döviz kuru sistemleri

1 / 43

Döviz KuruSistemleri

T.C.Anadolu Üniversitesi

Sosyal Bilimler Enstitüsü

Uluslararası İşletmecilik Tezli Y.L. Programı

Prof.Dr.Nurhan AYDIN

Burcu KILIÇEmre AYDIN

2 / 43

-Döviz Nedir?Döviz Nedir?

-Döviz Kuru Nedir?Döviz Kuru Nedir?

-Döviz Kur Sistemlerinin EvrimiDöviz Kur Sistemlerinin Evrimi* Çift Metal Maden Standardı* Çift Metal Maden Standardı* Altın Standardı* Altın Standardı* Altın Değişim Standardı* Altın Değişim Standardı* Esnek Kur Sistemleri* Esnek Kur Sistemleri* Optimal Kur Alanları* Optimal Kur Alanları

-Sabit Kur SistemiSabit Kur Sistemi

-Karma Kur SistemiKarma Kur Sistemi

DÖVİZ KURUDÖVİZ KURUSİSTEMLERİSİSTEMLERİ

-Esnek Kur SistemiEsnek Kur Sistemi

3 / 43

Para akımı, mal ve hizmet ticaretinin bir sonucu olması nedeniyle, bu akımlarla ters yönlü olarak gerçekleşmektedir. Başka bir ifade ile mal ve/veya hizmet akımının yapıldığı ülkeden, diğer ülkeye para akımı olmaktadır. İşte, bu akımlarda kullanılan, ödeme araçlarına ise dövizdöviz adı verilmektedir.


Döviz Nedir?Döviz Nedir?

4 / 43

• Bütün yabancı paralar,

• Çek,

•Poliçe,

•Emre Yazılı Senet,

•Hazine Bonoları,


Döviz Nedir?Döviz Nedir?

• Hisse Senedi,

• Tahvil,

5 / 43

Ticari bir ilişkinin işleyebilmesi için hemen hemen her ülkeye ait bir paranın varlığı ve her ülkenin malının fiyatının diğer ülkelerin para birimi ile bilinmesi gerekmektedir.

Böyle bir gereklilik yabancı ülke parasının kendi ülke parasına karşılığını ifade eden döviz kurlarını ortaya çıkarmıştır.


Döviz Kuru Nedir?Döviz Kuru Nedir?

6 / 43

“Yabancı para birimlerinin yurtiçi para birimi cinsinden değeri” olarak ifade edilir.

Ancak, dar anlamdaki bu tanım, bazı hususları dikkate almamaktadır. Döviz kuru, anlık işlemler için tespit edilebileceği gibi, döviz alım satımının gelecek bir tarihte gerçekleşmesi için de belirlenebilir. Ayrıca, döviz kuru parasal bir fiyat olarak tanımlandığı için, ekonomik analiz açısından, parasal ve reel döviz kuru arasındaki fark önem arz etmektedir.


Döviz Kuru Nedir?Döviz Kuru Nedir?

7 / 43

Kağıt paranın altın karşılığının olduğu dönemde sabit kur sistemi ile başlayan uygulama II. Dünya Savaşının doğurduğu yüksek oranlı para arzı artışı ve zamanla para arzı kadar artırılamayan altın arzı nedeni ile enflasyonist sürecin hızlanması kuru sabitlikten serbestliğe doğru genişletmiştir.


Döviz Kur Sistemlerinin EvrimiDöviz Kur Sistemlerinin Evrimi

8 / 43


Döviz Kur Sistemlerinin EvrimiDöviz Kur Sistemlerinin Evrimi

•Çift Metal Maden StandardıÇift Metal Maden Standardı

•Altın StandardıAltın Standardı

•Altın Değişim StandardıAltın Değişim Standardı

•Esnek Kur SistemleriEsnek Kur Sistemleri

•Optimal Kur AlanlarıOptimal Kur Alanları

9 / 43

Ülke, para biriminin fiyatını altın ve gümüş olarak tanımlamakta ve tanımladığı paritenin korunması için gerektiği zaman paranın altın veya gümüş ile serbest değişimini sağlayacağını taahhüt etmektedir. 19.Yüzyılın başlarında ABD, Fransa, Çin, Hindistan, Almanya ve Hollanda dahil, bir çok ülkede uygulanmaktaydı.



10 / 43

Avantajı:Avantajı: Yüksek fiyat istikrarı sağlayarak uluslararası ticareti teşvik etmesi.

Dezavantajı:Dezavantajı: Zaman içerisinde altın ve gümüşün piyasa fiyatları arasındaki orantının değişmesi sonucu ülkenin parite tanımlamasında sürekli revizyona gidilmesi ve bunun istikrarsızlığa neden olması.



11 / 43

Ülke, para biriminin fiyatını altın cinsinden tanımlamakta ve bu pariteyi korumak için altınla para birimi arasında konvertibilite sağlamaktadır.


•Altın StandardıAltın Standardı

12 / 43

•Altın StandardıAltın StandardıÜlkelerÜlkeler Giriş YılıGiriş Yılı Altın ParitesiAltın Paritesi

İngiltereİngiltere 18211821 1 pound = 7,3224 gr.1 pound = 7,3224 gr.

ABDABD 18501850 1 dolar = 1,5046 gr.1 dolar = 1,5046 gr.

FransaFransa 18731873 1 frank = 0,2903 gr.1 frank = 0,2903 gr.

AlmanyaAlmanya 18731873 1 mark = 0,3584 gr.1 mark = 0,3584 gr.

MacaristanMacaristan 18921892 1 kron = 0,3049 gr.1 kron = 0,3049 gr.

RusyaRusya 18971897 1 ruble = 0,7746 gr.1 ruble = 0,7746 gr.

HindistanHindistan 18991899 1 rupee = 0,7128 gr.1 rupee = 0,7128 gr.


13 / 43


•Altın StandardıAltın Standardı Altın standardının çökmesinde, izlenen enflasyonist politikalar ile döviz kurlarının Birinci Dünya Savaşı öncesindeki seviyelerinin korunmaya çalışılmasının önemli rolü olmuştur. 1929 Dünya Ekonomik Krizi de altın standardının yıkılışını hızlandırmıştır. Dünya krizi, 1929 yılı ortalarında ABD’de ortaya çıkmış, bu ülkede deflasyon hızla yaygınlaşmış, sanayi üretiminde büyük düşmeler görülmüş ve işsizlik hızla artmıştır.

14 / 43

44 ülke temsilcisi ile imzalanan "Uluslararası Para "Uluslararası Para Anlaşması"Anlaşması" ile uluslararası ödemelerde kullanılacak yeni bir sistem geliştirilmiş ve söz konusu toplantıda IMF ve Dünya Bankası kurulmuştur.

Bu sisteme göre, her ülke parasını belirli bir değişim oranından dolar ya da altına sabitlemiş ve sadece ±%1 bandında dalgalanmaya izin verilmiştir.


•Altın Değişim Standardı Altın Değişim Standardı (Bretton Woods Sistemi)(Bretton Woods Sistemi)

101

100

99

15 / 43

IMF’nin onayı ile tek taraflı devalüasyona izin verilmekteydi. Cari ödemeler dengesi işlemleri için serbest konvertibiliteye izin verilmekte, fakat spekülasyonları önlemek için sermaye kontrolleri uygulanmaktaydı.

Kısa vadeli ödemeler bilançosu dengesizliği,

• Resmi Rezervler

• IMF kredileri yardımı ile giderilmekteydi.



16 / 43

* Anlaşmayı kabul eden her ülkenin parasının değeri dolara göre saptanmıştır. (1 ons Altın = 35 $, 1 $ = 0,88867 gr. Altın)

* Ulusal paraların dolar paritesi etrafında dalgalanma marjı ±%1 olarak sınırlandırıldı.

* Ancak çok özel ve düzeltilmesi olanaksız parasal dengesizliklerde, devalüasyon ve revalüasyon oranı %10’u aşmamak kaydıyla, herhangi bir ülkeye parasının dolar karşısındaki değerini değiştirme olanağı tanımaktadır



17 / 43

Sistem, 1960’lı yılların sonuna kadar görece istikrarlı bir biçimde devam etti. 1960’lı yılların sonuna doğru sistemin sorunlu olduğu ortaya çıktı.

1958-1960 yıllarında ABD ödemeler dengesindeki büyük açık altına hücumu başlattı ve 1951’den beri ilk kez altının ons’unun 35 doların üzerine çıkmasına neden oldu.

Bu gelişmeler üzerine doların devalüasyonu konusunda anlaşmaya vardılar ve 1971’de “Smithsonian Kararları” ile dolar, diğer paralara göre ortalama %9 oranında devalüe edildi. Altının resmi fiyatı 35 $’dan 38 $’a çıkartılmıştır.



18 / 43

1973 yılında dolar bir kez daha spekülatif baskı altına girdi ve batılı sanayileşmiş ülkeler doların yeniden devalüasyonuna karar verdiler. Böylece altının resmi fiyatı 38 $’dan 42,3 $’a yükseltildi.

Bu karışıklık ortamında Japonya, Kanada, İskandinav ve Avrupa Ekonomi Topluluğu ülkeleri paralarını dalgalanmaya bıraktılar.



19 / 43

Bu sistemde döviz kurları, toplam döviz talebi ile toplam döviz arzının eşitlendiği bir düzeyde oluşur. Piyasa talebinde veya piyasa arzında bir değişme ortaya çıktığında buna bir tepki olarak kurlar da değişir.


•Esnek Kur SistemiEsnek Kur Sistemi

O

Döviz Kuru

Döviz Miktarı

R1

R0

M0 M1 M2

E

E1

K

D’

D

D’

D

S

S DD = Döviz Talebi

SS = Döviz Arzı

E = Döviz Piyasasındaki Denge

20 / 43

Esnek kur sisteminin temel üç faydası;

* Para Politikasında Özerlik

* Simetri

* Kurların Otomatik Ayarlama Mekanizması



21 / 43

Esnek kur sistemleri altında Merkez Bankaları döviz kurunu ayarlamak için piyasaya müdahale etmek zorunda kalmamakta, iç ve dış dengeyi sağlamak için para politikasını kullanabilmektedir.


Para Politikasından Özerlik,Para Politikasından Özerlik,

22 / 43

Esnek kur sistemleri altın değişim standartlarının temel sorunlarından biri olan asimetriyi ortadan kaldırmaktır. Her ülke kendi parasal koşullarını etkileme ve düzenleme yetkisine sahiptir. Bir ülke tek başına diğer ülkelerin parasal koşullarını etkileyemez.


Simetri,Simetri,

23 / 43

Altın ve altın değişim standardının en önemli sakıncalarından birisi, bu standartlar altında sabit döviz kuru yanlış ise kur ayarlaması yapılamaması, fakat tüm diğer makroekonomik değişkenler üzerinde ayarlama yapılmasıdır.

Esnek kur sistemleri altında yurtiçi ve dışı ürün fiyatları arasındaki ayarlama döviz kurları aracılığıyla gerçekleşmektedir. Bu sebeple kurlardaki bir yanlışlık söz konusu ise kurlar kendisini ayarlamakta ve dengesizlikler giderilmektedir.


Kurların Otomatik Ayarlama MekanizmasıKurların Otomatik Ayarlama Mekanizması

24 / 43

Esnek kur sisteminin sakıncaları;

* Disiplin Sorunu

* Spekülasyonlar ve Para Piyasalarının İstikrarsızlığı

* Uluslararası Ticaret ve Yatırımın Engellenmesi

* Koordinasyonsuz Ekonomi Politikaları

* Fazla Özerklik İllüzyonu



25 / 43

Merkez bankalarının enflasyonist politikalar izlemesi para disiplininden kopuşu beraberinde getirmektedir. Halbuki altın ve altın değişim standardında kurlar sabitlendiği için böyle bir sorun söz konusu değildir.


Disiplin Sorunu,Disiplin Sorunu,

26 / 43

Döviz kurlarının değişeceği ile ilgili spekülasyonlar döviz piyasalarında istikrarsızlığa, dolayısıyla ülkenin iç ve dış dengesi üzerine olumsuz etkiye sahip olabilir.


Spekülasyonlar ve Para Piyasalarının İstikrarsızlığıSpekülasyonlar ve Para Piyasalarının İstikrarsızlığı

27 / 43

Esnek kurlar döviz kurlarındaki değişimleri belirsiz hale getirdiğinden fiyatlar ve dolayısıyla, uluslararası ticaret ve yatırım üzerinde olumsuz etkiye sahiptir.


Uluslararası Ticaret ve Yatırımın EngellenmesiUluslararası Ticaret ve Yatırımın Engellenmesi

28 / 43

Ekonomi literatüründeki bazı araştırmalar döviz kurlarındaki dalgalanma derecesini belirleyen önemli etkenin ülkelerin bireysel olarak esnek veya sabit kur sistemini seçmesi değil, ekonomik politikaları arasındaki koordinasyon düzeyi olduğunu göstermektedir.


Koordinasyonsuz Ekonomi PolitikalarıKoordinasyonsuz Ekonomi Politikaları

29 / 43

Esnek kur sistemleri ülkelere gerçekte daha fazla özerklik vermemektedir. Kurlardaki değişimin boyutu Merkez Bankalarını yoğun olarak döviz piyasalarına müdahale etmesine sebep olabilmektedir. Dolayısıyla, esnek kur sistemleri ülkelere makroekonomik politikalarda daha fazla özerklik vermeden sadece ekonomide belirsizliği artırabilir.


Fazla Özerklik İllüzyonuFazla Özerklik İllüzyonu

30 / 43

* Uluslararası para sisteminin evriminin günümüze kadar gelen en son aşaması, canlı örneği Avrupa Para Sisteminde gördüğümüz optimal kur alanlarıdır.

* Optimum para sahası sabit bir kurla paraları birbirlerine bağlanmış ülkeleri içermektedir.

* Söz konusu ülke paraları üye olmayan ülkelere göre birlikte dalgalanacaktır.

* Gümrük birlikleri sahasının özel bir alanı olarak düşünülebilir.



31 / 43

* Sürekli olarak sabitleştirilmiş kurlarla üye ülkeler arasında döviz kurlarının dalgalandığı duruma göre daha iyi bir fiyat istikrarı sağlanmış olur. Bu sayede üye ülkeler arasında ticaret ve sermaye akımları daha da hızlanır. Çünkü belirsizlik ortadan kakmıştır.

* Üye ülkelerin döviz piyasalarına yaptığı resmi müdahalelerin maliyetini azaltır. Değişim maliyetlerini ortadan kaldırır.

* Üye ülkelerin ortak para politikası ve diğer politikaları ortak uygulaması gerekliliği sınırlandırıcı olarak düşünülebilir.



32 / 43

Sabit kur sisteminde döviz kurlarının istikrarı merkez bankasının döviz piyasasına alıcı ve satıcı olarak müdahalesiyle sağlanır. Bunun için merkez bankasının elinde yeterli miktarda altın ve döviz stokunun olması gerekir. Bu stoka "döviz" veya "kambiyo istikrar fonu" denilmektedir.

Fonun çalışma ilkesi, milli paranın alt destekleme noktasının altına düşme eğilimi göstermesi karşısında piyasaya döviz satıp, milli para satın almaktır. Eğer milli paranın değerinin üt destekleme noktasının üzerine çıkma eğilimi varsa bu kez piyasadan döviz satın alıp milli para satmaktadır.


Sabit Kur SistemiSabit Kur Sistemi

33 / 43

Sabit kur sistemi en iyi uygulamasını Altın Standardında bulabilmiştir. Bu durumda ülkelerin paralan altına bağlı olduğundan milli paraların birbiriyle ifadesi olan döviz kurları da sabit olacak ve altın giriş ve çıkış noktaları denen noktalar arasında sabit kalacaktır. İki ülkenin paralan altına sabit bir oranda bağlanmış ise, bu ülkelerin paralarının birbirlerine oranı da sabit olur.


Sabit Kur SistemiSabit Kur Sistemi

34 / 43

• Belirsizliğin Daha Az Olması

•İstikrar Sağlayıcı Spekülasyon

• Fiyat Disiplini


Sabit Kur SistemiSabit Kur SistemiAvantajları:Avantajları:

35 / 43

• Hükümetlerin istikrar amaçlı olarak para politikasından yararlanamamaları,

• Dünya ticaretinde sapmalara neden olur ve kaynakların daha etkin kullanımını engelleyici etki,

• Döviz kurlarının bir noktada sabitlenmesi durumunda bir döviz arz veya talep fazlası,

• Olası devalüasyonlar ve direkt kontroller,


Sabit Kur SistemiSabit Kur SistemiDezavantajları:Dezavantajları:

36 / 43

Döviz piyasasına herhangi bir resmi müdahale olmaması durumunda döviz kurunun serbestçe arz ve talep koşullarına göre belirlenmesine “esnek kur sistemi”esnek kur sistemi” denir. Kurun belirlenmesinde kamunun müdahalesi yoktur.

Döviz piyasasında denge ve ödemeler bilançosunu düzeltme işlemleri doğrudan doğruya döviz kurundaki serbest değişme ile sağlanır.


Esnek Kur SistemiEsnek Kur Sistemi

37 / 43

• Ödemeler dengesi açıklarını otomatik olarak kapatması,

• Döviz piyasasına müdahale edilerek döviz kurlarının sabit tutulmasına gerek yoktur,

• Politika Avantajları


Esnek Kur SistemiEsnek Kur SistemiAvantajları:Avantajları:

38 / 43

• Belirsizlik çok çabuk, fakat kademe kademe ortaya çıkmaktadır. Ve ekonomik birimler kolayca duruma uyum sağlayabilmektedir.


Esnek Kur SistemiEsnek Kur SistemiDezavantajları:Dezavantajları:

39 / 43

Sabit döviz kuruna daha yakın bir sistemdir. Sistemde, cari döviz kuru bant içinde talep ve arza göre belirlenmekte, döviz kurunun bant dışına çıkması resmi müdahalelerle engellenmektedir.


Karma Kur SistemiKarma Kur SistemiDöviz Kuru BantlarıDöviz Kuru Bantları

Ayarlanabilir Sabit Kur Sistemi, Döviz BandıAyarlanabilir Sabit Kur Sistemi, Döviz Bandı Bu sistemde de döviz kuru ve dalgalanma bandı belirlenir.

40 / 43

Kayan parite sistemi ile döviz kurundaki büyük değişmelerin ve istikrar bozucu spekülasyonların dezavantajlarından kaçınılabilir. Bu sistemde döviz kurları önceden ilan edilen miktarda ya da yüzdede sık sık ve açıkça belirlenen aralıklarla denge döviz kuruna ulaşıncaya kadar değiştirilmektedir. Bu sistemde ülke üç ay sonra %6 devalüasyon yapmak yerine her ay %2'şer devalüasyonla üç ay sonrası hedefe ulaşmaya çalışmaktadır.


Karma Kur SistemiKarma Kur SistemiKayan Parite Sistemi Kayan Parite Sistemi

41 / 43

Gözetimli dalgalanma sisteminde, para otoriteleri döviz kurlarının uzun dönem trendini etkilemeye teşebbüs etmeksizin kısa dönemli dalgalanmaları giderme sorumluluğunu döviz piyasalarına emanet etmiştir. Bu sistemde başarılı olunduğu takdirde, sabit döviz kuru sisteminin yararlarının pek çoğundan yararlanacak, diğer taraftan ödemeler bilançosu dengesizliklerinin ayarlanmasında esnekliğini koruyacaktır.


Karma Kur SistemiKarma Kur SistemiGözetimli (Kirli) Dalgalanma Sistemi Gözetimli (Kirli) Dalgalanma Sistemi

42 / 43


KAYNAKÇAKAYNAKÇA

Arslan, C., (2005). Döviz kuru riski ve yönetimi, A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir

Barışık, S., Demircioğlu, E., (2006). Türkiye’de döviz kuru rejimi, konvertibilite, ihracat-ithalat ilişkisi (1980-2001), ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 2-3, 71-84

Gül, E., Ekinci, A., (2006). Türkiye’de reel döviz kuru ile ihracat ve ithalat arasındaki nedensellik ilişkisi: 1990 – 2006, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16

Gök, A. (2006). Alternatif döviz kuru sistemleri. Marmara Üniversitesi, İİBF Dergisi, XXI, 1

Koçak, S., (2006). Döviz kurundaki değişikliklerin ekonomik etkileri, Kahramanmaraş S.İ.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş

Müslümov, A., Hasanov, M., Özyıldırım, C., (2003). . Döviz Kuru Sistemleri ve Türkiye’de Uygulanan Döviz Kuru Sistemlerinin Ekonomiye Etkileri, İstanbul: Scala Basım

Sever, E., Mızrak, Z., Döviz kuru, enflasyon ve faiz oranı arasındaki ilişkiler: Türkiye uygulaması, SÜ İİBF Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi: 265-283

43 / 43

döviz kuru sistemleri

Economy & Finance