatida insoniyat hayot jabhasining har bir sohasida muhim orsquorin
tutishi hammaga ay on Demak Yevropa integratsiya jarayoni nafaqat Yevropa
aholisini balki butun dunyo aholisining bugungi va kelajakdagi taqdirida muhim
ahamiyat kasb etishini unutmaslik lozim
Yevropadagi integratsion jarayonlaming kengayishi mumkinligi va hattoki
zarurligi 1957 yil Rim shartnomasida mutahkamlangan 1973 yilda Yevropa
integratsiyasida dastlabki kengayish yuz berdi Yevropa integratsiya jarayoniga
Angliya Irlandiya va Daniya qorsquoshildi7 Angliyaning YIHga qorsquoshilish uchun
1961 1965 va 1967 yillardagi harakatlari Fransiya prezidenti Shari de Gollning
tashabbusi bilan Fransiya tomonidan Angliyaning arsquozoligiga veto qorsquoyilganligi
sababli omadsizlikka uchradi Shari de Gollning bu harakatlarining ham orsquoziga
yarasha sabablari bor edi U Angliyani doimo Yevropadan geografik jihatdan
ajralib turganligi va korsquop holatlarda AQSH siyosatiga yon bosishini rorsquokach qilib
agarda YeHga arsquozo borsquolsa bu Yevropa integratsiyasiga putur etkazadi deb hisoblar
edi
Y I kengayishining barcha bosqichlarida Fransiya bu jarayonni butun
Yevropani qamrab olmogrsquoi lozim deya qorsquollab - quvvatlab kelmoqda
Faqat istisno tariqasida Fransiya qarshi borsquolgan Yevropa Iqtisodiy
Hamjamiyatiga faqat 70-yillaming orsquortalarida arsquozo borsquolishga erishgan Buyuk
Britaniya va YIning boshqa arsquozolari kabi Parij ham inson huquqlarining jiddiy
buzilishi va mamlakat siyosatida armiyaning haddan tashqari kata roli tufayli qator
7 httpswwwciagovlibrarvpublicationsthe-world-factbookgeoseehtml
10
yillar davomida Ylga kirishga tayyor emas deya hisoblab kelingan Turkiyani
kiritish mumkin
Fransiya YI kengayishiga qulay shart - sharoit yaratishga solmoqli hissa
qorsquoshmoqda Yevropa Kengashining Parij rahbarlik qilgan 2000 yil ikkinchi
yarmida YIning kengayishi va ayrim institutsional islohotlami korsquozda tutuvchi
Nissa shartnomasi imzolandi Ushbu hujjatda nafaqat ittifoqning kengayishi bilan
bogrsquoliq masalalar shuningdek har bir davlatning manfaatlari alohida korsquorsatib
orsquotilgan
YIning kelajakdagi korsquorinishi borasida Yevropa federatsiyasini qorsquollab -
quwatlayotgan Germaniyadan farqli ravishda Fransiya teng huquqli davlatlar
ittifoqi konfederatsiyani yoqlamoqda
Korsquoplab bahs - munozaralarga sabab borsquogan Markaziy va Sharqiy Yevropa
(MSHY) davlatlarining YI bilan birlashishi grsquooyasi 80 - yillaming oxirida payda
borsquoldi
1990 yil yanvar Dublinda borsquolib orsquotgan tashqi ishlar vazirlari uchrashuvida
birlashishning asosiy yorsquonalishlari ishlab chiqildi
1992 yil iyunda Lissabonda Yevropa Kengashining sammitida MSHY
davlatlariga har tomonlama yordam korsquorsatish torsquogrsquorisida qaror qabul qilingan
borsquolsada arsquozolikning aniq tamoyil va kreteriyalari ishlab chiqilmadi Lissabon
sammitining asosiy yutugrsquoi laquointegratsiyaning kengayishi va chuqurlashishi parallel
olib borilishi kengayish integratsiyaning chuqurlashishi darajasini pasaytirmasligift
lozimligiraquo borasida qaror qabul qilindi
Orsquosha davrdan boshlab laquoorsquon ikkilarraquo iqtisodiy jihatdan yuksalish pallasiga
kirdi 1993 yilga kelib ulaming jahon savdo aylanmasidagi ulushi 20 foiz eksport
va 192 foiz import bilan qayd etildi 1994 yil Avstriya Finlandiya Shvetsiya Ylga
11
teng huquqli arsquozo borsquolib kirish iltimosnomalari bilan chiqishadilar va 1995 yil
YIning teng huquqli arsquozolariga aylanishadi8
Integratsiyaning bu tahlit chuqurlashuvi uning muttasil kengayib borishiga zamin
hozirladi 1995 yil Avstriya Shvetsiya va Finlandiya tashkilotga arsquozo borsquolib kirdi
Bu davrga kelib 15 ta katta-kichik davlatlami birlashtirgan Yevropa Ittifoqi
tashkiloti 3234 ming kvkm hududni qamrab olib mazkur hududda 3709 mln
aholi istiqomat qilardi Uning jahon bozoridagi eksporti umumiy miqdoming 202
foizi importi esa 179 foizini tashkil etdi
1997 yilgi Lyuksemburg sammiti YI ning bosqichma - bosqich kengayishi
torsquogrsquorisida siyosiy qaror qabul qildi Bundan tashqari doimiy harakatdagi siyosiy
tavsiyalar ishlab chiquvchi forum tashkil etildi Orsquosha yili Yevropa integratsiyasi
jarayonida yana bir muhim qadam qorsquoyildi YIda boshqaruvni yangi vujudga
kelgan shart - sharoitlarga moslashtirish uchun Amsterdam shartnomasi imzolandi
Ushbu shartnomalar natijasida Yevropa Parlamentidagi deputatlar soni 700 tadan
oshib ketmasligiga kelishib olindi Shuningdek Yevropa pul birligini joriy qilishda
ayrim yutuqlarga erishish uchun Yevropa Markaziy Bankiga normativ aktlar
chiqarish vakolati berildi Shuningdek Amsterdam shartnomasida Ylga arsquozo
davlatlar zimmasiga birgalikda terrorizm kontrabanda va jinoyatchilikga kurashda
orsquozaro hamkorlik munosabatlami orsquomatish yuklangan
Jahon iqtisodiyoti integratsiya yarsquoni yaqinlashuv yorsquolidan bormoqda Agar
Grsquoarbiy Yevropadagi integratsion jarayonlami korsquozdan kechiradigan borsquolsak u
holda uning rivojlanishini bir qancha bosqichlarga borsquolish va ulardan ayrim
elementlarini har bir bosqichda oyoqqa turganligini anglab olamiz
1) Umumiy bozor va yagona savdo siyosati
2) Yagona agrar siyosat
8 httpswwwciagovlibrarvpublicationsthe-world-factbookgeoseehtml
12
3) Yevropa valyuta tizimi
4) Ilmiy-texnikaviy integratsiya
5) Siyosiy integratsiyaning elementlari
Yevropa integratsiya jarayonining orsquoziga xos xususiyati shundan iborat ediki
tarixda kuzatilgan Yevropa davlatlari orasidagi tuzilgan harbiy ittifoqlardan farqli
ravishda ushbu jarayon natijasida dastlab iqtisodiy hozirda esa siyosiy davlatlar
ittifoqi vujudga kelgan Tarixda Yevropa davlatlarining bir maqsad atrofida
birlashishi korsquop kuzatilgan biroq bu turdagi keng korsquolamli integratsion birlashish
aynan shu davrga kelib yuz berdi Yevropadagi integratsion jarayonlar mahsuli
borsquolmish Yevropa Ittifoqining Yevropada tinchlik va demokratiyani tarqatish
yorsquolida olib borgan sarsquoy-harakatlari 2012-yilda Nobel mukofoti bilan taqdirlanish
ham fikrimiz isbotidir9
9 httpwwwbritannicacomEBcheckedtopic196399European-Union-EU
13
2-BOB YEVROPA ITTIFOQI - XALQARO INTEGRATSIYANING OLIY
SHAKLI
21 Yevropa ittifoqi strukturasi faoliyati va jahon hamjamiyatida tutgan
orsquorni
Yevropa Ittifoqining jahon iqtisodiyotidagi olsquomi alohida ersquotiborga molik Dunyoda
ishlab chiqariladigan umumiy ichki mahsulotning 28 foizi Ittifoq hisobiga tolsquoglsquori
keladi Uning jahon savdo aylanmasidagi eksport-import ulushi esa 20 foiz yarsquoni
4 011357 mln yevroga tengdir Dunyodagi eng katta daromadga ega deb ersquotirof
etilgan 500 ta yirik kompaniyaning 161 tasi Yevropa Ittifoqida joylashgan10
Ushbu xalqaro tashkilotning tashkil topish tarixi aslida 1947 yilda laquoKorsquomir va
porsquolatraquo konsemining tashkil topishidan boshlanadi 1993 yilda Yevropa Ittifoqi
nomini olgan tashkilot Maastrixt (Niderlandiya)da 12 ta davlatning rahbarlari
imzolagan shartnomaga binoan vujudga kelgan federativ davlat xususiyatlarini
orsquozida birlashtirgan davlatlararo birlashmadir
Yevropa Ittifoqining maqsad va vazifalari quyidagilardir
1) Yevropa xalqlarining yaqin ittifoqini tashkil etish muvozanatlashgan va uzoq
muddatli iqtisodiy taraqqiyotga korsquomaklashish bunda ayniqsa quyidagilardan
foydalanish ichki chegaralari borsquolmagan makonni yaratish iqtisodiy va ijtimoiy
xamkorlikni kuchaytirish yagona valyutani joriyetish
10 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449html
11 httpswwwciagovlibrarvpublicationsthe-worId-factbookgeoseehtml
14
2) xalqaro soxada ayniqsa tashqi siyosatni va xavfsizlik soxasidagi siyosatni
kelajakda esa mudofaa siyosatini birgalikda yuritish orqali orsquoz moxiyatini
tasdiqlash
3) adliya va ichki ishlar soxalaridagi xamkorlikni rivojlantirish
Keyingi 50 yil davomida beshinchi marta orsquoz safiga yangi arsquozolami qabul qilgan
bu tashkilot siyosiy iqtisodiy madaniy xarbiy-texnik ilmiy-texnologik
xamkorlikning sifat jixatdan eng zamonaviy korsquorinishi bulib xozirgi davrda 27
davlat uning arsquozosidir Yalpi ichki maxsulot ishlab chiqarishning jon boshiga 22
ming dollardan ortik kiymatni tashkil etayotganligi shubxasiz bu xamkorlikning
samarasidir Xududi 42 million kvkmni axolisi esa 455 milliondan ortiq kishini
tashkil etgan bu xududda Buyuk Britaniya Daniya va Shvetsiyani xisobga
olmaganda 2002 yilning 1 yanvaridan buyon yagona pul birligi - yevro amalbull 12 kilmoqda
Yevropa Ittifoqining oliy ijrochi organlari - Yevropa Ittifoqi Kengashi
Yevroparlament va Yevrokomissiyadir Yevropa Ittifoqi Kengashining 1996 yil
iyunda Florensiyada (Italiya) borsquolib orsquotgan yigrsquoilishida Prezident I A Karimov
boshchiligidagi Orsquozbekiston delegatsiyasi ishtirok etdi Uchrashuv jarayonida
laquoUzbekistan va Yevropa Ittifoqi orsquortasidagi sherikchilik va xamkorlik
torsquogrsquorisidaraquogi kelishuv imzolandi Yevropa Ittifoqida erishilgan yuksak natijalar
tajribasi davlatlararo boshqa tashkilotlar uchun xam muayyan bir davlatning
taraqqiyoti uchun xam foydadan xoli emas
Shu bois Prezident I A Karimov laquoMDXning istikboli Yevropa Ittifoqi kabi
modelning amalga oshirilishida kurinadLAynan shu model MDXni jonlantirishiй
unga toza xavo berishi mumkin Xamdorsquostlikning xar bir arsquozosi orsquozining munosib
orsquornini topa oladigan istiqbol - bu Yevropa Ittifoqi modeli asosida rivojlanish deb
orsquoylayman
Albatta demokratiyani rivojlantirish va demokratik jamiyat qurish soxasida xam
biz Yevropa Ittifoqi andozalarini qorsquollashimiz kerak borsquoladi Bu mdash mening qatrsquoiy
12 Одшщориев XT Раззоков ДХ Сиёсатшунослик Тошкент 2007229-230-b15
fikrim Yevropa Ittifoqiga xos demokratik qadriyatlar inson tafakkuri tarsquolim
tizimi ijtimoiy kafolatlar axolining ijtimoiy huquqlari mdash bularning barchasi biz
uchun torsquola mos keladi Men ushbu tizimni korsquor-korsquorona korsquochirib olishni nazarda
tutayotganim yorsquoq albatta Bizning orsquoz mentalitetimiz orsquoz muammolarimiz bor vabull bull 13biz bu jixatlami xisobga olamizraquo deb tarsquokidlaydi
Yagona Yevropa akti Vazirlar Kengashi qarorlarini qabul qilish tartibiga
muxim orsquozgartirishlar kiritdi Yagona Yevropa Akti bilan yagona bozomi bunyod
etishga taalluqli barcha muammolar borsquoyicha korsquopchilik ovoz bilan qaror qabul
qilishga ruxsat etiladi
Yangi shartnomaga muvofiq quyidagilar tarsquosis etildi
1) Yagona umumYevropa fuqaroligi qatnashuvchi mamlakatlaming fuqarolari
orsquoz-orsquozidan Yevropa Ittifoqining fuqaroligini oladi
2) Iqtisodiy va valyuta Ittifoqi qatnashuvchi mamlakatlar va umuman xamjamiyat
iqtisodiy siyosatining asosiy yorsquonalishlari Vazirlar Kengashi tomonidan qabul
qilinadi u shuningdek xar bir mamlakat va umuman xamjamiyat iqtisodiy
rivojlanish jarayoni qanday borayotganligini kuzatadi Yevropa valyuta Ittifoqining
umumiy pul birligi joriy etilgan 1999 yil 1 yanvardan boshlab yevro deb
nomlanuvchi pul birligi amalda yuritila boshlandi 2000 yil 1-yanvardan boshlab
ummiy pul kupyuralari chiqarish yorsquolga qorsquoyildi 2002 yil 1-yanvardan boshlab bu
pul birliklari Yevropa Ittifoqiga arsquozo davlatlar milliy pul birliklari bilan parallel
ravishda qorsquollaniladi va 2002 yil 1-iyuldan boshlab esa milliy pul birliklari
yorsquoqotilib torsquola xoldaxisob-kitoblar yevroda amalga oshirila boshlaydi
3) Siyosiy Ittifoq U quyidagi tarkibiy qismlami orsquoz ichiga oladi
13 Каримов И А У збек халки хеч качон хеч кимга карам булмайди Т 13 mdash Т 2005 mdash- Б 366mdash 367
16
bull Tashqi ishlar va xavfsizlik soxalarida yagona siyosat umumiy mudofaa
siyosatini ishlab chiqishYevropada qurolsizlanish va qurol-yaroqlami nazorat
qilishyadro qurolini tarqatmaslik va xavfsizlikning iqtisodiy jixatlari ustida ish
olib boorish
bull Yevroparlament moxiyatini kuchaytirish
bull Xamjamiyat vakolatlarini kengaytirish
bull Ichki ishlar va odil sudlov soxalarida xususan boshpana berishimmigratsiya
va viza tartibi kabi masalalarda yagona siyosat yuritish
Yevropa Ittifoqi muvaffaqiyatlariga va uning yangi arsquozolarini jalb qilish
qobiliyatiga quyidagi uchta omil sababchi borsquolmoqda
bull Orsquozaro bir-biriga bogrsquoliqlikni va xamkorlikni taqozo qiluvchi iqtisodiy asos
bull Huquqiy qoidalar tantanasi
bull Kelishuvlar va yon berishlarga asoslangan qarorlar qabul qilish j arayonining
demokratik xususiyatiYevropa Xamjamiyatini tarsquosis etish torsquogrsquorisidagi Shartnomalarda belgilangan
vazifalami bajarish uchun bir qator Yevropa muassasalari tuzilgan
Ulardan birinchisi - Yevropa Xamjamiyati Komissiyasi Yevropa Ittifoqining
ijroiya organidir Uning 17 arsquozosini milliy xukumatlar tayinlaydi Vakillar torsquort
yilga tayinlanadi Komissiyaning asosiy ishchi tillari fransuz ingliz va nemis tillari
borsquolsada barcha rasmiy xujjatlar qolgan 9 tilga albatta tarjima qilinadi Komissiya
Xamjamiyatning turli fondlari va dasturlarini jumladan Yevropa Ittifoqida
qatnashmaydigan mamlakatlarga yordam korsquorsatishga qaratilgan fondlar va
dasturlami xam boshqaradi1
Vazirlar Kengashi - Bu qarorlar qabul qilish organidir uning doirasida milliy
xukumatlaming arsquozolari muzokaralar orsquotkazadilar Vazirlar Kengashining
lavozimini barcha qatshashuvchi mamlakatlaming vakillari navbatma-navbat
14 httpenwikiDediaorgwikiEuropean Commission
17
egallaydilar Ulaming xar biri bu lavozimda 6 oy turadi rais vazifasini tashqi ishlar
vazirlaribaj aradilar
Yevroparlament - Yevropa xalqlarining demokratik jarchisi xisoblanadi Unda
umumiy ovoz berish yolsquoli bilan saylanadigan 518 deputat bor Asosiy vazifasi -
Komissiya faoliyatini nazorat qilish Hamjamiyat byudjeti va qonunlarini
maqlsquoullash va ularga olsquozgartirishlar kiritish Yevroparlament alsquozolari 5 yilga bir
marta saylanadilar15
Yevropa sudi - Xamjamiyatning boshqa xalqaro tashkilotlaridan farqi
shundaki YI ga alsquozo mamlakatlar imzolagan shartnomalami ijro etish ular uchun
majburiy ekanligidir Yevropa sudi 13 sudyadan shu jumladan xar bir
mamlakatdan bittadan va bosh advokatlardan iborat Sudyalar 6 yil muddatga
saylanadilar Yevropa sudining mavjudligi YI qonunchiligining qatnashuvchi
mamlakatlar tomonidan notorsquoglsquori talqin etilishining oldini oladi16
Yevropa kengashi - 1974 yilda tuzildi Yevropa Kengashi oliy bosqich
axamiyatni kasb etib murakkab xollarda Hamjamiyatning boshqa muassasalari
bilan kelishishga erishishning iloji bolsquolmagan xolatlarda YelK va Vazirlarbull bull bull 17Kengashi unga murojaat etishlari mumkin
22 Yevropa ittifoqi-Orsquozbekiston munosabatlari
0 lsquozida 27 ta davlatni birlashtirgan aholisi jihatidan Xitoy va Hindistondan
keyingi uchinchi yer maydoni jihatidan esa dunyodagi yettinchi olsquorinda bopoundlgan
Yevropa Ittifoqi tashkiloti va uning arsquozo davlatlari bilan kolsquop tomonlama va ikki
15 httpenwikipediaorgwikiEuropean_Parliament16 httpsuzwikiDediaorgwikiYevropa Ittifoqi17 General Secretariat of the Council of the EU November 2009 P 1-2
18
tomonlama aloqalar mamlakatimiz tashqi siyosatining asosiy yolsquonalishlaridan
hisoblanadi
Birinchidan Yevropa Ittifoqining ilglsquoor davlatlari (Buyuk Britaniya
Germaniya Italiya Fransiya) 0 lsquozbekiston uchun yuqori texnologiyalar manbaidir
Samolyotsozlik mashinasozlik qishloq xolsquojaligi farmatsevtika qurilish va
umuman ishlab chiqarishning barcha sohalariga eng zamonaviy Glsquoarb
texnologiyalarini jalb etish respublikamizda kichik va olsquorta biznesni
rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi
Ikkinchidan Yevropa Ittifoqi olsquozining barcha arsquozo davlatlari bilan bir
butunlikda 0 lsquozbekistonning tayyor va xomashyo mahsulotlari uchun MDHdanbull bull bull bull 18 keyingi eng katta istersquomol bozorini tashkil qiladi
Shuningdek Glsquoarbiy Yevropa savdo-sotiq sohasida mamlakatimizning eng
asosiy hamkori bolsquolib qolmasdan sarmoyalaming asosiy manbaidir Mustaqillikdan
keyingi dastlabki yillardayoq xorijiy Yevropa sarmoyalarini mamlakatimizga jalb
etish masalasiga katta ersquotibor qaratilib ular uchun qulay investitsiyaviy iqlim
yaratib kelinmoqda
Hamkorligimizning yana bir muhim jihati mdash bu mintaqaviy va global
xavfsizlikni saqlash hamda tarsquominlash masalasi bilan boglsquoliq Xalqaro terrorizm
narkobiznes ekstremizm va boshqa kolsquorinishdagi transmilliy tahdidlarga qarshi
kurash va mintaqaviy barqarorlikni tarsquominlashdan har ikki tomon birdek
manfaatdor
Ozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan ikki tomonlama muloqoti faol
xarakterga ega bolib u 5 asosiy qoshma organ doirasida amalga oshirilmoqda
Hamkorlik kengashi Hamkorlik qomitasi Parlament hamkorligi qomitasi Savdo
18 httpwwwolduzbekistonovoziuzpase-10003449htmr
19
va investitsiyalar boyicha quyi qomita hamda Adliya ichki ishlar va boshqa
masalalar boyicha quyi qomita
Hozirgi kunga qadar Hamkorlik Kengashining 9 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2009 yil
sentyabrda Bryusselda) Hamkorlik qorsquomitasining 8 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2010 yil
iyulda Toshkentda) Parlament hamkorlik qorsquomitasi 8 ta yigrsquoiilishi (2010 yil
oktyabr Toshkent) Savdo va investitsiyalar borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta
yigrsquoilishi Adliya ichki ishlar inson huquqlari va boshqa turdosh masalalar
borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta yigrsquoilishi (2010 yil may Bryussel) orsquotkazildi19
0 lsquozbekiston bilan keng jabhali hamkorlik aloqalarini yolsquolga qolsquoyish Yevropa
Ittifoqi va uning arsquozo davlatlari uchun ham ayni muddaodir Xususan Yevropa
Ittifoqi Komissiyasi olsquozining 1995 yilda qabul qilingan laquoMarkaziy Osiyoning
yangi mustaqil davlatlari bilan aloqalar tolsquoglsquorisida Kommunikatsiyaraquosida bu haqda
alohida tolsquoxtalib olsquotadi Kommunikatsiyada laquoIttifoq Markaziy Osiyoda muhim
manfaatlarga ega Bu manfaatlar ham iqtisodiy ham geosiyosiy ahamiyat kasb
etadi Ayniqsa mazkur mintaqani xizmatlar turli jihozlar va sarmoya bilan
tarsquominlab turuvchi Yevropa Ittifoqi ayni vaqtda mintaqadan chiquvchi energetika
mahsulotlarining sezilarli imkoniyatlarga ega bolsquolgan istersquomolchisi ham
ekanligidan kelib chiqib bu hududda energetika sektorining rivojlanishidan
alohida manfaatdorligiraquo qayd etiladi Keyinchalik Yevropa Ittifoqi Kengashi
tomonidan 2007 yilning 30 mayida qabul qilingan laquoYevropa Ittifoqi va Markaziy
Osiyo Yangi sherikchilik uchun strategiyaraquo deb nomlangan hujjatda Yevropa
Ittifoqining mintaqadagi strategik manfaatlari yanada yaqqol ifoda etilgan
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston munosabatlari ana shunday olsquozaro teng
manfaatdorlik asosida qaror topdi 1991 yil 31 dekabrda laquo 0 lsquon ikkilaming qolsquoshma
deklaratsiyasiraquo bilan Yevropa hamjamiyatlari va ulaming olsquosha paytdagi 12 ta arsquozo
19 httpmfauzuzbxalaaro munosabatlarxalaaro tashkilotlarozb yevropa ittifoqi
20
davlati 0 lsquozbekiston Respublikasi davlat mustaqilligini ersquotirof etdi 1992 yil 15
aprelda 0 lsquozbekiston Respublikasi Hukumati va Yevropa hamjamiyatlari
Komissiyasi olsquortasida olsquozaro anglashuv memorandumi imzolandi 1994 yil 16
noyabrda tomonlar olsquortasida diplomatik munosabatlar olsquomatildi 0 lsquozbekiston
Respublikasining Yevropa hamjamiyatlari qoshidagi Missiyasi 1995 yil 6 may dan
ersquotiboran Bryussel shahrida olsquoz faoliyatini boshladi 2002 yil oktyabrda esa
Yevropa Ittifoqi Komissiyasining mamlakatimizdagi faoliyatini amalga oshirish va
boshqarishni qolsquollab-quvvatlash maqsadida Yevropa hamjamiyatlarining
0 lsquoz-bekistondagi diplomatik vakolatxonasi vazifasini vaqtincha bajarib turuvchibull20laquoYevropa Uyiraquo Toshkentda olsquoz faoliyatini boshladi
0 lsquotgan yillar davomida olsquozaro aloqalaming shartnomaviy-huquqiy asoslari
ham shakllanib va mustahkamlanib bordi
1996 yil 21 iyunda Florensiyaning (Italiya) laquoFortezza de Bassoraquo qalrsquoasida
bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi arsquozo davlatlarining davlat va hukumat rahbarlari
darajasidagi navbatdagi oliy sammitida Yevropa hamjamiyatlari va ulaming arsquozo
davlatlari bilan 0 lsquozbekiston Respublikasi olsquortasida laquo 0 lsquozbekiston Respublikasi bir
tomondan va Yevropa Hamjamiyatlari hamda ularga arsquozo davlatlar ikkinchi
tomondan olsquortasida sherikchilik tarsquosis etuvchi Sheriklik va hamkorlik tolsquoglsquorisidagi
bitimraquo imzolandi Bitimni imzolash choglsquoida 0 lsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
ushbu shartnoma Yevropa Ittifoqi va mustaqil 0 lsquozbekiston munosabatlarida yangi
burilish nuqtasi bolsquolib xizmat qilishini hamda yosh davlatimizning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishi uchun keng imkoniyatlar ochishini tarsquokidladi laquoBiz bu
munosabatlarga tashqi siyosatimizning mamlakatimizning jahon hamjamiyati va
jahon xorsquojaligiga integratsiyalashuviga qaratilgan ustivor yorsquonalishi deb
qaraymizraquo21
20 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmr
21 LAKarimov Yangicha fikrlash va ishlash - davr talabi T 5 - Т 1997 - B321
Hozirgi kunda Sheriklik va hamkorlik bitimi Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston
olsquortasida imzolangan olsquonga yaqin boshqa bitimlar bilan birgalikda amal qilib
kelmoqda
2001 yil 11 sentyabr voqealaridan solsquong ikki tomonlama munosabatlar nvoji
ayniqsa yangieha tus oldi Yevropa Ittifoqi Markaziy Osiyoning strategik
ahamiyati va mintaqadagi barqarorlikni tarsquominlashda 0 lsquozbekistonning hal qiluvchi
mavqeini tushunib yetdi Shundan kelib chiqqan holda 2001 yilning 8-9 va 17
oktyabrida bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqining Lyuksemburg Kengashi va 19
oktyabridagi Gent sammiti tashkilotning Markaziy Osiyo davlatlari bilan
aloqalarini kuehaytirishni zarar deb topdi 2001 yil 11 sentyabr voqealaridan keyin
Yevropa Ittifoqi davlatlari ham xalqaro terrorizmga qarshi tuzilgan xalqaro
koalitsiyaga qorsquoshilgan holda orsquoz qorsquoshinlarini Afgrsquoonistonga ynborishdi Ayrim
davlatlar shu jumladan Germaniya orsquoz harbiy kontingentini Afgrsquoonistonningbull22
shimolida bir qismini esa Termiz shahrida joylashtirdi
2002 yil 29 yanvarda Bryussel shahrida bolsquolib olsquotgan О zbekiston Yevropa
Ittifoqi Hamkorlik kengashining uchinchi majlisida Markaziy Osiyo davlatlanga
qaratilgan TASIS dasturining byndjeti 25 mlndan 50 mlnga yarsquoni ikki hissaga
kopaytirilganligi tashkilot vakillari tomonidan rasman marsquolum qilindi23
Shuningdek bu majlisda mintaqa mamlakatlari ayniqsa 0 lsquozbekiston bilan
aloqalarga ustuvor mavqe berish siyosiy transport energetika savdo mvestitsiya
sohalaridagi hamkorlikni yanada kuchaytirish lozimligi tarsquokidlandi
Ikki tomonlama munosabatlarda iqtisodiy va savdo-sotiq aloqalari eng
ustuvor yolsquonalish hisoblanadi 0 lsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi va uning arsquozo
davlatlari bilan savdo aloqalari katta salmoqni tashkil etadi
22 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunosllk nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma -T JIDU 2008 - B 24523 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan aloqalari iqtisodiyot sohasida ham
yildan-yilga kengayib bormoqda Yevropa Ittifoqining faol arsquozolaridan borsquolgan
Germaniya Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqidagi eng yaqin hamkori hisoblanadi
Germaniya Markaziy Osiyoda rorsquoy berayotgan orsquozgarishlarga doimo nemislarga
xos xolislik bilan yondashgan va doimo qorsquollab-quwatlagan
Ikki tomonlama savdo aloqalarining umumiy hajmi 1993 yilda 545 mln 2006
yilda 11 mlrd AQSh dollarini tashkil etgan bolsquolsa 2010 yilda bu kolsquorsatkich 1
mlrd 759 mln AQSh dollariga yetdi Undagi Germaniya Buyuk Britaniya
Fransiya Italiya kabi yirik davlatlaming salmoqli ulushi saqlanib qolayotgan
bolsquolsa-da Kipr Chexiya Sloveniya Estoniya Polsha kabi Yevropa Ittifoqi yangi
arsquozo davlatlarining ulushi ortib borayotganligi quvonarli holatdir Yevropa eksporti
mahsulotlarining asosiy qismini elektr jihozlari va mashinalar qishloq xolsquojaligi va
plastik materiallar tashkil etsa 0 lsquozbekiston eksportining katta ulushi tolsquoqimachilik
mahsulotlari va qimmatbaho metallardan iborat
Qisqacha qilib aytganda 0 lsquozbekiston mdash Yevropa Ittifoqi iqtisodiy va savdo
munosabatlari bir maromda rivojlanib kelmoqda Tomonlar orasidagi tovar
ayirboshlash hajmi olsquotgan 20 yil ichida salkam tolsquort barobarga kolsquopaydi Biroq ikki
tomonlama savdo aloqalarining imkoniyatlari cheksizdir
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston aloqalari mintaqalararo miqyosda ham
rivojlanib bormoqda 0 lsquozbekiston Yevropa Ittifoqining BOMKA (Chegara
hududlarida xavfsizlikni tarsquominlash) KADAP (giyohvand moddalarga qarshi
kurashish) TRASYeKA (transport) INOGYeYT (energetika) TYeMPUS
(tarsquolim) INTAS (fan va tadqiqot) kabi mintaqaviy dasturlarda ishtirok etmoqda
Mamlakatimizdagi barqaror siyosiy va iqtisodiy rivojlanish huquqiy davlat
va fuqarolik jamiyatini qurish yolsquolidagi birdamlik va yangi marralar global va
mintaqaviy muammolami hal etish yolsquolidagi davlatimiz rahbarining aniq va dadil
24 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunoslik nazariya va amaliyotOrsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008 mdash B 246
23
tashabbuslari umuman qolsquolga kiritilayotgan barcha muvaffaqiyatlarimiz
Yevropalik hamkorlarimizning bundan olsquon yil awalgi qarashlarini tubdan
olsquozgartirib yubordi Global va mintaqaviy muammolami hal etishda tomonlaming
olsquozaro anglashuv va tushunish asnosidagi qarashlari tobora yaqinlashib bormoqda
Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni tarsquominlash borasida Yevropa
Ittifoqi 2010 yilning iyun oyida Qirglsquoiziston janubida rolsquoy bergan voqealarga
munosabat bildirib 2010 yil 25 oktyabrda bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi Tashqi
ishlar bolsquoyicha kengashining 3041-majlisida 0 lsquozbekiston Hukumatining glsquooyat
vazmin va oqilona yondashuvini yuqori baholadi Davlatimiz rahbarining jahon
hamjamiyatiga yolsquollagan chaqiriqlariga javoban Ittifoqning Tashqi ishlar va
xavfsizlik siyosati bolsquoyicha oliy vakili Ketrin Eshton 2010 yil 18 dekabrda
Bryusseldagi olsquoz bayonotida Qirglsquoizistondagi demokratik islohotlar uchun
Ittifoqning tayyorligini bildirdi Uchrashuv choglsquoida JBarrozo 0 lsquozbekiston
Hukumatining Qirglsquoiziston janubidagi mojarolami butun mintaqa bolsquoylab
yoyilishini oldini olishga qaratilgan va uzoqni kolsquozlagan siyosatini yana bir bori25alohida ersquotirof etdi
Yevropa Ittifoqi Orol fojiasi Orolbolsquoyi mintaqasining ekologik ijtimoiy-
iqtisodiy va demografik muammolarga nisbatan hamda Orol dengizining
hayotbaxsh manbalari mdash Amudaryo va Sirdaryo suvlaridan oqilona foydalanish
jumladan gigant GESlar olsquomiga tejamkor va ixcham energiya manbai qurish
taklifini ilgari surayotgan 0 lsquozbekiston Respublikasi rahbariyatining rasmiy
munosabatiga olsquoz xayrixohligini bildirib kelmoqda Xususan Yevropa Ittifoqining
Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per Morel 2010 yil 1 noyabrda laquoDeutsche
Welleraquo gazetasida bergan suhbatida Roglsquoun GESining qurilishi loyihasi bolsquoyicha
xalqaro ekspertiza olsquotkazishni yoqlab chiqdi va mazkur vazifani olsquoz zimmasiga
olgan Jahon bankiga yordam berishga Ittifoqning tayyorligini bildirdi Shuningdek
laquoBiz bilamizki mdash dedi u mdash Qirglsquoiziston janubida sodir etilgan qonli voqealarda
25 httpwwwolduzbekistoriovoziuzDage-10003449htmlrsquo24
jinoyat izi bor va unda narkobiznes marsquolum darajada rol olsquoynagan Ushbu
voqeani obrsquoektiv olsquorganish mdash ustuvor vazifa Men Kimmo Kilyunen
rahbarligidagi xalqaro tekshiruv komissiyasining ish boshlaganini olqishlaymanraquo
Kolsquorinib turganidek bu borada ham Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston qarashlari
hamohangdir2
2011 yil 24 yanvar kuni Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
IAKarimovning Bryusselga tashrifi borsquolib orsquotdi Tashrif doirasida Yevropa
Komissiyasi prezidenti JMBarrozo va Yevropa Ittifoqining energetika masalalari
borsquoyicha komissari GEttinger bilan uchrashuvlar orsquotkazildi Shuningdek
Orsquozbekistonda Yl diplomatik vakolatxonasini (Delegatsiyasini) tarsquosis etish
torsquogrsquorisidagi Kelishuv Orsquozbekiston Respublikasi va YI orsquortasida energetika
sohasidagi hamkorlik torsquogrsquorisidagi Bayonnoma hamda 2011-2013 yillarda Yevropa
Komissiyasi texnik korsquomagi Indikativ dasturini amalga oshirish torsquogrsquorisidagi
Bayonnoma imzolandi Natijada 2012-yil may oyida YIning Orsquozbekistondagibull bull bull bull bull bull -|laquo28 vakolatxonasi rahbari lavozimi joriy etildi
Global va mintaqaviy xavfsizlik tizimining eng zaif nuqtasi boiib qolayotgan
Afglsquoonistonda tinchlik olsquomatish va barqaror taraqqiyotga yolsquol ochish borasida ham
manfaatlar uyglsquounligi va olsquozaro izchil hamkorlikni kuchaytirish istagi yaqqol
namoyon bolsquolmoqda laquoNezavisimaya gazetaraquoning 2009 yil 10 yanvar sonida ersquolon
qilingan Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per
Morelning intervyusida tarsquokidlanganidek laquoAfglsquooniston haqida olsquoylaganda darhol
gap Eron yoki Pokiston haqida ketadi biroq uning shimoliy qolsquoshnilari
0 lsquozbekiston Tojikiston va Turkmaniston haqida ozroq gapiramiz Biz barchamiz
Afglsquoonistonda hal qilishimiz lozim bolsquolgan murakkab vazifa qarshisida turibmiz va
bu masalada olsquozaro maslahatlashuvlarimizni rivojlantirib kelmoqdamiz Bunda
26 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo27 httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkiiotlarozb yevropa ittifoqi
28 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 22013 B61
25
Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan siyosiy muloqotlari
m uhim omildirraquo Eslatib olsquotish joizki Yevropa Ittifoqi Afglsquoonistonda tinchlik
olsquomatish va mamlakat iqtisodiyotini tiklash ishiga eng katta ulush qolsquoshayotgan
homiy tashkilotdir U 2010 yilda bolsquolib olsquotgan Afglsquoon muammosiga baglsquoishlangan
Kobul va London xalqaro konferensiyalarining tashkilotchisi sifatida maydonga
chiqdi 2002 yildan beri Ittifoqning Afglsquoonistonga ajratgan insonparvarlik va
iqtisodiy yordami qariyb 1 mlrd 800 mln yevroni tashkil etdi29 Afglsquoonistonning
Markaziy Osiyo respublikalari bilan chegaralarini mustahkamlash orqali Yevropa
Ittifoqi mintaqamiz xavfsizligini tarsquominlashga hissa qolsquoshib kelmoqda 0 lsquoz
navbatida 0 lsquozbekiston Afglsquoonistonda tezroq tinchlik va barqarorlik olsquomatish
istagini bildiribgina qolmay ushbu mamlakatga xalqaro insonparvarlik yordamini
yetkazib berish va milliy iqtisodini tiklash ishlarida faol ishtirok etib kelmoqda
Shu bois Yevropa Ittifoqining nufuzli siyosiy arbobi Afglsquooniston iqtisodi va
infratuziimalarini tiklash borasida 0 lsquozbekiston ilgari surayotgan aniq taklif va
loyihalar hamda amaliy sarsquoy-harakatlar uchun mamlakatimiz Prezidentiga olsquoz
minnatdorchiligini bildirdi
Shunday bolsquolsa-da ushbu memorandum va tashrif choglsquoida imzolangan
boshqa hujjatlar Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining energetika manbalariga bolsquolgan
hayotiy ehtiyojini qondirishgagina xizmat qilib qolmay balki bugungi kunda
Yevropaliklar tomonidan laquoqolsquoshnilarimizning qolsquoshnilariraquo deb atalayotgan
Markaziy Osiyo davlatlari xususan 0 lsquozbekiston bilan olsquozaro teng va manfaatli
hamkorlik aloqalarining rivojiga yanada kengroq коlsquolam va turtki beradi
29 httpwwwolduzbekistonovoziuzDage-100Q3449htmr26
XULOSA
Mazkur kurs ishida Yevropada integratsion jarayonlaming tarixi asosiy
bosqichlari va istiqbollarini orsquorganish Yevropa Ittifoqining tuzilish tarixi va
sabablari hamda uning bugungi kundagi faoliyati shu bilan birga Yevropa Ittifoqi-
Orsquozbekiston aloqalarini tahlil qilish asosida quyidagi xulosaga kelindi
Birinchidan Yevropada integratsion jarayonlar orsquoziga xos xususiyatga ega
borsquolib jadalligi borsquoyicha dunyoda eng samarali integratsiyalashuvga erishayotgan
mintaqa hisoblanadi
Ikkinchidan tahlilllar va izlanishlar shuni korsquorsatadiki Yevropada
integratsion jarayonlar nihoyalanishga erishmoqda va ldquoYagona Yevropardquo grsquooyasi
amalga oshishi istiqbolli rejalar asosida kutilayotgan real hodisaga aylanmoqda
Uchnchidan mintaqaning institutsional korsquorinishi - Yevropa Ittifoqi xalqaro
munosabatlarda Yevropa nomidan faoliyat olib boruvchi asosiy aktor sifatida
maydonga chiqmoqda
Torsquortinchidan Yevropa Ittifoqining faoliyat doirasi kengayib bormoqda va
xalqaro va mintaqaviy jarayonlaming turli masalalarida hal qiluvchi va orsquoz tarsquosir
doirasiga ega tashkilot sifatida baholanmoqda
Qisqacha aytganda Yevropa integratsion jarayonlarga tortilish orqali
umummintaqaviy birlikka erishishga intilmoqda va turli torsquosiq va muammolarga
qaramasdan buni muvaffaqiyatli uddalab kelmoqda
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXATI
Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti IAKarimovning asarlari
11 Karimov IA Bizdan ozod va obod vatan qolsin T2 - Toshkent
ldquoOrsquozbekistonrdquo 1996
12 Karimov IA Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi Т9 Тошкент
ldquoУзбекистонrdquo2001
13 Karimov IA Orsquozbek xalqi hech qachon hech kimga qaram borsquolmaydi T13
- Toshkent ldquoOrsquozbekistonrdquo 2005
Normativ-huquqiy hujjatlar
21 Yevropa Ittifoqi Rim shartnomasi 1957
22 Yevropa Ittifoqi Maastrixt shartnomasi 1992
23 Yevropa Ittifoqi Lissabon shartnomasi 2004
Ilmiy va maxsus adabiyotlar
31 Одшщориев XT Раззо^ов ДХ Сиёсатшунослик Тошкент 2007
32 Introduction to European Union Booklet
33 General Secretariat of the Council of the EU Brussel November 2009
34 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy
siyosatshunoslik nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008
35 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy
aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb
muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 2 2013
Internetning axborot va analitik manbalari
41 httpuzdenemetrcomdocs134index-2111 l-lhtmlTpage^
28
42 httpeuropa euabout-eubasic-informationindex enhtm
43 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
44 httpsuzwikipediaorgwikiIatisodiv integratsiya
45 httpswwwciagovlibrarypublicationsthe-world-factbookgeoseehtml
46 httpwwwbritannicacomEBcheckedtopic196399European-Union-EU
47 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo
48 httpenwikipediaorgwikiEuropean Commission
49 httpenwikipediaorgwikiEuropean Parliament
410httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkilotlarozb yevropa itti
foqi
29
Toshkent Davlat Sharqshunoslik Instituti Jahon siyosati va tarixi fakulteti 3-kurs
ingliz-urdu guruhi talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquoHning
ldquoYevropada integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlarirdquo nomli kurs
ishisiga
T A Q R I Z
3-kurs talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquolining ldquoYevropada
integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlari nomli kurs ishisi bugungi
kunning dolzarb mavzularidan biri hisoblangan Yevropa integratsion
jarayonlarining orsquoziga xos xususiyatlarini orsquorganishga bagrsquoishlangan Kurs ishining
birinchi bobida Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi va uning
bugungi kundagi ahamiyati yoritilgan borsquoIsa ikkinchi bobida Yevropa ittifoqi
strukturasi faoliyati va jahon hamjamiyatida tutgan orsquomi hamda Yevropa ittifoqi-
Orsquozbekiston munosabatlarini orsquorganishni orsquoz ichiga oladi Kurs ishidan korsquozlangan
maqsad Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi Yevropa ittifoqi
va uning bugungi kundagi ahamiyatining nazariy jihatlarini orsquorganishdan iborat
Ushbu kurs ishini yozishda Prezidentimiz IA Karimov asarlari hamda korsquoplab
xorijiy adabiyotlar va birlamchi internet saytlaridan foydalanilgan Ushbu kurs
ishini yoqlashga mhsat etilishi maqsadga muvofiqdir
Kurslami tartibga solishdagi bu tizimda YVB (Yevropa valyuta birligi)
markaziy mavqeni egalladi YVB Ylga arsquozo borsquolgan mamlakatlar valyutalari
rasmiy kurslari hisob-kitobi uchun hamda ana shu valyutalar bozor kurslarining
harakatini nazorat qilib turish uchun negiz borsquoldi Shu taxlit boshqarish
shuningdek valyuta bozorlaridagi Markaziy banklaming anrsquoanaviy intervensiyasi
yorsquoli bilan ham ayrim valyutalar kursini bevosita YVBga nisbatan boshqarish ham
amalga oshirildi YVB hisob-kitob torsquolov va zaxira vazifalarini juda cheklangan
miqyosda va valyuta munosabatlarining ancha tor sohalarida bajardi Bu esa ilm-
fan yutuqlari keng korsquolamda qorsquollaniladigan tarmoqlar taraqqiyotidagi qoloqlikni
yana ham chuqurlashtirdi Umuman xorsquojalik ravnaqining sekinlashuviga olib keldi
Yevropa Ittifoqining mustaqil kuch sifatida qaror topishini mushkullashtirdi
Uchinchi bosqich 1980 yillaming orsquortasiga kelib Yevropa Ittifoqi orsquoz
ravnaqining qaltis dovoniga yetib keldi Jahondagi iqtisodiy va siyosiy vaziyat tez
orsquozgarib boraetgan bir sharoitda Hamjamiyat oldida bir qancha murakkab
muammolar korsquondalang borsquoldi Bular Grsquoarbiy Yevropa sanoatining
raqobatbardoshligini korsquotarish zarurati bilan hamda AQSH va Yaponiyadan
texnologik jihatdan orqada qolishini bataraf etish bilan bogrsquolangan edi Yevropa
Ittifoqini turgrsquounlikdan chiqarish maqsadida qator chora-tadbirlar korsquorish uchun
Ylga arsquozo borsquolgan mamlakatlaming hukumatlararo konferensiyasi chaqirildi
Konferensiyada yagona Yevropa hujjati (YaYH) imzolandi Bu yangi hujjat orsquoz
ahamiyati jihatidan Yevropa Hamjamiyatini tarsquosis etish torsquogrsquorisidagi muhim
hujjatlarga tenglashtirdi YaYH mazkur Hamjamiyatga arsquozo borsquolgan 12
mamlakatning milliy parlamentlari tomonidan r^tifikatsiya qilindi va 1987 yilning
1 iyulidan boshlab amal qila boshladi
YaYHning imzolanishi Grsquoarbiy Yevropada integratsiyaning ravnaq topishida
yangi bosqich borsquoldi Uning asosiy xususiyatlari quyidagilardan iborat yagona
ichki bozomi shakllantirishni yakunlash integratsiya doirasini kengaytirish (uni
fan va texnikaga joriy etish valyuta munosabatlari atrof-muhitni muhofaza etish)
8
hamda Yevropa Ittifoqining millatlar doirasidan chiqib ketishini kuchaytirish
Integratsiya jarayoniga tashqi siyosat masalalarining ham qorsquoshilishi mazkur
bosqichriing sifat jihatdan yangi unsuri borsquoldi Bu esa Yevropa Ittifoqini mustaqil
siyosiy birlikka aylantirish tendensiyasini kuchaytirdi
YI taraqqiyotining torsquortinchi bosqichida valyuta integratsiyasi jarayoniga
jorsquoshqinlik baxsh etishga yana bir karra urinish borsquoldi 1990 yilning dekabr oyida
Rim shahrida borsquolib orsquotgan Ylga arsquozo borsquolgan mamlakatlaming hukumatlararo
konferensiyasida iqtisodiy va valyuta ittifoqi torsquogrsquorisidagi Bitimni tayyorlashga
qaror qilindi Ana shu hujjatning qabul qilinishi Ylga arsquozo borsquolgan mamlakatlar
iqtisodiyotini yanada mustahkam muvofiqlashtirib turishga barcha valyutalarning
Yevropa valyuta ittifoqiga torsquola-torsquokis qorsquoshilishiga hamjamiyat Markaziy
banklari boshqaruvchilari qorsquomitasi huquqlarining kengayishiga imkon berdi Ana
shu bitim asosida Markaziy banklaming Yevropa tizimi (MBYT) tuzildi Bu tizim
biror-bir mamlakat boshqaruvi milliy idoralarida batamom mustaqildir va Yevropa
Ittifoqi valyuta va bank sohalarini tartibga solib turadi Bundan tashqari ushbu
bitimga korsquora qatrsquoiyat bilan belgilab qorsquoyilgan valyuta kurslariga orsquotish Yevropa
Ittifoqining yagona valyutasi yevroga orsquotish hamda Ylga arsquozo borsquolgan barcha
mamlakatlaming oltin-valyuta rezervlarini Yevropa Markaziy banki (Mayndagi
Frankfurt shahri Germaniya) nazoratiga berish nazarda tutilgan edi
12 Yevropa integratsion jarayonlarining chuqurlashuvi va bugungi
kundagi ahamiyati
Agarda Yevropa integratsiyasining tarixda va hozirda tutgan orsquomi haqida fikr
yuritadigan borsquolsak uning eng muhim vazifasi tinchlikni saqlash ekanligiga amin
borsquolamiz Hozirda Yevropa integratsiyasining nima maqsadda paydo borsquolganligi
unutilib uning faoliyati faqatgina Yevropa aholisining faravon va baxtli hayot9
kechirishiga qaratilgan degan fikr pay do borsquolgan Bunday fikrning pay do
borsquolishiga dunyo aholisining YIning korsquozlagan asosiy maqsadlarini oxirigacha
tushunib yetmasligi uning tashkilotlarida qabul qilinayotgan qaror va qonunlar
Yevropa aholisining hammasining manfaatlarini orsquozida aks ettira olmaganligida
borsquolsa kerak Ammo bu tashkilotning nafaqat Yevropa qitrsquoasi uchun balki butun
jahon hamjamiyatida insoniyat hayot jabhasining har bir sohasida muhim orsquorin
tutishi hammaga ay on Demak Yevropa integratsiya jarayoni nafaqat Yevropa
aholisini balki butun dunyo aholisining bugungi va kelajakdagi taqdirida muhim
ahamiyat kasb etishini unutmaslik lozim
Yevropadagi integratsion jarayonlaming kengayishi mumkinligi va hattoki
zarurligi 1957 yil Rim shartnomasida mutahkamlangan 1973 yilda Yevropa
integratsiyasida dastlabki kengayish yuz berdi Yevropa integratsiya jarayoniga
Angliya Irlandiya va Daniya qorsquoshildi7 Angliyaning YIHga qorsquoshilish uchun
1961 1965 va 1967 yillardagi harakatlari Fransiya prezidenti Shari de Gollning
tashabbusi bilan Fransiya tomonidan Angliyaning arsquozoligiga veto qorsquoyilganligi
sababli omadsizlikka uchradi Shari de Gollning bu harakatlarining ham orsquoziga
yarasha sabablari bor edi U Angliyani doimo Yevropadan geografik jihatdan
ajralib turganligi va korsquop holatlarda AQSH siyosatiga yon bosishini rorsquokach qilib
agarda YeHga arsquozo borsquolsa bu Yevropa integratsiyasiga putur etkazadi deb hisoblar
edi
Y I kengayishining barcha bosqichlarida Fransiya bu jarayonni butun
Yevropani qamrab olmogrsquoi lozim deya qorsquollab - quvvatlab kelmoqda
Faqat istisno tariqasida Fransiya qarshi borsquolgan Yevropa Iqtisodiy
Hamjamiyatiga faqat 70-yillaming orsquortalarida arsquozo borsquolishga erishgan Buyuk
Britaniya va YIning boshqa arsquozolari kabi Parij ham inson huquqlarining jiddiy
buzilishi va mamlakat siyosatida armiyaning haddan tashqari kata roli tufayli qator
7 httpswwwciagovlibrarvpublicationsthe-world-factbookgeoseehtml
10
yillar davomida Ylga kirishga tayyor emas deya hisoblab kelingan Turkiyani
kiritish mumkin
Fransiya YI kengayishiga qulay shart - sharoit yaratishga solmoqli hissa
qorsquoshmoqda Yevropa Kengashining Parij rahbarlik qilgan 2000 yil ikkinchi
yarmida YIning kengayishi va ayrim institutsional islohotlami korsquozda tutuvchi
Nissa shartnomasi imzolandi Ushbu hujjatda nafaqat ittifoqning kengayishi bilan
bogrsquoliq masalalar shuningdek har bir davlatning manfaatlari alohida korsquorsatib
orsquotilgan
YIning kelajakdagi korsquorinishi borasida Yevropa federatsiyasini qorsquollab -
quwatlayotgan Germaniyadan farqli ravishda Fransiya teng huquqli davlatlar
ittifoqi konfederatsiyani yoqlamoqda
Korsquoplab bahs - munozaralarga sabab borsquogan Markaziy va Sharqiy Yevropa
(MSHY) davlatlarining YI bilan birlashishi grsquooyasi 80 - yillaming oxirida payda
borsquoldi
1990 yil yanvar Dublinda borsquolib orsquotgan tashqi ishlar vazirlari uchrashuvida
birlashishning asosiy yorsquonalishlari ishlab chiqildi
1992 yil iyunda Lissabonda Yevropa Kengashining sammitida MSHY
davlatlariga har tomonlama yordam korsquorsatish torsquogrsquorisida qaror qabul qilingan
borsquolsada arsquozolikning aniq tamoyil va kreteriyalari ishlab chiqilmadi Lissabon
sammitining asosiy yutugrsquoi laquointegratsiyaning kengayishi va chuqurlashishi parallel
olib borilishi kengayish integratsiyaning chuqurlashishi darajasini pasaytirmasligift
lozimligiraquo borasida qaror qabul qilindi
Orsquosha davrdan boshlab laquoorsquon ikkilarraquo iqtisodiy jihatdan yuksalish pallasiga
kirdi 1993 yilga kelib ulaming jahon savdo aylanmasidagi ulushi 20 foiz eksport
va 192 foiz import bilan qayd etildi 1994 yil Avstriya Finlandiya Shvetsiya Ylga
11
teng huquqli arsquozo borsquolib kirish iltimosnomalari bilan chiqishadilar va 1995 yil
YIning teng huquqli arsquozolariga aylanishadi8
Integratsiyaning bu tahlit chuqurlashuvi uning muttasil kengayib borishiga zamin
hozirladi 1995 yil Avstriya Shvetsiya va Finlandiya tashkilotga arsquozo borsquolib kirdi
Bu davrga kelib 15 ta katta-kichik davlatlami birlashtirgan Yevropa Ittifoqi
tashkiloti 3234 ming kvkm hududni qamrab olib mazkur hududda 3709 mln
aholi istiqomat qilardi Uning jahon bozoridagi eksporti umumiy miqdoming 202
foizi importi esa 179 foizini tashkil etdi
1997 yilgi Lyuksemburg sammiti YI ning bosqichma - bosqich kengayishi
torsquogrsquorisida siyosiy qaror qabul qildi Bundan tashqari doimiy harakatdagi siyosiy
tavsiyalar ishlab chiquvchi forum tashkil etildi Orsquosha yili Yevropa integratsiyasi
jarayonida yana bir muhim qadam qorsquoyildi YIda boshqaruvni yangi vujudga
kelgan shart - sharoitlarga moslashtirish uchun Amsterdam shartnomasi imzolandi
Ushbu shartnomalar natijasida Yevropa Parlamentidagi deputatlar soni 700 tadan
oshib ketmasligiga kelishib olindi Shuningdek Yevropa pul birligini joriy qilishda
ayrim yutuqlarga erishish uchun Yevropa Markaziy Bankiga normativ aktlar
chiqarish vakolati berildi Shuningdek Amsterdam shartnomasida Ylga arsquozo
davlatlar zimmasiga birgalikda terrorizm kontrabanda va jinoyatchilikga kurashda
orsquozaro hamkorlik munosabatlami orsquomatish yuklangan
Jahon iqtisodiyoti integratsiya yarsquoni yaqinlashuv yorsquolidan bormoqda Agar
Grsquoarbiy Yevropadagi integratsion jarayonlami korsquozdan kechiradigan borsquolsak u
holda uning rivojlanishini bir qancha bosqichlarga borsquolish va ulardan ayrim
elementlarini har bir bosqichda oyoqqa turganligini anglab olamiz
1) Umumiy bozor va yagona savdo siyosati
2) Yagona agrar siyosat
8 httpswwwciagovlibrarvpublicationsthe-world-factbookgeoseehtml
12
3) Yevropa valyuta tizimi
4) Ilmiy-texnikaviy integratsiya
5) Siyosiy integratsiyaning elementlari
Yevropa integratsiya jarayonining orsquoziga xos xususiyati shundan iborat ediki
tarixda kuzatilgan Yevropa davlatlari orasidagi tuzilgan harbiy ittifoqlardan farqli
ravishda ushbu jarayon natijasida dastlab iqtisodiy hozirda esa siyosiy davlatlar
ittifoqi vujudga kelgan Tarixda Yevropa davlatlarining bir maqsad atrofida
birlashishi korsquop kuzatilgan biroq bu turdagi keng korsquolamli integratsion birlashish
aynan shu davrga kelib yuz berdi Yevropadagi integratsion jarayonlar mahsuli
borsquolmish Yevropa Ittifoqining Yevropada tinchlik va demokratiyani tarqatish
yorsquolida olib borgan sarsquoy-harakatlari 2012-yilda Nobel mukofoti bilan taqdirlanish
ham fikrimiz isbotidir9
9 httpwwwbritannicacomEBcheckedtopic196399European-Union-EU
13
2-BOB YEVROPA ITTIFOQI - XALQARO INTEGRATSIYANING OLIY
SHAKLI
21 Yevropa ittifoqi strukturasi faoliyati va jahon hamjamiyatida tutgan
orsquorni
Yevropa Ittifoqining jahon iqtisodiyotidagi olsquomi alohida ersquotiborga molik Dunyoda
ishlab chiqariladigan umumiy ichki mahsulotning 28 foizi Ittifoq hisobiga tolsquoglsquori
keladi Uning jahon savdo aylanmasidagi eksport-import ulushi esa 20 foiz yarsquoni
4 011357 mln yevroga tengdir Dunyodagi eng katta daromadga ega deb ersquotirof
etilgan 500 ta yirik kompaniyaning 161 tasi Yevropa Ittifoqida joylashgan10
Ushbu xalqaro tashkilotning tashkil topish tarixi aslida 1947 yilda laquoKorsquomir va
porsquolatraquo konsemining tashkil topishidan boshlanadi 1993 yilda Yevropa Ittifoqi
nomini olgan tashkilot Maastrixt (Niderlandiya)da 12 ta davlatning rahbarlari
imzolagan shartnomaga binoan vujudga kelgan federativ davlat xususiyatlarini
orsquozida birlashtirgan davlatlararo birlashmadir
Yevropa Ittifoqining maqsad va vazifalari quyidagilardir
1) Yevropa xalqlarining yaqin ittifoqini tashkil etish muvozanatlashgan va uzoq
muddatli iqtisodiy taraqqiyotga korsquomaklashish bunda ayniqsa quyidagilardan
foydalanish ichki chegaralari borsquolmagan makonni yaratish iqtisodiy va ijtimoiy
xamkorlikni kuchaytirish yagona valyutani joriyetish
10 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449html
11 httpswwwciagovlibrarvpublicationsthe-worId-factbookgeoseehtml
14
2) xalqaro soxada ayniqsa tashqi siyosatni va xavfsizlik soxasidagi siyosatni
kelajakda esa mudofaa siyosatini birgalikda yuritish orqali orsquoz moxiyatini
tasdiqlash
3) adliya va ichki ishlar soxalaridagi xamkorlikni rivojlantirish
Keyingi 50 yil davomida beshinchi marta orsquoz safiga yangi arsquozolami qabul qilgan
bu tashkilot siyosiy iqtisodiy madaniy xarbiy-texnik ilmiy-texnologik
xamkorlikning sifat jixatdan eng zamonaviy korsquorinishi bulib xozirgi davrda 27
davlat uning arsquozosidir Yalpi ichki maxsulot ishlab chiqarishning jon boshiga 22
ming dollardan ortik kiymatni tashkil etayotganligi shubxasiz bu xamkorlikning
samarasidir Xududi 42 million kvkmni axolisi esa 455 milliondan ortiq kishini
tashkil etgan bu xududda Buyuk Britaniya Daniya va Shvetsiyani xisobga
olmaganda 2002 yilning 1 yanvaridan buyon yagona pul birligi - yevro amalbull 12 kilmoqda
Yevropa Ittifoqining oliy ijrochi organlari - Yevropa Ittifoqi Kengashi
Yevroparlament va Yevrokomissiyadir Yevropa Ittifoqi Kengashining 1996 yil
iyunda Florensiyada (Italiya) borsquolib orsquotgan yigrsquoilishida Prezident I A Karimov
boshchiligidagi Orsquozbekiston delegatsiyasi ishtirok etdi Uchrashuv jarayonida
laquoUzbekistan va Yevropa Ittifoqi orsquortasidagi sherikchilik va xamkorlik
torsquogrsquorisidaraquogi kelishuv imzolandi Yevropa Ittifoqida erishilgan yuksak natijalar
tajribasi davlatlararo boshqa tashkilotlar uchun xam muayyan bir davlatning
taraqqiyoti uchun xam foydadan xoli emas
Shu bois Prezident I A Karimov laquoMDXning istikboli Yevropa Ittifoqi kabi
modelning amalga oshirilishida kurinadLAynan shu model MDXni jonlantirishiй
unga toza xavo berishi mumkin Xamdorsquostlikning xar bir arsquozosi orsquozining munosib
orsquornini topa oladigan istiqbol - bu Yevropa Ittifoqi modeli asosida rivojlanish deb
orsquoylayman
Albatta demokratiyani rivojlantirish va demokratik jamiyat qurish soxasida xam
biz Yevropa Ittifoqi andozalarini qorsquollashimiz kerak borsquoladi Bu mdash mening qatrsquoiy
12 Одшщориев XT Раззоков ДХ Сиёсатшунослик Тошкент 2007229-230-b15
fikrim Yevropa Ittifoqiga xos demokratik qadriyatlar inson tafakkuri tarsquolim
tizimi ijtimoiy kafolatlar axolining ijtimoiy huquqlari mdash bularning barchasi biz
uchun torsquola mos keladi Men ushbu tizimni korsquor-korsquorona korsquochirib olishni nazarda
tutayotganim yorsquoq albatta Bizning orsquoz mentalitetimiz orsquoz muammolarimiz bor vabull bull 13biz bu jixatlami xisobga olamizraquo deb tarsquokidlaydi
Yagona Yevropa akti Vazirlar Kengashi qarorlarini qabul qilish tartibiga
muxim orsquozgartirishlar kiritdi Yagona Yevropa Akti bilan yagona bozomi bunyod
etishga taalluqli barcha muammolar borsquoyicha korsquopchilik ovoz bilan qaror qabul
qilishga ruxsat etiladi
Yangi shartnomaga muvofiq quyidagilar tarsquosis etildi
1) Yagona umumYevropa fuqaroligi qatnashuvchi mamlakatlaming fuqarolari
orsquoz-orsquozidan Yevropa Ittifoqining fuqaroligini oladi
2) Iqtisodiy va valyuta Ittifoqi qatnashuvchi mamlakatlar va umuman xamjamiyat
iqtisodiy siyosatining asosiy yorsquonalishlari Vazirlar Kengashi tomonidan qabul
qilinadi u shuningdek xar bir mamlakat va umuman xamjamiyat iqtisodiy
rivojlanish jarayoni qanday borayotganligini kuzatadi Yevropa valyuta Ittifoqining
umumiy pul birligi joriy etilgan 1999 yil 1 yanvardan boshlab yevro deb
nomlanuvchi pul birligi amalda yuritila boshlandi 2000 yil 1-yanvardan boshlab
ummiy pul kupyuralari chiqarish yorsquolga qorsquoyildi 2002 yil 1-yanvardan boshlab bu
pul birliklari Yevropa Ittifoqiga arsquozo davlatlar milliy pul birliklari bilan parallel
ravishda qorsquollaniladi va 2002 yil 1-iyuldan boshlab esa milliy pul birliklari
yorsquoqotilib torsquola xoldaxisob-kitoblar yevroda amalga oshirila boshlaydi
3) Siyosiy Ittifoq U quyidagi tarkibiy qismlami orsquoz ichiga oladi
13 Каримов И А У збек халки хеч качон хеч кимга карам булмайди Т 13 mdash Т 2005 mdash- Б 366mdash 367
16
bull Tashqi ishlar va xavfsizlik soxalarida yagona siyosat umumiy mudofaa
siyosatini ishlab chiqishYevropada qurolsizlanish va qurol-yaroqlami nazorat
qilishyadro qurolini tarqatmaslik va xavfsizlikning iqtisodiy jixatlari ustida ish
olib boorish
bull Yevroparlament moxiyatini kuchaytirish
bull Xamjamiyat vakolatlarini kengaytirish
bull Ichki ishlar va odil sudlov soxalarida xususan boshpana berishimmigratsiya
va viza tartibi kabi masalalarda yagona siyosat yuritish
Yevropa Ittifoqi muvaffaqiyatlariga va uning yangi arsquozolarini jalb qilish
qobiliyatiga quyidagi uchta omil sababchi borsquolmoqda
bull Orsquozaro bir-biriga bogrsquoliqlikni va xamkorlikni taqozo qiluvchi iqtisodiy asos
bull Huquqiy qoidalar tantanasi
bull Kelishuvlar va yon berishlarga asoslangan qarorlar qabul qilish j arayonining
demokratik xususiyatiYevropa Xamjamiyatini tarsquosis etish torsquogrsquorisidagi Shartnomalarda belgilangan
vazifalami bajarish uchun bir qator Yevropa muassasalari tuzilgan
Ulardan birinchisi - Yevropa Xamjamiyati Komissiyasi Yevropa Ittifoqining
ijroiya organidir Uning 17 arsquozosini milliy xukumatlar tayinlaydi Vakillar torsquort
yilga tayinlanadi Komissiyaning asosiy ishchi tillari fransuz ingliz va nemis tillari
borsquolsada barcha rasmiy xujjatlar qolgan 9 tilga albatta tarjima qilinadi Komissiya
Xamjamiyatning turli fondlari va dasturlarini jumladan Yevropa Ittifoqida
qatnashmaydigan mamlakatlarga yordam korsquorsatishga qaratilgan fondlar va
dasturlami xam boshqaradi1
Vazirlar Kengashi - Bu qarorlar qabul qilish organidir uning doirasida milliy
xukumatlaming arsquozolari muzokaralar orsquotkazadilar Vazirlar Kengashining
lavozimini barcha qatshashuvchi mamlakatlaming vakillari navbatma-navbat
14 httpenwikiDediaorgwikiEuropean Commission
17
egallaydilar Ulaming xar biri bu lavozimda 6 oy turadi rais vazifasini tashqi ishlar
vazirlaribaj aradilar
Yevroparlament - Yevropa xalqlarining demokratik jarchisi xisoblanadi Unda
umumiy ovoz berish yolsquoli bilan saylanadigan 518 deputat bor Asosiy vazifasi -
Komissiya faoliyatini nazorat qilish Hamjamiyat byudjeti va qonunlarini
maqlsquoullash va ularga olsquozgartirishlar kiritish Yevroparlament alsquozolari 5 yilga bir
marta saylanadilar15
Yevropa sudi - Xamjamiyatning boshqa xalqaro tashkilotlaridan farqi
shundaki YI ga alsquozo mamlakatlar imzolagan shartnomalami ijro etish ular uchun
majburiy ekanligidir Yevropa sudi 13 sudyadan shu jumladan xar bir
mamlakatdan bittadan va bosh advokatlardan iborat Sudyalar 6 yil muddatga
saylanadilar Yevropa sudining mavjudligi YI qonunchiligining qatnashuvchi
mamlakatlar tomonidan notorsquoglsquori talqin etilishining oldini oladi16
Yevropa kengashi - 1974 yilda tuzildi Yevropa Kengashi oliy bosqich
axamiyatni kasb etib murakkab xollarda Hamjamiyatning boshqa muassasalari
bilan kelishishga erishishning iloji bolsquolmagan xolatlarda YelK va Vazirlarbull bull bull 17Kengashi unga murojaat etishlari mumkin
22 Yevropa ittifoqi-Orsquozbekiston munosabatlari
0 lsquozida 27 ta davlatni birlashtirgan aholisi jihatidan Xitoy va Hindistondan
keyingi uchinchi yer maydoni jihatidan esa dunyodagi yettinchi olsquorinda bopoundlgan
Yevropa Ittifoqi tashkiloti va uning arsquozo davlatlari bilan kolsquop tomonlama va ikki
15 httpenwikipediaorgwikiEuropean_Parliament16 httpsuzwikiDediaorgwikiYevropa Ittifoqi17 General Secretariat of the Council of the EU November 2009 P 1-2
18
tomonlama aloqalar mamlakatimiz tashqi siyosatining asosiy yolsquonalishlaridan
hisoblanadi
Birinchidan Yevropa Ittifoqining ilglsquoor davlatlari (Buyuk Britaniya
Germaniya Italiya Fransiya) 0 lsquozbekiston uchun yuqori texnologiyalar manbaidir
Samolyotsozlik mashinasozlik qishloq xolsquojaligi farmatsevtika qurilish va
umuman ishlab chiqarishning barcha sohalariga eng zamonaviy Glsquoarb
texnologiyalarini jalb etish respublikamizda kichik va olsquorta biznesni
rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi
Ikkinchidan Yevropa Ittifoqi olsquozining barcha arsquozo davlatlari bilan bir
butunlikda 0 lsquozbekistonning tayyor va xomashyo mahsulotlari uchun MDHdanbull bull bull bull 18 keyingi eng katta istersquomol bozorini tashkil qiladi
Shuningdek Glsquoarbiy Yevropa savdo-sotiq sohasida mamlakatimizning eng
asosiy hamkori bolsquolib qolmasdan sarmoyalaming asosiy manbaidir Mustaqillikdan
keyingi dastlabki yillardayoq xorijiy Yevropa sarmoyalarini mamlakatimizga jalb
etish masalasiga katta ersquotibor qaratilib ular uchun qulay investitsiyaviy iqlim
yaratib kelinmoqda
Hamkorligimizning yana bir muhim jihati mdash bu mintaqaviy va global
xavfsizlikni saqlash hamda tarsquominlash masalasi bilan boglsquoliq Xalqaro terrorizm
narkobiznes ekstremizm va boshqa kolsquorinishdagi transmilliy tahdidlarga qarshi
kurash va mintaqaviy barqarorlikni tarsquominlashdan har ikki tomon birdek
manfaatdor
Ozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan ikki tomonlama muloqoti faol
xarakterga ega bolib u 5 asosiy qoshma organ doirasida amalga oshirilmoqda
Hamkorlik kengashi Hamkorlik qomitasi Parlament hamkorligi qomitasi Savdo
18 httpwwwolduzbekistonovoziuzpase-10003449htmr
19
va investitsiyalar boyicha quyi qomita hamda Adliya ichki ishlar va boshqa
masalalar boyicha quyi qomita
Hozirgi kunga qadar Hamkorlik Kengashining 9 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2009 yil
sentyabrda Bryusselda) Hamkorlik qorsquomitasining 8 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2010 yil
iyulda Toshkentda) Parlament hamkorlik qorsquomitasi 8 ta yigrsquoiilishi (2010 yil
oktyabr Toshkent) Savdo va investitsiyalar borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta
yigrsquoilishi Adliya ichki ishlar inson huquqlari va boshqa turdosh masalalar
borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta yigrsquoilishi (2010 yil may Bryussel) orsquotkazildi19
0 lsquozbekiston bilan keng jabhali hamkorlik aloqalarini yolsquolga qolsquoyish Yevropa
Ittifoqi va uning arsquozo davlatlari uchun ham ayni muddaodir Xususan Yevropa
Ittifoqi Komissiyasi olsquozining 1995 yilda qabul qilingan laquoMarkaziy Osiyoning
yangi mustaqil davlatlari bilan aloqalar tolsquoglsquorisida Kommunikatsiyaraquosida bu haqda
alohida tolsquoxtalib olsquotadi Kommunikatsiyada laquoIttifoq Markaziy Osiyoda muhim
manfaatlarga ega Bu manfaatlar ham iqtisodiy ham geosiyosiy ahamiyat kasb
etadi Ayniqsa mazkur mintaqani xizmatlar turli jihozlar va sarmoya bilan
tarsquominlab turuvchi Yevropa Ittifoqi ayni vaqtda mintaqadan chiquvchi energetika
mahsulotlarining sezilarli imkoniyatlarga ega bolsquolgan istersquomolchisi ham
ekanligidan kelib chiqib bu hududda energetika sektorining rivojlanishidan
alohida manfaatdorligiraquo qayd etiladi Keyinchalik Yevropa Ittifoqi Kengashi
tomonidan 2007 yilning 30 mayida qabul qilingan laquoYevropa Ittifoqi va Markaziy
Osiyo Yangi sherikchilik uchun strategiyaraquo deb nomlangan hujjatda Yevropa
Ittifoqining mintaqadagi strategik manfaatlari yanada yaqqol ifoda etilgan
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston munosabatlari ana shunday olsquozaro teng
manfaatdorlik asosida qaror topdi 1991 yil 31 dekabrda laquo 0 lsquon ikkilaming qolsquoshma
deklaratsiyasiraquo bilan Yevropa hamjamiyatlari va ulaming olsquosha paytdagi 12 ta arsquozo
19 httpmfauzuzbxalaaro munosabatlarxalaaro tashkilotlarozb yevropa ittifoqi
20
davlati 0 lsquozbekiston Respublikasi davlat mustaqilligini ersquotirof etdi 1992 yil 15
aprelda 0 lsquozbekiston Respublikasi Hukumati va Yevropa hamjamiyatlari
Komissiyasi olsquortasida olsquozaro anglashuv memorandumi imzolandi 1994 yil 16
noyabrda tomonlar olsquortasida diplomatik munosabatlar olsquomatildi 0 lsquozbekiston
Respublikasining Yevropa hamjamiyatlari qoshidagi Missiyasi 1995 yil 6 may dan
ersquotiboran Bryussel shahrida olsquoz faoliyatini boshladi 2002 yil oktyabrda esa
Yevropa Ittifoqi Komissiyasining mamlakatimizdagi faoliyatini amalga oshirish va
boshqarishni qolsquollab-quvvatlash maqsadida Yevropa hamjamiyatlarining
0 lsquoz-bekistondagi diplomatik vakolatxonasi vazifasini vaqtincha bajarib turuvchibull20laquoYevropa Uyiraquo Toshkentda olsquoz faoliyatini boshladi
0 lsquotgan yillar davomida olsquozaro aloqalaming shartnomaviy-huquqiy asoslari
ham shakllanib va mustahkamlanib bordi
1996 yil 21 iyunda Florensiyaning (Italiya) laquoFortezza de Bassoraquo qalrsquoasida
bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi arsquozo davlatlarining davlat va hukumat rahbarlari
darajasidagi navbatdagi oliy sammitida Yevropa hamjamiyatlari va ulaming arsquozo
davlatlari bilan 0 lsquozbekiston Respublikasi olsquortasida laquo 0 lsquozbekiston Respublikasi bir
tomondan va Yevropa Hamjamiyatlari hamda ularga arsquozo davlatlar ikkinchi
tomondan olsquortasida sherikchilik tarsquosis etuvchi Sheriklik va hamkorlik tolsquoglsquorisidagi
bitimraquo imzolandi Bitimni imzolash choglsquoida 0 lsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
ushbu shartnoma Yevropa Ittifoqi va mustaqil 0 lsquozbekiston munosabatlarida yangi
burilish nuqtasi bolsquolib xizmat qilishini hamda yosh davlatimizning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishi uchun keng imkoniyatlar ochishini tarsquokidladi laquoBiz bu
munosabatlarga tashqi siyosatimizning mamlakatimizning jahon hamjamiyati va
jahon xorsquojaligiga integratsiyalashuviga qaratilgan ustivor yorsquonalishi deb
qaraymizraquo21
20 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmr
21 LAKarimov Yangicha fikrlash va ishlash - davr talabi T 5 - Т 1997 - B321
Hozirgi kunda Sheriklik va hamkorlik bitimi Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston
olsquortasida imzolangan olsquonga yaqin boshqa bitimlar bilan birgalikda amal qilib
kelmoqda
2001 yil 11 sentyabr voqealaridan solsquong ikki tomonlama munosabatlar nvoji
ayniqsa yangieha tus oldi Yevropa Ittifoqi Markaziy Osiyoning strategik
ahamiyati va mintaqadagi barqarorlikni tarsquominlashda 0 lsquozbekistonning hal qiluvchi
mavqeini tushunib yetdi Shundan kelib chiqqan holda 2001 yilning 8-9 va 17
oktyabrida bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqining Lyuksemburg Kengashi va 19
oktyabridagi Gent sammiti tashkilotning Markaziy Osiyo davlatlari bilan
aloqalarini kuehaytirishni zarar deb topdi 2001 yil 11 sentyabr voqealaridan keyin
Yevropa Ittifoqi davlatlari ham xalqaro terrorizmga qarshi tuzilgan xalqaro
koalitsiyaga qorsquoshilgan holda orsquoz qorsquoshinlarini Afgrsquoonistonga ynborishdi Ayrim
davlatlar shu jumladan Germaniya orsquoz harbiy kontingentini Afgrsquoonistonningbull22
shimolida bir qismini esa Termiz shahrida joylashtirdi
2002 yil 29 yanvarda Bryussel shahrida bolsquolib olsquotgan О zbekiston Yevropa
Ittifoqi Hamkorlik kengashining uchinchi majlisida Markaziy Osiyo davlatlanga
qaratilgan TASIS dasturining byndjeti 25 mlndan 50 mlnga yarsquoni ikki hissaga
kopaytirilganligi tashkilot vakillari tomonidan rasman marsquolum qilindi23
Shuningdek bu majlisda mintaqa mamlakatlari ayniqsa 0 lsquozbekiston bilan
aloqalarga ustuvor mavqe berish siyosiy transport energetika savdo mvestitsiya
sohalaridagi hamkorlikni yanada kuchaytirish lozimligi tarsquokidlandi
Ikki tomonlama munosabatlarda iqtisodiy va savdo-sotiq aloqalari eng
ustuvor yolsquonalish hisoblanadi 0 lsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi va uning arsquozo
davlatlari bilan savdo aloqalari katta salmoqni tashkil etadi
22 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunosllk nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma -T JIDU 2008 - B 24523 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan aloqalari iqtisodiyot sohasida ham
yildan-yilga kengayib bormoqda Yevropa Ittifoqining faol arsquozolaridan borsquolgan
Germaniya Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqidagi eng yaqin hamkori hisoblanadi
Germaniya Markaziy Osiyoda rorsquoy berayotgan orsquozgarishlarga doimo nemislarga
xos xolislik bilan yondashgan va doimo qorsquollab-quwatlagan
Ikki tomonlama savdo aloqalarining umumiy hajmi 1993 yilda 545 mln 2006
yilda 11 mlrd AQSh dollarini tashkil etgan bolsquolsa 2010 yilda bu kolsquorsatkich 1
mlrd 759 mln AQSh dollariga yetdi Undagi Germaniya Buyuk Britaniya
Fransiya Italiya kabi yirik davlatlaming salmoqli ulushi saqlanib qolayotgan
bolsquolsa-da Kipr Chexiya Sloveniya Estoniya Polsha kabi Yevropa Ittifoqi yangi
arsquozo davlatlarining ulushi ortib borayotganligi quvonarli holatdir Yevropa eksporti
mahsulotlarining asosiy qismini elektr jihozlari va mashinalar qishloq xolsquojaligi va
plastik materiallar tashkil etsa 0 lsquozbekiston eksportining katta ulushi tolsquoqimachilik
mahsulotlari va qimmatbaho metallardan iborat
Qisqacha qilib aytganda 0 lsquozbekiston mdash Yevropa Ittifoqi iqtisodiy va savdo
munosabatlari bir maromda rivojlanib kelmoqda Tomonlar orasidagi tovar
ayirboshlash hajmi olsquotgan 20 yil ichida salkam tolsquort barobarga kolsquopaydi Biroq ikki
tomonlama savdo aloqalarining imkoniyatlari cheksizdir
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston aloqalari mintaqalararo miqyosda ham
rivojlanib bormoqda 0 lsquozbekiston Yevropa Ittifoqining BOMKA (Chegara
hududlarida xavfsizlikni tarsquominlash) KADAP (giyohvand moddalarga qarshi
kurashish) TRASYeKA (transport) INOGYeYT (energetika) TYeMPUS
(tarsquolim) INTAS (fan va tadqiqot) kabi mintaqaviy dasturlarda ishtirok etmoqda
Mamlakatimizdagi barqaror siyosiy va iqtisodiy rivojlanish huquqiy davlat
va fuqarolik jamiyatini qurish yolsquolidagi birdamlik va yangi marralar global va
mintaqaviy muammolami hal etish yolsquolidagi davlatimiz rahbarining aniq va dadil
24 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunoslik nazariya va amaliyotOrsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008 mdash B 246
23
tashabbuslari umuman qolsquolga kiritilayotgan barcha muvaffaqiyatlarimiz
Yevropalik hamkorlarimizning bundan olsquon yil awalgi qarashlarini tubdan
olsquozgartirib yubordi Global va mintaqaviy muammolami hal etishda tomonlaming
olsquozaro anglashuv va tushunish asnosidagi qarashlari tobora yaqinlashib bormoqda
Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni tarsquominlash borasida Yevropa
Ittifoqi 2010 yilning iyun oyida Qirglsquoiziston janubida rolsquoy bergan voqealarga
munosabat bildirib 2010 yil 25 oktyabrda bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi Tashqi
ishlar bolsquoyicha kengashining 3041-majlisida 0 lsquozbekiston Hukumatining glsquooyat
vazmin va oqilona yondashuvini yuqori baholadi Davlatimiz rahbarining jahon
hamjamiyatiga yolsquollagan chaqiriqlariga javoban Ittifoqning Tashqi ishlar va
xavfsizlik siyosati bolsquoyicha oliy vakili Ketrin Eshton 2010 yil 18 dekabrda
Bryusseldagi olsquoz bayonotida Qirglsquoizistondagi demokratik islohotlar uchun
Ittifoqning tayyorligini bildirdi Uchrashuv choglsquoida JBarrozo 0 lsquozbekiston
Hukumatining Qirglsquoiziston janubidagi mojarolami butun mintaqa bolsquoylab
yoyilishini oldini olishga qaratilgan va uzoqni kolsquozlagan siyosatini yana bir bori25alohida ersquotirof etdi
Yevropa Ittifoqi Orol fojiasi Orolbolsquoyi mintaqasining ekologik ijtimoiy-
iqtisodiy va demografik muammolarga nisbatan hamda Orol dengizining
hayotbaxsh manbalari mdash Amudaryo va Sirdaryo suvlaridan oqilona foydalanish
jumladan gigant GESlar olsquomiga tejamkor va ixcham energiya manbai qurish
taklifini ilgari surayotgan 0 lsquozbekiston Respublikasi rahbariyatining rasmiy
munosabatiga olsquoz xayrixohligini bildirib kelmoqda Xususan Yevropa Ittifoqining
Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per Morel 2010 yil 1 noyabrda laquoDeutsche
Welleraquo gazetasida bergan suhbatida Roglsquoun GESining qurilishi loyihasi bolsquoyicha
xalqaro ekspertiza olsquotkazishni yoqlab chiqdi va mazkur vazifani olsquoz zimmasiga
olgan Jahon bankiga yordam berishga Ittifoqning tayyorligini bildirdi Shuningdek
laquoBiz bilamizki mdash dedi u mdash Qirglsquoiziston janubida sodir etilgan qonli voqealarda
25 httpwwwolduzbekistoriovoziuzDage-10003449htmlrsquo24
jinoyat izi bor va unda narkobiznes marsquolum darajada rol olsquoynagan Ushbu
voqeani obrsquoektiv olsquorganish mdash ustuvor vazifa Men Kimmo Kilyunen
rahbarligidagi xalqaro tekshiruv komissiyasining ish boshlaganini olqishlaymanraquo
Kolsquorinib turganidek bu borada ham Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston qarashlari
hamohangdir2
2011 yil 24 yanvar kuni Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
IAKarimovning Bryusselga tashrifi borsquolib orsquotdi Tashrif doirasida Yevropa
Komissiyasi prezidenti JMBarrozo va Yevropa Ittifoqining energetika masalalari
borsquoyicha komissari GEttinger bilan uchrashuvlar orsquotkazildi Shuningdek
Orsquozbekistonda Yl diplomatik vakolatxonasini (Delegatsiyasini) tarsquosis etish
torsquogrsquorisidagi Kelishuv Orsquozbekiston Respublikasi va YI orsquortasida energetika
sohasidagi hamkorlik torsquogrsquorisidagi Bayonnoma hamda 2011-2013 yillarda Yevropa
Komissiyasi texnik korsquomagi Indikativ dasturini amalga oshirish torsquogrsquorisidagi
Bayonnoma imzolandi Natijada 2012-yil may oyida YIning Orsquozbekistondagibull bull bull bull bull bull -|laquo28 vakolatxonasi rahbari lavozimi joriy etildi
Global va mintaqaviy xavfsizlik tizimining eng zaif nuqtasi boiib qolayotgan
Afglsquoonistonda tinchlik olsquomatish va barqaror taraqqiyotga yolsquol ochish borasida ham
manfaatlar uyglsquounligi va olsquozaro izchil hamkorlikni kuchaytirish istagi yaqqol
namoyon bolsquolmoqda laquoNezavisimaya gazetaraquoning 2009 yil 10 yanvar sonida ersquolon
qilingan Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per
Morelning intervyusida tarsquokidlanganidek laquoAfglsquooniston haqida olsquoylaganda darhol
gap Eron yoki Pokiston haqida ketadi biroq uning shimoliy qolsquoshnilari
0 lsquozbekiston Tojikiston va Turkmaniston haqida ozroq gapiramiz Biz barchamiz
Afglsquoonistonda hal qilishimiz lozim bolsquolgan murakkab vazifa qarshisida turibmiz va
bu masalada olsquozaro maslahatlashuvlarimizni rivojlantirib kelmoqdamiz Bunda
26 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo27 httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkiiotlarozb yevropa ittifoqi
28 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 22013 B61
25
Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan siyosiy muloqotlari
m uhim omildirraquo Eslatib olsquotish joizki Yevropa Ittifoqi Afglsquoonistonda tinchlik
olsquomatish va mamlakat iqtisodiyotini tiklash ishiga eng katta ulush qolsquoshayotgan
homiy tashkilotdir U 2010 yilda bolsquolib olsquotgan Afglsquoon muammosiga baglsquoishlangan
Kobul va London xalqaro konferensiyalarining tashkilotchisi sifatida maydonga
chiqdi 2002 yildan beri Ittifoqning Afglsquoonistonga ajratgan insonparvarlik va
iqtisodiy yordami qariyb 1 mlrd 800 mln yevroni tashkil etdi29 Afglsquoonistonning
Markaziy Osiyo respublikalari bilan chegaralarini mustahkamlash orqali Yevropa
Ittifoqi mintaqamiz xavfsizligini tarsquominlashga hissa qolsquoshib kelmoqda 0 lsquoz
navbatida 0 lsquozbekiston Afglsquoonistonda tezroq tinchlik va barqarorlik olsquomatish
istagini bildiribgina qolmay ushbu mamlakatga xalqaro insonparvarlik yordamini
yetkazib berish va milliy iqtisodini tiklash ishlarida faol ishtirok etib kelmoqda
Shu bois Yevropa Ittifoqining nufuzli siyosiy arbobi Afglsquooniston iqtisodi va
infratuziimalarini tiklash borasida 0 lsquozbekiston ilgari surayotgan aniq taklif va
loyihalar hamda amaliy sarsquoy-harakatlar uchun mamlakatimiz Prezidentiga olsquoz
minnatdorchiligini bildirdi
Shunday bolsquolsa-da ushbu memorandum va tashrif choglsquoida imzolangan
boshqa hujjatlar Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining energetika manbalariga bolsquolgan
hayotiy ehtiyojini qondirishgagina xizmat qilib qolmay balki bugungi kunda
Yevropaliklar tomonidan laquoqolsquoshnilarimizning qolsquoshnilariraquo deb atalayotgan
Markaziy Osiyo davlatlari xususan 0 lsquozbekiston bilan olsquozaro teng va manfaatli
hamkorlik aloqalarining rivojiga yanada kengroq коlsquolam va turtki beradi
29 httpwwwolduzbekistonovoziuzDage-100Q3449htmr26
XULOSA
Mazkur kurs ishida Yevropada integratsion jarayonlaming tarixi asosiy
bosqichlari va istiqbollarini orsquorganish Yevropa Ittifoqining tuzilish tarixi va
sabablari hamda uning bugungi kundagi faoliyati shu bilan birga Yevropa Ittifoqi-
Orsquozbekiston aloqalarini tahlil qilish asosida quyidagi xulosaga kelindi
Birinchidan Yevropada integratsion jarayonlar orsquoziga xos xususiyatga ega
borsquolib jadalligi borsquoyicha dunyoda eng samarali integratsiyalashuvga erishayotgan
mintaqa hisoblanadi
Ikkinchidan tahlilllar va izlanishlar shuni korsquorsatadiki Yevropada
integratsion jarayonlar nihoyalanishga erishmoqda va ldquoYagona Yevropardquo grsquooyasi
amalga oshishi istiqbolli rejalar asosida kutilayotgan real hodisaga aylanmoqda
Uchnchidan mintaqaning institutsional korsquorinishi - Yevropa Ittifoqi xalqaro
munosabatlarda Yevropa nomidan faoliyat olib boruvchi asosiy aktor sifatida
maydonga chiqmoqda
Torsquortinchidan Yevropa Ittifoqining faoliyat doirasi kengayib bormoqda va
xalqaro va mintaqaviy jarayonlaming turli masalalarida hal qiluvchi va orsquoz tarsquosir
doirasiga ega tashkilot sifatida baholanmoqda
Qisqacha aytganda Yevropa integratsion jarayonlarga tortilish orqali
umummintaqaviy birlikka erishishga intilmoqda va turli torsquosiq va muammolarga
qaramasdan buni muvaffaqiyatli uddalab kelmoqda
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXATI
Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti IAKarimovning asarlari
11 Karimov IA Bizdan ozod va obod vatan qolsin T2 - Toshkent
ldquoOrsquozbekistonrdquo 1996
12 Karimov IA Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi Т9 Тошкент
ldquoУзбекистонrdquo2001
13 Karimov IA Orsquozbek xalqi hech qachon hech kimga qaram borsquolmaydi T13
- Toshkent ldquoOrsquozbekistonrdquo 2005
Normativ-huquqiy hujjatlar
21 Yevropa Ittifoqi Rim shartnomasi 1957
22 Yevropa Ittifoqi Maastrixt shartnomasi 1992
23 Yevropa Ittifoqi Lissabon shartnomasi 2004
Ilmiy va maxsus adabiyotlar
31 Одшщориев XT Раззо^ов ДХ Сиёсатшунослик Тошкент 2007
32 Introduction to European Union Booklet
33 General Secretariat of the Council of the EU Brussel November 2009
34 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy
siyosatshunoslik nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008
35 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy
aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb
muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 2 2013
Internetning axborot va analitik manbalari
41 httpuzdenemetrcomdocs134index-2111 l-lhtmlTpage^
28
42 httpeuropa euabout-eubasic-informationindex enhtm
43 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
44 httpsuzwikipediaorgwikiIatisodiv integratsiya
45 httpswwwciagovlibrarypublicationsthe-world-factbookgeoseehtml
46 httpwwwbritannicacomEBcheckedtopic196399European-Union-EU
47 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo
48 httpenwikipediaorgwikiEuropean Commission
49 httpenwikipediaorgwikiEuropean Parliament
410httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkilotlarozb yevropa itti
foqi
29
Toshkent Davlat Sharqshunoslik Instituti Jahon siyosati va tarixi fakulteti 3-kurs
ingliz-urdu guruhi talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquoHning
ldquoYevropada integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlarirdquo nomli kurs
ishisiga
T A Q R I Z
3-kurs talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquolining ldquoYevropada
integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlari nomli kurs ishisi bugungi
kunning dolzarb mavzularidan biri hisoblangan Yevropa integratsion
jarayonlarining orsquoziga xos xususiyatlarini orsquorganishga bagrsquoishlangan Kurs ishining
birinchi bobida Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi va uning
bugungi kundagi ahamiyati yoritilgan borsquoIsa ikkinchi bobida Yevropa ittifoqi
strukturasi faoliyati va jahon hamjamiyatida tutgan orsquomi hamda Yevropa ittifoqi-
Orsquozbekiston munosabatlarini orsquorganishni orsquoz ichiga oladi Kurs ishidan korsquozlangan
maqsad Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi Yevropa ittifoqi
va uning bugungi kundagi ahamiyatining nazariy jihatlarini orsquorganishdan iborat
Ushbu kurs ishini yozishda Prezidentimiz IA Karimov asarlari hamda korsquoplab
xorijiy adabiyotlar va birlamchi internet saytlaridan foydalanilgan Ushbu kurs
ishini yoqlashga mhsat etilishi maqsadga muvofiqdir
hamda Yevropa Ittifoqining millatlar doirasidan chiqib ketishini kuchaytirish
Integratsiya jarayoniga tashqi siyosat masalalarining ham qorsquoshilishi mazkur
bosqichriing sifat jihatdan yangi unsuri borsquoldi Bu esa Yevropa Ittifoqini mustaqil
siyosiy birlikka aylantirish tendensiyasini kuchaytirdi
YI taraqqiyotining torsquortinchi bosqichida valyuta integratsiyasi jarayoniga
jorsquoshqinlik baxsh etishga yana bir karra urinish borsquoldi 1990 yilning dekabr oyida
Rim shahrida borsquolib orsquotgan Ylga arsquozo borsquolgan mamlakatlaming hukumatlararo
konferensiyasida iqtisodiy va valyuta ittifoqi torsquogrsquorisidagi Bitimni tayyorlashga
qaror qilindi Ana shu hujjatning qabul qilinishi Ylga arsquozo borsquolgan mamlakatlar
iqtisodiyotini yanada mustahkam muvofiqlashtirib turishga barcha valyutalarning
Yevropa valyuta ittifoqiga torsquola-torsquokis qorsquoshilishiga hamjamiyat Markaziy
banklari boshqaruvchilari qorsquomitasi huquqlarining kengayishiga imkon berdi Ana
shu bitim asosida Markaziy banklaming Yevropa tizimi (MBYT) tuzildi Bu tizim
biror-bir mamlakat boshqaruvi milliy idoralarida batamom mustaqildir va Yevropa
Ittifoqi valyuta va bank sohalarini tartibga solib turadi Bundan tashqari ushbu
bitimga korsquora qatrsquoiyat bilan belgilab qorsquoyilgan valyuta kurslariga orsquotish Yevropa
Ittifoqining yagona valyutasi yevroga orsquotish hamda Ylga arsquozo borsquolgan barcha
mamlakatlaming oltin-valyuta rezervlarini Yevropa Markaziy banki (Mayndagi
Frankfurt shahri Germaniya) nazoratiga berish nazarda tutilgan edi
12 Yevropa integratsion jarayonlarining chuqurlashuvi va bugungi
kundagi ahamiyati
Agarda Yevropa integratsiyasining tarixda va hozirda tutgan orsquomi haqida fikr
yuritadigan borsquolsak uning eng muhim vazifasi tinchlikni saqlash ekanligiga amin
borsquolamiz Hozirda Yevropa integratsiyasining nima maqsadda paydo borsquolganligi
unutilib uning faoliyati faqatgina Yevropa aholisining faravon va baxtli hayot9
kechirishiga qaratilgan degan fikr pay do borsquolgan Bunday fikrning pay do
borsquolishiga dunyo aholisining YIning korsquozlagan asosiy maqsadlarini oxirigacha
tushunib yetmasligi uning tashkilotlarida qabul qilinayotgan qaror va qonunlar
Yevropa aholisining hammasining manfaatlarini orsquozida aks ettira olmaganligida
borsquolsa kerak Ammo bu tashkilotning nafaqat Yevropa qitrsquoasi uchun balki butun
jahon hamjamiyatida insoniyat hayot jabhasining har bir sohasida muhim orsquorin
tutishi hammaga ay on Demak Yevropa integratsiya jarayoni nafaqat Yevropa
aholisini balki butun dunyo aholisining bugungi va kelajakdagi taqdirida muhim
ahamiyat kasb etishini unutmaslik lozim
Yevropadagi integratsion jarayonlaming kengayishi mumkinligi va hattoki
zarurligi 1957 yil Rim shartnomasida mutahkamlangan 1973 yilda Yevropa
integratsiyasida dastlabki kengayish yuz berdi Yevropa integratsiya jarayoniga
Angliya Irlandiya va Daniya qorsquoshildi7 Angliyaning YIHga qorsquoshilish uchun
1961 1965 va 1967 yillardagi harakatlari Fransiya prezidenti Shari de Gollning
tashabbusi bilan Fransiya tomonidan Angliyaning arsquozoligiga veto qorsquoyilganligi
sababli omadsizlikka uchradi Shari de Gollning bu harakatlarining ham orsquoziga
yarasha sabablari bor edi U Angliyani doimo Yevropadan geografik jihatdan
ajralib turganligi va korsquop holatlarda AQSH siyosatiga yon bosishini rorsquokach qilib
agarda YeHga arsquozo borsquolsa bu Yevropa integratsiyasiga putur etkazadi deb hisoblar
edi
Y I kengayishining barcha bosqichlarida Fransiya bu jarayonni butun
Yevropani qamrab olmogrsquoi lozim deya qorsquollab - quvvatlab kelmoqda
Faqat istisno tariqasida Fransiya qarshi borsquolgan Yevropa Iqtisodiy
Hamjamiyatiga faqat 70-yillaming orsquortalarida arsquozo borsquolishga erishgan Buyuk
Britaniya va YIning boshqa arsquozolari kabi Parij ham inson huquqlarining jiddiy
buzilishi va mamlakat siyosatida armiyaning haddan tashqari kata roli tufayli qator
7 httpswwwciagovlibrarvpublicationsthe-world-factbookgeoseehtml
10
yillar davomida Ylga kirishga tayyor emas deya hisoblab kelingan Turkiyani
kiritish mumkin
Fransiya YI kengayishiga qulay shart - sharoit yaratishga solmoqli hissa
qorsquoshmoqda Yevropa Kengashining Parij rahbarlik qilgan 2000 yil ikkinchi
yarmida YIning kengayishi va ayrim institutsional islohotlami korsquozda tutuvchi
Nissa shartnomasi imzolandi Ushbu hujjatda nafaqat ittifoqning kengayishi bilan
bogrsquoliq masalalar shuningdek har bir davlatning manfaatlari alohida korsquorsatib
orsquotilgan
YIning kelajakdagi korsquorinishi borasida Yevropa federatsiyasini qorsquollab -
quwatlayotgan Germaniyadan farqli ravishda Fransiya teng huquqli davlatlar
ittifoqi konfederatsiyani yoqlamoqda
Korsquoplab bahs - munozaralarga sabab borsquogan Markaziy va Sharqiy Yevropa
(MSHY) davlatlarining YI bilan birlashishi grsquooyasi 80 - yillaming oxirida payda
borsquoldi
1990 yil yanvar Dublinda borsquolib orsquotgan tashqi ishlar vazirlari uchrashuvida
birlashishning asosiy yorsquonalishlari ishlab chiqildi
1992 yil iyunda Lissabonda Yevropa Kengashining sammitida MSHY
davlatlariga har tomonlama yordam korsquorsatish torsquogrsquorisida qaror qabul qilingan
borsquolsada arsquozolikning aniq tamoyil va kreteriyalari ishlab chiqilmadi Lissabon
sammitining asosiy yutugrsquoi laquointegratsiyaning kengayishi va chuqurlashishi parallel
olib borilishi kengayish integratsiyaning chuqurlashishi darajasini pasaytirmasligift
lozimligiraquo borasida qaror qabul qilindi
Orsquosha davrdan boshlab laquoorsquon ikkilarraquo iqtisodiy jihatdan yuksalish pallasiga
kirdi 1993 yilga kelib ulaming jahon savdo aylanmasidagi ulushi 20 foiz eksport
va 192 foiz import bilan qayd etildi 1994 yil Avstriya Finlandiya Shvetsiya Ylga
11
teng huquqli arsquozo borsquolib kirish iltimosnomalari bilan chiqishadilar va 1995 yil
YIning teng huquqli arsquozolariga aylanishadi8
Integratsiyaning bu tahlit chuqurlashuvi uning muttasil kengayib borishiga zamin
hozirladi 1995 yil Avstriya Shvetsiya va Finlandiya tashkilotga arsquozo borsquolib kirdi
Bu davrga kelib 15 ta katta-kichik davlatlami birlashtirgan Yevropa Ittifoqi
tashkiloti 3234 ming kvkm hududni qamrab olib mazkur hududda 3709 mln
aholi istiqomat qilardi Uning jahon bozoridagi eksporti umumiy miqdoming 202
foizi importi esa 179 foizini tashkil etdi
1997 yilgi Lyuksemburg sammiti YI ning bosqichma - bosqich kengayishi
torsquogrsquorisida siyosiy qaror qabul qildi Bundan tashqari doimiy harakatdagi siyosiy
tavsiyalar ishlab chiquvchi forum tashkil etildi Orsquosha yili Yevropa integratsiyasi
jarayonida yana bir muhim qadam qorsquoyildi YIda boshqaruvni yangi vujudga
kelgan shart - sharoitlarga moslashtirish uchun Amsterdam shartnomasi imzolandi
Ushbu shartnomalar natijasida Yevropa Parlamentidagi deputatlar soni 700 tadan
oshib ketmasligiga kelishib olindi Shuningdek Yevropa pul birligini joriy qilishda
ayrim yutuqlarga erishish uchun Yevropa Markaziy Bankiga normativ aktlar
chiqarish vakolati berildi Shuningdek Amsterdam shartnomasida Ylga arsquozo
davlatlar zimmasiga birgalikda terrorizm kontrabanda va jinoyatchilikga kurashda
orsquozaro hamkorlik munosabatlami orsquomatish yuklangan
Jahon iqtisodiyoti integratsiya yarsquoni yaqinlashuv yorsquolidan bormoqda Agar
Grsquoarbiy Yevropadagi integratsion jarayonlami korsquozdan kechiradigan borsquolsak u
holda uning rivojlanishini bir qancha bosqichlarga borsquolish va ulardan ayrim
elementlarini har bir bosqichda oyoqqa turganligini anglab olamiz
1) Umumiy bozor va yagona savdo siyosati
2) Yagona agrar siyosat
8 httpswwwciagovlibrarvpublicationsthe-world-factbookgeoseehtml
12
3) Yevropa valyuta tizimi
4) Ilmiy-texnikaviy integratsiya
5) Siyosiy integratsiyaning elementlari
Yevropa integratsiya jarayonining orsquoziga xos xususiyati shundan iborat ediki
tarixda kuzatilgan Yevropa davlatlari orasidagi tuzilgan harbiy ittifoqlardan farqli
ravishda ushbu jarayon natijasida dastlab iqtisodiy hozirda esa siyosiy davlatlar
ittifoqi vujudga kelgan Tarixda Yevropa davlatlarining bir maqsad atrofida
birlashishi korsquop kuzatilgan biroq bu turdagi keng korsquolamli integratsion birlashish
aynan shu davrga kelib yuz berdi Yevropadagi integratsion jarayonlar mahsuli
borsquolmish Yevropa Ittifoqining Yevropada tinchlik va demokratiyani tarqatish
yorsquolida olib borgan sarsquoy-harakatlari 2012-yilda Nobel mukofoti bilan taqdirlanish
ham fikrimiz isbotidir9
9 httpwwwbritannicacomEBcheckedtopic196399European-Union-EU
13
2-BOB YEVROPA ITTIFOQI - XALQARO INTEGRATSIYANING OLIY
SHAKLI
21 Yevropa ittifoqi strukturasi faoliyati va jahon hamjamiyatida tutgan
orsquorni
Yevropa Ittifoqining jahon iqtisodiyotidagi olsquomi alohida ersquotiborga molik Dunyoda
ishlab chiqariladigan umumiy ichki mahsulotning 28 foizi Ittifoq hisobiga tolsquoglsquori
keladi Uning jahon savdo aylanmasidagi eksport-import ulushi esa 20 foiz yarsquoni
4 011357 mln yevroga tengdir Dunyodagi eng katta daromadga ega deb ersquotirof
etilgan 500 ta yirik kompaniyaning 161 tasi Yevropa Ittifoqida joylashgan10
Ushbu xalqaro tashkilotning tashkil topish tarixi aslida 1947 yilda laquoKorsquomir va
porsquolatraquo konsemining tashkil topishidan boshlanadi 1993 yilda Yevropa Ittifoqi
nomini olgan tashkilot Maastrixt (Niderlandiya)da 12 ta davlatning rahbarlari
imzolagan shartnomaga binoan vujudga kelgan federativ davlat xususiyatlarini
orsquozida birlashtirgan davlatlararo birlashmadir
Yevropa Ittifoqining maqsad va vazifalari quyidagilardir
1) Yevropa xalqlarining yaqin ittifoqini tashkil etish muvozanatlashgan va uzoq
muddatli iqtisodiy taraqqiyotga korsquomaklashish bunda ayniqsa quyidagilardan
foydalanish ichki chegaralari borsquolmagan makonni yaratish iqtisodiy va ijtimoiy
xamkorlikni kuchaytirish yagona valyutani joriyetish
10 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449html
11 httpswwwciagovlibrarvpublicationsthe-worId-factbookgeoseehtml
14
2) xalqaro soxada ayniqsa tashqi siyosatni va xavfsizlik soxasidagi siyosatni
kelajakda esa mudofaa siyosatini birgalikda yuritish orqali orsquoz moxiyatini
tasdiqlash
3) adliya va ichki ishlar soxalaridagi xamkorlikni rivojlantirish
Keyingi 50 yil davomida beshinchi marta orsquoz safiga yangi arsquozolami qabul qilgan
bu tashkilot siyosiy iqtisodiy madaniy xarbiy-texnik ilmiy-texnologik
xamkorlikning sifat jixatdan eng zamonaviy korsquorinishi bulib xozirgi davrda 27
davlat uning arsquozosidir Yalpi ichki maxsulot ishlab chiqarishning jon boshiga 22
ming dollardan ortik kiymatni tashkil etayotganligi shubxasiz bu xamkorlikning
samarasidir Xududi 42 million kvkmni axolisi esa 455 milliondan ortiq kishini
tashkil etgan bu xududda Buyuk Britaniya Daniya va Shvetsiyani xisobga
olmaganda 2002 yilning 1 yanvaridan buyon yagona pul birligi - yevro amalbull 12 kilmoqda
Yevropa Ittifoqining oliy ijrochi organlari - Yevropa Ittifoqi Kengashi
Yevroparlament va Yevrokomissiyadir Yevropa Ittifoqi Kengashining 1996 yil
iyunda Florensiyada (Italiya) borsquolib orsquotgan yigrsquoilishida Prezident I A Karimov
boshchiligidagi Orsquozbekiston delegatsiyasi ishtirok etdi Uchrashuv jarayonida
laquoUzbekistan va Yevropa Ittifoqi orsquortasidagi sherikchilik va xamkorlik
torsquogrsquorisidaraquogi kelishuv imzolandi Yevropa Ittifoqida erishilgan yuksak natijalar
tajribasi davlatlararo boshqa tashkilotlar uchun xam muayyan bir davlatning
taraqqiyoti uchun xam foydadan xoli emas
Shu bois Prezident I A Karimov laquoMDXning istikboli Yevropa Ittifoqi kabi
modelning amalga oshirilishida kurinadLAynan shu model MDXni jonlantirishiй
unga toza xavo berishi mumkin Xamdorsquostlikning xar bir arsquozosi orsquozining munosib
orsquornini topa oladigan istiqbol - bu Yevropa Ittifoqi modeli asosida rivojlanish deb
orsquoylayman
Albatta demokratiyani rivojlantirish va demokratik jamiyat qurish soxasida xam
biz Yevropa Ittifoqi andozalarini qorsquollashimiz kerak borsquoladi Bu mdash mening qatrsquoiy
12 Одшщориев XT Раззоков ДХ Сиёсатшунослик Тошкент 2007229-230-b15
fikrim Yevropa Ittifoqiga xos demokratik qadriyatlar inson tafakkuri tarsquolim
tizimi ijtimoiy kafolatlar axolining ijtimoiy huquqlari mdash bularning barchasi biz
uchun torsquola mos keladi Men ushbu tizimni korsquor-korsquorona korsquochirib olishni nazarda
tutayotganim yorsquoq albatta Bizning orsquoz mentalitetimiz orsquoz muammolarimiz bor vabull bull 13biz bu jixatlami xisobga olamizraquo deb tarsquokidlaydi
Yagona Yevropa akti Vazirlar Kengashi qarorlarini qabul qilish tartibiga
muxim orsquozgartirishlar kiritdi Yagona Yevropa Akti bilan yagona bozomi bunyod
etishga taalluqli barcha muammolar borsquoyicha korsquopchilik ovoz bilan qaror qabul
qilishga ruxsat etiladi
Yangi shartnomaga muvofiq quyidagilar tarsquosis etildi
1) Yagona umumYevropa fuqaroligi qatnashuvchi mamlakatlaming fuqarolari
orsquoz-orsquozidan Yevropa Ittifoqining fuqaroligini oladi
2) Iqtisodiy va valyuta Ittifoqi qatnashuvchi mamlakatlar va umuman xamjamiyat
iqtisodiy siyosatining asosiy yorsquonalishlari Vazirlar Kengashi tomonidan qabul
qilinadi u shuningdek xar bir mamlakat va umuman xamjamiyat iqtisodiy
rivojlanish jarayoni qanday borayotganligini kuzatadi Yevropa valyuta Ittifoqining
umumiy pul birligi joriy etilgan 1999 yil 1 yanvardan boshlab yevro deb
nomlanuvchi pul birligi amalda yuritila boshlandi 2000 yil 1-yanvardan boshlab
ummiy pul kupyuralari chiqarish yorsquolga qorsquoyildi 2002 yil 1-yanvardan boshlab bu
pul birliklari Yevropa Ittifoqiga arsquozo davlatlar milliy pul birliklari bilan parallel
ravishda qorsquollaniladi va 2002 yil 1-iyuldan boshlab esa milliy pul birliklari
yorsquoqotilib torsquola xoldaxisob-kitoblar yevroda amalga oshirila boshlaydi
3) Siyosiy Ittifoq U quyidagi tarkibiy qismlami orsquoz ichiga oladi
13 Каримов И А У збек халки хеч качон хеч кимга карам булмайди Т 13 mdash Т 2005 mdash- Б 366mdash 367
16
bull Tashqi ishlar va xavfsizlik soxalarida yagona siyosat umumiy mudofaa
siyosatini ishlab chiqishYevropada qurolsizlanish va qurol-yaroqlami nazorat
qilishyadro qurolini tarqatmaslik va xavfsizlikning iqtisodiy jixatlari ustida ish
olib boorish
bull Yevroparlament moxiyatini kuchaytirish
bull Xamjamiyat vakolatlarini kengaytirish
bull Ichki ishlar va odil sudlov soxalarida xususan boshpana berishimmigratsiya
va viza tartibi kabi masalalarda yagona siyosat yuritish
Yevropa Ittifoqi muvaffaqiyatlariga va uning yangi arsquozolarini jalb qilish
qobiliyatiga quyidagi uchta omil sababchi borsquolmoqda
bull Orsquozaro bir-biriga bogrsquoliqlikni va xamkorlikni taqozo qiluvchi iqtisodiy asos
bull Huquqiy qoidalar tantanasi
bull Kelishuvlar va yon berishlarga asoslangan qarorlar qabul qilish j arayonining
demokratik xususiyatiYevropa Xamjamiyatini tarsquosis etish torsquogrsquorisidagi Shartnomalarda belgilangan
vazifalami bajarish uchun bir qator Yevropa muassasalari tuzilgan
Ulardan birinchisi - Yevropa Xamjamiyati Komissiyasi Yevropa Ittifoqining
ijroiya organidir Uning 17 arsquozosini milliy xukumatlar tayinlaydi Vakillar torsquort
yilga tayinlanadi Komissiyaning asosiy ishchi tillari fransuz ingliz va nemis tillari
borsquolsada barcha rasmiy xujjatlar qolgan 9 tilga albatta tarjima qilinadi Komissiya
Xamjamiyatning turli fondlari va dasturlarini jumladan Yevropa Ittifoqida
qatnashmaydigan mamlakatlarga yordam korsquorsatishga qaratilgan fondlar va
dasturlami xam boshqaradi1
Vazirlar Kengashi - Bu qarorlar qabul qilish organidir uning doirasida milliy
xukumatlaming arsquozolari muzokaralar orsquotkazadilar Vazirlar Kengashining
lavozimini barcha qatshashuvchi mamlakatlaming vakillari navbatma-navbat
14 httpenwikiDediaorgwikiEuropean Commission
17
egallaydilar Ulaming xar biri bu lavozimda 6 oy turadi rais vazifasini tashqi ishlar
vazirlaribaj aradilar
Yevroparlament - Yevropa xalqlarining demokratik jarchisi xisoblanadi Unda
umumiy ovoz berish yolsquoli bilan saylanadigan 518 deputat bor Asosiy vazifasi -
Komissiya faoliyatini nazorat qilish Hamjamiyat byudjeti va qonunlarini
maqlsquoullash va ularga olsquozgartirishlar kiritish Yevroparlament alsquozolari 5 yilga bir
marta saylanadilar15
Yevropa sudi - Xamjamiyatning boshqa xalqaro tashkilotlaridan farqi
shundaki YI ga alsquozo mamlakatlar imzolagan shartnomalami ijro etish ular uchun
majburiy ekanligidir Yevropa sudi 13 sudyadan shu jumladan xar bir
mamlakatdan bittadan va bosh advokatlardan iborat Sudyalar 6 yil muddatga
saylanadilar Yevropa sudining mavjudligi YI qonunchiligining qatnashuvchi
mamlakatlar tomonidan notorsquoglsquori talqin etilishining oldini oladi16
Yevropa kengashi - 1974 yilda tuzildi Yevropa Kengashi oliy bosqich
axamiyatni kasb etib murakkab xollarda Hamjamiyatning boshqa muassasalari
bilan kelishishga erishishning iloji bolsquolmagan xolatlarda YelK va Vazirlarbull bull bull 17Kengashi unga murojaat etishlari mumkin
22 Yevropa ittifoqi-Orsquozbekiston munosabatlari
0 lsquozida 27 ta davlatni birlashtirgan aholisi jihatidan Xitoy va Hindistondan
keyingi uchinchi yer maydoni jihatidan esa dunyodagi yettinchi olsquorinda bopoundlgan
Yevropa Ittifoqi tashkiloti va uning arsquozo davlatlari bilan kolsquop tomonlama va ikki
15 httpenwikipediaorgwikiEuropean_Parliament16 httpsuzwikiDediaorgwikiYevropa Ittifoqi17 General Secretariat of the Council of the EU November 2009 P 1-2
18
tomonlama aloqalar mamlakatimiz tashqi siyosatining asosiy yolsquonalishlaridan
hisoblanadi
Birinchidan Yevropa Ittifoqining ilglsquoor davlatlari (Buyuk Britaniya
Germaniya Italiya Fransiya) 0 lsquozbekiston uchun yuqori texnologiyalar manbaidir
Samolyotsozlik mashinasozlik qishloq xolsquojaligi farmatsevtika qurilish va
umuman ishlab chiqarishning barcha sohalariga eng zamonaviy Glsquoarb
texnologiyalarini jalb etish respublikamizda kichik va olsquorta biznesni
rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi
Ikkinchidan Yevropa Ittifoqi olsquozining barcha arsquozo davlatlari bilan bir
butunlikda 0 lsquozbekistonning tayyor va xomashyo mahsulotlari uchun MDHdanbull bull bull bull 18 keyingi eng katta istersquomol bozorini tashkil qiladi
Shuningdek Glsquoarbiy Yevropa savdo-sotiq sohasida mamlakatimizning eng
asosiy hamkori bolsquolib qolmasdan sarmoyalaming asosiy manbaidir Mustaqillikdan
keyingi dastlabki yillardayoq xorijiy Yevropa sarmoyalarini mamlakatimizga jalb
etish masalasiga katta ersquotibor qaratilib ular uchun qulay investitsiyaviy iqlim
yaratib kelinmoqda
Hamkorligimizning yana bir muhim jihati mdash bu mintaqaviy va global
xavfsizlikni saqlash hamda tarsquominlash masalasi bilan boglsquoliq Xalqaro terrorizm
narkobiznes ekstremizm va boshqa kolsquorinishdagi transmilliy tahdidlarga qarshi
kurash va mintaqaviy barqarorlikni tarsquominlashdan har ikki tomon birdek
manfaatdor
Ozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan ikki tomonlama muloqoti faol
xarakterga ega bolib u 5 asosiy qoshma organ doirasida amalga oshirilmoqda
Hamkorlik kengashi Hamkorlik qomitasi Parlament hamkorligi qomitasi Savdo
18 httpwwwolduzbekistonovoziuzpase-10003449htmr
19
va investitsiyalar boyicha quyi qomita hamda Adliya ichki ishlar va boshqa
masalalar boyicha quyi qomita
Hozirgi kunga qadar Hamkorlik Kengashining 9 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2009 yil
sentyabrda Bryusselda) Hamkorlik qorsquomitasining 8 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2010 yil
iyulda Toshkentda) Parlament hamkorlik qorsquomitasi 8 ta yigrsquoiilishi (2010 yil
oktyabr Toshkent) Savdo va investitsiyalar borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta
yigrsquoilishi Adliya ichki ishlar inson huquqlari va boshqa turdosh masalalar
borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta yigrsquoilishi (2010 yil may Bryussel) orsquotkazildi19
0 lsquozbekiston bilan keng jabhali hamkorlik aloqalarini yolsquolga qolsquoyish Yevropa
Ittifoqi va uning arsquozo davlatlari uchun ham ayni muddaodir Xususan Yevropa
Ittifoqi Komissiyasi olsquozining 1995 yilda qabul qilingan laquoMarkaziy Osiyoning
yangi mustaqil davlatlari bilan aloqalar tolsquoglsquorisida Kommunikatsiyaraquosida bu haqda
alohida tolsquoxtalib olsquotadi Kommunikatsiyada laquoIttifoq Markaziy Osiyoda muhim
manfaatlarga ega Bu manfaatlar ham iqtisodiy ham geosiyosiy ahamiyat kasb
etadi Ayniqsa mazkur mintaqani xizmatlar turli jihozlar va sarmoya bilan
tarsquominlab turuvchi Yevropa Ittifoqi ayni vaqtda mintaqadan chiquvchi energetika
mahsulotlarining sezilarli imkoniyatlarga ega bolsquolgan istersquomolchisi ham
ekanligidan kelib chiqib bu hududda energetika sektorining rivojlanishidan
alohida manfaatdorligiraquo qayd etiladi Keyinchalik Yevropa Ittifoqi Kengashi
tomonidan 2007 yilning 30 mayida qabul qilingan laquoYevropa Ittifoqi va Markaziy
Osiyo Yangi sherikchilik uchun strategiyaraquo deb nomlangan hujjatda Yevropa
Ittifoqining mintaqadagi strategik manfaatlari yanada yaqqol ifoda etilgan
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston munosabatlari ana shunday olsquozaro teng
manfaatdorlik asosida qaror topdi 1991 yil 31 dekabrda laquo 0 lsquon ikkilaming qolsquoshma
deklaratsiyasiraquo bilan Yevropa hamjamiyatlari va ulaming olsquosha paytdagi 12 ta arsquozo
19 httpmfauzuzbxalaaro munosabatlarxalaaro tashkilotlarozb yevropa ittifoqi
20
davlati 0 lsquozbekiston Respublikasi davlat mustaqilligini ersquotirof etdi 1992 yil 15
aprelda 0 lsquozbekiston Respublikasi Hukumati va Yevropa hamjamiyatlari
Komissiyasi olsquortasida olsquozaro anglashuv memorandumi imzolandi 1994 yil 16
noyabrda tomonlar olsquortasida diplomatik munosabatlar olsquomatildi 0 lsquozbekiston
Respublikasining Yevropa hamjamiyatlari qoshidagi Missiyasi 1995 yil 6 may dan
ersquotiboran Bryussel shahrida olsquoz faoliyatini boshladi 2002 yil oktyabrda esa
Yevropa Ittifoqi Komissiyasining mamlakatimizdagi faoliyatini amalga oshirish va
boshqarishni qolsquollab-quvvatlash maqsadida Yevropa hamjamiyatlarining
0 lsquoz-bekistondagi diplomatik vakolatxonasi vazifasini vaqtincha bajarib turuvchibull20laquoYevropa Uyiraquo Toshkentda olsquoz faoliyatini boshladi
0 lsquotgan yillar davomida olsquozaro aloqalaming shartnomaviy-huquqiy asoslari
ham shakllanib va mustahkamlanib bordi
1996 yil 21 iyunda Florensiyaning (Italiya) laquoFortezza de Bassoraquo qalrsquoasida
bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi arsquozo davlatlarining davlat va hukumat rahbarlari
darajasidagi navbatdagi oliy sammitida Yevropa hamjamiyatlari va ulaming arsquozo
davlatlari bilan 0 lsquozbekiston Respublikasi olsquortasida laquo 0 lsquozbekiston Respublikasi bir
tomondan va Yevropa Hamjamiyatlari hamda ularga arsquozo davlatlar ikkinchi
tomondan olsquortasida sherikchilik tarsquosis etuvchi Sheriklik va hamkorlik tolsquoglsquorisidagi
bitimraquo imzolandi Bitimni imzolash choglsquoida 0 lsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
ushbu shartnoma Yevropa Ittifoqi va mustaqil 0 lsquozbekiston munosabatlarida yangi
burilish nuqtasi bolsquolib xizmat qilishini hamda yosh davlatimizning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishi uchun keng imkoniyatlar ochishini tarsquokidladi laquoBiz bu
munosabatlarga tashqi siyosatimizning mamlakatimizning jahon hamjamiyati va
jahon xorsquojaligiga integratsiyalashuviga qaratilgan ustivor yorsquonalishi deb
qaraymizraquo21
20 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmr
21 LAKarimov Yangicha fikrlash va ishlash - davr talabi T 5 - Т 1997 - B321
Hozirgi kunda Sheriklik va hamkorlik bitimi Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston
olsquortasida imzolangan olsquonga yaqin boshqa bitimlar bilan birgalikda amal qilib
kelmoqda
2001 yil 11 sentyabr voqealaridan solsquong ikki tomonlama munosabatlar nvoji
ayniqsa yangieha tus oldi Yevropa Ittifoqi Markaziy Osiyoning strategik
ahamiyati va mintaqadagi barqarorlikni tarsquominlashda 0 lsquozbekistonning hal qiluvchi
mavqeini tushunib yetdi Shundan kelib chiqqan holda 2001 yilning 8-9 va 17
oktyabrida bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqining Lyuksemburg Kengashi va 19
oktyabridagi Gent sammiti tashkilotning Markaziy Osiyo davlatlari bilan
aloqalarini kuehaytirishni zarar deb topdi 2001 yil 11 sentyabr voqealaridan keyin
Yevropa Ittifoqi davlatlari ham xalqaro terrorizmga qarshi tuzilgan xalqaro
koalitsiyaga qorsquoshilgan holda orsquoz qorsquoshinlarini Afgrsquoonistonga ynborishdi Ayrim
davlatlar shu jumladan Germaniya orsquoz harbiy kontingentini Afgrsquoonistonningbull22
shimolida bir qismini esa Termiz shahrida joylashtirdi
2002 yil 29 yanvarda Bryussel shahrida bolsquolib olsquotgan О zbekiston Yevropa
Ittifoqi Hamkorlik kengashining uchinchi majlisida Markaziy Osiyo davlatlanga
qaratilgan TASIS dasturining byndjeti 25 mlndan 50 mlnga yarsquoni ikki hissaga
kopaytirilganligi tashkilot vakillari tomonidan rasman marsquolum qilindi23
Shuningdek bu majlisda mintaqa mamlakatlari ayniqsa 0 lsquozbekiston bilan
aloqalarga ustuvor mavqe berish siyosiy transport energetika savdo mvestitsiya
sohalaridagi hamkorlikni yanada kuchaytirish lozimligi tarsquokidlandi
Ikki tomonlama munosabatlarda iqtisodiy va savdo-sotiq aloqalari eng
ustuvor yolsquonalish hisoblanadi 0 lsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi va uning arsquozo
davlatlari bilan savdo aloqalari katta salmoqni tashkil etadi
22 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunosllk nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma -T JIDU 2008 - B 24523 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan aloqalari iqtisodiyot sohasida ham
yildan-yilga kengayib bormoqda Yevropa Ittifoqining faol arsquozolaridan borsquolgan
Germaniya Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqidagi eng yaqin hamkori hisoblanadi
Germaniya Markaziy Osiyoda rorsquoy berayotgan orsquozgarishlarga doimo nemislarga
xos xolislik bilan yondashgan va doimo qorsquollab-quwatlagan
Ikki tomonlama savdo aloqalarining umumiy hajmi 1993 yilda 545 mln 2006
yilda 11 mlrd AQSh dollarini tashkil etgan bolsquolsa 2010 yilda bu kolsquorsatkich 1
mlrd 759 mln AQSh dollariga yetdi Undagi Germaniya Buyuk Britaniya
Fransiya Italiya kabi yirik davlatlaming salmoqli ulushi saqlanib qolayotgan
bolsquolsa-da Kipr Chexiya Sloveniya Estoniya Polsha kabi Yevropa Ittifoqi yangi
arsquozo davlatlarining ulushi ortib borayotganligi quvonarli holatdir Yevropa eksporti
mahsulotlarining asosiy qismini elektr jihozlari va mashinalar qishloq xolsquojaligi va
plastik materiallar tashkil etsa 0 lsquozbekiston eksportining katta ulushi tolsquoqimachilik
mahsulotlari va qimmatbaho metallardan iborat
Qisqacha qilib aytganda 0 lsquozbekiston mdash Yevropa Ittifoqi iqtisodiy va savdo
munosabatlari bir maromda rivojlanib kelmoqda Tomonlar orasidagi tovar
ayirboshlash hajmi olsquotgan 20 yil ichida salkam tolsquort barobarga kolsquopaydi Biroq ikki
tomonlama savdo aloqalarining imkoniyatlari cheksizdir
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston aloqalari mintaqalararo miqyosda ham
rivojlanib bormoqda 0 lsquozbekiston Yevropa Ittifoqining BOMKA (Chegara
hududlarida xavfsizlikni tarsquominlash) KADAP (giyohvand moddalarga qarshi
kurashish) TRASYeKA (transport) INOGYeYT (energetika) TYeMPUS
(tarsquolim) INTAS (fan va tadqiqot) kabi mintaqaviy dasturlarda ishtirok etmoqda
Mamlakatimizdagi barqaror siyosiy va iqtisodiy rivojlanish huquqiy davlat
va fuqarolik jamiyatini qurish yolsquolidagi birdamlik va yangi marralar global va
mintaqaviy muammolami hal etish yolsquolidagi davlatimiz rahbarining aniq va dadil
24 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunoslik nazariya va amaliyotOrsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008 mdash B 246
23
tashabbuslari umuman qolsquolga kiritilayotgan barcha muvaffaqiyatlarimiz
Yevropalik hamkorlarimizning bundan olsquon yil awalgi qarashlarini tubdan
olsquozgartirib yubordi Global va mintaqaviy muammolami hal etishda tomonlaming
olsquozaro anglashuv va tushunish asnosidagi qarashlari tobora yaqinlashib bormoqda
Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni tarsquominlash borasida Yevropa
Ittifoqi 2010 yilning iyun oyida Qirglsquoiziston janubida rolsquoy bergan voqealarga
munosabat bildirib 2010 yil 25 oktyabrda bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi Tashqi
ishlar bolsquoyicha kengashining 3041-majlisida 0 lsquozbekiston Hukumatining glsquooyat
vazmin va oqilona yondashuvini yuqori baholadi Davlatimiz rahbarining jahon
hamjamiyatiga yolsquollagan chaqiriqlariga javoban Ittifoqning Tashqi ishlar va
xavfsizlik siyosati bolsquoyicha oliy vakili Ketrin Eshton 2010 yil 18 dekabrda
Bryusseldagi olsquoz bayonotida Qirglsquoizistondagi demokratik islohotlar uchun
Ittifoqning tayyorligini bildirdi Uchrashuv choglsquoida JBarrozo 0 lsquozbekiston
Hukumatining Qirglsquoiziston janubidagi mojarolami butun mintaqa bolsquoylab
yoyilishini oldini olishga qaratilgan va uzoqni kolsquozlagan siyosatini yana bir bori25alohida ersquotirof etdi
Yevropa Ittifoqi Orol fojiasi Orolbolsquoyi mintaqasining ekologik ijtimoiy-
iqtisodiy va demografik muammolarga nisbatan hamda Orol dengizining
hayotbaxsh manbalari mdash Amudaryo va Sirdaryo suvlaridan oqilona foydalanish
jumladan gigant GESlar olsquomiga tejamkor va ixcham energiya manbai qurish
taklifini ilgari surayotgan 0 lsquozbekiston Respublikasi rahbariyatining rasmiy
munosabatiga olsquoz xayrixohligini bildirib kelmoqda Xususan Yevropa Ittifoqining
Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per Morel 2010 yil 1 noyabrda laquoDeutsche
Welleraquo gazetasida bergan suhbatida Roglsquoun GESining qurilishi loyihasi bolsquoyicha
xalqaro ekspertiza olsquotkazishni yoqlab chiqdi va mazkur vazifani olsquoz zimmasiga
olgan Jahon bankiga yordam berishga Ittifoqning tayyorligini bildirdi Shuningdek
laquoBiz bilamizki mdash dedi u mdash Qirglsquoiziston janubida sodir etilgan qonli voqealarda
25 httpwwwolduzbekistoriovoziuzDage-10003449htmlrsquo24
jinoyat izi bor va unda narkobiznes marsquolum darajada rol olsquoynagan Ushbu
voqeani obrsquoektiv olsquorganish mdash ustuvor vazifa Men Kimmo Kilyunen
rahbarligidagi xalqaro tekshiruv komissiyasining ish boshlaganini olqishlaymanraquo
Kolsquorinib turganidek bu borada ham Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston qarashlari
hamohangdir2
2011 yil 24 yanvar kuni Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
IAKarimovning Bryusselga tashrifi borsquolib orsquotdi Tashrif doirasida Yevropa
Komissiyasi prezidenti JMBarrozo va Yevropa Ittifoqining energetika masalalari
borsquoyicha komissari GEttinger bilan uchrashuvlar orsquotkazildi Shuningdek
Orsquozbekistonda Yl diplomatik vakolatxonasini (Delegatsiyasini) tarsquosis etish
torsquogrsquorisidagi Kelishuv Orsquozbekiston Respublikasi va YI orsquortasida energetika
sohasidagi hamkorlik torsquogrsquorisidagi Bayonnoma hamda 2011-2013 yillarda Yevropa
Komissiyasi texnik korsquomagi Indikativ dasturini amalga oshirish torsquogrsquorisidagi
Bayonnoma imzolandi Natijada 2012-yil may oyida YIning Orsquozbekistondagibull bull bull bull bull bull -|laquo28 vakolatxonasi rahbari lavozimi joriy etildi
Global va mintaqaviy xavfsizlik tizimining eng zaif nuqtasi boiib qolayotgan
Afglsquoonistonda tinchlik olsquomatish va barqaror taraqqiyotga yolsquol ochish borasida ham
manfaatlar uyglsquounligi va olsquozaro izchil hamkorlikni kuchaytirish istagi yaqqol
namoyon bolsquolmoqda laquoNezavisimaya gazetaraquoning 2009 yil 10 yanvar sonida ersquolon
qilingan Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per
Morelning intervyusida tarsquokidlanganidek laquoAfglsquooniston haqida olsquoylaganda darhol
gap Eron yoki Pokiston haqida ketadi biroq uning shimoliy qolsquoshnilari
0 lsquozbekiston Tojikiston va Turkmaniston haqida ozroq gapiramiz Biz barchamiz
Afglsquoonistonda hal qilishimiz lozim bolsquolgan murakkab vazifa qarshisida turibmiz va
bu masalada olsquozaro maslahatlashuvlarimizni rivojlantirib kelmoqdamiz Bunda
26 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo27 httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkiiotlarozb yevropa ittifoqi
28 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 22013 B61
25
Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan siyosiy muloqotlari
m uhim omildirraquo Eslatib olsquotish joizki Yevropa Ittifoqi Afglsquoonistonda tinchlik
olsquomatish va mamlakat iqtisodiyotini tiklash ishiga eng katta ulush qolsquoshayotgan
homiy tashkilotdir U 2010 yilda bolsquolib olsquotgan Afglsquoon muammosiga baglsquoishlangan
Kobul va London xalqaro konferensiyalarining tashkilotchisi sifatida maydonga
chiqdi 2002 yildan beri Ittifoqning Afglsquoonistonga ajratgan insonparvarlik va
iqtisodiy yordami qariyb 1 mlrd 800 mln yevroni tashkil etdi29 Afglsquoonistonning
Markaziy Osiyo respublikalari bilan chegaralarini mustahkamlash orqali Yevropa
Ittifoqi mintaqamiz xavfsizligini tarsquominlashga hissa qolsquoshib kelmoqda 0 lsquoz
navbatida 0 lsquozbekiston Afglsquoonistonda tezroq tinchlik va barqarorlik olsquomatish
istagini bildiribgina qolmay ushbu mamlakatga xalqaro insonparvarlik yordamini
yetkazib berish va milliy iqtisodini tiklash ishlarida faol ishtirok etib kelmoqda
Shu bois Yevropa Ittifoqining nufuzli siyosiy arbobi Afglsquooniston iqtisodi va
infratuziimalarini tiklash borasida 0 lsquozbekiston ilgari surayotgan aniq taklif va
loyihalar hamda amaliy sarsquoy-harakatlar uchun mamlakatimiz Prezidentiga olsquoz
minnatdorchiligini bildirdi
Shunday bolsquolsa-da ushbu memorandum va tashrif choglsquoida imzolangan
boshqa hujjatlar Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining energetika manbalariga bolsquolgan
hayotiy ehtiyojini qondirishgagina xizmat qilib qolmay balki bugungi kunda
Yevropaliklar tomonidan laquoqolsquoshnilarimizning qolsquoshnilariraquo deb atalayotgan
Markaziy Osiyo davlatlari xususan 0 lsquozbekiston bilan olsquozaro teng va manfaatli
hamkorlik aloqalarining rivojiga yanada kengroq коlsquolam va turtki beradi
29 httpwwwolduzbekistonovoziuzDage-100Q3449htmr26
XULOSA
Mazkur kurs ishida Yevropada integratsion jarayonlaming tarixi asosiy
bosqichlari va istiqbollarini orsquorganish Yevropa Ittifoqining tuzilish tarixi va
sabablari hamda uning bugungi kundagi faoliyati shu bilan birga Yevropa Ittifoqi-
Orsquozbekiston aloqalarini tahlil qilish asosida quyidagi xulosaga kelindi
Birinchidan Yevropada integratsion jarayonlar orsquoziga xos xususiyatga ega
borsquolib jadalligi borsquoyicha dunyoda eng samarali integratsiyalashuvga erishayotgan
mintaqa hisoblanadi
Ikkinchidan tahlilllar va izlanishlar shuni korsquorsatadiki Yevropada
integratsion jarayonlar nihoyalanishga erishmoqda va ldquoYagona Yevropardquo grsquooyasi
amalga oshishi istiqbolli rejalar asosida kutilayotgan real hodisaga aylanmoqda
Uchnchidan mintaqaning institutsional korsquorinishi - Yevropa Ittifoqi xalqaro
munosabatlarda Yevropa nomidan faoliyat olib boruvchi asosiy aktor sifatida
maydonga chiqmoqda
Torsquortinchidan Yevropa Ittifoqining faoliyat doirasi kengayib bormoqda va
xalqaro va mintaqaviy jarayonlaming turli masalalarida hal qiluvchi va orsquoz tarsquosir
doirasiga ega tashkilot sifatida baholanmoqda
Qisqacha aytganda Yevropa integratsion jarayonlarga tortilish orqali
umummintaqaviy birlikka erishishga intilmoqda va turli torsquosiq va muammolarga
qaramasdan buni muvaffaqiyatli uddalab kelmoqda
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXATI
Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti IAKarimovning asarlari
11 Karimov IA Bizdan ozod va obod vatan qolsin T2 - Toshkent
ldquoOrsquozbekistonrdquo 1996
12 Karimov IA Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi Т9 Тошкент
ldquoУзбекистонrdquo2001
13 Karimov IA Orsquozbek xalqi hech qachon hech kimga qaram borsquolmaydi T13
- Toshkent ldquoOrsquozbekistonrdquo 2005
Normativ-huquqiy hujjatlar
21 Yevropa Ittifoqi Rim shartnomasi 1957
22 Yevropa Ittifoqi Maastrixt shartnomasi 1992
23 Yevropa Ittifoqi Lissabon shartnomasi 2004
Ilmiy va maxsus adabiyotlar
31 Одшщориев XT Раззо^ов ДХ Сиёсатшунослик Тошкент 2007
32 Introduction to European Union Booklet
33 General Secretariat of the Council of the EU Brussel November 2009
34 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy
siyosatshunoslik nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008
35 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy
aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb
muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 2 2013
Internetning axborot va analitik manbalari
41 httpuzdenemetrcomdocs134index-2111 l-lhtmlTpage^
28
42 httpeuropa euabout-eubasic-informationindex enhtm
43 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
44 httpsuzwikipediaorgwikiIatisodiv integratsiya
45 httpswwwciagovlibrarypublicationsthe-world-factbookgeoseehtml
46 httpwwwbritannicacomEBcheckedtopic196399European-Union-EU
47 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo
48 httpenwikipediaorgwikiEuropean Commission
49 httpenwikipediaorgwikiEuropean Parliament
410httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkilotlarozb yevropa itti
foqi
29
Toshkent Davlat Sharqshunoslik Instituti Jahon siyosati va tarixi fakulteti 3-kurs
ingliz-urdu guruhi talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquoHning
ldquoYevropada integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlarirdquo nomli kurs
ishisiga
T A Q R I Z
3-kurs talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquolining ldquoYevropada
integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlari nomli kurs ishisi bugungi
kunning dolzarb mavzularidan biri hisoblangan Yevropa integratsion
jarayonlarining orsquoziga xos xususiyatlarini orsquorganishga bagrsquoishlangan Kurs ishining
birinchi bobida Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi va uning
bugungi kundagi ahamiyati yoritilgan borsquoIsa ikkinchi bobida Yevropa ittifoqi
strukturasi faoliyati va jahon hamjamiyatida tutgan orsquomi hamda Yevropa ittifoqi-
Orsquozbekiston munosabatlarini orsquorganishni orsquoz ichiga oladi Kurs ishidan korsquozlangan
maqsad Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi Yevropa ittifoqi
va uning bugungi kundagi ahamiyatining nazariy jihatlarini orsquorganishdan iborat
Ushbu kurs ishini yozishda Prezidentimiz IA Karimov asarlari hamda korsquoplab
xorijiy adabiyotlar va birlamchi internet saytlaridan foydalanilgan Ushbu kurs
ishini yoqlashga mhsat etilishi maqsadga muvofiqdir
kechirishiga qaratilgan degan fikr pay do borsquolgan Bunday fikrning pay do
borsquolishiga dunyo aholisining YIning korsquozlagan asosiy maqsadlarini oxirigacha
tushunib yetmasligi uning tashkilotlarida qabul qilinayotgan qaror va qonunlar
Yevropa aholisining hammasining manfaatlarini orsquozida aks ettira olmaganligida
borsquolsa kerak Ammo bu tashkilotning nafaqat Yevropa qitrsquoasi uchun balki butun
jahon hamjamiyatida insoniyat hayot jabhasining har bir sohasida muhim orsquorin
tutishi hammaga ay on Demak Yevropa integratsiya jarayoni nafaqat Yevropa
aholisini balki butun dunyo aholisining bugungi va kelajakdagi taqdirida muhim
ahamiyat kasb etishini unutmaslik lozim
Yevropadagi integratsion jarayonlaming kengayishi mumkinligi va hattoki
zarurligi 1957 yil Rim shartnomasida mutahkamlangan 1973 yilda Yevropa
integratsiyasida dastlabki kengayish yuz berdi Yevropa integratsiya jarayoniga
Angliya Irlandiya va Daniya qorsquoshildi7 Angliyaning YIHga qorsquoshilish uchun
1961 1965 va 1967 yillardagi harakatlari Fransiya prezidenti Shari de Gollning
tashabbusi bilan Fransiya tomonidan Angliyaning arsquozoligiga veto qorsquoyilganligi
sababli omadsizlikka uchradi Shari de Gollning bu harakatlarining ham orsquoziga
yarasha sabablari bor edi U Angliyani doimo Yevropadan geografik jihatdan
ajralib turganligi va korsquop holatlarda AQSH siyosatiga yon bosishini rorsquokach qilib
agarda YeHga arsquozo borsquolsa bu Yevropa integratsiyasiga putur etkazadi deb hisoblar
edi
Y I kengayishining barcha bosqichlarida Fransiya bu jarayonni butun
Yevropani qamrab olmogrsquoi lozim deya qorsquollab - quvvatlab kelmoqda
Faqat istisno tariqasida Fransiya qarshi borsquolgan Yevropa Iqtisodiy
Hamjamiyatiga faqat 70-yillaming orsquortalarida arsquozo borsquolishga erishgan Buyuk
Britaniya va YIning boshqa arsquozolari kabi Parij ham inson huquqlarining jiddiy
buzilishi va mamlakat siyosatida armiyaning haddan tashqari kata roli tufayli qator
7 httpswwwciagovlibrarvpublicationsthe-world-factbookgeoseehtml
10
yillar davomida Ylga kirishga tayyor emas deya hisoblab kelingan Turkiyani
kiritish mumkin
Fransiya YI kengayishiga qulay shart - sharoit yaratishga solmoqli hissa
qorsquoshmoqda Yevropa Kengashining Parij rahbarlik qilgan 2000 yil ikkinchi
yarmida YIning kengayishi va ayrim institutsional islohotlami korsquozda tutuvchi
Nissa shartnomasi imzolandi Ushbu hujjatda nafaqat ittifoqning kengayishi bilan
bogrsquoliq masalalar shuningdek har bir davlatning manfaatlari alohida korsquorsatib
orsquotilgan
YIning kelajakdagi korsquorinishi borasida Yevropa federatsiyasini qorsquollab -
quwatlayotgan Germaniyadan farqli ravishda Fransiya teng huquqli davlatlar
ittifoqi konfederatsiyani yoqlamoqda
Korsquoplab bahs - munozaralarga sabab borsquogan Markaziy va Sharqiy Yevropa
(MSHY) davlatlarining YI bilan birlashishi grsquooyasi 80 - yillaming oxirida payda
borsquoldi
1990 yil yanvar Dublinda borsquolib orsquotgan tashqi ishlar vazirlari uchrashuvida
birlashishning asosiy yorsquonalishlari ishlab chiqildi
1992 yil iyunda Lissabonda Yevropa Kengashining sammitida MSHY
davlatlariga har tomonlama yordam korsquorsatish torsquogrsquorisida qaror qabul qilingan
borsquolsada arsquozolikning aniq tamoyil va kreteriyalari ishlab chiqilmadi Lissabon
sammitining asosiy yutugrsquoi laquointegratsiyaning kengayishi va chuqurlashishi parallel
olib borilishi kengayish integratsiyaning chuqurlashishi darajasini pasaytirmasligift
lozimligiraquo borasida qaror qabul qilindi
Orsquosha davrdan boshlab laquoorsquon ikkilarraquo iqtisodiy jihatdan yuksalish pallasiga
kirdi 1993 yilga kelib ulaming jahon savdo aylanmasidagi ulushi 20 foiz eksport
va 192 foiz import bilan qayd etildi 1994 yil Avstriya Finlandiya Shvetsiya Ylga
11
teng huquqli arsquozo borsquolib kirish iltimosnomalari bilan chiqishadilar va 1995 yil
YIning teng huquqli arsquozolariga aylanishadi8
Integratsiyaning bu tahlit chuqurlashuvi uning muttasil kengayib borishiga zamin
hozirladi 1995 yil Avstriya Shvetsiya va Finlandiya tashkilotga arsquozo borsquolib kirdi
Bu davrga kelib 15 ta katta-kichik davlatlami birlashtirgan Yevropa Ittifoqi
tashkiloti 3234 ming kvkm hududni qamrab olib mazkur hududda 3709 mln
aholi istiqomat qilardi Uning jahon bozoridagi eksporti umumiy miqdoming 202
foizi importi esa 179 foizini tashkil etdi
1997 yilgi Lyuksemburg sammiti YI ning bosqichma - bosqich kengayishi
torsquogrsquorisida siyosiy qaror qabul qildi Bundan tashqari doimiy harakatdagi siyosiy
tavsiyalar ishlab chiquvchi forum tashkil etildi Orsquosha yili Yevropa integratsiyasi
jarayonida yana bir muhim qadam qorsquoyildi YIda boshqaruvni yangi vujudga
kelgan shart - sharoitlarga moslashtirish uchun Amsterdam shartnomasi imzolandi
Ushbu shartnomalar natijasida Yevropa Parlamentidagi deputatlar soni 700 tadan
oshib ketmasligiga kelishib olindi Shuningdek Yevropa pul birligini joriy qilishda
ayrim yutuqlarga erishish uchun Yevropa Markaziy Bankiga normativ aktlar
chiqarish vakolati berildi Shuningdek Amsterdam shartnomasida Ylga arsquozo
davlatlar zimmasiga birgalikda terrorizm kontrabanda va jinoyatchilikga kurashda
orsquozaro hamkorlik munosabatlami orsquomatish yuklangan
Jahon iqtisodiyoti integratsiya yarsquoni yaqinlashuv yorsquolidan bormoqda Agar
Grsquoarbiy Yevropadagi integratsion jarayonlami korsquozdan kechiradigan borsquolsak u
holda uning rivojlanishini bir qancha bosqichlarga borsquolish va ulardan ayrim
elementlarini har bir bosqichda oyoqqa turganligini anglab olamiz
1) Umumiy bozor va yagona savdo siyosati
2) Yagona agrar siyosat
8 httpswwwciagovlibrarvpublicationsthe-world-factbookgeoseehtml
12
3) Yevropa valyuta tizimi
4) Ilmiy-texnikaviy integratsiya
5) Siyosiy integratsiyaning elementlari
Yevropa integratsiya jarayonining orsquoziga xos xususiyati shundan iborat ediki
tarixda kuzatilgan Yevropa davlatlari orasidagi tuzilgan harbiy ittifoqlardan farqli
ravishda ushbu jarayon natijasida dastlab iqtisodiy hozirda esa siyosiy davlatlar
ittifoqi vujudga kelgan Tarixda Yevropa davlatlarining bir maqsad atrofida
birlashishi korsquop kuzatilgan biroq bu turdagi keng korsquolamli integratsion birlashish
aynan shu davrga kelib yuz berdi Yevropadagi integratsion jarayonlar mahsuli
borsquolmish Yevropa Ittifoqining Yevropada tinchlik va demokratiyani tarqatish
yorsquolida olib borgan sarsquoy-harakatlari 2012-yilda Nobel mukofoti bilan taqdirlanish
ham fikrimiz isbotidir9
9 httpwwwbritannicacomEBcheckedtopic196399European-Union-EU
13
2-BOB YEVROPA ITTIFOQI - XALQARO INTEGRATSIYANING OLIY
SHAKLI
21 Yevropa ittifoqi strukturasi faoliyati va jahon hamjamiyatida tutgan
orsquorni
Yevropa Ittifoqining jahon iqtisodiyotidagi olsquomi alohida ersquotiborga molik Dunyoda
ishlab chiqariladigan umumiy ichki mahsulotning 28 foizi Ittifoq hisobiga tolsquoglsquori
keladi Uning jahon savdo aylanmasidagi eksport-import ulushi esa 20 foiz yarsquoni
4 011357 mln yevroga tengdir Dunyodagi eng katta daromadga ega deb ersquotirof
etilgan 500 ta yirik kompaniyaning 161 tasi Yevropa Ittifoqida joylashgan10
Ushbu xalqaro tashkilotning tashkil topish tarixi aslida 1947 yilda laquoKorsquomir va
porsquolatraquo konsemining tashkil topishidan boshlanadi 1993 yilda Yevropa Ittifoqi
nomini olgan tashkilot Maastrixt (Niderlandiya)da 12 ta davlatning rahbarlari
imzolagan shartnomaga binoan vujudga kelgan federativ davlat xususiyatlarini
orsquozida birlashtirgan davlatlararo birlashmadir
Yevropa Ittifoqining maqsad va vazifalari quyidagilardir
1) Yevropa xalqlarining yaqin ittifoqini tashkil etish muvozanatlashgan va uzoq
muddatli iqtisodiy taraqqiyotga korsquomaklashish bunda ayniqsa quyidagilardan
foydalanish ichki chegaralari borsquolmagan makonni yaratish iqtisodiy va ijtimoiy
xamkorlikni kuchaytirish yagona valyutani joriyetish
10 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449html
11 httpswwwciagovlibrarvpublicationsthe-worId-factbookgeoseehtml
14
2) xalqaro soxada ayniqsa tashqi siyosatni va xavfsizlik soxasidagi siyosatni
kelajakda esa mudofaa siyosatini birgalikda yuritish orqali orsquoz moxiyatini
tasdiqlash
3) adliya va ichki ishlar soxalaridagi xamkorlikni rivojlantirish
Keyingi 50 yil davomida beshinchi marta orsquoz safiga yangi arsquozolami qabul qilgan
bu tashkilot siyosiy iqtisodiy madaniy xarbiy-texnik ilmiy-texnologik
xamkorlikning sifat jixatdan eng zamonaviy korsquorinishi bulib xozirgi davrda 27
davlat uning arsquozosidir Yalpi ichki maxsulot ishlab chiqarishning jon boshiga 22
ming dollardan ortik kiymatni tashkil etayotganligi shubxasiz bu xamkorlikning
samarasidir Xududi 42 million kvkmni axolisi esa 455 milliondan ortiq kishini
tashkil etgan bu xududda Buyuk Britaniya Daniya va Shvetsiyani xisobga
olmaganda 2002 yilning 1 yanvaridan buyon yagona pul birligi - yevro amalbull 12 kilmoqda
Yevropa Ittifoqining oliy ijrochi organlari - Yevropa Ittifoqi Kengashi
Yevroparlament va Yevrokomissiyadir Yevropa Ittifoqi Kengashining 1996 yil
iyunda Florensiyada (Italiya) borsquolib orsquotgan yigrsquoilishida Prezident I A Karimov
boshchiligidagi Orsquozbekiston delegatsiyasi ishtirok etdi Uchrashuv jarayonida
laquoUzbekistan va Yevropa Ittifoqi orsquortasidagi sherikchilik va xamkorlik
torsquogrsquorisidaraquogi kelishuv imzolandi Yevropa Ittifoqida erishilgan yuksak natijalar
tajribasi davlatlararo boshqa tashkilotlar uchun xam muayyan bir davlatning
taraqqiyoti uchun xam foydadan xoli emas
Shu bois Prezident I A Karimov laquoMDXning istikboli Yevropa Ittifoqi kabi
modelning amalga oshirilishida kurinadLAynan shu model MDXni jonlantirishiй
unga toza xavo berishi mumkin Xamdorsquostlikning xar bir arsquozosi orsquozining munosib
orsquornini topa oladigan istiqbol - bu Yevropa Ittifoqi modeli asosida rivojlanish deb
orsquoylayman
Albatta demokratiyani rivojlantirish va demokratik jamiyat qurish soxasida xam
biz Yevropa Ittifoqi andozalarini qorsquollashimiz kerak borsquoladi Bu mdash mening qatrsquoiy
12 Одшщориев XT Раззоков ДХ Сиёсатшунослик Тошкент 2007229-230-b15
fikrim Yevropa Ittifoqiga xos demokratik qadriyatlar inson tafakkuri tarsquolim
tizimi ijtimoiy kafolatlar axolining ijtimoiy huquqlari mdash bularning barchasi biz
uchun torsquola mos keladi Men ushbu tizimni korsquor-korsquorona korsquochirib olishni nazarda
tutayotganim yorsquoq albatta Bizning orsquoz mentalitetimiz orsquoz muammolarimiz bor vabull bull 13biz bu jixatlami xisobga olamizraquo deb tarsquokidlaydi
Yagona Yevropa akti Vazirlar Kengashi qarorlarini qabul qilish tartibiga
muxim orsquozgartirishlar kiritdi Yagona Yevropa Akti bilan yagona bozomi bunyod
etishga taalluqli barcha muammolar borsquoyicha korsquopchilik ovoz bilan qaror qabul
qilishga ruxsat etiladi
Yangi shartnomaga muvofiq quyidagilar tarsquosis etildi
1) Yagona umumYevropa fuqaroligi qatnashuvchi mamlakatlaming fuqarolari
orsquoz-orsquozidan Yevropa Ittifoqining fuqaroligini oladi
2) Iqtisodiy va valyuta Ittifoqi qatnashuvchi mamlakatlar va umuman xamjamiyat
iqtisodiy siyosatining asosiy yorsquonalishlari Vazirlar Kengashi tomonidan qabul
qilinadi u shuningdek xar bir mamlakat va umuman xamjamiyat iqtisodiy
rivojlanish jarayoni qanday borayotganligini kuzatadi Yevropa valyuta Ittifoqining
umumiy pul birligi joriy etilgan 1999 yil 1 yanvardan boshlab yevro deb
nomlanuvchi pul birligi amalda yuritila boshlandi 2000 yil 1-yanvardan boshlab
ummiy pul kupyuralari chiqarish yorsquolga qorsquoyildi 2002 yil 1-yanvardan boshlab bu
pul birliklari Yevropa Ittifoqiga arsquozo davlatlar milliy pul birliklari bilan parallel
ravishda qorsquollaniladi va 2002 yil 1-iyuldan boshlab esa milliy pul birliklari
yorsquoqotilib torsquola xoldaxisob-kitoblar yevroda amalga oshirila boshlaydi
3) Siyosiy Ittifoq U quyidagi tarkibiy qismlami orsquoz ichiga oladi
13 Каримов И А У збек халки хеч качон хеч кимга карам булмайди Т 13 mdash Т 2005 mdash- Б 366mdash 367
16
bull Tashqi ishlar va xavfsizlik soxalarida yagona siyosat umumiy mudofaa
siyosatini ishlab chiqishYevropada qurolsizlanish va qurol-yaroqlami nazorat
qilishyadro qurolini tarqatmaslik va xavfsizlikning iqtisodiy jixatlari ustida ish
olib boorish
bull Yevroparlament moxiyatini kuchaytirish
bull Xamjamiyat vakolatlarini kengaytirish
bull Ichki ishlar va odil sudlov soxalarida xususan boshpana berishimmigratsiya
va viza tartibi kabi masalalarda yagona siyosat yuritish
Yevropa Ittifoqi muvaffaqiyatlariga va uning yangi arsquozolarini jalb qilish
qobiliyatiga quyidagi uchta omil sababchi borsquolmoqda
bull Orsquozaro bir-biriga bogrsquoliqlikni va xamkorlikni taqozo qiluvchi iqtisodiy asos
bull Huquqiy qoidalar tantanasi
bull Kelishuvlar va yon berishlarga asoslangan qarorlar qabul qilish j arayonining
demokratik xususiyatiYevropa Xamjamiyatini tarsquosis etish torsquogrsquorisidagi Shartnomalarda belgilangan
vazifalami bajarish uchun bir qator Yevropa muassasalari tuzilgan
Ulardan birinchisi - Yevropa Xamjamiyati Komissiyasi Yevropa Ittifoqining
ijroiya organidir Uning 17 arsquozosini milliy xukumatlar tayinlaydi Vakillar torsquort
yilga tayinlanadi Komissiyaning asosiy ishchi tillari fransuz ingliz va nemis tillari
borsquolsada barcha rasmiy xujjatlar qolgan 9 tilga albatta tarjima qilinadi Komissiya
Xamjamiyatning turli fondlari va dasturlarini jumladan Yevropa Ittifoqida
qatnashmaydigan mamlakatlarga yordam korsquorsatishga qaratilgan fondlar va
dasturlami xam boshqaradi1
Vazirlar Kengashi - Bu qarorlar qabul qilish organidir uning doirasida milliy
xukumatlaming arsquozolari muzokaralar orsquotkazadilar Vazirlar Kengashining
lavozimini barcha qatshashuvchi mamlakatlaming vakillari navbatma-navbat
14 httpenwikiDediaorgwikiEuropean Commission
17
egallaydilar Ulaming xar biri bu lavozimda 6 oy turadi rais vazifasini tashqi ishlar
vazirlaribaj aradilar
Yevroparlament - Yevropa xalqlarining demokratik jarchisi xisoblanadi Unda
umumiy ovoz berish yolsquoli bilan saylanadigan 518 deputat bor Asosiy vazifasi -
Komissiya faoliyatini nazorat qilish Hamjamiyat byudjeti va qonunlarini
maqlsquoullash va ularga olsquozgartirishlar kiritish Yevroparlament alsquozolari 5 yilga bir
marta saylanadilar15
Yevropa sudi - Xamjamiyatning boshqa xalqaro tashkilotlaridan farqi
shundaki YI ga alsquozo mamlakatlar imzolagan shartnomalami ijro etish ular uchun
majburiy ekanligidir Yevropa sudi 13 sudyadan shu jumladan xar bir
mamlakatdan bittadan va bosh advokatlardan iborat Sudyalar 6 yil muddatga
saylanadilar Yevropa sudining mavjudligi YI qonunchiligining qatnashuvchi
mamlakatlar tomonidan notorsquoglsquori talqin etilishining oldini oladi16
Yevropa kengashi - 1974 yilda tuzildi Yevropa Kengashi oliy bosqich
axamiyatni kasb etib murakkab xollarda Hamjamiyatning boshqa muassasalari
bilan kelishishga erishishning iloji bolsquolmagan xolatlarda YelK va Vazirlarbull bull bull 17Kengashi unga murojaat etishlari mumkin
22 Yevropa ittifoqi-Orsquozbekiston munosabatlari
0 lsquozida 27 ta davlatni birlashtirgan aholisi jihatidan Xitoy va Hindistondan
keyingi uchinchi yer maydoni jihatidan esa dunyodagi yettinchi olsquorinda bopoundlgan
Yevropa Ittifoqi tashkiloti va uning arsquozo davlatlari bilan kolsquop tomonlama va ikki
15 httpenwikipediaorgwikiEuropean_Parliament16 httpsuzwikiDediaorgwikiYevropa Ittifoqi17 General Secretariat of the Council of the EU November 2009 P 1-2
18
tomonlama aloqalar mamlakatimiz tashqi siyosatining asosiy yolsquonalishlaridan
hisoblanadi
Birinchidan Yevropa Ittifoqining ilglsquoor davlatlari (Buyuk Britaniya
Germaniya Italiya Fransiya) 0 lsquozbekiston uchun yuqori texnologiyalar manbaidir
Samolyotsozlik mashinasozlik qishloq xolsquojaligi farmatsevtika qurilish va
umuman ishlab chiqarishning barcha sohalariga eng zamonaviy Glsquoarb
texnologiyalarini jalb etish respublikamizda kichik va olsquorta biznesni
rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi
Ikkinchidan Yevropa Ittifoqi olsquozining barcha arsquozo davlatlari bilan bir
butunlikda 0 lsquozbekistonning tayyor va xomashyo mahsulotlari uchun MDHdanbull bull bull bull 18 keyingi eng katta istersquomol bozorini tashkil qiladi
Shuningdek Glsquoarbiy Yevropa savdo-sotiq sohasida mamlakatimizning eng
asosiy hamkori bolsquolib qolmasdan sarmoyalaming asosiy manbaidir Mustaqillikdan
keyingi dastlabki yillardayoq xorijiy Yevropa sarmoyalarini mamlakatimizga jalb
etish masalasiga katta ersquotibor qaratilib ular uchun qulay investitsiyaviy iqlim
yaratib kelinmoqda
Hamkorligimizning yana bir muhim jihati mdash bu mintaqaviy va global
xavfsizlikni saqlash hamda tarsquominlash masalasi bilan boglsquoliq Xalqaro terrorizm
narkobiznes ekstremizm va boshqa kolsquorinishdagi transmilliy tahdidlarga qarshi
kurash va mintaqaviy barqarorlikni tarsquominlashdan har ikki tomon birdek
manfaatdor
Ozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan ikki tomonlama muloqoti faol
xarakterga ega bolib u 5 asosiy qoshma organ doirasida amalga oshirilmoqda
Hamkorlik kengashi Hamkorlik qomitasi Parlament hamkorligi qomitasi Savdo
18 httpwwwolduzbekistonovoziuzpase-10003449htmr
19
va investitsiyalar boyicha quyi qomita hamda Adliya ichki ishlar va boshqa
masalalar boyicha quyi qomita
Hozirgi kunga qadar Hamkorlik Kengashining 9 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2009 yil
sentyabrda Bryusselda) Hamkorlik qorsquomitasining 8 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2010 yil
iyulda Toshkentda) Parlament hamkorlik qorsquomitasi 8 ta yigrsquoiilishi (2010 yil
oktyabr Toshkent) Savdo va investitsiyalar borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta
yigrsquoilishi Adliya ichki ishlar inson huquqlari va boshqa turdosh masalalar
borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta yigrsquoilishi (2010 yil may Bryussel) orsquotkazildi19
0 lsquozbekiston bilan keng jabhali hamkorlik aloqalarini yolsquolga qolsquoyish Yevropa
Ittifoqi va uning arsquozo davlatlari uchun ham ayni muddaodir Xususan Yevropa
Ittifoqi Komissiyasi olsquozining 1995 yilda qabul qilingan laquoMarkaziy Osiyoning
yangi mustaqil davlatlari bilan aloqalar tolsquoglsquorisida Kommunikatsiyaraquosida bu haqda
alohida tolsquoxtalib olsquotadi Kommunikatsiyada laquoIttifoq Markaziy Osiyoda muhim
manfaatlarga ega Bu manfaatlar ham iqtisodiy ham geosiyosiy ahamiyat kasb
etadi Ayniqsa mazkur mintaqani xizmatlar turli jihozlar va sarmoya bilan
tarsquominlab turuvchi Yevropa Ittifoqi ayni vaqtda mintaqadan chiquvchi energetika
mahsulotlarining sezilarli imkoniyatlarga ega bolsquolgan istersquomolchisi ham
ekanligidan kelib chiqib bu hududda energetika sektorining rivojlanishidan
alohida manfaatdorligiraquo qayd etiladi Keyinchalik Yevropa Ittifoqi Kengashi
tomonidan 2007 yilning 30 mayida qabul qilingan laquoYevropa Ittifoqi va Markaziy
Osiyo Yangi sherikchilik uchun strategiyaraquo deb nomlangan hujjatda Yevropa
Ittifoqining mintaqadagi strategik manfaatlari yanada yaqqol ifoda etilgan
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston munosabatlari ana shunday olsquozaro teng
manfaatdorlik asosida qaror topdi 1991 yil 31 dekabrda laquo 0 lsquon ikkilaming qolsquoshma
deklaratsiyasiraquo bilan Yevropa hamjamiyatlari va ulaming olsquosha paytdagi 12 ta arsquozo
19 httpmfauzuzbxalaaro munosabatlarxalaaro tashkilotlarozb yevropa ittifoqi
20
davlati 0 lsquozbekiston Respublikasi davlat mustaqilligini ersquotirof etdi 1992 yil 15
aprelda 0 lsquozbekiston Respublikasi Hukumati va Yevropa hamjamiyatlari
Komissiyasi olsquortasida olsquozaro anglashuv memorandumi imzolandi 1994 yil 16
noyabrda tomonlar olsquortasida diplomatik munosabatlar olsquomatildi 0 lsquozbekiston
Respublikasining Yevropa hamjamiyatlari qoshidagi Missiyasi 1995 yil 6 may dan
ersquotiboran Bryussel shahrida olsquoz faoliyatini boshladi 2002 yil oktyabrda esa
Yevropa Ittifoqi Komissiyasining mamlakatimizdagi faoliyatini amalga oshirish va
boshqarishni qolsquollab-quvvatlash maqsadida Yevropa hamjamiyatlarining
0 lsquoz-bekistondagi diplomatik vakolatxonasi vazifasini vaqtincha bajarib turuvchibull20laquoYevropa Uyiraquo Toshkentda olsquoz faoliyatini boshladi
0 lsquotgan yillar davomida olsquozaro aloqalaming shartnomaviy-huquqiy asoslari
ham shakllanib va mustahkamlanib bordi
1996 yil 21 iyunda Florensiyaning (Italiya) laquoFortezza de Bassoraquo qalrsquoasida
bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi arsquozo davlatlarining davlat va hukumat rahbarlari
darajasidagi navbatdagi oliy sammitida Yevropa hamjamiyatlari va ulaming arsquozo
davlatlari bilan 0 lsquozbekiston Respublikasi olsquortasida laquo 0 lsquozbekiston Respublikasi bir
tomondan va Yevropa Hamjamiyatlari hamda ularga arsquozo davlatlar ikkinchi
tomondan olsquortasida sherikchilik tarsquosis etuvchi Sheriklik va hamkorlik tolsquoglsquorisidagi
bitimraquo imzolandi Bitimni imzolash choglsquoida 0 lsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
ushbu shartnoma Yevropa Ittifoqi va mustaqil 0 lsquozbekiston munosabatlarida yangi
burilish nuqtasi bolsquolib xizmat qilishini hamda yosh davlatimizning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishi uchun keng imkoniyatlar ochishini tarsquokidladi laquoBiz bu
munosabatlarga tashqi siyosatimizning mamlakatimizning jahon hamjamiyati va
jahon xorsquojaligiga integratsiyalashuviga qaratilgan ustivor yorsquonalishi deb
qaraymizraquo21
20 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmr
21 LAKarimov Yangicha fikrlash va ishlash - davr talabi T 5 - Т 1997 - B321
Hozirgi kunda Sheriklik va hamkorlik bitimi Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston
olsquortasida imzolangan olsquonga yaqin boshqa bitimlar bilan birgalikda amal qilib
kelmoqda
2001 yil 11 sentyabr voqealaridan solsquong ikki tomonlama munosabatlar nvoji
ayniqsa yangieha tus oldi Yevropa Ittifoqi Markaziy Osiyoning strategik
ahamiyati va mintaqadagi barqarorlikni tarsquominlashda 0 lsquozbekistonning hal qiluvchi
mavqeini tushunib yetdi Shundan kelib chiqqan holda 2001 yilning 8-9 va 17
oktyabrida bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqining Lyuksemburg Kengashi va 19
oktyabridagi Gent sammiti tashkilotning Markaziy Osiyo davlatlari bilan
aloqalarini kuehaytirishni zarar deb topdi 2001 yil 11 sentyabr voqealaridan keyin
Yevropa Ittifoqi davlatlari ham xalqaro terrorizmga qarshi tuzilgan xalqaro
koalitsiyaga qorsquoshilgan holda orsquoz qorsquoshinlarini Afgrsquoonistonga ynborishdi Ayrim
davlatlar shu jumladan Germaniya orsquoz harbiy kontingentini Afgrsquoonistonningbull22
shimolida bir qismini esa Termiz shahrida joylashtirdi
2002 yil 29 yanvarda Bryussel shahrida bolsquolib olsquotgan О zbekiston Yevropa
Ittifoqi Hamkorlik kengashining uchinchi majlisida Markaziy Osiyo davlatlanga
qaratilgan TASIS dasturining byndjeti 25 mlndan 50 mlnga yarsquoni ikki hissaga
kopaytirilganligi tashkilot vakillari tomonidan rasman marsquolum qilindi23
Shuningdek bu majlisda mintaqa mamlakatlari ayniqsa 0 lsquozbekiston bilan
aloqalarga ustuvor mavqe berish siyosiy transport energetika savdo mvestitsiya
sohalaridagi hamkorlikni yanada kuchaytirish lozimligi tarsquokidlandi
Ikki tomonlama munosabatlarda iqtisodiy va savdo-sotiq aloqalari eng
ustuvor yolsquonalish hisoblanadi 0 lsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi va uning arsquozo
davlatlari bilan savdo aloqalari katta salmoqni tashkil etadi
22 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunosllk nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma -T JIDU 2008 - B 24523 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan aloqalari iqtisodiyot sohasida ham
yildan-yilga kengayib bormoqda Yevropa Ittifoqining faol arsquozolaridan borsquolgan
Germaniya Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqidagi eng yaqin hamkori hisoblanadi
Germaniya Markaziy Osiyoda rorsquoy berayotgan orsquozgarishlarga doimo nemislarga
xos xolislik bilan yondashgan va doimo qorsquollab-quwatlagan
Ikki tomonlama savdo aloqalarining umumiy hajmi 1993 yilda 545 mln 2006
yilda 11 mlrd AQSh dollarini tashkil etgan bolsquolsa 2010 yilda bu kolsquorsatkich 1
mlrd 759 mln AQSh dollariga yetdi Undagi Germaniya Buyuk Britaniya
Fransiya Italiya kabi yirik davlatlaming salmoqli ulushi saqlanib qolayotgan
bolsquolsa-da Kipr Chexiya Sloveniya Estoniya Polsha kabi Yevropa Ittifoqi yangi
arsquozo davlatlarining ulushi ortib borayotganligi quvonarli holatdir Yevropa eksporti
mahsulotlarining asosiy qismini elektr jihozlari va mashinalar qishloq xolsquojaligi va
plastik materiallar tashkil etsa 0 lsquozbekiston eksportining katta ulushi tolsquoqimachilik
mahsulotlari va qimmatbaho metallardan iborat
Qisqacha qilib aytganda 0 lsquozbekiston mdash Yevropa Ittifoqi iqtisodiy va savdo
munosabatlari bir maromda rivojlanib kelmoqda Tomonlar orasidagi tovar
ayirboshlash hajmi olsquotgan 20 yil ichida salkam tolsquort barobarga kolsquopaydi Biroq ikki
tomonlama savdo aloqalarining imkoniyatlari cheksizdir
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston aloqalari mintaqalararo miqyosda ham
rivojlanib bormoqda 0 lsquozbekiston Yevropa Ittifoqining BOMKA (Chegara
hududlarida xavfsizlikni tarsquominlash) KADAP (giyohvand moddalarga qarshi
kurashish) TRASYeKA (transport) INOGYeYT (energetika) TYeMPUS
(tarsquolim) INTAS (fan va tadqiqot) kabi mintaqaviy dasturlarda ishtirok etmoqda
Mamlakatimizdagi barqaror siyosiy va iqtisodiy rivojlanish huquqiy davlat
va fuqarolik jamiyatini qurish yolsquolidagi birdamlik va yangi marralar global va
mintaqaviy muammolami hal etish yolsquolidagi davlatimiz rahbarining aniq va dadil
24 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunoslik nazariya va amaliyotOrsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008 mdash B 246
23
tashabbuslari umuman qolsquolga kiritilayotgan barcha muvaffaqiyatlarimiz
Yevropalik hamkorlarimizning bundan olsquon yil awalgi qarashlarini tubdan
olsquozgartirib yubordi Global va mintaqaviy muammolami hal etishda tomonlaming
olsquozaro anglashuv va tushunish asnosidagi qarashlari tobora yaqinlashib bormoqda
Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni tarsquominlash borasida Yevropa
Ittifoqi 2010 yilning iyun oyida Qirglsquoiziston janubida rolsquoy bergan voqealarga
munosabat bildirib 2010 yil 25 oktyabrda bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi Tashqi
ishlar bolsquoyicha kengashining 3041-majlisida 0 lsquozbekiston Hukumatining glsquooyat
vazmin va oqilona yondashuvini yuqori baholadi Davlatimiz rahbarining jahon
hamjamiyatiga yolsquollagan chaqiriqlariga javoban Ittifoqning Tashqi ishlar va
xavfsizlik siyosati bolsquoyicha oliy vakili Ketrin Eshton 2010 yil 18 dekabrda
Bryusseldagi olsquoz bayonotida Qirglsquoizistondagi demokratik islohotlar uchun
Ittifoqning tayyorligini bildirdi Uchrashuv choglsquoida JBarrozo 0 lsquozbekiston
Hukumatining Qirglsquoiziston janubidagi mojarolami butun mintaqa bolsquoylab
yoyilishini oldini olishga qaratilgan va uzoqni kolsquozlagan siyosatini yana bir bori25alohida ersquotirof etdi
Yevropa Ittifoqi Orol fojiasi Orolbolsquoyi mintaqasining ekologik ijtimoiy-
iqtisodiy va demografik muammolarga nisbatan hamda Orol dengizining
hayotbaxsh manbalari mdash Amudaryo va Sirdaryo suvlaridan oqilona foydalanish
jumladan gigant GESlar olsquomiga tejamkor va ixcham energiya manbai qurish
taklifini ilgari surayotgan 0 lsquozbekiston Respublikasi rahbariyatining rasmiy
munosabatiga olsquoz xayrixohligini bildirib kelmoqda Xususan Yevropa Ittifoqining
Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per Morel 2010 yil 1 noyabrda laquoDeutsche
Welleraquo gazetasida bergan suhbatida Roglsquoun GESining qurilishi loyihasi bolsquoyicha
xalqaro ekspertiza olsquotkazishni yoqlab chiqdi va mazkur vazifani olsquoz zimmasiga
olgan Jahon bankiga yordam berishga Ittifoqning tayyorligini bildirdi Shuningdek
laquoBiz bilamizki mdash dedi u mdash Qirglsquoiziston janubida sodir etilgan qonli voqealarda
25 httpwwwolduzbekistoriovoziuzDage-10003449htmlrsquo24
jinoyat izi bor va unda narkobiznes marsquolum darajada rol olsquoynagan Ushbu
voqeani obrsquoektiv olsquorganish mdash ustuvor vazifa Men Kimmo Kilyunen
rahbarligidagi xalqaro tekshiruv komissiyasining ish boshlaganini olqishlaymanraquo
Kolsquorinib turganidek bu borada ham Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston qarashlari
hamohangdir2
2011 yil 24 yanvar kuni Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
IAKarimovning Bryusselga tashrifi borsquolib orsquotdi Tashrif doirasida Yevropa
Komissiyasi prezidenti JMBarrozo va Yevropa Ittifoqining energetika masalalari
borsquoyicha komissari GEttinger bilan uchrashuvlar orsquotkazildi Shuningdek
Orsquozbekistonda Yl diplomatik vakolatxonasini (Delegatsiyasini) tarsquosis etish
torsquogrsquorisidagi Kelishuv Orsquozbekiston Respublikasi va YI orsquortasida energetika
sohasidagi hamkorlik torsquogrsquorisidagi Bayonnoma hamda 2011-2013 yillarda Yevropa
Komissiyasi texnik korsquomagi Indikativ dasturini amalga oshirish torsquogrsquorisidagi
Bayonnoma imzolandi Natijada 2012-yil may oyida YIning Orsquozbekistondagibull bull bull bull bull bull -|laquo28 vakolatxonasi rahbari lavozimi joriy etildi
Global va mintaqaviy xavfsizlik tizimining eng zaif nuqtasi boiib qolayotgan
Afglsquoonistonda tinchlik olsquomatish va barqaror taraqqiyotga yolsquol ochish borasida ham
manfaatlar uyglsquounligi va olsquozaro izchil hamkorlikni kuchaytirish istagi yaqqol
namoyon bolsquolmoqda laquoNezavisimaya gazetaraquoning 2009 yil 10 yanvar sonida ersquolon
qilingan Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per
Morelning intervyusida tarsquokidlanganidek laquoAfglsquooniston haqida olsquoylaganda darhol
gap Eron yoki Pokiston haqida ketadi biroq uning shimoliy qolsquoshnilari
0 lsquozbekiston Tojikiston va Turkmaniston haqida ozroq gapiramiz Biz barchamiz
Afglsquoonistonda hal qilishimiz lozim bolsquolgan murakkab vazifa qarshisida turibmiz va
bu masalada olsquozaro maslahatlashuvlarimizni rivojlantirib kelmoqdamiz Bunda
26 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo27 httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkiiotlarozb yevropa ittifoqi
28 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 22013 B61
25
Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan siyosiy muloqotlari
m uhim omildirraquo Eslatib olsquotish joizki Yevropa Ittifoqi Afglsquoonistonda tinchlik
olsquomatish va mamlakat iqtisodiyotini tiklash ishiga eng katta ulush qolsquoshayotgan
homiy tashkilotdir U 2010 yilda bolsquolib olsquotgan Afglsquoon muammosiga baglsquoishlangan
Kobul va London xalqaro konferensiyalarining tashkilotchisi sifatida maydonga
chiqdi 2002 yildan beri Ittifoqning Afglsquoonistonga ajratgan insonparvarlik va
iqtisodiy yordami qariyb 1 mlrd 800 mln yevroni tashkil etdi29 Afglsquoonistonning
Markaziy Osiyo respublikalari bilan chegaralarini mustahkamlash orqali Yevropa
Ittifoqi mintaqamiz xavfsizligini tarsquominlashga hissa qolsquoshib kelmoqda 0 lsquoz
navbatida 0 lsquozbekiston Afglsquoonistonda tezroq tinchlik va barqarorlik olsquomatish
istagini bildiribgina qolmay ushbu mamlakatga xalqaro insonparvarlik yordamini
yetkazib berish va milliy iqtisodini tiklash ishlarida faol ishtirok etib kelmoqda
Shu bois Yevropa Ittifoqining nufuzli siyosiy arbobi Afglsquooniston iqtisodi va
infratuziimalarini tiklash borasida 0 lsquozbekiston ilgari surayotgan aniq taklif va
loyihalar hamda amaliy sarsquoy-harakatlar uchun mamlakatimiz Prezidentiga olsquoz
minnatdorchiligini bildirdi
Shunday bolsquolsa-da ushbu memorandum va tashrif choglsquoida imzolangan
boshqa hujjatlar Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining energetika manbalariga bolsquolgan
hayotiy ehtiyojini qondirishgagina xizmat qilib qolmay balki bugungi kunda
Yevropaliklar tomonidan laquoqolsquoshnilarimizning qolsquoshnilariraquo deb atalayotgan
Markaziy Osiyo davlatlari xususan 0 lsquozbekiston bilan olsquozaro teng va manfaatli
hamkorlik aloqalarining rivojiga yanada kengroq коlsquolam va turtki beradi
29 httpwwwolduzbekistonovoziuzDage-100Q3449htmr26
XULOSA
Mazkur kurs ishida Yevropada integratsion jarayonlaming tarixi asosiy
bosqichlari va istiqbollarini orsquorganish Yevropa Ittifoqining tuzilish tarixi va
sabablari hamda uning bugungi kundagi faoliyati shu bilan birga Yevropa Ittifoqi-
Orsquozbekiston aloqalarini tahlil qilish asosida quyidagi xulosaga kelindi
Birinchidan Yevropada integratsion jarayonlar orsquoziga xos xususiyatga ega
borsquolib jadalligi borsquoyicha dunyoda eng samarali integratsiyalashuvga erishayotgan
mintaqa hisoblanadi
Ikkinchidan tahlilllar va izlanishlar shuni korsquorsatadiki Yevropada
integratsion jarayonlar nihoyalanishga erishmoqda va ldquoYagona Yevropardquo grsquooyasi
amalga oshishi istiqbolli rejalar asosida kutilayotgan real hodisaga aylanmoqda
Uchnchidan mintaqaning institutsional korsquorinishi - Yevropa Ittifoqi xalqaro
munosabatlarda Yevropa nomidan faoliyat olib boruvchi asosiy aktor sifatida
maydonga chiqmoqda
Torsquortinchidan Yevropa Ittifoqining faoliyat doirasi kengayib bormoqda va
xalqaro va mintaqaviy jarayonlaming turli masalalarida hal qiluvchi va orsquoz tarsquosir
doirasiga ega tashkilot sifatida baholanmoqda
Qisqacha aytganda Yevropa integratsion jarayonlarga tortilish orqali
umummintaqaviy birlikka erishishga intilmoqda va turli torsquosiq va muammolarga
qaramasdan buni muvaffaqiyatli uddalab kelmoqda
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXATI
Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti IAKarimovning asarlari
11 Karimov IA Bizdan ozod va obod vatan qolsin T2 - Toshkent
ldquoOrsquozbekistonrdquo 1996
12 Karimov IA Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi Т9 Тошкент
ldquoУзбекистонrdquo2001
13 Karimov IA Orsquozbek xalqi hech qachon hech kimga qaram borsquolmaydi T13
- Toshkent ldquoOrsquozbekistonrdquo 2005
Normativ-huquqiy hujjatlar
21 Yevropa Ittifoqi Rim shartnomasi 1957
22 Yevropa Ittifoqi Maastrixt shartnomasi 1992
23 Yevropa Ittifoqi Lissabon shartnomasi 2004
Ilmiy va maxsus adabiyotlar
31 Одшщориев XT Раззо^ов ДХ Сиёсатшунослик Тошкент 2007
32 Introduction to European Union Booklet
33 General Secretariat of the Council of the EU Brussel November 2009
34 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy
siyosatshunoslik nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008
35 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy
aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb
muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 2 2013
Internetning axborot va analitik manbalari
41 httpuzdenemetrcomdocs134index-2111 l-lhtmlTpage^
28
42 httpeuropa euabout-eubasic-informationindex enhtm
43 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
44 httpsuzwikipediaorgwikiIatisodiv integratsiya
45 httpswwwciagovlibrarypublicationsthe-world-factbookgeoseehtml
46 httpwwwbritannicacomEBcheckedtopic196399European-Union-EU
47 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo
48 httpenwikipediaorgwikiEuropean Commission
49 httpenwikipediaorgwikiEuropean Parliament
410httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkilotlarozb yevropa itti
foqi
29
Toshkent Davlat Sharqshunoslik Instituti Jahon siyosati va tarixi fakulteti 3-kurs
ingliz-urdu guruhi talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquoHning
ldquoYevropada integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlarirdquo nomli kurs
ishisiga
T A Q R I Z
3-kurs talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquolining ldquoYevropada
integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlari nomli kurs ishisi bugungi
kunning dolzarb mavzularidan biri hisoblangan Yevropa integratsion
jarayonlarining orsquoziga xos xususiyatlarini orsquorganishga bagrsquoishlangan Kurs ishining
birinchi bobida Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi va uning
bugungi kundagi ahamiyati yoritilgan borsquoIsa ikkinchi bobida Yevropa ittifoqi
strukturasi faoliyati va jahon hamjamiyatida tutgan orsquomi hamda Yevropa ittifoqi-
Orsquozbekiston munosabatlarini orsquorganishni orsquoz ichiga oladi Kurs ishidan korsquozlangan
maqsad Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi Yevropa ittifoqi
va uning bugungi kundagi ahamiyatining nazariy jihatlarini orsquorganishdan iborat
Ushbu kurs ishini yozishda Prezidentimiz IA Karimov asarlari hamda korsquoplab
xorijiy adabiyotlar va birlamchi internet saytlaridan foydalanilgan Ushbu kurs
ishini yoqlashga mhsat etilishi maqsadga muvofiqdir
yillar davomida Ylga kirishga tayyor emas deya hisoblab kelingan Turkiyani
kiritish mumkin
Fransiya YI kengayishiga qulay shart - sharoit yaratishga solmoqli hissa
qorsquoshmoqda Yevropa Kengashining Parij rahbarlik qilgan 2000 yil ikkinchi
yarmida YIning kengayishi va ayrim institutsional islohotlami korsquozda tutuvchi
Nissa shartnomasi imzolandi Ushbu hujjatda nafaqat ittifoqning kengayishi bilan
bogrsquoliq masalalar shuningdek har bir davlatning manfaatlari alohida korsquorsatib
orsquotilgan
YIning kelajakdagi korsquorinishi borasida Yevropa federatsiyasini qorsquollab -
quwatlayotgan Germaniyadan farqli ravishda Fransiya teng huquqli davlatlar
ittifoqi konfederatsiyani yoqlamoqda
Korsquoplab bahs - munozaralarga sabab borsquogan Markaziy va Sharqiy Yevropa
(MSHY) davlatlarining YI bilan birlashishi grsquooyasi 80 - yillaming oxirida payda
borsquoldi
1990 yil yanvar Dublinda borsquolib orsquotgan tashqi ishlar vazirlari uchrashuvida
birlashishning asosiy yorsquonalishlari ishlab chiqildi
1992 yil iyunda Lissabonda Yevropa Kengashining sammitida MSHY
davlatlariga har tomonlama yordam korsquorsatish torsquogrsquorisida qaror qabul qilingan
borsquolsada arsquozolikning aniq tamoyil va kreteriyalari ishlab chiqilmadi Lissabon
sammitining asosiy yutugrsquoi laquointegratsiyaning kengayishi va chuqurlashishi parallel
olib borilishi kengayish integratsiyaning chuqurlashishi darajasini pasaytirmasligift
lozimligiraquo borasida qaror qabul qilindi
Orsquosha davrdan boshlab laquoorsquon ikkilarraquo iqtisodiy jihatdan yuksalish pallasiga
kirdi 1993 yilga kelib ulaming jahon savdo aylanmasidagi ulushi 20 foiz eksport
va 192 foiz import bilan qayd etildi 1994 yil Avstriya Finlandiya Shvetsiya Ylga
11
teng huquqli arsquozo borsquolib kirish iltimosnomalari bilan chiqishadilar va 1995 yil
YIning teng huquqli arsquozolariga aylanishadi8
Integratsiyaning bu tahlit chuqurlashuvi uning muttasil kengayib borishiga zamin
hozirladi 1995 yil Avstriya Shvetsiya va Finlandiya tashkilotga arsquozo borsquolib kirdi
Bu davrga kelib 15 ta katta-kichik davlatlami birlashtirgan Yevropa Ittifoqi
tashkiloti 3234 ming kvkm hududni qamrab olib mazkur hududda 3709 mln
aholi istiqomat qilardi Uning jahon bozoridagi eksporti umumiy miqdoming 202
foizi importi esa 179 foizini tashkil etdi
1997 yilgi Lyuksemburg sammiti YI ning bosqichma - bosqich kengayishi
torsquogrsquorisida siyosiy qaror qabul qildi Bundan tashqari doimiy harakatdagi siyosiy
tavsiyalar ishlab chiquvchi forum tashkil etildi Orsquosha yili Yevropa integratsiyasi
jarayonida yana bir muhim qadam qorsquoyildi YIda boshqaruvni yangi vujudga
kelgan shart - sharoitlarga moslashtirish uchun Amsterdam shartnomasi imzolandi
Ushbu shartnomalar natijasida Yevropa Parlamentidagi deputatlar soni 700 tadan
oshib ketmasligiga kelishib olindi Shuningdek Yevropa pul birligini joriy qilishda
ayrim yutuqlarga erishish uchun Yevropa Markaziy Bankiga normativ aktlar
chiqarish vakolati berildi Shuningdek Amsterdam shartnomasida Ylga arsquozo
davlatlar zimmasiga birgalikda terrorizm kontrabanda va jinoyatchilikga kurashda
orsquozaro hamkorlik munosabatlami orsquomatish yuklangan
Jahon iqtisodiyoti integratsiya yarsquoni yaqinlashuv yorsquolidan bormoqda Agar
Grsquoarbiy Yevropadagi integratsion jarayonlami korsquozdan kechiradigan borsquolsak u
holda uning rivojlanishini bir qancha bosqichlarga borsquolish va ulardan ayrim
elementlarini har bir bosqichda oyoqqa turganligini anglab olamiz
1) Umumiy bozor va yagona savdo siyosati
2) Yagona agrar siyosat
8 httpswwwciagovlibrarvpublicationsthe-world-factbookgeoseehtml
12
3) Yevropa valyuta tizimi
4) Ilmiy-texnikaviy integratsiya
5) Siyosiy integratsiyaning elementlari
Yevropa integratsiya jarayonining orsquoziga xos xususiyati shundan iborat ediki
tarixda kuzatilgan Yevropa davlatlari orasidagi tuzilgan harbiy ittifoqlardan farqli
ravishda ushbu jarayon natijasida dastlab iqtisodiy hozirda esa siyosiy davlatlar
ittifoqi vujudga kelgan Tarixda Yevropa davlatlarining bir maqsad atrofida
birlashishi korsquop kuzatilgan biroq bu turdagi keng korsquolamli integratsion birlashish
aynan shu davrga kelib yuz berdi Yevropadagi integratsion jarayonlar mahsuli
borsquolmish Yevropa Ittifoqining Yevropada tinchlik va demokratiyani tarqatish
yorsquolida olib borgan sarsquoy-harakatlari 2012-yilda Nobel mukofoti bilan taqdirlanish
ham fikrimiz isbotidir9
9 httpwwwbritannicacomEBcheckedtopic196399European-Union-EU
13
2-BOB YEVROPA ITTIFOQI - XALQARO INTEGRATSIYANING OLIY
SHAKLI
21 Yevropa ittifoqi strukturasi faoliyati va jahon hamjamiyatida tutgan
orsquorni
Yevropa Ittifoqining jahon iqtisodiyotidagi olsquomi alohida ersquotiborga molik Dunyoda
ishlab chiqariladigan umumiy ichki mahsulotning 28 foizi Ittifoq hisobiga tolsquoglsquori
keladi Uning jahon savdo aylanmasidagi eksport-import ulushi esa 20 foiz yarsquoni
4 011357 mln yevroga tengdir Dunyodagi eng katta daromadga ega deb ersquotirof
etilgan 500 ta yirik kompaniyaning 161 tasi Yevropa Ittifoqida joylashgan10
Ushbu xalqaro tashkilotning tashkil topish tarixi aslida 1947 yilda laquoKorsquomir va
porsquolatraquo konsemining tashkil topishidan boshlanadi 1993 yilda Yevropa Ittifoqi
nomini olgan tashkilot Maastrixt (Niderlandiya)da 12 ta davlatning rahbarlari
imzolagan shartnomaga binoan vujudga kelgan federativ davlat xususiyatlarini
orsquozida birlashtirgan davlatlararo birlashmadir
Yevropa Ittifoqining maqsad va vazifalari quyidagilardir
1) Yevropa xalqlarining yaqin ittifoqini tashkil etish muvozanatlashgan va uzoq
muddatli iqtisodiy taraqqiyotga korsquomaklashish bunda ayniqsa quyidagilardan
foydalanish ichki chegaralari borsquolmagan makonni yaratish iqtisodiy va ijtimoiy
xamkorlikni kuchaytirish yagona valyutani joriyetish
10 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449html
11 httpswwwciagovlibrarvpublicationsthe-worId-factbookgeoseehtml
14
2) xalqaro soxada ayniqsa tashqi siyosatni va xavfsizlik soxasidagi siyosatni
kelajakda esa mudofaa siyosatini birgalikda yuritish orqali orsquoz moxiyatini
tasdiqlash
3) adliya va ichki ishlar soxalaridagi xamkorlikni rivojlantirish
Keyingi 50 yil davomida beshinchi marta orsquoz safiga yangi arsquozolami qabul qilgan
bu tashkilot siyosiy iqtisodiy madaniy xarbiy-texnik ilmiy-texnologik
xamkorlikning sifat jixatdan eng zamonaviy korsquorinishi bulib xozirgi davrda 27
davlat uning arsquozosidir Yalpi ichki maxsulot ishlab chiqarishning jon boshiga 22
ming dollardan ortik kiymatni tashkil etayotganligi shubxasiz bu xamkorlikning
samarasidir Xududi 42 million kvkmni axolisi esa 455 milliondan ortiq kishini
tashkil etgan bu xududda Buyuk Britaniya Daniya va Shvetsiyani xisobga
olmaganda 2002 yilning 1 yanvaridan buyon yagona pul birligi - yevro amalbull 12 kilmoqda
Yevropa Ittifoqining oliy ijrochi organlari - Yevropa Ittifoqi Kengashi
Yevroparlament va Yevrokomissiyadir Yevropa Ittifoqi Kengashining 1996 yil
iyunda Florensiyada (Italiya) borsquolib orsquotgan yigrsquoilishida Prezident I A Karimov
boshchiligidagi Orsquozbekiston delegatsiyasi ishtirok etdi Uchrashuv jarayonida
laquoUzbekistan va Yevropa Ittifoqi orsquortasidagi sherikchilik va xamkorlik
torsquogrsquorisidaraquogi kelishuv imzolandi Yevropa Ittifoqida erishilgan yuksak natijalar
tajribasi davlatlararo boshqa tashkilotlar uchun xam muayyan bir davlatning
taraqqiyoti uchun xam foydadan xoli emas
Shu bois Prezident I A Karimov laquoMDXning istikboli Yevropa Ittifoqi kabi
modelning amalga oshirilishida kurinadLAynan shu model MDXni jonlantirishiй
unga toza xavo berishi mumkin Xamdorsquostlikning xar bir arsquozosi orsquozining munosib
orsquornini topa oladigan istiqbol - bu Yevropa Ittifoqi modeli asosida rivojlanish deb
orsquoylayman
Albatta demokratiyani rivojlantirish va demokratik jamiyat qurish soxasida xam
biz Yevropa Ittifoqi andozalarini qorsquollashimiz kerak borsquoladi Bu mdash mening qatrsquoiy
12 Одшщориев XT Раззоков ДХ Сиёсатшунослик Тошкент 2007229-230-b15
fikrim Yevropa Ittifoqiga xos demokratik qadriyatlar inson tafakkuri tarsquolim
tizimi ijtimoiy kafolatlar axolining ijtimoiy huquqlari mdash bularning barchasi biz
uchun torsquola mos keladi Men ushbu tizimni korsquor-korsquorona korsquochirib olishni nazarda
tutayotganim yorsquoq albatta Bizning orsquoz mentalitetimiz orsquoz muammolarimiz bor vabull bull 13biz bu jixatlami xisobga olamizraquo deb tarsquokidlaydi
Yagona Yevropa akti Vazirlar Kengashi qarorlarini qabul qilish tartibiga
muxim orsquozgartirishlar kiritdi Yagona Yevropa Akti bilan yagona bozomi bunyod
etishga taalluqli barcha muammolar borsquoyicha korsquopchilik ovoz bilan qaror qabul
qilishga ruxsat etiladi
Yangi shartnomaga muvofiq quyidagilar tarsquosis etildi
1) Yagona umumYevropa fuqaroligi qatnashuvchi mamlakatlaming fuqarolari
orsquoz-orsquozidan Yevropa Ittifoqining fuqaroligini oladi
2) Iqtisodiy va valyuta Ittifoqi qatnashuvchi mamlakatlar va umuman xamjamiyat
iqtisodiy siyosatining asosiy yorsquonalishlari Vazirlar Kengashi tomonidan qabul
qilinadi u shuningdek xar bir mamlakat va umuman xamjamiyat iqtisodiy
rivojlanish jarayoni qanday borayotganligini kuzatadi Yevropa valyuta Ittifoqining
umumiy pul birligi joriy etilgan 1999 yil 1 yanvardan boshlab yevro deb
nomlanuvchi pul birligi amalda yuritila boshlandi 2000 yil 1-yanvardan boshlab
ummiy pul kupyuralari chiqarish yorsquolga qorsquoyildi 2002 yil 1-yanvardan boshlab bu
pul birliklari Yevropa Ittifoqiga arsquozo davlatlar milliy pul birliklari bilan parallel
ravishda qorsquollaniladi va 2002 yil 1-iyuldan boshlab esa milliy pul birliklari
yorsquoqotilib torsquola xoldaxisob-kitoblar yevroda amalga oshirila boshlaydi
3) Siyosiy Ittifoq U quyidagi tarkibiy qismlami orsquoz ichiga oladi
13 Каримов И А У збек халки хеч качон хеч кимга карам булмайди Т 13 mdash Т 2005 mdash- Б 366mdash 367
16
bull Tashqi ishlar va xavfsizlik soxalarida yagona siyosat umumiy mudofaa
siyosatini ishlab chiqishYevropada qurolsizlanish va qurol-yaroqlami nazorat
qilishyadro qurolini tarqatmaslik va xavfsizlikning iqtisodiy jixatlari ustida ish
olib boorish
bull Yevroparlament moxiyatini kuchaytirish
bull Xamjamiyat vakolatlarini kengaytirish
bull Ichki ishlar va odil sudlov soxalarida xususan boshpana berishimmigratsiya
va viza tartibi kabi masalalarda yagona siyosat yuritish
Yevropa Ittifoqi muvaffaqiyatlariga va uning yangi arsquozolarini jalb qilish
qobiliyatiga quyidagi uchta omil sababchi borsquolmoqda
bull Orsquozaro bir-biriga bogrsquoliqlikni va xamkorlikni taqozo qiluvchi iqtisodiy asos
bull Huquqiy qoidalar tantanasi
bull Kelishuvlar va yon berishlarga asoslangan qarorlar qabul qilish j arayonining
demokratik xususiyatiYevropa Xamjamiyatini tarsquosis etish torsquogrsquorisidagi Shartnomalarda belgilangan
vazifalami bajarish uchun bir qator Yevropa muassasalari tuzilgan
Ulardan birinchisi - Yevropa Xamjamiyati Komissiyasi Yevropa Ittifoqining
ijroiya organidir Uning 17 arsquozosini milliy xukumatlar tayinlaydi Vakillar torsquort
yilga tayinlanadi Komissiyaning asosiy ishchi tillari fransuz ingliz va nemis tillari
borsquolsada barcha rasmiy xujjatlar qolgan 9 tilga albatta tarjima qilinadi Komissiya
Xamjamiyatning turli fondlari va dasturlarini jumladan Yevropa Ittifoqida
qatnashmaydigan mamlakatlarga yordam korsquorsatishga qaratilgan fondlar va
dasturlami xam boshqaradi1
Vazirlar Kengashi - Bu qarorlar qabul qilish organidir uning doirasida milliy
xukumatlaming arsquozolari muzokaralar orsquotkazadilar Vazirlar Kengashining
lavozimini barcha qatshashuvchi mamlakatlaming vakillari navbatma-navbat
14 httpenwikiDediaorgwikiEuropean Commission
17
egallaydilar Ulaming xar biri bu lavozimda 6 oy turadi rais vazifasini tashqi ishlar
vazirlaribaj aradilar
Yevroparlament - Yevropa xalqlarining demokratik jarchisi xisoblanadi Unda
umumiy ovoz berish yolsquoli bilan saylanadigan 518 deputat bor Asosiy vazifasi -
Komissiya faoliyatini nazorat qilish Hamjamiyat byudjeti va qonunlarini
maqlsquoullash va ularga olsquozgartirishlar kiritish Yevroparlament alsquozolari 5 yilga bir
marta saylanadilar15
Yevropa sudi - Xamjamiyatning boshqa xalqaro tashkilotlaridan farqi
shundaki YI ga alsquozo mamlakatlar imzolagan shartnomalami ijro etish ular uchun
majburiy ekanligidir Yevropa sudi 13 sudyadan shu jumladan xar bir
mamlakatdan bittadan va bosh advokatlardan iborat Sudyalar 6 yil muddatga
saylanadilar Yevropa sudining mavjudligi YI qonunchiligining qatnashuvchi
mamlakatlar tomonidan notorsquoglsquori talqin etilishining oldini oladi16
Yevropa kengashi - 1974 yilda tuzildi Yevropa Kengashi oliy bosqich
axamiyatni kasb etib murakkab xollarda Hamjamiyatning boshqa muassasalari
bilan kelishishga erishishning iloji bolsquolmagan xolatlarda YelK va Vazirlarbull bull bull 17Kengashi unga murojaat etishlari mumkin
22 Yevropa ittifoqi-Orsquozbekiston munosabatlari
0 lsquozida 27 ta davlatni birlashtirgan aholisi jihatidan Xitoy va Hindistondan
keyingi uchinchi yer maydoni jihatidan esa dunyodagi yettinchi olsquorinda bopoundlgan
Yevropa Ittifoqi tashkiloti va uning arsquozo davlatlari bilan kolsquop tomonlama va ikki
15 httpenwikipediaorgwikiEuropean_Parliament16 httpsuzwikiDediaorgwikiYevropa Ittifoqi17 General Secretariat of the Council of the EU November 2009 P 1-2
18
tomonlama aloqalar mamlakatimiz tashqi siyosatining asosiy yolsquonalishlaridan
hisoblanadi
Birinchidan Yevropa Ittifoqining ilglsquoor davlatlari (Buyuk Britaniya
Germaniya Italiya Fransiya) 0 lsquozbekiston uchun yuqori texnologiyalar manbaidir
Samolyotsozlik mashinasozlik qishloq xolsquojaligi farmatsevtika qurilish va
umuman ishlab chiqarishning barcha sohalariga eng zamonaviy Glsquoarb
texnologiyalarini jalb etish respublikamizda kichik va olsquorta biznesni
rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi
Ikkinchidan Yevropa Ittifoqi olsquozining barcha arsquozo davlatlari bilan bir
butunlikda 0 lsquozbekistonning tayyor va xomashyo mahsulotlari uchun MDHdanbull bull bull bull 18 keyingi eng katta istersquomol bozorini tashkil qiladi
Shuningdek Glsquoarbiy Yevropa savdo-sotiq sohasida mamlakatimizning eng
asosiy hamkori bolsquolib qolmasdan sarmoyalaming asosiy manbaidir Mustaqillikdan
keyingi dastlabki yillardayoq xorijiy Yevropa sarmoyalarini mamlakatimizga jalb
etish masalasiga katta ersquotibor qaratilib ular uchun qulay investitsiyaviy iqlim
yaratib kelinmoqda
Hamkorligimizning yana bir muhim jihati mdash bu mintaqaviy va global
xavfsizlikni saqlash hamda tarsquominlash masalasi bilan boglsquoliq Xalqaro terrorizm
narkobiznes ekstremizm va boshqa kolsquorinishdagi transmilliy tahdidlarga qarshi
kurash va mintaqaviy barqarorlikni tarsquominlashdan har ikki tomon birdek
manfaatdor
Ozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan ikki tomonlama muloqoti faol
xarakterga ega bolib u 5 asosiy qoshma organ doirasida amalga oshirilmoqda
Hamkorlik kengashi Hamkorlik qomitasi Parlament hamkorligi qomitasi Savdo
18 httpwwwolduzbekistonovoziuzpase-10003449htmr
19
va investitsiyalar boyicha quyi qomita hamda Adliya ichki ishlar va boshqa
masalalar boyicha quyi qomita
Hozirgi kunga qadar Hamkorlik Kengashining 9 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2009 yil
sentyabrda Bryusselda) Hamkorlik qorsquomitasining 8 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2010 yil
iyulda Toshkentda) Parlament hamkorlik qorsquomitasi 8 ta yigrsquoiilishi (2010 yil
oktyabr Toshkent) Savdo va investitsiyalar borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta
yigrsquoilishi Adliya ichki ishlar inson huquqlari va boshqa turdosh masalalar
borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta yigrsquoilishi (2010 yil may Bryussel) orsquotkazildi19
0 lsquozbekiston bilan keng jabhali hamkorlik aloqalarini yolsquolga qolsquoyish Yevropa
Ittifoqi va uning arsquozo davlatlari uchun ham ayni muddaodir Xususan Yevropa
Ittifoqi Komissiyasi olsquozining 1995 yilda qabul qilingan laquoMarkaziy Osiyoning
yangi mustaqil davlatlari bilan aloqalar tolsquoglsquorisida Kommunikatsiyaraquosida bu haqda
alohida tolsquoxtalib olsquotadi Kommunikatsiyada laquoIttifoq Markaziy Osiyoda muhim
manfaatlarga ega Bu manfaatlar ham iqtisodiy ham geosiyosiy ahamiyat kasb
etadi Ayniqsa mazkur mintaqani xizmatlar turli jihozlar va sarmoya bilan
tarsquominlab turuvchi Yevropa Ittifoqi ayni vaqtda mintaqadan chiquvchi energetika
mahsulotlarining sezilarli imkoniyatlarga ega bolsquolgan istersquomolchisi ham
ekanligidan kelib chiqib bu hududda energetika sektorining rivojlanishidan
alohida manfaatdorligiraquo qayd etiladi Keyinchalik Yevropa Ittifoqi Kengashi
tomonidan 2007 yilning 30 mayida qabul qilingan laquoYevropa Ittifoqi va Markaziy
Osiyo Yangi sherikchilik uchun strategiyaraquo deb nomlangan hujjatda Yevropa
Ittifoqining mintaqadagi strategik manfaatlari yanada yaqqol ifoda etilgan
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston munosabatlari ana shunday olsquozaro teng
manfaatdorlik asosida qaror topdi 1991 yil 31 dekabrda laquo 0 lsquon ikkilaming qolsquoshma
deklaratsiyasiraquo bilan Yevropa hamjamiyatlari va ulaming olsquosha paytdagi 12 ta arsquozo
19 httpmfauzuzbxalaaro munosabatlarxalaaro tashkilotlarozb yevropa ittifoqi
20
davlati 0 lsquozbekiston Respublikasi davlat mustaqilligini ersquotirof etdi 1992 yil 15
aprelda 0 lsquozbekiston Respublikasi Hukumati va Yevropa hamjamiyatlari
Komissiyasi olsquortasida olsquozaro anglashuv memorandumi imzolandi 1994 yil 16
noyabrda tomonlar olsquortasida diplomatik munosabatlar olsquomatildi 0 lsquozbekiston
Respublikasining Yevropa hamjamiyatlari qoshidagi Missiyasi 1995 yil 6 may dan
ersquotiboran Bryussel shahrida olsquoz faoliyatini boshladi 2002 yil oktyabrda esa
Yevropa Ittifoqi Komissiyasining mamlakatimizdagi faoliyatini amalga oshirish va
boshqarishni qolsquollab-quvvatlash maqsadida Yevropa hamjamiyatlarining
0 lsquoz-bekistondagi diplomatik vakolatxonasi vazifasini vaqtincha bajarib turuvchibull20laquoYevropa Uyiraquo Toshkentda olsquoz faoliyatini boshladi
0 lsquotgan yillar davomida olsquozaro aloqalaming shartnomaviy-huquqiy asoslari
ham shakllanib va mustahkamlanib bordi
1996 yil 21 iyunda Florensiyaning (Italiya) laquoFortezza de Bassoraquo qalrsquoasida
bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi arsquozo davlatlarining davlat va hukumat rahbarlari
darajasidagi navbatdagi oliy sammitida Yevropa hamjamiyatlari va ulaming arsquozo
davlatlari bilan 0 lsquozbekiston Respublikasi olsquortasida laquo 0 lsquozbekiston Respublikasi bir
tomondan va Yevropa Hamjamiyatlari hamda ularga arsquozo davlatlar ikkinchi
tomondan olsquortasida sherikchilik tarsquosis etuvchi Sheriklik va hamkorlik tolsquoglsquorisidagi
bitimraquo imzolandi Bitimni imzolash choglsquoida 0 lsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
ushbu shartnoma Yevropa Ittifoqi va mustaqil 0 lsquozbekiston munosabatlarida yangi
burilish nuqtasi bolsquolib xizmat qilishini hamda yosh davlatimizning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishi uchun keng imkoniyatlar ochishini tarsquokidladi laquoBiz bu
munosabatlarga tashqi siyosatimizning mamlakatimizning jahon hamjamiyati va
jahon xorsquojaligiga integratsiyalashuviga qaratilgan ustivor yorsquonalishi deb
qaraymizraquo21
20 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmr
21 LAKarimov Yangicha fikrlash va ishlash - davr talabi T 5 - Т 1997 - B321
Hozirgi kunda Sheriklik va hamkorlik bitimi Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston
olsquortasida imzolangan olsquonga yaqin boshqa bitimlar bilan birgalikda amal qilib
kelmoqda
2001 yil 11 sentyabr voqealaridan solsquong ikki tomonlama munosabatlar nvoji
ayniqsa yangieha tus oldi Yevropa Ittifoqi Markaziy Osiyoning strategik
ahamiyati va mintaqadagi barqarorlikni tarsquominlashda 0 lsquozbekistonning hal qiluvchi
mavqeini tushunib yetdi Shundan kelib chiqqan holda 2001 yilning 8-9 va 17
oktyabrida bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqining Lyuksemburg Kengashi va 19
oktyabridagi Gent sammiti tashkilotning Markaziy Osiyo davlatlari bilan
aloqalarini kuehaytirishni zarar deb topdi 2001 yil 11 sentyabr voqealaridan keyin
Yevropa Ittifoqi davlatlari ham xalqaro terrorizmga qarshi tuzilgan xalqaro
koalitsiyaga qorsquoshilgan holda orsquoz qorsquoshinlarini Afgrsquoonistonga ynborishdi Ayrim
davlatlar shu jumladan Germaniya orsquoz harbiy kontingentini Afgrsquoonistonningbull22
shimolida bir qismini esa Termiz shahrida joylashtirdi
2002 yil 29 yanvarda Bryussel shahrida bolsquolib olsquotgan О zbekiston Yevropa
Ittifoqi Hamkorlik kengashining uchinchi majlisida Markaziy Osiyo davlatlanga
qaratilgan TASIS dasturining byndjeti 25 mlndan 50 mlnga yarsquoni ikki hissaga
kopaytirilganligi tashkilot vakillari tomonidan rasman marsquolum qilindi23
Shuningdek bu majlisda mintaqa mamlakatlari ayniqsa 0 lsquozbekiston bilan
aloqalarga ustuvor mavqe berish siyosiy transport energetika savdo mvestitsiya
sohalaridagi hamkorlikni yanada kuchaytirish lozimligi tarsquokidlandi
Ikki tomonlama munosabatlarda iqtisodiy va savdo-sotiq aloqalari eng
ustuvor yolsquonalish hisoblanadi 0 lsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi va uning arsquozo
davlatlari bilan savdo aloqalari katta salmoqni tashkil etadi
22 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunosllk nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma -T JIDU 2008 - B 24523 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan aloqalari iqtisodiyot sohasida ham
yildan-yilga kengayib bormoqda Yevropa Ittifoqining faol arsquozolaridan borsquolgan
Germaniya Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqidagi eng yaqin hamkori hisoblanadi
Germaniya Markaziy Osiyoda rorsquoy berayotgan orsquozgarishlarga doimo nemislarga
xos xolislik bilan yondashgan va doimo qorsquollab-quwatlagan
Ikki tomonlama savdo aloqalarining umumiy hajmi 1993 yilda 545 mln 2006
yilda 11 mlrd AQSh dollarini tashkil etgan bolsquolsa 2010 yilda bu kolsquorsatkich 1
mlrd 759 mln AQSh dollariga yetdi Undagi Germaniya Buyuk Britaniya
Fransiya Italiya kabi yirik davlatlaming salmoqli ulushi saqlanib qolayotgan
bolsquolsa-da Kipr Chexiya Sloveniya Estoniya Polsha kabi Yevropa Ittifoqi yangi
arsquozo davlatlarining ulushi ortib borayotganligi quvonarli holatdir Yevropa eksporti
mahsulotlarining asosiy qismini elektr jihozlari va mashinalar qishloq xolsquojaligi va
plastik materiallar tashkil etsa 0 lsquozbekiston eksportining katta ulushi tolsquoqimachilik
mahsulotlari va qimmatbaho metallardan iborat
Qisqacha qilib aytganda 0 lsquozbekiston mdash Yevropa Ittifoqi iqtisodiy va savdo
munosabatlari bir maromda rivojlanib kelmoqda Tomonlar orasidagi tovar
ayirboshlash hajmi olsquotgan 20 yil ichida salkam tolsquort barobarga kolsquopaydi Biroq ikki
tomonlama savdo aloqalarining imkoniyatlari cheksizdir
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston aloqalari mintaqalararo miqyosda ham
rivojlanib bormoqda 0 lsquozbekiston Yevropa Ittifoqining BOMKA (Chegara
hududlarida xavfsizlikni tarsquominlash) KADAP (giyohvand moddalarga qarshi
kurashish) TRASYeKA (transport) INOGYeYT (energetika) TYeMPUS
(tarsquolim) INTAS (fan va tadqiqot) kabi mintaqaviy dasturlarda ishtirok etmoqda
Mamlakatimizdagi barqaror siyosiy va iqtisodiy rivojlanish huquqiy davlat
va fuqarolik jamiyatini qurish yolsquolidagi birdamlik va yangi marralar global va
mintaqaviy muammolami hal etish yolsquolidagi davlatimiz rahbarining aniq va dadil
24 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunoslik nazariya va amaliyotOrsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008 mdash B 246
23
tashabbuslari umuman qolsquolga kiritilayotgan barcha muvaffaqiyatlarimiz
Yevropalik hamkorlarimizning bundan olsquon yil awalgi qarashlarini tubdan
olsquozgartirib yubordi Global va mintaqaviy muammolami hal etishda tomonlaming
olsquozaro anglashuv va tushunish asnosidagi qarashlari tobora yaqinlashib bormoqda
Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni tarsquominlash borasida Yevropa
Ittifoqi 2010 yilning iyun oyida Qirglsquoiziston janubida rolsquoy bergan voqealarga
munosabat bildirib 2010 yil 25 oktyabrda bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi Tashqi
ishlar bolsquoyicha kengashining 3041-majlisida 0 lsquozbekiston Hukumatining glsquooyat
vazmin va oqilona yondashuvini yuqori baholadi Davlatimiz rahbarining jahon
hamjamiyatiga yolsquollagan chaqiriqlariga javoban Ittifoqning Tashqi ishlar va
xavfsizlik siyosati bolsquoyicha oliy vakili Ketrin Eshton 2010 yil 18 dekabrda
Bryusseldagi olsquoz bayonotida Qirglsquoizistondagi demokratik islohotlar uchun
Ittifoqning tayyorligini bildirdi Uchrashuv choglsquoida JBarrozo 0 lsquozbekiston
Hukumatining Qirglsquoiziston janubidagi mojarolami butun mintaqa bolsquoylab
yoyilishini oldini olishga qaratilgan va uzoqni kolsquozlagan siyosatini yana bir bori25alohida ersquotirof etdi
Yevropa Ittifoqi Orol fojiasi Orolbolsquoyi mintaqasining ekologik ijtimoiy-
iqtisodiy va demografik muammolarga nisbatan hamda Orol dengizining
hayotbaxsh manbalari mdash Amudaryo va Sirdaryo suvlaridan oqilona foydalanish
jumladan gigant GESlar olsquomiga tejamkor va ixcham energiya manbai qurish
taklifini ilgari surayotgan 0 lsquozbekiston Respublikasi rahbariyatining rasmiy
munosabatiga olsquoz xayrixohligini bildirib kelmoqda Xususan Yevropa Ittifoqining
Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per Morel 2010 yil 1 noyabrda laquoDeutsche
Welleraquo gazetasida bergan suhbatida Roglsquoun GESining qurilishi loyihasi bolsquoyicha
xalqaro ekspertiza olsquotkazishni yoqlab chiqdi va mazkur vazifani olsquoz zimmasiga
olgan Jahon bankiga yordam berishga Ittifoqning tayyorligini bildirdi Shuningdek
laquoBiz bilamizki mdash dedi u mdash Qirglsquoiziston janubida sodir etilgan qonli voqealarda
25 httpwwwolduzbekistoriovoziuzDage-10003449htmlrsquo24
jinoyat izi bor va unda narkobiznes marsquolum darajada rol olsquoynagan Ushbu
voqeani obrsquoektiv olsquorganish mdash ustuvor vazifa Men Kimmo Kilyunen
rahbarligidagi xalqaro tekshiruv komissiyasining ish boshlaganini olqishlaymanraquo
Kolsquorinib turganidek bu borada ham Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston qarashlari
hamohangdir2
2011 yil 24 yanvar kuni Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
IAKarimovning Bryusselga tashrifi borsquolib orsquotdi Tashrif doirasida Yevropa
Komissiyasi prezidenti JMBarrozo va Yevropa Ittifoqining energetika masalalari
borsquoyicha komissari GEttinger bilan uchrashuvlar orsquotkazildi Shuningdek
Orsquozbekistonda Yl diplomatik vakolatxonasini (Delegatsiyasini) tarsquosis etish
torsquogrsquorisidagi Kelishuv Orsquozbekiston Respublikasi va YI orsquortasida energetika
sohasidagi hamkorlik torsquogrsquorisidagi Bayonnoma hamda 2011-2013 yillarda Yevropa
Komissiyasi texnik korsquomagi Indikativ dasturini amalga oshirish torsquogrsquorisidagi
Bayonnoma imzolandi Natijada 2012-yil may oyida YIning Orsquozbekistondagibull bull bull bull bull bull -|laquo28 vakolatxonasi rahbari lavozimi joriy etildi
Global va mintaqaviy xavfsizlik tizimining eng zaif nuqtasi boiib qolayotgan
Afglsquoonistonda tinchlik olsquomatish va barqaror taraqqiyotga yolsquol ochish borasida ham
manfaatlar uyglsquounligi va olsquozaro izchil hamkorlikni kuchaytirish istagi yaqqol
namoyon bolsquolmoqda laquoNezavisimaya gazetaraquoning 2009 yil 10 yanvar sonida ersquolon
qilingan Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per
Morelning intervyusida tarsquokidlanganidek laquoAfglsquooniston haqida olsquoylaganda darhol
gap Eron yoki Pokiston haqida ketadi biroq uning shimoliy qolsquoshnilari
0 lsquozbekiston Tojikiston va Turkmaniston haqida ozroq gapiramiz Biz barchamiz
Afglsquoonistonda hal qilishimiz lozim bolsquolgan murakkab vazifa qarshisida turibmiz va
bu masalada olsquozaro maslahatlashuvlarimizni rivojlantirib kelmoqdamiz Bunda
26 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo27 httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkiiotlarozb yevropa ittifoqi
28 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 22013 B61
25
Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan siyosiy muloqotlari
m uhim omildirraquo Eslatib olsquotish joizki Yevropa Ittifoqi Afglsquoonistonda tinchlik
olsquomatish va mamlakat iqtisodiyotini tiklash ishiga eng katta ulush qolsquoshayotgan
homiy tashkilotdir U 2010 yilda bolsquolib olsquotgan Afglsquoon muammosiga baglsquoishlangan
Kobul va London xalqaro konferensiyalarining tashkilotchisi sifatida maydonga
chiqdi 2002 yildan beri Ittifoqning Afglsquoonistonga ajratgan insonparvarlik va
iqtisodiy yordami qariyb 1 mlrd 800 mln yevroni tashkil etdi29 Afglsquoonistonning
Markaziy Osiyo respublikalari bilan chegaralarini mustahkamlash orqali Yevropa
Ittifoqi mintaqamiz xavfsizligini tarsquominlashga hissa qolsquoshib kelmoqda 0 lsquoz
navbatida 0 lsquozbekiston Afglsquoonistonda tezroq tinchlik va barqarorlik olsquomatish
istagini bildiribgina qolmay ushbu mamlakatga xalqaro insonparvarlik yordamini
yetkazib berish va milliy iqtisodini tiklash ishlarida faol ishtirok etib kelmoqda
Shu bois Yevropa Ittifoqining nufuzli siyosiy arbobi Afglsquooniston iqtisodi va
infratuziimalarini tiklash borasida 0 lsquozbekiston ilgari surayotgan aniq taklif va
loyihalar hamda amaliy sarsquoy-harakatlar uchun mamlakatimiz Prezidentiga olsquoz
minnatdorchiligini bildirdi
Shunday bolsquolsa-da ushbu memorandum va tashrif choglsquoida imzolangan
boshqa hujjatlar Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining energetika manbalariga bolsquolgan
hayotiy ehtiyojini qondirishgagina xizmat qilib qolmay balki bugungi kunda
Yevropaliklar tomonidan laquoqolsquoshnilarimizning qolsquoshnilariraquo deb atalayotgan
Markaziy Osiyo davlatlari xususan 0 lsquozbekiston bilan olsquozaro teng va manfaatli
hamkorlik aloqalarining rivojiga yanada kengroq коlsquolam va turtki beradi
29 httpwwwolduzbekistonovoziuzDage-100Q3449htmr26
XULOSA
Mazkur kurs ishida Yevropada integratsion jarayonlaming tarixi asosiy
bosqichlari va istiqbollarini orsquorganish Yevropa Ittifoqining tuzilish tarixi va
sabablari hamda uning bugungi kundagi faoliyati shu bilan birga Yevropa Ittifoqi-
Orsquozbekiston aloqalarini tahlil qilish asosida quyidagi xulosaga kelindi
Birinchidan Yevropada integratsion jarayonlar orsquoziga xos xususiyatga ega
borsquolib jadalligi borsquoyicha dunyoda eng samarali integratsiyalashuvga erishayotgan
mintaqa hisoblanadi
Ikkinchidan tahlilllar va izlanishlar shuni korsquorsatadiki Yevropada
integratsion jarayonlar nihoyalanishga erishmoqda va ldquoYagona Yevropardquo grsquooyasi
amalga oshishi istiqbolli rejalar asosida kutilayotgan real hodisaga aylanmoqda
Uchnchidan mintaqaning institutsional korsquorinishi - Yevropa Ittifoqi xalqaro
munosabatlarda Yevropa nomidan faoliyat olib boruvchi asosiy aktor sifatida
maydonga chiqmoqda
Torsquortinchidan Yevropa Ittifoqining faoliyat doirasi kengayib bormoqda va
xalqaro va mintaqaviy jarayonlaming turli masalalarida hal qiluvchi va orsquoz tarsquosir
doirasiga ega tashkilot sifatida baholanmoqda
Qisqacha aytganda Yevropa integratsion jarayonlarga tortilish orqali
umummintaqaviy birlikka erishishga intilmoqda va turli torsquosiq va muammolarga
qaramasdan buni muvaffaqiyatli uddalab kelmoqda
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXATI
Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti IAKarimovning asarlari
11 Karimov IA Bizdan ozod va obod vatan qolsin T2 - Toshkent
ldquoOrsquozbekistonrdquo 1996
12 Karimov IA Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi Т9 Тошкент
ldquoУзбекистонrdquo2001
13 Karimov IA Orsquozbek xalqi hech qachon hech kimga qaram borsquolmaydi T13
- Toshkent ldquoOrsquozbekistonrdquo 2005
Normativ-huquqiy hujjatlar
21 Yevropa Ittifoqi Rim shartnomasi 1957
22 Yevropa Ittifoqi Maastrixt shartnomasi 1992
23 Yevropa Ittifoqi Lissabon shartnomasi 2004
Ilmiy va maxsus adabiyotlar
31 Одшщориев XT Раззо^ов ДХ Сиёсатшунослик Тошкент 2007
32 Introduction to European Union Booklet
33 General Secretariat of the Council of the EU Brussel November 2009
34 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy
siyosatshunoslik nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008
35 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy
aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb
muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 2 2013
Internetning axborot va analitik manbalari
41 httpuzdenemetrcomdocs134index-2111 l-lhtmlTpage^
28
42 httpeuropa euabout-eubasic-informationindex enhtm
43 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
44 httpsuzwikipediaorgwikiIatisodiv integratsiya
45 httpswwwciagovlibrarypublicationsthe-world-factbookgeoseehtml
46 httpwwwbritannicacomEBcheckedtopic196399European-Union-EU
47 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo
48 httpenwikipediaorgwikiEuropean Commission
49 httpenwikipediaorgwikiEuropean Parliament
410httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkilotlarozb yevropa itti
foqi
29
Toshkent Davlat Sharqshunoslik Instituti Jahon siyosati va tarixi fakulteti 3-kurs
ingliz-urdu guruhi talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquoHning
ldquoYevropada integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlarirdquo nomli kurs
ishisiga
T A Q R I Z
3-kurs talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquolining ldquoYevropada
integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlari nomli kurs ishisi bugungi
kunning dolzarb mavzularidan biri hisoblangan Yevropa integratsion
jarayonlarining orsquoziga xos xususiyatlarini orsquorganishga bagrsquoishlangan Kurs ishining
birinchi bobida Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi va uning
bugungi kundagi ahamiyati yoritilgan borsquoIsa ikkinchi bobida Yevropa ittifoqi
strukturasi faoliyati va jahon hamjamiyatida tutgan orsquomi hamda Yevropa ittifoqi-
Orsquozbekiston munosabatlarini orsquorganishni orsquoz ichiga oladi Kurs ishidan korsquozlangan
maqsad Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi Yevropa ittifoqi
va uning bugungi kundagi ahamiyatining nazariy jihatlarini orsquorganishdan iborat
Ushbu kurs ishini yozishda Prezidentimiz IA Karimov asarlari hamda korsquoplab
xorijiy adabiyotlar va birlamchi internet saytlaridan foydalanilgan Ushbu kurs
ishini yoqlashga mhsat etilishi maqsadga muvofiqdir
teng huquqli arsquozo borsquolib kirish iltimosnomalari bilan chiqishadilar va 1995 yil
YIning teng huquqli arsquozolariga aylanishadi8
Integratsiyaning bu tahlit chuqurlashuvi uning muttasil kengayib borishiga zamin
hozirladi 1995 yil Avstriya Shvetsiya va Finlandiya tashkilotga arsquozo borsquolib kirdi
Bu davrga kelib 15 ta katta-kichik davlatlami birlashtirgan Yevropa Ittifoqi
tashkiloti 3234 ming kvkm hududni qamrab olib mazkur hududda 3709 mln
aholi istiqomat qilardi Uning jahon bozoridagi eksporti umumiy miqdoming 202
foizi importi esa 179 foizini tashkil etdi
1997 yilgi Lyuksemburg sammiti YI ning bosqichma - bosqich kengayishi
torsquogrsquorisida siyosiy qaror qabul qildi Bundan tashqari doimiy harakatdagi siyosiy
tavsiyalar ishlab chiquvchi forum tashkil etildi Orsquosha yili Yevropa integratsiyasi
jarayonida yana bir muhim qadam qorsquoyildi YIda boshqaruvni yangi vujudga
kelgan shart - sharoitlarga moslashtirish uchun Amsterdam shartnomasi imzolandi
Ushbu shartnomalar natijasida Yevropa Parlamentidagi deputatlar soni 700 tadan
oshib ketmasligiga kelishib olindi Shuningdek Yevropa pul birligini joriy qilishda
ayrim yutuqlarga erishish uchun Yevropa Markaziy Bankiga normativ aktlar
chiqarish vakolati berildi Shuningdek Amsterdam shartnomasida Ylga arsquozo
davlatlar zimmasiga birgalikda terrorizm kontrabanda va jinoyatchilikga kurashda
orsquozaro hamkorlik munosabatlami orsquomatish yuklangan
Jahon iqtisodiyoti integratsiya yarsquoni yaqinlashuv yorsquolidan bormoqda Agar
Grsquoarbiy Yevropadagi integratsion jarayonlami korsquozdan kechiradigan borsquolsak u
holda uning rivojlanishini bir qancha bosqichlarga borsquolish va ulardan ayrim
elementlarini har bir bosqichda oyoqqa turganligini anglab olamiz
1) Umumiy bozor va yagona savdo siyosati
2) Yagona agrar siyosat
8 httpswwwciagovlibrarvpublicationsthe-world-factbookgeoseehtml
12
3) Yevropa valyuta tizimi
4) Ilmiy-texnikaviy integratsiya
5) Siyosiy integratsiyaning elementlari
Yevropa integratsiya jarayonining orsquoziga xos xususiyati shundan iborat ediki
tarixda kuzatilgan Yevropa davlatlari orasidagi tuzilgan harbiy ittifoqlardan farqli
ravishda ushbu jarayon natijasida dastlab iqtisodiy hozirda esa siyosiy davlatlar
ittifoqi vujudga kelgan Tarixda Yevropa davlatlarining bir maqsad atrofida
birlashishi korsquop kuzatilgan biroq bu turdagi keng korsquolamli integratsion birlashish
aynan shu davrga kelib yuz berdi Yevropadagi integratsion jarayonlar mahsuli
borsquolmish Yevropa Ittifoqining Yevropada tinchlik va demokratiyani tarqatish
yorsquolida olib borgan sarsquoy-harakatlari 2012-yilda Nobel mukofoti bilan taqdirlanish
ham fikrimiz isbotidir9
9 httpwwwbritannicacomEBcheckedtopic196399European-Union-EU
13
2-BOB YEVROPA ITTIFOQI - XALQARO INTEGRATSIYANING OLIY
SHAKLI
21 Yevropa ittifoqi strukturasi faoliyati va jahon hamjamiyatida tutgan
orsquorni
Yevropa Ittifoqining jahon iqtisodiyotidagi olsquomi alohida ersquotiborga molik Dunyoda
ishlab chiqariladigan umumiy ichki mahsulotning 28 foizi Ittifoq hisobiga tolsquoglsquori
keladi Uning jahon savdo aylanmasidagi eksport-import ulushi esa 20 foiz yarsquoni
4 011357 mln yevroga tengdir Dunyodagi eng katta daromadga ega deb ersquotirof
etilgan 500 ta yirik kompaniyaning 161 tasi Yevropa Ittifoqida joylashgan10
Ushbu xalqaro tashkilotning tashkil topish tarixi aslida 1947 yilda laquoKorsquomir va
porsquolatraquo konsemining tashkil topishidan boshlanadi 1993 yilda Yevropa Ittifoqi
nomini olgan tashkilot Maastrixt (Niderlandiya)da 12 ta davlatning rahbarlari
imzolagan shartnomaga binoan vujudga kelgan federativ davlat xususiyatlarini
orsquozida birlashtirgan davlatlararo birlashmadir
Yevropa Ittifoqining maqsad va vazifalari quyidagilardir
1) Yevropa xalqlarining yaqin ittifoqini tashkil etish muvozanatlashgan va uzoq
muddatli iqtisodiy taraqqiyotga korsquomaklashish bunda ayniqsa quyidagilardan
foydalanish ichki chegaralari borsquolmagan makonni yaratish iqtisodiy va ijtimoiy
xamkorlikni kuchaytirish yagona valyutani joriyetish
10 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449html
11 httpswwwciagovlibrarvpublicationsthe-worId-factbookgeoseehtml
14
2) xalqaro soxada ayniqsa tashqi siyosatni va xavfsizlik soxasidagi siyosatni
kelajakda esa mudofaa siyosatini birgalikda yuritish orqali orsquoz moxiyatini
tasdiqlash
3) adliya va ichki ishlar soxalaridagi xamkorlikni rivojlantirish
Keyingi 50 yil davomida beshinchi marta orsquoz safiga yangi arsquozolami qabul qilgan
bu tashkilot siyosiy iqtisodiy madaniy xarbiy-texnik ilmiy-texnologik
xamkorlikning sifat jixatdan eng zamonaviy korsquorinishi bulib xozirgi davrda 27
davlat uning arsquozosidir Yalpi ichki maxsulot ishlab chiqarishning jon boshiga 22
ming dollardan ortik kiymatni tashkil etayotganligi shubxasiz bu xamkorlikning
samarasidir Xududi 42 million kvkmni axolisi esa 455 milliondan ortiq kishini
tashkil etgan bu xududda Buyuk Britaniya Daniya va Shvetsiyani xisobga
olmaganda 2002 yilning 1 yanvaridan buyon yagona pul birligi - yevro amalbull 12 kilmoqda
Yevropa Ittifoqining oliy ijrochi organlari - Yevropa Ittifoqi Kengashi
Yevroparlament va Yevrokomissiyadir Yevropa Ittifoqi Kengashining 1996 yil
iyunda Florensiyada (Italiya) borsquolib orsquotgan yigrsquoilishida Prezident I A Karimov
boshchiligidagi Orsquozbekiston delegatsiyasi ishtirok etdi Uchrashuv jarayonida
laquoUzbekistan va Yevropa Ittifoqi orsquortasidagi sherikchilik va xamkorlik
torsquogrsquorisidaraquogi kelishuv imzolandi Yevropa Ittifoqida erishilgan yuksak natijalar
tajribasi davlatlararo boshqa tashkilotlar uchun xam muayyan bir davlatning
taraqqiyoti uchun xam foydadan xoli emas
Shu bois Prezident I A Karimov laquoMDXning istikboli Yevropa Ittifoqi kabi
modelning amalga oshirilishida kurinadLAynan shu model MDXni jonlantirishiй
unga toza xavo berishi mumkin Xamdorsquostlikning xar bir arsquozosi orsquozining munosib
orsquornini topa oladigan istiqbol - bu Yevropa Ittifoqi modeli asosida rivojlanish deb
orsquoylayman
Albatta demokratiyani rivojlantirish va demokratik jamiyat qurish soxasida xam
biz Yevropa Ittifoqi andozalarini qorsquollashimiz kerak borsquoladi Bu mdash mening qatrsquoiy
12 Одшщориев XT Раззоков ДХ Сиёсатшунослик Тошкент 2007229-230-b15
fikrim Yevropa Ittifoqiga xos demokratik qadriyatlar inson tafakkuri tarsquolim
tizimi ijtimoiy kafolatlar axolining ijtimoiy huquqlari mdash bularning barchasi biz
uchun torsquola mos keladi Men ushbu tizimni korsquor-korsquorona korsquochirib olishni nazarda
tutayotganim yorsquoq albatta Bizning orsquoz mentalitetimiz orsquoz muammolarimiz bor vabull bull 13biz bu jixatlami xisobga olamizraquo deb tarsquokidlaydi
Yagona Yevropa akti Vazirlar Kengashi qarorlarini qabul qilish tartibiga
muxim orsquozgartirishlar kiritdi Yagona Yevropa Akti bilan yagona bozomi bunyod
etishga taalluqli barcha muammolar borsquoyicha korsquopchilik ovoz bilan qaror qabul
qilishga ruxsat etiladi
Yangi shartnomaga muvofiq quyidagilar tarsquosis etildi
1) Yagona umumYevropa fuqaroligi qatnashuvchi mamlakatlaming fuqarolari
orsquoz-orsquozidan Yevropa Ittifoqining fuqaroligini oladi
2) Iqtisodiy va valyuta Ittifoqi qatnashuvchi mamlakatlar va umuman xamjamiyat
iqtisodiy siyosatining asosiy yorsquonalishlari Vazirlar Kengashi tomonidan qabul
qilinadi u shuningdek xar bir mamlakat va umuman xamjamiyat iqtisodiy
rivojlanish jarayoni qanday borayotganligini kuzatadi Yevropa valyuta Ittifoqining
umumiy pul birligi joriy etilgan 1999 yil 1 yanvardan boshlab yevro deb
nomlanuvchi pul birligi amalda yuritila boshlandi 2000 yil 1-yanvardan boshlab
ummiy pul kupyuralari chiqarish yorsquolga qorsquoyildi 2002 yil 1-yanvardan boshlab bu
pul birliklari Yevropa Ittifoqiga arsquozo davlatlar milliy pul birliklari bilan parallel
ravishda qorsquollaniladi va 2002 yil 1-iyuldan boshlab esa milliy pul birliklari
yorsquoqotilib torsquola xoldaxisob-kitoblar yevroda amalga oshirila boshlaydi
3) Siyosiy Ittifoq U quyidagi tarkibiy qismlami orsquoz ichiga oladi
13 Каримов И А У збек халки хеч качон хеч кимга карам булмайди Т 13 mdash Т 2005 mdash- Б 366mdash 367
16
bull Tashqi ishlar va xavfsizlik soxalarida yagona siyosat umumiy mudofaa
siyosatini ishlab chiqishYevropada qurolsizlanish va qurol-yaroqlami nazorat
qilishyadro qurolini tarqatmaslik va xavfsizlikning iqtisodiy jixatlari ustida ish
olib boorish
bull Yevroparlament moxiyatini kuchaytirish
bull Xamjamiyat vakolatlarini kengaytirish
bull Ichki ishlar va odil sudlov soxalarida xususan boshpana berishimmigratsiya
va viza tartibi kabi masalalarda yagona siyosat yuritish
Yevropa Ittifoqi muvaffaqiyatlariga va uning yangi arsquozolarini jalb qilish
qobiliyatiga quyidagi uchta omil sababchi borsquolmoqda
bull Orsquozaro bir-biriga bogrsquoliqlikni va xamkorlikni taqozo qiluvchi iqtisodiy asos
bull Huquqiy qoidalar tantanasi
bull Kelishuvlar va yon berishlarga asoslangan qarorlar qabul qilish j arayonining
demokratik xususiyatiYevropa Xamjamiyatini tarsquosis etish torsquogrsquorisidagi Shartnomalarda belgilangan
vazifalami bajarish uchun bir qator Yevropa muassasalari tuzilgan
Ulardan birinchisi - Yevropa Xamjamiyati Komissiyasi Yevropa Ittifoqining
ijroiya organidir Uning 17 arsquozosini milliy xukumatlar tayinlaydi Vakillar torsquort
yilga tayinlanadi Komissiyaning asosiy ishchi tillari fransuz ingliz va nemis tillari
borsquolsada barcha rasmiy xujjatlar qolgan 9 tilga albatta tarjima qilinadi Komissiya
Xamjamiyatning turli fondlari va dasturlarini jumladan Yevropa Ittifoqida
qatnashmaydigan mamlakatlarga yordam korsquorsatishga qaratilgan fondlar va
dasturlami xam boshqaradi1
Vazirlar Kengashi - Bu qarorlar qabul qilish organidir uning doirasida milliy
xukumatlaming arsquozolari muzokaralar orsquotkazadilar Vazirlar Kengashining
lavozimini barcha qatshashuvchi mamlakatlaming vakillari navbatma-navbat
14 httpenwikiDediaorgwikiEuropean Commission
17
egallaydilar Ulaming xar biri bu lavozimda 6 oy turadi rais vazifasini tashqi ishlar
vazirlaribaj aradilar
Yevroparlament - Yevropa xalqlarining demokratik jarchisi xisoblanadi Unda
umumiy ovoz berish yolsquoli bilan saylanadigan 518 deputat bor Asosiy vazifasi -
Komissiya faoliyatini nazorat qilish Hamjamiyat byudjeti va qonunlarini
maqlsquoullash va ularga olsquozgartirishlar kiritish Yevroparlament alsquozolari 5 yilga bir
marta saylanadilar15
Yevropa sudi - Xamjamiyatning boshqa xalqaro tashkilotlaridan farqi
shundaki YI ga alsquozo mamlakatlar imzolagan shartnomalami ijro etish ular uchun
majburiy ekanligidir Yevropa sudi 13 sudyadan shu jumladan xar bir
mamlakatdan bittadan va bosh advokatlardan iborat Sudyalar 6 yil muddatga
saylanadilar Yevropa sudining mavjudligi YI qonunchiligining qatnashuvchi
mamlakatlar tomonidan notorsquoglsquori talqin etilishining oldini oladi16
Yevropa kengashi - 1974 yilda tuzildi Yevropa Kengashi oliy bosqich
axamiyatni kasb etib murakkab xollarda Hamjamiyatning boshqa muassasalari
bilan kelishishga erishishning iloji bolsquolmagan xolatlarda YelK va Vazirlarbull bull bull 17Kengashi unga murojaat etishlari mumkin
22 Yevropa ittifoqi-Orsquozbekiston munosabatlari
0 lsquozida 27 ta davlatni birlashtirgan aholisi jihatidan Xitoy va Hindistondan
keyingi uchinchi yer maydoni jihatidan esa dunyodagi yettinchi olsquorinda bopoundlgan
Yevropa Ittifoqi tashkiloti va uning arsquozo davlatlari bilan kolsquop tomonlama va ikki
15 httpenwikipediaorgwikiEuropean_Parliament16 httpsuzwikiDediaorgwikiYevropa Ittifoqi17 General Secretariat of the Council of the EU November 2009 P 1-2
18
tomonlama aloqalar mamlakatimiz tashqi siyosatining asosiy yolsquonalishlaridan
hisoblanadi
Birinchidan Yevropa Ittifoqining ilglsquoor davlatlari (Buyuk Britaniya
Germaniya Italiya Fransiya) 0 lsquozbekiston uchun yuqori texnologiyalar manbaidir
Samolyotsozlik mashinasozlik qishloq xolsquojaligi farmatsevtika qurilish va
umuman ishlab chiqarishning barcha sohalariga eng zamonaviy Glsquoarb
texnologiyalarini jalb etish respublikamizda kichik va olsquorta biznesni
rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi
Ikkinchidan Yevropa Ittifoqi olsquozining barcha arsquozo davlatlari bilan bir
butunlikda 0 lsquozbekistonning tayyor va xomashyo mahsulotlari uchun MDHdanbull bull bull bull 18 keyingi eng katta istersquomol bozorini tashkil qiladi
Shuningdek Glsquoarbiy Yevropa savdo-sotiq sohasida mamlakatimizning eng
asosiy hamkori bolsquolib qolmasdan sarmoyalaming asosiy manbaidir Mustaqillikdan
keyingi dastlabki yillardayoq xorijiy Yevropa sarmoyalarini mamlakatimizga jalb
etish masalasiga katta ersquotibor qaratilib ular uchun qulay investitsiyaviy iqlim
yaratib kelinmoqda
Hamkorligimizning yana bir muhim jihati mdash bu mintaqaviy va global
xavfsizlikni saqlash hamda tarsquominlash masalasi bilan boglsquoliq Xalqaro terrorizm
narkobiznes ekstremizm va boshqa kolsquorinishdagi transmilliy tahdidlarga qarshi
kurash va mintaqaviy barqarorlikni tarsquominlashdan har ikki tomon birdek
manfaatdor
Ozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan ikki tomonlama muloqoti faol
xarakterga ega bolib u 5 asosiy qoshma organ doirasida amalga oshirilmoqda
Hamkorlik kengashi Hamkorlik qomitasi Parlament hamkorligi qomitasi Savdo
18 httpwwwolduzbekistonovoziuzpase-10003449htmr
19
va investitsiyalar boyicha quyi qomita hamda Adliya ichki ishlar va boshqa
masalalar boyicha quyi qomita
Hozirgi kunga qadar Hamkorlik Kengashining 9 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2009 yil
sentyabrda Bryusselda) Hamkorlik qorsquomitasining 8 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2010 yil
iyulda Toshkentda) Parlament hamkorlik qorsquomitasi 8 ta yigrsquoiilishi (2010 yil
oktyabr Toshkent) Savdo va investitsiyalar borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta
yigrsquoilishi Adliya ichki ishlar inson huquqlari va boshqa turdosh masalalar
borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta yigrsquoilishi (2010 yil may Bryussel) orsquotkazildi19
0 lsquozbekiston bilan keng jabhali hamkorlik aloqalarini yolsquolga qolsquoyish Yevropa
Ittifoqi va uning arsquozo davlatlari uchun ham ayni muddaodir Xususan Yevropa
Ittifoqi Komissiyasi olsquozining 1995 yilda qabul qilingan laquoMarkaziy Osiyoning
yangi mustaqil davlatlari bilan aloqalar tolsquoglsquorisida Kommunikatsiyaraquosida bu haqda
alohida tolsquoxtalib olsquotadi Kommunikatsiyada laquoIttifoq Markaziy Osiyoda muhim
manfaatlarga ega Bu manfaatlar ham iqtisodiy ham geosiyosiy ahamiyat kasb
etadi Ayniqsa mazkur mintaqani xizmatlar turli jihozlar va sarmoya bilan
tarsquominlab turuvchi Yevropa Ittifoqi ayni vaqtda mintaqadan chiquvchi energetika
mahsulotlarining sezilarli imkoniyatlarga ega bolsquolgan istersquomolchisi ham
ekanligidan kelib chiqib bu hududda energetika sektorining rivojlanishidan
alohida manfaatdorligiraquo qayd etiladi Keyinchalik Yevropa Ittifoqi Kengashi
tomonidan 2007 yilning 30 mayida qabul qilingan laquoYevropa Ittifoqi va Markaziy
Osiyo Yangi sherikchilik uchun strategiyaraquo deb nomlangan hujjatda Yevropa
Ittifoqining mintaqadagi strategik manfaatlari yanada yaqqol ifoda etilgan
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston munosabatlari ana shunday olsquozaro teng
manfaatdorlik asosida qaror topdi 1991 yil 31 dekabrda laquo 0 lsquon ikkilaming qolsquoshma
deklaratsiyasiraquo bilan Yevropa hamjamiyatlari va ulaming olsquosha paytdagi 12 ta arsquozo
19 httpmfauzuzbxalaaro munosabatlarxalaaro tashkilotlarozb yevropa ittifoqi
20
davlati 0 lsquozbekiston Respublikasi davlat mustaqilligini ersquotirof etdi 1992 yil 15
aprelda 0 lsquozbekiston Respublikasi Hukumati va Yevropa hamjamiyatlari
Komissiyasi olsquortasida olsquozaro anglashuv memorandumi imzolandi 1994 yil 16
noyabrda tomonlar olsquortasida diplomatik munosabatlar olsquomatildi 0 lsquozbekiston
Respublikasining Yevropa hamjamiyatlari qoshidagi Missiyasi 1995 yil 6 may dan
ersquotiboran Bryussel shahrida olsquoz faoliyatini boshladi 2002 yil oktyabrda esa
Yevropa Ittifoqi Komissiyasining mamlakatimizdagi faoliyatini amalga oshirish va
boshqarishni qolsquollab-quvvatlash maqsadida Yevropa hamjamiyatlarining
0 lsquoz-bekistondagi diplomatik vakolatxonasi vazifasini vaqtincha bajarib turuvchibull20laquoYevropa Uyiraquo Toshkentda olsquoz faoliyatini boshladi
0 lsquotgan yillar davomida olsquozaro aloqalaming shartnomaviy-huquqiy asoslari
ham shakllanib va mustahkamlanib bordi
1996 yil 21 iyunda Florensiyaning (Italiya) laquoFortezza de Bassoraquo qalrsquoasida
bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi arsquozo davlatlarining davlat va hukumat rahbarlari
darajasidagi navbatdagi oliy sammitida Yevropa hamjamiyatlari va ulaming arsquozo
davlatlari bilan 0 lsquozbekiston Respublikasi olsquortasida laquo 0 lsquozbekiston Respublikasi bir
tomondan va Yevropa Hamjamiyatlari hamda ularga arsquozo davlatlar ikkinchi
tomondan olsquortasida sherikchilik tarsquosis etuvchi Sheriklik va hamkorlik tolsquoglsquorisidagi
bitimraquo imzolandi Bitimni imzolash choglsquoida 0 lsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
ushbu shartnoma Yevropa Ittifoqi va mustaqil 0 lsquozbekiston munosabatlarida yangi
burilish nuqtasi bolsquolib xizmat qilishini hamda yosh davlatimizning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishi uchun keng imkoniyatlar ochishini tarsquokidladi laquoBiz bu
munosabatlarga tashqi siyosatimizning mamlakatimizning jahon hamjamiyati va
jahon xorsquojaligiga integratsiyalashuviga qaratilgan ustivor yorsquonalishi deb
qaraymizraquo21
20 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmr
21 LAKarimov Yangicha fikrlash va ishlash - davr talabi T 5 - Т 1997 - B321
Hozirgi kunda Sheriklik va hamkorlik bitimi Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston
olsquortasida imzolangan olsquonga yaqin boshqa bitimlar bilan birgalikda amal qilib
kelmoqda
2001 yil 11 sentyabr voqealaridan solsquong ikki tomonlama munosabatlar nvoji
ayniqsa yangieha tus oldi Yevropa Ittifoqi Markaziy Osiyoning strategik
ahamiyati va mintaqadagi barqarorlikni tarsquominlashda 0 lsquozbekistonning hal qiluvchi
mavqeini tushunib yetdi Shundan kelib chiqqan holda 2001 yilning 8-9 va 17
oktyabrida bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqining Lyuksemburg Kengashi va 19
oktyabridagi Gent sammiti tashkilotning Markaziy Osiyo davlatlari bilan
aloqalarini kuehaytirishni zarar deb topdi 2001 yil 11 sentyabr voqealaridan keyin
Yevropa Ittifoqi davlatlari ham xalqaro terrorizmga qarshi tuzilgan xalqaro
koalitsiyaga qorsquoshilgan holda orsquoz qorsquoshinlarini Afgrsquoonistonga ynborishdi Ayrim
davlatlar shu jumladan Germaniya orsquoz harbiy kontingentini Afgrsquoonistonningbull22
shimolida bir qismini esa Termiz shahrida joylashtirdi
2002 yil 29 yanvarda Bryussel shahrida bolsquolib olsquotgan О zbekiston Yevropa
Ittifoqi Hamkorlik kengashining uchinchi majlisida Markaziy Osiyo davlatlanga
qaratilgan TASIS dasturining byndjeti 25 mlndan 50 mlnga yarsquoni ikki hissaga
kopaytirilganligi tashkilot vakillari tomonidan rasman marsquolum qilindi23
Shuningdek bu majlisda mintaqa mamlakatlari ayniqsa 0 lsquozbekiston bilan
aloqalarga ustuvor mavqe berish siyosiy transport energetika savdo mvestitsiya
sohalaridagi hamkorlikni yanada kuchaytirish lozimligi tarsquokidlandi
Ikki tomonlama munosabatlarda iqtisodiy va savdo-sotiq aloqalari eng
ustuvor yolsquonalish hisoblanadi 0 lsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi va uning arsquozo
davlatlari bilan savdo aloqalari katta salmoqni tashkil etadi
22 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunosllk nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma -T JIDU 2008 - B 24523 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan aloqalari iqtisodiyot sohasida ham
yildan-yilga kengayib bormoqda Yevropa Ittifoqining faol arsquozolaridan borsquolgan
Germaniya Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqidagi eng yaqin hamkori hisoblanadi
Germaniya Markaziy Osiyoda rorsquoy berayotgan orsquozgarishlarga doimo nemislarga
xos xolislik bilan yondashgan va doimo qorsquollab-quwatlagan
Ikki tomonlama savdo aloqalarining umumiy hajmi 1993 yilda 545 mln 2006
yilda 11 mlrd AQSh dollarini tashkil etgan bolsquolsa 2010 yilda bu kolsquorsatkich 1
mlrd 759 mln AQSh dollariga yetdi Undagi Germaniya Buyuk Britaniya
Fransiya Italiya kabi yirik davlatlaming salmoqli ulushi saqlanib qolayotgan
bolsquolsa-da Kipr Chexiya Sloveniya Estoniya Polsha kabi Yevropa Ittifoqi yangi
arsquozo davlatlarining ulushi ortib borayotganligi quvonarli holatdir Yevropa eksporti
mahsulotlarining asosiy qismini elektr jihozlari va mashinalar qishloq xolsquojaligi va
plastik materiallar tashkil etsa 0 lsquozbekiston eksportining katta ulushi tolsquoqimachilik
mahsulotlari va qimmatbaho metallardan iborat
Qisqacha qilib aytganda 0 lsquozbekiston mdash Yevropa Ittifoqi iqtisodiy va savdo
munosabatlari bir maromda rivojlanib kelmoqda Tomonlar orasidagi tovar
ayirboshlash hajmi olsquotgan 20 yil ichida salkam tolsquort barobarga kolsquopaydi Biroq ikki
tomonlama savdo aloqalarining imkoniyatlari cheksizdir
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston aloqalari mintaqalararo miqyosda ham
rivojlanib bormoqda 0 lsquozbekiston Yevropa Ittifoqining BOMKA (Chegara
hududlarida xavfsizlikni tarsquominlash) KADAP (giyohvand moddalarga qarshi
kurashish) TRASYeKA (transport) INOGYeYT (energetika) TYeMPUS
(tarsquolim) INTAS (fan va tadqiqot) kabi mintaqaviy dasturlarda ishtirok etmoqda
Mamlakatimizdagi barqaror siyosiy va iqtisodiy rivojlanish huquqiy davlat
va fuqarolik jamiyatini qurish yolsquolidagi birdamlik va yangi marralar global va
mintaqaviy muammolami hal etish yolsquolidagi davlatimiz rahbarining aniq va dadil
24 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunoslik nazariya va amaliyotOrsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008 mdash B 246
23
tashabbuslari umuman qolsquolga kiritilayotgan barcha muvaffaqiyatlarimiz
Yevropalik hamkorlarimizning bundan olsquon yil awalgi qarashlarini tubdan
olsquozgartirib yubordi Global va mintaqaviy muammolami hal etishda tomonlaming
olsquozaro anglashuv va tushunish asnosidagi qarashlari tobora yaqinlashib bormoqda
Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni tarsquominlash borasida Yevropa
Ittifoqi 2010 yilning iyun oyida Qirglsquoiziston janubida rolsquoy bergan voqealarga
munosabat bildirib 2010 yil 25 oktyabrda bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi Tashqi
ishlar bolsquoyicha kengashining 3041-majlisida 0 lsquozbekiston Hukumatining glsquooyat
vazmin va oqilona yondashuvini yuqori baholadi Davlatimiz rahbarining jahon
hamjamiyatiga yolsquollagan chaqiriqlariga javoban Ittifoqning Tashqi ishlar va
xavfsizlik siyosati bolsquoyicha oliy vakili Ketrin Eshton 2010 yil 18 dekabrda
Bryusseldagi olsquoz bayonotida Qirglsquoizistondagi demokratik islohotlar uchun
Ittifoqning tayyorligini bildirdi Uchrashuv choglsquoida JBarrozo 0 lsquozbekiston
Hukumatining Qirglsquoiziston janubidagi mojarolami butun mintaqa bolsquoylab
yoyilishini oldini olishga qaratilgan va uzoqni kolsquozlagan siyosatini yana bir bori25alohida ersquotirof etdi
Yevropa Ittifoqi Orol fojiasi Orolbolsquoyi mintaqasining ekologik ijtimoiy-
iqtisodiy va demografik muammolarga nisbatan hamda Orol dengizining
hayotbaxsh manbalari mdash Amudaryo va Sirdaryo suvlaridan oqilona foydalanish
jumladan gigant GESlar olsquomiga tejamkor va ixcham energiya manbai qurish
taklifini ilgari surayotgan 0 lsquozbekiston Respublikasi rahbariyatining rasmiy
munosabatiga olsquoz xayrixohligini bildirib kelmoqda Xususan Yevropa Ittifoqining
Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per Morel 2010 yil 1 noyabrda laquoDeutsche
Welleraquo gazetasida bergan suhbatida Roglsquoun GESining qurilishi loyihasi bolsquoyicha
xalqaro ekspertiza olsquotkazishni yoqlab chiqdi va mazkur vazifani olsquoz zimmasiga
olgan Jahon bankiga yordam berishga Ittifoqning tayyorligini bildirdi Shuningdek
laquoBiz bilamizki mdash dedi u mdash Qirglsquoiziston janubida sodir etilgan qonli voqealarda
25 httpwwwolduzbekistoriovoziuzDage-10003449htmlrsquo24
jinoyat izi bor va unda narkobiznes marsquolum darajada rol olsquoynagan Ushbu
voqeani obrsquoektiv olsquorganish mdash ustuvor vazifa Men Kimmo Kilyunen
rahbarligidagi xalqaro tekshiruv komissiyasining ish boshlaganini olqishlaymanraquo
Kolsquorinib turganidek bu borada ham Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston qarashlari
hamohangdir2
2011 yil 24 yanvar kuni Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
IAKarimovning Bryusselga tashrifi borsquolib orsquotdi Tashrif doirasida Yevropa
Komissiyasi prezidenti JMBarrozo va Yevropa Ittifoqining energetika masalalari
borsquoyicha komissari GEttinger bilan uchrashuvlar orsquotkazildi Shuningdek
Orsquozbekistonda Yl diplomatik vakolatxonasini (Delegatsiyasini) tarsquosis etish
torsquogrsquorisidagi Kelishuv Orsquozbekiston Respublikasi va YI orsquortasida energetika
sohasidagi hamkorlik torsquogrsquorisidagi Bayonnoma hamda 2011-2013 yillarda Yevropa
Komissiyasi texnik korsquomagi Indikativ dasturini amalga oshirish torsquogrsquorisidagi
Bayonnoma imzolandi Natijada 2012-yil may oyida YIning Orsquozbekistondagibull bull bull bull bull bull -|laquo28 vakolatxonasi rahbari lavozimi joriy etildi
Global va mintaqaviy xavfsizlik tizimining eng zaif nuqtasi boiib qolayotgan
Afglsquoonistonda tinchlik olsquomatish va barqaror taraqqiyotga yolsquol ochish borasida ham
manfaatlar uyglsquounligi va olsquozaro izchil hamkorlikni kuchaytirish istagi yaqqol
namoyon bolsquolmoqda laquoNezavisimaya gazetaraquoning 2009 yil 10 yanvar sonida ersquolon
qilingan Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per
Morelning intervyusida tarsquokidlanganidek laquoAfglsquooniston haqida olsquoylaganda darhol
gap Eron yoki Pokiston haqida ketadi biroq uning shimoliy qolsquoshnilari
0 lsquozbekiston Tojikiston va Turkmaniston haqida ozroq gapiramiz Biz barchamiz
Afglsquoonistonda hal qilishimiz lozim bolsquolgan murakkab vazifa qarshisida turibmiz va
bu masalada olsquozaro maslahatlashuvlarimizni rivojlantirib kelmoqdamiz Bunda
26 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo27 httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkiiotlarozb yevropa ittifoqi
28 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 22013 B61
25
Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan siyosiy muloqotlari
m uhim omildirraquo Eslatib olsquotish joizki Yevropa Ittifoqi Afglsquoonistonda tinchlik
olsquomatish va mamlakat iqtisodiyotini tiklash ishiga eng katta ulush qolsquoshayotgan
homiy tashkilotdir U 2010 yilda bolsquolib olsquotgan Afglsquoon muammosiga baglsquoishlangan
Kobul va London xalqaro konferensiyalarining tashkilotchisi sifatida maydonga
chiqdi 2002 yildan beri Ittifoqning Afglsquoonistonga ajratgan insonparvarlik va
iqtisodiy yordami qariyb 1 mlrd 800 mln yevroni tashkil etdi29 Afglsquoonistonning
Markaziy Osiyo respublikalari bilan chegaralarini mustahkamlash orqali Yevropa
Ittifoqi mintaqamiz xavfsizligini tarsquominlashga hissa qolsquoshib kelmoqda 0 lsquoz
navbatida 0 lsquozbekiston Afglsquoonistonda tezroq tinchlik va barqarorlik olsquomatish
istagini bildiribgina qolmay ushbu mamlakatga xalqaro insonparvarlik yordamini
yetkazib berish va milliy iqtisodini tiklash ishlarida faol ishtirok etib kelmoqda
Shu bois Yevropa Ittifoqining nufuzli siyosiy arbobi Afglsquooniston iqtisodi va
infratuziimalarini tiklash borasida 0 lsquozbekiston ilgari surayotgan aniq taklif va
loyihalar hamda amaliy sarsquoy-harakatlar uchun mamlakatimiz Prezidentiga olsquoz
minnatdorchiligini bildirdi
Shunday bolsquolsa-da ushbu memorandum va tashrif choglsquoida imzolangan
boshqa hujjatlar Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining energetika manbalariga bolsquolgan
hayotiy ehtiyojini qondirishgagina xizmat qilib qolmay balki bugungi kunda
Yevropaliklar tomonidan laquoqolsquoshnilarimizning qolsquoshnilariraquo deb atalayotgan
Markaziy Osiyo davlatlari xususan 0 lsquozbekiston bilan olsquozaro teng va manfaatli
hamkorlik aloqalarining rivojiga yanada kengroq коlsquolam va turtki beradi
29 httpwwwolduzbekistonovoziuzDage-100Q3449htmr26
XULOSA
Mazkur kurs ishida Yevropada integratsion jarayonlaming tarixi asosiy
bosqichlari va istiqbollarini orsquorganish Yevropa Ittifoqining tuzilish tarixi va
sabablari hamda uning bugungi kundagi faoliyati shu bilan birga Yevropa Ittifoqi-
Orsquozbekiston aloqalarini tahlil qilish asosida quyidagi xulosaga kelindi
Birinchidan Yevropada integratsion jarayonlar orsquoziga xos xususiyatga ega
borsquolib jadalligi borsquoyicha dunyoda eng samarali integratsiyalashuvga erishayotgan
mintaqa hisoblanadi
Ikkinchidan tahlilllar va izlanishlar shuni korsquorsatadiki Yevropada
integratsion jarayonlar nihoyalanishga erishmoqda va ldquoYagona Yevropardquo grsquooyasi
amalga oshishi istiqbolli rejalar asosida kutilayotgan real hodisaga aylanmoqda
Uchnchidan mintaqaning institutsional korsquorinishi - Yevropa Ittifoqi xalqaro
munosabatlarda Yevropa nomidan faoliyat olib boruvchi asosiy aktor sifatida
maydonga chiqmoqda
Torsquortinchidan Yevropa Ittifoqining faoliyat doirasi kengayib bormoqda va
xalqaro va mintaqaviy jarayonlaming turli masalalarida hal qiluvchi va orsquoz tarsquosir
doirasiga ega tashkilot sifatida baholanmoqda
Qisqacha aytganda Yevropa integratsion jarayonlarga tortilish orqali
umummintaqaviy birlikka erishishga intilmoqda va turli torsquosiq va muammolarga
qaramasdan buni muvaffaqiyatli uddalab kelmoqda
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXATI
Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti IAKarimovning asarlari
11 Karimov IA Bizdan ozod va obod vatan qolsin T2 - Toshkent
ldquoOrsquozbekistonrdquo 1996
12 Karimov IA Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi Т9 Тошкент
ldquoУзбекистонrdquo2001
13 Karimov IA Orsquozbek xalqi hech qachon hech kimga qaram borsquolmaydi T13
- Toshkent ldquoOrsquozbekistonrdquo 2005
Normativ-huquqiy hujjatlar
21 Yevropa Ittifoqi Rim shartnomasi 1957
22 Yevropa Ittifoqi Maastrixt shartnomasi 1992
23 Yevropa Ittifoqi Lissabon shartnomasi 2004
Ilmiy va maxsus adabiyotlar
31 Одшщориев XT Раззо^ов ДХ Сиёсатшунослик Тошкент 2007
32 Introduction to European Union Booklet
33 General Secretariat of the Council of the EU Brussel November 2009
34 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy
siyosatshunoslik nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008
35 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy
aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb
muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 2 2013
Internetning axborot va analitik manbalari
41 httpuzdenemetrcomdocs134index-2111 l-lhtmlTpage^
28
42 httpeuropa euabout-eubasic-informationindex enhtm
43 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
44 httpsuzwikipediaorgwikiIatisodiv integratsiya
45 httpswwwciagovlibrarypublicationsthe-world-factbookgeoseehtml
46 httpwwwbritannicacomEBcheckedtopic196399European-Union-EU
47 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo
48 httpenwikipediaorgwikiEuropean Commission
49 httpenwikipediaorgwikiEuropean Parliament
410httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkilotlarozb yevropa itti
foqi
29
Toshkent Davlat Sharqshunoslik Instituti Jahon siyosati va tarixi fakulteti 3-kurs
ingliz-urdu guruhi talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquoHning
ldquoYevropada integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlarirdquo nomli kurs
ishisiga
T A Q R I Z
3-kurs talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquolining ldquoYevropada
integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlari nomli kurs ishisi bugungi
kunning dolzarb mavzularidan biri hisoblangan Yevropa integratsion
jarayonlarining orsquoziga xos xususiyatlarini orsquorganishga bagrsquoishlangan Kurs ishining
birinchi bobida Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi va uning
bugungi kundagi ahamiyati yoritilgan borsquoIsa ikkinchi bobida Yevropa ittifoqi
strukturasi faoliyati va jahon hamjamiyatida tutgan orsquomi hamda Yevropa ittifoqi-
Orsquozbekiston munosabatlarini orsquorganishni orsquoz ichiga oladi Kurs ishidan korsquozlangan
maqsad Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi Yevropa ittifoqi
va uning bugungi kundagi ahamiyatining nazariy jihatlarini orsquorganishdan iborat
Ushbu kurs ishini yozishda Prezidentimiz IA Karimov asarlari hamda korsquoplab
xorijiy adabiyotlar va birlamchi internet saytlaridan foydalanilgan Ushbu kurs
ishini yoqlashga mhsat etilishi maqsadga muvofiqdir
3) Yevropa valyuta tizimi
4) Ilmiy-texnikaviy integratsiya
5) Siyosiy integratsiyaning elementlari
Yevropa integratsiya jarayonining orsquoziga xos xususiyati shundan iborat ediki
tarixda kuzatilgan Yevropa davlatlari orasidagi tuzilgan harbiy ittifoqlardan farqli
ravishda ushbu jarayon natijasida dastlab iqtisodiy hozirda esa siyosiy davlatlar
ittifoqi vujudga kelgan Tarixda Yevropa davlatlarining bir maqsad atrofida
birlashishi korsquop kuzatilgan biroq bu turdagi keng korsquolamli integratsion birlashish
aynan shu davrga kelib yuz berdi Yevropadagi integratsion jarayonlar mahsuli
borsquolmish Yevropa Ittifoqining Yevropada tinchlik va demokratiyani tarqatish
yorsquolida olib borgan sarsquoy-harakatlari 2012-yilda Nobel mukofoti bilan taqdirlanish
ham fikrimiz isbotidir9
9 httpwwwbritannicacomEBcheckedtopic196399European-Union-EU
13
2-BOB YEVROPA ITTIFOQI - XALQARO INTEGRATSIYANING OLIY
SHAKLI
21 Yevropa ittifoqi strukturasi faoliyati va jahon hamjamiyatida tutgan
orsquorni
Yevropa Ittifoqining jahon iqtisodiyotidagi olsquomi alohida ersquotiborga molik Dunyoda
ishlab chiqariladigan umumiy ichki mahsulotning 28 foizi Ittifoq hisobiga tolsquoglsquori
keladi Uning jahon savdo aylanmasidagi eksport-import ulushi esa 20 foiz yarsquoni
4 011357 mln yevroga tengdir Dunyodagi eng katta daromadga ega deb ersquotirof
etilgan 500 ta yirik kompaniyaning 161 tasi Yevropa Ittifoqida joylashgan10
Ushbu xalqaro tashkilotning tashkil topish tarixi aslida 1947 yilda laquoKorsquomir va
porsquolatraquo konsemining tashkil topishidan boshlanadi 1993 yilda Yevropa Ittifoqi
nomini olgan tashkilot Maastrixt (Niderlandiya)da 12 ta davlatning rahbarlari
imzolagan shartnomaga binoan vujudga kelgan federativ davlat xususiyatlarini
orsquozida birlashtirgan davlatlararo birlashmadir
Yevropa Ittifoqining maqsad va vazifalari quyidagilardir
1) Yevropa xalqlarining yaqin ittifoqini tashkil etish muvozanatlashgan va uzoq
muddatli iqtisodiy taraqqiyotga korsquomaklashish bunda ayniqsa quyidagilardan
foydalanish ichki chegaralari borsquolmagan makonni yaratish iqtisodiy va ijtimoiy
xamkorlikni kuchaytirish yagona valyutani joriyetish
10 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449html
11 httpswwwciagovlibrarvpublicationsthe-worId-factbookgeoseehtml
14
2) xalqaro soxada ayniqsa tashqi siyosatni va xavfsizlik soxasidagi siyosatni
kelajakda esa mudofaa siyosatini birgalikda yuritish orqali orsquoz moxiyatini
tasdiqlash
3) adliya va ichki ishlar soxalaridagi xamkorlikni rivojlantirish
Keyingi 50 yil davomida beshinchi marta orsquoz safiga yangi arsquozolami qabul qilgan
bu tashkilot siyosiy iqtisodiy madaniy xarbiy-texnik ilmiy-texnologik
xamkorlikning sifat jixatdan eng zamonaviy korsquorinishi bulib xozirgi davrda 27
davlat uning arsquozosidir Yalpi ichki maxsulot ishlab chiqarishning jon boshiga 22
ming dollardan ortik kiymatni tashkil etayotganligi shubxasiz bu xamkorlikning
samarasidir Xududi 42 million kvkmni axolisi esa 455 milliondan ortiq kishini
tashkil etgan bu xududda Buyuk Britaniya Daniya va Shvetsiyani xisobga
olmaganda 2002 yilning 1 yanvaridan buyon yagona pul birligi - yevro amalbull 12 kilmoqda
Yevropa Ittifoqining oliy ijrochi organlari - Yevropa Ittifoqi Kengashi
Yevroparlament va Yevrokomissiyadir Yevropa Ittifoqi Kengashining 1996 yil
iyunda Florensiyada (Italiya) borsquolib orsquotgan yigrsquoilishida Prezident I A Karimov
boshchiligidagi Orsquozbekiston delegatsiyasi ishtirok etdi Uchrashuv jarayonida
laquoUzbekistan va Yevropa Ittifoqi orsquortasidagi sherikchilik va xamkorlik
torsquogrsquorisidaraquogi kelishuv imzolandi Yevropa Ittifoqida erishilgan yuksak natijalar
tajribasi davlatlararo boshqa tashkilotlar uchun xam muayyan bir davlatning
taraqqiyoti uchun xam foydadan xoli emas
Shu bois Prezident I A Karimov laquoMDXning istikboli Yevropa Ittifoqi kabi
modelning amalga oshirilishida kurinadLAynan shu model MDXni jonlantirishiй
unga toza xavo berishi mumkin Xamdorsquostlikning xar bir arsquozosi orsquozining munosib
orsquornini topa oladigan istiqbol - bu Yevropa Ittifoqi modeli asosida rivojlanish deb
orsquoylayman
Albatta demokratiyani rivojlantirish va demokratik jamiyat qurish soxasida xam
biz Yevropa Ittifoqi andozalarini qorsquollashimiz kerak borsquoladi Bu mdash mening qatrsquoiy
12 Одшщориев XT Раззоков ДХ Сиёсатшунослик Тошкент 2007229-230-b15
fikrim Yevropa Ittifoqiga xos demokratik qadriyatlar inson tafakkuri tarsquolim
tizimi ijtimoiy kafolatlar axolining ijtimoiy huquqlari mdash bularning barchasi biz
uchun torsquola mos keladi Men ushbu tizimni korsquor-korsquorona korsquochirib olishni nazarda
tutayotganim yorsquoq albatta Bizning orsquoz mentalitetimiz orsquoz muammolarimiz bor vabull bull 13biz bu jixatlami xisobga olamizraquo deb tarsquokidlaydi
Yagona Yevropa akti Vazirlar Kengashi qarorlarini qabul qilish tartibiga
muxim orsquozgartirishlar kiritdi Yagona Yevropa Akti bilan yagona bozomi bunyod
etishga taalluqli barcha muammolar borsquoyicha korsquopchilik ovoz bilan qaror qabul
qilishga ruxsat etiladi
Yangi shartnomaga muvofiq quyidagilar tarsquosis etildi
1) Yagona umumYevropa fuqaroligi qatnashuvchi mamlakatlaming fuqarolari
orsquoz-orsquozidan Yevropa Ittifoqining fuqaroligini oladi
2) Iqtisodiy va valyuta Ittifoqi qatnashuvchi mamlakatlar va umuman xamjamiyat
iqtisodiy siyosatining asosiy yorsquonalishlari Vazirlar Kengashi tomonidan qabul
qilinadi u shuningdek xar bir mamlakat va umuman xamjamiyat iqtisodiy
rivojlanish jarayoni qanday borayotganligini kuzatadi Yevropa valyuta Ittifoqining
umumiy pul birligi joriy etilgan 1999 yil 1 yanvardan boshlab yevro deb
nomlanuvchi pul birligi amalda yuritila boshlandi 2000 yil 1-yanvardan boshlab
ummiy pul kupyuralari chiqarish yorsquolga qorsquoyildi 2002 yil 1-yanvardan boshlab bu
pul birliklari Yevropa Ittifoqiga arsquozo davlatlar milliy pul birliklari bilan parallel
ravishda qorsquollaniladi va 2002 yil 1-iyuldan boshlab esa milliy pul birliklari
yorsquoqotilib torsquola xoldaxisob-kitoblar yevroda amalga oshirila boshlaydi
3) Siyosiy Ittifoq U quyidagi tarkibiy qismlami orsquoz ichiga oladi
13 Каримов И А У збек халки хеч качон хеч кимга карам булмайди Т 13 mdash Т 2005 mdash- Б 366mdash 367
16
bull Tashqi ishlar va xavfsizlik soxalarida yagona siyosat umumiy mudofaa
siyosatini ishlab chiqishYevropada qurolsizlanish va qurol-yaroqlami nazorat
qilishyadro qurolini tarqatmaslik va xavfsizlikning iqtisodiy jixatlari ustida ish
olib boorish
bull Yevroparlament moxiyatini kuchaytirish
bull Xamjamiyat vakolatlarini kengaytirish
bull Ichki ishlar va odil sudlov soxalarida xususan boshpana berishimmigratsiya
va viza tartibi kabi masalalarda yagona siyosat yuritish
Yevropa Ittifoqi muvaffaqiyatlariga va uning yangi arsquozolarini jalb qilish
qobiliyatiga quyidagi uchta omil sababchi borsquolmoqda
bull Orsquozaro bir-biriga bogrsquoliqlikni va xamkorlikni taqozo qiluvchi iqtisodiy asos
bull Huquqiy qoidalar tantanasi
bull Kelishuvlar va yon berishlarga asoslangan qarorlar qabul qilish j arayonining
demokratik xususiyatiYevropa Xamjamiyatini tarsquosis etish torsquogrsquorisidagi Shartnomalarda belgilangan
vazifalami bajarish uchun bir qator Yevropa muassasalari tuzilgan
Ulardan birinchisi - Yevropa Xamjamiyati Komissiyasi Yevropa Ittifoqining
ijroiya organidir Uning 17 arsquozosini milliy xukumatlar tayinlaydi Vakillar torsquort
yilga tayinlanadi Komissiyaning asosiy ishchi tillari fransuz ingliz va nemis tillari
borsquolsada barcha rasmiy xujjatlar qolgan 9 tilga albatta tarjima qilinadi Komissiya
Xamjamiyatning turli fondlari va dasturlarini jumladan Yevropa Ittifoqida
qatnashmaydigan mamlakatlarga yordam korsquorsatishga qaratilgan fondlar va
dasturlami xam boshqaradi1
Vazirlar Kengashi - Bu qarorlar qabul qilish organidir uning doirasida milliy
xukumatlaming arsquozolari muzokaralar orsquotkazadilar Vazirlar Kengashining
lavozimini barcha qatshashuvchi mamlakatlaming vakillari navbatma-navbat
14 httpenwikiDediaorgwikiEuropean Commission
17
egallaydilar Ulaming xar biri bu lavozimda 6 oy turadi rais vazifasini tashqi ishlar
vazirlaribaj aradilar
Yevroparlament - Yevropa xalqlarining demokratik jarchisi xisoblanadi Unda
umumiy ovoz berish yolsquoli bilan saylanadigan 518 deputat bor Asosiy vazifasi -
Komissiya faoliyatini nazorat qilish Hamjamiyat byudjeti va qonunlarini
maqlsquoullash va ularga olsquozgartirishlar kiritish Yevroparlament alsquozolari 5 yilga bir
marta saylanadilar15
Yevropa sudi - Xamjamiyatning boshqa xalqaro tashkilotlaridan farqi
shundaki YI ga alsquozo mamlakatlar imzolagan shartnomalami ijro etish ular uchun
majburiy ekanligidir Yevropa sudi 13 sudyadan shu jumladan xar bir
mamlakatdan bittadan va bosh advokatlardan iborat Sudyalar 6 yil muddatga
saylanadilar Yevropa sudining mavjudligi YI qonunchiligining qatnashuvchi
mamlakatlar tomonidan notorsquoglsquori talqin etilishining oldini oladi16
Yevropa kengashi - 1974 yilda tuzildi Yevropa Kengashi oliy bosqich
axamiyatni kasb etib murakkab xollarda Hamjamiyatning boshqa muassasalari
bilan kelishishga erishishning iloji bolsquolmagan xolatlarda YelK va Vazirlarbull bull bull 17Kengashi unga murojaat etishlari mumkin
22 Yevropa ittifoqi-Orsquozbekiston munosabatlari
0 lsquozida 27 ta davlatni birlashtirgan aholisi jihatidan Xitoy va Hindistondan
keyingi uchinchi yer maydoni jihatidan esa dunyodagi yettinchi olsquorinda bopoundlgan
Yevropa Ittifoqi tashkiloti va uning arsquozo davlatlari bilan kolsquop tomonlama va ikki
15 httpenwikipediaorgwikiEuropean_Parliament16 httpsuzwikiDediaorgwikiYevropa Ittifoqi17 General Secretariat of the Council of the EU November 2009 P 1-2
18
tomonlama aloqalar mamlakatimiz tashqi siyosatining asosiy yolsquonalishlaridan
hisoblanadi
Birinchidan Yevropa Ittifoqining ilglsquoor davlatlari (Buyuk Britaniya
Germaniya Italiya Fransiya) 0 lsquozbekiston uchun yuqori texnologiyalar manbaidir
Samolyotsozlik mashinasozlik qishloq xolsquojaligi farmatsevtika qurilish va
umuman ishlab chiqarishning barcha sohalariga eng zamonaviy Glsquoarb
texnologiyalarini jalb etish respublikamizda kichik va olsquorta biznesni
rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi
Ikkinchidan Yevropa Ittifoqi olsquozining barcha arsquozo davlatlari bilan bir
butunlikda 0 lsquozbekistonning tayyor va xomashyo mahsulotlari uchun MDHdanbull bull bull bull 18 keyingi eng katta istersquomol bozorini tashkil qiladi
Shuningdek Glsquoarbiy Yevropa savdo-sotiq sohasida mamlakatimizning eng
asosiy hamkori bolsquolib qolmasdan sarmoyalaming asosiy manbaidir Mustaqillikdan
keyingi dastlabki yillardayoq xorijiy Yevropa sarmoyalarini mamlakatimizga jalb
etish masalasiga katta ersquotibor qaratilib ular uchun qulay investitsiyaviy iqlim
yaratib kelinmoqda
Hamkorligimizning yana bir muhim jihati mdash bu mintaqaviy va global
xavfsizlikni saqlash hamda tarsquominlash masalasi bilan boglsquoliq Xalqaro terrorizm
narkobiznes ekstremizm va boshqa kolsquorinishdagi transmilliy tahdidlarga qarshi
kurash va mintaqaviy barqarorlikni tarsquominlashdan har ikki tomon birdek
manfaatdor
Ozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan ikki tomonlama muloqoti faol
xarakterga ega bolib u 5 asosiy qoshma organ doirasida amalga oshirilmoqda
Hamkorlik kengashi Hamkorlik qomitasi Parlament hamkorligi qomitasi Savdo
18 httpwwwolduzbekistonovoziuzpase-10003449htmr
19
va investitsiyalar boyicha quyi qomita hamda Adliya ichki ishlar va boshqa
masalalar boyicha quyi qomita
Hozirgi kunga qadar Hamkorlik Kengashining 9 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2009 yil
sentyabrda Bryusselda) Hamkorlik qorsquomitasining 8 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2010 yil
iyulda Toshkentda) Parlament hamkorlik qorsquomitasi 8 ta yigrsquoiilishi (2010 yil
oktyabr Toshkent) Savdo va investitsiyalar borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta
yigrsquoilishi Adliya ichki ishlar inson huquqlari va boshqa turdosh masalalar
borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta yigrsquoilishi (2010 yil may Bryussel) orsquotkazildi19
0 lsquozbekiston bilan keng jabhali hamkorlik aloqalarini yolsquolga qolsquoyish Yevropa
Ittifoqi va uning arsquozo davlatlari uchun ham ayni muddaodir Xususan Yevropa
Ittifoqi Komissiyasi olsquozining 1995 yilda qabul qilingan laquoMarkaziy Osiyoning
yangi mustaqil davlatlari bilan aloqalar tolsquoglsquorisida Kommunikatsiyaraquosida bu haqda
alohida tolsquoxtalib olsquotadi Kommunikatsiyada laquoIttifoq Markaziy Osiyoda muhim
manfaatlarga ega Bu manfaatlar ham iqtisodiy ham geosiyosiy ahamiyat kasb
etadi Ayniqsa mazkur mintaqani xizmatlar turli jihozlar va sarmoya bilan
tarsquominlab turuvchi Yevropa Ittifoqi ayni vaqtda mintaqadan chiquvchi energetika
mahsulotlarining sezilarli imkoniyatlarga ega bolsquolgan istersquomolchisi ham
ekanligidan kelib chiqib bu hududda energetika sektorining rivojlanishidan
alohida manfaatdorligiraquo qayd etiladi Keyinchalik Yevropa Ittifoqi Kengashi
tomonidan 2007 yilning 30 mayida qabul qilingan laquoYevropa Ittifoqi va Markaziy
Osiyo Yangi sherikchilik uchun strategiyaraquo deb nomlangan hujjatda Yevropa
Ittifoqining mintaqadagi strategik manfaatlari yanada yaqqol ifoda etilgan
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston munosabatlari ana shunday olsquozaro teng
manfaatdorlik asosida qaror topdi 1991 yil 31 dekabrda laquo 0 lsquon ikkilaming qolsquoshma
deklaratsiyasiraquo bilan Yevropa hamjamiyatlari va ulaming olsquosha paytdagi 12 ta arsquozo
19 httpmfauzuzbxalaaro munosabatlarxalaaro tashkilotlarozb yevropa ittifoqi
20
davlati 0 lsquozbekiston Respublikasi davlat mustaqilligini ersquotirof etdi 1992 yil 15
aprelda 0 lsquozbekiston Respublikasi Hukumati va Yevropa hamjamiyatlari
Komissiyasi olsquortasida olsquozaro anglashuv memorandumi imzolandi 1994 yil 16
noyabrda tomonlar olsquortasida diplomatik munosabatlar olsquomatildi 0 lsquozbekiston
Respublikasining Yevropa hamjamiyatlari qoshidagi Missiyasi 1995 yil 6 may dan
ersquotiboran Bryussel shahrida olsquoz faoliyatini boshladi 2002 yil oktyabrda esa
Yevropa Ittifoqi Komissiyasining mamlakatimizdagi faoliyatini amalga oshirish va
boshqarishni qolsquollab-quvvatlash maqsadida Yevropa hamjamiyatlarining
0 lsquoz-bekistondagi diplomatik vakolatxonasi vazifasini vaqtincha bajarib turuvchibull20laquoYevropa Uyiraquo Toshkentda olsquoz faoliyatini boshladi
0 lsquotgan yillar davomida olsquozaro aloqalaming shartnomaviy-huquqiy asoslari
ham shakllanib va mustahkamlanib bordi
1996 yil 21 iyunda Florensiyaning (Italiya) laquoFortezza de Bassoraquo qalrsquoasida
bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi arsquozo davlatlarining davlat va hukumat rahbarlari
darajasidagi navbatdagi oliy sammitida Yevropa hamjamiyatlari va ulaming arsquozo
davlatlari bilan 0 lsquozbekiston Respublikasi olsquortasida laquo 0 lsquozbekiston Respublikasi bir
tomondan va Yevropa Hamjamiyatlari hamda ularga arsquozo davlatlar ikkinchi
tomondan olsquortasida sherikchilik tarsquosis etuvchi Sheriklik va hamkorlik tolsquoglsquorisidagi
bitimraquo imzolandi Bitimni imzolash choglsquoida 0 lsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
ushbu shartnoma Yevropa Ittifoqi va mustaqil 0 lsquozbekiston munosabatlarida yangi
burilish nuqtasi bolsquolib xizmat qilishini hamda yosh davlatimizning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishi uchun keng imkoniyatlar ochishini tarsquokidladi laquoBiz bu
munosabatlarga tashqi siyosatimizning mamlakatimizning jahon hamjamiyati va
jahon xorsquojaligiga integratsiyalashuviga qaratilgan ustivor yorsquonalishi deb
qaraymizraquo21
20 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmr
21 LAKarimov Yangicha fikrlash va ishlash - davr talabi T 5 - Т 1997 - B321
Hozirgi kunda Sheriklik va hamkorlik bitimi Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston
olsquortasida imzolangan olsquonga yaqin boshqa bitimlar bilan birgalikda amal qilib
kelmoqda
2001 yil 11 sentyabr voqealaridan solsquong ikki tomonlama munosabatlar nvoji
ayniqsa yangieha tus oldi Yevropa Ittifoqi Markaziy Osiyoning strategik
ahamiyati va mintaqadagi barqarorlikni tarsquominlashda 0 lsquozbekistonning hal qiluvchi
mavqeini tushunib yetdi Shundan kelib chiqqan holda 2001 yilning 8-9 va 17
oktyabrida bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqining Lyuksemburg Kengashi va 19
oktyabridagi Gent sammiti tashkilotning Markaziy Osiyo davlatlari bilan
aloqalarini kuehaytirishni zarar deb topdi 2001 yil 11 sentyabr voqealaridan keyin
Yevropa Ittifoqi davlatlari ham xalqaro terrorizmga qarshi tuzilgan xalqaro
koalitsiyaga qorsquoshilgan holda orsquoz qorsquoshinlarini Afgrsquoonistonga ynborishdi Ayrim
davlatlar shu jumladan Germaniya orsquoz harbiy kontingentini Afgrsquoonistonningbull22
shimolida bir qismini esa Termiz shahrida joylashtirdi
2002 yil 29 yanvarda Bryussel shahrida bolsquolib olsquotgan О zbekiston Yevropa
Ittifoqi Hamkorlik kengashining uchinchi majlisida Markaziy Osiyo davlatlanga
qaratilgan TASIS dasturining byndjeti 25 mlndan 50 mlnga yarsquoni ikki hissaga
kopaytirilganligi tashkilot vakillari tomonidan rasman marsquolum qilindi23
Shuningdek bu majlisda mintaqa mamlakatlari ayniqsa 0 lsquozbekiston bilan
aloqalarga ustuvor mavqe berish siyosiy transport energetika savdo mvestitsiya
sohalaridagi hamkorlikni yanada kuchaytirish lozimligi tarsquokidlandi
Ikki tomonlama munosabatlarda iqtisodiy va savdo-sotiq aloqalari eng
ustuvor yolsquonalish hisoblanadi 0 lsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi va uning arsquozo
davlatlari bilan savdo aloqalari katta salmoqni tashkil etadi
22 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunosllk nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma -T JIDU 2008 - B 24523 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan aloqalari iqtisodiyot sohasida ham
yildan-yilga kengayib bormoqda Yevropa Ittifoqining faol arsquozolaridan borsquolgan
Germaniya Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqidagi eng yaqin hamkori hisoblanadi
Germaniya Markaziy Osiyoda rorsquoy berayotgan orsquozgarishlarga doimo nemislarga
xos xolislik bilan yondashgan va doimo qorsquollab-quwatlagan
Ikki tomonlama savdo aloqalarining umumiy hajmi 1993 yilda 545 mln 2006
yilda 11 mlrd AQSh dollarini tashkil etgan bolsquolsa 2010 yilda bu kolsquorsatkich 1
mlrd 759 mln AQSh dollariga yetdi Undagi Germaniya Buyuk Britaniya
Fransiya Italiya kabi yirik davlatlaming salmoqli ulushi saqlanib qolayotgan
bolsquolsa-da Kipr Chexiya Sloveniya Estoniya Polsha kabi Yevropa Ittifoqi yangi
arsquozo davlatlarining ulushi ortib borayotganligi quvonarli holatdir Yevropa eksporti
mahsulotlarining asosiy qismini elektr jihozlari va mashinalar qishloq xolsquojaligi va
plastik materiallar tashkil etsa 0 lsquozbekiston eksportining katta ulushi tolsquoqimachilik
mahsulotlari va qimmatbaho metallardan iborat
Qisqacha qilib aytganda 0 lsquozbekiston mdash Yevropa Ittifoqi iqtisodiy va savdo
munosabatlari bir maromda rivojlanib kelmoqda Tomonlar orasidagi tovar
ayirboshlash hajmi olsquotgan 20 yil ichida salkam tolsquort barobarga kolsquopaydi Biroq ikki
tomonlama savdo aloqalarining imkoniyatlari cheksizdir
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston aloqalari mintaqalararo miqyosda ham
rivojlanib bormoqda 0 lsquozbekiston Yevropa Ittifoqining BOMKA (Chegara
hududlarida xavfsizlikni tarsquominlash) KADAP (giyohvand moddalarga qarshi
kurashish) TRASYeKA (transport) INOGYeYT (energetika) TYeMPUS
(tarsquolim) INTAS (fan va tadqiqot) kabi mintaqaviy dasturlarda ishtirok etmoqda
Mamlakatimizdagi barqaror siyosiy va iqtisodiy rivojlanish huquqiy davlat
va fuqarolik jamiyatini qurish yolsquolidagi birdamlik va yangi marralar global va
mintaqaviy muammolami hal etish yolsquolidagi davlatimiz rahbarining aniq va dadil
24 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunoslik nazariya va amaliyotOrsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008 mdash B 246
23
tashabbuslari umuman qolsquolga kiritilayotgan barcha muvaffaqiyatlarimiz
Yevropalik hamkorlarimizning bundan olsquon yil awalgi qarashlarini tubdan
olsquozgartirib yubordi Global va mintaqaviy muammolami hal etishda tomonlaming
olsquozaro anglashuv va tushunish asnosidagi qarashlari tobora yaqinlashib bormoqda
Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni tarsquominlash borasida Yevropa
Ittifoqi 2010 yilning iyun oyida Qirglsquoiziston janubida rolsquoy bergan voqealarga
munosabat bildirib 2010 yil 25 oktyabrda bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi Tashqi
ishlar bolsquoyicha kengashining 3041-majlisida 0 lsquozbekiston Hukumatining glsquooyat
vazmin va oqilona yondashuvini yuqori baholadi Davlatimiz rahbarining jahon
hamjamiyatiga yolsquollagan chaqiriqlariga javoban Ittifoqning Tashqi ishlar va
xavfsizlik siyosati bolsquoyicha oliy vakili Ketrin Eshton 2010 yil 18 dekabrda
Bryusseldagi olsquoz bayonotida Qirglsquoizistondagi demokratik islohotlar uchun
Ittifoqning tayyorligini bildirdi Uchrashuv choglsquoida JBarrozo 0 lsquozbekiston
Hukumatining Qirglsquoiziston janubidagi mojarolami butun mintaqa bolsquoylab
yoyilishini oldini olishga qaratilgan va uzoqni kolsquozlagan siyosatini yana bir bori25alohida ersquotirof etdi
Yevropa Ittifoqi Orol fojiasi Orolbolsquoyi mintaqasining ekologik ijtimoiy-
iqtisodiy va demografik muammolarga nisbatan hamda Orol dengizining
hayotbaxsh manbalari mdash Amudaryo va Sirdaryo suvlaridan oqilona foydalanish
jumladan gigant GESlar olsquomiga tejamkor va ixcham energiya manbai qurish
taklifini ilgari surayotgan 0 lsquozbekiston Respublikasi rahbariyatining rasmiy
munosabatiga olsquoz xayrixohligini bildirib kelmoqda Xususan Yevropa Ittifoqining
Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per Morel 2010 yil 1 noyabrda laquoDeutsche
Welleraquo gazetasida bergan suhbatida Roglsquoun GESining qurilishi loyihasi bolsquoyicha
xalqaro ekspertiza olsquotkazishni yoqlab chiqdi va mazkur vazifani olsquoz zimmasiga
olgan Jahon bankiga yordam berishga Ittifoqning tayyorligini bildirdi Shuningdek
laquoBiz bilamizki mdash dedi u mdash Qirglsquoiziston janubida sodir etilgan qonli voqealarda
25 httpwwwolduzbekistoriovoziuzDage-10003449htmlrsquo24
jinoyat izi bor va unda narkobiznes marsquolum darajada rol olsquoynagan Ushbu
voqeani obrsquoektiv olsquorganish mdash ustuvor vazifa Men Kimmo Kilyunen
rahbarligidagi xalqaro tekshiruv komissiyasining ish boshlaganini olqishlaymanraquo
Kolsquorinib turganidek bu borada ham Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston qarashlari
hamohangdir2
2011 yil 24 yanvar kuni Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
IAKarimovning Bryusselga tashrifi borsquolib orsquotdi Tashrif doirasida Yevropa
Komissiyasi prezidenti JMBarrozo va Yevropa Ittifoqining energetika masalalari
borsquoyicha komissari GEttinger bilan uchrashuvlar orsquotkazildi Shuningdek
Orsquozbekistonda Yl diplomatik vakolatxonasini (Delegatsiyasini) tarsquosis etish
torsquogrsquorisidagi Kelishuv Orsquozbekiston Respublikasi va YI orsquortasida energetika
sohasidagi hamkorlik torsquogrsquorisidagi Bayonnoma hamda 2011-2013 yillarda Yevropa
Komissiyasi texnik korsquomagi Indikativ dasturini amalga oshirish torsquogrsquorisidagi
Bayonnoma imzolandi Natijada 2012-yil may oyida YIning Orsquozbekistondagibull bull bull bull bull bull -|laquo28 vakolatxonasi rahbari lavozimi joriy etildi
Global va mintaqaviy xavfsizlik tizimining eng zaif nuqtasi boiib qolayotgan
Afglsquoonistonda tinchlik olsquomatish va barqaror taraqqiyotga yolsquol ochish borasida ham
manfaatlar uyglsquounligi va olsquozaro izchil hamkorlikni kuchaytirish istagi yaqqol
namoyon bolsquolmoqda laquoNezavisimaya gazetaraquoning 2009 yil 10 yanvar sonida ersquolon
qilingan Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per
Morelning intervyusida tarsquokidlanganidek laquoAfglsquooniston haqida olsquoylaganda darhol
gap Eron yoki Pokiston haqida ketadi biroq uning shimoliy qolsquoshnilari
0 lsquozbekiston Tojikiston va Turkmaniston haqida ozroq gapiramiz Biz barchamiz
Afglsquoonistonda hal qilishimiz lozim bolsquolgan murakkab vazifa qarshisida turibmiz va
bu masalada olsquozaro maslahatlashuvlarimizni rivojlantirib kelmoqdamiz Bunda
26 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo27 httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkiiotlarozb yevropa ittifoqi
28 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 22013 B61
25
Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan siyosiy muloqotlari
m uhim omildirraquo Eslatib olsquotish joizki Yevropa Ittifoqi Afglsquoonistonda tinchlik
olsquomatish va mamlakat iqtisodiyotini tiklash ishiga eng katta ulush qolsquoshayotgan
homiy tashkilotdir U 2010 yilda bolsquolib olsquotgan Afglsquoon muammosiga baglsquoishlangan
Kobul va London xalqaro konferensiyalarining tashkilotchisi sifatida maydonga
chiqdi 2002 yildan beri Ittifoqning Afglsquoonistonga ajratgan insonparvarlik va
iqtisodiy yordami qariyb 1 mlrd 800 mln yevroni tashkil etdi29 Afglsquoonistonning
Markaziy Osiyo respublikalari bilan chegaralarini mustahkamlash orqali Yevropa
Ittifoqi mintaqamiz xavfsizligini tarsquominlashga hissa qolsquoshib kelmoqda 0 lsquoz
navbatida 0 lsquozbekiston Afglsquoonistonda tezroq tinchlik va barqarorlik olsquomatish
istagini bildiribgina qolmay ushbu mamlakatga xalqaro insonparvarlik yordamini
yetkazib berish va milliy iqtisodini tiklash ishlarida faol ishtirok etib kelmoqda
Shu bois Yevropa Ittifoqining nufuzli siyosiy arbobi Afglsquooniston iqtisodi va
infratuziimalarini tiklash borasida 0 lsquozbekiston ilgari surayotgan aniq taklif va
loyihalar hamda amaliy sarsquoy-harakatlar uchun mamlakatimiz Prezidentiga olsquoz
minnatdorchiligini bildirdi
Shunday bolsquolsa-da ushbu memorandum va tashrif choglsquoida imzolangan
boshqa hujjatlar Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining energetika manbalariga bolsquolgan
hayotiy ehtiyojini qondirishgagina xizmat qilib qolmay balki bugungi kunda
Yevropaliklar tomonidan laquoqolsquoshnilarimizning qolsquoshnilariraquo deb atalayotgan
Markaziy Osiyo davlatlari xususan 0 lsquozbekiston bilan olsquozaro teng va manfaatli
hamkorlik aloqalarining rivojiga yanada kengroq коlsquolam va turtki beradi
29 httpwwwolduzbekistonovoziuzDage-100Q3449htmr26
XULOSA
Mazkur kurs ishida Yevropada integratsion jarayonlaming tarixi asosiy
bosqichlari va istiqbollarini orsquorganish Yevropa Ittifoqining tuzilish tarixi va
sabablari hamda uning bugungi kundagi faoliyati shu bilan birga Yevropa Ittifoqi-
Orsquozbekiston aloqalarini tahlil qilish asosida quyidagi xulosaga kelindi
Birinchidan Yevropada integratsion jarayonlar orsquoziga xos xususiyatga ega
borsquolib jadalligi borsquoyicha dunyoda eng samarali integratsiyalashuvga erishayotgan
mintaqa hisoblanadi
Ikkinchidan tahlilllar va izlanishlar shuni korsquorsatadiki Yevropada
integratsion jarayonlar nihoyalanishga erishmoqda va ldquoYagona Yevropardquo grsquooyasi
amalga oshishi istiqbolli rejalar asosida kutilayotgan real hodisaga aylanmoqda
Uchnchidan mintaqaning institutsional korsquorinishi - Yevropa Ittifoqi xalqaro
munosabatlarda Yevropa nomidan faoliyat olib boruvchi asosiy aktor sifatida
maydonga chiqmoqda
Torsquortinchidan Yevropa Ittifoqining faoliyat doirasi kengayib bormoqda va
xalqaro va mintaqaviy jarayonlaming turli masalalarida hal qiluvchi va orsquoz tarsquosir
doirasiga ega tashkilot sifatida baholanmoqda
Qisqacha aytganda Yevropa integratsion jarayonlarga tortilish orqali
umummintaqaviy birlikka erishishga intilmoqda va turli torsquosiq va muammolarga
qaramasdan buni muvaffaqiyatli uddalab kelmoqda
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXATI
Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti IAKarimovning asarlari
11 Karimov IA Bizdan ozod va obod vatan qolsin T2 - Toshkent
ldquoOrsquozbekistonrdquo 1996
12 Karimov IA Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi Т9 Тошкент
ldquoУзбекистонrdquo2001
13 Karimov IA Orsquozbek xalqi hech qachon hech kimga qaram borsquolmaydi T13
- Toshkent ldquoOrsquozbekistonrdquo 2005
Normativ-huquqiy hujjatlar
21 Yevropa Ittifoqi Rim shartnomasi 1957
22 Yevropa Ittifoqi Maastrixt shartnomasi 1992
23 Yevropa Ittifoqi Lissabon shartnomasi 2004
Ilmiy va maxsus adabiyotlar
31 Одшщориев XT Раззо^ов ДХ Сиёсатшунослик Тошкент 2007
32 Introduction to European Union Booklet
33 General Secretariat of the Council of the EU Brussel November 2009
34 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy
siyosatshunoslik nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008
35 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy
aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb
muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 2 2013
Internetning axborot va analitik manbalari
41 httpuzdenemetrcomdocs134index-2111 l-lhtmlTpage^
28
42 httpeuropa euabout-eubasic-informationindex enhtm
43 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
44 httpsuzwikipediaorgwikiIatisodiv integratsiya
45 httpswwwciagovlibrarypublicationsthe-world-factbookgeoseehtml
46 httpwwwbritannicacomEBcheckedtopic196399European-Union-EU
47 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo
48 httpenwikipediaorgwikiEuropean Commission
49 httpenwikipediaorgwikiEuropean Parliament
410httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkilotlarozb yevropa itti
foqi
29
Toshkent Davlat Sharqshunoslik Instituti Jahon siyosati va tarixi fakulteti 3-kurs
ingliz-urdu guruhi talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquoHning
ldquoYevropada integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlarirdquo nomli kurs
ishisiga
T A Q R I Z
3-kurs talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquolining ldquoYevropada
integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlari nomli kurs ishisi bugungi
kunning dolzarb mavzularidan biri hisoblangan Yevropa integratsion
jarayonlarining orsquoziga xos xususiyatlarini orsquorganishga bagrsquoishlangan Kurs ishining
birinchi bobida Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi va uning
bugungi kundagi ahamiyati yoritilgan borsquoIsa ikkinchi bobida Yevropa ittifoqi
strukturasi faoliyati va jahon hamjamiyatida tutgan orsquomi hamda Yevropa ittifoqi-
Orsquozbekiston munosabatlarini orsquorganishni orsquoz ichiga oladi Kurs ishidan korsquozlangan
maqsad Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi Yevropa ittifoqi
va uning bugungi kundagi ahamiyatining nazariy jihatlarini orsquorganishdan iborat
Ushbu kurs ishini yozishda Prezidentimiz IA Karimov asarlari hamda korsquoplab
xorijiy adabiyotlar va birlamchi internet saytlaridan foydalanilgan Ushbu kurs
ishini yoqlashga mhsat etilishi maqsadga muvofiqdir
2-BOB YEVROPA ITTIFOQI - XALQARO INTEGRATSIYANING OLIY
SHAKLI
21 Yevropa ittifoqi strukturasi faoliyati va jahon hamjamiyatida tutgan
orsquorni
Yevropa Ittifoqining jahon iqtisodiyotidagi olsquomi alohida ersquotiborga molik Dunyoda
ishlab chiqariladigan umumiy ichki mahsulotning 28 foizi Ittifoq hisobiga tolsquoglsquori
keladi Uning jahon savdo aylanmasidagi eksport-import ulushi esa 20 foiz yarsquoni
4 011357 mln yevroga tengdir Dunyodagi eng katta daromadga ega deb ersquotirof
etilgan 500 ta yirik kompaniyaning 161 tasi Yevropa Ittifoqida joylashgan10
Ushbu xalqaro tashkilotning tashkil topish tarixi aslida 1947 yilda laquoKorsquomir va
porsquolatraquo konsemining tashkil topishidan boshlanadi 1993 yilda Yevropa Ittifoqi
nomini olgan tashkilot Maastrixt (Niderlandiya)da 12 ta davlatning rahbarlari
imzolagan shartnomaga binoan vujudga kelgan federativ davlat xususiyatlarini
orsquozida birlashtirgan davlatlararo birlashmadir
Yevropa Ittifoqining maqsad va vazifalari quyidagilardir
1) Yevropa xalqlarining yaqin ittifoqini tashkil etish muvozanatlashgan va uzoq
muddatli iqtisodiy taraqqiyotga korsquomaklashish bunda ayniqsa quyidagilardan
foydalanish ichki chegaralari borsquolmagan makonni yaratish iqtisodiy va ijtimoiy
xamkorlikni kuchaytirish yagona valyutani joriyetish
10 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449html
11 httpswwwciagovlibrarvpublicationsthe-worId-factbookgeoseehtml
14
2) xalqaro soxada ayniqsa tashqi siyosatni va xavfsizlik soxasidagi siyosatni
kelajakda esa mudofaa siyosatini birgalikda yuritish orqali orsquoz moxiyatini
tasdiqlash
3) adliya va ichki ishlar soxalaridagi xamkorlikni rivojlantirish
Keyingi 50 yil davomida beshinchi marta orsquoz safiga yangi arsquozolami qabul qilgan
bu tashkilot siyosiy iqtisodiy madaniy xarbiy-texnik ilmiy-texnologik
xamkorlikning sifat jixatdan eng zamonaviy korsquorinishi bulib xozirgi davrda 27
davlat uning arsquozosidir Yalpi ichki maxsulot ishlab chiqarishning jon boshiga 22
ming dollardan ortik kiymatni tashkil etayotganligi shubxasiz bu xamkorlikning
samarasidir Xududi 42 million kvkmni axolisi esa 455 milliondan ortiq kishini
tashkil etgan bu xududda Buyuk Britaniya Daniya va Shvetsiyani xisobga
olmaganda 2002 yilning 1 yanvaridan buyon yagona pul birligi - yevro amalbull 12 kilmoqda
Yevropa Ittifoqining oliy ijrochi organlari - Yevropa Ittifoqi Kengashi
Yevroparlament va Yevrokomissiyadir Yevropa Ittifoqi Kengashining 1996 yil
iyunda Florensiyada (Italiya) borsquolib orsquotgan yigrsquoilishida Prezident I A Karimov
boshchiligidagi Orsquozbekiston delegatsiyasi ishtirok etdi Uchrashuv jarayonida
laquoUzbekistan va Yevropa Ittifoqi orsquortasidagi sherikchilik va xamkorlik
torsquogrsquorisidaraquogi kelishuv imzolandi Yevropa Ittifoqida erishilgan yuksak natijalar
tajribasi davlatlararo boshqa tashkilotlar uchun xam muayyan bir davlatning
taraqqiyoti uchun xam foydadan xoli emas
Shu bois Prezident I A Karimov laquoMDXning istikboli Yevropa Ittifoqi kabi
modelning amalga oshirilishida kurinadLAynan shu model MDXni jonlantirishiй
unga toza xavo berishi mumkin Xamdorsquostlikning xar bir arsquozosi orsquozining munosib
orsquornini topa oladigan istiqbol - bu Yevropa Ittifoqi modeli asosida rivojlanish deb
orsquoylayman
Albatta demokratiyani rivojlantirish va demokratik jamiyat qurish soxasida xam
biz Yevropa Ittifoqi andozalarini qorsquollashimiz kerak borsquoladi Bu mdash mening qatrsquoiy
12 Одшщориев XT Раззоков ДХ Сиёсатшунослик Тошкент 2007229-230-b15
fikrim Yevropa Ittifoqiga xos demokratik qadriyatlar inson tafakkuri tarsquolim
tizimi ijtimoiy kafolatlar axolining ijtimoiy huquqlari mdash bularning barchasi biz
uchun torsquola mos keladi Men ushbu tizimni korsquor-korsquorona korsquochirib olishni nazarda
tutayotganim yorsquoq albatta Bizning orsquoz mentalitetimiz orsquoz muammolarimiz bor vabull bull 13biz bu jixatlami xisobga olamizraquo deb tarsquokidlaydi
Yagona Yevropa akti Vazirlar Kengashi qarorlarini qabul qilish tartibiga
muxim orsquozgartirishlar kiritdi Yagona Yevropa Akti bilan yagona bozomi bunyod
etishga taalluqli barcha muammolar borsquoyicha korsquopchilik ovoz bilan qaror qabul
qilishga ruxsat etiladi
Yangi shartnomaga muvofiq quyidagilar tarsquosis etildi
1) Yagona umumYevropa fuqaroligi qatnashuvchi mamlakatlaming fuqarolari
orsquoz-orsquozidan Yevropa Ittifoqining fuqaroligini oladi
2) Iqtisodiy va valyuta Ittifoqi qatnashuvchi mamlakatlar va umuman xamjamiyat
iqtisodiy siyosatining asosiy yorsquonalishlari Vazirlar Kengashi tomonidan qabul
qilinadi u shuningdek xar bir mamlakat va umuman xamjamiyat iqtisodiy
rivojlanish jarayoni qanday borayotganligini kuzatadi Yevropa valyuta Ittifoqining
umumiy pul birligi joriy etilgan 1999 yil 1 yanvardan boshlab yevro deb
nomlanuvchi pul birligi amalda yuritila boshlandi 2000 yil 1-yanvardan boshlab
ummiy pul kupyuralari chiqarish yorsquolga qorsquoyildi 2002 yil 1-yanvardan boshlab bu
pul birliklari Yevropa Ittifoqiga arsquozo davlatlar milliy pul birliklari bilan parallel
ravishda qorsquollaniladi va 2002 yil 1-iyuldan boshlab esa milliy pul birliklari
yorsquoqotilib torsquola xoldaxisob-kitoblar yevroda amalga oshirila boshlaydi
3) Siyosiy Ittifoq U quyidagi tarkibiy qismlami orsquoz ichiga oladi
13 Каримов И А У збек халки хеч качон хеч кимга карам булмайди Т 13 mdash Т 2005 mdash- Б 366mdash 367
16
bull Tashqi ishlar va xavfsizlik soxalarida yagona siyosat umumiy mudofaa
siyosatini ishlab chiqishYevropada qurolsizlanish va qurol-yaroqlami nazorat
qilishyadro qurolini tarqatmaslik va xavfsizlikning iqtisodiy jixatlari ustida ish
olib boorish
bull Yevroparlament moxiyatini kuchaytirish
bull Xamjamiyat vakolatlarini kengaytirish
bull Ichki ishlar va odil sudlov soxalarida xususan boshpana berishimmigratsiya
va viza tartibi kabi masalalarda yagona siyosat yuritish
Yevropa Ittifoqi muvaffaqiyatlariga va uning yangi arsquozolarini jalb qilish
qobiliyatiga quyidagi uchta omil sababchi borsquolmoqda
bull Orsquozaro bir-biriga bogrsquoliqlikni va xamkorlikni taqozo qiluvchi iqtisodiy asos
bull Huquqiy qoidalar tantanasi
bull Kelishuvlar va yon berishlarga asoslangan qarorlar qabul qilish j arayonining
demokratik xususiyatiYevropa Xamjamiyatini tarsquosis etish torsquogrsquorisidagi Shartnomalarda belgilangan
vazifalami bajarish uchun bir qator Yevropa muassasalari tuzilgan
Ulardan birinchisi - Yevropa Xamjamiyati Komissiyasi Yevropa Ittifoqining
ijroiya organidir Uning 17 arsquozosini milliy xukumatlar tayinlaydi Vakillar torsquort
yilga tayinlanadi Komissiyaning asosiy ishchi tillari fransuz ingliz va nemis tillari
borsquolsada barcha rasmiy xujjatlar qolgan 9 tilga albatta tarjima qilinadi Komissiya
Xamjamiyatning turli fondlari va dasturlarini jumladan Yevropa Ittifoqida
qatnashmaydigan mamlakatlarga yordam korsquorsatishga qaratilgan fondlar va
dasturlami xam boshqaradi1
Vazirlar Kengashi - Bu qarorlar qabul qilish organidir uning doirasida milliy
xukumatlaming arsquozolari muzokaralar orsquotkazadilar Vazirlar Kengashining
lavozimini barcha qatshashuvchi mamlakatlaming vakillari navbatma-navbat
14 httpenwikiDediaorgwikiEuropean Commission
17
egallaydilar Ulaming xar biri bu lavozimda 6 oy turadi rais vazifasini tashqi ishlar
vazirlaribaj aradilar
Yevroparlament - Yevropa xalqlarining demokratik jarchisi xisoblanadi Unda
umumiy ovoz berish yolsquoli bilan saylanadigan 518 deputat bor Asosiy vazifasi -
Komissiya faoliyatini nazorat qilish Hamjamiyat byudjeti va qonunlarini
maqlsquoullash va ularga olsquozgartirishlar kiritish Yevroparlament alsquozolari 5 yilga bir
marta saylanadilar15
Yevropa sudi - Xamjamiyatning boshqa xalqaro tashkilotlaridan farqi
shundaki YI ga alsquozo mamlakatlar imzolagan shartnomalami ijro etish ular uchun
majburiy ekanligidir Yevropa sudi 13 sudyadan shu jumladan xar bir
mamlakatdan bittadan va bosh advokatlardan iborat Sudyalar 6 yil muddatga
saylanadilar Yevropa sudining mavjudligi YI qonunchiligining qatnashuvchi
mamlakatlar tomonidan notorsquoglsquori talqin etilishining oldini oladi16
Yevropa kengashi - 1974 yilda tuzildi Yevropa Kengashi oliy bosqich
axamiyatni kasb etib murakkab xollarda Hamjamiyatning boshqa muassasalari
bilan kelishishga erishishning iloji bolsquolmagan xolatlarda YelK va Vazirlarbull bull bull 17Kengashi unga murojaat etishlari mumkin
22 Yevropa ittifoqi-Orsquozbekiston munosabatlari
0 lsquozida 27 ta davlatni birlashtirgan aholisi jihatidan Xitoy va Hindistondan
keyingi uchinchi yer maydoni jihatidan esa dunyodagi yettinchi olsquorinda bopoundlgan
Yevropa Ittifoqi tashkiloti va uning arsquozo davlatlari bilan kolsquop tomonlama va ikki
15 httpenwikipediaorgwikiEuropean_Parliament16 httpsuzwikiDediaorgwikiYevropa Ittifoqi17 General Secretariat of the Council of the EU November 2009 P 1-2
18
tomonlama aloqalar mamlakatimiz tashqi siyosatining asosiy yolsquonalishlaridan
hisoblanadi
Birinchidan Yevropa Ittifoqining ilglsquoor davlatlari (Buyuk Britaniya
Germaniya Italiya Fransiya) 0 lsquozbekiston uchun yuqori texnologiyalar manbaidir
Samolyotsozlik mashinasozlik qishloq xolsquojaligi farmatsevtika qurilish va
umuman ishlab chiqarishning barcha sohalariga eng zamonaviy Glsquoarb
texnologiyalarini jalb etish respublikamizda kichik va olsquorta biznesni
rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi
Ikkinchidan Yevropa Ittifoqi olsquozining barcha arsquozo davlatlari bilan bir
butunlikda 0 lsquozbekistonning tayyor va xomashyo mahsulotlari uchun MDHdanbull bull bull bull 18 keyingi eng katta istersquomol bozorini tashkil qiladi
Shuningdek Glsquoarbiy Yevropa savdo-sotiq sohasida mamlakatimizning eng
asosiy hamkori bolsquolib qolmasdan sarmoyalaming asosiy manbaidir Mustaqillikdan
keyingi dastlabki yillardayoq xorijiy Yevropa sarmoyalarini mamlakatimizga jalb
etish masalasiga katta ersquotibor qaratilib ular uchun qulay investitsiyaviy iqlim
yaratib kelinmoqda
Hamkorligimizning yana bir muhim jihati mdash bu mintaqaviy va global
xavfsizlikni saqlash hamda tarsquominlash masalasi bilan boglsquoliq Xalqaro terrorizm
narkobiznes ekstremizm va boshqa kolsquorinishdagi transmilliy tahdidlarga qarshi
kurash va mintaqaviy barqarorlikni tarsquominlashdan har ikki tomon birdek
manfaatdor
Ozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan ikki tomonlama muloqoti faol
xarakterga ega bolib u 5 asosiy qoshma organ doirasida amalga oshirilmoqda
Hamkorlik kengashi Hamkorlik qomitasi Parlament hamkorligi qomitasi Savdo
18 httpwwwolduzbekistonovoziuzpase-10003449htmr
19
va investitsiyalar boyicha quyi qomita hamda Adliya ichki ishlar va boshqa
masalalar boyicha quyi qomita
Hozirgi kunga qadar Hamkorlik Kengashining 9 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2009 yil
sentyabrda Bryusselda) Hamkorlik qorsquomitasining 8 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2010 yil
iyulda Toshkentda) Parlament hamkorlik qorsquomitasi 8 ta yigrsquoiilishi (2010 yil
oktyabr Toshkent) Savdo va investitsiyalar borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta
yigrsquoilishi Adliya ichki ishlar inson huquqlari va boshqa turdosh masalalar
borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta yigrsquoilishi (2010 yil may Bryussel) orsquotkazildi19
0 lsquozbekiston bilan keng jabhali hamkorlik aloqalarini yolsquolga qolsquoyish Yevropa
Ittifoqi va uning arsquozo davlatlari uchun ham ayni muddaodir Xususan Yevropa
Ittifoqi Komissiyasi olsquozining 1995 yilda qabul qilingan laquoMarkaziy Osiyoning
yangi mustaqil davlatlari bilan aloqalar tolsquoglsquorisida Kommunikatsiyaraquosida bu haqda
alohida tolsquoxtalib olsquotadi Kommunikatsiyada laquoIttifoq Markaziy Osiyoda muhim
manfaatlarga ega Bu manfaatlar ham iqtisodiy ham geosiyosiy ahamiyat kasb
etadi Ayniqsa mazkur mintaqani xizmatlar turli jihozlar va sarmoya bilan
tarsquominlab turuvchi Yevropa Ittifoqi ayni vaqtda mintaqadan chiquvchi energetika
mahsulotlarining sezilarli imkoniyatlarga ega bolsquolgan istersquomolchisi ham
ekanligidan kelib chiqib bu hududda energetika sektorining rivojlanishidan
alohida manfaatdorligiraquo qayd etiladi Keyinchalik Yevropa Ittifoqi Kengashi
tomonidan 2007 yilning 30 mayida qabul qilingan laquoYevropa Ittifoqi va Markaziy
Osiyo Yangi sherikchilik uchun strategiyaraquo deb nomlangan hujjatda Yevropa
Ittifoqining mintaqadagi strategik manfaatlari yanada yaqqol ifoda etilgan
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston munosabatlari ana shunday olsquozaro teng
manfaatdorlik asosida qaror topdi 1991 yil 31 dekabrda laquo 0 lsquon ikkilaming qolsquoshma
deklaratsiyasiraquo bilan Yevropa hamjamiyatlari va ulaming olsquosha paytdagi 12 ta arsquozo
19 httpmfauzuzbxalaaro munosabatlarxalaaro tashkilotlarozb yevropa ittifoqi
20
davlati 0 lsquozbekiston Respublikasi davlat mustaqilligini ersquotirof etdi 1992 yil 15
aprelda 0 lsquozbekiston Respublikasi Hukumati va Yevropa hamjamiyatlari
Komissiyasi olsquortasida olsquozaro anglashuv memorandumi imzolandi 1994 yil 16
noyabrda tomonlar olsquortasida diplomatik munosabatlar olsquomatildi 0 lsquozbekiston
Respublikasining Yevropa hamjamiyatlari qoshidagi Missiyasi 1995 yil 6 may dan
ersquotiboran Bryussel shahrida olsquoz faoliyatini boshladi 2002 yil oktyabrda esa
Yevropa Ittifoqi Komissiyasining mamlakatimizdagi faoliyatini amalga oshirish va
boshqarishni qolsquollab-quvvatlash maqsadida Yevropa hamjamiyatlarining
0 lsquoz-bekistondagi diplomatik vakolatxonasi vazifasini vaqtincha bajarib turuvchibull20laquoYevropa Uyiraquo Toshkentda olsquoz faoliyatini boshladi
0 lsquotgan yillar davomida olsquozaro aloqalaming shartnomaviy-huquqiy asoslari
ham shakllanib va mustahkamlanib bordi
1996 yil 21 iyunda Florensiyaning (Italiya) laquoFortezza de Bassoraquo qalrsquoasida
bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi arsquozo davlatlarining davlat va hukumat rahbarlari
darajasidagi navbatdagi oliy sammitida Yevropa hamjamiyatlari va ulaming arsquozo
davlatlari bilan 0 lsquozbekiston Respublikasi olsquortasida laquo 0 lsquozbekiston Respublikasi bir
tomondan va Yevropa Hamjamiyatlari hamda ularga arsquozo davlatlar ikkinchi
tomondan olsquortasida sherikchilik tarsquosis etuvchi Sheriklik va hamkorlik tolsquoglsquorisidagi
bitimraquo imzolandi Bitimni imzolash choglsquoida 0 lsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
ushbu shartnoma Yevropa Ittifoqi va mustaqil 0 lsquozbekiston munosabatlarida yangi
burilish nuqtasi bolsquolib xizmat qilishini hamda yosh davlatimizning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishi uchun keng imkoniyatlar ochishini tarsquokidladi laquoBiz bu
munosabatlarga tashqi siyosatimizning mamlakatimizning jahon hamjamiyati va
jahon xorsquojaligiga integratsiyalashuviga qaratilgan ustivor yorsquonalishi deb
qaraymizraquo21
20 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmr
21 LAKarimov Yangicha fikrlash va ishlash - davr talabi T 5 - Т 1997 - B321
Hozirgi kunda Sheriklik va hamkorlik bitimi Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston
olsquortasida imzolangan olsquonga yaqin boshqa bitimlar bilan birgalikda amal qilib
kelmoqda
2001 yil 11 sentyabr voqealaridan solsquong ikki tomonlama munosabatlar nvoji
ayniqsa yangieha tus oldi Yevropa Ittifoqi Markaziy Osiyoning strategik
ahamiyati va mintaqadagi barqarorlikni tarsquominlashda 0 lsquozbekistonning hal qiluvchi
mavqeini tushunib yetdi Shundan kelib chiqqan holda 2001 yilning 8-9 va 17
oktyabrida bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqining Lyuksemburg Kengashi va 19
oktyabridagi Gent sammiti tashkilotning Markaziy Osiyo davlatlari bilan
aloqalarini kuehaytirishni zarar deb topdi 2001 yil 11 sentyabr voqealaridan keyin
Yevropa Ittifoqi davlatlari ham xalqaro terrorizmga qarshi tuzilgan xalqaro
koalitsiyaga qorsquoshilgan holda orsquoz qorsquoshinlarini Afgrsquoonistonga ynborishdi Ayrim
davlatlar shu jumladan Germaniya orsquoz harbiy kontingentini Afgrsquoonistonningbull22
shimolida bir qismini esa Termiz shahrida joylashtirdi
2002 yil 29 yanvarda Bryussel shahrida bolsquolib olsquotgan О zbekiston Yevropa
Ittifoqi Hamkorlik kengashining uchinchi majlisida Markaziy Osiyo davlatlanga
qaratilgan TASIS dasturining byndjeti 25 mlndan 50 mlnga yarsquoni ikki hissaga
kopaytirilganligi tashkilot vakillari tomonidan rasman marsquolum qilindi23
Shuningdek bu majlisda mintaqa mamlakatlari ayniqsa 0 lsquozbekiston bilan
aloqalarga ustuvor mavqe berish siyosiy transport energetika savdo mvestitsiya
sohalaridagi hamkorlikni yanada kuchaytirish lozimligi tarsquokidlandi
Ikki tomonlama munosabatlarda iqtisodiy va savdo-sotiq aloqalari eng
ustuvor yolsquonalish hisoblanadi 0 lsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi va uning arsquozo
davlatlari bilan savdo aloqalari katta salmoqni tashkil etadi
22 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunosllk nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma -T JIDU 2008 - B 24523 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan aloqalari iqtisodiyot sohasida ham
yildan-yilga kengayib bormoqda Yevropa Ittifoqining faol arsquozolaridan borsquolgan
Germaniya Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqidagi eng yaqin hamkori hisoblanadi
Germaniya Markaziy Osiyoda rorsquoy berayotgan orsquozgarishlarga doimo nemislarga
xos xolislik bilan yondashgan va doimo qorsquollab-quwatlagan
Ikki tomonlama savdo aloqalarining umumiy hajmi 1993 yilda 545 mln 2006
yilda 11 mlrd AQSh dollarini tashkil etgan bolsquolsa 2010 yilda bu kolsquorsatkich 1
mlrd 759 mln AQSh dollariga yetdi Undagi Germaniya Buyuk Britaniya
Fransiya Italiya kabi yirik davlatlaming salmoqli ulushi saqlanib qolayotgan
bolsquolsa-da Kipr Chexiya Sloveniya Estoniya Polsha kabi Yevropa Ittifoqi yangi
arsquozo davlatlarining ulushi ortib borayotganligi quvonarli holatdir Yevropa eksporti
mahsulotlarining asosiy qismini elektr jihozlari va mashinalar qishloq xolsquojaligi va
plastik materiallar tashkil etsa 0 lsquozbekiston eksportining katta ulushi tolsquoqimachilik
mahsulotlari va qimmatbaho metallardan iborat
Qisqacha qilib aytganda 0 lsquozbekiston mdash Yevropa Ittifoqi iqtisodiy va savdo
munosabatlari bir maromda rivojlanib kelmoqda Tomonlar orasidagi tovar
ayirboshlash hajmi olsquotgan 20 yil ichida salkam tolsquort barobarga kolsquopaydi Biroq ikki
tomonlama savdo aloqalarining imkoniyatlari cheksizdir
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston aloqalari mintaqalararo miqyosda ham
rivojlanib bormoqda 0 lsquozbekiston Yevropa Ittifoqining BOMKA (Chegara
hududlarida xavfsizlikni tarsquominlash) KADAP (giyohvand moddalarga qarshi
kurashish) TRASYeKA (transport) INOGYeYT (energetika) TYeMPUS
(tarsquolim) INTAS (fan va tadqiqot) kabi mintaqaviy dasturlarda ishtirok etmoqda
Mamlakatimizdagi barqaror siyosiy va iqtisodiy rivojlanish huquqiy davlat
va fuqarolik jamiyatini qurish yolsquolidagi birdamlik va yangi marralar global va
mintaqaviy muammolami hal etish yolsquolidagi davlatimiz rahbarining aniq va dadil
24 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunoslik nazariya va amaliyotOrsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008 mdash B 246
23
tashabbuslari umuman qolsquolga kiritilayotgan barcha muvaffaqiyatlarimiz
Yevropalik hamkorlarimizning bundan olsquon yil awalgi qarashlarini tubdan
olsquozgartirib yubordi Global va mintaqaviy muammolami hal etishda tomonlaming
olsquozaro anglashuv va tushunish asnosidagi qarashlari tobora yaqinlashib bormoqda
Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni tarsquominlash borasida Yevropa
Ittifoqi 2010 yilning iyun oyida Qirglsquoiziston janubida rolsquoy bergan voqealarga
munosabat bildirib 2010 yil 25 oktyabrda bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi Tashqi
ishlar bolsquoyicha kengashining 3041-majlisida 0 lsquozbekiston Hukumatining glsquooyat
vazmin va oqilona yondashuvini yuqori baholadi Davlatimiz rahbarining jahon
hamjamiyatiga yolsquollagan chaqiriqlariga javoban Ittifoqning Tashqi ishlar va
xavfsizlik siyosati bolsquoyicha oliy vakili Ketrin Eshton 2010 yil 18 dekabrda
Bryusseldagi olsquoz bayonotida Qirglsquoizistondagi demokratik islohotlar uchun
Ittifoqning tayyorligini bildirdi Uchrashuv choglsquoida JBarrozo 0 lsquozbekiston
Hukumatining Qirglsquoiziston janubidagi mojarolami butun mintaqa bolsquoylab
yoyilishini oldini olishga qaratilgan va uzoqni kolsquozlagan siyosatini yana bir bori25alohida ersquotirof etdi
Yevropa Ittifoqi Orol fojiasi Orolbolsquoyi mintaqasining ekologik ijtimoiy-
iqtisodiy va demografik muammolarga nisbatan hamda Orol dengizining
hayotbaxsh manbalari mdash Amudaryo va Sirdaryo suvlaridan oqilona foydalanish
jumladan gigant GESlar olsquomiga tejamkor va ixcham energiya manbai qurish
taklifini ilgari surayotgan 0 lsquozbekiston Respublikasi rahbariyatining rasmiy
munosabatiga olsquoz xayrixohligini bildirib kelmoqda Xususan Yevropa Ittifoqining
Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per Morel 2010 yil 1 noyabrda laquoDeutsche
Welleraquo gazetasida bergan suhbatida Roglsquoun GESining qurilishi loyihasi bolsquoyicha
xalqaro ekspertiza olsquotkazishni yoqlab chiqdi va mazkur vazifani olsquoz zimmasiga
olgan Jahon bankiga yordam berishga Ittifoqning tayyorligini bildirdi Shuningdek
laquoBiz bilamizki mdash dedi u mdash Qirglsquoiziston janubida sodir etilgan qonli voqealarda
25 httpwwwolduzbekistoriovoziuzDage-10003449htmlrsquo24
jinoyat izi bor va unda narkobiznes marsquolum darajada rol olsquoynagan Ushbu
voqeani obrsquoektiv olsquorganish mdash ustuvor vazifa Men Kimmo Kilyunen
rahbarligidagi xalqaro tekshiruv komissiyasining ish boshlaganini olqishlaymanraquo
Kolsquorinib turganidek bu borada ham Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston qarashlari
hamohangdir2
2011 yil 24 yanvar kuni Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
IAKarimovning Bryusselga tashrifi borsquolib orsquotdi Tashrif doirasida Yevropa
Komissiyasi prezidenti JMBarrozo va Yevropa Ittifoqining energetika masalalari
borsquoyicha komissari GEttinger bilan uchrashuvlar orsquotkazildi Shuningdek
Orsquozbekistonda Yl diplomatik vakolatxonasini (Delegatsiyasini) tarsquosis etish
torsquogrsquorisidagi Kelishuv Orsquozbekiston Respublikasi va YI orsquortasida energetika
sohasidagi hamkorlik torsquogrsquorisidagi Bayonnoma hamda 2011-2013 yillarda Yevropa
Komissiyasi texnik korsquomagi Indikativ dasturini amalga oshirish torsquogrsquorisidagi
Bayonnoma imzolandi Natijada 2012-yil may oyida YIning Orsquozbekistondagibull bull bull bull bull bull -|laquo28 vakolatxonasi rahbari lavozimi joriy etildi
Global va mintaqaviy xavfsizlik tizimining eng zaif nuqtasi boiib qolayotgan
Afglsquoonistonda tinchlik olsquomatish va barqaror taraqqiyotga yolsquol ochish borasida ham
manfaatlar uyglsquounligi va olsquozaro izchil hamkorlikni kuchaytirish istagi yaqqol
namoyon bolsquolmoqda laquoNezavisimaya gazetaraquoning 2009 yil 10 yanvar sonida ersquolon
qilingan Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per
Morelning intervyusida tarsquokidlanganidek laquoAfglsquooniston haqida olsquoylaganda darhol
gap Eron yoki Pokiston haqida ketadi biroq uning shimoliy qolsquoshnilari
0 lsquozbekiston Tojikiston va Turkmaniston haqida ozroq gapiramiz Biz barchamiz
Afglsquoonistonda hal qilishimiz lozim bolsquolgan murakkab vazifa qarshisida turibmiz va
bu masalada olsquozaro maslahatlashuvlarimizni rivojlantirib kelmoqdamiz Bunda
26 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo27 httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkiiotlarozb yevropa ittifoqi
28 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 22013 B61
25
Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan siyosiy muloqotlari
m uhim omildirraquo Eslatib olsquotish joizki Yevropa Ittifoqi Afglsquoonistonda tinchlik
olsquomatish va mamlakat iqtisodiyotini tiklash ishiga eng katta ulush qolsquoshayotgan
homiy tashkilotdir U 2010 yilda bolsquolib olsquotgan Afglsquoon muammosiga baglsquoishlangan
Kobul va London xalqaro konferensiyalarining tashkilotchisi sifatida maydonga
chiqdi 2002 yildan beri Ittifoqning Afglsquoonistonga ajratgan insonparvarlik va
iqtisodiy yordami qariyb 1 mlrd 800 mln yevroni tashkil etdi29 Afglsquoonistonning
Markaziy Osiyo respublikalari bilan chegaralarini mustahkamlash orqali Yevropa
Ittifoqi mintaqamiz xavfsizligini tarsquominlashga hissa qolsquoshib kelmoqda 0 lsquoz
navbatida 0 lsquozbekiston Afglsquoonistonda tezroq tinchlik va barqarorlik olsquomatish
istagini bildiribgina qolmay ushbu mamlakatga xalqaro insonparvarlik yordamini
yetkazib berish va milliy iqtisodini tiklash ishlarida faol ishtirok etib kelmoqda
Shu bois Yevropa Ittifoqining nufuzli siyosiy arbobi Afglsquooniston iqtisodi va
infratuziimalarini tiklash borasida 0 lsquozbekiston ilgari surayotgan aniq taklif va
loyihalar hamda amaliy sarsquoy-harakatlar uchun mamlakatimiz Prezidentiga olsquoz
minnatdorchiligini bildirdi
Shunday bolsquolsa-da ushbu memorandum va tashrif choglsquoida imzolangan
boshqa hujjatlar Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining energetika manbalariga bolsquolgan
hayotiy ehtiyojini qondirishgagina xizmat qilib qolmay balki bugungi kunda
Yevropaliklar tomonidan laquoqolsquoshnilarimizning qolsquoshnilariraquo deb atalayotgan
Markaziy Osiyo davlatlari xususan 0 lsquozbekiston bilan olsquozaro teng va manfaatli
hamkorlik aloqalarining rivojiga yanada kengroq коlsquolam va turtki beradi
29 httpwwwolduzbekistonovoziuzDage-100Q3449htmr26
XULOSA
Mazkur kurs ishida Yevropada integratsion jarayonlaming tarixi asosiy
bosqichlari va istiqbollarini orsquorganish Yevropa Ittifoqining tuzilish tarixi va
sabablari hamda uning bugungi kundagi faoliyati shu bilan birga Yevropa Ittifoqi-
Orsquozbekiston aloqalarini tahlil qilish asosida quyidagi xulosaga kelindi
Birinchidan Yevropada integratsion jarayonlar orsquoziga xos xususiyatga ega
borsquolib jadalligi borsquoyicha dunyoda eng samarali integratsiyalashuvga erishayotgan
mintaqa hisoblanadi
Ikkinchidan tahlilllar va izlanishlar shuni korsquorsatadiki Yevropada
integratsion jarayonlar nihoyalanishga erishmoqda va ldquoYagona Yevropardquo grsquooyasi
amalga oshishi istiqbolli rejalar asosida kutilayotgan real hodisaga aylanmoqda
Uchnchidan mintaqaning institutsional korsquorinishi - Yevropa Ittifoqi xalqaro
munosabatlarda Yevropa nomidan faoliyat olib boruvchi asosiy aktor sifatida
maydonga chiqmoqda
Torsquortinchidan Yevropa Ittifoqining faoliyat doirasi kengayib bormoqda va
xalqaro va mintaqaviy jarayonlaming turli masalalarida hal qiluvchi va orsquoz tarsquosir
doirasiga ega tashkilot sifatida baholanmoqda
Qisqacha aytganda Yevropa integratsion jarayonlarga tortilish orqali
umummintaqaviy birlikka erishishga intilmoqda va turli torsquosiq va muammolarga
qaramasdan buni muvaffaqiyatli uddalab kelmoqda
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXATI
Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti IAKarimovning asarlari
11 Karimov IA Bizdan ozod va obod vatan qolsin T2 - Toshkent
ldquoOrsquozbekistonrdquo 1996
12 Karimov IA Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi Т9 Тошкент
ldquoУзбекистонrdquo2001
13 Karimov IA Orsquozbek xalqi hech qachon hech kimga qaram borsquolmaydi T13
- Toshkent ldquoOrsquozbekistonrdquo 2005
Normativ-huquqiy hujjatlar
21 Yevropa Ittifoqi Rim shartnomasi 1957
22 Yevropa Ittifoqi Maastrixt shartnomasi 1992
23 Yevropa Ittifoqi Lissabon shartnomasi 2004
Ilmiy va maxsus adabiyotlar
31 Одшщориев XT Раззо^ов ДХ Сиёсатшунослик Тошкент 2007
32 Introduction to European Union Booklet
33 General Secretariat of the Council of the EU Brussel November 2009
34 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy
siyosatshunoslik nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008
35 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy
aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb
muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 2 2013
Internetning axborot va analitik manbalari
41 httpuzdenemetrcomdocs134index-2111 l-lhtmlTpage^
28
42 httpeuropa euabout-eubasic-informationindex enhtm
43 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
44 httpsuzwikipediaorgwikiIatisodiv integratsiya
45 httpswwwciagovlibrarypublicationsthe-world-factbookgeoseehtml
46 httpwwwbritannicacomEBcheckedtopic196399European-Union-EU
47 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo
48 httpenwikipediaorgwikiEuropean Commission
49 httpenwikipediaorgwikiEuropean Parliament
410httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkilotlarozb yevropa itti
foqi
29
Toshkent Davlat Sharqshunoslik Instituti Jahon siyosati va tarixi fakulteti 3-kurs
ingliz-urdu guruhi talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquoHning
ldquoYevropada integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlarirdquo nomli kurs
ishisiga
T A Q R I Z
3-kurs talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquolining ldquoYevropada
integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlari nomli kurs ishisi bugungi
kunning dolzarb mavzularidan biri hisoblangan Yevropa integratsion
jarayonlarining orsquoziga xos xususiyatlarini orsquorganishga bagrsquoishlangan Kurs ishining
birinchi bobida Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi va uning
bugungi kundagi ahamiyati yoritilgan borsquoIsa ikkinchi bobida Yevropa ittifoqi
strukturasi faoliyati va jahon hamjamiyatida tutgan orsquomi hamda Yevropa ittifoqi-
Orsquozbekiston munosabatlarini orsquorganishni orsquoz ichiga oladi Kurs ishidan korsquozlangan
maqsad Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi Yevropa ittifoqi
va uning bugungi kundagi ahamiyatining nazariy jihatlarini orsquorganishdan iborat
Ushbu kurs ishini yozishda Prezidentimiz IA Karimov asarlari hamda korsquoplab
xorijiy adabiyotlar va birlamchi internet saytlaridan foydalanilgan Ushbu kurs
ishini yoqlashga mhsat etilishi maqsadga muvofiqdir
2) xalqaro soxada ayniqsa tashqi siyosatni va xavfsizlik soxasidagi siyosatni
kelajakda esa mudofaa siyosatini birgalikda yuritish orqali orsquoz moxiyatini
tasdiqlash
3) adliya va ichki ishlar soxalaridagi xamkorlikni rivojlantirish
Keyingi 50 yil davomida beshinchi marta orsquoz safiga yangi arsquozolami qabul qilgan
bu tashkilot siyosiy iqtisodiy madaniy xarbiy-texnik ilmiy-texnologik
xamkorlikning sifat jixatdan eng zamonaviy korsquorinishi bulib xozirgi davrda 27
davlat uning arsquozosidir Yalpi ichki maxsulot ishlab chiqarishning jon boshiga 22
ming dollardan ortik kiymatni tashkil etayotganligi shubxasiz bu xamkorlikning
samarasidir Xududi 42 million kvkmni axolisi esa 455 milliondan ortiq kishini
tashkil etgan bu xududda Buyuk Britaniya Daniya va Shvetsiyani xisobga
olmaganda 2002 yilning 1 yanvaridan buyon yagona pul birligi - yevro amalbull 12 kilmoqda
Yevropa Ittifoqining oliy ijrochi organlari - Yevropa Ittifoqi Kengashi
Yevroparlament va Yevrokomissiyadir Yevropa Ittifoqi Kengashining 1996 yil
iyunda Florensiyada (Italiya) borsquolib orsquotgan yigrsquoilishida Prezident I A Karimov
boshchiligidagi Orsquozbekiston delegatsiyasi ishtirok etdi Uchrashuv jarayonida
laquoUzbekistan va Yevropa Ittifoqi orsquortasidagi sherikchilik va xamkorlik
torsquogrsquorisidaraquogi kelishuv imzolandi Yevropa Ittifoqida erishilgan yuksak natijalar
tajribasi davlatlararo boshqa tashkilotlar uchun xam muayyan bir davlatning
taraqqiyoti uchun xam foydadan xoli emas
Shu bois Prezident I A Karimov laquoMDXning istikboli Yevropa Ittifoqi kabi
modelning amalga oshirilishida kurinadLAynan shu model MDXni jonlantirishiй
unga toza xavo berishi mumkin Xamdorsquostlikning xar bir arsquozosi orsquozining munosib
orsquornini topa oladigan istiqbol - bu Yevropa Ittifoqi modeli asosida rivojlanish deb
orsquoylayman
Albatta demokratiyani rivojlantirish va demokratik jamiyat qurish soxasida xam
biz Yevropa Ittifoqi andozalarini qorsquollashimiz kerak borsquoladi Bu mdash mening qatrsquoiy
12 Одшщориев XT Раззоков ДХ Сиёсатшунослик Тошкент 2007229-230-b15
fikrim Yevropa Ittifoqiga xos demokratik qadriyatlar inson tafakkuri tarsquolim
tizimi ijtimoiy kafolatlar axolining ijtimoiy huquqlari mdash bularning barchasi biz
uchun torsquola mos keladi Men ushbu tizimni korsquor-korsquorona korsquochirib olishni nazarda
tutayotganim yorsquoq albatta Bizning orsquoz mentalitetimiz orsquoz muammolarimiz bor vabull bull 13biz bu jixatlami xisobga olamizraquo deb tarsquokidlaydi
Yagona Yevropa akti Vazirlar Kengashi qarorlarini qabul qilish tartibiga
muxim orsquozgartirishlar kiritdi Yagona Yevropa Akti bilan yagona bozomi bunyod
etishga taalluqli barcha muammolar borsquoyicha korsquopchilik ovoz bilan qaror qabul
qilishga ruxsat etiladi
Yangi shartnomaga muvofiq quyidagilar tarsquosis etildi
1) Yagona umumYevropa fuqaroligi qatnashuvchi mamlakatlaming fuqarolari
orsquoz-orsquozidan Yevropa Ittifoqining fuqaroligini oladi
2) Iqtisodiy va valyuta Ittifoqi qatnashuvchi mamlakatlar va umuman xamjamiyat
iqtisodiy siyosatining asosiy yorsquonalishlari Vazirlar Kengashi tomonidan qabul
qilinadi u shuningdek xar bir mamlakat va umuman xamjamiyat iqtisodiy
rivojlanish jarayoni qanday borayotganligini kuzatadi Yevropa valyuta Ittifoqining
umumiy pul birligi joriy etilgan 1999 yil 1 yanvardan boshlab yevro deb
nomlanuvchi pul birligi amalda yuritila boshlandi 2000 yil 1-yanvardan boshlab
ummiy pul kupyuralari chiqarish yorsquolga qorsquoyildi 2002 yil 1-yanvardan boshlab bu
pul birliklari Yevropa Ittifoqiga arsquozo davlatlar milliy pul birliklari bilan parallel
ravishda qorsquollaniladi va 2002 yil 1-iyuldan boshlab esa milliy pul birliklari
yorsquoqotilib torsquola xoldaxisob-kitoblar yevroda amalga oshirila boshlaydi
3) Siyosiy Ittifoq U quyidagi tarkibiy qismlami orsquoz ichiga oladi
13 Каримов И А У збек халки хеч качон хеч кимга карам булмайди Т 13 mdash Т 2005 mdash- Б 366mdash 367
16
bull Tashqi ishlar va xavfsizlik soxalarida yagona siyosat umumiy mudofaa
siyosatini ishlab chiqishYevropada qurolsizlanish va qurol-yaroqlami nazorat
qilishyadro qurolini tarqatmaslik va xavfsizlikning iqtisodiy jixatlari ustida ish
olib boorish
bull Yevroparlament moxiyatini kuchaytirish
bull Xamjamiyat vakolatlarini kengaytirish
bull Ichki ishlar va odil sudlov soxalarida xususan boshpana berishimmigratsiya
va viza tartibi kabi masalalarda yagona siyosat yuritish
Yevropa Ittifoqi muvaffaqiyatlariga va uning yangi arsquozolarini jalb qilish
qobiliyatiga quyidagi uchta omil sababchi borsquolmoqda
bull Orsquozaro bir-biriga bogrsquoliqlikni va xamkorlikni taqozo qiluvchi iqtisodiy asos
bull Huquqiy qoidalar tantanasi
bull Kelishuvlar va yon berishlarga asoslangan qarorlar qabul qilish j arayonining
demokratik xususiyatiYevropa Xamjamiyatini tarsquosis etish torsquogrsquorisidagi Shartnomalarda belgilangan
vazifalami bajarish uchun bir qator Yevropa muassasalari tuzilgan
Ulardan birinchisi - Yevropa Xamjamiyati Komissiyasi Yevropa Ittifoqining
ijroiya organidir Uning 17 arsquozosini milliy xukumatlar tayinlaydi Vakillar torsquort
yilga tayinlanadi Komissiyaning asosiy ishchi tillari fransuz ingliz va nemis tillari
borsquolsada barcha rasmiy xujjatlar qolgan 9 tilga albatta tarjima qilinadi Komissiya
Xamjamiyatning turli fondlari va dasturlarini jumladan Yevropa Ittifoqida
qatnashmaydigan mamlakatlarga yordam korsquorsatishga qaratilgan fondlar va
dasturlami xam boshqaradi1
Vazirlar Kengashi - Bu qarorlar qabul qilish organidir uning doirasida milliy
xukumatlaming arsquozolari muzokaralar orsquotkazadilar Vazirlar Kengashining
lavozimini barcha qatshashuvchi mamlakatlaming vakillari navbatma-navbat
14 httpenwikiDediaorgwikiEuropean Commission
17
egallaydilar Ulaming xar biri bu lavozimda 6 oy turadi rais vazifasini tashqi ishlar
vazirlaribaj aradilar
Yevroparlament - Yevropa xalqlarining demokratik jarchisi xisoblanadi Unda
umumiy ovoz berish yolsquoli bilan saylanadigan 518 deputat bor Asosiy vazifasi -
Komissiya faoliyatini nazorat qilish Hamjamiyat byudjeti va qonunlarini
maqlsquoullash va ularga olsquozgartirishlar kiritish Yevroparlament alsquozolari 5 yilga bir
marta saylanadilar15
Yevropa sudi - Xamjamiyatning boshqa xalqaro tashkilotlaridan farqi
shundaki YI ga alsquozo mamlakatlar imzolagan shartnomalami ijro etish ular uchun
majburiy ekanligidir Yevropa sudi 13 sudyadan shu jumladan xar bir
mamlakatdan bittadan va bosh advokatlardan iborat Sudyalar 6 yil muddatga
saylanadilar Yevropa sudining mavjudligi YI qonunchiligining qatnashuvchi
mamlakatlar tomonidan notorsquoglsquori talqin etilishining oldini oladi16
Yevropa kengashi - 1974 yilda tuzildi Yevropa Kengashi oliy bosqich
axamiyatni kasb etib murakkab xollarda Hamjamiyatning boshqa muassasalari
bilan kelishishga erishishning iloji bolsquolmagan xolatlarda YelK va Vazirlarbull bull bull 17Kengashi unga murojaat etishlari mumkin
22 Yevropa ittifoqi-Orsquozbekiston munosabatlari
0 lsquozida 27 ta davlatni birlashtirgan aholisi jihatidan Xitoy va Hindistondan
keyingi uchinchi yer maydoni jihatidan esa dunyodagi yettinchi olsquorinda bopoundlgan
Yevropa Ittifoqi tashkiloti va uning arsquozo davlatlari bilan kolsquop tomonlama va ikki
15 httpenwikipediaorgwikiEuropean_Parliament16 httpsuzwikiDediaorgwikiYevropa Ittifoqi17 General Secretariat of the Council of the EU November 2009 P 1-2
18
tomonlama aloqalar mamlakatimiz tashqi siyosatining asosiy yolsquonalishlaridan
hisoblanadi
Birinchidan Yevropa Ittifoqining ilglsquoor davlatlari (Buyuk Britaniya
Germaniya Italiya Fransiya) 0 lsquozbekiston uchun yuqori texnologiyalar manbaidir
Samolyotsozlik mashinasozlik qishloq xolsquojaligi farmatsevtika qurilish va
umuman ishlab chiqarishning barcha sohalariga eng zamonaviy Glsquoarb
texnologiyalarini jalb etish respublikamizda kichik va olsquorta biznesni
rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi
Ikkinchidan Yevropa Ittifoqi olsquozining barcha arsquozo davlatlari bilan bir
butunlikda 0 lsquozbekistonning tayyor va xomashyo mahsulotlari uchun MDHdanbull bull bull bull 18 keyingi eng katta istersquomol bozorini tashkil qiladi
Shuningdek Glsquoarbiy Yevropa savdo-sotiq sohasida mamlakatimizning eng
asosiy hamkori bolsquolib qolmasdan sarmoyalaming asosiy manbaidir Mustaqillikdan
keyingi dastlabki yillardayoq xorijiy Yevropa sarmoyalarini mamlakatimizga jalb
etish masalasiga katta ersquotibor qaratilib ular uchun qulay investitsiyaviy iqlim
yaratib kelinmoqda
Hamkorligimizning yana bir muhim jihati mdash bu mintaqaviy va global
xavfsizlikni saqlash hamda tarsquominlash masalasi bilan boglsquoliq Xalqaro terrorizm
narkobiznes ekstremizm va boshqa kolsquorinishdagi transmilliy tahdidlarga qarshi
kurash va mintaqaviy barqarorlikni tarsquominlashdan har ikki tomon birdek
manfaatdor
Ozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan ikki tomonlama muloqoti faol
xarakterga ega bolib u 5 asosiy qoshma organ doirasida amalga oshirilmoqda
Hamkorlik kengashi Hamkorlik qomitasi Parlament hamkorligi qomitasi Savdo
18 httpwwwolduzbekistonovoziuzpase-10003449htmr
19
va investitsiyalar boyicha quyi qomita hamda Adliya ichki ishlar va boshqa
masalalar boyicha quyi qomita
Hozirgi kunga qadar Hamkorlik Kengashining 9 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2009 yil
sentyabrda Bryusselda) Hamkorlik qorsquomitasining 8 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2010 yil
iyulda Toshkentda) Parlament hamkorlik qorsquomitasi 8 ta yigrsquoiilishi (2010 yil
oktyabr Toshkent) Savdo va investitsiyalar borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta
yigrsquoilishi Adliya ichki ishlar inson huquqlari va boshqa turdosh masalalar
borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta yigrsquoilishi (2010 yil may Bryussel) orsquotkazildi19
0 lsquozbekiston bilan keng jabhali hamkorlik aloqalarini yolsquolga qolsquoyish Yevropa
Ittifoqi va uning arsquozo davlatlari uchun ham ayni muddaodir Xususan Yevropa
Ittifoqi Komissiyasi olsquozining 1995 yilda qabul qilingan laquoMarkaziy Osiyoning
yangi mustaqil davlatlari bilan aloqalar tolsquoglsquorisida Kommunikatsiyaraquosida bu haqda
alohida tolsquoxtalib olsquotadi Kommunikatsiyada laquoIttifoq Markaziy Osiyoda muhim
manfaatlarga ega Bu manfaatlar ham iqtisodiy ham geosiyosiy ahamiyat kasb
etadi Ayniqsa mazkur mintaqani xizmatlar turli jihozlar va sarmoya bilan
tarsquominlab turuvchi Yevropa Ittifoqi ayni vaqtda mintaqadan chiquvchi energetika
mahsulotlarining sezilarli imkoniyatlarga ega bolsquolgan istersquomolchisi ham
ekanligidan kelib chiqib bu hududda energetika sektorining rivojlanishidan
alohida manfaatdorligiraquo qayd etiladi Keyinchalik Yevropa Ittifoqi Kengashi
tomonidan 2007 yilning 30 mayida qabul qilingan laquoYevropa Ittifoqi va Markaziy
Osiyo Yangi sherikchilik uchun strategiyaraquo deb nomlangan hujjatda Yevropa
Ittifoqining mintaqadagi strategik manfaatlari yanada yaqqol ifoda etilgan
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston munosabatlari ana shunday olsquozaro teng
manfaatdorlik asosida qaror topdi 1991 yil 31 dekabrda laquo 0 lsquon ikkilaming qolsquoshma
deklaratsiyasiraquo bilan Yevropa hamjamiyatlari va ulaming olsquosha paytdagi 12 ta arsquozo
19 httpmfauzuzbxalaaro munosabatlarxalaaro tashkilotlarozb yevropa ittifoqi
20
davlati 0 lsquozbekiston Respublikasi davlat mustaqilligini ersquotirof etdi 1992 yil 15
aprelda 0 lsquozbekiston Respublikasi Hukumati va Yevropa hamjamiyatlari
Komissiyasi olsquortasida olsquozaro anglashuv memorandumi imzolandi 1994 yil 16
noyabrda tomonlar olsquortasida diplomatik munosabatlar olsquomatildi 0 lsquozbekiston
Respublikasining Yevropa hamjamiyatlari qoshidagi Missiyasi 1995 yil 6 may dan
ersquotiboran Bryussel shahrida olsquoz faoliyatini boshladi 2002 yil oktyabrda esa
Yevropa Ittifoqi Komissiyasining mamlakatimizdagi faoliyatini amalga oshirish va
boshqarishni qolsquollab-quvvatlash maqsadida Yevropa hamjamiyatlarining
0 lsquoz-bekistondagi diplomatik vakolatxonasi vazifasini vaqtincha bajarib turuvchibull20laquoYevropa Uyiraquo Toshkentda olsquoz faoliyatini boshladi
0 lsquotgan yillar davomida olsquozaro aloqalaming shartnomaviy-huquqiy asoslari
ham shakllanib va mustahkamlanib bordi
1996 yil 21 iyunda Florensiyaning (Italiya) laquoFortezza de Bassoraquo qalrsquoasida
bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi arsquozo davlatlarining davlat va hukumat rahbarlari
darajasidagi navbatdagi oliy sammitida Yevropa hamjamiyatlari va ulaming arsquozo
davlatlari bilan 0 lsquozbekiston Respublikasi olsquortasida laquo 0 lsquozbekiston Respublikasi bir
tomondan va Yevropa Hamjamiyatlari hamda ularga arsquozo davlatlar ikkinchi
tomondan olsquortasida sherikchilik tarsquosis etuvchi Sheriklik va hamkorlik tolsquoglsquorisidagi
bitimraquo imzolandi Bitimni imzolash choglsquoida 0 lsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
ushbu shartnoma Yevropa Ittifoqi va mustaqil 0 lsquozbekiston munosabatlarida yangi
burilish nuqtasi bolsquolib xizmat qilishini hamda yosh davlatimizning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishi uchun keng imkoniyatlar ochishini tarsquokidladi laquoBiz bu
munosabatlarga tashqi siyosatimizning mamlakatimizning jahon hamjamiyati va
jahon xorsquojaligiga integratsiyalashuviga qaratilgan ustivor yorsquonalishi deb
qaraymizraquo21
20 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmr
21 LAKarimov Yangicha fikrlash va ishlash - davr talabi T 5 - Т 1997 - B321
Hozirgi kunda Sheriklik va hamkorlik bitimi Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston
olsquortasida imzolangan olsquonga yaqin boshqa bitimlar bilan birgalikda amal qilib
kelmoqda
2001 yil 11 sentyabr voqealaridan solsquong ikki tomonlama munosabatlar nvoji
ayniqsa yangieha tus oldi Yevropa Ittifoqi Markaziy Osiyoning strategik
ahamiyati va mintaqadagi barqarorlikni tarsquominlashda 0 lsquozbekistonning hal qiluvchi
mavqeini tushunib yetdi Shundan kelib chiqqan holda 2001 yilning 8-9 va 17
oktyabrida bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqining Lyuksemburg Kengashi va 19
oktyabridagi Gent sammiti tashkilotning Markaziy Osiyo davlatlari bilan
aloqalarini kuehaytirishni zarar deb topdi 2001 yil 11 sentyabr voqealaridan keyin
Yevropa Ittifoqi davlatlari ham xalqaro terrorizmga qarshi tuzilgan xalqaro
koalitsiyaga qorsquoshilgan holda orsquoz qorsquoshinlarini Afgrsquoonistonga ynborishdi Ayrim
davlatlar shu jumladan Germaniya orsquoz harbiy kontingentini Afgrsquoonistonningbull22
shimolida bir qismini esa Termiz shahrida joylashtirdi
2002 yil 29 yanvarda Bryussel shahrida bolsquolib olsquotgan О zbekiston Yevropa
Ittifoqi Hamkorlik kengashining uchinchi majlisida Markaziy Osiyo davlatlanga
qaratilgan TASIS dasturining byndjeti 25 mlndan 50 mlnga yarsquoni ikki hissaga
kopaytirilganligi tashkilot vakillari tomonidan rasman marsquolum qilindi23
Shuningdek bu majlisda mintaqa mamlakatlari ayniqsa 0 lsquozbekiston bilan
aloqalarga ustuvor mavqe berish siyosiy transport energetika savdo mvestitsiya
sohalaridagi hamkorlikni yanada kuchaytirish lozimligi tarsquokidlandi
Ikki tomonlama munosabatlarda iqtisodiy va savdo-sotiq aloqalari eng
ustuvor yolsquonalish hisoblanadi 0 lsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi va uning arsquozo
davlatlari bilan savdo aloqalari katta salmoqni tashkil etadi
22 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunosllk nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma -T JIDU 2008 - B 24523 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan aloqalari iqtisodiyot sohasida ham
yildan-yilga kengayib bormoqda Yevropa Ittifoqining faol arsquozolaridan borsquolgan
Germaniya Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqidagi eng yaqin hamkori hisoblanadi
Germaniya Markaziy Osiyoda rorsquoy berayotgan orsquozgarishlarga doimo nemislarga
xos xolislik bilan yondashgan va doimo qorsquollab-quwatlagan
Ikki tomonlama savdo aloqalarining umumiy hajmi 1993 yilda 545 mln 2006
yilda 11 mlrd AQSh dollarini tashkil etgan bolsquolsa 2010 yilda bu kolsquorsatkich 1
mlrd 759 mln AQSh dollariga yetdi Undagi Germaniya Buyuk Britaniya
Fransiya Italiya kabi yirik davlatlaming salmoqli ulushi saqlanib qolayotgan
bolsquolsa-da Kipr Chexiya Sloveniya Estoniya Polsha kabi Yevropa Ittifoqi yangi
arsquozo davlatlarining ulushi ortib borayotganligi quvonarli holatdir Yevropa eksporti
mahsulotlarining asosiy qismini elektr jihozlari va mashinalar qishloq xolsquojaligi va
plastik materiallar tashkil etsa 0 lsquozbekiston eksportining katta ulushi tolsquoqimachilik
mahsulotlari va qimmatbaho metallardan iborat
Qisqacha qilib aytganda 0 lsquozbekiston mdash Yevropa Ittifoqi iqtisodiy va savdo
munosabatlari bir maromda rivojlanib kelmoqda Tomonlar orasidagi tovar
ayirboshlash hajmi olsquotgan 20 yil ichida salkam tolsquort barobarga kolsquopaydi Biroq ikki
tomonlama savdo aloqalarining imkoniyatlari cheksizdir
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston aloqalari mintaqalararo miqyosda ham
rivojlanib bormoqda 0 lsquozbekiston Yevropa Ittifoqining BOMKA (Chegara
hududlarida xavfsizlikni tarsquominlash) KADAP (giyohvand moddalarga qarshi
kurashish) TRASYeKA (transport) INOGYeYT (energetika) TYeMPUS
(tarsquolim) INTAS (fan va tadqiqot) kabi mintaqaviy dasturlarda ishtirok etmoqda
Mamlakatimizdagi barqaror siyosiy va iqtisodiy rivojlanish huquqiy davlat
va fuqarolik jamiyatini qurish yolsquolidagi birdamlik va yangi marralar global va
mintaqaviy muammolami hal etish yolsquolidagi davlatimiz rahbarining aniq va dadil
24 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunoslik nazariya va amaliyotOrsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008 mdash B 246
23
tashabbuslari umuman qolsquolga kiritilayotgan barcha muvaffaqiyatlarimiz
Yevropalik hamkorlarimizning bundan olsquon yil awalgi qarashlarini tubdan
olsquozgartirib yubordi Global va mintaqaviy muammolami hal etishda tomonlaming
olsquozaro anglashuv va tushunish asnosidagi qarashlari tobora yaqinlashib bormoqda
Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni tarsquominlash borasida Yevropa
Ittifoqi 2010 yilning iyun oyida Qirglsquoiziston janubida rolsquoy bergan voqealarga
munosabat bildirib 2010 yil 25 oktyabrda bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi Tashqi
ishlar bolsquoyicha kengashining 3041-majlisida 0 lsquozbekiston Hukumatining glsquooyat
vazmin va oqilona yondashuvini yuqori baholadi Davlatimiz rahbarining jahon
hamjamiyatiga yolsquollagan chaqiriqlariga javoban Ittifoqning Tashqi ishlar va
xavfsizlik siyosati bolsquoyicha oliy vakili Ketrin Eshton 2010 yil 18 dekabrda
Bryusseldagi olsquoz bayonotida Qirglsquoizistondagi demokratik islohotlar uchun
Ittifoqning tayyorligini bildirdi Uchrashuv choglsquoida JBarrozo 0 lsquozbekiston
Hukumatining Qirglsquoiziston janubidagi mojarolami butun mintaqa bolsquoylab
yoyilishini oldini olishga qaratilgan va uzoqni kolsquozlagan siyosatini yana bir bori25alohida ersquotirof etdi
Yevropa Ittifoqi Orol fojiasi Orolbolsquoyi mintaqasining ekologik ijtimoiy-
iqtisodiy va demografik muammolarga nisbatan hamda Orol dengizining
hayotbaxsh manbalari mdash Amudaryo va Sirdaryo suvlaridan oqilona foydalanish
jumladan gigant GESlar olsquomiga tejamkor va ixcham energiya manbai qurish
taklifini ilgari surayotgan 0 lsquozbekiston Respublikasi rahbariyatining rasmiy
munosabatiga olsquoz xayrixohligini bildirib kelmoqda Xususan Yevropa Ittifoqining
Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per Morel 2010 yil 1 noyabrda laquoDeutsche
Welleraquo gazetasida bergan suhbatida Roglsquoun GESining qurilishi loyihasi bolsquoyicha
xalqaro ekspertiza olsquotkazishni yoqlab chiqdi va mazkur vazifani olsquoz zimmasiga
olgan Jahon bankiga yordam berishga Ittifoqning tayyorligini bildirdi Shuningdek
laquoBiz bilamizki mdash dedi u mdash Qirglsquoiziston janubida sodir etilgan qonli voqealarda
25 httpwwwolduzbekistoriovoziuzDage-10003449htmlrsquo24
jinoyat izi bor va unda narkobiznes marsquolum darajada rol olsquoynagan Ushbu
voqeani obrsquoektiv olsquorganish mdash ustuvor vazifa Men Kimmo Kilyunen
rahbarligidagi xalqaro tekshiruv komissiyasining ish boshlaganini olqishlaymanraquo
Kolsquorinib turganidek bu borada ham Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston qarashlari
hamohangdir2
2011 yil 24 yanvar kuni Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
IAKarimovning Bryusselga tashrifi borsquolib orsquotdi Tashrif doirasida Yevropa
Komissiyasi prezidenti JMBarrozo va Yevropa Ittifoqining energetika masalalari
borsquoyicha komissari GEttinger bilan uchrashuvlar orsquotkazildi Shuningdek
Orsquozbekistonda Yl diplomatik vakolatxonasini (Delegatsiyasini) tarsquosis etish
torsquogrsquorisidagi Kelishuv Orsquozbekiston Respublikasi va YI orsquortasida energetika
sohasidagi hamkorlik torsquogrsquorisidagi Bayonnoma hamda 2011-2013 yillarda Yevropa
Komissiyasi texnik korsquomagi Indikativ dasturini amalga oshirish torsquogrsquorisidagi
Bayonnoma imzolandi Natijada 2012-yil may oyida YIning Orsquozbekistondagibull bull bull bull bull bull -|laquo28 vakolatxonasi rahbari lavozimi joriy etildi
Global va mintaqaviy xavfsizlik tizimining eng zaif nuqtasi boiib qolayotgan
Afglsquoonistonda tinchlik olsquomatish va barqaror taraqqiyotga yolsquol ochish borasida ham
manfaatlar uyglsquounligi va olsquozaro izchil hamkorlikni kuchaytirish istagi yaqqol
namoyon bolsquolmoqda laquoNezavisimaya gazetaraquoning 2009 yil 10 yanvar sonida ersquolon
qilingan Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per
Morelning intervyusida tarsquokidlanganidek laquoAfglsquooniston haqida olsquoylaganda darhol
gap Eron yoki Pokiston haqida ketadi biroq uning shimoliy qolsquoshnilari
0 lsquozbekiston Tojikiston va Turkmaniston haqida ozroq gapiramiz Biz barchamiz
Afglsquoonistonda hal qilishimiz lozim bolsquolgan murakkab vazifa qarshisida turibmiz va
bu masalada olsquozaro maslahatlashuvlarimizni rivojlantirib kelmoqdamiz Bunda
26 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo27 httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkiiotlarozb yevropa ittifoqi
28 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 22013 B61
25
Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan siyosiy muloqotlari
m uhim omildirraquo Eslatib olsquotish joizki Yevropa Ittifoqi Afglsquoonistonda tinchlik
olsquomatish va mamlakat iqtisodiyotini tiklash ishiga eng katta ulush qolsquoshayotgan
homiy tashkilotdir U 2010 yilda bolsquolib olsquotgan Afglsquoon muammosiga baglsquoishlangan
Kobul va London xalqaro konferensiyalarining tashkilotchisi sifatida maydonga
chiqdi 2002 yildan beri Ittifoqning Afglsquoonistonga ajratgan insonparvarlik va
iqtisodiy yordami qariyb 1 mlrd 800 mln yevroni tashkil etdi29 Afglsquoonistonning
Markaziy Osiyo respublikalari bilan chegaralarini mustahkamlash orqali Yevropa
Ittifoqi mintaqamiz xavfsizligini tarsquominlashga hissa qolsquoshib kelmoqda 0 lsquoz
navbatida 0 lsquozbekiston Afglsquoonistonda tezroq tinchlik va barqarorlik olsquomatish
istagini bildiribgina qolmay ushbu mamlakatga xalqaro insonparvarlik yordamini
yetkazib berish va milliy iqtisodini tiklash ishlarida faol ishtirok etib kelmoqda
Shu bois Yevropa Ittifoqining nufuzli siyosiy arbobi Afglsquooniston iqtisodi va
infratuziimalarini tiklash borasida 0 lsquozbekiston ilgari surayotgan aniq taklif va
loyihalar hamda amaliy sarsquoy-harakatlar uchun mamlakatimiz Prezidentiga olsquoz
minnatdorchiligini bildirdi
Shunday bolsquolsa-da ushbu memorandum va tashrif choglsquoida imzolangan
boshqa hujjatlar Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining energetika manbalariga bolsquolgan
hayotiy ehtiyojini qondirishgagina xizmat qilib qolmay balki bugungi kunda
Yevropaliklar tomonidan laquoqolsquoshnilarimizning qolsquoshnilariraquo deb atalayotgan
Markaziy Osiyo davlatlari xususan 0 lsquozbekiston bilan olsquozaro teng va manfaatli
hamkorlik aloqalarining rivojiga yanada kengroq коlsquolam va turtki beradi
29 httpwwwolduzbekistonovoziuzDage-100Q3449htmr26
XULOSA
Mazkur kurs ishida Yevropada integratsion jarayonlaming tarixi asosiy
bosqichlari va istiqbollarini orsquorganish Yevropa Ittifoqining tuzilish tarixi va
sabablari hamda uning bugungi kundagi faoliyati shu bilan birga Yevropa Ittifoqi-
Orsquozbekiston aloqalarini tahlil qilish asosida quyidagi xulosaga kelindi
Birinchidan Yevropada integratsion jarayonlar orsquoziga xos xususiyatga ega
borsquolib jadalligi borsquoyicha dunyoda eng samarali integratsiyalashuvga erishayotgan
mintaqa hisoblanadi
Ikkinchidan tahlilllar va izlanishlar shuni korsquorsatadiki Yevropada
integratsion jarayonlar nihoyalanishga erishmoqda va ldquoYagona Yevropardquo grsquooyasi
amalga oshishi istiqbolli rejalar asosida kutilayotgan real hodisaga aylanmoqda
Uchnchidan mintaqaning institutsional korsquorinishi - Yevropa Ittifoqi xalqaro
munosabatlarda Yevropa nomidan faoliyat olib boruvchi asosiy aktor sifatida
maydonga chiqmoqda
Torsquortinchidan Yevropa Ittifoqining faoliyat doirasi kengayib bormoqda va
xalqaro va mintaqaviy jarayonlaming turli masalalarida hal qiluvchi va orsquoz tarsquosir
doirasiga ega tashkilot sifatida baholanmoqda
Qisqacha aytganda Yevropa integratsion jarayonlarga tortilish orqali
umummintaqaviy birlikka erishishga intilmoqda va turli torsquosiq va muammolarga
qaramasdan buni muvaffaqiyatli uddalab kelmoqda
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXATI
Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti IAKarimovning asarlari
11 Karimov IA Bizdan ozod va obod vatan qolsin T2 - Toshkent
ldquoOrsquozbekistonrdquo 1996
12 Karimov IA Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi Т9 Тошкент
ldquoУзбекистонrdquo2001
13 Karimov IA Orsquozbek xalqi hech qachon hech kimga qaram borsquolmaydi T13
- Toshkent ldquoOrsquozbekistonrdquo 2005
Normativ-huquqiy hujjatlar
21 Yevropa Ittifoqi Rim shartnomasi 1957
22 Yevropa Ittifoqi Maastrixt shartnomasi 1992
23 Yevropa Ittifoqi Lissabon shartnomasi 2004
Ilmiy va maxsus adabiyotlar
31 Одшщориев XT Раззо^ов ДХ Сиёсатшунослик Тошкент 2007
32 Introduction to European Union Booklet
33 General Secretariat of the Council of the EU Brussel November 2009
34 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy
siyosatshunoslik nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008
35 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy
aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb
muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 2 2013
Internetning axborot va analitik manbalari
41 httpuzdenemetrcomdocs134index-2111 l-lhtmlTpage^
28
42 httpeuropa euabout-eubasic-informationindex enhtm
43 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
44 httpsuzwikipediaorgwikiIatisodiv integratsiya
45 httpswwwciagovlibrarypublicationsthe-world-factbookgeoseehtml
46 httpwwwbritannicacomEBcheckedtopic196399European-Union-EU
47 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo
48 httpenwikipediaorgwikiEuropean Commission
49 httpenwikipediaorgwikiEuropean Parliament
410httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkilotlarozb yevropa itti
foqi
29
Toshkent Davlat Sharqshunoslik Instituti Jahon siyosati va tarixi fakulteti 3-kurs
ingliz-urdu guruhi talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquoHning
ldquoYevropada integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlarirdquo nomli kurs
ishisiga
T A Q R I Z
3-kurs talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquolining ldquoYevropada
integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlari nomli kurs ishisi bugungi
kunning dolzarb mavzularidan biri hisoblangan Yevropa integratsion
jarayonlarining orsquoziga xos xususiyatlarini orsquorganishga bagrsquoishlangan Kurs ishining
birinchi bobida Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi va uning
bugungi kundagi ahamiyati yoritilgan borsquoIsa ikkinchi bobida Yevropa ittifoqi
strukturasi faoliyati va jahon hamjamiyatida tutgan orsquomi hamda Yevropa ittifoqi-
Orsquozbekiston munosabatlarini orsquorganishni orsquoz ichiga oladi Kurs ishidan korsquozlangan
maqsad Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi Yevropa ittifoqi
va uning bugungi kundagi ahamiyatining nazariy jihatlarini orsquorganishdan iborat
Ushbu kurs ishini yozishda Prezidentimiz IA Karimov asarlari hamda korsquoplab
xorijiy adabiyotlar va birlamchi internet saytlaridan foydalanilgan Ushbu kurs
ishini yoqlashga mhsat etilishi maqsadga muvofiqdir
fikrim Yevropa Ittifoqiga xos demokratik qadriyatlar inson tafakkuri tarsquolim
tizimi ijtimoiy kafolatlar axolining ijtimoiy huquqlari mdash bularning barchasi biz
uchun torsquola mos keladi Men ushbu tizimni korsquor-korsquorona korsquochirib olishni nazarda
tutayotganim yorsquoq albatta Bizning orsquoz mentalitetimiz orsquoz muammolarimiz bor vabull bull 13biz bu jixatlami xisobga olamizraquo deb tarsquokidlaydi
Yagona Yevropa akti Vazirlar Kengashi qarorlarini qabul qilish tartibiga
muxim orsquozgartirishlar kiritdi Yagona Yevropa Akti bilan yagona bozomi bunyod
etishga taalluqli barcha muammolar borsquoyicha korsquopchilik ovoz bilan qaror qabul
qilishga ruxsat etiladi
Yangi shartnomaga muvofiq quyidagilar tarsquosis etildi
1) Yagona umumYevropa fuqaroligi qatnashuvchi mamlakatlaming fuqarolari
orsquoz-orsquozidan Yevropa Ittifoqining fuqaroligini oladi
2) Iqtisodiy va valyuta Ittifoqi qatnashuvchi mamlakatlar va umuman xamjamiyat
iqtisodiy siyosatining asosiy yorsquonalishlari Vazirlar Kengashi tomonidan qabul
qilinadi u shuningdek xar bir mamlakat va umuman xamjamiyat iqtisodiy
rivojlanish jarayoni qanday borayotganligini kuzatadi Yevropa valyuta Ittifoqining
umumiy pul birligi joriy etilgan 1999 yil 1 yanvardan boshlab yevro deb
nomlanuvchi pul birligi amalda yuritila boshlandi 2000 yil 1-yanvardan boshlab
ummiy pul kupyuralari chiqarish yorsquolga qorsquoyildi 2002 yil 1-yanvardan boshlab bu
pul birliklari Yevropa Ittifoqiga arsquozo davlatlar milliy pul birliklari bilan parallel
ravishda qorsquollaniladi va 2002 yil 1-iyuldan boshlab esa milliy pul birliklari
yorsquoqotilib torsquola xoldaxisob-kitoblar yevroda amalga oshirila boshlaydi
3) Siyosiy Ittifoq U quyidagi tarkibiy qismlami orsquoz ichiga oladi
13 Каримов И А У збек халки хеч качон хеч кимга карам булмайди Т 13 mdash Т 2005 mdash- Б 366mdash 367
16
bull Tashqi ishlar va xavfsizlik soxalarida yagona siyosat umumiy mudofaa
siyosatini ishlab chiqishYevropada qurolsizlanish va qurol-yaroqlami nazorat
qilishyadro qurolini tarqatmaslik va xavfsizlikning iqtisodiy jixatlari ustida ish
olib boorish
bull Yevroparlament moxiyatini kuchaytirish
bull Xamjamiyat vakolatlarini kengaytirish
bull Ichki ishlar va odil sudlov soxalarida xususan boshpana berishimmigratsiya
va viza tartibi kabi masalalarda yagona siyosat yuritish
Yevropa Ittifoqi muvaffaqiyatlariga va uning yangi arsquozolarini jalb qilish
qobiliyatiga quyidagi uchta omil sababchi borsquolmoqda
bull Orsquozaro bir-biriga bogrsquoliqlikni va xamkorlikni taqozo qiluvchi iqtisodiy asos
bull Huquqiy qoidalar tantanasi
bull Kelishuvlar va yon berishlarga asoslangan qarorlar qabul qilish j arayonining
demokratik xususiyatiYevropa Xamjamiyatini tarsquosis etish torsquogrsquorisidagi Shartnomalarda belgilangan
vazifalami bajarish uchun bir qator Yevropa muassasalari tuzilgan
Ulardan birinchisi - Yevropa Xamjamiyati Komissiyasi Yevropa Ittifoqining
ijroiya organidir Uning 17 arsquozosini milliy xukumatlar tayinlaydi Vakillar torsquort
yilga tayinlanadi Komissiyaning asosiy ishchi tillari fransuz ingliz va nemis tillari
borsquolsada barcha rasmiy xujjatlar qolgan 9 tilga albatta tarjima qilinadi Komissiya
Xamjamiyatning turli fondlari va dasturlarini jumladan Yevropa Ittifoqida
qatnashmaydigan mamlakatlarga yordam korsquorsatishga qaratilgan fondlar va
dasturlami xam boshqaradi1
Vazirlar Kengashi - Bu qarorlar qabul qilish organidir uning doirasida milliy
xukumatlaming arsquozolari muzokaralar orsquotkazadilar Vazirlar Kengashining
lavozimini barcha qatshashuvchi mamlakatlaming vakillari navbatma-navbat
14 httpenwikiDediaorgwikiEuropean Commission
17
egallaydilar Ulaming xar biri bu lavozimda 6 oy turadi rais vazifasini tashqi ishlar
vazirlaribaj aradilar
Yevroparlament - Yevropa xalqlarining demokratik jarchisi xisoblanadi Unda
umumiy ovoz berish yolsquoli bilan saylanadigan 518 deputat bor Asosiy vazifasi -
Komissiya faoliyatini nazorat qilish Hamjamiyat byudjeti va qonunlarini
maqlsquoullash va ularga olsquozgartirishlar kiritish Yevroparlament alsquozolari 5 yilga bir
marta saylanadilar15
Yevropa sudi - Xamjamiyatning boshqa xalqaro tashkilotlaridan farqi
shundaki YI ga alsquozo mamlakatlar imzolagan shartnomalami ijro etish ular uchun
majburiy ekanligidir Yevropa sudi 13 sudyadan shu jumladan xar bir
mamlakatdan bittadan va bosh advokatlardan iborat Sudyalar 6 yil muddatga
saylanadilar Yevropa sudining mavjudligi YI qonunchiligining qatnashuvchi
mamlakatlar tomonidan notorsquoglsquori talqin etilishining oldini oladi16
Yevropa kengashi - 1974 yilda tuzildi Yevropa Kengashi oliy bosqich
axamiyatni kasb etib murakkab xollarda Hamjamiyatning boshqa muassasalari
bilan kelishishga erishishning iloji bolsquolmagan xolatlarda YelK va Vazirlarbull bull bull 17Kengashi unga murojaat etishlari mumkin
22 Yevropa ittifoqi-Orsquozbekiston munosabatlari
0 lsquozida 27 ta davlatni birlashtirgan aholisi jihatidan Xitoy va Hindistondan
keyingi uchinchi yer maydoni jihatidan esa dunyodagi yettinchi olsquorinda bopoundlgan
Yevropa Ittifoqi tashkiloti va uning arsquozo davlatlari bilan kolsquop tomonlama va ikki
15 httpenwikipediaorgwikiEuropean_Parliament16 httpsuzwikiDediaorgwikiYevropa Ittifoqi17 General Secretariat of the Council of the EU November 2009 P 1-2
18
tomonlama aloqalar mamlakatimiz tashqi siyosatining asosiy yolsquonalishlaridan
hisoblanadi
Birinchidan Yevropa Ittifoqining ilglsquoor davlatlari (Buyuk Britaniya
Germaniya Italiya Fransiya) 0 lsquozbekiston uchun yuqori texnologiyalar manbaidir
Samolyotsozlik mashinasozlik qishloq xolsquojaligi farmatsevtika qurilish va
umuman ishlab chiqarishning barcha sohalariga eng zamonaviy Glsquoarb
texnologiyalarini jalb etish respublikamizda kichik va olsquorta biznesni
rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi
Ikkinchidan Yevropa Ittifoqi olsquozining barcha arsquozo davlatlari bilan bir
butunlikda 0 lsquozbekistonning tayyor va xomashyo mahsulotlari uchun MDHdanbull bull bull bull 18 keyingi eng katta istersquomol bozorini tashkil qiladi
Shuningdek Glsquoarbiy Yevropa savdo-sotiq sohasida mamlakatimizning eng
asosiy hamkori bolsquolib qolmasdan sarmoyalaming asosiy manbaidir Mustaqillikdan
keyingi dastlabki yillardayoq xorijiy Yevropa sarmoyalarini mamlakatimizga jalb
etish masalasiga katta ersquotibor qaratilib ular uchun qulay investitsiyaviy iqlim
yaratib kelinmoqda
Hamkorligimizning yana bir muhim jihati mdash bu mintaqaviy va global
xavfsizlikni saqlash hamda tarsquominlash masalasi bilan boglsquoliq Xalqaro terrorizm
narkobiznes ekstremizm va boshqa kolsquorinishdagi transmilliy tahdidlarga qarshi
kurash va mintaqaviy barqarorlikni tarsquominlashdan har ikki tomon birdek
manfaatdor
Ozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan ikki tomonlama muloqoti faol
xarakterga ega bolib u 5 asosiy qoshma organ doirasida amalga oshirilmoqda
Hamkorlik kengashi Hamkorlik qomitasi Parlament hamkorligi qomitasi Savdo
18 httpwwwolduzbekistonovoziuzpase-10003449htmr
19
va investitsiyalar boyicha quyi qomita hamda Adliya ichki ishlar va boshqa
masalalar boyicha quyi qomita
Hozirgi kunga qadar Hamkorlik Kengashining 9 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2009 yil
sentyabrda Bryusselda) Hamkorlik qorsquomitasining 8 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2010 yil
iyulda Toshkentda) Parlament hamkorlik qorsquomitasi 8 ta yigrsquoiilishi (2010 yil
oktyabr Toshkent) Savdo va investitsiyalar borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta
yigrsquoilishi Adliya ichki ishlar inson huquqlari va boshqa turdosh masalalar
borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta yigrsquoilishi (2010 yil may Bryussel) orsquotkazildi19
0 lsquozbekiston bilan keng jabhali hamkorlik aloqalarini yolsquolga qolsquoyish Yevropa
Ittifoqi va uning arsquozo davlatlari uchun ham ayni muddaodir Xususan Yevropa
Ittifoqi Komissiyasi olsquozining 1995 yilda qabul qilingan laquoMarkaziy Osiyoning
yangi mustaqil davlatlari bilan aloqalar tolsquoglsquorisida Kommunikatsiyaraquosida bu haqda
alohida tolsquoxtalib olsquotadi Kommunikatsiyada laquoIttifoq Markaziy Osiyoda muhim
manfaatlarga ega Bu manfaatlar ham iqtisodiy ham geosiyosiy ahamiyat kasb
etadi Ayniqsa mazkur mintaqani xizmatlar turli jihozlar va sarmoya bilan
tarsquominlab turuvchi Yevropa Ittifoqi ayni vaqtda mintaqadan chiquvchi energetika
mahsulotlarining sezilarli imkoniyatlarga ega bolsquolgan istersquomolchisi ham
ekanligidan kelib chiqib bu hududda energetika sektorining rivojlanishidan
alohida manfaatdorligiraquo qayd etiladi Keyinchalik Yevropa Ittifoqi Kengashi
tomonidan 2007 yilning 30 mayida qabul qilingan laquoYevropa Ittifoqi va Markaziy
Osiyo Yangi sherikchilik uchun strategiyaraquo deb nomlangan hujjatda Yevropa
Ittifoqining mintaqadagi strategik manfaatlari yanada yaqqol ifoda etilgan
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston munosabatlari ana shunday olsquozaro teng
manfaatdorlik asosida qaror topdi 1991 yil 31 dekabrda laquo 0 lsquon ikkilaming qolsquoshma
deklaratsiyasiraquo bilan Yevropa hamjamiyatlari va ulaming olsquosha paytdagi 12 ta arsquozo
19 httpmfauzuzbxalaaro munosabatlarxalaaro tashkilotlarozb yevropa ittifoqi
20
davlati 0 lsquozbekiston Respublikasi davlat mustaqilligini ersquotirof etdi 1992 yil 15
aprelda 0 lsquozbekiston Respublikasi Hukumati va Yevropa hamjamiyatlari
Komissiyasi olsquortasida olsquozaro anglashuv memorandumi imzolandi 1994 yil 16
noyabrda tomonlar olsquortasida diplomatik munosabatlar olsquomatildi 0 lsquozbekiston
Respublikasining Yevropa hamjamiyatlari qoshidagi Missiyasi 1995 yil 6 may dan
ersquotiboran Bryussel shahrida olsquoz faoliyatini boshladi 2002 yil oktyabrda esa
Yevropa Ittifoqi Komissiyasining mamlakatimizdagi faoliyatini amalga oshirish va
boshqarishni qolsquollab-quvvatlash maqsadida Yevropa hamjamiyatlarining
0 lsquoz-bekistondagi diplomatik vakolatxonasi vazifasini vaqtincha bajarib turuvchibull20laquoYevropa Uyiraquo Toshkentda olsquoz faoliyatini boshladi
0 lsquotgan yillar davomida olsquozaro aloqalaming shartnomaviy-huquqiy asoslari
ham shakllanib va mustahkamlanib bordi
1996 yil 21 iyunda Florensiyaning (Italiya) laquoFortezza de Bassoraquo qalrsquoasida
bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi arsquozo davlatlarining davlat va hukumat rahbarlari
darajasidagi navbatdagi oliy sammitida Yevropa hamjamiyatlari va ulaming arsquozo
davlatlari bilan 0 lsquozbekiston Respublikasi olsquortasida laquo 0 lsquozbekiston Respublikasi bir
tomondan va Yevropa Hamjamiyatlari hamda ularga arsquozo davlatlar ikkinchi
tomondan olsquortasida sherikchilik tarsquosis etuvchi Sheriklik va hamkorlik tolsquoglsquorisidagi
bitimraquo imzolandi Bitimni imzolash choglsquoida 0 lsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
ushbu shartnoma Yevropa Ittifoqi va mustaqil 0 lsquozbekiston munosabatlarida yangi
burilish nuqtasi bolsquolib xizmat qilishini hamda yosh davlatimizning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishi uchun keng imkoniyatlar ochishini tarsquokidladi laquoBiz bu
munosabatlarga tashqi siyosatimizning mamlakatimizning jahon hamjamiyati va
jahon xorsquojaligiga integratsiyalashuviga qaratilgan ustivor yorsquonalishi deb
qaraymizraquo21
20 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmr
21 LAKarimov Yangicha fikrlash va ishlash - davr talabi T 5 - Т 1997 - B321
Hozirgi kunda Sheriklik va hamkorlik bitimi Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston
olsquortasida imzolangan olsquonga yaqin boshqa bitimlar bilan birgalikda amal qilib
kelmoqda
2001 yil 11 sentyabr voqealaridan solsquong ikki tomonlama munosabatlar nvoji
ayniqsa yangieha tus oldi Yevropa Ittifoqi Markaziy Osiyoning strategik
ahamiyati va mintaqadagi barqarorlikni tarsquominlashda 0 lsquozbekistonning hal qiluvchi
mavqeini tushunib yetdi Shundan kelib chiqqan holda 2001 yilning 8-9 va 17
oktyabrida bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqining Lyuksemburg Kengashi va 19
oktyabridagi Gent sammiti tashkilotning Markaziy Osiyo davlatlari bilan
aloqalarini kuehaytirishni zarar deb topdi 2001 yil 11 sentyabr voqealaridan keyin
Yevropa Ittifoqi davlatlari ham xalqaro terrorizmga qarshi tuzilgan xalqaro
koalitsiyaga qorsquoshilgan holda orsquoz qorsquoshinlarini Afgrsquoonistonga ynborishdi Ayrim
davlatlar shu jumladan Germaniya orsquoz harbiy kontingentini Afgrsquoonistonningbull22
shimolida bir qismini esa Termiz shahrida joylashtirdi
2002 yil 29 yanvarda Bryussel shahrida bolsquolib olsquotgan О zbekiston Yevropa
Ittifoqi Hamkorlik kengashining uchinchi majlisida Markaziy Osiyo davlatlanga
qaratilgan TASIS dasturining byndjeti 25 mlndan 50 mlnga yarsquoni ikki hissaga
kopaytirilganligi tashkilot vakillari tomonidan rasman marsquolum qilindi23
Shuningdek bu majlisda mintaqa mamlakatlari ayniqsa 0 lsquozbekiston bilan
aloqalarga ustuvor mavqe berish siyosiy transport energetika savdo mvestitsiya
sohalaridagi hamkorlikni yanada kuchaytirish lozimligi tarsquokidlandi
Ikki tomonlama munosabatlarda iqtisodiy va savdo-sotiq aloqalari eng
ustuvor yolsquonalish hisoblanadi 0 lsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi va uning arsquozo
davlatlari bilan savdo aloqalari katta salmoqni tashkil etadi
22 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunosllk nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma -T JIDU 2008 - B 24523 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan aloqalari iqtisodiyot sohasida ham
yildan-yilga kengayib bormoqda Yevropa Ittifoqining faol arsquozolaridan borsquolgan
Germaniya Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqidagi eng yaqin hamkori hisoblanadi
Germaniya Markaziy Osiyoda rorsquoy berayotgan orsquozgarishlarga doimo nemislarga
xos xolislik bilan yondashgan va doimo qorsquollab-quwatlagan
Ikki tomonlama savdo aloqalarining umumiy hajmi 1993 yilda 545 mln 2006
yilda 11 mlrd AQSh dollarini tashkil etgan bolsquolsa 2010 yilda bu kolsquorsatkich 1
mlrd 759 mln AQSh dollariga yetdi Undagi Germaniya Buyuk Britaniya
Fransiya Italiya kabi yirik davlatlaming salmoqli ulushi saqlanib qolayotgan
bolsquolsa-da Kipr Chexiya Sloveniya Estoniya Polsha kabi Yevropa Ittifoqi yangi
arsquozo davlatlarining ulushi ortib borayotganligi quvonarli holatdir Yevropa eksporti
mahsulotlarining asosiy qismini elektr jihozlari va mashinalar qishloq xolsquojaligi va
plastik materiallar tashkil etsa 0 lsquozbekiston eksportining katta ulushi tolsquoqimachilik
mahsulotlari va qimmatbaho metallardan iborat
Qisqacha qilib aytganda 0 lsquozbekiston mdash Yevropa Ittifoqi iqtisodiy va savdo
munosabatlari bir maromda rivojlanib kelmoqda Tomonlar orasidagi tovar
ayirboshlash hajmi olsquotgan 20 yil ichida salkam tolsquort barobarga kolsquopaydi Biroq ikki
tomonlama savdo aloqalarining imkoniyatlari cheksizdir
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston aloqalari mintaqalararo miqyosda ham
rivojlanib bormoqda 0 lsquozbekiston Yevropa Ittifoqining BOMKA (Chegara
hududlarida xavfsizlikni tarsquominlash) KADAP (giyohvand moddalarga qarshi
kurashish) TRASYeKA (transport) INOGYeYT (energetika) TYeMPUS
(tarsquolim) INTAS (fan va tadqiqot) kabi mintaqaviy dasturlarda ishtirok etmoqda
Mamlakatimizdagi barqaror siyosiy va iqtisodiy rivojlanish huquqiy davlat
va fuqarolik jamiyatini qurish yolsquolidagi birdamlik va yangi marralar global va
mintaqaviy muammolami hal etish yolsquolidagi davlatimiz rahbarining aniq va dadil
24 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunoslik nazariya va amaliyotOrsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008 mdash B 246
23
tashabbuslari umuman qolsquolga kiritilayotgan barcha muvaffaqiyatlarimiz
Yevropalik hamkorlarimizning bundan olsquon yil awalgi qarashlarini tubdan
olsquozgartirib yubordi Global va mintaqaviy muammolami hal etishda tomonlaming
olsquozaro anglashuv va tushunish asnosidagi qarashlari tobora yaqinlashib bormoqda
Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni tarsquominlash borasida Yevropa
Ittifoqi 2010 yilning iyun oyida Qirglsquoiziston janubida rolsquoy bergan voqealarga
munosabat bildirib 2010 yil 25 oktyabrda bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi Tashqi
ishlar bolsquoyicha kengashining 3041-majlisida 0 lsquozbekiston Hukumatining glsquooyat
vazmin va oqilona yondashuvini yuqori baholadi Davlatimiz rahbarining jahon
hamjamiyatiga yolsquollagan chaqiriqlariga javoban Ittifoqning Tashqi ishlar va
xavfsizlik siyosati bolsquoyicha oliy vakili Ketrin Eshton 2010 yil 18 dekabrda
Bryusseldagi olsquoz bayonotida Qirglsquoizistondagi demokratik islohotlar uchun
Ittifoqning tayyorligini bildirdi Uchrashuv choglsquoida JBarrozo 0 lsquozbekiston
Hukumatining Qirglsquoiziston janubidagi mojarolami butun mintaqa bolsquoylab
yoyilishini oldini olishga qaratilgan va uzoqni kolsquozlagan siyosatini yana bir bori25alohida ersquotirof etdi
Yevropa Ittifoqi Orol fojiasi Orolbolsquoyi mintaqasining ekologik ijtimoiy-
iqtisodiy va demografik muammolarga nisbatan hamda Orol dengizining
hayotbaxsh manbalari mdash Amudaryo va Sirdaryo suvlaridan oqilona foydalanish
jumladan gigant GESlar olsquomiga tejamkor va ixcham energiya manbai qurish
taklifini ilgari surayotgan 0 lsquozbekiston Respublikasi rahbariyatining rasmiy
munosabatiga olsquoz xayrixohligini bildirib kelmoqda Xususan Yevropa Ittifoqining
Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per Morel 2010 yil 1 noyabrda laquoDeutsche
Welleraquo gazetasida bergan suhbatida Roglsquoun GESining qurilishi loyihasi bolsquoyicha
xalqaro ekspertiza olsquotkazishni yoqlab chiqdi va mazkur vazifani olsquoz zimmasiga
olgan Jahon bankiga yordam berishga Ittifoqning tayyorligini bildirdi Shuningdek
laquoBiz bilamizki mdash dedi u mdash Qirglsquoiziston janubida sodir etilgan qonli voqealarda
25 httpwwwolduzbekistoriovoziuzDage-10003449htmlrsquo24
jinoyat izi bor va unda narkobiznes marsquolum darajada rol olsquoynagan Ushbu
voqeani obrsquoektiv olsquorganish mdash ustuvor vazifa Men Kimmo Kilyunen
rahbarligidagi xalqaro tekshiruv komissiyasining ish boshlaganini olqishlaymanraquo
Kolsquorinib turganidek bu borada ham Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston qarashlari
hamohangdir2
2011 yil 24 yanvar kuni Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
IAKarimovning Bryusselga tashrifi borsquolib orsquotdi Tashrif doirasida Yevropa
Komissiyasi prezidenti JMBarrozo va Yevropa Ittifoqining energetika masalalari
borsquoyicha komissari GEttinger bilan uchrashuvlar orsquotkazildi Shuningdek
Orsquozbekistonda Yl diplomatik vakolatxonasini (Delegatsiyasini) tarsquosis etish
torsquogrsquorisidagi Kelishuv Orsquozbekiston Respublikasi va YI orsquortasida energetika
sohasidagi hamkorlik torsquogrsquorisidagi Bayonnoma hamda 2011-2013 yillarda Yevropa
Komissiyasi texnik korsquomagi Indikativ dasturini amalga oshirish torsquogrsquorisidagi
Bayonnoma imzolandi Natijada 2012-yil may oyida YIning Orsquozbekistondagibull bull bull bull bull bull -|laquo28 vakolatxonasi rahbari lavozimi joriy etildi
Global va mintaqaviy xavfsizlik tizimining eng zaif nuqtasi boiib qolayotgan
Afglsquoonistonda tinchlik olsquomatish va barqaror taraqqiyotga yolsquol ochish borasida ham
manfaatlar uyglsquounligi va olsquozaro izchil hamkorlikni kuchaytirish istagi yaqqol
namoyon bolsquolmoqda laquoNezavisimaya gazetaraquoning 2009 yil 10 yanvar sonida ersquolon
qilingan Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per
Morelning intervyusida tarsquokidlanganidek laquoAfglsquooniston haqida olsquoylaganda darhol
gap Eron yoki Pokiston haqida ketadi biroq uning shimoliy qolsquoshnilari
0 lsquozbekiston Tojikiston va Turkmaniston haqida ozroq gapiramiz Biz barchamiz
Afglsquoonistonda hal qilishimiz lozim bolsquolgan murakkab vazifa qarshisida turibmiz va
bu masalada olsquozaro maslahatlashuvlarimizni rivojlantirib kelmoqdamiz Bunda
26 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo27 httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkiiotlarozb yevropa ittifoqi
28 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 22013 B61
25
Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan siyosiy muloqotlari
m uhim omildirraquo Eslatib olsquotish joizki Yevropa Ittifoqi Afglsquoonistonda tinchlik
olsquomatish va mamlakat iqtisodiyotini tiklash ishiga eng katta ulush qolsquoshayotgan
homiy tashkilotdir U 2010 yilda bolsquolib olsquotgan Afglsquoon muammosiga baglsquoishlangan
Kobul va London xalqaro konferensiyalarining tashkilotchisi sifatida maydonga
chiqdi 2002 yildan beri Ittifoqning Afglsquoonistonga ajratgan insonparvarlik va
iqtisodiy yordami qariyb 1 mlrd 800 mln yevroni tashkil etdi29 Afglsquoonistonning
Markaziy Osiyo respublikalari bilan chegaralarini mustahkamlash orqali Yevropa
Ittifoqi mintaqamiz xavfsizligini tarsquominlashga hissa qolsquoshib kelmoqda 0 lsquoz
navbatida 0 lsquozbekiston Afglsquoonistonda tezroq tinchlik va barqarorlik olsquomatish
istagini bildiribgina qolmay ushbu mamlakatga xalqaro insonparvarlik yordamini
yetkazib berish va milliy iqtisodini tiklash ishlarida faol ishtirok etib kelmoqda
Shu bois Yevropa Ittifoqining nufuzli siyosiy arbobi Afglsquooniston iqtisodi va
infratuziimalarini tiklash borasida 0 lsquozbekiston ilgari surayotgan aniq taklif va
loyihalar hamda amaliy sarsquoy-harakatlar uchun mamlakatimiz Prezidentiga olsquoz
minnatdorchiligini bildirdi
Shunday bolsquolsa-da ushbu memorandum va tashrif choglsquoida imzolangan
boshqa hujjatlar Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining energetika manbalariga bolsquolgan
hayotiy ehtiyojini qondirishgagina xizmat qilib qolmay balki bugungi kunda
Yevropaliklar tomonidan laquoqolsquoshnilarimizning qolsquoshnilariraquo deb atalayotgan
Markaziy Osiyo davlatlari xususan 0 lsquozbekiston bilan olsquozaro teng va manfaatli
hamkorlik aloqalarining rivojiga yanada kengroq коlsquolam va turtki beradi
29 httpwwwolduzbekistonovoziuzDage-100Q3449htmr26
XULOSA
Mazkur kurs ishida Yevropada integratsion jarayonlaming tarixi asosiy
bosqichlari va istiqbollarini orsquorganish Yevropa Ittifoqining tuzilish tarixi va
sabablari hamda uning bugungi kundagi faoliyati shu bilan birga Yevropa Ittifoqi-
Orsquozbekiston aloqalarini tahlil qilish asosida quyidagi xulosaga kelindi
Birinchidan Yevropada integratsion jarayonlar orsquoziga xos xususiyatga ega
borsquolib jadalligi borsquoyicha dunyoda eng samarali integratsiyalashuvga erishayotgan
mintaqa hisoblanadi
Ikkinchidan tahlilllar va izlanishlar shuni korsquorsatadiki Yevropada
integratsion jarayonlar nihoyalanishga erishmoqda va ldquoYagona Yevropardquo grsquooyasi
amalga oshishi istiqbolli rejalar asosida kutilayotgan real hodisaga aylanmoqda
Uchnchidan mintaqaning institutsional korsquorinishi - Yevropa Ittifoqi xalqaro
munosabatlarda Yevropa nomidan faoliyat olib boruvchi asosiy aktor sifatida
maydonga chiqmoqda
Torsquortinchidan Yevropa Ittifoqining faoliyat doirasi kengayib bormoqda va
xalqaro va mintaqaviy jarayonlaming turli masalalarida hal qiluvchi va orsquoz tarsquosir
doirasiga ega tashkilot sifatida baholanmoqda
Qisqacha aytganda Yevropa integratsion jarayonlarga tortilish orqali
umummintaqaviy birlikka erishishga intilmoqda va turli torsquosiq va muammolarga
qaramasdan buni muvaffaqiyatli uddalab kelmoqda
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXATI
Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti IAKarimovning asarlari
11 Karimov IA Bizdan ozod va obod vatan qolsin T2 - Toshkent
ldquoOrsquozbekistonrdquo 1996
12 Karimov IA Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi Т9 Тошкент
ldquoУзбекистонrdquo2001
13 Karimov IA Orsquozbek xalqi hech qachon hech kimga qaram borsquolmaydi T13
- Toshkent ldquoOrsquozbekistonrdquo 2005
Normativ-huquqiy hujjatlar
21 Yevropa Ittifoqi Rim shartnomasi 1957
22 Yevropa Ittifoqi Maastrixt shartnomasi 1992
23 Yevropa Ittifoqi Lissabon shartnomasi 2004
Ilmiy va maxsus adabiyotlar
31 Одшщориев XT Раззо^ов ДХ Сиёсатшунослик Тошкент 2007
32 Introduction to European Union Booklet
33 General Secretariat of the Council of the EU Brussel November 2009
34 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy
siyosatshunoslik nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008
35 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy
aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb
muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 2 2013
Internetning axborot va analitik manbalari
41 httpuzdenemetrcomdocs134index-2111 l-lhtmlTpage^
28
42 httpeuropa euabout-eubasic-informationindex enhtm
43 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
44 httpsuzwikipediaorgwikiIatisodiv integratsiya
45 httpswwwciagovlibrarypublicationsthe-world-factbookgeoseehtml
46 httpwwwbritannicacomEBcheckedtopic196399European-Union-EU
47 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo
48 httpenwikipediaorgwikiEuropean Commission
49 httpenwikipediaorgwikiEuropean Parliament
410httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkilotlarozb yevropa itti
foqi
29
Toshkent Davlat Sharqshunoslik Instituti Jahon siyosati va tarixi fakulteti 3-kurs
ingliz-urdu guruhi talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquoHning
ldquoYevropada integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlarirdquo nomli kurs
ishisiga
T A Q R I Z
3-kurs talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquolining ldquoYevropada
integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlari nomli kurs ishisi bugungi
kunning dolzarb mavzularidan biri hisoblangan Yevropa integratsion
jarayonlarining orsquoziga xos xususiyatlarini orsquorganishga bagrsquoishlangan Kurs ishining
birinchi bobida Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi va uning
bugungi kundagi ahamiyati yoritilgan borsquoIsa ikkinchi bobida Yevropa ittifoqi
strukturasi faoliyati va jahon hamjamiyatida tutgan orsquomi hamda Yevropa ittifoqi-
Orsquozbekiston munosabatlarini orsquorganishni orsquoz ichiga oladi Kurs ishidan korsquozlangan
maqsad Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi Yevropa ittifoqi
va uning bugungi kundagi ahamiyatining nazariy jihatlarini orsquorganishdan iborat
Ushbu kurs ishini yozishda Prezidentimiz IA Karimov asarlari hamda korsquoplab
xorijiy adabiyotlar va birlamchi internet saytlaridan foydalanilgan Ushbu kurs
ishini yoqlashga mhsat etilishi maqsadga muvofiqdir
bull Tashqi ishlar va xavfsizlik soxalarida yagona siyosat umumiy mudofaa
siyosatini ishlab chiqishYevropada qurolsizlanish va qurol-yaroqlami nazorat
qilishyadro qurolini tarqatmaslik va xavfsizlikning iqtisodiy jixatlari ustida ish
olib boorish
bull Yevroparlament moxiyatini kuchaytirish
bull Xamjamiyat vakolatlarini kengaytirish
bull Ichki ishlar va odil sudlov soxalarida xususan boshpana berishimmigratsiya
va viza tartibi kabi masalalarda yagona siyosat yuritish
Yevropa Ittifoqi muvaffaqiyatlariga va uning yangi arsquozolarini jalb qilish
qobiliyatiga quyidagi uchta omil sababchi borsquolmoqda
bull Orsquozaro bir-biriga bogrsquoliqlikni va xamkorlikni taqozo qiluvchi iqtisodiy asos
bull Huquqiy qoidalar tantanasi
bull Kelishuvlar va yon berishlarga asoslangan qarorlar qabul qilish j arayonining
demokratik xususiyatiYevropa Xamjamiyatini tarsquosis etish torsquogrsquorisidagi Shartnomalarda belgilangan
vazifalami bajarish uchun bir qator Yevropa muassasalari tuzilgan
Ulardan birinchisi - Yevropa Xamjamiyati Komissiyasi Yevropa Ittifoqining
ijroiya organidir Uning 17 arsquozosini milliy xukumatlar tayinlaydi Vakillar torsquort
yilga tayinlanadi Komissiyaning asosiy ishchi tillari fransuz ingliz va nemis tillari
borsquolsada barcha rasmiy xujjatlar qolgan 9 tilga albatta tarjima qilinadi Komissiya
Xamjamiyatning turli fondlari va dasturlarini jumladan Yevropa Ittifoqida
qatnashmaydigan mamlakatlarga yordam korsquorsatishga qaratilgan fondlar va
dasturlami xam boshqaradi1
Vazirlar Kengashi - Bu qarorlar qabul qilish organidir uning doirasida milliy
xukumatlaming arsquozolari muzokaralar orsquotkazadilar Vazirlar Kengashining
lavozimini barcha qatshashuvchi mamlakatlaming vakillari navbatma-navbat
14 httpenwikiDediaorgwikiEuropean Commission
17
egallaydilar Ulaming xar biri bu lavozimda 6 oy turadi rais vazifasini tashqi ishlar
vazirlaribaj aradilar
Yevroparlament - Yevropa xalqlarining demokratik jarchisi xisoblanadi Unda
umumiy ovoz berish yolsquoli bilan saylanadigan 518 deputat bor Asosiy vazifasi -
Komissiya faoliyatini nazorat qilish Hamjamiyat byudjeti va qonunlarini
maqlsquoullash va ularga olsquozgartirishlar kiritish Yevroparlament alsquozolari 5 yilga bir
marta saylanadilar15
Yevropa sudi - Xamjamiyatning boshqa xalqaro tashkilotlaridan farqi
shundaki YI ga alsquozo mamlakatlar imzolagan shartnomalami ijro etish ular uchun
majburiy ekanligidir Yevropa sudi 13 sudyadan shu jumladan xar bir
mamlakatdan bittadan va bosh advokatlardan iborat Sudyalar 6 yil muddatga
saylanadilar Yevropa sudining mavjudligi YI qonunchiligining qatnashuvchi
mamlakatlar tomonidan notorsquoglsquori talqin etilishining oldini oladi16
Yevropa kengashi - 1974 yilda tuzildi Yevropa Kengashi oliy bosqich
axamiyatni kasb etib murakkab xollarda Hamjamiyatning boshqa muassasalari
bilan kelishishga erishishning iloji bolsquolmagan xolatlarda YelK va Vazirlarbull bull bull 17Kengashi unga murojaat etishlari mumkin
22 Yevropa ittifoqi-Orsquozbekiston munosabatlari
0 lsquozida 27 ta davlatni birlashtirgan aholisi jihatidan Xitoy va Hindistondan
keyingi uchinchi yer maydoni jihatidan esa dunyodagi yettinchi olsquorinda bopoundlgan
Yevropa Ittifoqi tashkiloti va uning arsquozo davlatlari bilan kolsquop tomonlama va ikki
15 httpenwikipediaorgwikiEuropean_Parliament16 httpsuzwikiDediaorgwikiYevropa Ittifoqi17 General Secretariat of the Council of the EU November 2009 P 1-2
18
tomonlama aloqalar mamlakatimiz tashqi siyosatining asosiy yolsquonalishlaridan
hisoblanadi
Birinchidan Yevropa Ittifoqining ilglsquoor davlatlari (Buyuk Britaniya
Germaniya Italiya Fransiya) 0 lsquozbekiston uchun yuqori texnologiyalar manbaidir
Samolyotsozlik mashinasozlik qishloq xolsquojaligi farmatsevtika qurilish va
umuman ishlab chiqarishning barcha sohalariga eng zamonaviy Glsquoarb
texnologiyalarini jalb etish respublikamizda kichik va olsquorta biznesni
rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi
Ikkinchidan Yevropa Ittifoqi olsquozining barcha arsquozo davlatlari bilan bir
butunlikda 0 lsquozbekistonning tayyor va xomashyo mahsulotlari uchun MDHdanbull bull bull bull 18 keyingi eng katta istersquomol bozorini tashkil qiladi
Shuningdek Glsquoarbiy Yevropa savdo-sotiq sohasida mamlakatimizning eng
asosiy hamkori bolsquolib qolmasdan sarmoyalaming asosiy manbaidir Mustaqillikdan
keyingi dastlabki yillardayoq xorijiy Yevropa sarmoyalarini mamlakatimizga jalb
etish masalasiga katta ersquotibor qaratilib ular uchun qulay investitsiyaviy iqlim
yaratib kelinmoqda
Hamkorligimizning yana bir muhim jihati mdash bu mintaqaviy va global
xavfsizlikni saqlash hamda tarsquominlash masalasi bilan boglsquoliq Xalqaro terrorizm
narkobiznes ekstremizm va boshqa kolsquorinishdagi transmilliy tahdidlarga qarshi
kurash va mintaqaviy barqarorlikni tarsquominlashdan har ikki tomon birdek
manfaatdor
Ozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan ikki tomonlama muloqoti faol
xarakterga ega bolib u 5 asosiy qoshma organ doirasida amalga oshirilmoqda
Hamkorlik kengashi Hamkorlik qomitasi Parlament hamkorligi qomitasi Savdo
18 httpwwwolduzbekistonovoziuzpase-10003449htmr
19
va investitsiyalar boyicha quyi qomita hamda Adliya ichki ishlar va boshqa
masalalar boyicha quyi qomita
Hozirgi kunga qadar Hamkorlik Kengashining 9 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2009 yil
sentyabrda Bryusselda) Hamkorlik qorsquomitasining 8 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2010 yil
iyulda Toshkentda) Parlament hamkorlik qorsquomitasi 8 ta yigrsquoiilishi (2010 yil
oktyabr Toshkent) Savdo va investitsiyalar borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta
yigrsquoilishi Adliya ichki ishlar inson huquqlari va boshqa turdosh masalalar
borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta yigrsquoilishi (2010 yil may Bryussel) orsquotkazildi19
0 lsquozbekiston bilan keng jabhali hamkorlik aloqalarini yolsquolga qolsquoyish Yevropa
Ittifoqi va uning arsquozo davlatlari uchun ham ayni muddaodir Xususan Yevropa
Ittifoqi Komissiyasi olsquozining 1995 yilda qabul qilingan laquoMarkaziy Osiyoning
yangi mustaqil davlatlari bilan aloqalar tolsquoglsquorisida Kommunikatsiyaraquosida bu haqda
alohida tolsquoxtalib olsquotadi Kommunikatsiyada laquoIttifoq Markaziy Osiyoda muhim
manfaatlarga ega Bu manfaatlar ham iqtisodiy ham geosiyosiy ahamiyat kasb
etadi Ayniqsa mazkur mintaqani xizmatlar turli jihozlar va sarmoya bilan
tarsquominlab turuvchi Yevropa Ittifoqi ayni vaqtda mintaqadan chiquvchi energetika
mahsulotlarining sezilarli imkoniyatlarga ega bolsquolgan istersquomolchisi ham
ekanligidan kelib chiqib bu hududda energetika sektorining rivojlanishidan
alohida manfaatdorligiraquo qayd etiladi Keyinchalik Yevropa Ittifoqi Kengashi
tomonidan 2007 yilning 30 mayida qabul qilingan laquoYevropa Ittifoqi va Markaziy
Osiyo Yangi sherikchilik uchun strategiyaraquo deb nomlangan hujjatda Yevropa
Ittifoqining mintaqadagi strategik manfaatlari yanada yaqqol ifoda etilgan
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston munosabatlari ana shunday olsquozaro teng
manfaatdorlik asosida qaror topdi 1991 yil 31 dekabrda laquo 0 lsquon ikkilaming qolsquoshma
deklaratsiyasiraquo bilan Yevropa hamjamiyatlari va ulaming olsquosha paytdagi 12 ta arsquozo
19 httpmfauzuzbxalaaro munosabatlarxalaaro tashkilotlarozb yevropa ittifoqi
20
davlati 0 lsquozbekiston Respublikasi davlat mustaqilligini ersquotirof etdi 1992 yil 15
aprelda 0 lsquozbekiston Respublikasi Hukumati va Yevropa hamjamiyatlari
Komissiyasi olsquortasida olsquozaro anglashuv memorandumi imzolandi 1994 yil 16
noyabrda tomonlar olsquortasida diplomatik munosabatlar olsquomatildi 0 lsquozbekiston
Respublikasining Yevropa hamjamiyatlari qoshidagi Missiyasi 1995 yil 6 may dan
ersquotiboran Bryussel shahrida olsquoz faoliyatini boshladi 2002 yil oktyabrda esa
Yevropa Ittifoqi Komissiyasining mamlakatimizdagi faoliyatini amalga oshirish va
boshqarishni qolsquollab-quvvatlash maqsadida Yevropa hamjamiyatlarining
0 lsquoz-bekistondagi diplomatik vakolatxonasi vazifasini vaqtincha bajarib turuvchibull20laquoYevropa Uyiraquo Toshkentda olsquoz faoliyatini boshladi
0 lsquotgan yillar davomida olsquozaro aloqalaming shartnomaviy-huquqiy asoslari
ham shakllanib va mustahkamlanib bordi
1996 yil 21 iyunda Florensiyaning (Italiya) laquoFortezza de Bassoraquo qalrsquoasida
bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi arsquozo davlatlarining davlat va hukumat rahbarlari
darajasidagi navbatdagi oliy sammitida Yevropa hamjamiyatlari va ulaming arsquozo
davlatlari bilan 0 lsquozbekiston Respublikasi olsquortasida laquo 0 lsquozbekiston Respublikasi bir
tomondan va Yevropa Hamjamiyatlari hamda ularga arsquozo davlatlar ikkinchi
tomondan olsquortasida sherikchilik tarsquosis etuvchi Sheriklik va hamkorlik tolsquoglsquorisidagi
bitimraquo imzolandi Bitimni imzolash choglsquoida 0 lsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
ushbu shartnoma Yevropa Ittifoqi va mustaqil 0 lsquozbekiston munosabatlarida yangi
burilish nuqtasi bolsquolib xizmat qilishini hamda yosh davlatimizning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishi uchun keng imkoniyatlar ochishini tarsquokidladi laquoBiz bu
munosabatlarga tashqi siyosatimizning mamlakatimizning jahon hamjamiyati va
jahon xorsquojaligiga integratsiyalashuviga qaratilgan ustivor yorsquonalishi deb
qaraymizraquo21
20 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmr
21 LAKarimov Yangicha fikrlash va ishlash - davr talabi T 5 - Т 1997 - B321
Hozirgi kunda Sheriklik va hamkorlik bitimi Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston
olsquortasida imzolangan olsquonga yaqin boshqa bitimlar bilan birgalikda amal qilib
kelmoqda
2001 yil 11 sentyabr voqealaridan solsquong ikki tomonlama munosabatlar nvoji
ayniqsa yangieha tus oldi Yevropa Ittifoqi Markaziy Osiyoning strategik
ahamiyati va mintaqadagi barqarorlikni tarsquominlashda 0 lsquozbekistonning hal qiluvchi
mavqeini tushunib yetdi Shundan kelib chiqqan holda 2001 yilning 8-9 va 17
oktyabrida bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqining Lyuksemburg Kengashi va 19
oktyabridagi Gent sammiti tashkilotning Markaziy Osiyo davlatlari bilan
aloqalarini kuehaytirishni zarar deb topdi 2001 yil 11 sentyabr voqealaridan keyin
Yevropa Ittifoqi davlatlari ham xalqaro terrorizmga qarshi tuzilgan xalqaro
koalitsiyaga qorsquoshilgan holda orsquoz qorsquoshinlarini Afgrsquoonistonga ynborishdi Ayrim
davlatlar shu jumladan Germaniya orsquoz harbiy kontingentini Afgrsquoonistonningbull22
shimolida bir qismini esa Termiz shahrida joylashtirdi
2002 yil 29 yanvarda Bryussel shahrida bolsquolib olsquotgan О zbekiston Yevropa
Ittifoqi Hamkorlik kengashining uchinchi majlisida Markaziy Osiyo davlatlanga
qaratilgan TASIS dasturining byndjeti 25 mlndan 50 mlnga yarsquoni ikki hissaga
kopaytirilganligi tashkilot vakillari tomonidan rasman marsquolum qilindi23
Shuningdek bu majlisda mintaqa mamlakatlari ayniqsa 0 lsquozbekiston bilan
aloqalarga ustuvor mavqe berish siyosiy transport energetika savdo mvestitsiya
sohalaridagi hamkorlikni yanada kuchaytirish lozimligi tarsquokidlandi
Ikki tomonlama munosabatlarda iqtisodiy va savdo-sotiq aloqalari eng
ustuvor yolsquonalish hisoblanadi 0 lsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi va uning arsquozo
davlatlari bilan savdo aloqalari katta salmoqni tashkil etadi
22 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunosllk nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma -T JIDU 2008 - B 24523 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan aloqalari iqtisodiyot sohasida ham
yildan-yilga kengayib bormoqda Yevropa Ittifoqining faol arsquozolaridan borsquolgan
Germaniya Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqidagi eng yaqin hamkori hisoblanadi
Germaniya Markaziy Osiyoda rorsquoy berayotgan orsquozgarishlarga doimo nemislarga
xos xolislik bilan yondashgan va doimo qorsquollab-quwatlagan
Ikki tomonlama savdo aloqalarining umumiy hajmi 1993 yilda 545 mln 2006
yilda 11 mlrd AQSh dollarini tashkil etgan bolsquolsa 2010 yilda bu kolsquorsatkich 1
mlrd 759 mln AQSh dollariga yetdi Undagi Germaniya Buyuk Britaniya
Fransiya Italiya kabi yirik davlatlaming salmoqli ulushi saqlanib qolayotgan
bolsquolsa-da Kipr Chexiya Sloveniya Estoniya Polsha kabi Yevropa Ittifoqi yangi
arsquozo davlatlarining ulushi ortib borayotganligi quvonarli holatdir Yevropa eksporti
mahsulotlarining asosiy qismini elektr jihozlari va mashinalar qishloq xolsquojaligi va
plastik materiallar tashkil etsa 0 lsquozbekiston eksportining katta ulushi tolsquoqimachilik
mahsulotlari va qimmatbaho metallardan iborat
Qisqacha qilib aytganda 0 lsquozbekiston mdash Yevropa Ittifoqi iqtisodiy va savdo
munosabatlari bir maromda rivojlanib kelmoqda Tomonlar orasidagi tovar
ayirboshlash hajmi olsquotgan 20 yil ichida salkam tolsquort barobarga kolsquopaydi Biroq ikki
tomonlama savdo aloqalarining imkoniyatlari cheksizdir
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston aloqalari mintaqalararo miqyosda ham
rivojlanib bormoqda 0 lsquozbekiston Yevropa Ittifoqining BOMKA (Chegara
hududlarida xavfsizlikni tarsquominlash) KADAP (giyohvand moddalarga qarshi
kurashish) TRASYeKA (transport) INOGYeYT (energetika) TYeMPUS
(tarsquolim) INTAS (fan va tadqiqot) kabi mintaqaviy dasturlarda ishtirok etmoqda
Mamlakatimizdagi barqaror siyosiy va iqtisodiy rivojlanish huquqiy davlat
va fuqarolik jamiyatini qurish yolsquolidagi birdamlik va yangi marralar global va
mintaqaviy muammolami hal etish yolsquolidagi davlatimiz rahbarining aniq va dadil
24 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunoslik nazariya va amaliyotOrsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008 mdash B 246
23
tashabbuslari umuman qolsquolga kiritilayotgan barcha muvaffaqiyatlarimiz
Yevropalik hamkorlarimizning bundan olsquon yil awalgi qarashlarini tubdan
olsquozgartirib yubordi Global va mintaqaviy muammolami hal etishda tomonlaming
olsquozaro anglashuv va tushunish asnosidagi qarashlari tobora yaqinlashib bormoqda
Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni tarsquominlash borasida Yevropa
Ittifoqi 2010 yilning iyun oyida Qirglsquoiziston janubida rolsquoy bergan voqealarga
munosabat bildirib 2010 yil 25 oktyabrda bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi Tashqi
ishlar bolsquoyicha kengashining 3041-majlisida 0 lsquozbekiston Hukumatining glsquooyat
vazmin va oqilona yondashuvini yuqori baholadi Davlatimiz rahbarining jahon
hamjamiyatiga yolsquollagan chaqiriqlariga javoban Ittifoqning Tashqi ishlar va
xavfsizlik siyosati bolsquoyicha oliy vakili Ketrin Eshton 2010 yil 18 dekabrda
Bryusseldagi olsquoz bayonotida Qirglsquoizistondagi demokratik islohotlar uchun
Ittifoqning tayyorligini bildirdi Uchrashuv choglsquoida JBarrozo 0 lsquozbekiston
Hukumatining Qirglsquoiziston janubidagi mojarolami butun mintaqa bolsquoylab
yoyilishini oldini olishga qaratilgan va uzoqni kolsquozlagan siyosatini yana bir bori25alohida ersquotirof etdi
Yevropa Ittifoqi Orol fojiasi Orolbolsquoyi mintaqasining ekologik ijtimoiy-
iqtisodiy va demografik muammolarga nisbatan hamda Orol dengizining
hayotbaxsh manbalari mdash Amudaryo va Sirdaryo suvlaridan oqilona foydalanish
jumladan gigant GESlar olsquomiga tejamkor va ixcham energiya manbai qurish
taklifini ilgari surayotgan 0 lsquozbekiston Respublikasi rahbariyatining rasmiy
munosabatiga olsquoz xayrixohligini bildirib kelmoqda Xususan Yevropa Ittifoqining
Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per Morel 2010 yil 1 noyabrda laquoDeutsche
Welleraquo gazetasida bergan suhbatida Roglsquoun GESining qurilishi loyihasi bolsquoyicha
xalqaro ekspertiza olsquotkazishni yoqlab chiqdi va mazkur vazifani olsquoz zimmasiga
olgan Jahon bankiga yordam berishga Ittifoqning tayyorligini bildirdi Shuningdek
laquoBiz bilamizki mdash dedi u mdash Qirglsquoiziston janubida sodir etilgan qonli voqealarda
25 httpwwwolduzbekistoriovoziuzDage-10003449htmlrsquo24
jinoyat izi bor va unda narkobiznes marsquolum darajada rol olsquoynagan Ushbu
voqeani obrsquoektiv olsquorganish mdash ustuvor vazifa Men Kimmo Kilyunen
rahbarligidagi xalqaro tekshiruv komissiyasining ish boshlaganini olqishlaymanraquo
Kolsquorinib turganidek bu borada ham Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston qarashlari
hamohangdir2
2011 yil 24 yanvar kuni Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
IAKarimovning Bryusselga tashrifi borsquolib orsquotdi Tashrif doirasida Yevropa
Komissiyasi prezidenti JMBarrozo va Yevropa Ittifoqining energetika masalalari
borsquoyicha komissari GEttinger bilan uchrashuvlar orsquotkazildi Shuningdek
Orsquozbekistonda Yl diplomatik vakolatxonasini (Delegatsiyasini) tarsquosis etish
torsquogrsquorisidagi Kelishuv Orsquozbekiston Respublikasi va YI orsquortasida energetika
sohasidagi hamkorlik torsquogrsquorisidagi Bayonnoma hamda 2011-2013 yillarda Yevropa
Komissiyasi texnik korsquomagi Indikativ dasturini amalga oshirish torsquogrsquorisidagi
Bayonnoma imzolandi Natijada 2012-yil may oyida YIning Orsquozbekistondagibull bull bull bull bull bull -|laquo28 vakolatxonasi rahbari lavozimi joriy etildi
Global va mintaqaviy xavfsizlik tizimining eng zaif nuqtasi boiib qolayotgan
Afglsquoonistonda tinchlik olsquomatish va barqaror taraqqiyotga yolsquol ochish borasida ham
manfaatlar uyglsquounligi va olsquozaro izchil hamkorlikni kuchaytirish istagi yaqqol
namoyon bolsquolmoqda laquoNezavisimaya gazetaraquoning 2009 yil 10 yanvar sonida ersquolon
qilingan Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per
Morelning intervyusida tarsquokidlanganidek laquoAfglsquooniston haqida olsquoylaganda darhol
gap Eron yoki Pokiston haqida ketadi biroq uning shimoliy qolsquoshnilari
0 lsquozbekiston Tojikiston va Turkmaniston haqida ozroq gapiramiz Biz barchamiz
Afglsquoonistonda hal qilishimiz lozim bolsquolgan murakkab vazifa qarshisida turibmiz va
bu masalada olsquozaro maslahatlashuvlarimizni rivojlantirib kelmoqdamiz Bunda
26 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo27 httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkiiotlarozb yevropa ittifoqi
28 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 22013 B61
25
Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan siyosiy muloqotlari
m uhim omildirraquo Eslatib olsquotish joizki Yevropa Ittifoqi Afglsquoonistonda tinchlik
olsquomatish va mamlakat iqtisodiyotini tiklash ishiga eng katta ulush qolsquoshayotgan
homiy tashkilotdir U 2010 yilda bolsquolib olsquotgan Afglsquoon muammosiga baglsquoishlangan
Kobul va London xalqaro konferensiyalarining tashkilotchisi sifatida maydonga
chiqdi 2002 yildan beri Ittifoqning Afglsquoonistonga ajratgan insonparvarlik va
iqtisodiy yordami qariyb 1 mlrd 800 mln yevroni tashkil etdi29 Afglsquoonistonning
Markaziy Osiyo respublikalari bilan chegaralarini mustahkamlash orqali Yevropa
Ittifoqi mintaqamiz xavfsizligini tarsquominlashga hissa qolsquoshib kelmoqda 0 lsquoz
navbatida 0 lsquozbekiston Afglsquoonistonda tezroq tinchlik va barqarorlik olsquomatish
istagini bildiribgina qolmay ushbu mamlakatga xalqaro insonparvarlik yordamini
yetkazib berish va milliy iqtisodini tiklash ishlarida faol ishtirok etib kelmoqda
Shu bois Yevropa Ittifoqining nufuzli siyosiy arbobi Afglsquooniston iqtisodi va
infratuziimalarini tiklash borasida 0 lsquozbekiston ilgari surayotgan aniq taklif va
loyihalar hamda amaliy sarsquoy-harakatlar uchun mamlakatimiz Prezidentiga olsquoz
minnatdorchiligini bildirdi
Shunday bolsquolsa-da ushbu memorandum va tashrif choglsquoida imzolangan
boshqa hujjatlar Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining energetika manbalariga bolsquolgan
hayotiy ehtiyojini qondirishgagina xizmat qilib qolmay balki bugungi kunda
Yevropaliklar tomonidan laquoqolsquoshnilarimizning qolsquoshnilariraquo deb atalayotgan
Markaziy Osiyo davlatlari xususan 0 lsquozbekiston bilan olsquozaro teng va manfaatli
hamkorlik aloqalarining rivojiga yanada kengroq коlsquolam va turtki beradi
29 httpwwwolduzbekistonovoziuzDage-100Q3449htmr26
XULOSA
Mazkur kurs ishida Yevropada integratsion jarayonlaming tarixi asosiy
bosqichlari va istiqbollarini orsquorganish Yevropa Ittifoqining tuzilish tarixi va
sabablari hamda uning bugungi kundagi faoliyati shu bilan birga Yevropa Ittifoqi-
Orsquozbekiston aloqalarini tahlil qilish asosida quyidagi xulosaga kelindi
Birinchidan Yevropada integratsion jarayonlar orsquoziga xos xususiyatga ega
borsquolib jadalligi borsquoyicha dunyoda eng samarali integratsiyalashuvga erishayotgan
mintaqa hisoblanadi
Ikkinchidan tahlilllar va izlanishlar shuni korsquorsatadiki Yevropada
integratsion jarayonlar nihoyalanishga erishmoqda va ldquoYagona Yevropardquo grsquooyasi
amalga oshishi istiqbolli rejalar asosida kutilayotgan real hodisaga aylanmoqda
Uchnchidan mintaqaning institutsional korsquorinishi - Yevropa Ittifoqi xalqaro
munosabatlarda Yevropa nomidan faoliyat olib boruvchi asosiy aktor sifatida
maydonga chiqmoqda
Torsquortinchidan Yevropa Ittifoqining faoliyat doirasi kengayib bormoqda va
xalqaro va mintaqaviy jarayonlaming turli masalalarida hal qiluvchi va orsquoz tarsquosir
doirasiga ega tashkilot sifatida baholanmoqda
Qisqacha aytganda Yevropa integratsion jarayonlarga tortilish orqali
umummintaqaviy birlikka erishishga intilmoqda va turli torsquosiq va muammolarga
qaramasdan buni muvaffaqiyatli uddalab kelmoqda
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXATI
Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti IAKarimovning asarlari
11 Karimov IA Bizdan ozod va obod vatan qolsin T2 - Toshkent
ldquoOrsquozbekistonrdquo 1996
12 Karimov IA Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi Т9 Тошкент
ldquoУзбекистонrdquo2001
13 Karimov IA Orsquozbek xalqi hech qachon hech kimga qaram borsquolmaydi T13
- Toshkent ldquoOrsquozbekistonrdquo 2005
Normativ-huquqiy hujjatlar
21 Yevropa Ittifoqi Rim shartnomasi 1957
22 Yevropa Ittifoqi Maastrixt shartnomasi 1992
23 Yevropa Ittifoqi Lissabon shartnomasi 2004
Ilmiy va maxsus adabiyotlar
31 Одшщориев XT Раззо^ов ДХ Сиёсатшунослик Тошкент 2007
32 Introduction to European Union Booklet
33 General Secretariat of the Council of the EU Brussel November 2009
34 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy
siyosatshunoslik nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008
35 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy
aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb
muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 2 2013
Internetning axborot va analitik manbalari
41 httpuzdenemetrcomdocs134index-2111 l-lhtmlTpage^
28
42 httpeuropa euabout-eubasic-informationindex enhtm
43 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
44 httpsuzwikipediaorgwikiIatisodiv integratsiya
45 httpswwwciagovlibrarypublicationsthe-world-factbookgeoseehtml
46 httpwwwbritannicacomEBcheckedtopic196399European-Union-EU
47 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo
48 httpenwikipediaorgwikiEuropean Commission
49 httpenwikipediaorgwikiEuropean Parliament
410httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkilotlarozb yevropa itti
foqi
29
Toshkent Davlat Sharqshunoslik Instituti Jahon siyosati va tarixi fakulteti 3-kurs
ingliz-urdu guruhi talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquoHning
ldquoYevropada integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlarirdquo nomli kurs
ishisiga
T A Q R I Z
3-kurs talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquolining ldquoYevropada
integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlari nomli kurs ishisi bugungi
kunning dolzarb mavzularidan biri hisoblangan Yevropa integratsion
jarayonlarining orsquoziga xos xususiyatlarini orsquorganishga bagrsquoishlangan Kurs ishining
birinchi bobida Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi va uning
bugungi kundagi ahamiyati yoritilgan borsquoIsa ikkinchi bobida Yevropa ittifoqi
strukturasi faoliyati va jahon hamjamiyatida tutgan orsquomi hamda Yevropa ittifoqi-
Orsquozbekiston munosabatlarini orsquorganishni orsquoz ichiga oladi Kurs ishidan korsquozlangan
maqsad Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi Yevropa ittifoqi
va uning bugungi kundagi ahamiyatining nazariy jihatlarini orsquorganishdan iborat
Ushbu kurs ishini yozishda Prezidentimiz IA Karimov asarlari hamda korsquoplab
xorijiy adabiyotlar va birlamchi internet saytlaridan foydalanilgan Ushbu kurs
ishini yoqlashga mhsat etilishi maqsadga muvofiqdir
egallaydilar Ulaming xar biri bu lavozimda 6 oy turadi rais vazifasini tashqi ishlar
vazirlaribaj aradilar
Yevroparlament - Yevropa xalqlarining demokratik jarchisi xisoblanadi Unda
umumiy ovoz berish yolsquoli bilan saylanadigan 518 deputat bor Asosiy vazifasi -
Komissiya faoliyatini nazorat qilish Hamjamiyat byudjeti va qonunlarini
maqlsquoullash va ularga olsquozgartirishlar kiritish Yevroparlament alsquozolari 5 yilga bir
marta saylanadilar15
Yevropa sudi - Xamjamiyatning boshqa xalqaro tashkilotlaridan farqi
shundaki YI ga alsquozo mamlakatlar imzolagan shartnomalami ijro etish ular uchun
majburiy ekanligidir Yevropa sudi 13 sudyadan shu jumladan xar bir
mamlakatdan bittadan va bosh advokatlardan iborat Sudyalar 6 yil muddatga
saylanadilar Yevropa sudining mavjudligi YI qonunchiligining qatnashuvchi
mamlakatlar tomonidan notorsquoglsquori talqin etilishining oldini oladi16
Yevropa kengashi - 1974 yilda tuzildi Yevropa Kengashi oliy bosqich
axamiyatni kasb etib murakkab xollarda Hamjamiyatning boshqa muassasalari
bilan kelishishga erishishning iloji bolsquolmagan xolatlarda YelK va Vazirlarbull bull bull 17Kengashi unga murojaat etishlari mumkin
22 Yevropa ittifoqi-Orsquozbekiston munosabatlari
0 lsquozida 27 ta davlatni birlashtirgan aholisi jihatidan Xitoy va Hindistondan
keyingi uchinchi yer maydoni jihatidan esa dunyodagi yettinchi olsquorinda bopoundlgan
Yevropa Ittifoqi tashkiloti va uning arsquozo davlatlari bilan kolsquop tomonlama va ikki
15 httpenwikipediaorgwikiEuropean_Parliament16 httpsuzwikiDediaorgwikiYevropa Ittifoqi17 General Secretariat of the Council of the EU November 2009 P 1-2
18
tomonlama aloqalar mamlakatimiz tashqi siyosatining asosiy yolsquonalishlaridan
hisoblanadi
Birinchidan Yevropa Ittifoqining ilglsquoor davlatlari (Buyuk Britaniya
Germaniya Italiya Fransiya) 0 lsquozbekiston uchun yuqori texnologiyalar manbaidir
Samolyotsozlik mashinasozlik qishloq xolsquojaligi farmatsevtika qurilish va
umuman ishlab chiqarishning barcha sohalariga eng zamonaviy Glsquoarb
texnologiyalarini jalb etish respublikamizda kichik va olsquorta biznesni
rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi
Ikkinchidan Yevropa Ittifoqi olsquozining barcha arsquozo davlatlari bilan bir
butunlikda 0 lsquozbekistonning tayyor va xomashyo mahsulotlari uchun MDHdanbull bull bull bull 18 keyingi eng katta istersquomol bozorini tashkil qiladi
Shuningdek Glsquoarbiy Yevropa savdo-sotiq sohasida mamlakatimizning eng
asosiy hamkori bolsquolib qolmasdan sarmoyalaming asosiy manbaidir Mustaqillikdan
keyingi dastlabki yillardayoq xorijiy Yevropa sarmoyalarini mamlakatimizga jalb
etish masalasiga katta ersquotibor qaratilib ular uchun qulay investitsiyaviy iqlim
yaratib kelinmoqda
Hamkorligimizning yana bir muhim jihati mdash bu mintaqaviy va global
xavfsizlikni saqlash hamda tarsquominlash masalasi bilan boglsquoliq Xalqaro terrorizm
narkobiznes ekstremizm va boshqa kolsquorinishdagi transmilliy tahdidlarga qarshi
kurash va mintaqaviy barqarorlikni tarsquominlashdan har ikki tomon birdek
manfaatdor
Ozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan ikki tomonlama muloqoti faol
xarakterga ega bolib u 5 asosiy qoshma organ doirasida amalga oshirilmoqda
Hamkorlik kengashi Hamkorlik qomitasi Parlament hamkorligi qomitasi Savdo
18 httpwwwolduzbekistonovoziuzpase-10003449htmr
19
va investitsiyalar boyicha quyi qomita hamda Adliya ichki ishlar va boshqa
masalalar boyicha quyi qomita
Hozirgi kunga qadar Hamkorlik Kengashining 9 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2009 yil
sentyabrda Bryusselda) Hamkorlik qorsquomitasining 8 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2010 yil
iyulda Toshkentda) Parlament hamkorlik qorsquomitasi 8 ta yigrsquoiilishi (2010 yil
oktyabr Toshkent) Savdo va investitsiyalar borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta
yigrsquoilishi Adliya ichki ishlar inson huquqlari va boshqa turdosh masalalar
borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta yigrsquoilishi (2010 yil may Bryussel) orsquotkazildi19
0 lsquozbekiston bilan keng jabhali hamkorlik aloqalarini yolsquolga qolsquoyish Yevropa
Ittifoqi va uning arsquozo davlatlari uchun ham ayni muddaodir Xususan Yevropa
Ittifoqi Komissiyasi olsquozining 1995 yilda qabul qilingan laquoMarkaziy Osiyoning
yangi mustaqil davlatlari bilan aloqalar tolsquoglsquorisida Kommunikatsiyaraquosida bu haqda
alohida tolsquoxtalib olsquotadi Kommunikatsiyada laquoIttifoq Markaziy Osiyoda muhim
manfaatlarga ega Bu manfaatlar ham iqtisodiy ham geosiyosiy ahamiyat kasb
etadi Ayniqsa mazkur mintaqani xizmatlar turli jihozlar va sarmoya bilan
tarsquominlab turuvchi Yevropa Ittifoqi ayni vaqtda mintaqadan chiquvchi energetika
mahsulotlarining sezilarli imkoniyatlarga ega bolsquolgan istersquomolchisi ham
ekanligidan kelib chiqib bu hududda energetika sektorining rivojlanishidan
alohida manfaatdorligiraquo qayd etiladi Keyinchalik Yevropa Ittifoqi Kengashi
tomonidan 2007 yilning 30 mayida qabul qilingan laquoYevropa Ittifoqi va Markaziy
Osiyo Yangi sherikchilik uchun strategiyaraquo deb nomlangan hujjatda Yevropa
Ittifoqining mintaqadagi strategik manfaatlari yanada yaqqol ifoda etilgan
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston munosabatlari ana shunday olsquozaro teng
manfaatdorlik asosida qaror topdi 1991 yil 31 dekabrda laquo 0 lsquon ikkilaming qolsquoshma
deklaratsiyasiraquo bilan Yevropa hamjamiyatlari va ulaming olsquosha paytdagi 12 ta arsquozo
19 httpmfauzuzbxalaaro munosabatlarxalaaro tashkilotlarozb yevropa ittifoqi
20
davlati 0 lsquozbekiston Respublikasi davlat mustaqilligini ersquotirof etdi 1992 yil 15
aprelda 0 lsquozbekiston Respublikasi Hukumati va Yevropa hamjamiyatlari
Komissiyasi olsquortasida olsquozaro anglashuv memorandumi imzolandi 1994 yil 16
noyabrda tomonlar olsquortasida diplomatik munosabatlar olsquomatildi 0 lsquozbekiston
Respublikasining Yevropa hamjamiyatlari qoshidagi Missiyasi 1995 yil 6 may dan
ersquotiboran Bryussel shahrida olsquoz faoliyatini boshladi 2002 yil oktyabrda esa
Yevropa Ittifoqi Komissiyasining mamlakatimizdagi faoliyatini amalga oshirish va
boshqarishni qolsquollab-quvvatlash maqsadida Yevropa hamjamiyatlarining
0 lsquoz-bekistondagi diplomatik vakolatxonasi vazifasini vaqtincha bajarib turuvchibull20laquoYevropa Uyiraquo Toshkentda olsquoz faoliyatini boshladi
0 lsquotgan yillar davomida olsquozaro aloqalaming shartnomaviy-huquqiy asoslari
ham shakllanib va mustahkamlanib bordi
1996 yil 21 iyunda Florensiyaning (Italiya) laquoFortezza de Bassoraquo qalrsquoasida
bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi arsquozo davlatlarining davlat va hukumat rahbarlari
darajasidagi navbatdagi oliy sammitida Yevropa hamjamiyatlari va ulaming arsquozo
davlatlari bilan 0 lsquozbekiston Respublikasi olsquortasida laquo 0 lsquozbekiston Respublikasi bir
tomondan va Yevropa Hamjamiyatlari hamda ularga arsquozo davlatlar ikkinchi
tomondan olsquortasida sherikchilik tarsquosis etuvchi Sheriklik va hamkorlik tolsquoglsquorisidagi
bitimraquo imzolandi Bitimni imzolash choglsquoida 0 lsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
ushbu shartnoma Yevropa Ittifoqi va mustaqil 0 lsquozbekiston munosabatlarida yangi
burilish nuqtasi bolsquolib xizmat qilishini hamda yosh davlatimizning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishi uchun keng imkoniyatlar ochishini tarsquokidladi laquoBiz bu
munosabatlarga tashqi siyosatimizning mamlakatimizning jahon hamjamiyati va
jahon xorsquojaligiga integratsiyalashuviga qaratilgan ustivor yorsquonalishi deb
qaraymizraquo21
20 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmr
21 LAKarimov Yangicha fikrlash va ishlash - davr talabi T 5 - Т 1997 - B321
Hozirgi kunda Sheriklik va hamkorlik bitimi Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston
olsquortasida imzolangan olsquonga yaqin boshqa bitimlar bilan birgalikda amal qilib
kelmoqda
2001 yil 11 sentyabr voqealaridan solsquong ikki tomonlama munosabatlar nvoji
ayniqsa yangieha tus oldi Yevropa Ittifoqi Markaziy Osiyoning strategik
ahamiyati va mintaqadagi barqarorlikni tarsquominlashda 0 lsquozbekistonning hal qiluvchi
mavqeini tushunib yetdi Shundan kelib chiqqan holda 2001 yilning 8-9 va 17
oktyabrida bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqining Lyuksemburg Kengashi va 19
oktyabridagi Gent sammiti tashkilotning Markaziy Osiyo davlatlari bilan
aloqalarini kuehaytirishni zarar deb topdi 2001 yil 11 sentyabr voqealaridan keyin
Yevropa Ittifoqi davlatlari ham xalqaro terrorizmga qarshi tuzilgan xalqaro
koalitsiyaga qorsquoshilgan holda orsquoz qorsquoshinlarini Afgrsquoonistonga ynborishdi Ayrim
davlatlar shu jumladan Germaniya orsquoz harbiy kontingentini Afgrsquoonistonningbull22
shimolida bir qismini esa Termiz shahrida joylashtirdi
2002 yil 29 yanvarda Bryussel shahrida bolsquolib olsquotgan О zbekiston Yevropa
Ittifoqi Hamkorlik kengashining uchinchi majlisida Markaziy Osiyo davlatlanga
qaratilgan TASIS dasturining byndjeti 25 mlndan 50 mlnga yarsquoni ikki hissaga
kopaytirilganligi tashkilot vakillari tomonidan rasman marsquolum qilindi23
Shuningdek bu majlisda mintaqa mamlakatlari ayniqsa 0 lsquozbekiston bilan
aloqalarga ustuvor mavqe berish siyosiy transport energetika savdo mvestitsiya
sohalaridagi hamkorlikni yanada kuchaytirish lozimligi tarsquokidlandi
Ikki tomonlama munosabatlarda iqtisodiy va savdo-sotiq aloqalari eng
ustuvor yolsquonalish hisoblanadi 0 lsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi va uning arsquozo
davlatlari bilan savdo aloqalari katta salmoqni tashkil etadi
22 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunosllk nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma -T JIDU 2008 - B 24523 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan aloqalari iqtisodiyot sohasida ham
yildan-yilga kengayib bormoqda Yevropa Ittifoqining faol arsquozolaridan borsquolgan
Germaniya Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqidagi eng yaqin hamkori hisoblanadi
Germaniya Markaziy Osiyoda rorsquoy berayotgan orsquozgarishlarga doimo nemislarga
xos xolislik bilan yondashgan va doimo qorsquollab-quwatlagan
Ikki tomonlama savdo aloqalarining umumiy hajmi 1993 yilda 545 mln 2006
yilda 11 mlrd AQSh dollarini tashkil etgan bolsquolsa 2010 yilda bu kolsquorsatkich 1
mlrd 759 mln AQSh dollariga yetdi Undagi Germaniya Buyuk Britaniya
Fransiya Italiya kabi yirik davlatlaming salmoqli ulushi saqlanib qolayotgan
bolsquolsa-da Kipr Chexiya Sloveniya Estoniya Polsha kabi Yevropa Ittifoqi yangi
arsquozo davlatlarining ulushi ortib borayotganligi quvonarli holatdir Yevropa eksporti
mahsulotlarining asosiy qismini elektr jihozlari va mashinalar qishloq xolsquojaligi va
plastik materiallar tashkil etsa 0 lsquozbekiston eksportining katta ulushi tolsquoqimachilik
mahsulotlari va qimmatbaho metallardan iborat
Qisqacha qilib aytganda 0 lsquozbekiston mdash Yevropa Ittifoqi iqtisodiy va savdo
munosabatlari bir maromda rivojlanib kelmoqda Tomonlar orasidagi tovar
ayirboshlash hajmi olsquotgan 20 yil ichida salkam tolsquort barobarga kolsquopaydi Biroq ikki
tomonlama savdo aloqalarining imkoniyatlari cheksizdir
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston aloqalari mintaqalararo miqyosda ham
rivojlanib bormoqda 0 lsquozbekiston Yevropa Ittifoqining BOMKA (Chegara
hududlarida xavfsizlikni tarsquominlash) KADAP (giyohvand moddalarga qarshi
kurashish) TRASYeKA (transport) INOGYeYT (energetika) TYeMPUS
(tarsquolim) INTAS (fan va tadqiqot) kabi mintaqaviy dasturlarda ishtirok etmoqda
Mamlakatimizdagi barqaror siyosiy va iqtisodiy rivojlanish huquqiy davlat
va fuqarolik jamiyatini qurish yolsquolidagi birdamlik va yangi marralar global va
mintaqaviy muammolami hal etish yolsquolidagi davlatimiz rahbarining aniq va dadil
24 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunoslik nazariya va amaliyotOrsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008 mdash B 246
23
tashabbuslari umuman qolsquolga kiritilayotgan barcha muvaffaqiyatlarimiz
Yevropalik hamkorlarimizning bundan olsquon yil awalgi qarashlarini tubdan
olsquozgartirib yubordi Global va mintaqaviy muammolami hal etishda tomonlaming
olsquozaro anglashuv va tushunish asnosidagi qarashlari tobora yaqinlashib bormoqda
Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni tarsquominlash borasida Yevropa
Ittifoqi 2010 yilning iyun oyida Qirglsquoiziston janubida rolsquoy bergan voqealarga
munosabat bildirib 2010 yil 25 oktyabrda bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi Tashqi
ishlar bolsquoyicha kengashining 3041-majlisida 0 lsquozbekiston Hukumatining glsquooyat
vazmin va oqilona yondashuvini yuqori baholadi Davlatimiz rahbarining jahon
hamjamiyatiga yolsquollagan chaqiriqlariga javoban Ittifoqning Tashqi ishlar va
xavfsizlik siyosati bolsquoyicha oliy vakili Ketrin Eshton 2010 yil 18 dekabrda
Bryusseldagi olsquoz bayonotida Qirglsquoizistondagi demokratik islohotlar uchun
Ittifoqning tayyorligini bildirdi Uchrashuv choglsquoida JBarrozo 0 lsquozbekiston
Hukumatining Qirglsquoiziston janubidagi mojarolami butun mintaqa bolsquoylab
yoyilishini oldini olishga qaratilgan va uzoqni kolsquozlagan siyosatini yana bir bori25alohida ersquotirof etdi
Yevropa Ittifoqi Orol fojiasi Orolbolsquoyi mintaqasining ekologik ijtimoiy-
iqtisodiy va demografik muammolarga nisbatan hamda Orol dengizining
hayotbaxsh manbalari mdash Amudaryo va Sirdaryo suvlaridan oqilona foydalanish
jumladan gigant GESlar olsquomiga tejamkor va ixcham energiya manbai qurish
taklifini ilgari surayotgan 0 lsquozbekiston Respublikasi rahbariyatining rasmiy
munosabatiga olsquoz xayrixohligini bildirib kelmoqda Xususan Yevropa Ittifoqining
Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per Morel 2010 yil 1 noyabrda laquoDeutsche
Welleraquo gazetasida bergan suhbatida Roglsquoun GESining qurilishi loyihasi bolsquoyicha
xalqaro ekspertiza olsquotkazishni yoqlab chiqdi va mazkur vazifani olsquoz zimmasiga
olgan Jahon bankiga yordam berishga Ittifoqning tayyorligini bildirdi Shuningdek
laquoBiz bilamizki mdash dedi u mdash Qirglsquoiziston janubida sodir etilgan qonli voqealarda
25 httpwwwolduzbekistoriovoziuzDage-10003449htmlrsquo24
jinoyat izi bor va unda narkobiznes marsquolum darajada rol olsquoynagan Ushbu
voqeani obrsquoektiv olsquorganish mdash ustuvor vazifa Men Kimmo Kilyunen
rahbarligidagi xalqaro tekshiruv komissiyasining ish boshlaganini olqishlaymanraquo
Kolsquorinib turganidek bu borada ham Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston qarashlari
hamohangdir2
2011 yil 24 yanvar kuni Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
IAKarimovning Bryusselga tashrifi borsquolib orsquotdi Tashrif doirasida Yevropa
Komissiyasi prezidenti JMBarrozo va Yevropa Ittifoqining energetika masalalari
borsquoyicha komissari GEttinger bilan uchrashuvlar orsquotkazildi Shuningdek
Orsquozbekistonda Yl diplomatik vakolatxonasini (Delegatsiyasini) tarsquosis etish
torsquogrsquorisidagi Kelishuv Orsquozbekiston Respublikasi va YI orsquortasida energetika
sohasidagi hamkorlik torsquogrsquorisidagi Bayonnoma hamda 2011-2013 yillarda Yevropa
Komissiyasi texnik korsquomagi Indikativ dasturini amalga oshirish torsquogrsquorisidagi
Bayonnoma imzolandi Natijada 2012-yil may oyida YIning Orsquozbekistondagibull bull bull bull bull bull -|laquo28 vakolatxonasi rahbari lavozimi joriy etildi
Global va mintaqaviy xavfsizlik tizimining eng zaif nuqtasi boiib qolayotgan
Afglsquoonistonda tinchlik olsquomatish va barqaror taraqqiyotga yolsquol ochish borasida ham
manfaatlar uyglsquounligi va olsquozaro izchil hamkorlikni kuchaytirish istagi yaqqol
namoyon bolsquolmoqda laquoNezavisimaya gazetaraquoning 2009 yil 10 yanvar sonida ersquolon
qilingan Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per
Morelning intervyusida tarsquokidlanganidek laquoAfglsquooniston haqida olsquoylaganda darhol
gap Eron yoki Pokiston haqida ketadi biroq uning shimoliy qolsquoshnilari
0 lsquozbekiston Tojikiston va Turkmaniston haqida ozroq gapiramiz Biz barchamiz
Afglsquoonistonda hal qilishimiz lozim bolsquolgan murakkab vazifa qarshisida turibmiz va
bu masalada olsquozaro maslahatlashuvlarimizni rivojlantirib kelmoqdamiz Bunda
26 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo27 httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkiiotlarozb yevropa ittifoqi
28 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 22013 B61
25
Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan siyosiy muloqotlari
m uhim omildirraquo Eslatib olsquotish joizki Yevropa Ittifoqi Afglsquoonistonda tinchlik
olsquomatish va mamlakat iqtisodiyotini tiklash ishiga eng katta ulush qolsquoshayotgan
homiy tashkilotdir U 2010 yilda bolsquolib olsquotgan Afglsquoon muammosiga baglsquoishlangan
Kobul va London xalqaro konferensiyalarining tashkilotchisi sifatida maydonga
chiqdi 2002 yildan beri Ittifoqning Afglsquoonistonga ajratgan insonparvarlik va
iqtisodiy yordami qariyb 1 mlrd 800 mln yevroni tashkil etdi29 Afglsquoonistonning
Markaziy Osiyo respublikalari bilan chegaralarini mustahkamlash orqali Yevropa
Ittifoqi mintaqamiz xavfsizligini tarsquominlashga hissa qolsquoshib kelmoqda 0 lsquoz
navbatida 0 lsquozbekiston Afglsquoonistonda tezroq tinchlik va barqarorlik olsquomatish
istagini bildiribgina qolmay ushbu mamlakatga xalqaro insonparvarlik yordamini
yetkazib berish va milliy iqtisodini tiklash ishlarida faol ishtirok etib kelmoqda
Shu bois Yevropa Ittifoqining nufuzli siyosiy arbobi Afglsquooniston iqtisodi va
infratuziimalarini tiklash borasida 0 lsquozbekiston ilgari surayotgan aniq taklif va
loyihalar hamda amaliy sarsquoy-harakatlar uchun mamlakatimiz Prezidentiga olsquoz
minnatdorchiligini bildirdi
Shunday bolsquolsa-da ushbu memorandum va tashrif choglsquoida imzolangan
boshqa hujjatlar Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining energetika manbalariga bolsquolgan
hayotiy ehtiyojini qondirishgagina xizmat qilib qolmay balki bugungi kunda
Yevropaliklar tomonidan laquoqolsquoshnilarimizning qolsquoshnilariraquo deb atalayotgan
Markaziy Osiyo davlatlari xususan 0 lsquozbekiston bilan olsquozaro teng va manfaatli
hamkorlik aloqalarining rivojiga yanada kengroq коlsquolam va turtki beradi
29 httpwwwolduzbekistonovoziuzDage-100Q3449htmr26
XULOSA
Mazkur kurs ishida Yevropada integratsion jarayonlaming tarixi asosiy
bosqichlari va istiqbollarini orsquorganish Yevropa Ittifoqining tuzilish tarixi va
sabablari hamda uning bugungi kundagi faoliyati shu bilan birga Yevropa Ittifoqi-
Orsquozbekiston aloqalarini tahlil qilish asosida quyidagi xulosaga kelindi
Birinchidan Yevropada integratsion jarayonlar orsquoziga xos xususiyatga ega
borsquolib jadalligi borsquoyicha dunyoda eng samarali integratsiyalashuvga erishayotgan
mintaqa hisoblanadi
Ikkinchidan tahlilllar va izlanishlar shuni korsquorsatadiki Yevropada
integratsion jarayonlar nihoyalanishga erishmoqda va ldquoYagona Yevropardquo grsquooyasi
amalga oshishi istiqbolli rejalar asosida kutilayotgan real hodisaga aylanmoqda
Uchnchidan mintaqaning institutsional korsquorinishi - Yevropa Ittifoqi xalqaro
munosabatlarda Yevropa nomidan faoliyat olib boruvchi asosiy aktor sifatida
maydonga chiqmoqda
Torsquortinchidan Yevropa Ittifoqining faoliyat doirasi kengayib bormoqda va
xalqaro va mintaqaviy jarayonlaming turli masalalarida hal qiluvchi va orsquoz tarsquosir
doirasiga ega tashkilot sifatida baholanmoqda
Qisqacha aytganda Yevropa integratsion jarayonlarga tortilish orqali
umummintaqaviy birlikka erishishga intilmoqda va turli torsquosiq va muammolarga
qaramasdan buni muvaffaqiyatli uddalab kelmoqda
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXATI
Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti IAKarimovning asarlari
11 Karimov IA Bizdan ozod va obod vatan qolsin T2 - Toshkent
ldquoOrsquozbekistonrdquo 1996
12 Karimov IA Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi Т9 Тошкент
ldquoУзбекистонrdquo2001
13 Karimov IA Orsquozbek xalqi hech qachon hech kimga qaram borsquolmaydi T13
- Toshkent ldquoOrsquozbekistonrdquo 2005
Normativ-huquqiy hujjatlar
21 Yevropa Ittifoqi Rim shartnomasi 1957
22 Yevropa Ittifoqi Maastrixt shartnomasi 1992
23 Yevropa Ittifoqi Lissabon shartnomasi 2004
Ilmiy va maxsus adabiyotlar
31 Одшщориев XT Раззо^ов ДХ Сиёсатшунослик Тошкент 2007
32 Introduction to European Union Booklet
33 General Secretariat of the Council of the EU Brussel November 2009
34 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy
siyosatshunoslik nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008
35 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy
aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb
muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 2 2013
Internetning axborot va analitik manbalari
41 httpuzdenemetrcomdocs134index-2111 l-lhtmlTpage^
28
42 httpeuropa euabout-eubasic-informationindex enhtm
43 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
44 httpsuzwikipediaorgwikiIatisodiv integratsiya
45 httpswwwciagovlibrarypublicationsthe-world-factbookgeoseehtml
46 httpwwwbritannicacomEBcheckedtopic196399European-Union-EU
47 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo
48 httpenwikipediaorgwikiEuropean Commission
49 httpenwikipediaorgwikiEuropean Parliament
410httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkilotlarozb yevropa itti
foqi
29
Toshkent Davlat Sharqshunoslik Instituti Jahon siyosati va tarixi fakulteti 3-kurs
ingliz-urdu guruhi talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquoHning
ldquoYevropada integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlarirdquo nomli kurs
ishisiga
T A Q R I Z
3-kurs talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquolining ldquoYevropada
integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlari nomli kurs ishisi bugungi
kunning dolzarb mavzularidan biri hisoblangan Yevropa integratsion
jarayonlarining orsquoziga xos xususiyatlarini orsquorganishga bagrsquoishlangan Kurs ishining
birinchi bobida Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi va uning
bugungi kundagi ahamiyati yoritilgan borsquoIsa ikkinchi bobida Yevropa ittifoqi
strukturasi faoliyati va jahon hamjamiyatida tutgan orsquomi hamda Yevropa ittifoqi-
Orsquozbekiston munosabatlarini orsquorganishni orsquoz ichiga oladi Kurs ishidan korsquozlangan
maqsad Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi Yevropa ittifoqi
va uning bugungi kundagi ahamiyatining nazariy jihatlarini orsquorganishdan iborat
Ushbu kurs ishini yozishda Prezidentimiz IA Karimov asarlari hamda korsquoplab
xorijiy adabiyotlar va birlamchi internet saytlaridan foydalanilgan Ushbu kurs
ishini yoqlashga mhsat etilishi maqsadga muvofiqdir
tomonlama aloqalar mamlakatimiz tashqi siyosatining asosiy yolsquonalishlaridan
hisoblanadi
Birinchidan Yevropa Ittifoqining ilglsquoor davlatlari (Buyuk Britaniya
Germaniya Italiya Fransiya) 0 lsquozbekiston uchun yuqori texnologiyalar manbaidir
Samolyotsozlik mashinasozlik qishloq xolsquojaligi farmatsevtika qurilish va
umuman ishlab chiqarishning barcha sohalariga eng zamonaviy Glsquoarb
texnologiyalarini jalb etish respublikamizda kichik va olsquorta biznesni
rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi
Ikkinchidan Yevropa Ittifoqi olsquozining barcha arsquozo davlatlari bilan bir
butunlikda 0 lsquozbekistonning tayyor va xomashyo mahsulotlari uchun MDHdanbull bull bull bull 18 keyingi eng katta istersquomol bozorini tashkil qiladi
Shuningdek Glsquoarbiy Yevropa savdo-sotiq sohasida mamlakatimizning eng
asosiy hamkori bolsquolib qolmasdan sarmoyalaming asosiy manbaidir Mustaqillikdan
keyingi dastlabki yillardayoq xorijiy Yevropa sarmoyalarini mamlakatimizga jalb
etish masalasiga katta ersquotibor qaratilib ular uchun qulay investitsiyaviy iqlim
yaratib kelinmoqda
Hamkorligimizning yana bir muhim jihati mdash bu mintaqaviy va global
xavfsizlikni saqlash hamda tarsquominlash masalasi bilan boglsquoliq Xalqaro terrorizm
narkobiznes ekstremizm va boshqa kolsquorinishdagi transmilliy tahdidlarga qarshi
kurash va mintaqaviy barqarorlikni tarsquominlashdan har ikki tomon birdek
manfaatdor
Ozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan ikki tomonlama muloqoti faol
xarakterga ega bolib u 5 asosiy qoshma organ doirasida amalga oshirilmoqda
Hamkorlik kengashi Hamkorlik qomitasi Parlament hamkorligi qomitasi Savdo
18 httpwwwolduzbekistonovoziuzpase-10003449htmr
19
va investitsiyalar boyicha quyi qomita hamda Adliya ichki ishlar va boshqa
masalalar boyicha quyi qomita
Hozirgi kunga qadar Hamkorlik Kengashining 9 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2009 yil
sentyabrda Bryusselda) Hamkorlik qorsquomitasining 8 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2010 yil
iyulda Toshkentda) Parlament hamkorlik qorsquomitasi 8 ta yigrsquoiilishi (2010 yil
oktyabr Toshkent) Savdo va investitsiyalar borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta
yigrsquoilishi Adliya ichki ishlar inson huquqlari va boshqa turdosh masalalar
borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta yigrsquoilishi (2010 yil may Bryussel) orsquotkazildi19
0 lsquozbekiston bilan keng jabhali hamkorlik aloqalarini yolsquolga qolsquoyish Yevropa
Ittifoqi va uning arsquozo davlatlari uchun ham ayni muddaodir Xususan Yevropa
Ittifoqi Komissiyasi olsquozining 1995 yilda qabul qilingan laquoMarkaziy Osiyoning
yangi mustaqil davlatlari bilan aloqalar tolsquoglsquorisida Kommunikatsiyaraquosida bu haqda
alohida tolsquoxtalib olsquotadi Kommunikatsiyada laquoIttifoq Markaziy Osiyoda muhim
manfaatlarga ega Bu manfaatlar ham iqtisodiy ham geosiyosiy ahamiyat kasb
etadi Ayniqsa mazkur mintaqani xizmatlar turli jihozlar va sarmoya bilan
tarsquominlab turuvchi Yevropa Ittifoqi ayni vaqtda mintaqadan chiquvchi energetika
mahsulotlarining sezilarli imkoniyatlarga ega bolsquolgan istersquomolchisi ham
ekanligidan kelib chiqib bu hududda energetika sektorining rivojlanishidan
alohida manfaatdorligiraquo qayd etiladi Keyinchalik Yevropa Ittifoqi Kengashi
tomonidan 2007 yilning 30 mayida qabul qilingan laquoYevropa Ittifoqi va Markaziy
Osiyo Yangi sherikchilik uchun strategiyaraquo deb nomlangan hujjatda Yevropa
Ittifoqining mintaqadagi strategik manfaatlari yanada yaqqol ifoda etilgan
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston munosabatlari ana shunday olsquozaro teng
manfaatdorlik asosida qaror topdi 1991 yil 31 dekabrda laquo 0 lsquon ikkilaming qolsquoshma
deklaratsiyasiraquo bilan Yevropa hamjamiyatlari va ulaming olsquosha paytdagi 12 ta arsquozo
19 httpmfauzuzbxalaaro munosabatlarxalaaro tashkilotlarozb yevropa ittifoqi
20
davlati 0 lsquozbekiston Respublikasi davlat mustaqilligini ersquotirof etdi 1992 yil 15
aprelda 0 lsquozbekiston Respublikasi Hukumati va Yevropa hamjamiyatlari
Komissiyasi olsquortasida olsquozaro anglashuv memorandumi imzolandi 1994 yil 16
noyabrda tomonlar olsquortasida diplomatik munosabatlar olsquomatildi 0 lsquozbekiston
Respublikasining Yevropa hamjamiyatlari qoshidagi Missiyasi 1995 yil 6 may dan
ersquotiboran Bryussel shahrida olsquoz faoliyatini boshladi 2002 yil oktyabrda esa
Yevropa Ittifoqi Komissiyasining mamlakatimizdagi faoliyatini amalga oshirish va
boshqarishni qolsquollab-quvvatlash maqsadida Yevropa hamjamiyatlarining
0 lsquoz-bekistondagi diplomatik vakolatxonasi vazifasini vaqtincha bajarib turuvchibull20laquoYevropa Uyiraquo Toshkentda olsquoz faoliyatini boshladi
0 lsquotgan yillar davomida olsquozaro aloqalaming shartnomaviy-huquqiy asoslari
ham shakllanib va mustahkamlanib bordi
1996 yil 21 iyunda Florensiyaning (Italiya) laquoFortezza de Bassoraquo qalrsquoasida
bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi arsquozo davlatlarining davlat va hukumat rahbarlari
darajasidagi navbatdagi oliy sammitida Yevropa hamjamiyatlari va ulaming arsquozo
davlatlari bilan 0 lsquozbekiston Respublikasi olsquortasida laquo 0 lsquozbekiston Respublikasi bir
tomondan va Yevropa Hamjamiyatlari hamda ularga arsquozo davlatlar ikkinchi
tomondan olsquortasida sherikchilik tarsquosis etuvchi Sheriklik va hamkorlik tolsquoglsquorisidagi
bitimraquo imzolandi Bitimni imzolash choglsquoida 0 lsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
ushbu shartnoma Yevropa Ittifoqi va mustaqil 0 lsquozbekiston munosabatlarida yangi
burilish nuqtasi bolsquolib xizmat qilishini hamda yosh davlatimizning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishi uchun keng imkoniyatlar ochishini tarsquokidladi laquoBiz bu
munosabatlarga tashqi siyosatimizning mamlakatimizning jahon hamjamiyati va
jahon xorsquojaligiga integratsiyalashuviga qaratilgan ustivor yorsquonalishi deb
qaraymizraquo21
20 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmr
21 LAKarimov Yangicha fikrlash va ishlash - davr talabi T 5 - Т 1997 - B321
Hozirgi kunda Sheriklik va hamkorlik bitimi Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston
olsquortasida imzolangan olsquonga yaqin boshqa bitimlar bilan birgalikda amal qilib
kelmoqda
2001 yil 11 sentyabr voqealaridan solsquong ikki tomonlama munosabatlar nvoji
ayniqsa yangieha tus oldi Yevropa Ittifoqi Markaziy Osiyoning strategik
ahamiyati va mintaqadagi barqarorlikni tarsquominlashda 0 lsquozbekistonning hal qiluvchi
mavqeini tushunib yetdi Shundan kelib chiqqan holda 2001 yilning 8-9 va 17
oktyabrida bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqining Lyuksemburg Kengashi va 19
oktyabridagi Gent sammiti tashkilotning Markaziy Osiyo davlatlari bilan
aloqalarini kuehaytirishni zarar deb topdi 2001 yil 11 sentyabr voqealaridan keyin
Yevropa Ittifoqi davlatlari ham xalqaro terrorizmga qarshi tuzilgan xalqaro
koalitsiyaga qorsquoshilgan holda orsquoz qorsquoshinlarini Afgrsquoonistonga ynborishdi Ayrim
davlatlar shu jumladan Germaniya orsquoz harbiy kontingentini Afgrsquoonistonningbull22
shimolida bir qismini esa Termiz shahrida joylashtirdi
2002 yil 29 yanvarda Bryussel shahrida bolsquolib olsquotgan О zbekiston Yevropa
Ittifoqi Hamkorlik kengashining uchinchi majlisida Markaziy Osiyo davlatlanga
qaratilgan TASIS dasturining byndjeti 25 mlndan 50 mlnga yarsquoni ikki hissaga
kopaytirilganligi tashkilot vakillari tomonidan rasman marsquolum qilindi23
Shuningdek bu majlisda mintaqa mamlakatlari ayniqsa 0 lsquozbekiston bilan
aloqalarga ustuvor mavqe berish siyosiy transport energetika savdo mvestitsiya
sohalaridagi hamkorlikni yanada kuchaytirish lozimligi tarsquokidlandi
Ikki tomonlama munosabatlarda iqtisodiy va savdo-sotiq aloqalari eng
ustuvor yolsquonalish hisoblanadi 0 lsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi va uning arsquozo
davlatlari bilan savdo aloqalari katta salmoqni tashkil etadi
22 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunosllk nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma -T JIDU 2008 - B 24523 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan aloqalari iqtisodiyot sohasida ham
yildan-yilga kengayib bormoqda Yevropa Ittifoqining faol arsquozolaridan borsquolgan
Germaniya Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqidagi eng yaqin hamkori hisoblanadi
Germaniya Markaziy Osiyoda rorsquoy berayotgan orsquozgarishlarga doimo nemislarga
xos xolislik bilan yondashgan va doimo qorsquollab-quwatlagan
Ikki tomonlama savdo aloqalarining umumiy hajmi 1993 yilda 545 mln 2006
yilda 11 mlrd AQSh dollarini tashkil etgan bolsquolsa 2010 yilda bu kolsquorsatkich 1
mlrd 759 mln AQSh dollariga yetdi Undagi Germaniya Buyuk Britaniya
Fransiya Italiya kabi yirik davlatlaming salmoqli ulushi saqlanib qolayotgan
bolsquolsa-da Kipr Chexiya Sloveniya Estoniya Polsha kabi Yevropa Ittifoqi yangi
arsquozo davlatlarining ulushi ortib borayotganligi quvonarli holatdir Yevropa eksporti
mahsulotlarining asosiy qismini elektr jihozlari va mashinalar qishloq xolsquojaligi va
plastik materiallar tashkil etsa 0 lsquozbekiston eksportining katta ulushi tolsquoqimachilik
mahsulotlari va qimmatbaho metallardan iborat
Qisqacha qilib aytganda 0 lsquozbekiston mdash Yevropa Ittifoqi iqtisodiy va savdo
munosabatlari bir maromda rivojlanib kelmoqda Tomonlar orasidagi tovar
ayirboshlash hajmi olsquotgan 20 yil ichida salkam tolsquort barobarga kolsquopaydi Biroq ikki
tomonlama savdo aloqalarining imkoniyatlari cheksizdir
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston aloqalari mintaqalararo miqyosda ham
rivojlanib bormoqda 0 lsquozbekiston Yevropa Ittifoqining BOMKA (Chegara
hududlarida xavfsizlikni tarsquominlash) KADAP (giyohvand moddalarga qarshi
kurashish) TRASYeKA (transport) INOGYeYT (energetika) TYeMPUS
(tarsquolim) INTAS (fan va tadqiqot) kabi mintaqaviy dasturlarda ishtirok etmoqda
Mamlakatimizdagi barqaror siyosiy va iqtisodiy rivojlanish huquqiy davlat
va fuqarolik jamiyatini qurish yolsquolidagi birdamlik va yangi marralar global va
mintaqaviy muammolami hal etish yolsquolidagi davlatimiz rahbarining aniq va dadil
24 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunoslik nazariya va amaliyotOrsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008 mdash B 246
23
tashabbuslari umuman qolsquolga kiritilayotgan barcha muvaffaqiyatlarimiz
Yevropalik hamkorlarimizning bundan olsquon yil awalgi qarashlarini tubdan
olsquozgartirib yubordi Global va mintaqaviy muammolami hal etishda tomonlaming
olsquozaro anglashuv va tushunish asnosidagi qarashlari tobora yaqinlashib bormoqda
Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni tarsquominlash borasida Yevropa
Ittifoqi 2010 yilning iyun oyida Qirglsquoiziston janubida rolsquoy bergan voqealarga
munosabat bildirib 2010 yil 25 oktyabrda bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi Tashqi
ishlar bolsquoyicha kengashining 3041-majlisida 0 lsquozbekiston Hukumatining glsquooyat
vazmin va oqilona yondashuvini yuqori baholadi Davlatimiz rahbarining jahon
hamjamiyatiga yolsquollagan chaqiriqlariga javoban Ittifoqning Tashqi ishlar va
xavfsizlik siyosati bolsquoyicha oliy vakili Ketrin Eshton 2010 yil 18 dekabrda
Bryusseldagi olsquoz bayonotida Qirglsquoizistondagi demokratik islohotlar uchun
Ittifoqning tayyorligini bildirdi Uchrashuv choglsquoida JBarrozo 0 lsquozbekiston
Hukumatining Qirglsquoiziston janubidagi mojarolami butun mintaqa bolsquoylab
yoyilishini oldini olishga qaratilgan va uzoqni kolsquozlagan siyosatini yana bir bori25alohida ersquotirof etdi
Yevropa Ittifoqi Orol fojiasi Orolbolsquoyi mintaqasining ekologik ijtimoiy-
iqtisodiy va demografik muammolarga nisbatan hamda Orol dengizining
hayotbaxsh manbalari mdash Amudaryo va Sirdaryo suvlaridan oqilona foydalanish
jumladan gigant GESlar olsquomiga tejamkor va ixcham energiya manbai qurish
taklifini ilgari surayotgan 0 lsquozbekiston Respublikasi rahbariyatining rasmiy
munosabatiga olsquoz xayrixohligini bildirib kelmoqda Xususan Yevropa Ittifoqining
Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per Morel 2010 yil 1 noyabrda laquoDeutsche
Welleraquo gazetasida bergan suhbatida Roglsquoun GESining qurilishi loyihasi bolsquoyicha
xalqaro ekspertiza olsquotkazishni yoqlab chiqdi va mazkur vazifani olsquoz zimmasiga
olgan Jahon bankiga yordam berishga Ittifoqning tayyorligini bildirdi Shuningdek
laquoBiz bilamizki mdash dedi u mdash Qirglsquoiziston janubida sodir etilgan qonli voqealarda
25 httpwwwolduzbekistoriovoziuzDage-10003449htmlrsquo24
jinoyat izi bor va unda narkobiznes marsquolum darajada rol olsquoynagan Ushbu
voqeani obrsquoektiv olsquorganish mdash ustuvor vazifa Men Kimmo Kilyunen
rahbarligidagi xalqaro tekshiruv komissiyasining ish boshlaganini olqishlaymanraquo
Kolsquorinib turganidek bu borada ham Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston qarashlari
hamohangdir2
2011 yil 24 yanvar kuni Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
IAKarimovning Bryusselga tashrifi borsquolib orsquotdi Tashrif doirasida Yevropa
Komissiyasi prezidenti JMBarrozo va Yevropa Ittifoqining energetika masalalari
borsquoyicha komissari GEttinger bilan uchrashuvlar orsquotkazildi Shuningdek
Orsquozbekistonda Yl diplomatik vakolatxonasini (Delegatsiyasini) tarsquosis etish
torsquogrsquorisidagi Kelishuv Orsquozbekiston Respublikasi va YI orsquortasida energetika
sohasidagi hamkorlik torsquogrsquorisidagi Bayonnoma hamda 2011-2013 yillarda Yevropa
Komissiyasi texnik korsquomagi Indikativ dasturini amalga oshirish torsquogrsquorisidagi
Bayonnoma imzolandi Natijada 2012-yil may oyida YIning Orsquozbekistondagibull bull bull bull bull bull -|laquo28 vakolatxonasi rahbari lavozimi joriy etildi
Global va mintaqaviy xavfsizlik tizimining eng zaif nuqtasi boiib qolayotgan
Afglsquoonistonda tinchlik olsquomatish va barqaror taraqqiyotga yolsquol ochish borasida ham
manfaatlar uyglsquounligi va olsquozaro izchil hamkorlikni kuchaytirish istagi yaqqol
namoyon bolsquolmoqda laquoNezavisimaya gazetaraquoning 2009 yil 10 yanvar sonida ersquolon
qilingan Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per
Morelning intervyusida tarsquokidlanganidek laquoAfglsquooniston haqida olsquoylaganda darhol
gap Eron yoki Pokiston haqida ketadi biroq uning shimoliy qolsquoshnilari
0 lsquozbekiston Tojikiston va Turkmaniston haqida ozroq gapiramiz Biz barchamiz
Afglsquoonistonda hal qilishimiz lozim bolsquolgan murakkab vazifa qarshisida turibmiz va
bu masalada olsquozaro maslahatlashuvlarimizni rivojlantirib kelmoqdamiz Bunda
26 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo27 httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkiiotlarozb yevropa ittifoqi
28 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 22013 B61
25
Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan siyosiy muloqotlari
m uhim omildirraquo Eslatib olsquotish joizki Yevropa Ittifoqi Afglsquoonistonda tinchlik
olsquomatish va mamlakat iqtisodiyotini tiklash ishiga eng katta ulush qolsquoshayotgan
homiy tashkilotdir U 2010 yilda bolsquolib olsquotgan Afglsquoon muammosiga baglsquoishlangan
Kobul va London xalqaro konferensiyalarining tashkilotchisi sifatida maydonga
chiqdi 2002 yildan beri Ittifoqning Afglsquoonistonga ajratgan insonparvarlik va
iqtisodiy yordami qariyb 1 mlrd 800 mln yevroni tashkil etdi29 Afglsquoonistonning
Markaziy Osiyo respublikalari bilan chegaralarini mustahkamlash orqali Yevropa
Ittifoqi mintaqamiz xavfsizligini tarsquominlashga hissa qolsquoshib kelmoqda 0 lsquoz
navbatida 0 lsquozbekiston Afglsquoonistonda tezroq tinchlik va barqarorlik olsquomatish
istagini bildiribgina qolmay ushbu mamlakatga xalqaro insonparvarlik yordamini
yetkazib berish va milliy iqtisodini tiklash ishlarida faol ishtirok etib kelmoqda
Shu bois Yevropa Ittifoqining nufuzli siyosiy arbobi Afglsquooniston iqtisodi va
infratuziimalarini tiklash borasida 0 lsquozbekiston ilgari surayotgan aniq taklif va
loyihalar hamda amaliy sarsquoy-harakatlar uchun mamlakatimiz Prezidentiga olsquoz
minnatdorchiligini bildirdi
Shunday bolsquolsa-da ushbu memorandum va tashrif choglsquoida imzolangan
boshqa hujjatlar Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining energetika manbalariga bolsquolgan
hayotiy ehtiyojini qondirishgagina xizmat qilib qolmay balki bugungi kunda
Yevropaliklar tomonidan laquoqolsquoshnilarimizning qolsquoshnilariraquo deb atalayotgan
Markaziy Osiyo davlatlari xususan 0 lsquozbekiston bilan olsquozaro teng va manfaatli
hamkorlik aloqalarining rivojiga yanada kengroq коlsquolam va turtki beradi
29 httpwwwolduzbekistonovoziuzDage-100Q3449htmr26
XULOSA
Mazkur kurs ishida Yevropada integratsion jarayonlaming tarixi asosiy
bosqichlari va istiqbollarini orsquorganish Yevropa Ittifoqining tuzilish tarixi va
sabablari hamda uning bugungi kundagi faoliyati shu bilan birga Yevropa Ittifoqi-
Orsquozbekiston aloqalarini tahlil qilish asosida quyidagi xulosaga kelindi
Birinchidan Yevropada integratsion jarayonlar orsquoziga xos xususiyatga ega
borsquolib jadalligi borsquoyicha dunyoda eng samarali integratsiyalashuvga erishayotgan
mintaqa hisoblanadi
Ikkinchidan tahlilllar va izlanishlar shuni korsquorsatadiki Yevropada
integratsion jarayonlar nihoyalanishga erishmoqda va ldquoYagona Yevropardquo grsquooyasi
amalga oshishi istiqbolli rejalar asosida kutilayotgan real hodisaga aylanmoqda
Uchnchidan mintaqaning institutsional korsquorinishi - Yevropa Ittifoqi xalqaro
munosabatlarda Yevropa nomidan faoliyat olib boruvchi asosiy aktor sifatida
maydonga chiqmoqda
Torsquortinchidan Yevropa Ittifoqining faoliyat doirasi kengayib bormoqda va
xalqaro va mintaqaviy jarayonlaming turli masalalarida hal qiluvchi va orsquoz tarsquosir
doirasiga ega tashkilot sifatida baholanmoqda
Qisqacha aytganda Yevropa integratsion jarayonlarga tortilish orqali
umummintaqaviy birlikka erishishga intilmoqda va turli torsquosiq va muammolarga
qaramasdan buni muvaffaqiyatli uddalab kelmoqda
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXATI
Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti IAKarimovning asarlari
11 Karimov IA Bizdan ozod va obod vatan qolsin T2 - Toshkent
ldquoOrsquozbekistonrdquo 1996
12 Karimov IA Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi Т9 Тошкент
ldquoУзбекистонrdquo2001
13 Karimov IA Orsquozbek xalqi hech qachon hech kimga qaram borsquolmaydi T13
- Toshkent ldquoOrsquozbekistonrdquo 2005
Normativ-huquqiy hujjatlar
21 Yevropa Ittifoqi Rim shartnomasi 1957
22 Yevropa Ittifoqi Maastrixt shartnomasi 1992
23 Yevropa Ittifoqi Lissabon shartnomasi 2004
Ilmiy va maxsus adabiyotlar
31 Одшщориев XT Раззо^ов ДХ Сиёсатшунослик Тошкент 2007
32 Introduction to European Union Booklet
33 General Secretariat of the Council of the EU Brussel November 2009
34 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy
siyosatshunoslik nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008
35 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy
aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb
muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 2 2013
Internetning axborot va analitik manbalari
41 httpuzdenemetrcomdocs134index-2111 l-lhtmlTpage^
28
42 httpeuropa euabout-eubasic-informationindex enhtm
43 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
44 httpsuzwikipediaorgwikiIatisodiv integratsiya
45 httpswwwciagovlibrarypublicationsthe-world-factbookgeoseehtml
46 httpwwwbritannicacomEBcheckedtopic196399European-Union-EU
47 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo
48 httpenwikipediaorgwikiEuropean Commission
49 httpenwikipediaorgwikiEuropean Parliament
410httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkilotlarozb yevropa itti
foqi
29
Toshkent Davlat Sharqshunoslik Instituti Jahon siyosati va tarixi fakulteti 3-kurs
ingliz-urdu guruhi talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquoHning
ldquoYevropada integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlarirdquo nomli kurs
ishisiga
T A Q R I Z
3-kurs talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquolining ldquoYevropada
integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlari nomli kurs ishisi bugungi
kunning dolzarb mavzularidan biri hisoblangan Yevropa integratsion
jarayonlarining orsquoziga xos xususiyatlarini orsquorganishga bagrsquoishlangan Kurs ishining
birinchi bobida Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi va uning
bugungi kundagi ahamiyati yoritilgan borsquoIsa ikkinchi bobida Yevropa ittifoqi
strukturasi faoliyati va jahon hamjamiyatida tutgan orsquomi hamda Yevropa ittifoqi-
Orsquozbekiston munosabatlarini orsquorganishni orsquoz ichiga oladi Kurs ishidan korsquozlangan
maqsad Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi Yevropa ittifoqi
va uning bugungi kundagi ahamiyatining nazariy jihatlarini orsquorganishdan iborat
Ushbu kurs ishini yozishda Prezidentimiz IA Karimov asarlari hamda korsquoplab
xorijiy adabiyotlar va birlamchi internet saytlaridan foydalanilgan Ushbu kurs
ishini yoqlashga mhsat etilishi maqsadga muvofiqdir
va investitsiyalar boyicha quyi qomita hamda Adliya ichki ishlar va boshqa
masalalar boyicha quyi qomita
Hozirgi kunga qadar Hamkorlik Kengashining 9 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2009 yil
sentyabrda Bryusselda) Hamkorlik qorsquomitasining 8 ta yigrsquoilishi (oxirgisi 2010 yil
iyulda Toshkentda) Parlament hamkorlik qorsquomitasi 8 ta yigrsquoiilishi (2010 yil
oktyabr Toshkent) Savdo va investitsiyalar borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta
yigrsquoilishi Adliya ichki ishlar inson huquqlari va boshqa turdosh masalalar
borsquoyicha Kichik qorsquomita 7 ta yigrsquoilishi (2010 yil may Bryussel) orsquotkazildi19
0 lsquozbekiston bilan keng jabhali hamkorlik aloqalarini yolsquolga qolsquoyish Yevropa
Ittifoqi va uning arsquozo davlatlari uchun ham ayni muddaodir Xususan Yevropa
Ittifoqi Komissiyasi olsquozining 1995 yilda qabul qilingan laquoMarkaziy Osiyoning
yangi mustaqil davlatlari bilan aloqalar tolsquoglsquorisida Kommunikatsiyaraquosida bu haqda
alohida tolsquoxtalib olsquotadi Kommunikatsiyada laquoIttifoq Markaziy Osiyoda muhim
manfaatlarga ega Bu manfaatlar ham iqtisodiy ham geosiyosiy ahamiyat kasb
etadi Ayniqsa mazkur mintaqani xizmatlar turli jihozlar va sarmoya bilan
tarsquominlab turuvchi Yevropa Ittifoqi ayni vaqtda mintaqadan chiquvchi energetika
mahsulotlarining sezilarli imkoniyatlarga ega bolsquolgan istersquomolchisi ham
ekanligidan kelib chiqib bu hududda energetika sektorining rivojlanishidan
alohida manfaatdorligiraquo qayd etiladi Keyinchalik Yevropa Ittifoqi Kengashi
tomonidan 2007 yilning 30 mayida qabul qilingan laquoYevropa Ittifoqi va Markaziy
Osiyo Yangi sherikchilik uchun strategiyaraquo deb nomlangan hujjatda Yevropa
Ittifoqining mintaqadagi strategik manfaatlari yanada yaqqol ifoda etilgan
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston munosabatlari ana shunday olsquozaro teng
manfaatdorlik asosida qaror topdi 1991 yil 31 dekabrda laquo 0 lsquon ikkilaming qolsquoshma
deklaratsiyasiraquo bilan Yevropa hamjamiyatlari va ulaming olsquosha paytdagi 12 ta arsquozo
19 httpmfauzuzbxalaaro munosabatlarxalaaro tashkilotlarozb yevropa ittifoqi
20
davlati 0 lsquozbekiston Respublikasi davlat mustaqilligini ersquotirof etdi 1992 yil 15
aprelda 0 lsquozbekiston Respublikasi Hukumati va Yevropa hamjamiyatlari
Komissiyasi olsquortasida olsquozaro anglashuv memorandumi imzolandi 1994 yil 16
noyabrda tomonlar olsquortasida diplomatik munosabatlar olsquomatildi 0 lsquozbekiston
Respublikasining Yevropa hamjamiyatlari qoshidagi Missiyasi 1995 yil 6 may dan
ersquotiboran Bryussel shahrida olsquoz faoliyatini boshladi 2002 yil oktyabrda esa
Yevropa Ittifoqi Komissiyasining mamlakatimizdagi faoliyatini amalga oshirish va
boshqarishni qolsquollab-quvvatlash maqsadida Yevropa hamjamiyatlarining
0 lsquoz-bekistondagi diplomatik vakolatxonasi vazifasini vaqtincha bajarib turuvchibull20laquoYevropa Uyiraquo Toshkentda olsquoz faoliyatini boshladi
0 lsquotgan yillar davomida olsquozaro aloqalaming shartnomaviy-huquqiy asoslari
ham shakllanib va mustahkamlanib bordi
1996 yil 21 iyunda Florensiyaning (Italiya) laquoFortezza de Bassoraquo qalrsquoasida
bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi arsquozo davlatlarining davlat va hukumat rahbarlari
darajasidagi navbatdagi oliy sammitida Yevropa hamjamiyatlari va ulaming arsquozo
davlatlari bilan 0 lsquozbekiston Respublikasi olsquortasida laquo 0 lsquozbekiston Respublikasi bir
tomondan va Yevropa Hamjamiyatlari hamda ularga arsquozo davlatlar ikkinchi
tomondan olsquortasida sherikchilik tarsquosis etuvchi Sheriklik va hamkorlik tolsquoglsquorisidagi
bitimraquo imzolandi Bitimni imzolash choglsquoida 0 lsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
ushbu shartnoma Yevropa Ittifoqi va mustaqil 0 lsquozbekiston munosabatlarida yangi
burilish nuqtasi bolsquolib xizmat qilishini hamda yosh davlatimizning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishi uchun keng imkoniyatlar ochishini tarsquokidladi laquoBiz bu
munosabatlarga tashqi siyosatimizning mamlakatimizning jahon hamjamiyati va
jahon xorsquojaligiga integratsiyalashuviga qaratilgan ustivor yorsquonalishi deb
qaraymizraquo21
20 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmr
21 LAKarimov Yangicha fikrlash va ishlash - davr talabi T 5 - Т 1997 - B321
Hozirgi kunda Sheriklik va hamkorlik bitimi Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston
olsquortasida imzolangan olsquonga yaqin boshqa bitimlar bilan birgalikda amal qilib
kelmoqda
2001 yil 11 sentyabr voqealaridan solsquong ikki tomonlama munosabatlar nvoji
ayniqsa yangieha tus oldi Yevropa Ittifoqi Markaziy Osiyoning strategik
ahamiyati va mintaqadagi barqarorlikni tarsquominlashda 0 lsquozbekistonning hal qiluvchi
mavqeini tushunib yetdi Shundan kelib chiqqan holda 2001 yilning 8-9 va 17
oktyabrida bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqining Lyuksemburg Kengashi va 19
oktyabridagi Gent sammiti tashkilotning Markaziy Osiyo davlatlari bilan
aloqalarini kuehaytirishni zarar deb topdi 2001 yil 11 sentyabr voqealaridan keyin
Yevropa Ittifoqi davlatlari ham xalqaro terrorizmga qarshi tuzilgan xalqaro
koalitsiyaga qorsquoshilgan holda orsquoz qorsquoshinlarini Afgrsquoonistonga ynborishdi Ayrim
davlatlar shu jumladan Germaniya orsquoz harbiy kontingentini Afgrsquoonistonningbull22
shimolida bir qismini esa Termiz shahrida joylashtirdi
2002 yil 29 yanvarda Bryussel shahrida bolsquolib olsquotgan О zbekiston Yevropa
Ittifoqi Hamkorlik kengashining uchinchi majlisida Markaziy Osiyo davlatlanga
qaratilgan TASIS dasturining byndjeti 25 mlndan 50 mlnga yarsquoni ikki hissaga
kopaytirilganligi tashkilot vakillari tomonidan rasman marsquolum qilindi23
Shuningdek bu majlisda mintaqa mamlakatlari ayniqsa 0 lsquozbekiston bilan
aloqalarga ustuvor mavqe berish siyosiy transport energetika savdo mvestitsiya
sohalaridagi hamkorlikni yanada kuchaytirish lozimligi tarsquokidlandi
Ikki tomonlama munosabatlarda iqtisodiy va savdo-sotiq aloqalari eng
ustuvor yolsquonalish hisoblanadi 0 lsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi va uning arsquozo
davlatlari bilan savdo aloqalari katta salmoqni tashkil etadi
22 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunosllk nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma -T JIDU 2008 - B 24523 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan aloqalari iqtisodiyot sohasida ham
yildan-yilga kengayib bormoqda Yevropa Ittifoqining faol arsquozolaridan borsquolgan
Germaniya Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqidagi eng yaqin hamkori hisoblanadi
Germaniya Markaziy Osiyoda rorsquoy berayotgan orsquozgarishlarga doimo nemislarga
xos xolislik bilan yondashgan va doimo qorsquollab-quwatlagan
Ikki tomonlama savdo aloqalarining umumiy hajmi 1993 yilda 545 mln 2006
yilda 11 mlrd AQSh dollarini tashkil etgan bolsquolsa 2010 yilda bu kolsquorsatkich 1
mlrd 759 mln AQSh dollariga yetdi Undagi Germaniya Buyuk Britaniya
Fransiya Italiya kabi yirik davlatlaming salmoqli ulushi saqlanib qolayotgan
bolsquolsa-da Kipr Chexiya Sloveniya Estoniya Polsha kabi Yevropa Ittifoqi yangi
arsquozo davlatlarining ulushi ortib borayotganligi quvonarli holatdir Yevropa eksporti
mahsulotlarining asosiy qismini elektr jihozlari va mashinalar qishloq xolsquojaligi va
plastik materiallar tashkil etsa 0 lsquozbekiston eksportining katta ulushi tolsquoqimachilik
mahsulotlari va qimmatbaho metallardan iborat
Qisqacha qilib aytganda 0 lsquozbekiston mdash Yevropa Ittifoqi iqtisodiy va savdo
munosabatlari bir maromda rivojlanib kelmoqda Tomonlar orasidagi tovar
ayirboshlash hajmi olsquotgan 20 yil ichida salkam tolsquort barobarga kolsquopaydi Biroq ikki
tomonlama savdo aloqalarining imkoniyatlari cheksizdir
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston aloqalari mintaqalararo miqyosda ham
rivojlanib bormoqda 0 lsquozbekiston Yevropa Ittifoqining BOMKA (Chegara
hududlarida xavfsizlikni tarsquominlash) KADAP (giyohvand moddalarga qarshi
kurashish) TRASYeKA (transport) INOGYeYT (energetika) TYeMPUS
(tarsquolim) INTAS (fan va tadqiqot) kabi mintaqaviy dasturlarda ishtirok etmoqda
Mamlakatimizdagi barqaror siyosiy va iqtisodiy rivojlanish huquqiy davlat
va fuqarolik jamiyatini qurish yolsquolidagi birdamlik va yangi marralar global va
mintaqaviy muammolami hal etish yolsquolidagi davlatimiz rahbarining aniq va dadil
24 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunoslik nazariya va amaliyotOrsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008 mdash B 246
23
tashabbuslari umuman qolsquolga kiritilayotgan barcha muvaffaqiyatlarimiz
Yevropalik hamkorlarimizning bundan olsquon yil awalgi qarashlarini tubdan
olsquozgartirib yubordi Global va mintaqaviy muammolami hal etishda tomonlaming
olsquozaro anglashuv va tushunish asnosidagi qarashlari tobora yaqinlashib bormoqda
Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni tarsquominlash borasida Yevropa
Ittifoqi 2010 yilning iyun oyida Qirglsquoiziston janubida rolsquoy bergan voqealarga
munosabat bildirib 2010 yil 25 oktyabrda bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi Tashqi
ishlar bolsquoyicha kengashining 3041-majlisida 0 lsquozbekiston Hukumatining glsquooyat
vazmin va oqilona yondashuvini yuqori baholadi Davlatimiz rahbarining jahon
hamjamiyatiga yolsquollagan chaqiriqlariga javoban Ittifoqning Tashqi ishlar va
xavfsizlik siyosati bolsquoyicha oliy vakili Ketrin Eshton 2010 yil 18 dekabrda
Bryusseldagi olsquoz bayonotida Qirglsquoizistondagi demokratik islohotlar uchun
Ittifoqning tayyorligini bildirdi Uchrashuv choglsquoida JBarrozo 0 lsquozbekiston
Hukumatining Qirglsquoiziston janubidagi mojarolami butun mintaqa bolsquoylab
yoyilishini oldini olishga qaratilgan va uzoqni kolsquozlagan siyosatini yana bir bori25alohida ersquotirof etdi
Yevropa Ittifoqi Orol fojiasi Orolbolsquoyi mintaqasining ekologik ijtimoiy-
iqtisodiy va demografik muammolarga nisbatan hamda Orol dengizining
hayotbaxsh manbalari mdash Amudaryo va Sirdaryo suvlaridan oqilona foydalanish
jumladan gigant GESlar olsquomiga tejamkor va ixcham energiya manbai qurish
taklifini ilgari surayotgan 0 lsquozbekiston Respublikasi rahbariyatining rasmiy
munosabatiga olsquoz xayrixohligini bildirib kelmoqda Xususan Yevropa Ittifoqining
Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per Morel 2010 yil 1 noyabrda laquoDeutsche
Welleraquo gazetasida bergan suhbatida Roglsquoun GESining qurilishi loyihasi bolsquoyicha
xalqaro ekspertiza olsquotkazishni yoqlab chiqdi va mazkur vazifani olsquoz zimmasiga
olgan Jahon bankiga yordam berishga Ittifoqning tayyorligini bildirdi Shuningdek
laquoBiz bilamizki mdash dedi u mdash Qirglsquoiziston janubida sodir etilgan qonli voqealarda
25 httpwwwolduzbekistoriovoziuzDage-10003449htmlrsquo24
jinoyat izi bor va unda narkobiznes marsquolum darajada rol olsquoynagan Ushbu
voqeani obrsquoektiv olsquorganish mdash ustuvor vazifa Men Kimmo Kilyunen
rahbarligidagi xalqaro tekshiruv komissiyasining ish boshlaganini olqishlaymanraquo
Kolsquorinib turganidek bu borada ham Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston qarashlari
hamohangdir2
2011 yil 24 yanvar kuni Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
IAKarimovning Bryusselga tashrifi borsquolib orsquotdi Tashrif doirasida Yevropa
Komissiyasi prezidenti JMBarrozo va Yevropa Ittifoqining energetika masalalari
borsquoyicha komissari GEttinger bilan uchrashuvlar orsquotkazildi Shuningdek
Orsquozbekistonda Yl diplomatik vakolatxonasini (Delegatsiyasini) tarsquosis etish
torsquogrsquorisidagi Kelishuv Orsquozbekiston Respublikasi va YI orsquortasida energetika
sohasidagi hamkorlik torsquogrsquorisidagi Bayonnoma hamda 2011-2013 yillarda Yevropa
Komissiyasi texnik korsquomagi Indikativ dasturini amalga oshirish torsquogrsquorisidagi
Bayonnoma imzolandi Natijada 2012-yil may oyida YIning Orsquozbekistondagibull bull bull bull bull bull -|laquo28 vakolatxonasi rahbari lavozimi joriy etildi
Global va mintaqaviy xavfsizlik tizimining eng zaif nuqtasi boiib qolayotgan
Afglsquoonistonda tinchlik olsquomatish va barqaror taraqqiyotga yolsquol ochish borasida ham
manfaatlar uyglsquounligi va olsquozaro izchil hamkorlikni kuchaytirish istagi yaqqol
namoyon bolsquolmoqda laquoNezavisimaya gazetaraquoning 2009 yil 10 yanvar sonida ersquolon
qilingan Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per
Morelning intervyusida tarsquokidlanganidek laquoAfglsquooniston haqida olsquoylaganda darhol
gap Eron yoki Pokiston haqida ketadi biroq uning shimoliy qolsquoshnilari
0 lsquozbekiston Tojikiston va Turkmaniston haqida ozroq gapiramiz Biz barchamiz
Afglsquoonistonda hal qilishimiz lozim bolsquolgan murakkab vazifa qarshisida turibmiz va
bu masalada olsquozaro maslahatlashuvlarimizni rivojlantirib kelmoqdamiz Bunda
26 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo27 httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkiiotlarozb yevropa ittifoqi
28 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 22013 B61
25
Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan siyosiy muloqotlari
m uhim omildirraquo Eslatib olsquotish joizki Yevropa Ittifoqi Afglsquoonistonda tinchlik
olsquomatish va mamlakat iqtisodiyotini tiklash ishiga eng katta ulush qolsquoshayotgan
homiy tashkilotdir U 2010 yilda bolsquolib olsquotgan Afglsquoon muammosiga baglsquoishlangan
Kobul va London xalqaro konferensiyalarining tashkilotchisi sifatida maydonga
chiqdi 2002 yildan beri Ittifoqning Afglsquoonistonga ajratgan insonparvarlik va
iqtisodiy yordami qariyb 1 mlrd 800 mln yevroni tashkil etdi29 Afglsquoonistonning
Markaziy Osiyo respublikalari bilan chegaralarini mustahkamlash orqali Yevropa
Ittifoqi mintaqamiz xavfsizligini tarsquominlashga hissa qolsquoshib kelmoqda 0 lsquoz
navbatida 0 lsquozbekiston Afglsquoonistonda tezroq tinchlik va barqarorlik olsquomatish
istagini bildiribgina qolmay ushbu mamlakatga xalqaro insonparvarlik yordamini
yetkazib berish va milliy iqtisodini tiklash ishlarida faol ishtirok etib kelmoqda
Shu bois Yevropa Ittifoqining nufuzli siyosiy arbobi Afglsquooniston iqtisodi va
infratuziimalarini tiklash borasida 0 lsquozbekiston ilgari surayotgan aniq taklif va
loyihalar hamda amaliy sarsquoy-harakatlar uchun mamlakatimiz Prezidentiga olsquoz
minnatdorchiligini bildirdi
Shunday bolsquolsa-da ushbu memorandum va tashrif choglsquoida imzolangan
boshqa hujjatlar Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining energetika manbalariga bolsquolgan
hayotiy ehtiyojini qondirishgagina xizmat qilib qolmay balki bugungi kunda
Yevropaliklar tomonidan laquoqolsquoshnilarimizning qolsquoshnilariraquo deb atalayotgan
Markaziy Osiyo davlatlari xususan 0 lsquozbekiston bilan olsquozaro teng va manfaatli
hamkorlik aloqalarining rivojiga yanada kengroq коlsquolam va turtki beradi
29 httpwwwolduzbekistonovoziuzDage-100Q3449htmr26
XULOSA
Mazkur kurs ishida Yevropada integratsion jarayonlaming tarixi asosiy
bosqichlari va istiqbollarini orsquorganish Yevropa Ittifoqining tuzilish tarixi va
sabablari hamda uning bugungi kundagi faoliyati shu bilan birga Yevropa Ittifoqi-
Orsquozbekiston aloqalarini tahlil qilish asosida quyidagi xulosaga kelindi
Birinchidan Yevropada integratsion jarayonlar orsquoziga xos xususiyatga ega
borsquolib jadalligi borsquoyicha dunyoda eng samarali integratsiyalashuvga erishayotgan
mintaqa hisoblanadi
Ikkinchidan tahlilllar va izlanishlar shuni korsquorsatadiki Yevropada
integratsion jarayonlar nihoyalanishga erishmoqda va ldquoYagona Yevropardquo grsquooyasi
amalga oshishi istiqbolli rejalar asosida kutilayotgan real hodisaga aylanmoqda
Uchnchidan mintaqaning institutsional korsquorinishi - Yevropa Ittifoqi xalqaro
munosabatlarda Yevropa nomidan faoliyat olib boruvchi asosiy aktor sifatida
maydonga chiqmoqda
Torsquortinchidan Yevropa Ittifoqining faoliyat doirasi kengayib bormoqda va
xalqaro va mintaqaviy jarayonlaming turli masalalarida hal qiluvchi va orsquoz tarsquosir
doirasiga ega tashkilot sifatida baholanmoqda
Qisqacha aytganda Yevropa integratsion jarayonlarga tortilish orqali
umummintaqaviy birlikka erishishga intilmoqda va turli torsquosiq va muammolarga
qaramasdan buni muvaffaqiyatli uddalab kelmoqda
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXATI
Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti IAKarimovning asarlari
11 Karimov IA Bizdan ozod va obod vatan qolsin T2 - Toshkent
ldquoOrsquozbekistonrdquo 1996
12 Karimov IA Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi Т9 Тошкент
ldquoУзбекистонrdquo2001
13 Karimov IA Orsquozbek xalqi hech qachon hech kimga qaram borsquolmaydi T13
- Toshkent ldquoOrsquozbekistonrdquo 2005
Normativ-huquqiy hujjatlar
21 Yevropa Ittifoqi Rim shartnomasi 1957
22 Yevropa Ittifoqi Maastrixt shartnomasi 1992
23 Yevropa Ittifoqi Lissabon shartnomasi 2004
Ilmiy va maxsus adabiyotlar
31 Одшщориев XT Раззо^ов ДХ Сиёсатшунослик Тошкент 2007
32 Introduction to European Union Booklet
33 General Secretariat of the Council of the EU Brussel November 2009
34 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy
siyosatshunoslik nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008
35 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy
aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb
muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 2 2013
Internetning axborot va analitik manbalari
41 httpuzdenemetrcomdocs134index-2111 l-lhtmlTpage^
28
42 httpeuropa euabout-eubasic-informationindex enhtm
43 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
44 httpsuzwikipediaorgwikiIatisodiv integratsiya
45 httpswwwciagovlibrarypublicationsthe-world-factbookgeoseehtml
46 httpwwwbritannicacomEBcheckedtopic196399European-Union-EU
47 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo
48 httpenwikipediaorgwikiEuropean Commission
49 httpenwikipediaorgwikiEuropean Parliament
410httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkilotlarozb yevropa itti
foqi
29
Toshkent Davlat Sharqshunoslik Instituti Jahon siyosati va tarixi fakulteti 3-kurs
ingliz-urdu guruhi talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquoHning
ldquoYevropada integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlarirdquo nomli kurs
ishisiga
T A Q R I Z
3-kurs talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquolining ldquoYevropada
integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlari nomli kurs ishisi bugungi
kunning dolzarb mavzularidan biri hisoblangan Yevropa integratsion
jarayonlarining orsquoziga xos xususiyatlarini orsquorganishga bagrsquoishlangan Kurs ishining
birinchi bobida Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi va uning
bugungi kundagi ahamiyati yoritilgan borsquoIsa ikkinchi bobida Yevropa ittifoqi
strukturasi faoliyati va jahon hamjamiyatida tutgan orsquomi hamda Yevropa ittifoqi-
Orsquozbekiston munosabatlarini orsquorganishni orsquoz ichiga oladi Kurs ishidan korsquozlangan
maqsad Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi Yevropa ittifoqi
va uning bugungi kundagi ahamiyatining nazariy jihatlarini orsquorganishdan iborat
Ushbu kurs ishini yozishda Prezidentimiz IA Karimov asarlari hamda korsquoplab
xorijiy adabiyotlar va birlamchi internet saytlaridan foydalanilgan Ushbu kurs
ishini yoqlashga mhsat etilishi maqsadga muvofiqdir
davlati 0 lsquozbekiston Respublikasi davlat mustaqilligini ersquotirof etdi 1992 yil 15
aprelda 0 lsquozbekiston Respublikasi Hukumati va Yevropa hamjamiyatlari
Komissiyasi olsquortasida olsquozaro anglashuv memorandumi imzolandi 1994 yil 16
noyabrda tomonlar olsquortasida diplomatik munosabatlar olsquomatildi 0 lsquozbekiston
Respublikasining Yevropa hamjamiyatlari qoshidagi Missiyasi 1995 yil 6 may dan
ersquotiboran Bryussel shahrida olsquoz faoliyatini boshladi 2002 yil oktyabrda esa
Yevropa Ittifoqi Komissiyasining mamlakatimizdagi faoliyatini amalga oshirish va
boshqarishni qolsquollab-quvvatlash maqsadida Yevropa hamjamiyatlarining
0 lsquoz-bekistondagi diplomatik vakolatxonasi vazifasini vaqtincha bajarib turuvchibull20laquoYevropa Uyiraquo Toshkentda olsquoz faoliyatini boshladi
0 lsquotgan yillar davomida olsquozaro aloqalaming shartnomaviy-huquqiy asoslari
ham shakllanib va mustahkamlanib bordi
1996 yil 21 iyunda Florensiyaning (Italiya) laquoFortezza de Bassoraquo qalrsquoasida
bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi arsquozo davlatlarining davlat va hukumat rahbarlari
darajasidagi navbatdagi oliy sammitida Yevropa hamjamiyatlari va ulaming arsquozo
davlatlari bilan 0 lsquozbekiston Respublikasi olsquortasida laquo 0 lsquozbekiston Respublikasi bir
tomondan va Yevropa Hamjamiyatlari hamda ularga arsquozo davlatlar ikkinchi
tomondan olsquortasida sherikchilik tarsquosis etuvchi Sheriklik va hamkorlik tolsquoglsquorisidagi
bitimraquo imzolandi Bitimni imzolash choglsquoida 0 lsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
ushbu shartnoma Yevropa Ittifoqi va mustaqil 0 lsquozbekiston munosabatlarida yangi
burilish nuqtasi bolsquolib xizmat qilishini hamda yosh davlatimizning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishi uchun keng imkoniyatlar ochishini tarsquokidladi laquoBiz bu
munosabatlarga tashqi siyosatimizning mamlakatimizning jahon hamjamiyati va
jahon xorsquojaligiga integratsiyalashuviga qaratilgan ustivor yorsquonalishi deb
qaraymizraquo21
20 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmr
21 LAKarimov Yangicha fikrlash va ishlash - davr talabi T 5 - Т 1997 - B321
Hozirgi kunda Sheriklik va hamkorlik bitimi Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston
olsquortasida imzolangan olsquonga yaqin boshqa bitimlar bilan birgalikda amal qilib
kelmoqda
2001 yil 11 sentyabr voqealaridan solsquong ikki tomonlama munosabatlar nvoji
ayniqsa yangieha tus oldi Yevropa Ittifoqi Markaziy Osiyoning strategik
ahamiyati va mintaqadagi barqarorlikni tarsquominlashda 0 lsquozbekistonning hal qiluvchi
mavqeini tushunib yetdi Shundan kelib chiqqan holda 2001 yilning 8-9 va 17
oktyabrida bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqining Lyuksemburg Kengashi va 19
oktyabridagi Gent sammiti tashkilotning Markaziy Osiyo davlatlari bilan
aloqalarini kuehaytirishni zarar deb topdi 2001 yil 11 sentyabr voqealaridan keyin
Yevropa Ittifoqi davlatlari ham xalqaro terrorizmga qarshi tuzilgan xalqaro
koalitsiyaga qorsquoshilgan holda orsquoz qorsquoshinlarini Afgrsquoonistonga ynborishdi Ayrim
davlatlar shu jumladan Germaniya orsquoz harbiy kontingentini Afgrsquoonistonningbull22
shimolida bir qismini esa Termiz shahrida joylashtirdi
2002 yil 29 yanvarda Bryussel shahrida bolsquolib olsquotgan О zbekiston Yevropa
Ittifoqi Hamkorlik kengashining uchinchi majlisida Markaziy Osiyo davlatlanga
qaratilgan TASIS dasturining byndjeti 25 mlndan 50 mlnga yarsquoni ikki hissaga
kopaytirilganligi tashkilot vakillari tomonidan rasman marsquolum qilindi23
Shuningdek bu majlisda mintaqa mamlakatlari ayniqsa 0 lsquozbekiston bilan
aloqalarga ustuvor mavqe berish siyosiy transport energetika savdo mvestitsiya
sohalaridagi hamkorlikni yanada kuchaytirish lozimligi tarsquokidlandi
Ikki tomonlama munosabatlarda iqtisodiy va savdo-sotiq aloqalari eng
ustuvor yolsquonalish hisoblanadi 0 lsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi va uning arsquozo
davlatlari bilan savdo aloqalari katta salmoqni tashkil etadi
22 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunosllk nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma -T JIDU 2008 - B 24523 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan aloqalari iqtisodiyot sohasida ham
yildan-yilga kengayib bormoqda Yevropa Ittifoqining faol arsquozolaridan borsquolgan
Germaniya Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqidagi eng yaqin hamkori hisoblanadi
Germaniya Markaziy Osiyoda rorsquoy berayotgan orsquozgarishlarga doimo nemislarga
xos xolislik bilan yondashgan va doimo qorsquollab-quwatlagan
Ikki tomonlama savdo aloqalarining umumiy hajmi 1993 yilda 545 mln 2006
yilda 11 mlrd AQSh dollarini tashkil etgan bolsquolsa 2010 yilda bu kolsquorsatkich 1
mlrd 759 mln AQSh dollariga yetdi Undagi Germaniya Buyuk Britaniya
Fransiya Italiya kabi yirik davlatlaming salmoqli ulushi saqlanib qolayotgan
bolsquolsa-da Kipr Chexiya Sloveniya Estoniya Polsha kabi Yevropa Ittifoqi yangi
arsquozo davlatlarining ulushi ortib borayotganligi quvonarli holatdir Yevropa eksporti
mahsulotlarining asosiy qismini elektr jihozlari va mashinalar qishloq xolsquojaligi va
plastik materiallar tashkil etsa 0 lsquozbekiston eksportining katta ulushi tolsquoqimachilik
mahsulotlari va qimmatbaho metallardan iborat
Qisqacha qilib aytganda 0 lsquozbekiston mdash Yevropa Ittifoqi iqtisodiy va savdo
munosabatlari bir maromda rivojlanib kelmoqda Tomonlar orasidagi tovar
ayirboshlash hajmi olsquotgan 20 yil ichida salkam tolsquort barobarga kolsquopaydi Biroq ikki
tomonlama savdo aloqalarining imkoniyatlari cheksizdir
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston aloqalari mintaqalararo miqyosda ham
rivojlanib bormoqda 0 lsquozbekiston Yevropa Ittifoqining BOMKA (Chegara
hududlarida xavfsizlikni tarsquominlash) KADAP (giyohvand moddalarga qarshi
kurashish) TRASYeKA (transport) INOGYeYT (energetika) TYeMPUS
(tarsquolim) INTAS (fan va tadqiqot) kabi mintaqaviy dasturlarda ishtirok etmoqda
Mamlakatimizdagi barqaror siyosiy va iqtisodiy rivojlanish huquqiy davlat
va fuqarolik jamiyatini qurish yolsquolidagi birdamlik va yangi marralar global va
mintaqaviy muammolami hal etish yolsquolidagi davlatimiz rahbarining aniq va dadil
24 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunoslik nazariya va amaliyotOrsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008 mdash B 246
23
tashabbuslari umuman qolsquolga kiritilayotgan barcha muvaffaqiyatlarimiz
Yevropalik hamkorlarimizning bundan olsquon yil awalgi qarashlarini tubdan
olsquozgartirib yubordi Global va mintaqaviy muammolami hal etishda tomonlaming
olsquozaro anglashuv va tushunish asnosidagi qarashlari tobora yaqinlashib bormoqda
Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni tarsquominlash borasida Yevropa
Ittifoqi 2010 yilning iyun oyida Qirglsquoiziston janubida rolsquoy bergan voqealarga
munosabat bildirib 2010 yil 25 oktyabrda bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi Tashqi
ishlar bolsquoyicha kengashining 3041-majlisida 0 lsquozbekiston Hukumatining glsquooyat
vazmin va oqilona yondashuvini yuqori baholadi Davlatimiz rahbarining jahon
hamjamiyatiga yolsquollagan chaqiriqlariga javoban Ittifoqning Tashqi ishlar va
xavfsizlik siyosati bolsquoyicha oliy vakili Ketrin Eshton 2010 yil 18 dekabrda
Bryusseldagi olsquoz bayonotida Qirglsquoizistondagi demokratik islohotlar uchun
Ittifoqning tayyorligini bildirdi Uchrashuv choglsquoida JBarrozo 0 lsquozbekiston
Hukumatining Qirglsquoiziston janubidagi mojarolami butun mintaqa bolsquoylab
yoyilishini oldini olishga qaratilgan va uzoqni kolsquozlagan siyosatini yana bir bori25alohida ersquotirof etdi
Yevropa Ittifoqi Orol fojiasi Orolbolsquoyi mintaqasining ekologik ijtimoiy-
iqtisodiy va demografik muammolarga nisbatan hamda Orol dengizining
hayotbaxsh manbalari mdash Amudaryo va Sirdaryo suvlaridan oqilona foydalanish
jumladan gigant GESlar olsquomiga tejamkor va ixcham energiya manbai qurish
taklifini ilgari surayotgan 0 lsquozbekiston Respublikasi rahbariyatining rasmiy
munosabatiga olsquoz xayrixohligini bildirib kelmoqda Xususan Yevropa Ittifoqining
Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per Morel 2010 yil 1 noyabrda laquoDeutsche
Welleraquo gazetasida bergan suhbatida Roglsquoun GESining qurilishi loyihasi bolsquoyicha
xalqaro ekspertiza olsquotkazishni yoqlab chiqdi va mazkur vazifani olsquoz zimmasiga
olgan Jahon bankiga yordam berishga Ittifoqning tayyorligini bildirdi Shuningdek
laquoBiz bilamizki mdash dedi u mdash Qirglsquoiziston janubida sodir etilgan qonli voqealarda
25 httpwwwolduzbekistoriovoziuzDage-10003449htmlrsquo24
jinoyat izi bor va unda narkobiznes marsquolum darajada rol olsquoynagan Ushbu
voqeani obrsquoektiv olsquorganish mdash ustuvor vazifa Men Kimmo Kilyunen
rahbarligidagi xalqaro tekshiruv komissiyasining ish boshlaganini olqishlaymanraquo
Kolsquorinib turganidek bu borada ham Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston qarashlari
hamohangdir2
2011 yil 24 yanvar kuni Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
IAKarimovning Bryusselga tashrifi borsquolib orsquotdi Tashrif doirasida Yevropa
Komissiyasi prezidenti JMBarrozo va Yevropa Ittifoqining energetika masalalari
borsquoyicha komissari GEttinger bilan uchrashuvlar orsquotkazildi Shuningdek
Orsquozbekistonda Yl diplomatik vakolatxonasini (Delegatsiyasini) tarsquosis etish
torsquogrsquorisidagi Kelishuv Orsquozbekiston Respublikasi va YI orsquortasida energetika
sohasidagi hamkorlik torsquogrsquorisidagi Bayonnoma hamda 2011-2013 yillarda Yevropa
Komissiyasi texnik korsquomagi Indikativ dasturini amalga oshirish torsquogrsquorisidagi
Bayonnoma imzolandi Natijada 2012-yil may oyida YIning Orsquozbekistondagibull bull bull bull bull bull -|laquo28 vakolatxonasi rahbari lavozimi joriy etildi
Global va mintaqaviy xavfsizlik tizimining eng zaif nuqtasi boiib qolayotgan
Afglsquoonistonda tinchlik olsquomatish va barqaror taraqqiyotga yolsquol ochish borasida ham
manfaatlar uyglsquounligi va olsquozaro izchil hamkorlikni kuchaytirish istagi yaqqol
namoyon bolsquolmoqda laquoNezavisimaya gazetaraquoning 2009 yil 10 yanvar sonida ersquolon
qilingan Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per
Morelning intervyusida tarsquokidlanganidek laquoAfglsquooniston haqida olsquoylaganda darhol
gap Eron yoki Pokiston haqida ketadi biroq uning shimoliy qolsquoshnilari
0 lsquozbekiston Tojikiston va Turkmaniston haqida ozroq gapiramiz Biz barchamiz
Afglsquoonistonda hal qilishimiz lozim bolsquolgan murakkab vazifa qarshisida turibmiz va
bu masalada olsquozaro maslahatlashuvlarimizni rivojlantirib kelmoqdamiz Bunda
26 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo27 httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkiiotlarozb yevropa ittifoqi
28 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 22013 B61
25
Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan siyosiy muloqotlari
m uhim omildirraquo Eslatib olsquotish joizki Yevropa Ittifoqi Afglsquoonistonda tinchlik
olsquomatish va mamlakat iqtisodiyotini tiklash ishiga eng katta ulush qolsquoshayotgan
homiy tashkilotdir U 2010 yilda bolsquolib olsquotgan Afglsquoon muammosiga baglsquoishlangan
Kobul va London xalqaro konferensiyalarining tashkilotchisi sifatida maydonga
chiqdi 2002 yildan beri Ittifoqning Afglsquoonistonga ajratgan insonparvarlik va
iqtisodiy yordami qariyb 1 mlrd 800 mln yevroni tashkil etdi29 Afglsquoonistonning
Markaziy Osiyo respublikalari bilan chegaralarini mustahkamlash orqali Yevropa
Ittifoqi mintaqamiz xavfsizligini tarsquominlashga hissa qolsquoshib kelmoqda 0 lsquoz
navbatida 0 lsquozbekiston Afglsquoonistonda tezroq tinchlik va barqarorlik olsquomatish
istagini bildiribgina qolmay ushbu mamlakatga xalqaro insonparvarlik yordamini
yetkazib berish va milliy iqtisodini tiklash ishlarida faol ishtirok etib kelmoqda
Shu bois Yevropa Ittifoqining nufuzli siyosiy arbobi Afglsquooniston iqtisodi va
infratuziimalarini tiklash borasida 0 lsquozbekiston ilgari surayotgan aniq taklif va
loyihalar hamda amaliy sarsquoy-harakatlar uchun mamlakatimiz Prezidentiga olsquoz
minnatdorchiligini bildirdi
Shunday bolsquolsa-da ushbu memorandum va tashrif choglsquoida imzolangan
boshqa hujjatlar Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining energetika manbalariga bolsquolgan
hayotiy ehtiyojini qondirishgagina xizmat qilib qolmay balki bugungi kunda
Yevropaliklar tomonidan laquoqolsquoshnilarimizning qolsquoshnilariraquo deb atalayotgan
Markaziy Osiyo davlatlari xususan 0 lsquozbekiston bilan olsquozaro teng va manfaatli
hamkorlik aloqalarining rivojiga yanada kengroq коlsquolam va turtki beradi
29 httpwwwolduzbekistonovoziuzDage-100Q3449htmr26
XULOSA
Mazkur kurs ishida Yevropada integratsion jarayonlaming tarixi asosiy
bosqichlari va istiqbollarini orsquorganish Yevropa Ittifoqining tuzilish tarixi va
sabablari hamda uning bugungi kundagi faoliyati shu bilan birga Yevropa Ittifoqi-
Orsquozbekiston aloqalarini tahlil qilish asosida quyidagi xulosaga kelindi
Birinchidan Yevropada integratsion jarayonlar orsquoziga xos xususiyatga ega
borsquolib jadalligi borsquoyicha dunyoda eng samarali integratsiyalashuvga erishayotgan
mintaqa hisoblanadi
Ikkinchidan tahlilllar va izlanishlar shuni korsquorsatadiki Yevropada
integratsion jarayonlar nihoyalanishga erishmoqda va ldquoYagona Yevropardquo grsquooyasi
amalga oshishi istiqbolli rejalar asosida kutilayotgan real hodisaga aylanmoqda
Uchnchidan mintaqaning institutsional korsquorinishi - Yevropa Ittifoqi xalqaro
munosabatlarda Yevropa nomidan faoliyat olib boruvchi asosiy aktor sifatida
maydonga chiqmoqda
Torsquortinchidan Yevropa Ittifoqining faoliyat doirasi kengayib bormoqda va
xalqaro va mintaqaviy jarayonlaming turli masalalarida hal qiluvchi va orsquoz tarsquosir
doirasiga ega tashkilot sifatida baholanmoqda
Qisqacha aytganda Yevropa integratsion jarayonlarga tortilish orqali
umummintaqaviy birlikka erishishga intilmoqda va turli torsquosiq va muammolarga
qaramasdan buni muvaffaqiyatli uddalab kelmoqda
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXATI
Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti IAKarimovning asarlari
11 Karimov IA Bizdan ozod va obod vatan qolsin T2 - Toshkent
ldquoOrsquozbekistonrdquo 1996
12 Karimov IA Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi Т9 Тошкент
ldquoУзбекистонrdquo2001
13 Karimov IA Orsquozbek xalqi hech qachon hech kimga qaram borsquolmaydi T13
- Toshkent ldquoOrsquozbekistonrdquo 2005
Normativ-huquqiy hujjatlar
21 Yevropa Ittifoqi Rim shartnomasi 1957
22 Yevropa Ittifoqi Maastrixt shartnomasi 1992
23 Yevropa Ittifoqi Lissabon shartnomasi 2004
Ilmiy va maxsus adabiyotlar
31 Одшщориев XT Раззо^ов ДХ Сиёсатшунослик Тошкент 2007
32 Introduction to European Union Booklet
33 General Secretariat of the Council of the EU Brussel November 2009
34 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy
siyosatshunoslik nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008
35 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy
aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb
muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 2 2013
Internetning axborot va analitik manbalari
41 httpuzdenemetrcomdocs134index-2111 l-lhtmlTpage^
28
42 httpeuropa euabout-eubasic-informationindex enhtm
43 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
44 httpsuzwikipediaorgwikiIatisodiv integratsiya
45 httpswwwciagovlibrarypublicationsthe-world-factbookgeoseehtml
46 httpwwwbritannicacomEBcheckedtopic196399European-Union-EU
47 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo
48 httpenwikipediaorgwikiEuropean Commission
49 httpenwikipediaorgwikiEuropean Parliament
410httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkilotlarozb yevropa itti
foqi
29
Toshkent Davlat Sharqshunoslik Instituti Jahon siyosati va tarixi fakulteti 3-kurs
ingliz-urdu guruhi talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquoHning
ldquoYevropada integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlarirdquo nomli kurs
ishisiga
T A Q R I Z
3-kurs talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquolining ldquoYevropada
integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlari nomli kurs ishisi bugungi
kunning dolzarb mavzularidan biri hisoblangan Yevropa integratsion
jarayonlarining orsquoziga xos xususiyatlarini orsquorganishga bagrsquoishlangan Kurs ishining
birinchi bobida Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi va uning
bugungi kundagi ahamiyati yoritilgan borsquoIsa ikkinchi bobida Yevropa ittifoqi
strukturasi faoliyati va jahon hamjamiyatida tutgan orsquomi hamda Yevropa ittifoqi-
Orsquozbekiston munosabatlarini orsquorganishni orsquoz ichiga oladi Kurs ishidan korsquozlangan
maqsad Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi Yevropa ittifoqi
va uning bugungi kundagi ahamiyatining nazariy jihatlarini orsquorganishdan iborat
Ushbu kurs ishini yozishda Prezidentimiz IA Karimov asarlari hamda korsquoplab
xorijiy adabiyotlar va birlamchi internet saytlaridan foydalanilgan Ushbu kurs
ishini yoqlashga mhsat etilishi maqsadga muvofiqdir
Hozirgi kunda Sheriklik va hamkorlik bitimi Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston
olsquortasida imzolangan olsquonga yaqin boshqa bitimlar bilan birgalikda amal qilib
kelmoqda
2001 yil 11 sentyabr voqealaridan solsquong ikki tomonlama munosabatlar nvoji
ayniqsa yangieha tus oldi Yevropa Ittifoqi Markaziy Osiyoning strategik
ahamiyati va mintaqadagi barqarorlikni tarsquominlashda 0 lsquozbekistonning hal qiluvchi
mavqeini tushunib yetdi Shundan kelib chiqqan holda 2001 yilning 8-9 va 17
oktyabrida bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqining Lyuksemburg Kengashi va 19
oktyabridagi Gent sammiti tashkilotning Markaziy Osiyo davlatlari bilan
aloqalarini kuehaytirishni zarar deb topdi 2001 yil 11 sentyabr voqealaridan keyin
Yevropa Ittifoqi davlatlari ham xalqaro terrorizmga qarshi tuzilgan xalqaro
koalitsiyaga qorsquoshilgan holda orsquoz qorsquoshinlarini Afgrsquoonistonga ynborishdi Ayrim
davlatlar shu jumladan Germaniya orsquoz harbiy kontingentini Afgrsquoonistonningbull22
shimolida bir qismini esa Termiz shahrida joylashtirdi
2002 yil 29 yanvarda Bryussel shahrida bolsquolib olsquotgan О zbekiston Yevropa
Ittifoqi Hamkorlik kengashining uchinchi majlisida Markaziy Osiyo davlatlanga
qaratilgan TASIS dasturining byndjeti 25 mlndan 50 mlnga yarsquoni ikki hissaga
kopaytirilganligi tashkilot vakillari tomonidan rasman marsquolum qilindi23
Shuningdek bu majlisda mintaqa mamlakatlari ayniqsa 0 lsquozbekiston bilan
aloqalarga ustuvor mavqe berish siyosiy transport energetika savdo mvestitsiya
sohalaridagi hamkorlikni yanada kuchaytirish lozimligi tarsquokidlandi
Ikki tomonlama munosabatlarda iqtisodiy va savdo-sotiq aloqalari eng
ustuvor yolsquonalish hisoblanadi 0 lsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi va uning arsquozo
davlatlari bilan savdo aloqalari katta salmoqni tashkil etadi
22 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunosllk nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma -T JIDU 2008 - B 24523 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan aloqalari iqtisodiyot sohasida ham
yildan-yilga kengayib bormoqda Yevropa Ittifoqining faol arsquozolaridan borsquolgan
Germaniya Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqidagi eng yaqin hamkori hisoblanadi
Germaniya Markaziy Osiyoda rorsquoy berayotgan orsquozgarishlarga doimo nemislarga
xos xolislik bilan yondashgan va doimo qorsquollab-quwatlagan
Ikki tomonlama savdo aloqalarining umumiy hajmi 1993 yilda 545 mln 2006
yilda 11 mlrd AQSh dollarini tashkil etgan bolsquolsa 2010 yilda bu kolsquorsatkich 1
mlrd 759 mln AQSh dollariga yetdi Undagi Germaniya Buyuk Britaniya
Fransiya Italiya kabi yirik davlatlaming salmoqli ulushi saqlanib qolayotgan
bolsquolsa-da Kipr Chexiya Sloveniya Estoniya Polsha kabi Yevropa Ittifoqi yangi
arsquozo davlatlarining ulushi ortib borayotganligi quvonarli holatdir Yevropa eksporti
mahsulotlarining asosiy qismini elektr jihozlari va mashinalar qishloq xolsquojaligi va
plastik materiallar tashkil etsa 0 lsquozbekiston eksportining katta ulushi tolsquoqimachilik
mahsulotlari va qimmatbaho metallardan iborat
Qisqacha qilib aytganda 0 lsquozbekiston mdash Yevropa Ittifoqi iqtisodiy va savdo
munosabatlari bir maromda rivojlanib kelmoqda Tomonlar orasidagi tovar
ayirboshlash hajmi olsquotgan 20 yil ichida salkam tolsquort barobarga kolsquopaydi Biroq ikki
tomonlama savdo aloqalarining imkoniyatlari cheksizdir
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston aloqalari mintaqalararo miqyosda ham
rivojlanib bormoqda 0 lsquozbekiston Yevropa Ittifoqining BOMKA (Chegara
hududlarida xavfsizlikni tarsquominlash) KADAP (giyohvand moddalarga qarshi
kurashish) TRASYeKA (transport) INOGYeYT (energetika) TYeMPUS
(tarsquolim) INTAS (fan va tadqiqot) kabi mintaqaviy dasturlarda ishtirok etmoqda
Mamlakatimizdagi barqaror siyosiy va iqtisodiy rivojlanish huquqiy davlat
va fuqarolik jamiyatini qurish yolsquolidagi birdamlik va yangi marralar global va
mintaqaviy muammolami hal etish yolsquolidagi davlatimiz rahbarining aniq va dadil
24 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunoslik nazariya va amaliyotOrsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008 mdash B 246
23
tashabbuslari umuman qolsquolga kiritilayotgan barcha muvaffaqiyatlarimiz
Yevropalik hamkorlarimizning bundan olsquon yil awalgi qarashlarini tubdan
olsquozgartirib yubordi Global va mintaqaviy muammolami hal etishda tomonlaming
olsquozaro anglashuv va tushunish asnosidagi qarashlari tobora yaqinlashib bormoqda
Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni tarsquominlash borasida Yevropa
Ittifoqi 2010 yilning iyun oyida Qirglsquoiziston janubida rolsquoy bergan voqealarga
munosabat bildirib 2010 yil 25 oktyabrda bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi Tashqi
ishlar bolsquoyicha kengashining 3041-majlisida 0 lsquozbekiston Hukumatining glsquooyat
vazmin va oqilona yondashuvini yuqori baholadi Davlatimiz rahbarining jahon
hamjamiyatiga yolsquollagan chaqiriqlariga javoban Ittifoqning Tashqi ishlar va
xavfsizlik siyosati bolsquoyicha oliy vakili Ketrin Eshton 2010 yil 18 dekabrda
Bryusseldagi olsquoz bayonotida Qirglsquoizistondagi demokratik islohotlar uchun
Ittifoqning tayyorligini bildirdi Uchrashuv choglsquoida JBarrozo 0 lsquozbekiston
Hukumatining Qirglsquoiziston janubidagi mojarolami butun mintaqa bolsquoylab
yoyilishini oldini olishga qaratilgan va uzoqni kolsquozlagan siyosatini yana bir bori25alohida ersquotirof etdi
Yevropa Ittifoqi Orol fojiasi Orolbolsquoyi mintaqasining ekologik ijtimoiy-
iqtisodiy va demografik muammolarga nisbatan hamda Orol dengizining
hayotbaxsh manbalari mdash Amudaryo va Sirdaryo suvlaridan oqilona foydalanish
jumladan gigant GESlar olsquomiga tejamkor va ixcham energiya manbai qurish
taklifini ilgari surayotgan 0 lsquozbekiston Respublikasi rahbariyatining rasmiy
munosabatiga olsquoz xayrixohligini bildirib kelmoqda Xususan Yevropa Ittifoqining
Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per Morel 2010 yil 1 noyabrda laquoDeutsche
Welleraquo gazetasida bergan suhbatida Roglsquoun GESining qurilishi loyihasi bolsquoyicha
xalqaro ekspertiza olsquotkazishni yoqlab chiqdi va mazkur vazifani olsquoz zimmasiga
olgan Jahon bankiga yordam berishga Ittifoqning tayyorligini bildirdi Shuningdek
laquoBiz bilamizki mdash dedi u mdash Qirglsquoiziston janubida sodir etilgan qonli voqealarda
25 httpwwwolduzbekistoriovoziuzDage-10003449htmlrsquo24
jinoyat izi bor va unda narkobiznes marsquolum darajada rol olsquoynagan Ushbu
voqeani obrsquoektiv olsquorganish mdash ustuvor vazifa Men Kimmo Kilyunen
rahbarligidagi xalqaro tekshiruv komissiyasining ish boshlaganini olqishlaymanraquo
Kolsquorinib turganidek bu borada ham Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston qarashlari
hamohangdir2
2011 yil 24 yanvar kuni Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
IAKarimovning Bryusselga tashrifi borsquolib orsquotdi Tashrif doirasida Yevropa
Komissiyasi prezidenti JMBarrozo va Yevropa Ittifoqining energetika masalalari
borsquoyicha komissari GEttinger bilan uchrashuvlar orsquotkazildi Shuningdek
Orsquozbekistonda Yl diplomatik vakolatxonasini (Delegatsiyasini) tarsquosis etish
torsquogrsquorisidagi Kelishuv Orsquozbekiston Respublikasi va YI orsquortasida energetika
sohasidagi hamkorlik torsquogrsquorisidagi Bayonnoma hamda 2011-2013 yillarda Yevropa
Komissiyasi texnik korsquomagi Indikativ dasturini amalga oshirish torsquogrsquorisidagi
Bayonnoma imzolandi Natijada 2012-yil may oyida YIning Orsquozbekistondagibull bull bull bull bull bull -|laquo28 vakolatxonasi rahbari lavozimi joriy etildi
Global va mintaqaviy xavfsizlik tizimining eng zaif nuqtasi boiib qolayotgan
Afglsquoonistonda tinchlik olsquomatish va barqaror taraqqiyotga yolsquol ochish borasida ham
manfaatlar uyglsquounligi va olsquozaro izchil hamkorlikni kuchaytirish istagi yaqqol
namoyon bolsquolmoqda laquoNezavisimaya gazetaraquoning 2009 yil 10 yanvar sonida ersquolon
qilingan Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per
Morelning intervyusida tarsquokidlanganidek laquoAfglsquooniston haqida olsquoylaganda darhol
gap Eron yoki Pokiston haqida ketadi biroq uning shimoliy qolsquoshnilari
0 lsquozbekiston Tojikiston va Turkmaniston haqida ozroq gapiramiz Biz barchamiz
Afglsquoonistonda hal qilishimiz lozim bolsquolgan murakkab vazifa qarshisida turibmiz va
bu masalada olsquozaro maslahatlashuvlarimizni rivojlantirib kelmoqdamiz Bunda
26 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo27 httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkiiotlarozb yevropa ittifoqi
28 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 22013 B61
25
Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan siyosiy muloqotlari
m uhim omildirraquo Eslatib olsquotish joizki Yevropa Ittifoqi Afglsquoonistonda tinchlik
olsquomatish va mamlakat iqtisodiyotini tiklash ishiga eng katta ulush qolsquoshayotgan
homiy tashkilotdir U 2010 yilda bolsquolib olsquotgan Afglsquoon muammosiga baglsquoishlangan
Kobul va London xalqaro konferensiyalarining tashkilotchisi sifatida maydonga
chiqdi 2002 yildan beri Ittifoqning Afglsquoonistonga ajratgan insonparvarlik va
iqtisodiy yordami qariyb 1 mlrd 800 mln yevroni tashkil etdi29 Afglsquoonistonning
Markaziy Osiyo respublikalari bilan chegaralarini mustahkamlash orqali Yevropa
Ittifoqi mintaqamiz xavfsizligini tarsquominlashga hissa qolsquoshib kelmoqda 0 lsquoz
navbatida 0 lsquozbekiston Afglsquoonistonda tezroq tinchlik va barqarorlik olsquomatish
istagini bildiribgina qolmay ushbu mamlakatga xalqaro insonparvarlik yordamini
yetkazib berish va milliy iqtisodini tiklash ishlarida faol ishtirok etib kelmoqda
Shu bois Yevropa Ittifoqining nufuzli siyosiy arbobi Afglsquooniston iqtisodi va
infratuziimalarini tiklash borasida 0 lsquozbekiston ilgari surayotgan aniq taklif va
loyihalar hamda amaliy sarsquoy-harakatlar uchun mamlakatimiz Prezidentiga olsquoz
minnatdorchiligini bildirdi
Shunday bolsquolsa-da ushbu memorandum va tashrif choglsquoida imzolangan
boshqa hujjatlar Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining energetika manbalariga bolsquolgan
hayotiy ehtiyojini qondirishgagina xizmat qilib qolmay balki bugungi kunda
Yevropaliklar tomonidan laquoqolsquoshnilarimizning qolsquoshnilariraquo deb atalayotgan
Markaziy Osiyo davlatlari xususan 0 lsquozbekiston bilan olsquozaro teng va manfaatli
hamkorlik aloqalarining rivojiga yanada kengroq коlsquolam va turtki beradi
29 httpwwwolduzbekistonovoziuzDage-100Q3449htmr26
XULOSA
Mazkur kurs ishida Yevropada integratsion jarayonlaming tarixi asosiy
bosqichlari va istiqbollarini orsquorganish Yevropa Ittifoqining tuzilish tarixi va
sabablari hamda uning bugungi kundagi faoliyati shu bilan birga Yevropa Ittifoqi-
Orsquozbekiston aloqalarini tahlil qilish asosida quyidagi xulosaga kelindi
Birinchidan Yevropada integratsion jarayonlar orsquoziga xos xususiyatga ega
borsquolib jadalligi borsquoyicha dunyoda eng samarali integratsiyalashuvga erishayotgan
mintaqa hisoblanadi
Ikkinchidan tahlilllar va izlanishlar shuni korsquorsatadiki Yevropada
integratsion jarayonlar nihoyalanishga erishmoqda va ldquoYagona Yevropardquo grsquooyasi
amalga oshishi istiqbolli rejalar asosida kutilayotgan real hodisaga aylanmoqda
Uchnchidan mintaqaning institutsional korsquorinishi - Yevropa Ittifoqi xalqaro
munosabatlarda Yevropa nomidan faoliyat olib boruvchi asosiy aktor sifatida
maydonga chiqmoqda
Torsquortinchidan Yevropa Ittifoqining faoliyat doirasi kengayib bormoqda va
xalqaro va mintaqaviy jarayonlaming turli masalalarida hal qiluvchi va orsquoz tarsquosir
doirasiga ega tashkilot sifatida baholanmoqda
Qisqacha aytganda Yevropa integratsion jarayonlarga tortilish orqali
umummintaqaviy birlikka erishishga intilmoqda va turli torsquosiq va muammolarga
qaramasdan buni muvaffaqiyatli uddalab kelmoqda
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXATI
Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti IAKarimovning asarlari
11 Karimov IA Bizdan ozod va obod vatan qolsin T2 - Toshkent
ldquoOrsquozbekistonrdquo 1996
12 Karimov IA Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi Т9 Тошкент
ldquoУзбекистонrdquo2001
13 Karimov IA Orsquozbek xalqi hech qachon hech kimga qaram borsquolmaydi T13
- Toshkent ldquoOrsquozbekistonrdquo 2005
Normativ-huquqiy hujjatlar
21 Yevropa Ittifoqi Rim shartnomasi 1957
22 Yevropa Ittifoqi Maastrixt shartnomasi 1992
23 Yevropa Ittifoqi Lissabon shartnomasi 2004
Ilmiy va maxsus adabiyotlar
31 Одшщориев XT Раззо^ов ДХ Сиёсатшунослик Тошкент 2007
32 Introduction to European Union Booklet
33 General Secretariat of the Council of the EU Brussel November 2009
34 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy
siyosatshunoslik nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008
35 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy
aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb
muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 2 2013
Internetning axborot va analitik manbalari
41 httpuzdenemetrcomdocs134index-2111 l-lhtmlTpage^
28
42 httpeuropa euabout-eubasic-informationindex enhtm
43 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
44 httpsuzwikipediaorgwikiIatisodiv integratsiya
45 httpswwwciagovlibrarypublicationsthe-world-factbookgeoseehtml
46 httpwwwbritannicacomEBcheckedtopic196399European-Union-EU
47 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo
48 httpenwikipediaorgwikiEuropean Commission
49 httpenwikipediaorgwikiEuropean Parliament
410httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkilotlarozb yevropa itti
foqi
29
Toshkent Davlat Sharqshunoslik Instituti Jahon siyosati va tarixi fakulteti 3-kurs
ingliz-urdu guruhi talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquoHning
ldquoYevropada integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlarirdquo nomli kurs
ishisiga
T A Q R I Z
3-kurs talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquolining ldquoYevropada
integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlari nomli kurs ishisi bugungi
kunning dolzarb mavzularidan biri hisoblangan Yevropa integratsion
jarayonlarining orsquoziga xos xususiyatlarini orsquorganishga bagrsquoishlangan Kurs ishining
birinchi bobida Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi va uning
bugungi kundagi ahamiyati yoritilgan borsquoIsa ikkinchi bobida Yevropa ittifoqi
strukturasi faoliyati va jahon hamjamiyatida tutgan orsquomi hamda Yevropa ittifoqi-
Orsquozbekiston munosabatlarini orsquorganishni orsquoz ichiga oladi Kurs ishidan korsquozlangan
maqsad Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi Yevropa ittifoqi
va uning bugungi kundagi ahamiyatining nazariy jihatlarini orsquorganishdan iborat
Ushbu kurs ishini yozishda Prezidentimiz IA Karimov asarlari hamda korsquoplab
xorijiy adabiyotlar va birlamchi internet saytlaridan foydalanilgan Ushbu kurs
ishini yoqlashga mhsat etilishi maqsadga muvofiqdir
Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan aloqalari iqtisodiyot sohasida ham
yildan-yilga kengayib bormoqda Yevropa Ittifoqining faol arsquozolaridan borsquolgan
Germaniya Orsquozbekistonning Yevropa Ittifoqidagi eng yaqin hamkori hisoblanadi
Germaniya Markaziy Osiyoda rorsquoy berayotgan orsquozgarishlarga doimo nemislarga
xos xolislik bilan yondashgan va doimo qorsquollab-quwatlagan
Ikki tomonlama savdo aloqalarining umumiy hajmi 1993 yilda 545 mln 2006
yilda 11 mlrd AQSh dollarini tashkil etgan bolsquolsa 2010 yilda bu kolsquorsatkich 1
mlrd 759 mln AQSh dollariga yetdi Undagi Germaniya Buyuk Britaniya
Fransiya Italiya kabi yirik davlatlaming salmoqli ulushi saqlanib qolayotgan
bolsquolsa-da Kipr Chexiya Sloveniya Estoniya Polsha kabi Yevropa Ittifoqi yangi
arsquozo davlatlarining ulushi ortib borayotganligi quvonarli holatdir Yevropa eksporti
mahsulotlarining asosiy qismini elektr jihozlari va mashinalar qishloq xolsquojaligi va
plastik materiallar tashkil etsa 0 lsquozbekiston eksportining katta ulushi tolsquoqimachilik
mahsulotlari va qimmatbaho metallardan iborat
Qisqacha qilib aytganda 0 lsquozbekiston mdash Yevropa Ittifoqi iqtisodiy va savdo
munosabatlari bir maromda rivojlanib kelmoqda Tomonlar orasidagi tovar
ayirboshlash hajmi olsquotgan 20 yil ichida salkam tolsquort barobarga kolsquopaydi Biroq ikki
tomonlama savdo aloqalarining imkoniyatlari cheksizdir
Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston aloqalari mintaqalararo miqyosda ham
rivojlanib bormoqda 0 lsquozbekiston Yevropa Ittifoqining BOMKA (Chegara
hududlarida xavfsizlikni tarsquominlash) KADAP (giyohvand moddalarga qarshi
kurashish) TRASYeKA (transport) INOGYeYT (energetika) TYeMPUS
(tarsquolim) INTAS (fan va tadqiqot) kabi mintaqaviy dasturlarda ishtirok etmoqda
Mamlakatimizdagi barqaror siyosiy va iqtisodiy rivojlanish huquqiy davlat
va fuqarolik jamiyatini qurish yolsquolidagi birdamlik va yangi marralar global va
mintaqaviy muammolami hal etish yolsquolidagi davlatimiz rahbarining aniq va dadil
24 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy siyosatshunoslik nazariya va amaliyotOrsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008 mdash B 246
23
tashabbuslari umuman qolsquolga kiritilayotgan barcha muvaffaqiyatlarimiz
Yevropalik hamkorlarimizning bundan olsquon yil awalgi qarashlarini tubdan
olsquozgartirib yubordi Global va mintaqaviy muammolami hal etishda tomonlaming
olsquozaro anglashuv va tushunish asnosidagi qarashlari tobora yaqinlashib bormoqda
Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni tarsquominlash borasida Yevropa
Ittifoqi 2010 yilning iyun oyida Qirglsquoiziston janubida rolsquoy bergan voqealarga
munosabat bildirib 2010 yil 25 oktyabrda bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi Tashqi
ishlar bolsquoyicha kengashining 3041-majlisida 0 lsquozbekiston Hukumatining glsquooyat
vazmin va oqilona yondashuvini yuqori baholadi Davlatimiz rahbarining jahon
hamjamiyatiga yolsquollagan chaqiriqlariga javoban Ittifoqning Tashqi ishlar va
xavfsizlik siyosati bolsquoyicha oliy vakili Ketrin Eshton 2010 yil 18 dekabrda
Bryusseldagi olsquoz bayonotida Qirglsquoizistondagi demokratik islohotlar uchun
Ittifoqning tayyorligini bildirdi Uchrashuv choglsquoida JBarrozo 0 lsquozbekiston
Hukumatining Qirglsquoiziston janubidagi mojarolami butun mintaqa bolsquoylab
yoyilishini oldini olishga qaratilgan va uzoqni kolsquozlagan siyosatini yana bir bori25alohida ersquotirof etdi
Yevropa Ittifoqi Orol fojiasi Orolbolsquoyi mintaqasining ekologik ijtimoiy-
iqtisodiy va demografik muammolarga nisbatan hamda Orol dengizining
hayotbaxsh manbalari mdash Amudaryo va Sirdaryo suvlaridan oqilona foydalanish
jumladan gigant GESlar olsquomiga tejamkor va ixcham energiya manbai qurish
taklifini ilgari surayotgan 0 lsquozbekiston Respublikasi rahbariyatining rasmiy
munosabatiga olsquoz xayrixohligini bildirib kelmoqda Xususan Yevropa Ittifoqining
Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per Morel 2010 yil 1 noyabrda laquoDeutsche
Welleraquo gazetasida bergan suhbatida Roglsquoun GESining qurilishi loyihasi bolsquoyicha
xalqaro ekspertiza olsquotkazishni yoqlab chiqdi va mazkur vazifani olsquoz zimmasiga
olgan Jahon bankiga yordam berishga Ittifoqning tayyorligini bildirdi Shuningdek
laquoBiz bilamizki mdash dedi u mdash Qirglsquoiziston janubida sodir etilgan qonli voqealarda
25 httpwwwolduzbekistoriovoziuzDage-10003449htmlrsquo24
jinoyat izi bor va unda narkobiznes marsquolum darajada rol olsquoynagan Ushbu
voqeani obrsquoektiv olsquorganish mdash ustuvor vazifa Men Kimmo Kilyunen
rahbarligidagi xalqaro tekshiruv komissiyasining ish boshlaganini olqishlaymanraquo
Kolsquorinib turganidek bu borada ham Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston qarashlari
hamohangdir2
2011 yil 24 yanvar kuni Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
IAKarimovning Bryusselga tashrifi borsquolib orsquotdi Tashrif doirasida Yevropa
Komissiyasi prezidenti JMBarrozo va Yevropa Ittifoqining energetika masalalari
borsquoyicha komissari GEttinger bilan uchrashuvlar orsquotkazildi Shuningdek
Orsquozbekistonda Yl diplomatik vakolatxonasini (Delegatsiyasini) tarsquosis etish
torsquogrsquorisidagi Kelishuv Orsquozbekiston Respublikasi va YI orsquortasida energetika
sohasidagi hamkorlik torsquogrsquorisidagi Bayonnoma hamda 2011-2013 yillarda Yevropa
Komissiyasi texnik korsquomagi Indikativ dasturini amalga oshirish torsquogrsquorisidagi
Bayonnoma imzolandi Natijada 2012-yil may oyida YIning Orsquozbekistondagibull bull bull bull bull bull -|laquo28 vakolatxonasi rahbari lavozimi joriy etildi
Global va mintaqaviy xavfsizlik tizimining eng zaif nuqtasi boiib qolayotgan
Afglsquoonistonda tinchlik olsquomatish va barqaror taraqqiyotga yolsquol ochish borasida ham
manfaatlar uyglsquounligi va olsquozaro izchil hamkorlikni kuchaytirish istagi yaqqol
namoyon bolsquolmoqda laquoNezavisimaya gazetaraquoning 2009 yil 10 yanvar sonida ersquolon
qilingan Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per
Morelning intervyusida tarsquokidlanganidek laquoAfglsquooniston haqida olsquoylaganda darhol
gap Eron yoki Pokiston haqida ketadi biroq uning shimoliy qolsquoshnilari
0 lsquozbekiston Tojikiston va Turkmaniston haqida ozroq gapiramiz Biz barchamiz
Afglsquoonistonda hal qilishimiz lozim bolsquolgan murakkab vazifa qarshisida turibmiz va
bu masalada olsquozaro maslahatlashuvlarimizni rivojlantirib kelmoqdamiz Bunda
26 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo27 httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkiiotlarozb yevropa ittifoqi
28 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 22013 B61
25
Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan siyosiy muloqotlari
m uhim omildirraquo Eslatib olsquotish joizki Yevropa Ittifoqi Afglsquoonistonda tinchlik
olsquomatish va mamlakat iqtisodiyotini tiklash ishiga eng katta ulush qolsquoshayotgan
homiy tashkilotdir U 2010 yilda bolsquolib olsquotgan Afglsquoon muammosiga baglsquoishlangan
Kobul va London xalqaro konferensiyalarining tashkilotchisi sifatida maydonga
chiqdi 2002 yildan beri Ittifoqning Afglsquoonistonga ajratgan insonparvarlik va
iqtisodiy yordami qariyb 1 mlrd 800 mln yevroni tashkil etdi29 Afglsquoonistonning
Markaziy Osiyo respublikalari bilan chegaralarini mustahkamlash orqali Yevropa
Ittifoqi mintaqamiz xavfsizligini tarsquominlashga hissa qolsquoshib kelmoqda 0 lsquoz
navbatida 0 lsquozbekiston Afglsquoonistonda tezroq tinchlik va barqarorlik olsquomatish
istagini bildiribgina qolmay ushbu mamlakatga xalqaro insonparvarlik yordamini
yetkazib berish va milliy iqtisodini tiklash ishlarida faol ishtirok etib kelmoqda
Shu bois Yevropa Ittifoqining nufuzli siyosiy arbobi Afglsquooniston iqtisodi va
infratuziimalarini tiklash borasida 0 lsquozbekiston ilgari surayotgan aniq taklif va
loyihalar hamda amaliy sarsquoy-harakatlar uchun mamlakatimiz Prezidentiga olsquoz
minnatdorchiligini bildirdi
Shunday bolsquolsa-da ushbu memorandum va tashrif choglsquoida imzolangan
boshqa hujjatlar Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining energetika manbalariga bolsquolgan
hayotiy ehtiyojini qondirishgagina xizmat qilib qolmay balki bugungi kunda
Yevropaliklar tomonidan laquoqolsquoshnilarimizning qolsquoshnilariraquo deb atalayotgan
Markaziy Osiyo davlatlari xususan 0 lsquozbekiston bilan olsquozaro teng va manfaatli
hamkorlik aloqalarining rivojiga yanada kengroq коlsquolam va turtki beradi
29 httpwwwolduzbekistonovoziuzDage-100Q3449htmr26
XULOSA
Mazkur kurs ishida Yevropada integratsion jarayonlaming tarixi asosiy
bosqichlari va istiqbollarini orsquorganish Yevropa Ittifoqining tuzilish tarixi va
sabablari hamda uning bugungi kundagi faoliyati shu bilan birga Yevropa Ittifoqi-
Orsquozbekiston aloqalarini tahlil qilish asosida quyidagi xulosaga kelindi
Birinchidan Yevropada integratsion jarayonlar orsquoziga xos xususiyatga ega
borsquolib jadalligi borsquoyicha dunyoda eng samarali integratsiyalashuvga erishayotgan
mintaqa hisoblanadi
Ikkinchidan tahlilllar va izlanishlar shuni korsquorsatadiki Yevropada
integratsion jarayonlar nihoyalanishga erishmoqda va ldquoYagona Yevropardquo grsquooyasi
amalga oshishi istiqbolli rejalar asosida kutilayotgan real hodisaga aylanmoqda
Uchnchidan mintaqaning institutsional korsquorinishi - Yevropa Ittifoqi xalqaro
munosabatlarda Yevropa nomidan faoliyat olib boruvchi asosiy aktor sifatida
maydonga chiqmoqda
Torsquortinchidan Yevropa Ittifoqining faoliyat doirasi kengayib bormoqda va
xalqaro va mintaqaviy jarayonlaming turli masalalarida hal qiluvchi va orsquoz tarsquosir
doirasiga ega tashkilot sifatida baholanmoqda
Qisqacha aytganda Yevropa integratsion jarayonlarga tortilish orqali
umummintaqaviy birlikka erishishga intilmoqda va turli torsquosiq va muammolarga
qaramasdan buni muvaffaqiyatli uddalab kelmoqda
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXATI
Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti IAKarimovning asarlari
11 Karimov IA Bizdan ozod va obod vatan qolsin T2 - Toshkent
ldquoOrsquozbekistonrdquo 1996
12 Karimov IA Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi Т9 Тошкент
ldquoУзбекистонrdquo2001
13 Karimov IA Orsquozbek xalqi hech qachon hech kimga qaram borsquolmaydi T13
- Toshkent ldquoOrsquozbekistonrdquo 2005
Normativ-huquqiy hujjatlar
21 Yevropa Ittifoqi Rim shartnomasi 1957
22 Yevropa Ittifoqi Maastrixt shartnomasi 1992
23 Yevropa Ittifoqi Lissabon shartnomasi 2004
Ilmiy va maxsus adabiyotlar
31 Одшщориев XT Раззо^ов ДХ Сиёсатшунослик Тошкент 2007
32 Introduction to European Union Booklet
33 General Secretariat of the Council of the EU Brussel November 2009
34 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy
siyosatshunoslik nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008
35 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy
aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb
muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 2 2013
Internetning axborot va analitik manbalari
41 httpuzdenemetrcomdocs134index-2111 l-lhtmlTpage^
28
42 httpeuropa euabout-eubasic-informationindex enhtm
43 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
44 httpsuzwikipediaorgwikiIatisodiv integratsiya
45 httpswwwciagovlibrarypublicationsthe-world-factbookgeoseehtml
46 httpwwwbritannicacomEBcheckedtopic196399European-Union-EU
47 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo
48 httpenwikipediaorgwikiEuropean Commission
49 httpenwikipediaorgwikiEuropean Parliament
410httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkilotlarozb yevropa itti
foqi
29
Toshkent Davlat Sharqshunoslik Instituti Jahon siyosati va tarixi fakulteti 3-kurs
ingliz-urdu guruhi talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquoHning
ldquoYevropada integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlarirdquo nomli kurs
ishisiga
T A Q R I Z
3-kurs talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquolining ldquoYevropada
integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlari nomli kurs ishisi bugungi
kunning dolzarb mavzularidan biri hisoblangan Yevropa integratsion
jarayonlarining orsquoziga xos xususiyatlarini orsquorganishga bagrsquoishlangan Kurs ishining
birinchi bobida Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi va uning
bugungi kundagi ahamiyati yoritilgan borsquoIsa ikkinchi bobida Yevropa ittifoqi
strukturasi faoliyati va jahon hamjamiyatida tutgan orsquomi hamda Yevropa ittifoqi-
Orsquozbekiston munosabatlarini orsquorganishni orsquoz ichiga oladi Kurs ishidan korsquozlangan
maqsad Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi Yevropa ittifoqi
va uning bugungi kundagi ahamiyatining nazariy jihatlarini orsquorganishdan iborat
Ushbu kurs ishini yozishda Prezidentimiz IA Karimov asarlari hamda korsquoplab
xorijiy adabiyotlar va birlamchi internet saytlaridan foydalanilgan Ushbu kurs
ishini yoqlashga mhsat etilishi maqsadga muvofiqdir
tashabbuslari umuman qolsquolga kiritilayotgan barcha muvaffaqiyatlarimiz
Yevropalik hamkorlarimizning bundan olsquon yil awalgi qarashlarini tubdan
olsquozgartirib yubordi Global va mintaqaviy muammolami hal etishda tomonlaming
olsquozaro anglashuv va tushunish asnosidagi qarashlari tobora yaqinlashib bormoqda
Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni tarsquominlash borasida Yevropa
Ittifoqi 2010 yilning iyun oyida Qirglsquoiziston janubida rolsquoy bergan voqealarga
munosabat bildirib 2010 yil 25 oktyabrda bolsquolib olsquotgan Yevropa Ittifoqi Tashqi
ishlar bolsquoyicha kengashining 3041-majlisida 0 lsquozbekiston Hukumatining glsquooyat
vazmin va oqilona yondashuvini yuqori baholadi Davlatimiz rahbarining jahon
hamjamiyatiga yolsquollagan chaqiriqlariga javoban Ittifoqning Tashqi ishlar va
xavfsizlik siyosati bolsquoyicha oliy vakili Ketrin Eshton 2010 yil 18 dekabrda
Bryusseldagi olsquoz bayonotida Qirglsquoizistondagi demokratik islohotlar uchun
Ittifoqning tayyorligini bildirdi Uchrashuv choglsquoida JBarrozo 0 lsquozbekiston
Hukumatining Qirglsquoiziston janubidagi mojarolami butun mintaqa bolsquoylab
yoyilishini oldini olishga qaratilgan va uzoqni kolsquozlagan siyosatini yana bir bori25alohida ersquotirof etdi
Yevropa Ittifoqi Orol fojiasi Orolbolsquoyi mintaqasining ekologik ijtimoiy-
iqtisodiy va demografik muammolarga nisbatan hamda Orol dengizining
hayotbaxsh manbalari mdash Amudaryo va Sirdaryo suvlaridan oqilona foydalanish
jumladan gigant GESlar olsquomiga tejamkor va ixcham energiya manbai qurish
taklifini ilgari surayotgan 0 lsquozbekiston Respublikasi rahbariyatining rasmiy
munosabatiga olsquoz xayrixohligini bildirib kelmoqda Xususan Yevropa Ittifoqining
Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per Morel 2010 yil 1 noyabrda laquoDeutsche
Welleraquo gazetasida bergan suhbatida Roglsquoun GESining qurilishi loyihasi bolsquoyicha
xalqaro ekspertiza olsquotkazishni yoqlab chiqdi va mazkur vazifani olsquoz zimmasiga
olgan Jahon bankiga yordam berishga Ittifoqning tayyorligini bildirdi Shuningdek
laquoBiz bilamizki mdash dedi u mdash Qirglsquoiziston janubida sodir etilgan qonli voqealarda
25 httpwwwolduzbekistoriovoziuzDage-10003449htmlrsquo24
jinoyat izi bor va unda narkobiznes marsquolum darajada rol olsquoynagan Ushbu
voqeani obrsquoektiv olsquorganish mdash ustuvor vazifa Men Kimmo Kilyunen
rahbarligidagi xalqaro tekshiruv komissiyasining ish boshlaganini olqishlaymanraquo
Kolsquorinib turganidek bu borada ham Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston qarashlari
hamohangdir2
2011 yil 24 yanvar kuni Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
IAKarimovning Bryusselga tashrifi borsquolib orsquotdi Tashrif doirasida Yevropa
Komissiyasi prezidenti JMBarrozo va Yevropa Ittifoqining energetika masalalari
borsquoyicha komissari GEttinger bilan uchrashuvlar orsquotkazildi Shuningdek
Orsquozbekistonda Yl diplomatik vakolatxonasini (Delegatsiyasini) tarsquosis etish
torsquogrsquorisidagi Kelishuv Orsquozbekiston Respublikasi va YI orsquortasida energetika
sohasidagi hamkorlik torsquogrsquorisidagi Bayonnoma hamda 2011-2013 yillarda Yevropa
Komissiyasi texnik korsquomagi Indikativ dasturini amalga oshirish torsquogrsquorisidagi
Bayonnoma imzolandi Natijada 2012-yil may oyida YIning Orsquozbekistondagibull bull bull bull bull bull -|laquo28 vakolatxonasi rahbari lavozimi joriy etildi
Global va mintaqaviy xavfsizlik tizimining eng zaif nuqtasi boiib qolayotgan
Afglsquoonistonda tinchlik olsquomatish va barqaror taraqqiyotga yolsquol ochish borasida ham
manfaatlar uyglsquounligi va olsquozaro izchil hamkorlikni kuchaytirish istagi yaqqol
namoyon bolsquolmoqda laquoNezavisimaya gazetaraquoning 2009 yil 10 yanvar sonida ersquolon
qilingan Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per
Morelning intervyusida tarsquokidlanganidek laquoAfglsquooniston haqida olsquoylaganda darhol
gap Eron yoki Pokiston haqida ketadi biroq uning shimoliy qolsquoshnilari
0 lsquozbekiston Tojikiston va Turkmaniston haqida ozroq gapiramiz Biz barchamiz
Afglsquoonistonda hal qilishimiz lozim bolsquolgan murakkab vazifa qarshisida turibmiz va
bu masalada olsquozaro maslahatlashuvlarimizni rivojlantirib kelmoqdamiz Bunda
26 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo27 httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkiiotlarozb yevropa ittifoqi
28 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 22013 B61
25
Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan siyosiy muloqotlari
m uhim omildirraquo Eslatib olsquotish joizki Yevropa Ittifoqi Afglsquoonistonda tinchlik
olsquomatish va mamlakat iqtisodiyotini tiklash ishiga eng katta ulush qolsquoshayotgan
homiy tashkilotdir U 2010 yilda bolsquolib olsquotgan Afglsquoon muammosiga baglsquoishlangan
Kobul va London xalqaro konferensiyalarining tashkilotchisi sifatida maydonga
chiqdi 2002 yildan beri Ittifoqning Afglsquoonistonga ajratgan insonparvarlik va
iqtisodiy yordami qariyb 1 mlrd 800 mln yevroni tashkil etdi29 Afglsquoonistonning
Markaziy Osiyo respublikalari bilan chegaralarini mustahkamlash orqali Yevropa
Ittifoqi mintaqamiz xavfsizligini tarsquominlashga hissa qolsquoshib kelmoqda 0 lsquoz
navbatida 0 lsquozbekiston Afglsquoonistonda tezroq tinchlik va barqarorlik olsquomatish
istagini bildiribgina qolmay ushbu mamlakatga xalqaro insonparvarlik yordamini
yetkazib berish va milliy iqtisodini tiklash ishlarida faol ishtirok etib kelmoqda
Shu bois Yevropa Ittifoqining nufuzli siyosiy arbobi Afglsquooniston iqtisodi va
infratuziimalarini tiklash borasida 0 lsquozbekiston ilgari surayotgan aniq taklif va
loyihalar hamda amaliy sarsquoy-harakatlar uchun mamlakatimiz Prezidentiga olsquoz
minnatdorchiligini bildirdi
Shunday bolsquolsa-da ushbu memorandum va tashrif choglsquoida imzolangan
boshqa hujjatlar Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining energetika manbalariga bolsquolgan
hayotiy ehtiyojini qondirishgagina xizmat qilib qolmay balki bugungi kunda
Yevropaliklar tomonidan laquoqolsquoshnilarimizning qolsquoshnilariraquo deb atalayotgan
Markaziy Osiyo davlatlari xususan 0 lsquozbekiston bilan olsquozaro teng va manfaatli
hamkorlik aloqalarining rivojiga yanada kengroq коlsquolam va turtki beradi
29 httpwwwolduzbekistonovoziuzDage-100Q3449htmr26
XULOSA
Mazkur kurs ishida Yevropada integratsion jarayonlaming tarixi asosiy
bosqichlari va istiqbollarini orsquorganish Yevropa Ittifoqining tuzilish tarixi va
sabablari hamda uning bugungi kundagi faoliyati shu bilan birga Yevropa Ittifoqi-
Orsquozbekiston aloqalarini tahlil qilish asosida quyidagi xulosaga kelindi
Birinchidan Yevropada integratsion jarayonlar orsquoziga xos xususiyatga ega
borsquolib jadalligi borsquoyicha dunyoda eng samarali integratsiyalashuvga erishayotgan
mintaqa hisoblanadi
Ikkinchidan tahlilllar va izlanishlar shuni korsquorsatadiki Yevropada
integratsion jarayonlar nihoyalanishga erishmoqda va ldquoYagona Yevropardquo grsquooyasi
amalga oshishi istiqbolli rejalar asosida kutilayotgan real hodisaga aylanmoqda
Uchnchidan mintaqaning institutsional korsquorinishi - Yevropa Ittifoqi xalqaro
munosabatlarda Yevropa nomidan faoliyat olib boruvchi asosiy aktor sifatida
maydonga chiqmoqda
Torsquortinchidan Yevropa Ittifoqining faoliyat doirasi kengayib bormoqda va
xalqaro va mintaqaviy jarayonlaming turli masalalarida hal qiluvchi va orsquoz tarsquosir
doirasiga ega tashkilot sifatida baholanmoqda
Qisqacha aytganda Yevropa integratsion jarayonlarga tortilish orqali
umummintaqaviy birlikka erishishga intilmoqda va turli torsquosiq va muammolarga
qaramasdan buni muvaffaqiyatli uddalab kelmoqda
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXATI
Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti IAKarimovning asarlari
11 Karimov IA Bizdan ozod va obod vatan qolsin T2 - Toshkent
ldquoOrsquozbekistonrdquo 1996
12 Karimov IA Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi Т9 Тошкент
ldquoУзбекистонrdquo2001
13 Karimov IA Orsquozbek xalqi hech qachon hech kimga qaram borsquolmaydi T13
- Toshkent ldquoOrsquozbekistonrdquo 2005
Normativ-huquqiy hujjatlar
21 Yevropa Ittifoqi Rim shartnomasi 1957
22 Yevropa Ittifoqi Maastrixt shartnomasi 1992
23 Yevropa Ittifoqi Lissabon shartnomasi 2004
Ilmiy va maxsus adabiyotlar
31 Одшщориев XT Раззо^ов ДХ Сиёсатшунослик Тошкент 2007
32 Introduction to European Union Booklet
33 General Secretariat of the Council of the EU Brussel November 2009
34 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy
siyosatshunoslik nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008
35 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy
aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb
muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 2 2013
Internetning axborot va analitik manbalari
41 httpuzdenemetrcomdocs134index-2111 l-lhtmlTpage^
28
42 httpeuropa euabout-eubasic-informationindex enhtm
43 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
44 httpsuzwikipediaorgwikiIatisodiv integratsiya
45 httpswwwciagovlibrarypublicationsthe-world-factbookgeoseehtml
46 httpwwwbritannicacomEBcheckedtopic196399European-Union-EU
47 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo
48 httpenwikipediaorgwikiEuropean Commission
49 httpenwikipediaorgwikiEuropean Parliament
410httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkilotlarozb yevropa itti
foqi
29
Toshkent Davlat Sharqshunoslik Instituti Jahon siyosati va tarixi fakulteti 3-kurs
ingliz-urdu guruhi talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquoHning
ldquoYevropada integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlarirdquo nomli kurs
ishisiga
T A Q R I Z
3-kurs talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquolining ldquoYevropada
integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlari nomli kurs ishisi bugungi
kunning dolzarb mavzularidan biri hisoblangan Yevropa integratsion
jarayonlarining orsquoziga xos xususiyatlarini orsquorganishga bagrsquoishlangan Kurs ishining
birinchi bobida Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi va uning
bugungi kundagi ahamiyati yoritilgan borsquoIsa ikkinchi bobida Yevropa ittifoqi
strukturasi faoliyati va jahon hamjamiyatida tutgan orsquomi hamda Yevropa ittifoqi-
Orsquozbekiston munosabatlarini orsquorganishni orsquoz ichiga oladi Kurs ishidan korsquozlangan
maqsad Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi Yevropa ittifoqi
va uning bugungi kundagi ahamiyatining nazariy jihatlarini orsquorganishdan iborat
Ushbu kurs ishini yozishda Prezidentimiz IA Karimov asarlari hamda korsquoplab
xorijiy adabiyotlar va birlamchi internet saytlaridan foydalanilgan Ushbu kurs
ishini yoqlashga mhsat etilishi maqsadga muvofiqdir
jinoyat izi bor va unda narkobiznes marsquolum darajada rol olsquoynagan Ushbu
voqeani obrsquoektiv olsquorganish mdash ustuvor vazifa Men Kimmo Kilyunen
rahbarligidagi xalqaro tekshiruv komissiyasining ish boshlaganini olqishlaymanraquo
Kolsquorinib turganidek bu borada ham Yevropa Ittifoqi va 0 lsquozbekiston qarashlari
hamohangdir2
2011 yil 24 yanvar kuni Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti
IAKarimovning Bryusselga tashrifi borsquolib orsquotdi Tashrif doirasida Yevropa
Komissiyasi prezidenti JMBarrozo va Yevropa Ittifoqining energetika masalalari
borsquoyicha komissari GEttinger bilan uchrashuvlar orsquotkazildi Shuningdek
Orsquozbekistonda Yl diplomatik vakolatxonasini (Delegatsiyasini) tarsquosis etish
torsquogrsquorisidagi Kelishuv Orsquozbekiston Respublikasi va YI orsquortasida energetika
sohasidagi hamkorlik torsquogrsquorisidagi Bayonnoma hamda 2011-2013 yillarda Yevropa
Komissiyasi texnik korsquomagi Indikativ dasturini amalga oshirish torsquogrsquorisidagi
Bayonnoma imzolandi Natijada 2012-yil may oyida YIning Orsquozbekistondagibull bull bull bull bull bull -|laquo28 vakolatxonasi rahbari lavozimi joriy etildi
Global va mintaqaviy xavfsizlik tizimining eng zaif nuqtasi boiib qolayotgan
Afglsquoonistonda tinchlik olsquomatish va barqaror taraqqiyotga yolsquol ochish borasida ham
manfaatlar uyglsquounligi va olsquozaro izchil hamkorlikni kuchaytirish istagi yaqqol
namoyon bolsquolmoqda laquoNezavisimaya gazetaraquoning 2009 yil 10 yanvar sonida ersquolon
qilingan Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo bolsquoyicha maxsus vakili Per
Morelning intervyusida tarsquokidlanganidek laquoAfglsquooniston haqida olsquoylaganda darhol
gap Eron yoki Pokiston haqida ketadi biroq uning shimoliy qolsquoshnilari
0 lsquozbekiston Tojikiston va Turkmaniston haqida ozroq gapiramiz Biz barchamiz
Afglsquoonistonda hal qilishimiz lozim bolsquolgan murakkab vazifa qarshisida turibmiz va
bu masalada olsquozaro maslahatlashuvlarimizni rivojlantirib kelmoqdamiz Bunda
26 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo27 httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkiiotlarozb yevropa ittifoqi
28 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 22013 B61
25
Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan siyosiy muloqotlari
m uhim omildirraquo Eslatib olsquotish joizki Yevropa Ittifoqi Afglsquoonistonda tinchlik
olsquomatish va mamlakat iqtisodiyotini tiklash ishiga eng katta ulush qolsquoshayotgan
homiy tashkilotdir U 2010 yilda bolsquolib olsquotgan Afglsquoon muammosiga baglsquoishlangan
Kobul va London xalqaro konferensiyalarining tashkilotchisi sifatida maydonga
chiqdi 2002 yildan beri Ittifoqning Afglsquoonistonga ajratgan insonparvarlik va
iqtisodiy yordami qariyb 1 mlrd 800 mln yevroni tashkil etdi29 Afglsquoonistonning
Markaziy Osiyo respublikalari bilan chegaralarini mustahkamlash orqali Yevropa
Ittifoqi mintaqamiz xavfsizligini tarsquominlashga hissa qolsquoshib kelmoqda 0 lsquoz
navbatida 0 lsquozbekiston Afglsquoonistonda tezroq tinchlik va barqarorlik olsquomatish
istagini bildiribgina qolmay ushbu mamlakatga xalqaro insonparvarlik yordamini
yetkazib berish va milliy iqtisodini tiklash ishlarida faol ishtirok etib kelmoqda
Shu bois Yevropa Ittifoqining nufuzli siyosiy arbobi Afglsquooniston iqtisodi va
infratuziimalarini tiklash borasida 0 lsquozbekiston ilgari surayotgan aniq taklif va
loyihalar hamda amaliy sarsquoy-harakatlar uchun mamlakatimiz Prezidentiga olsquoz
minnatdorchiligini bildirdi
Shunday bolsquolsa-da ushbu memorandum va tashrif choglsquoida imzolangan
boshqa hujjatlar Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining energetika manbalariga bolsquolgan
hayotiy ehtiyojini qondirishgagina xizmat qilib qolmay balki bugungi kunda
Yevropaliklar tomonidan laquoqolsquoshnilarimizning qolsquoshnilariraquo deb atalayotgan
Markaziy Osiyo davlatlari xususan 0 lsquozbekiston bilan olsquozaro teng va manfaatli
hamkorlik aloqalarining rivojiga yanada kengroq коlsquolam va turtki beradi
29 httpwwwolduzbekistonovoziuzDage-100Q3449htmr26
XULOSA
Mazkur kurs ishida Yevropada integratsion jarayonlaming tarixi asosiy
bosqichlari va istiqbollarini orsquorganish Yevropa Ittifoqining tuzilish tarixi va
sabablari hamda uning bugungi kundagi faoliyati shu bilan birga Yevropa Ittifoqi-
Orsquozbekiston aloqalarini tahlil qilish asosida quyidagi xulosaga kelindi
Birinchidan Yevropada integratsion jarayonlar orsquoziga xos xususiyatga ega
borsquolib jadalligi borsquoyicha dunyoda eng samarali integratsiyalashuvga erishayotgan
mintaqa hisoblanadi
Ikkinchidan tahlilllar va izlanishlar shuni korsquorsatadiki Yevropada
integratsion jarayonlar nihoyalanishga erishmoqda va ldquoYagona Yevropardquo grsquooyasi
amalga oshishi istiqbolli rejalar asosida kutilayotgan real hodisaga aylanmoqda
Uchnchidan mintaqaning institutsional korsquorinishi - Yevropa Ittifoqi xalqaro
munosabatlarda Yevropa nomidan faoliyat olib boruvchi asosiy aktor sifatida
maydonga chiqmoqda
Torsquortinchidan Yevropa Ittifoqining faoliyat doirasi kengayib bormoqda va
xalqaro va mintaqaviy jarayonlaming turli masalalarida hal qiluvchi va orsquoz tarsquosir
doirasiga ega tashkilot sifatida baholanmoqda
Qisqacha aytganda Yevropa integratsion jarayonlarga tortilish orqali
umummintaqaviy birlikka erishishga intilmoqda va turli torsquosiq va muammolarga
qaramasdan buni muvaffaqiyatli uddalab kelmoqda
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXATI
Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti IAKarimovning asarlari
11 Karimov IA Bizdan ozod va obod vatan qolsin T2 - Toshkent
ldquoOrsquozbekistonrdquo 1996
12 Karimov IA Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi Т9 Тошкент
ldquoУзбекистонrdquo2001
13 Karimov IA Orsquozbek xalqi hech qachon hech kimga qaram borsquolmaydi T13
- Toshkent ldquoOrsquozbekistonrdquo 2005
Normativ-huquqiy hujjatlar
21 Yevropa Ittifoqi Rim shartnomasi 1957
22 Yevropa Ittifoqi Maastrixt shartnomasi 1992
23 Yevropa Ittifoqi Lissabon shartnomasi 2004
Ilmiy va maxsus adabiyotlar
31 Одшщориев XT Раззо^ов ДХ Сиёсатшунослик Тошкент 2007
32 Introduction to European Union Booklet
33 General Secretariat of the Council of the EU Brussel November 2009
34 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy
siyosatshunoslik nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008
35 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy
aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb
muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 2 2013
Internetning axborot va analitik manbalari
41 httpuzdenemetrcomdocs134index-2111 l-lhtmlTpage^
28
42 httpeuropa euabout-eubasic-informationindex enhtm
43 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
44 httpsuzwikipediaorgwikiIatisodiv integratsiya
45 httpswwwciagovlibrarypublicationsthe-world-factbookgeoseehtml
46 httpwwwbritannicacomEBcheckedtopic196399European-Union-EU
47 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo
48 httpenwikipediaorgwikiEuropean Commission
49 httpenwikipediaorgwikiEuropean Parliament
410httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkilotlarozb yevropa itti
foqi
29
Toshkent Davlat Sharqshunoslik Instituti Jahon siyosati va tarixi fakulteti 3-kurs
ingliz-urdu guruhi talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquoHning
ldquoYevropada integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlarirdquo nomli kurs
ishisiga
T A Q R I Z
3-kurs talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquolining ldquoYevropada
integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlari nomli kurs ishisi bugungi
kunning dolzarb mavzularidan biri hisoblangan Yevropa integratsion
jarayonlarining orsquoziga xos xususiyatlarini orsquorganishga bagrsquoishlangan Kurs ishining
birinchi bobida Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi va uning
bugungi kundagi ahamiyati yoritilgan borsquoIsa ikkinchi bobida Yevropa ittifoqi
strukturasi faoliyati va jahon hamjamiyatida tutgan orsquomi hamda Yevropa ittifoqi-
Orsquozbekiston munosabatlarini orsquorganishni orsquoz ichiga oladi Kurs ishidan korsquozlangan
maqsad Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi Yevropa ittifoqi
va uning bugungi kundagi ahamiyatining nazariy jihatlarini orsquorganishdan iborat
Ushbu kurs ishini yozishda Prezidentimiz IA Karimov asarlari hamda korsquoplab
xorijiy adabiyotlar va birlamchi internet saytlaridan foydalanilgan Ushbu kurs
ishini yoqlashga mhsat etilishi maqsadga muvofiqdir
Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan siyosiy muloqotlari
m uhim omildirraquo Eslatib olsquotish joizki Yevropa Ittifoqi Afglsquoonistonda tinchlik
olsquomatish va mamlakat iqtisodiyotini tiklash ishiga eng katta ulush qolsquoshayotgan
homiy tashkilotdir U 2010 yilda bolsquolib olsquotgan Afglsquoon muammosiga baglsquoishlangan
Kobul va London xalqaro konferensiyalarining tashkilotchisi sifatida maydonga
chiqdi 2002 yildan beri Ittifoqning Afglsquoonistonga ajratgan insonparvarlik va
iqtisodiy yordami qariyb 1 mlrd 800 mln yevroni tashkil etdi29 Afglsquoonistonning
Markaziy Osiyo respublikalari bilan chegaralarini mustahkamlash orqali Yevropa
Ittifoqi mintaqamiz xavfsizligini tarsquominlashga hissa qolsquoshib kelmoqda 0 lsquoz
navbatida 0 lsquozbekiston Afglsquoonistonda tezroq tinchlik va barqarorlik olsquomatish
istagini bildiribgina qolmay ushbu mamlakatga xalqaro insonparvarlik yordamini
yetkazib berish va milliy iqtisodini tiklash ishlarida faol ishtirok etib kelmoqda
Shu bois Yevropa Ittifoqining nufuzli siyosiy arbobi Afglsquooniston iqtisodi va
infratuziimalarini tiklash borasida 0 lsquozbekiston ilgari surayotgan aniq taklif va
loyihalar hamda amaliy sarsquoy-harakatlar uchun mamlakatimiz Prezidentiga olsquoz
minnatdorchiligini bildirdi
Shunday bolsquolsa-da ushbu memorandum va tashrif choglsquoida imzolangan
boshqa hujjatlar Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining energetika manbalariga bolsquolgan
hayotiy ehtiyojini qondirishgagina xizmat qilib qolmay balki bugungi kunda
Yevropaliklar tomonidan laquoqolsquoshnilarimizning qolsquoshnilariraquo deb atalayotgan
Markaziy Osiyo davlatlari xususan 0 lsquozbekiston bilan olsquozaro teng va manfaatli
hamkorlik aloqalarining rivojiga yanada kengroq коlsquolam va turtki beradi
29 httpwwwolduzbekistonovoziuzDage-100Q3449htmr26
XULOSA
Mazkur kurs ishida Yevropada integratsion jarayonlaming tarixi asosiy
bosqichlari va istiqbollarini orsquorganish Yevropa Ittifoqining tuzilish tarixi va
sabablari hamda uning bugungi kundagi faoliyati shu bilan birga Yevropa Ittifoqi-
Orsquozbekiston aloqalarini tahlil qilish asosida quyidagi xulosaga kelindi
Birinchidan Yevropada integratsion jarayonlar orsquoziga xos xususiyatga ega
borsquolib jadalligi borsquoyicha dunyoda eng samarali integratsiyalashuvga erishayotgan
mintaqa hisoblanadi
Ikkinchidan tahlilllar va izlanishlar shuni korsquorsatadiki Yevropada
integratsion jarayonlar nihoyalanishga erishmoqda va ldquoYagona Yevropardquo grsquooyasi
amalga oshishi istiqbolli rejalar asosida kutilayotgan real hodisaga aylanmoqda
Uchnchidan mintaqaning institutsional korsquorinishi - Yevropa Ittifoqi xalqaro
munosabatlarda Yevropa nomidan faoliyat olib boruvchi asosiy aktor sifatida
maydonga chiqmoqda
Torsquortinchidan Yevropa Ittifoqining faoliyat doirasi kengayib bormoqda va
xalqaro va mintaqaviy jarayonlaming turli masalalarida hal qiluvchi va orsquoz tarsquosir
doirasiga ega tashkilot sifatida baholanmoqda
Qisqacha aytganda Yevropa integratsion jarayonlarga tortilish orqali
umummintaqaviy birlikka erishishga intilmoqda va turli torsquosiq va muammolarga
qaramasdan buni muvaffaqiyatli uddalab kelmoqda
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXATI
Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti IAKarimovning asarlari
11 Karimov IA Bizdan ozod va obod vatan qolsin T2 - Toshkent
ldquoOrsquozbekistonrdquo 1996
12 Karimov IA Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi Т9 Тошкент
ldquoУзбекистонrdquo2001
13 Karimov IA Orsquozbek xalqi hech qachon hech kimga qaram borsquolmaydi T13
- Toshkent ldquoOrsquozbekistonrdquo 2005
Normativ-huquqiy hujjatlar
21 Yevropa Ittifoqi Rim shartnomasi 1957
22 Yevropa Ittifoqi Maastrixt shartnomasi 1992
23 Yevropa Ittifoqi Lissabon shartnomasi 2004
Ilmiy va maxsus adabiyotlar
31 Одшщориев XT Раззо^ов ДХ Сиёсатшунослик Тошкент 2007
32 Introduction to European Union Booklet
33 General Secretariat of the Council of the EU Brussel November 2009
34 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy
siyosatshunoslik nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008
35 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy
aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb
muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 2 2013
Internetning axborot va analitik manbalari
41 httpuzdenemetrcomdocs134index-2111 l-lhtmlTpage^
28
42 httpeuropa euabout-eubasic-informationindex enhtm
43 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
44 httpsuzwikipediaorgwikiIatisodiv integratsiya
45 httpswwwciagovlibrarypublicationsthe-world-factbookgeoseehtml
46 httpwwwbritannicacomEBcheckedtopic196399European-Union-EU
47 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo
48 httpenwikipediaorgwikiEuropean Commission
49 httpenwikipediaorgwikiEuropean Parliament
410httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkilotlarozb yevropa itti
foqi
29
Toshkent Davlat Sharqshunoslik Instituti Jahon siyosati va tarixi fakulteti 3-kurs
ingliz-urdu guruhi talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquoHning
ldquoYevropada integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlarirdquo nomli kurs
ishisiga
T A Q R I Z
3-kurs talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquolining ldquoYevropada
integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlari nomli kurs ishisi bugungi
kunning dolzarb mavzularidan biri hisoblangan Yevropa integratsion
jarayonlarining orsquoziga xos xususiyatlarini orsquorganishga bagrsquoishlangan Kurs ishining
birinchi bobida Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi va uning
bugungi kundagi ahamiyati yoritilgan borsquoIsa ikkinchi bobida Yevropa ittifoqi
strukturasi faoliyati va jahon hamjamiyatida tutgan orsquomi hamda Yevropa ittifoqi-
Orsquozbekiston munosabatlarini orsquorganishni orsquoz ichiga oladi Kurs ishidan korsquozlangan
maqsad Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi Yevropa ittifoqi
va uning bugungi kundagi ahamiyatining nazariy jihatlarini orsquorganishdan iborat
Ushbu kurs ishini yozishda Prezidentimiz IA Karimov asarlari hamda korsquoplab
xorijiy adabiyotlar va birlamchi internet saytlaridan foydalanilgan Ushbu kurs
ishini yoqlashga mhsat etilishi maqsadga muvofiqdir
XULOSA
Mazkur kurs ishida Yevropada integratsion jarayonlaming tarixi asosiy
bosqichlari va istiqbollarini orsquorganish Yevropa Ittifoqining tuzilish tarixi va
sabablari hamda uning bugungi kundagi faoliyati shu bilan birga Yevropa Ittifoqi-
Orsquozbekiston aloqalarini tahlil qilish asosida quyidagi xulosaga kelindi
Birinchidan Yevropada integratsion jarayonlar orsquoziga xos xususiyatga ega
borsquolib jadalligi borsquoyicha dunyoda eng samarali integratsiyalashuvga erishayotgan
mintaqa hisoblanadi
Ikkinchidan tahlilllar va izlanishlar shuni korsquorsatadiki Yevropada
integratsion jarayonlar nihoyalanishga erishmoqda va ldquoYagona Yevropardquo grsquooyasi
amalga oshishi istiqbolli rejalar asosida kutilayotgan real hodisaga aylanmoqda
Uchnchidan mintaqaning institutsional korsquorinishi - Yevropa Ittifoqi xalqaro
munosabatlarda Yevropa nomidan faoliyat olib boruvchi asosiy aktor sifatida
maydonga chiqmoqda
Torsquortinchidan Yevropa Ittifoqining faoliyat doirasi kengayib bormoqda va
xalqaro va mintaqaviy jarayonlaming turli masalalarida hal qiluvchi va orsquoz tarsquosir
doirasiga ega tashkilot sifatida baholanmoqda
Qisqacha aytganda Yevropa integratsion jarayonlarga tortilish orqali
umummintaqaviy birlikka erishishga intilmoqda va turli torsquosiq va muammolarga
qaramasdan buni muvaffaqiyatli uddalab kelmoqda
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXATI
Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti IAKarimovning asarlari
11 Karimov IA Bizdan ozod va obod vatan qolsin T2 - Toshkent
ldquoOrsquozbekistonrdquo 1996
12 Karimov IA Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi Т9 Тошкент
ldquoУзбекистонrdquo2001
13 Karimov IA Orsquozbek xalqi hech qachon hech kimga qaram borsquolmaydi T13
- Toshkent ldquoOrsquozbekistonrdquo 2005
Normativ-huquqiy hujjatlar
21 Yevropa Ittifoqi Rim shartnomasi 1957
22 Yevropa Ittifoqi Maastrixt shartnomasi 1992
23 Yevropa Ittifoqi Lissabon shartnomasi 2004
Ilmiy va maxsus adabiyotlar
31 Одшщориев XT Раззо^ов ДХ Сиёсатшунослик Тошкент 2007
32 Introduction to European Union Booklet
33 General Secretariat of the Council of the EU Brussel November 2009
34 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy
siyosatshunoslik nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008
35 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy
aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb
muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 2 2013
Internetning axborot va analitik manbalari
41 httpuzdenemetrcomdocs134index-2111 l-lhtmlTpage^
28
42 httpeuropa euabout-eubasic-informationindex enhtm
43 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
44 httpsuzwikipediaorgwikiIatisodiv integratsiya
45 httpswwwciagovlibrarypublicationsthe-world-factbookgeoseehtml
46 httpwwwbritannicacomEBcheckedtopic196399European-Union-EU
47 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo
48 httpenwikipediaorgwikiEuropean Commission
49 httpenwikipediaorgwikiEuropean Parliament
410httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkilotlarozb yevropa itti
foqi
29
Toshkent Davlat Sharqshunoslik Instituti Jahon siyosati va tarixi fakulteti 3-kurs
ingliz-urdu guruhi talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquoHning
ldquoYevropada integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlarirdquo nomli kurs
ishisiga
T A Q R I Z
3-kurs talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquolining ldquoYevropada
integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlari nomli kurs ishisi bugungi
kunning dolzarb mavzularidan biri hisoblangan Yevropa integratsion
jarayonlarining orsquoziga xos xususiyatlarini orsquorganishga bagrsquoishlangan Kurs ishining
birinchi bobida Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi va uning
bugungi kundagi ahamiyati yoritilgan borsquoIsa ikkinchi bobida Yevropa ittifoqi
strukturasi faoliyati va jahon hamjamiyatida tutgan orsquomi hamda Yevropa ittifoqi-
Orsquozbekiston munosabatlarini orsquorganishni orsquoz ichiga oladi Kurs ishidan korsquozlangan
maqsad Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi Yevropa ittifoqi
va uning bugungi kundagi ahamiyatining nazariy jihatlarini orsquorganishdan iborat
Ushbu kurs ishini yozishda Prezidentimiz IA Karimov asarlari hamda korsquoplab
xorijiy adabiyotlar va birlamchi internet saytlaridan foydalanilgan Ushbu kurs
ishini yoqlashga mhsat etilishi maqsadga muvofiqdir
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXATI
Orsquozbekiston Respublikasi Prezidenti IAKarimovning asarlari
11 Karimov IA Bizdan ozod va obod vatan qolsin T2 - Toshkent
ldquoOrsquozbekistonrdquo 1996
12 Karimov IA Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi Т9 Тошкент
ldquoУзбекистонrdquo2001
13 Karimov IA Orsquozbek xalqi hech qachon hech kimga qaram borsquolmaydi T13
- Toshkent ldquoOrsquozbekistonrdquo 2005
Normativ-huquqiy hujjatlar
21 Yevropa Ittifoqi Rim shartnomasi 1957
22 Yevropa Ittifoqi Maastrixt shartnomasi 1992
23 Yevropa Ittifoqi Lissabon shartnomasi 2004
Ilmiy va maxsus adabiyotlar
31 Одшщориев XT Раззо^ов ДХ Сиёсатшунослик Тошкент 2007
32 Introduction to European Union Booklet
33 General Secretariat of the Council of the EU Brussel November 2009
34 Tinchlik tarsquolimi va madaniyatlararo hamjihatlik markazi Zamonaviy
siyosatshunoslik nazariya va amaliyot Orsquoquv qorsquollanma mdashT JIDU 2008
35 ShEZiyoyev rsquorsquoYevropa ittifoqining Markaziy Osiyo bilan siyosiy
aloqalariga doir ayrim yondashuvlar xususidardquo Jahon siyosatining dolzarb
muammolari anrsquoanaviy ilmiy maqolalar torsquoplami 2 2013
Internetning axborot va analitik manbalari
41 httpuzdenemetrcomdocs134index-2111 l-lhtmlTpage^
28
42 httpeuropa euabout-eubasic-informationindex enhtm
43 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
44 httpsuzwikipediaorgwikiIatisodiv integratsiya
45 httpswwwciagovlibrarypublicationsthe-world-factbookgeoseehtml
46 httpwwwbritannicacomEBcheckedtopic196399European-Union-EU
47 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo
48 httpenwikipediaorgwikiEuropean Commission
49 httpenwikipediaorgwikiEuropean Parliament
410httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkilotlarozb yevropa itti
foqi
29
Toshkent Davlat Sharqshunoslik Instituti Jahon siyosati va tarixi fakulteti 3-kurs
ingliz-urdu guruhi talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquoHning
ldquoYevropada integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlarirdquo nomli kurs
ishisiga
T A Q R I Z
3-kurs talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquolining ldquoYevropada
integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlari nomli kurs ishisi bugungi
kunning dolzarb mavzularidan biri hisoblangan Yevropa integratsion
jarayonlarining orsquoziga xos xususiyatlarini orsquorganishga bagrsquoishlangan Kurs ishining
birinchi bobida Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi va uning
bugungi kundagi ahamiyati yoritilgan borsquoIsa ikkinchi bobida Yevropa ittifoqi
strukturasi faoliyati va jahon hamjamiyatida tutgan orsquomi hamda Yevropa ittifoqi-
Orsquozbekiston munosabatlarini orsquorganishni orsquoz ichiga oladi Kurs ishidan korsquozlangan
maqsad Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi Yevropa ittifoqi
va uning bugungi kundagi ahamiyatining nazariy jihatlarini orsquorganishdan iborat
Ushbu kurs ishini yozishda Prezidentimiz IA Karimov asarlari hamda korsquoplab
xorijiy adabiyotlar va birlamchi internet saytlaridan foydalanilgan Ushbu kurs
ishini yoqlashga mhsat etilishi maqsadga muvofiqdir
42 httpeuropa euabout-eubasic-informationindex enhtm
43 httpsuzwikipediaOrgwikiYevropa Ittifoqi
44 httpsuzwikipediaorgwikiIatisodiv integratsiya
45 httpswwwciagovlibrarypublicationsthe-world-factbookgeoseehtml
46 httpwwwbritannicacomEBcheckedtopic196399European-Union-EU
47 httpwwwolduzbekistonovoziuzpage-10003449htmlrsquo
48 httpenwikipediaorgwikiEuropean Commission
49 httpenwikipediaorgwikiEuropean Parliament
410httpmfauzuzbxalqaro munosabatlarxalqaro tashkilotlarozb yevropa itti
foqi
29
Toshkent Davlat Sharqshunoslik Instituti Jahon siyosati va tarixi fakulteti 3-kurs
ingliz-urdu guruhi talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquoHning
ldquoYevropada integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlarirdquo nomli kurs
ishisiga
T A Q R I Z
3-kurs talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquolining ldquoYevropada
integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlari nomli kurs ishisi bugungi
kunning dolzarb mavzularidan biri hisoblangan Yevropa integratsion
jarayonlarining orsquoziga xos xususiyatlarini orsquorganishga bagrsquoishlangan Kurs ishining
birinchi bobida Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi va uning
bugungi kundagi ahamiyati yoritilgan borsquoIsa ikkinchi bobida Yevropa ittifoqi
strukturasi faoliyati va jahon hamjamiyatida tutgan orsquomi hamda Yevropa ittifoqi-
Orsquozbekiston munosabatlarini orsquorganishni orsquoz ichiga oladi Kurs ishidan korsquozlangan
maqsad Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi Yevropa ittifoqi
va uning bugungi kundagi ahamiyatining nazariy jihatlarini orsquorganishdan iborat
Ushbu kurs ishini yozishda Prezidentimiz IA Karimov asarlari hamda korsquoplab
xorijiy adabiyotlar va birlamchi internet saytlaridan foydalanilgan Ushbu kurs
ishini yoqlashga mhsat etilishi maqsadga muvofiqdir
Toshkent Davlat Sharqshunoslik Instituti Jahon siyosati va tarixi fakulteti 3-kurs
ingliz-urdu guruhi talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquoHning
ldquoYevropada integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlarirdquo nomli kurs
ishisiga
T A Q R I Z
3-kurs talabasi Ikromov Muhammadjon Shuhratjon orsquogrsquolining ldquoYevropada
integratsion jarayonlaming orsquoziga xos xususiyatlari nomli kurs ishisi bugungi
kunning dolzarb mavzularidan biri hisoblangan Yevropa integratsion
jarayonlarining orsquoziga xos xususiyatlarini orsquorganishga bagrsquoishlangan Kurs ishining
birinchi bobida Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi va uning
bugungi kundagi ahamiyati yoritilgan borsquoIsa ikkinchi bobida Yevropa ittifoqi
strukturasi faoliyati va jahon hamjamiyatida tutgan orsquomi hamda Yevropa ittifoqi-
Orsquozbekiston munosabatlarini orsquorganishni orsquoz ichiga oladi Kurs ishidan korsquozlangan
maqsad Yevropada integratsion jarayonlaming yaratilish tarixi Yevropa ittifoqi
va uning bugungi kundagi ahamiyatining nazariy jihatlarini orsquorganishdan iborat
Ushbu kurs ishini yozishda Prezidentimiz IA Karimov asarlari hamda korsquoplab
xorijiy adabiyotlar va birlamchi internet saytlaridan foydalanilgan Ushbu kurs
ishini yoqlashga mhsat etilishi maqsadga muvofiqdir