OSNOVE RAUNOVODSTVA DODATAK UZ SKRIPTU Definicije na osnovu Zakona o raunovodstvu i reviziji Republike Srpske Raunovodstvo je sistem ije funkcionisanje obezbjeuje informacije o finansijskom poloaju, uspjenosti poslovanja, tokovima gotovine, promjenama na vlastitom kapitalu i drugim finansijskim i nefinansijskim informacijama znaajnim za eksterne i interne korisnike finansijskih izvjetaja. Knjigovodstvo je sistem koji obuhvata prikupljanje, klasifikaciju, evidentiranje i sumiranje poslovnih transakcija, te uvanje originalne poslovne dokumentacije koja prua dokaze o tim transakcijama. Raunovodstveni i revizorski standardi su pravila, uputstva, objanjenja, smjernice i naela definisana Zakonom o raunovodstvu i reviziji Republike Srpske, objavljena od Komisije za raunovodstvo i reviziju BiH. Propisi koji reguliu oblast raunovodstva su : Zakon o raunovodstvu i reviziji Republike Srpske, Meunarodni raunovodstveni standardi ( IAS ), Meunarodni standardi finansijskog izvjetavanja ( IFRS ), Meunarodni standardi revizije ( ISA ), Meunarodni raunovodstveni standardi za javni sektor (IPSAS), Kodeks etike za profesionalne raunovoe, Uputstva, objanjenja i smjernice koje donosi Odbor za meunarodne raunovodstvene standarde ( IASB ) i Meunarodna federacija raunovoa ( IFAC ). Prema Zakonu o raunovodstvu i reviziji Republike Srpske pravna lica se razvrstavaju u mala, srednja i velika pravna lica na osnovu sljedeih pokazatelja: prosjenog broja zaposlenih, ukupnog godinjeg prihoda i vrijednosti imovine utvrene na dan sastavljanja finansijskih izvjetaja. Mala pravna lica su ona koja na dan sastavljanja fin.izvjetaja ispunjavaju najmanje dva od sljedeih kriterijuma: da je prosjean broj zaposlenih u godini za koju se podnosi fin.izvjetaj manji od 50, da prosjena vrijednost poslovne imovine na kraju poslovne godine iznosi manje od 1,000.000 KM i da je ukupan godinji prihod manji od 2,000.000 KM. Srednja pravna lica su ona koja na dan sastavljanja fin.izvjetaja ispunjavaju najmanje dva od sljedeih kriterijuma: da je prosjean broj zaposlenih u godini za koju se podnosi fin.izvjetaj od 50 do 250, da prosjena vrijednost poslovne imovine na kraju poslovne godine iznosi od 1,000.000 KM do 4,000.000 KM i da je ukupan godinji prihod iznosi od 2,000.000 do 8,000.000 KM.

1

Velika pravna lica su ona koja na dan sastavljanja fin.izvjetaja ispunjavaju najmanje dva od sljedeih kriterijuma: da je prosjean broj zaposlenih u godini za koju se podnosi fin.izvjetaj vei od 250, da prosjena vrijednost poslovne imovine na kraju poslovne godine iznosi vie od 4,000.000 KM i da je ukupan godinji prihod vei od 8,000.000 KM. Prema navedenom Zakonu sve banke, mikrokreditne drutva i zadruge, osiguravajua drutva, fondovi, berze, brokerske i druge fin.organizacije razvrstavaju se u velika pravna lica, bez obzira na pomenute kriterijume. Na dan sastavljanja fin.izvjetaja uprava preduzea donosi odluku o razvrstavanju preduzea prema navedenim kriterijumima i koristi podatke za narednu poslovnu godinu.Novoosnovana preduzea kriterijume utvruju srazmjerno broju mjeseci poslovanja. Prosjena vrijednost poslovne imovine izraunava se tako to se zbir neto knjigovodstvene vrijednosti poslovne imovine na poetku i na kraju obraunskog perioda podijeli sa dva. Prosjean broj zaposlenih se izraunava tako to se ukupan broj zaposlenih na kraju svakog mjeseca, ukljuujui i zaposlene izvan teritorije Republike Srpske, podjeli sa brojem mjeseci poslovanja u obraunskom periodu. Pravna lica donose opta akta kojima se ureuju pitanja od znaaja za uspostavljanje i funkcionisanje sistema knjigovodstva i raunovodstva, kao to je Pravilnik o raunovodstvu i raunovodstvenim politikama. Svojim optim aktima pravna lica: ureuje interne raunovodstvene kontrolne postupke, utvruje raunovodstvene politike i procjene, odreuje lica odgovorna za zakonitost i pravilnost nastanka poslovnih dogaaja, kao i kontrolu knjigovodstvenih isprava, ureuje kretanje knjigovodstvenih isprava i rokove za njihovo dostavljanje na dalju obradu, ureuje postupke prikupljanja, obrade i prezentacije podataka za sastavljanje finansijskih izvjetaja i izvjetaja o radu. Pravno lice koje vri elektronsku obradu podataka duno je da koristi raunovodstveni softver koji omoguuje funkcionisanje sistema internih raunovodstvenih kontrola i onemoguava brisanje proknjienih poslovnih dogaaja. Knjigovodstvena isprava je pisani dokument, u materijalnom ili elektronskom obliku, o nastalom poslovnom dogaaju kojim su obuhvaeni svi podaci neophodni za knjienje u poslovnim knjigama. Knjigovodstvena isprava mora biti potpuna, istinita, raunski tana i uredna, sastavljena tako da omoguava potpun uvid u vjerodostojnost dokumenta. Kontrolu knjigovodstvenih isprava ne mogu da vre lica koja su materijalno zaduena za imovinu na koju se isprava odnosi.2

Knjigovodstvena isprava se odmah, a najkasnije u roku od 3 dana od njenog nastanka, dostavlja knjigovodstvu. Lica koja vode poslovne knjige duna su da knjigovodstvenu ispravu proknjie odmah ili najkasnije, u roku od 8 dana od prijema iste. Poslovne knjige su jednoobrazne evidencije o stanju i promjenama na imovini, obavezama i vlastitom kapitalu, kao i ostvarenim prihodima, rashodima i rezultatu poslovanja, a ine ih : dnevnik, glavna knjiga i pomone knjige. Dvojno knjigovodstvo je vrsta knjigovodstva po kome se svaka poslovna promjena obuhvata istovremeno i u istom iznosu najmanje na dva konta, najee na lijevoj ( dugovnoj) i desnoj (potranoj) strani. Dnevnik i glavna knjiga se vode po sistemu dvojnog knjigovodstva. Dnevnik je poslovna knjiga u kojoj se poslovni dogaaji unose hronolokim redosljedu njihovog nastanka i po pravilima dvojnog knjigovodstva. Glavna knjiga je evidencija u kojoj se sistematino prikazuju stanje i promjene na imovini, obavezama,vlastitom kapitalu, prihodima i rashodima u toku obraunskog perioda i koja predstavlja osnov za sastavljanje finansijskih izvjetaja. Za razliku od dnevnika gdje se poslovni dogaaji evidentiraju hronoloki u glavnoj knjizi se oni evidentiraju sistematino, ime je omogueno sagledavanje ukupnog uticaja poslovnih dogaaja na svaku pojedinu raunovodstvenu kategoriju, na nivou analitikih rauna, a i zbirno na nivou sintetikih rauna, tako da daje podatke koji ine osnovu za sastavljanje finansijskih izvjetaja. Pomone knjige su analitike evidencije koje se vode za: analitiku kupaca i dobavljaa, nekretnine, postrojenja i opremu, investicione nekretnine, zalihe potraivanja, gotovinu i gotovinske ekvivalente, obaveze, kapital i ostale bilansne pozicije. Poslovne knjige se otvaraju poetkom poslovne godine na osnovu bilansa stanja i zakljunog lista, u kojim je prikazano stanje sredstava i izvora sredstava na dan kad je okonan prethodni obraunski period. Poslovna godina jednaka je kalendarskoj godini. U poslovne knjige podaci su unose iskljuivo na osnovu vjerodostojnih knjigovodstvenih isprava. Poslovne knjige se zakljuuju nakon svih potrebnih i provedenih knjienja, ukljuujui i zakljuna knjienja, a najkasnije do roka za predaju godinjih finansijskih izvjetaja ( 28.februar), na dan nastanka statusne promjene, na dan obustavljanja poslovanja i sl. Zakljuni list se sastavlja na kraju obraunskog perioda, nakon izvrenih zakljunih knjienja i predstavlja sistematian pregled svih sintetikih rauna, sa prometom dugovne i potrane strane i saldom rauna. Pravno lice ili preduzetnik je duan da na poetku poslovanja, kao i najmanje jednom godinje, sa stanjem na dan kad se zavrava poslovna godina ( na neki drugi obraunski period ili prilikom statusnih promjena, otvaranja steajnog postupka, promjene cijene proizvoda, materijala i robe) , izvri popis imovine i obaveza.

3

Cilj popisa je da utvrdi stvarno stanje imovine i obaveza te knjigovodstveno stanje uskladi sa stavrnim stanjem utvrenim popisom Popis imovine i obaveza vri se tako da se utvrdi koliina i vrijednost svakog pojedinanog predmeta popisa. Finansijski izvjetaj ini set izvjetaja kojeg ine: Bilans stanja - Izvjetaj o finansijskom poloaju na kraju perioda, Bilans uspjeha Izvjetaj o ukupnom rezultatu za period, Bilans tokova gotovine Izvjetaj o tokovima gotovine, Izvjetaj o promjenama na kapitalu i Napomene uz finansijske izvjetaje ( note ili zabiljeke). Mala pravna lica i preduzetnici koji vode dvojno knjigovodstvo finansijske izvjetaje prezentuju kroz Bilans stanja i Bilans uspjeha. Srdenja i velika pravna lica su obavezna da pored godinjeg sastavljaju i poligodinje izvjetaje na dan 30.06. Poslovna sredstva su sredstva koja pravno lice koristi za obavljanje djelatnosti, a prema namjeni sredstva se dijele na stalna i obrtna sredstva. Stalna sredstva su sredstva koja slue za vrenje djelatnosti, postepeno se troe i od njih preduzee oekuje ekonomske koristi u duem vremenkom periodu, odnosno najmanje 12 mjeseci od datuma bilansa. Obrtna sredstva mijenjaju svoj oblik i u cjelini prenose svoju vrijednost u druge oblike sredstava, u kraem vremenskom periodu ( u toku obraunskog perioda). Bilans stanja je finansijski izvjetaj u kome se prikazuju bruto imovina i ukupni izvoru (porijeklo) imovine. Bruto imovinu ( sredstva) ine stalna i obrtna sredstva, koja predstavljaju aktivu. Ukupne izvore sredstava ine kapital ( neto imovina) i obaveze, koji predstavljaju pasivu. Ukupna sredstva su uvijek jednaka ukupnim izvorima sredstava, to znai da je izmeu aktive i pasive uvijek znak jednakosti. Bilans uspjeha je finansijski izvjetaj u kome se prikazuju prihodi i rashodi obraunskog perioda, kao i bruto, odnosno neto rezultat ( dobitak ili gubitak ). Principi vrednovanja bilansnih pozicija Vrednovanje ili mjerenje bilansnih pozicija podrazumijeva utvrivanje novanoh iznosa u visini kojih bi se bilansne pozicije trebale priznati i iskazati u finansijskim izvjetajima. 1. koncept istorijskog troka ( iznos plaenog novca ili novanih ekvivalenata datih za pribavljanje sredstava, zasnovan na naelima nastanka poslovnog dogaaja i naela realizacije), 2. koncept tekueg troka troka ( sredstva se evidentiraju u iznosu novca ili novanih ekvivalenata koje bi trebalo platiti ako bi se sredstvo nabavljalo u sadanjosti-naelo stalnosti poslovanja),

4

3. koncept prodajne vrijednosti ( iznos novca ili novanih ekvivalenata koji bi se ostvarili njihovom prodajom u sadanjosti) i 4. koncept sadanje vrijednosti ( sredstva se evidentiraju po sadanjoj diskontovanoj vrijednosti buduih neto novanih primitaka koji se oekuju u toku redovnog poslovnog ciklusa). Raunovodstvena naela Da bi finansijski izvjetaji bili tani i istiniti neophodno je da se primjenjuju raunovodstvena naela, a to su: naelo dvostranog obuhvatanja poslovnih promjena, naelo nastanka poslovnog dogaaja ( obraunska-akrualna osnova), naelo uzronosti ( Svi prihodi i rashodi nastali u obraunskom periodu, bez obzira da li su naplaeni ili plaeni, moraju biti ukljueni u fin.izvjetaje. Rashodi bez kojih ne bi bilo prihoda, sueljavaju se sa prihodima ostvarenim u odreenom obraunskom periodu), naelo opreznosti ( odmjeravanja fin.rezultata- imovina se vrednuje po principu nie, a obaveze po principu vie vrijednosti, procjena rashoda navie, a prihoda na nie), naelo identiteta bilansa (poetni bilans = zakljunom bilansu , osim u sluaju efekata promjene raunovodstvenih politika ili ispravke greaka), naelo pojedinanog procjenjivanja imovine i obaveza ( svaku znaajnu poziciju treba prikazati i vrednovati pojedinano), naelo stalnosti poslovanja pravnog lica, going concerne, (izvjesnost da e pravno lice poslovati najmanje 12 mjeseci od dana bilansa stanja, a ako postoje sumnje u stalnost poslovanja ili je ona ugroena ove informacije se moraju objelodaniti u fin.izvjetajima), naela novanog mjerila ( iskazivanje u odreenoj valuti) i naelo poslovne jedinice (obuhvatanje imovine u okviru jednog pravnog lica, kao i posmatranje imovine vlasnika odvojeno od poslovne imovine jedinice). Principi urednog knjigovodstva Primjena ovih principa treba da osigura dobijanje potpunih, blagovremenih, jasnih, uporednih i pouzdanih knjigovodstvenih informacija. Najvaniji su: princip potpunosti ( da su evidentirane sve poslovne promjene nastale u obraunskom periodu), princip aurnosti ( poslovne promjene knjie se u propisanim rokovima), princip hronolokog reda, princip mogunosti provjere ( poetni bilans= zavrni bilans, klasa 7 za zatvaranje konta) princip jasnosti, princip materijalne ispravnosti (knjigovodstvena dokumentacija mora biti u skladu sa zakonima i normativnim aktima ) i princip ekonominosti ( ekonominost raunovodstvenog sistema, nekompetentnost osoblja,neadekvatan broj zaposlenih i cijena njihovih usluga). uvanje knjigovodstvenih dokumenata godinji finansijski izvjetali i konani obraun plata zaposlenih se uva trajno, glavna knjiga i dnevnik se uvaju 10 godina, a pomone knjige 5 godina,5

polugodinji i drugi periodini obrauni se uvaju 5 godina, dokumenti platnog prometa u ovlatenim finansijskim institucijamase uvaju 3 godine, prodajni i kontrolni blokovi, pomoni i slini dokumenti se uvaju 2 godine.

STALNA SREDSTVA 01 NEMATERIJALNA ULAGANJA 010 ulaganja u razvoj 011 koncesije, patenti, licence i slina prava 012 goodwill 014 ostala nematerijalna ulaganja 015 nematerijalna ulaganja u pripremi i 016 avansi za nematerijalna ulaganja Prilikom pribavljanja nematerijalnih sredstava nastaju trokovi njihovog pribavljanja a odnose se na reijske trokove, trokove usluga, trokove rada i druge sline trokove. Svi trokovi kiji nastaju u vezi pribavljanja nematerijalnih sredstava se ne evidentiraju na trokove nego ulaze u nabavnu vrijednost nematerijalnog sredstva. Kako bi svi trokovi koji nastaju prilikom pribavljanja ovih sredstava bili obuhvaeni, o ni se evidentiraju na kontu Nematerijalna sredstva u pripremi. Kada je zavreno ulaganje i sredstvo spremno za korienje ili primjenu, zaduuje se konto nematerijalna sredstva a odobrava, odnosno zatvara raun nematerijalna sredstva u pripremi. Konto nematerijalna sredstva u pripremi je prelazni konto i nakon stavljanja nematerijalnog sredstva u upotrebu saldo na ovom konto mora biti nula. Primjer 1 010 Ulaganja u razvoj-patenti Privredno drutvo se bavi prometom kompjutera i izradom i distribucijom knjigovodstvenih programa. 1) Preduzee razvija vlastiti program i ukupna ulaganja u razvoj programa su iznosila 80.000 KM ( trokovi materijala, energije, bruto zarada i sl.). 2) Zatita prava na korienje programa kotala su 20.000 KM po faktuti dobavljaa, odnosnono agencije koja se bavi ovim poslovima. Ukupan iznos fakture dobavljaa je 23.400 KM ( 20.000 + PDV). 3) Program je na zavren i stavljen u upotrebu. R.br. Opis 1. Ulaganje u razvoj proizvoda Prihod po osnovu upotrebe proizvodaZa iznos vlastitog ulaganja u razvoj programa

Konto 0100 6210

Duguje 80.000

Potrauje 80.000

2. Ulaganja u razvoj proizvoda 0100 Potraivanja za PDV 2700 Dobavljai u zemlji 4320 Faktura za registraciju zatite prava na program 3. Patenti 0111 Ulaganja u razvoj proizvoda 0100 Aktiviranje ulaganja u razvoj

20.000 3.400 23.400 100.000 100.000

6

Iznos od 80.000 KM se odnosi na ukupne interne trokove koje je preduzee ostvarilo razvijajui vlastiti program, a odnosi se na utroak materijala, reijske trokove, trokove zarada i naknada zaposlenima koji su radili na razvijanju programa i trokove drugih usluga. Zahvaljujui navedenim trokovima preduzee je izbjeglo eksterne obaveze i odlive novanih sredstava po tom osnovu, zbog ega se navedeni utroci smatraju prihodom po osnovu upotrebe vlastitih proizvoda i usluga za nematerijalna ulaganja i knjie se na kontu 6210. Primjer 2 011 Koncesije patenti i ostala prava 1) Kinematografska kua otkupila je pravo na prikazivanje filma po fakturi dobavljaa u iznosu od 35.100, od ega je 30.000 KM pravo korienja licence i 5.100 KM PDV. R.br. Opis 1. Specijalne licence PDV u primljenin fakturamaDobavljai Za kupljenu pravo po fakturi dobavljaa

Konto 0115 2700 4320

Duguje 30.000 5.100

Potrauje

35.100

U ovom primjeru nije bilo drugih trokova nabavke osim fakture dobavljaa za specijalnu licencu, zbog ega knjienje nije vreno preko konta licence u pripremi, nego direktno na konto specijalne licence. Primjer 3 - 015 Nematerijalna ulaganja u pripremi licenca 1) Preduzee je kupilo licencu za proizvodnju piva od Banjaluke pivare u iznosu od 58.500 KM ( 50.000 KM licanca i 8.500 PDV) 2) Proizvodnja je poela nakon 2 mjeseca, a za taj period je preduzee potroilo vlastite proizvode za pripremu proizvodnje u iznosu od 30.000 KM. 3) Nakon 2 mjeseca licenca se poela koristiti. R.br. Opis Konto Duguje Potrauje 1. Koncesije, patenti,licence u pripremi 0150 50.000 Potraivanja za PDV 2700 8.500 Dobavljai 4320 58.500Za kupljenu licencu po fakturi dobavljaa

2. Koncesije, patenti,licence u pripremi 0150 30.000 Prihod po osnovu upotrebe proizvoda* 6210 Za trokove pripreme proizvodnje 3. Licence 0112 80.000 Koncesije, patenti,licence u pripremi 0150 Za aktiviranje licence * Objanjenje za knjienje na kontu 6210 isto je kao u primjeru 1. Pod takom 1. Primjer 3 012 Goodwill

30.000

80.000

Privredno drutvo A kupilo je preduzee B za 1.000.000 KM, pri emu je struktura BS sljedea: Ukupna aktiva 700.000 i Ukupna pasiva 700.000 = 650.000 neto imovina( kapital) + 50.000 KM ukupne obaveze.7

Po prostoj raunici preduzee A koje je bilo spremno da za znatno veu cijenu kupi preduzee B ( zbog dobre reputacije, brenda, referenc liste, dobrih pozicija na svjetskom tritu i slino) razliku od 300.000 moglo bi da uknjii na poziciju 0120 Goodwill, ali preduzee A treba prije da izvri procjenu sredstava i obaveza i njihovu knjigovodtsvenu vrijednost svede na fer vrijednost. Nakon procjene preduzee A e u svojim poslovnim knjigama iskazati goodwill, ako je razlika pozitivna, odnosno dobitak od usklaivanja vrijednosti kapitala ako je razlika negativna. Primjer 5 015 Nematerijalna ulaganja u pripremi Pravno lice je kupilo specijalno softversko rjeenje-program za 30.000 EUR-a, uz uplatu avansa od 50 % vrijednosti, pediterski trokovi prilikom uvoza iznose 2.000 KM .( Kurs 1,95583) 1) Izvrena je plaanje avansa u iznosu od 15.000 EUR-a sa deviznog rauna, 2) Izvren je uvoz programa po fakturi dobavljaa od 30.000 EUR-a, 3) pediter je ispostavio fakturu za trokove carinjenja, 4) Licenca je stavljena u upotrebu i 5) Sa deviznog rauna plaen je preostali dio ( 50%) fakture dobavljaa. R.br. Opis 1. Avansi za nemateri,ulaganja( analitiki) Devizni raun kod banke u zemljiZa isplaeni avans ino dobavljau

Konto 0160 2420

Duguje 29.337

Potrauje 29.337

2. Koncesije, patenti,licence u pripremi 0150 58.675 PDV za uvoz 2710 9.975 Dobavljai u inostranstvu 4330 58.675 Obaveze za PDV pri uvozu 4840 9.975 Za uvoz specijalnog programa po fakturi ino dobavljaa 3. Koncesije, patenti,licence u pripremi 0150 2.000 PDV po raunu peditera 2700 340 Dobavlja -pediter 4320 2.340 Za trokove po raunu peditera 4. Licence 0112 60.675 Koncesije, patenti,licence u pripremi 0150 60.675 Aktiviranje licence 5. Dobavljai u inostranstvu 4330 58.675 Avansi za nemateri,ulaganja( analitiki) 0160 29.337 Devizni raun kod banke u zemlji 2420 29.338 Za izmirenje obaveze prema ino dobavljau preko deviznog rauna i datog avansa Evidentiranje poslovnih promjena vri se u KM tako da se iznosi iskazani u stranim valutama uvijek moraju preraunati po sredsnjem tekuem kursu Centralne banke BiH, na dan ispostavljanja odnosno prijema ili carinjenja, ako se radi o opremi, materijalu ili robi, koja se uvozi. Grupa 02 - Nekretnine, postrojenja, oprema i investicione nekretnine Ova grupa obuhvata: 020 Zemljita 021 Graevinski objekti8

022 Postrojenja i oprema 023 Investicione nekretnine 027 Nekretnine, postrojenja, oprema i investicione nekretnine u pripremi 028 Avansi za NPO 029 Ulaganja na tuim NPO Pravna lica su obavezna da evidenciju o stalnoj imovini organizuju tako da raspolau podacima o nabavnoj, revalorizovanoj, otpisanoj i sadanjoj knjigovodstvenoj vrijednosti, i to pojedinano za svaku vrstu imovine. Evidencija se formira na tri nivoa i to : u okviru glavne knjige fin.raunovodstva, u analitikoj evidenciji i kroz inventurnu knjigu. Stalna imovina se moe pribaviti : Kupovinom, Putem uloga vlasnika, Izgradnjom u vlastitoj reiji, Nabavkom iz donacija, Kompenzacijom i Putem finansijskog lizinga. Sredstvo je resurs koji preduzee kontrolie i od kojeg oekuje priliv ekonomske koristi u budunosti. Nabavna vrijednost ili cijena kotanja je iznos : isplaen u gotovini, ekvivalentima gotovine ili potene vrijednosti druge koristi koja je ustupljena na ime sticanja sredstva(misli se na razmjenu ), kao i svi trokovi nastali u momentu pribavljanja sredstva. Fer vrijednost je iznos za koji se sredstvo moe razmijeniti izmeu voljnih i dobro obavjetenih strana u nezavisnoj transakciji( bez pritisaka, dobrovoljni i van dohvata ruke). 021 Graevinski objekti Primjer izgradnje ( nabavke) graevinskih objekata Preduzee iz vlastitih sredstava vri izgradnju graevinskog objekta. 1)Zakljuen je ugovor sa izvoaem radova koji je ispostavio I privremenu situaciju u iznosu od 117.000 KM ( 100.000 +PDV). 2) Okonana situacija je iznosila 175.000 KM (150.000 + PDV).3) Preduzee je sa iro rauna platilo obaveze prema dobavljau. 4) Nakon toga objekat je stavljen u upotrebu. R.br. Opis Konto Duguje Potrauje 1. Graevinski objekti u pripremi 0271 100.000 PDV po primljenoj fakturi 2701 17.000 Dobavljai 4320 117.000Za I privremenu situaciju

2. Graevinski objekti u pripremi PDV po primljenoj fakturiDobavljai

0271 2701 4320

150.000 25.500 175.5009

Za okonanu situaciju

3. Dobavljai Poslovni raun u domaoj valutiZa isplatu obaveza prema dobavljaima

4320 2410 0210 0271

292.500 292.500 250.000 250.000

4. Graebinski objekti Graevinski objekti u pripremi Za stavljanje objekta u upotrebu

Primjer kupovina auto servisa ( graevinskog objekta) za procjenjenu vrijednost od 650.000 KM. Privredno drutvo je kupilo auto servis koji se sastoji od : zemljita od 100.000 KM, zgrada u ukupnoj vrijednosti 250.000 i opreme u vrijednosti od 300.000 KM. R.br. Opis 1. Ostala zemljita Graevinski objektiOprema Dobavljai Za nabavku auto servisa

Konto 0208 0210 0221 4320

Duguje 100.000 250.000300.000

Potrauje

650.000

022 Postrojenja i oprema Primjer nabavke opreme 1)Prabno lice je nabavilo mainu za proizvodnju po fakturnoj vrijednosti dobavljaa od 23.400 KM, 2) za prevoz dobavlja je ispostavio fakturu od 1.170 KM ( 1.000 + PDV ). 3) trokovi montae, koje obavio radnik pravnog lica, iznose 500 KM. 4) Nakon montae maina je stavljena u upotrebu. R.br. Opis Konto Duguje Potrauje 1. Oprema u pribavljanju 0273 20.000 PDV po primljenoj fakturi 2701 3.400 Dobavljai 4320 23.400Za nabavku opreme po fakturi dobavljaa

2. Oprema u pribavljanju PDV po primljenoj fakturiDobavljai

0273 2701 4320 0273 6210

1.000 170 1.170 500 500 21.500 21.500

Za trokove prevoza maine 3. Oprema u pribavljanjuPrihod po osnovu upotrebe proiz. i usluga

Za trokove montae 4. Oprema 0221 Oprema u pribavljanju 0273 Za aktiviranje opreme ( stavljanje u upotrebu)

Primjer za kupovinu osnovog sredstva ( opreme) po sistemu staro za novo

10

Preduzee je kupilo automobile po sistemu staro za novo. 1) Novi automobil kota 15.000 KM i prodavac ( dobavlja ) je ispostavio fakturu. 2) Nabavna vrijednost starog automobile iznosi 20.000 a ispravka vrijednosti 10.000 KM. Kupac je prihvatio kupovinu po knjigovodstvenoj vrijednosti, pa mu je ispostavljena faktura za prodaju starog automobila. 3) Sainjen je ugovor o kompenzaciji koji je ovjeren kod poslovne banke, a razlika obaveze prema dobavljau je plaena preko iro rauna. Kupac i prodavac su u sistemu PDV-a. R.br. Opis 1. Novi automobil PDV po primljenoj fakturiDobavljai Za novi automobil po fakturi dobavljaa

Konto 0221 2701 4320 2010 0228 0221 4700 4320 2410 2410 2010 4320 2410

Duguje 15.000 2.550

Potrauje

17.550 11.700 10.000 20.000 1.700 11.700 11.700 11.700 11.700 5.850 56.800 5.850 56.800

2. Kupac starog automobila Ispravka vrijednosti starog automobilaOprema za nabavnu vrijed.starog autom. Obaveze za PDV Za prodaju starog automovila

3. Dobavljai iro raun iro raun KupacZa izvrenu kompenzaciju preko iro ra.

3a. Dobavlja iro raun Za isplatu razlike dobavljau preko .r.

Alat i inventar Alatom i inventarom podrazumijevaju se sredstva male vrijednosti do 1.000 KM. Organ upravljanja pravnog lica propisuje tretman za ovu kategoriju sredstava koji je naee: 1. Da se evidentira kroz jednokratnu upotrebu to znai da se prilikom nabavke u cijelosti otpisuje u ukupnom iznosu ( direktni otpis) ili 2. Da se postepeno otpisuje, a najee 50% prilikom stavljanja inventara u upotrebu , a preostali iznos na kraju obraunskog perioda ( indirektni otpis). Primjer Preduzee je nabavilo sitan inventar u iznosu od 3.000 KM, pojedinane vrijednosti koja ne prelazi 1.000 KM. 1. Nain knjienja ( direktan otpis): R.br. Opis Konto Duguje Potrauje 1. Alat i inventar u upotrebi 1043 3.000 PDV po primljenoj fakturi 2701 510 Dobavljai 4320 3.510Za nabavku alata i inventara po fakturi dobavljaa

2. Trokovi reijkog materijala Alat i inventar u upotrebiZa 100% otpis alata i sitnog inventara

5120 1043

3.000 3.000

11

2. Nain knjienja ( indirektni otpis) R.br. Opis 1. Alat i inventar u skladitu PDV po primljenoj fakturi

Dobavljai Za nabavku alata i inventara po fakturi dobavljaa

Konto 1040 2701 4320 1043 1040 5120 1043 1043 1040 5120 1043

Duguje 3.000 510

Potrauje

3.510 1.500 1.500 1.500 1.500 1.500 1.500 1.500 1.500

2. Alat i inventar u upotrebi Alat i inventar u skladituZa prenos alata i inventara u upotrebu

3. Trokovi reijkog materijala Alat i inventar u upotrebiZa otpis 50% vrijednosti alata i inventara

4. Alat i inventar u upotrebi Alat i inventar u skladitu 5. Trokovi reijkog materijala Alat i inventar u upotrebi

Za prenos preostale vrijednosti alata i inventara u upotrebu

Za otpis preostale vrijednosti alata i inventara na kraju obraunskog perioda

Za uvid u stanje zaliha alata i inventara pravno lice svojim aktom moe propisati nain praenja i inventurisanja alata i inventara kroz kartice materijalnog zaduenja i reverse. 023 Investiciona nekretnina Po RS 40, vri se reklasifikacija sredstava i prenos na ili sa investicionih nekretnina.To se odnosi na: Poetak korienja investicione nekretnine ( I.N.) od strane vlasnika za vlastite potrebe ( prenos I.N. na osnovna sredstva), Naknadna izgradnja I.N. sa namjerom njene prodaje ( prenos I.N. na zalihe) Prestanak korienja nekretnine za vlastite potrebe, pri emu se ne vri prodaja ili rashodovanje (prenos O.S. na I.V.S.), Izdavanje nekretnine u poslovni zakup (prenos zaliha na I.N.) Zavretak izgradnje I.N. ( prenos sa nekretnine u pripremi na I.N.). Primjer knjienja prenosa nekretnine, O.S. na investicionu nekretninu R.br. Opis Konto Duguje Potrauje 1. Investiciona nekretnina-gra.objekti 0231 100.000 Ispravka vrijednosti-graevinski objekti 0218 10.000 Graevinski objekti 0210 100.000 Revalorizacione rezerve-nekretnine 3300 10.000Zaprenos nekretnine na investicionu nekretninu

Vrednovanje osnovnih sredstava nakon nabavke Sredstva se u knjigovodstvu vode po nabavnoj vrijednosti umanjenoj za akumulisanu amortizaciju.

12

Knjigovodstvena vrijednost sredstva je iznos po kom se imovina (sredstvo) priznaje nakon oduzimanja akumulirane amortizacije i akumuliranih gubitaka po osnovu umanjenja vrijednosti. Nabavna vrednost/cijena kotanja je iznos gotovine ili gotovinskog ekvivalenta koji je plaen ili fer vrednost druge nadoknade date za potrebe sticanja ili izgradnje sredstva. Fer vrijednost sredstva je iznos za koji se neko sredstvo moe razmijeniti izmeu upoznatih, voljnih strana u okviru nezavisne transakcije. Amortizacija je prenesena ili umanjena vrijednost osnovnog sredstva u skladu sa njihovim fizikim ili materijalnim rabaenjem ili sistematsko umanjivanje ili otpisivanje nabavne vrijednosti sredstva tokom njegovog korisnog vijeka trajanja. Korisni vijek trajanja sredstva je vremenski period u kojem se oekuje da e preduzee koristiti sredstvo, odnosno to je period za koji se oekuje da e preduzee imati ekonomske koristi od sredstva. Iznos za koji se smanjuje vrijenost osnovnih sredstava za jednu godinu naziva se godinji otpis osnovnih sredstava ili ispravka vrijednosti. Amortizacija sredstava najee se vri pomou pravolinijeske ili linearne metode. Stopa amortizacije = 100/broj godina procjenjene upotrebe. Ako je procjena preduzea da je korisni vijek sredstva 10 godina, onda je stopa amortizacije 10%. Dok je sredstvo u upotrebi konto nabavna vrijednost sredstva ( osnovnog sredstva) se ne mijenja, a promjena vrijednostio sredstva se vri preko konta Ispravka vrijednosti sredstva. Sadanju vrijednost sredstva ini nabavna vrijednost umanjena za ispravku vrijednosti sredstva. Amortizacija se ne obraunava za ona sredstva koja vremenom ne gube na vrijednosti, kao to su: Istorijski i spomenici kulture, umjetnika djela, ukrasni predmeti od plemenitog metala, Zemljita, jer se ne troe, ume i viegodinji zasadi, Sva stalna sredstva namjenjena prodaji. Takoe se ne vri amortizacija sredstava u pripremi i pribavljanju, nego samo sredstava u upotrebi. Amortizacija sredstva poinje od momenta kada poinje njegovo korienje. Obraun amortizacije poinje od narednog mjeseca u odnosu na mjesec u kome je sredstvo stavljeno u upotrebu. Amortizacija se ne obraunava kad je sredstvo u potpunosti otpisano ili na bilo koji nain otueno. Amortizacija se obraunava posebno za svako pojedinano osnovno sredstvo. Amortizacija je sistematska alokacija amortizacionog iznosa na trokove u toku korisnog vijeka sredstva, odnosno obraunati iznos amortizacije priznaje se kao troak obraunskog perioda. Trokovi amortizacije se evidentiraju na kontu 5400 za obraunatu amortizaciju a odobrava se konto ispravka vrijednosti i to analitiki za svako sredstvo posebno. Primjer:

13

Ako je nabavna vrijednost licence 150.000 KM, uz stopu amortozacije od 10%, godinja amortizacije iznosi 15.000 KM ( 150.000 x 10 % ), a mjeseni iznos amortizacije 1.250 KM (15.000/12 mjeseci). Za 10 godina korienja sredstva ono e se potpuno amortizovati odnosno izgubiti svoju upotrebnu vrijednost. Amortizacija se priznaje kao troak perioda i za obraunati iznos amortizacije zaduuju se Trokovi amortizacije( konto 5400 ), a odobrava konto ispravka vrijednosti sredstva( licence). R.br. Opis Konto Duguje Potrauje 1. Trokovi amortizacije 5400 15.000 Ispravka vrijednosti licence 0118 15.000Za iznos godinje amortizacije

Prodaja, rashodovanje,viak, manjak Primjer rashodovanja otpisa licence prije isteka korisnog vijeka po linearnoj metodi Nabavna vrijednost licence je 50.000 KM, ispravka vrijednosti 40.000 KM ( dakle sadanja vrijednost je 10.000 KM =50.000-40.000 i knjii se na teret konta 5700 rashodi(gubici) po osnovu rashodovanja licence, za neotpisanu vrijednost licence ). R.br. Opis Konto Duguje Potrauje 1. Ispravka vrijednosti 0118 40.000 Neotpisana vrijednost nemat. ulaganja 5700 10.000 Licence 0112 50.000Za prestanak koritenja licence

Knjienje vika nematerijalnih ulaganja R.br. Opis 1. Ostala nematerijalnih ulaganja Vikovi nematerijalnih ulaganjaZa viak nematerijalnog ulaganja

Konto 0145 6760

Duguje 5.000

Potrauje 5.000

Knjienje manjka nematerijalnih ulaganja R.br. Opis 1. Manjkovi nematerijalnih ulaganja Ostala nematerijalnih ulaganjaZa manjak nemat ulaganja

Konto 5760 0145

Duguje 1.000

Potrauje 1.000

Primjer : Obraunata je amortizacija za tekui mjesec : 35.000 KM graevinski objekti i 165.000 KM oprema R.br. Opis Konto Duguje Potrauje 1. Trokovi amortizacije 5400 200.000 Ispravka vrijednosti gra.objekata 0218 35.000 Ispravka vrijednosti oprema 0228 165.000Za obraunatu amortizaciju

14

Prodaja ili rashodovanje NPO ( nekretnina, postrojenja, opreme) 1. Sluaj kada je prodajna cijena vea od knjigovodstvene( sadanje vrijednosti ) Nabavna vrijednost opreme iznosi 11.500 KM a ispravka vrijednosti 1.150 KM, tako da je sadanja vrijednost opreme10.350 KM. Kupac kupuje opremu za 12.000 KM, pa mu je ispostavljena faktura na iznos od 14.040 KM ( 12.000 + PDV). U ovom sluaju prodajna vrijednost je vea za 1.650 KM u odnosu na knjigovodstvenu ( 12.000-10.350) i predstavlja dobitak od prodaje opreme, odnosno prihod. R.br. Opis Konto Duguje Potrauje 1. Potraivanja od kupaca 2010 14.040 Obaveze za PDV 4700 2.040 Ispravka vrijednosti oprema 1.150 0228 Oprema 0221 11.500 Dobici od prodaje opreme 6706 1.650Za raun ispostavljen kupcu za prodaju opreme

1. Sluaj kada je prodajna cijena manja od knjigovodstvene( sadanje vrijednosti ) Nabavna vrijednost opreme iznosi 11.500 KM a ispravka vrijednosti 1.150 KM, tako da je sadanja vrijednost opreme10.350 KM. Kupac kupuje opremu za 10.000 KM, pa mu je ispostavljena faktura na iznos od 11.700 KM ( 10.000 + PDV). R.br. Opis 1. Potraivanja od kupaca Obaveze za PDVIspravka vrijednosti oprema Oprema Gubici od prodaje opreme Za raun ispostavljen kupcu za prodaju opreme

Konto 2010 4700 0228 0221 5706

Duguje 11.7001.150

Potrauje 1.700 11.500

350

U ovom sluaju prodajna vrijednost je manja za 350 KM u odnosu na knjigovodstvenu ( 10.000-10.350) i predstavlja gubitak od prodaje opreme, odnosno rashod. U sluaju kada je prodajna vrijednost jednaka knjigovodstvenoj dobici ili gubici od prodaje se ne pojavljuju. Revalorizacija Evidentiranje sredstava se vri po istorijskom troku, a procjena sredstava na kraju godine, na dan 31.12., vri se po fer vrijednosti. Ako je fer vrijednost vea od knjigovodstvene vrijednosti sredstva vri se revalorizacija sredstava. Revalorizacija se mora vriti ne samo za jedno sredstvo nego za sva sredstva koja pripadaju istoj grupi sredstava ( npr. Graevinski objekti). Ako je knjigovodstvena vrijednost graevinskih objekata preduzea znatno nia od trine vrijednosti, zbog poveanja cijena nekretnina, knjigovodstvena vrijednost nekretnina je potcijenjena i da bi se uskladila sa stvarnom vrijednou vri se revalorizacija. Revalorizacija se evidentira tako to se ne mijenja nabavna vrijednost sredstava nego se mijenja ispravka vrijednosti a efekti se knjie u korist revalorizacionih rezervi ( I.V. / 330 ). 04 DUGORONI FINANSIJSKI PALSMANI15

Dugoroni finansijski plasmani podrazumijevaju sljedee: Uee u kapitalu zavisnih pravnih lica Uee u kapitalu drugih pravnih lica Dugoroni krediti povezanim pravnim licima Dugoroni krediti u zemlji Dugoroni krediti u inostranstvu Finansijska sredstva raspoloiva za prodaju Finansijska sredstva koja se dre do roka dospijea i Ostali dugoroni finansijski plasmani Prema MRS 24 - Objavljivanja o povezanim stranama - pravno lice se smatra povezanim sa drugim pravnimlicem ako, direktno ili indirektno, preko jednog ili vie posrednika kontrolie, kontrolisano je ili je pod zajednikom kontrolom pravnog lica. Prema MRS 28 - Ulaganja u pridruena pravna lica-posjeduje udjele u drugom pravnom licu na osnovu ega ima znaajan uticaj nad njim ili Prema MRS 31 - Udjeli u zajednikim poduhvatima- predstavlja zajedniko ulaganje u kojem je druga strana uesnik u zajednikom ulaganju. Transakcijom sa povezanim pravnom stranom smatra se svaki transfer resursa, usluga ili obaveza izmeu povezanih strana, bez obzira da li se u tom transferu zaraunava cijena. Ulaganja u kupovinu preduzea Ulaganja u pridruena pravna lica Kupovina akcija drugog pravnog lica Emisija dugoronih obveznica Primjer Na osnovu ugovora sa bankom preduzee je oroilo 50.000 KM na tri godine. R.br. Opis Konto Duguje Potrauje 1. Dugorono oroeni depoziti kod banke 0481 50.000 Poslovni raun 2410 50.000Za dugorono oroen depozit kod banke

Evidentiranje nabavke materijala Evidentiranje nabavke materijala moe biti po stvarnim nabavnim cijenama ( vrijednosti ) ili po planskim cijenama. U oba sluaja utvrivanje nabavne vrijednosti se vri preko konta Obraun nabavke materijala, zbog toga to svi zavisni trokovi nabavke materijala ( prevoz, utovar, istovar, manipulacija i slino) ulaze u nabavnu vrijednost materijala. Nakon zavrene nabavke evidentiranje nabavljenog materijala u skladitu, kao i izdavanje materijala u proizvodnju, vri se po stvarnim nabavnim cijenama.16

U sluaju evidentiranja materijala po planskim cijenama, nakon zavrene nabavke evidentiranje nabavljenog materijala u skladitu, kao i izdavanje materijala u proizvodnju, vri se po planskim cijenama, tako da dolazi do odstupanja stvarnih nabavnih cijena od planskih cijena. Evidentiranje materijala po planskoj cijeni Planska cijene se utvruju na poetku svake godine, na osnovu cijena materijala u prethodnom periodu i ne mijenjaju se tokom obraunskog perioda. Planske cijene slue da bi se izbjegli zastoji proizvodnje, a na kraju obraunskog perioda u bilansu stanja materijal se prikazuje po stvarnim cijenama. Primjer - kada je stvarna nabavna cijena nia od planske. 1. Po fakturi dobavljaa primljen je materijal u ukupnoj vrijednosti od 14.040 KM ( 12.000 + 2.040 PDV), 2. Prevoz materijala iznosi 585 KM ( 500+ 85 PDV), po fakturi dobavljaa, 3. Trokovi utovara iznose 40 KM ( plaen u gotovini iz blagajne fizikom licu). 4. Materijal se u skladitu vodi po planskoj vrijednosti od 15.000 KM ( za nabavljenu koliinu materijala, koliina x planska cijena = 15.000 KM). Potrauje

R.br. Opis 1. Obraun nabavke materijala PDV po primljenoj fakturiDobavljai Za nabavku materijala po fakturi dobavljaa

Konto 1009 2700 4320 1009 2700 4320 1009 2460 1010 1009 1019

Duguje 12.000 2.040

14.040 500 85 585 40 40 15.000 12.540 2.460

2. Obraun nabavke materijala PDV po primljenoj fakturiDobavljai Za raun za prevoz materijala

3. Obraun nabavke materijala BlagajnaZa isplatu fizikom licu za istovar

4. Materijal u skladitu Obraun nabavke materijala Odstupanje od planske cijene materijala Obraun nabavke materijala

Materijal u skladitu se vodi po planskim cijenama, to znai da se sve nabavke materijala zaprimaju po planskim cijenama i sva izdavanja ( izlazi materijala iz skladita ) se evidentiraju po planskim cijenama. Na kraju obraunskog perioda vri se obraun potroenog materijala ( materijal koji je izdat iz skladita materijala ) i utvruje se stvarna cijena kotanja. Za potroeni materijal srazmjerni dio odstupanja od planske cijene materijala konto 1019 se zatvara i tereti trokove materijala ( konto 511) . Pod pretpostavkom da je do kraja obraunskog perioda potroen sav nabavljeni materijal, trokove materijala i utvrivanje stvarne nabavne cijene ( vrijednosti ), u navedenom primjeru, evidentirali bismo ovako:17

R.br. Opis 1. Trokovi materijala za izradu Materijal u skladitu 2. Trokovi materijala za izradu Odstupanje od planske cijene materijala

Konto 5110 1010 5110 1019

Duguje 15.000

Potrauje 15.000

Za izdati materijal iz skladita za proizvodnju ( po planskim cijenama )

- 2.460 2.460

Za odstupanje stvarnih od planskih cijena materijala

Primjer - kada je stvarna nabavna vrijednost via od planske. 1. Po fakturi dobavljaa primljen je materijal u vrijednosti od 18.720 KM ( 16.000 + PDV), Take 2,3 i 4 su iste kao u prethodnom primjeru. R.br. Opis Konto Duguje Potrauje 1. Obraun nabavke materijala 1009 16.000 PDV po primljenoj fakturi 2700 2.720 Dobavljai 4320 18.720Za nabavku materijala po fakturi dobavljaa

2. Obraun nabavke materijala PDV po primljenoj fakturiDobavljai Za raun za prevoz materijala

1009 2700 4320 1009 2460 1010 1009 1019

500 85 585 40 40 15.000 16.540 1.540

3. Obraun nabavke materijala BlagajnaZa isplatu fizikom licu za istovar

4. Materijal u skladitu Obraun nabavke materijala Odstupanje od planske cijene materijala Obraun nabavke materijala

U sluaju kad je nabavna via od planske cijene, razlika se knjii na razliku u cijeni, tako to konto 1019 duguje. Kao i u prethodnom sluaju , do kraja obraunskog perioda, potroen je sav nabavljeni materijal. Trokove materijala i utvrivanje stvarne nabavne cijene, u ovom sluaju evidentirali bismo ovako: R.br. Opis Konto Duguje Potrauje 1. Trokovi materijala za izradu 5110 15.000 Materijal u skladitu 1010 15.000Za izdati materijal iz skladita za proizvodnju ( po planskim cijenama )

2. Trokovi materijala za izradu Odstupanje od planske cijene materijala

5110 1019

1.540 1.540

Za odstupanje stvarnih od planskih cijena materijala

Evidentiranje nabavke robe

18

Buto fak.vrijednost (cijena) - Rabat = Neto fakturna vrijednost (cijena) + zavisni tr.nabavke = Nabavna vrijednost (cijena) + RUC (mara) = Prodajna veijednost (cijena) bez PDV + PDV = Prodajna vrijednost (cijena) sa PDV u maloprodaji Zavisni trokovi se iskazuju u ukupnoj vrijednoosti a prilikom izrade kalkulacije oni se rasporeuju na artikle prema uecu u ukupnoj vrijednosti ili ukupnoj koliini. A - Primjer evidentiranja nabavke robe u veleprodaji 1. Dobavlja je isporuio robu u ukupnoj fakturnoj vrijednosti od 585 KM ( 500+85 PDV), 2. Trokovi istovara su plaeni fizikom licu iz blagajne u iznosu od 30 KM. 3. Roba je zaduena u skladite uz 10 % mare. R.br. Opis 1. Obraun nabavke robe PDV po primljenoj fakturiDobavljai Za nabavku robe po fakturi dobavljaa

Konto 1309 2700 4320 1309 2460 1320 1309 1329

Duguje 500 85

Potrauje

585 30 30 583 530 53

2. Obraun nabavke robe BlagajnaZa isplatu fizikom licu za istovar

4. Roba u skladitu Obraun nabavke robe Razlika u cijeni u veleprodaji Za prenos nabavke robe u skladite

B - Primjer evidentiranja nabavke robe u maloprodaji 1. Dobavlja je isporuio robu u ukupnoj fakturnoj vrijednosti od 16.380 KM ( 14.000+2.380 PDV), 2. Trokovi prevoza po fakturi dobavljaa iznose 1.404 KM ( 1.200+204 KM za PDV). 3. Roba je zaduena u prodavnicu uz 12 % mare ( RUC ) i ukalskulisani PDV. R.br. Opis Konto Duguje Potrauje 1. Obraun nabavke robe 1309 14.000 PDV po primljenoj fakturi 2700 2.380 Dobavljai 4320 16.380Za nabavku robe po fakturi dobavljaa

2. Obraun nabavke robe PDV po primljenoj fakturiDobavljai

1309 2700 4320

1.200 204 1.40419

Za prevoz robe po fakturi dobavljaa

3. Roba u prodavnici Obraun nabavke robe Ukalkulisani RUC Ukalkulisani PDV Za prenos nabavke robe u prodavnicu

1330 1309 1339 1335

19.918 15.200 1.824 2.894

Nabavna vrijednost prodate robe Zalihe robe u maloprodaji i veleprodaji se najee vode po prodajnim cijenama. U realizovanoj (prodatoj) vrijednosti robe nalazi se ukalkulisana razlika u cijeni ( RUC ) u veleprodaji, a u maloprodaji pored ukalkulisane razlike u cijeni se nalazi i ukalkulisani PDV. Prilikom utvrivanja nabavne vrijednosti prodate robe iz vrijednosti prodate robe moraju se iskljuiti ukalkulisani RUC i ukalkulisani PDV.dajne vrijednosti . Nabavna vrijednost prodate robe se vodi na grupi rauna 50, utvruje se po potrebi ili na kraju obraunskog perioda.a priznaje se odnosno predstavlja troak obraunskog perioda. Primjer 1 U prethodno navedenom primjeru nabavke robe u veleprodaji zalihe robe iznose 583 KM ( konto 1320), a ukalkulisani RUC 53 KM ( konto 1329). Pretpostaviemo da je ispostavljena faktura kupcu za robu u iznosu od 400 KM. U navedenom iznosu prodate robe je ukalkulisani RUC koji treba iskljuiti iz nabavne vrijednosti. RUC koji je ukalkulisan u prodatoj robi izraunaemo primjenom preraunate stope ( za 10% ) na prodati iznos robe( 400x9,09%=36,36 KM). Utvrivanje nabavne vrijednosti prodate robe evidentiraemo kako slijedi: R.br. Opis Konto Duguje Potrauje 1. Potraivanja od kupaca 2010 468 Prihod od prodaje robe na veliko 6011 400 Obaveze za PDV 4700 68Za prodatu robe kupcu

2. Nabavna vrijednost prodate robe Roba u skladituZa realizovanu robu kupcu

5011 1320

400 400

4. Nabavna vrijednost prodate robe 5011 -36,36 Razlika u cijeni u veleprodaji 1329 36,36 Za razliku u cijeni koja se nalazi u prodatoj robi U navedenom primjeru nabavna vrijednost prodate robe ( konto 5011) iznosi 363,64 KM (400,00-36,36). Obino se nabavke robe vre sukcesivno tako da je % ukalkulisanog RUC-a razliit za svaku nabavku.U ovim sluajevima se utvruje prosjena ukalkulisana razlika u cijeni koja se dobije kada se potrana strana konta RUC-a ( konto 1329) stavi u odnos sa dugovnom stranom robe na zalihama ( konto 1320). Primjer 2

20

Stanje zaliha robe u skladitu ( konto 1320 ) iznosi 15.600, a RUC-a ( konto 1329) iznosi 1.720 KM. Procenat ukalkulisane razlike u cijeni u zalihama robe iznosi 11,02 (1.720/15.600x100). Preduzee je ispostavilo kupcu fakturu za prodatu robu u iznosu od 11.700 KM. Ukalkulisana razlika u cijeni u prodatoj robi iznosi 1.102 (10.000x11,02%) Evidentiranje prodaje i utvrivanje nabavne vrijednosti prodate robe : R.br. Opis Konto Duguje Potrauje 1. Potraivanja od kupaca 2010 11.700 Prihod od prodaje robe na veliko 6011 10.000 Obaveze za PDV 4700 1.700Za prodatu robe kupcu po fakturi

2. Nabavna vrijednost prodate robe Roba u skladituZa prodatu robu kupcu

5011 1320

10.000 10.000 -1.102 1.102

4. Nabavna vrijednost prodate robe 5011 Razlika u cijeni u veleprodaji 1329 Za razliku u cijeni koja se nalazi u prodatoj robi

Primjer 3 Utvrivanje nabavne vrijednosti prodate robe u maloprodaji utvruje se na slian nain samo to se iz nabavne vrijednosti iskljuuje i ukalkulisani PDV. Stanje zaliha robe u prodavnici ( konto 1330 ) iznosi 25.600, RUC-a ( konto 1339) iznosi 3.690 KM, a ukalkulisani PDV 4.979 (konto 1335). Procenat ukalkulisane razlike u cijeni u zalihama robe iznosi 14,40 (3.690/25.600x100), a preraunata stopa za PDV je 14,5299%. Preduzee je ispostavilo kupcu fakturu za prodatu robu u iznosu od 16.700 KM. PDV u prodatoj robi iznosi 2.426 KM( 16.700x14,5299%), a razlika u cijeni u prodatoj robi iznosi 2.405 (16.700x14,40%). Evidentiranje prodaje i utvrivanje nabavne vrijednosti prodate robe : R.br. Opis Konto Duguje Potrauje 1. Potraivanja od kupaca 2010 16.700 Prihod od prodaje robe na malo 6010 16.700Za prodatu robu kupcu

2. Prihod od prodaje robe na maloObaveze za PDV

6010 4700 Za obaveze za PDV koji je u vrijednosti prodate robe 3. Nabavna vrijednost prodate robe 5010 Roba u prodavnici 1330Za prodatu robu kupcu

2.426 2.426 16.700 16.700 -2.405 2.405 -2.426 2.426

4. Nabavna vrijednost prodate robe 5010 Razlika u cijeni u maloprodaji 1339 Za razliku u cijeni koja se nalazi u prodatoj robi 5. Nabavna vrijednost prodate robe 5010 PDV u prodatoj robi 1335 Za PDV koji se nalazi u prodatoj robi

21

Nabavna vrijednost prodate robe ( konto 5010) iznosi 11.869 (16.700 2.405 2.426). Evidentiranje dugoronih kredita Preduze je dobilo u novembru dugoroni kredit od banke od 150.000 KM, na tri godine, uz kamatnu stopu 13 % na godinjem nivou. Banka je izdala otplatni plan po kome e se kredit vraati u jednakim mjesenim anuitetima u iznosu od 5.054,10 KM. Za decembar anuitet od 5.054,10 KM je rasporeen : 1.625 kamata + 3.429,10 glavnica. Kredit moe biti isplaen na iro raun ili direktno dobavljau, a u naem primjeru je isplaen na iro raun preduzea. Primjer 1. Banka je uplatila dugoroni kredit na iro raun preduzea u iznosu od 150.000 KM. 2. Na osnovu otplatnog plana preduzee je evidentiralo obavezu za plaanje kamate za mjesec decembar. 3. Preduzee je platilo prvu ratu kredita za decembar koja dospijeva u decembru. 4. Prema otplatnom planu iznos glavnice od 50.000 KM prispijeva za otplatu u narednoj godini. Na dan 31.12. preduzee je prenijelo ovaj iznos sa dugoronih kredita na obaveze za plaanje u narednoj godini, odnosno dio dugoronog kredita koji dospijeva do 1 god. 5. U januaru je preduzee platilo mjeseni anuitet od 5.054,10 KM (3.466,20 glavnica + 1.587,90 kamata ). R.br. Opis 1. iro raun Dugoroni krediti kod banke u zemljiZa uplaeni dugoroni kredit

Konto 2410 4130 5610 4600 4130 4600 2410 4130 4240

Duguje 150.000

Potrauje 150.000

2. Rashodi kamata po kreditu Obaveze za kamateUkalkulisane mjesene kamate

1.625 1.625 3.429,10 1.625,00 5.054,10 50.000 50.000

3. Dugoroni krediti kod banke u zemlji Obaveze za kamate iro raun Za otplatu rate za decembar 3. Dugoroni krediti kod banke u zemli Dio dugor. kr.koji dospijeva do 1 god. Za prenos dijela kred,koji dospijeva u narednoj godini 4. Dio dugor. kr.koji dospijeva do 1 god. Obaveze za kamate iro raunZa otplatu mjesenog anuiteta u januaru

4240 4600 2410

3.466,20 1.587,90 5.054,10

Evidentiranje kratkoronih kredita

22

Preduzea koriste kratkorone kredite u cilju rjeavanja problema tekue likvidnosti. To su krediti sa rokom dospijea do godinu dana. Primjer: Preduzeu je banka odobrila kratkoroni kredit u iznosu od 50.000 KM, na 12 mjeseci uz godinju kamatnu stopu od 9%. 1) Banka je kredit uplatila na iro raun preduzea. Prema otplatnom planu anuitet iznosi 4.340 KM ( 4.167 glavnica + 173 kamata ), koji preduzee plaa svaki mjesec. R.br. Opis Konto Duguje Potrauje 1. iro raun 2410 50.000 Obaveze za kratkorone kredite 4220 50.000Za uplaeni kratkoroni kredit

2. Rashodi kamata po kreditu Obaveze za kamateMjesene kamata po otplatnom planu

5610 4601 4220 4601 2410

173 173 4.167 173 4340

3. Obaveze za kratkorone kredite Obaveze za kamate iro raun Za otplatu mjesene rate

OBRAUN POREZA NA DODATU VRIJEDNOST ( PDV ) PDV pripada kategoriji poreza na promet kojim se oporezuje krajnja potronja. PDV je viefazni metod oporezivanja kojim se oporezuje sve faze prometa proizvoda, roba i usluga, dok stignu do krajnjeg potroaa ili korisnika. PDV-om se oporezuje promet proizvoda, robe i usluga izvren na teritoriji BiH, osim onog prometa koji je po zakonu osloboen od plaanja i obraunavanja PDV-a ( usluge u oblasti obrazovanja, izvoz, potanske i finansijske usluge i drugo). Obaveza obraunavanja i plaanje PDV-a nastaje i u momentu plaanja avansa, odnosno kada doe do priliva novca od kupaca za robu i usluge koje nisu isporuene, kao i u sluaju odliva novca, odnosno plaanja dobavljaima za robe i usluge koje nisu primljene. PDV se evidentira preko grupe rauna 27 - PDV sadran u primljenim fakturama (kao potraivanje ) i grupe rauna 47 - PDV sadran u izdatum fakturama ( kao obaveza za PDV). Stopa PDV je jedinstvena i iznosi 17%. Primjeri 1. Preduzee je primilo fakturu od dobavljaa za isporueni materijal na iznos od 11.700 KM ( 10.000 + PDV ) 2. Dobavlja je dostavio predraun-avansnu fakturu za uplatu avansa za isporuku robe u iznosu od5.850 KM ( 5.000+ PDV). 3. Pravno lice je ispostavilo fakturu za isporuenu robu kupcu u vrijednosti od 76.050 ( 65.000 + PDV) 4. Dnevni promet pazara u maloprodaji ukupno iznosi 7.020 KM (6.000 +PDV). Pazar je poloen u blagajnu. 5. Izvrsiti obracun PDV-a na kraju mjeseca.

23

R.br. Opis 1. Materijal u skladitu Potraivanja za PDV DobavljaiZa primljenu fakturu za materijal

Konto 1010 2700 4320 2899 2720 4320 2010 6011 4700 2461 6010 4700 4700 2700 2720 4790

Duguje 10.000 1.700

Potrauje

11.700 5.000 850 5.850 76.050 65.000 11.500 7.020 6.000 1.020 12.520 1.700 850 9.970

2. Ostala AVR Potraivanja za PDV za date avanse Ostala PVRZa primljenu avansnu fakturu dobavljaa

3. Potraivanja od kupaca u zemlji Prihod od prodaje robe na dom. tritu Obaveze za PDV (po izlaznoj fakturi )Za ispostavljenu fakturu kupcu

4. Blagajna Prihod od prodaje robe na malo Obaveze za PDV ( za gotovinu )Za za dnevni promet u maloprodaji

5. Obaveze za PDV Potraivanja za PDV po primljenim fakturama Potraivanja za PDV ( za date avanse ) Obaveze za plaanje PDV-a

Obaveze za plaanje PDV-a na osnovu razlike izmeu obraunatog i akontacionog PDV-a

Grupa rauna 27- potraivanja za PDV i 47- obaveze za PDV se na kraju mjeseca zatvaraju tako da im saldo mora biti nula. U sluaju da je vei iznos izlaznog PDV-a (grupa rauna 47 Obaveze za PDV) od ulaznog PDV-a na ulaznim raunima ( grupa rauna 27 Potraivanja za PDV ), stanja navedenih konta se zatvaraju a razlika se prenosi na konto 4790 - Obaveze za plaanje PDV-a na osnovu razlike izmeu obraunatog i akontacionog PDV-a, topredstavlja obavezu preduzea za plaanje PDV-a za tekui mjesec.

U sluaju da je vei iznos ulaznog PDV-a (grupa rauna 27 Potraivanja za PDV) od Obaveza za PDV po izlaznim raunima ( grupa rauna 47 ), stanja navedenih konta se zatvaraju a razlika se prenosi na konto 2790 Potraivanja za pretplati PDV-a. Na osnovu poreske prijave koju preduzee dostavlja Upravi za indirektno oporezivanje, u ovom sluaju preduzee moe da trai povrat pretplaenog PDV-a ili da pretplatu prenese u naredni mjesec. U primjeru saldo rauna 470 Obaveze za PDV po izlaznim raunima iznosi 12.520 ( 11.500 + 1.020 ), a potraivanja za PDV ukupno iznose 2.550 ( 1.700 + 850). Stavom 5. navedena salda rauna se zatvaraju i svode na saldo 0. Obzirom da su obaveze za PDV vee od potraivanja za PDV za 9.970 KM , ova razlika se prenosi na konto Obaveze za plaanje PDV-a. U sluaju kada su potraivanja za PDV vea od obaveza za PDV razlika se knjii na konto potraivanja za pretplatu PDV-a. Grupa rauna 2424

Primjeri evidentiranja promjena na raunima u poslovnim bankama i u blagajni za bezgotovinske i gotovinske promjene Promjene na raunima u poslovnim bankama evidentiraju se na osnovu izvoda koje dostavlja banka, na kojima se evidentira promet, uplate i isplate sa iro rauna. Primjeri knjienja promjena na raunu u domaoj valuti 1. Kupac je izvrio uplatu 12.500 KM na iro raun za isporuenu robu po fakturi. 2. Izvren je polog pazara na iro raun u iznosu od 560 KM. 3. Plaena je faktura dobavljaa u iznosu od 1.380 KM. 4. Izvren je prenos protivvrijednosti 1.200 eura ( 1.200 x 1,95583 = 2.347 KM )na devizni raun za plaanje ino-dobvljaa 5. Podignuto je sa rauna 1.000 KM za blagajnu za plaanje sitnih trokova. 6. Plaeni su trokovi platnog prometa koje obraunava banka za ostvaren promet na raunu u iznosu od 30 KM R.br. Opis 1. Poslovni raun Potraivanja od kupaca u zemljiUplata kupca po izvodu banke

Konto 2410 2010 2410 2419* 4320 2410 2429 2410 2419* 2410 5530 2410

Duguje 12.500

Potrauje 12.500

2. Poslovni raun Prelazni poslovni raunZa polog pazara na iro raun

560 560 1.380 1.380 2.347 2.347 1.000 1.000 30 30

3. Obaveze prema dobavljaima Poslovni raunZa izvreno plaanje dobavljaa po izvodu banke

4. Prelazni devizni raun Poslovni raunZa otkup deviza za devizni raun

5. Prelazni poslovni raun Poslovni raunZa podignutu gotovinu za blagajnu

6. Trokovi platnog prometa Poslovni raunZa trokove platnog prometa

Primjeri knjienja promjena na raunu u stranoj valuti 1. Ino-kupac je izvrio uplatu 2.000 eura ( 3.911,66 KM ) na devizni raun u eurima. 2. Uplaena je protivvrijednosti 1.200 eura ( 1.200 x 1,95583 = 2.347 KM ) sa poslovnog rauna na devizni raun za plaanje ino-dobvljaa. 3. Plaena je faktura ino-dobavljaa u iznosu od 1.200 eura ( 1.200 x 1,95583 = 2.347 KM 4. Podignuto je sa deviznog rauna 500 eura ( 978 KM) za dnevnice za slubeno putovanje u inostranstvo.25

5. Plaena je ino provizija za promet sa inostranstvom od 20 eura ( 39,11 KM) su trokovi platnog prometa koje obraunava banka za ostvaren promet na raunu u iznosu od 30 KM Potrauje 3.911,66 2.347 2.347 2.347 2.347 978 978 39,11 39,11

R.br. Opis 1. Devizni raun Potraivanja od kupaca u inostranstvuUplata ino kupca po deviznom izvodu banke

Konto 2420 2020 2420 2429 4330 2420 2429 2420 5531 2420

Duguje 3.911,66

2. Devizni raun Prelazni devizni raun 3. Obaveze prema ino-dobavljaima Devizni raun 4. Prelazni devizni raun Devizni raunZa podignute devize sa deviznog rauna

Za prenos sredstava sa iro rauna za otkup deviza

Za izvreno plaanje ino-dobavljaa po deviznom izvodu banke

5. Trokovi platnog prometa sa inostranst. Devizni raunZa trokove platnog prometa sa inostranstvom

Primjeri knjienja promjena za gotovinska plaanja preko blagajne 1. U blagajnu je uplaen je dnevni pazar iz maloprodaje u iznosu od 560 KM (479+PDV) 2. Izvrena je isplata iz blagajne za polog pazara na iro raun u iznosu od 560 KM. 3. Iz blagajne je plaena potarina za otpremu poiljke od 20 KM. 4. Iz blagajne je isplaena akontacija za slubeno putovanje od 1.000 KM. 5. Uplata u blagajnu podignute gotovine sa iro rauna od 1.000 KM. 6. Isplata iz blagajne za plaanje rauna dobavljaa za trokove reprezentacije od 790 KM. 7. Radnik je vratio podignutu akontaciju za slubeni put. Blagajnik je obraunao i isplatio radniku dnevnice za slubeni put od 250 KM i trokove smjetaja i ishrane na putu od 760 KM. R.br. Opis 1. Glavna blagajna Prihod od prodaje iz maloprodaje Obaveze za PDVZa uplatu-polog pazara u blagajnu

Konto 2460 6010 4700 2419 2460 5315 2460 2220 2460

Duguje 560

Potrauje 479 81

2. Prelazni poslovni raun Glavna blagajnaIsplata iz blagajne za polog pazara na iro raun

560 560 20 20 1.000 1.00026

3. Trokovi PTT usluga Glavna blagajnaIsplata za plaanje potarine

4. Potraivanja od zaposlenih za akontac. Glavna blagajna

Za isplatu akontacije za slubeni put

5. Glavna blagajna Prelazni poslovni raunZa uplatu podignute gotovine sa iro rauna

2460 2419 4320 2460 2460 2220 5292 5293 2460

1.000 1.000 790 790 1.000 1.000 250 760 1.010

6. Dobavlja za reprezentaciju Glavna blagajnaZa plaanje rauna za trokove reprezentacije

7. Glavna blagajna Potraivanja od zaposlenih za akontac.Za povrat isplaene akontacije za slubeni put

7a. Trokovi dnevnica za slubeni put Trokovi smjetaja i ishrane na sl.putu Glavna blagajnaZa isplatu trokova slubenog putovanja radniku

27