![Page 1: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/1.jpg)
3030Vöxtur Vöxtur
peningamagns peningamagns og verðbólgaog verðbólga
![Page 2: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/2.jpg)
Til hvers eru peningar?Til hvers eru peningar?
• Peningar, peningar, peningar
• PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa vörur og þjónustu af öðrum• Peningar eru greiðsluhæfari en
gullstangir, sígarettur og verðbréf
![Page 3: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/3.jpg)
VerðbólgaVerðbólga
• Verðbólga er hækkun almenns verðlags, venjulega mæld í prósentum á ári
• ÓðaverðbólgaÓðaverðbólga er mjög mikil hækkun almenns verðlags• Yfir 50% á mánuði
• Kaffibolli, sem kostaði 100 kr. í ársbyrjun, kostar tæpar 13.000 kr. í árslok• Af því að 1,512 = 12,975
• Það gerir 1.198% verðbólgu á ári
![Page 4: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/4.jpg)
VerðbólgaVerðbólga
• Hvers vegna 1.198% verðbólga á ári?• Ef verðbólgan er 1% á mánuði, hækkar
verðlag úr 1 í 1,0112 = 1,127 yfir árið• Verðbólgan er (1,127 – 1)*100 = 12,7% á ári
• Ef verðbólgan er 50% á mánuði, hækkar verðlag úr 1 í 1,5012 = 12,975 yfir árið• Verðbólgan er (12,975 – 1)*100 =
1.197,5% á ári• Þýzkaland: óðaverðbólga á 3. áratug 20.
aldar
![Page 5: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/5.jpg)
VerðbólgaVerðbólga
• Verðbólga: Þættir úr hagsögunni• Bandaríkin: Síðustu 60 ár hefur verðlag
hækkað að jafnaði um 5% á ári • 1970-1980: verðlag hækkaði um 7% á ári• 1990-2000: verðlag hækkaði um 2% á ári
• VerðhjöðnunVerðhjöðnun, þ.e. lækkun almenns verðlags, átti sér stað vestra á 19. öld og einnig um skeið í Kreppunni miklu 1929-1939
• Ísland: Mikil verðbólga langt aftur í tímann
![Page 6: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/6.jpg)
Verðbólga á Íslandi 1939-2005 (% á ári)
-10
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
Meðalverðbólga: 17% á ári
![Page 7: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/7.jpg)
Peningamagn og verðbólga á Íslandi 1966-2005 (% á ári)
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90Peningahlutfall
Verðbólga
![Page 8: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/8.jpg)
Klassísk verðbólgufræðiKlassísk verðbólgufræði
• PeningamagnskenninginPeningamagnskenningin er notuð til að bregða birtu á helztu gangráða verðlags og verðbólgu til langs tíma litið
• Verðbólga snertir hagkerfið í heild og hefur áhrif á virði gjaldmiðilsins, þ.e. raunvirði peninga
• Þegar almennt verðlag hækkar, þá lækkar raunvirði peninga skv. skilgreiningu
![Page 9: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/9.jpg)
Peningaframboð, peningaeftirspurn Peningaframboð, peningaeftirspurn og jafnvægi á peningamarkaðiog jafnvægi á peningamarkaði• Peningamagn er stjórnstærðstjórnstærð í höndum
seðlabanka• Peningamagn er einnig kallað
peningaframboðpeningaframboð• Seðlabankinn stýrir peningamagni í
umferð með ýmsum ráðum• Markaðsaðgerðir• Breyting bindiskyldu• Breyting stýrivaxta
Sáum þetta í 29. kafla
![Page 10: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/10.jpg)
Peningaframboð, peningaeftirspurn Peningaframboð, peningaeftirspurn og jafnvægi á peningamarkaðiog jafnvægi á peningamarkaði• Eftirspurn eftir peningum ræðst af ýmsum
stærðum, þar á meðal vöxtum og verðlagi
• Fólk vill hafa handbært fé – peninga! – í eignasafni sínu, af því að peningar eru gjaldmiðill
• Hversu mikið af peningum fólk vill hafa handbært, ræðst af almennu verðlagi• Hátt verðlag kallar á mikla eftirspurn eftir
peningum til að anna viðskiptum
![Page 11: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/11.jpg)
Peningaframboð, peningaeftirspurn Peningaframboð, peningaeftirspurn og jafnvægi á peningamarkaðiog jafnvægi á peningamarkaði
• Þegar til lengdar lætur, lagast almennt verðlag að jafnvægisstöðu, þar sem eftirspurn eftir peningum er jöfn peningaframboði
• Verðlagsbreytingar jafna m.ö.o. metin milli framboðs og eftirspurnar á peningamarkaði
![Page 12: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/12.jpg)
Peningaframboð, peningaeftirspurn og jafnvægi á Peningaframboð, peningaeftirspurn og jafnvægi á peningamarkaðipeningamarkaði
Peningamagn
Virði peninga,1/P
Verðlag, P
Peningamagn, ákveðið af seðlabanka
Peningaframboð
0
1
(Lágt)
(Hátt)
(Hátt)
(Lágt)
1/2
1/4
3/4
1
1,33
2
4
Jafnvægisvirði peninga
Jafnvægis-verðlag
Eftirspurn eftir peningum
A
![Page 13: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/13.jpg)
Áhrif aukins peningaframboðsÁhrif aukins peningaframboðs
Verðlag, P
Eftirspurn eftir peningum
0
1
(Lágt)
(Hátt)
(Hátt)
(Lágt)
1/2
1/4
3/4
1
1,33
2
4
M1
MS1
M2
MS2
2. … dregur úr verðgildi peninga …
3. … og hækkar verðlag
1. Aukning peningaframboðs …
A
B
Virði peninga,1/P
Peningamagn
![Page 14: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/14.jpg)
Klassísk verðbólgufræðiKlassísk verðbólgufræði
• Peningamagnskenningin• Lýsir ákvörðun verðlags og hvernig það
breytist með tímanum
• Peningamagnið í hagkerfinu ræður raunvirði peninganna
• Höfuðuppspretta verðbólgu er ofvöxtur ofvöxtur peningamagnspeningamagns• Ofvöxtur peningamagns getur átt sér ýmsar
orsakir, t.d. hallarekstur í ríkisbúskapnumhallarekstur í ríkisbúskapnum
![Page 15: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/15.jpg)
Nafnstærðir og raunstærðirNafnstærðir og raunstærðir
• NafnstærðirNafnstærðir eru hagstærðir, sem eru mældar í peningum • Laun, útgjöld o.s.frv.
• RaunstærðirRaunstærðir eru hagstærðir, sem eru mældar í þyngdareiningum, eða ígildi þyngdareininga• Kaupmáttur launa, útgjöld á föstu verðlagi
o.s.frv.
![Page 16: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/16.jpg)
Nafnstærðir og raunstærðirNafnstærðir og raunstærðir
• Notum verð mælt í peningum, eða verðvísitölur, til að færa nafnstærðir yfir á raunvirði
vísitalaVer
NafnstærRaunstær
ð
ðð
P
NR Höfum séð þetta áður
![Page 17: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/17.jpg)
Nafnstærðir og raunstærðirNafnstærðir og raunstærðir
• David Hume (1711-1776) leit svo á, að raunstærðir breyttust ekki með breytingum peningamagns• Kenning hans var sú, að ólík öfl ráði gangi
raunstærða og nafnstærða
• Breytingar peningamagns hafa áhrif á nafnstærðir, en engin áhrif á raunstærðir
![Page 18: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/18.jpg)
Nafnstærðir og raunstærðirNafnstærðir og raunstærðir
• Hlutleysi peningaHlutleysi peninga er það kallað, þegar breytingar peningamagns hafa engin – engin! – áhrif á raunstærðir, t.d. landsframleiðslu og atvinnuleysi• Eru raunstærðir eins og heysáta?eins og heysáta? – sem
blotnar í rigningu og er lengi að þorna
• Eða eru þær eins og gæs?eins og gæs? – sem helzt þurr í rigningu• Sbr. orðtakið að stökkva vatni á gæs
![Page 19: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/19.jpg)
Veltuhraði og Veltuhraði og peningamagnskenninginpeningamagnskenningin
• Veltuhraði peningaVeltuhraði peninga er hraðinn, sem peningamagnið ferðast á í gegnum hagkerfið, úr einu veski í annað
• Ef landsframleiðslan á einu ári, þ.e. umfang viðskipta í þjóðarbúskapnum, er 100 og peningamagnið, sem er notað til að standa straum af viðskiptunum, er 20, þá er veltuhraði peninga 5
![Page 20: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/20.jpg)
Veltuhraði og Veltuhraði og peningamagnskenninginpeningamagnskenningin
• Veltuhraði peningaVeltuhraði peninga er hlutfall landsframleiðslu á nafnvirði og peningamagns
M
PYV
V = veltuhraðiP = verðlagY = framleiðslaM = peningamagn
![Page 21: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/21.jpg)
Veltuhraði og Veltuhraði og peningamagnskenninginpeningamagnskenningin
• Elzta þjóðhagfræðikenningin
• MV = PY
• V = PY/M (veltuhraðiveltuhraði)
• P = (V/Y)M
M
P
Langtímasamband Verðlag stendur í nokkurn veginn réttu hlutfalli við peningamagn til langs tíma litið
1
V/Y
![Page 22: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/22.jpg)
Veltuhraði og Veltuhraði og peningamagnskenninginpeningamagnskenningin
• Til að hafa hemil á verðlagsþróun þarf að halda peningamagni í skefjum
M
P
Stjórn peningamála skiptir því sköpum í hagstjórn
Langtímasamband
![Page 23: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/23.jpg)
Veltuhraði og Veltuhraði og peningamagnskenninginpeningamagnskenningin
• Peningamagnsjafnan tengir peningamagn (M) við nafnvirði landsframleiðslunnar (PY)
• Jafnan sýnir, að aukning peningamagns í hagkerfinu hlýtur að haldast í hendur við• Hækkun verðlags
• Aukna framleiðslu
• Minni veltuhraða peninga
![Page 24: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/24.jpg)
Bandaríkin: Nafnvirði VLF, peningamagn og Bandaríkin: Nafnvirði VLF, peningamagn og veltuhraði peninga 1960-2001veltuhraði peninga 1960-2001
Vísitölur(1960 = 100)
2.000
1.000
500
0
1.500
1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000
Nafnvirði VLF
Veltuhraði
M2
![Page 25: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/25.jpg)
Veltuhraði og Veltuhraði og peningamagnskenninginpeningamagnskenningin• Veltuhraði peninga er stöðugur til langs
tíma litið• Þegar seðlabankinn breytir peningamagni
(M), þá breytist nafnvirði framleiðslunnar (PY) í sama hlutfalli, eða svipuðu
• Þar eð peningar eru hlutlausir til langs peningar eru hlutlausir til langs tíma litiðtíma litið, hefur breyting peningamagns engin áhrif til lengdar á raunvirði landsframleiðslunnar
![Page 26: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/26.jpg)
Óðaverðbólga: Peningamagn og Óðaverðbólga: Peningamagn og verðlagverðlag
• ÓðaverðbólgaÓðaverðbólga er það kallað, þegar verðbólga fer yfir 50% á mánuði
• Óðaverðbólga stafar oft af því, að ríkið prentar of mikið af peningum til að standa straum af útgjöldum• Ríkishallarekstur
• Einkarekstur getur einnig farið úr böndunum
![Page 27: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/27.jpg)
Óðaverðbólga: Peningamagn og verðlagÓðaverðbólga: Peningamagn og verðlag
(a) Austurríki (b) Ungverjaland
Peningamagn
Verðlag
Vísitala(jan. 1921 = 100)
Vísitala(júlí 1921 = 100)
Verðlag
100.000
10.000
1.000
10019251924192319221921
Peningamagn
100.000
10.000
1.000
10019251924192319221921
![Page 28: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/28.jpg)
Óðaverðbólga: Peningamagn og verðlagÓðaverðbólga: Peningamagn og verðlag
(c) Þýzkaland
1
Vísitala(jan. 1921 = 100)
(d) Pólland
100.000.000.000.000
1.000.000
10.000.000.0001.000.000.000.000
100.000.000
10.000100
Peningamagn
Verðlag
19251924192319221921
Verðlag
Peningamagn
Vísitala(jan. 1921 = 100)
100
10.000.000
100.000
1.000.000
10.000
1.000
19251924192319221921
![Page 29: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/29.jpg)
Verðbólga og fjárdýpt, afturVerðbólga og fjárdýpt, aftur
87 lönd0
20
40
60
80
100
120
0,00 0,20 0,40 0,60 0,80 1,00
Verðbólgubjögun 1965-98
Pen
ing
amag
n 1
965-
98 (
% a
f V
LF
)
Brasilía
NíkaragvaArgentína
Austurríki
Sviss
Japan
r = -0.45
/(1+/(1+ ) )
![Page 30: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/30.jpg)
VerðbólguskatturVerðbólguskattur
• Þegar ríkið aflar sér tekna með því að prenta peninga, er tekjuöflunin kennd við verðbólguskatt
• Verðbólguskatturinn er skattur, eða ígildi skatts, á peningaeign
• Verðbólgunni linnir, þegar ríkið sker ríkisfjármálin upp og færir ríkisútgjöldin til samræmis við skattheimtu án verðbólgu
![Page 31: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/31.jpg)
Verðbólguskattur: DæmiVerðbólguskattur: Dæmi
P
MT
baP
M
02
bad
dT 02
b
a 2 babaT
T
Skatttekjur
Peningaeftirspurn
Hámörkun skatttekna,,Hagkvæm” verðbólga
![Page 32: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/32.jpg)
Verðbólguskattur: DæmiVerðbólguskattur: Dæmi
02
b
a
,,Hagkvæm” verðbólga
Ef a = 2a = 2 og b = 10b = 10, þá höfum við = 2/20 = 0,1 = 2/20 = 0,1, svo að ,,hagkvæm” verðbólga er þá 10% á ári
![Page 33: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/33.jpg)
FisheráhrifinFisheráhrifin
• Með Fisheráhrifunum er átt við það, að aukning verðbólgu um eitt prósentustig leiði til hækkunar nafnvaxta um eitt prósentustig
• Viðbrögð nafnvaxta við aukinni verðbólgu eru því í hlutfallinu 1:1
• Raunvextir haldast því óbreyttir
• Reyndin er önnur, sjá næstu mynd
![Page 34: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/34.jpg)
Bandaríkin: Nafnvextir og verðbólga 1960-2001Bandaríkin: Nafnvextir og verðbólga 1960-2001
Copyright © 2004 South-Western
% á ári
1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 20000
3
6
9
12
15
Verðbólga
Nafnvextir
Jákvæðir raunvextir Neikvæðir raunvextir
![Page 35: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/35.jpg)
Raunvextir í nokkrum löndum 1960-2005 (% á ári)
-25
-20
-15
-10
-5
0
5
10
15
20
1960
1962
1964
1966
1968
1970
1972
1974
1976
1978
1980
1982
1984
1986
1988
1990
1992
1994
1996
1998
2000
2002
2004
ÍslandÍrlandDanmörkBretlandBandaríkinFrakkland
![Page 36: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/36.jpg)
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
1960
1962
1964
1966
1968
1970
1972
1974
1976
1978
1980
1982
1984
1986
1988
1990
1992
1994
1996
1998
2000
2002
2004
Ísland
Írland
Danmörk
Bretland
Bandaríkin
Frakkland
Verðbólga í nokkrum löndum 1960-2005 (% á ári)
Verðbólgan á Íslandi
hefur aukizt á ný í 3%
2005 og 6% 2006
![Page 37: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/37.jpg)
Verðbólga á ÍslandiVerðbólga á Íslandi
• Nokkrar skýringar• Slök hagstjórn ýtti undir heildareftirspurn
• Ríkisfjármál: agaleysi og ótækt reikningshald• Peningamál: sjálfvirkar lánveitingar• Gengismál: gengið fellt eftir pöntun
• Óhagkvæmni dró úr heildarframboði• Fákeppni, okur• Land og sjór: forgangsatvinnuvegir í sérmeðferð
• Skipulag á vinnumarkaði: miðstýring• Erlendar lántökur kyntu undir þenslu
![Page 38: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/38.jpg)
Hjöðnun verðbólgu eftir 1990Hjöðnun verðbólgu eftir 1990
• Nokkrar skýringar• Betri hagstjórn dró úr eftirspurnarþrýstingi
• Ríkisfjármál: meiri agi, betra bókhald• Peningamál: minni sjálfvirkni• Gengismál: aukin gengisfesta, meira sjálfstæði
• Aukin hagkvæmni ýtti undir heildarframboð• Meiri samkeppni að utan• Land og sjór á undanhaldi
• Vinnumarkaður• Aukinn innflutningur erlends vinnuafls
Erlendar lántökur?
![Page 39: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/39.jpg)
Kostnaður af verðbólguKostnaður af verðbólgu
• Dregur verðbólga úr kaupmætti?• Nei, segir Mankiw. Bíðum við, segi ég
• En verðbólga hefur samt kostnað í för með sér• Skósólakostnaður• Matseðlakostnaður• Breytileg verðhlutföll• Skattaskekkjur• Ruglingur og óþægindi• Endurskipting eigna
Eitt enn: kaupmáttarrýrnun!
![Page 40: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/40.jpg)
SkósólakostnaðurSkósólakostnaður
• SkósólakostnaðurSkósólakostnaður er sá kostnaður, sem verðbólga leggur á fólk með því að hvetja það eða neyða til að draga úr peningaeign sinni og eyða heldur og spenna
• Verðbólga rýrir verðgildi peninga og hvetur fólk þannig til að hafa minna fé handbært en ella til að forða fénu af verðbólgubálinu• Verðbólga lýsir fórnarkostnaði peningaeignar
![Page 41: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/41.jpg)
SkósólakostnaðurSkósólakostnaður
• Minna handbært fé og fleiri ferðir í bankann
• Kostnaðurinn af því að minnka við sig peningaeignina er tíminn og fyrirhöfnin, sem það kostar að hafa minna fé handbært• Peningar eru smurolía efnahagslífsinssmurolía efnahagslífsins
• Aukaferðir í bankann taka tíma frá öðru gagnlegra athæfi
![Page 42: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/42.jpg)
MatseðlakostnaðurMatseðlakostnaður
• MatseðlakostnaðurMatseðlakostnaður er kostnaðurinn af að breyta verði á matseðlum og öðrum verðlistum
• Þegar verðbólga er mikil, er nauðsynlegt að uppfæra verðmerkingar oftar en ella
• Þetta kostar tíma og fyrirhöfn og dregur þannig þrótt úr öðru og gagnlegra athæfi• Minna mál en áður vegna strikamerkinga
![Page 43: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/43.jpg)
Breytileg verðhlutföll og óhagkvæm Breytileg verðhlutföll og óhagkvæm ráðstöfun framleiðsluaflaráðstöfun framleiðsluafla
• Verðbólga raskar verðhlutföllum
• Hún raskar þannig neyzlu heimilanna og framleiðsluþáttanotkun fyrirtækjanna og beinir þeim í óhagkvæma farvegi• Dæmi um tyrkneska traktora
![Page 44: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/44.jpg)
SkattaskekkjurSkattaskekkjur
• Verðbólga ýkir vaxtatekjur og þyngir skattbyrðina á þeim
• Með stighækkandi sköttum eru vaxtatekjur skattlagðar meira en ella
• Tekjuskattur er lagður á nafnvaxtatekjur, enda þótt hluti nafnvaxtanna sé einungis leiðrétting vegna verðbólgu
• Raunvextir að greiddum skatti lækka og veikja hvatann til að spara
![Page 45: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/45.jpg)
Verðbólga þyngir skattbyrðina á sparnaði
Vaxtaskattur er 25%
Land A(Stöðugt verðlag)
Land B(Verðbólga)
Raunvextir 4%4% 4%4%
![Page 46: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/46.jpg)
Verðbólga þyngir skattbyrðina á sparnaði
Vaxtaskattur er 25%
Land A(Stöðugt verðlag)
Land B(Verðbólga)
Raunvextir 4%4% 4%4%
Verðbólga 00 88
![Page 47: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/47.jpg)
Verðbólga þyngir skattbyrðina á sparnaði
Vaxtaskattur er 25%
Land A(Stöðugt verðlag)
Land B(Verðbólga)
Raunvextir 4%4% 4%4%
Verðbólga 00 88
Nafnvextir 44 1212
Nafnvextir = Raunvextir + verðbólga
![Page 48: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/48.jpg)
Verðbólga þyngir skattbyrðina á sparnaði
Vaxtaskattur er 25%
Land A(Stöðugt verðlag)
Land B(Verðbólga)
Raunvextir 4%4% 4%4%
Verðbólga 00 88
Nafnvextir 44 1212
Nafnvextir að greiddum skatti 33 99
Nafnvextir eftir skatt = Nafnvextir fyrir skatt * (1 - 0,25)
![Page 49: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/49.jpg)
Verðbólga þyngir skattbyrðina á sparnaði
Vaxtaskattur er 25%
Land A(Stöðugt verðlag)
Land B(Verðbólga)
Raunvextir 4%4% 4%4%
Verðbólga 00 88
Nafnvextir 44 1212
Nafnvextir að greiddum skatti 33 99
Raunvextir að greiddum skatti 33 11
![Page 50: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/50.jpg)
Verðbólga þyngir skattbyrðina á sparnaði
Vaxtaskattur er 25%
Land A(Stöðugt verðlag)
Land B(Verðbólga)
Raunvextir 4%4% 4%4%
Verðbólga 00 88
Nafnvextir 44 1212
Nafnvextir að greiddum skatti 33 99
Raunvextir að greiddum skatti 33 11
![Page 51: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/51.jpg)
SkattaskekkjurSkattaskekkjur
• Íslenzk skattalög hafa að miklu leyti verið löguð að verðbólgu
• Vandamál víða erlendis• Nafnvextir bólgna, svo að skattskyldar tekjur
einstaklinga aukast og ráðstöfunartekjur fyrirtækja minnka
• Eignaliðir eru vanmetnir => Duldar eignir í fyrirtækjum
![Page 52: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/52.jpg)
Ruglingur og óþægindiRuglingur og óþægindi
• Þegar seðlabanki eykur peningamagn og veldur verðbólgu, rýrir hann með því móti verðgildi peninga
• Peningar eru reiknieining
• Verðbólga veldur því, að krónur eru mismikils virði á ólíkum tímum
• Með hækkandi verðlagi verður það því erfiðara en ella að bera saman raunverulegar tekjur, kostnað og hagnað milli tímabila
![Page 53: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/53.jpg)
Enduruppskipting eignaEnduruppskipting eigna
• Óvænt verðbólgaÓvænt verðbólga endurdreifir eignum af handahófi, þ.e. án tillits til verðleika eða þarfa
• Þessi enduruppskipting stafar af því, að ýmsar fjárskuldbindingar í hagkerfinu – lán, lífeyrir o.fl. – eru tilteknar í peningum án tillits til verðbólgu
![Page 54: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/54.jpg)
Verðbólga getur rýrt kaupmátt launaMunið: w = W/Pw = W/P
Setjum svo, að W lagist að P með töfÞá stendur kaupmáttur launa í öfugu
hlutfalli við verðbólguTöludæmi
Kaupmáttarrýrnun vegna verðbólguKaupmáttarrýrnun vegna verðbólgu
![Page 55: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/55.jpg)
Tími
Raunlaun
90
100
95 Meðaltal
Setjum svo, að verðbólga sé 10% á
ári
Kaupmáttarrýrnun vegna verðbólguKaupmáttarrýrnun vegna verðbólgu
![Page 56: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/56.jpg)
Tími
80
100
Raunlaun
90 Meðaltal
Aukin verðbólga rýrir kaupmátt,
svo lengi sem nafnlaun lagast
að verðlagi með töf
Nú eykst verðbólga í 20% á ári
Kaupmáttarrýrnun vegna verðbólguKaupmáttarrýrnun vegna verðbólgu
![Page 57: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/57.jpg)
YfirlitYfirlit
• Almennt verðlag aðlagast framboði og eftirspurn á peningamarkaði og jafnar metin á milli þeirra
• Þegar seðlabanki eykur peningamagn, hækkar hann um leið verðlag
• Þrálátur vöxtur peningamagns leiðir til viðvarandi verðbólgu
![Page 58: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/58.jpg)
YfirlitYfirlit
• Hlutleysi peninga felur í sér, að breytingar á peningamagni hafa einungis áhrif á nafnstærðir, en engin áhrif á raunstærðir
• Ríkisstjórn getur aflað fjár til framkvæmda með því að (láta seðlabankann) prenta peninga
• Slík fjáröflun er kennd við verðbólguskatt • Verðbólguskattheimta getur leitt til
óðaverðbólgu
![Page 59: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/59.jpg)
YfirlitYfirlit
• Fisheráhrifin lýsa því, að nafnvextir hækka með aukinni verðbólgu prósentustig fyrir stig, og raunvextir haldast óbreyttir
• Sumir halda, að verðbólga geri þá fátækari, af því að þeir þurfa að greiða hærra verð fyrir það, sem þeir kaupa
• En tekjur manna hækka einnig í hátt við verðbólgu, eða hvað?
![Page 60: 30 Vöxtur peningamagns og verðbólga. Til hvers eru peningar? Peningar, peningar, peningar PeningarPeningar eru þær eignir, sem fólk notar til að kaupa](https://reader037.vdocuments.site/reader037/viewer/2022102818/56649d3f5503460f94a18975/html5/thumbnails/60.jpg)
YfirlitYfirlit
• Verðbólga hefur ýmsan kostnað för með sér• Skósólakostnaður• Matseðlakostnaður• Breytileg verðhlutföll • Skattaskekkjur• Ruglingur og óþægindi• Enduruppskipting eigna • Rýrnun kaupmáttar• Hágengi (sjáum þetta í næsta kafla)
EndirEndir