ISS

N:

���

�-�

���

ISS

N:

���

�-�

���

DITË QË DO TË MBAHET MENDDITË QË DO TË MBAHET MENDS H Ë N I M S O L E M N I 1 M A R S I T – D I T A E R E G J I M E N T I T P Ë R O P E R A C O N E S P E C I A L E

NDER, KRENARI DHE OBLIGIM PATRIOTIKNDER, KRENARI DHE OBLIGIM PATRIOTIKB E T I M S O L E M N I B R E Z I T T Ë 2 5 T Ë U S H T A R Ë V E N Ë S H Ë R B I M U S H T A R A K V U L L N E T A R

R E V I S T Ë E M I N I S T R I S Ë S Ë M B R O J T J E S S Ë R E P U B L I K Ë S S Ë M A Q E D O N I S Ë R E V I S T Ë E M I N I S T R I S Ë S Ë M B R O J T J E S S Ë R E P U B L I K Ë S S Ë M A Q E D O N I S Ë R E V I S T Ë E M I N I S T R I S Ë S Ë M B R O J T J E S S Ë R E P U B L I K Ë S S Ë M A Q E D O N I S Ë R E V I S T Ë E M I N I S T R I S Ë S Ë M B R O J T J E S S Ë R E P U B L I K Ë S S Ë M A Q E D O N I S Ë R E V I S T Ë E M I N I S T R I S Ë S Ë M B R O J T J E S S Ë R E P U B L I K Ë S S Ë M A Q E D O N I S Ë

Nr . 68 Çmimi : 50 den. Pri l l 2015

ARM – NATO RAPORTIME ARMATIM HISTORI USHTARAKE LOJËRA DHE SIMULIME

ë �� dhe �� mars në hapësirat e Qendrës Rajonale për Mar-rëdhënie me Publikun (QRMP), e cila njëherit njihet edhe si qendër e NATO-s e certifi kuar për arsim (PARC), u mbajt kurs

për fotografi ushtarake. Ky kurs u organizua në bashkëpunim me instruktorë nga armata britanike.Në këtë kurs si dëgjues, morën pjesë edhe të punësuarit pranë Një-sisë së Produksionit pranë MM-së, përfaqësues i Njësisë për Media pranë SHP, përfaqësues të PARC-ut si dhe dy përfaqësues të for-cave të armatosura të Kosovës.Dy instruktorët nga armata britanike z. Nolan dhe znj. Dobson me

anë të teknikës së tyre profesionale, shkathtësisë së përdorimit dhe me anë të elaborimit të qëllu-ar teorik, arritën që të pranishmive në këtë kurs dy ditor, t’ua përcjellin të gjitha teknikat e foto-grafi mit, ti njoftojnë me pajisjen dhe përmes mësimit interaktiv t’i pajisin me njohuri të reja në lidhje me këtë temë interesante. Dy foto-grafi të bëra nga ana e dëgjuesve të kursit morën çmime dhe vlerësime të veçanta, ndërsa ato ishin vepër e Kristina Ilievskës, gazetare e revistës “Mburoja” dhe e Jas-mina Duriqit, e punësuar në PARC.Ky kurs për shkak të interesimit të madh nga ana e të punësuarve në MM dhe ARM, u vlerësua si tejet i suksesshëm dhe si i tillë do të ishte mirë që të vazh-dojë edhe në të ardhmen, duke përfshirë këtu edhe aktivitetet tjera të këtij lloji në kuadër të aktiviteteve të përgjith-shme që i organizon QRMB-ja.

KURS PËR FOTOGRAFI USHTARAKE

për fotografi ushtarake. Ky kurs u organizua në bashkëpunim me instruktorë nga armata britanike.Në këtë kurs si dëgjues, morën pjesë edhe të punësuarit pranë Një-sisë së Produksionit pranë MM-së, përfaqësues i Njësisë për Media pranë SHP, përfaqësues të PARC-ut si dhe dy përfaqësues të for-cave të armatosura të Kosovës.Dy instruktorët nga armata britanike z. Nolan dhe znj. Dobson me

anë të teknikës së tyre profesionale, shkathtësisë së përdorimit dhe me anë të elaborimit të qëllu-ar teorik, arritën që të pranishmive në këtë kurs dy ditor, t’ua përcjellin të gjitha teknikat e foto-grafi mit, ti njoftojnë me pajisjen dhe përmes mësimit interaktiv t’i pajisin me njohuri të reja në lidhje me këtë temë interesante. Dy foto-grafi të bëra nga ana e dëgjuesve të kursit morën çmime dhe vlerësime të veçanta, ndërsa ato ishin vepër e Kristina Ilievskës, gazetare e revistës “Mburoja” dhe e Jas-mina Duriqit, e punësuar në PARC.Ky kurs për shkak të interesimit të madh nga ana e të punësuarve në MM dhe ARM, u vlerësua si tejet i suksesshëm dhe si i tillë do të ishte mirë që të vazh-dojë edhe në të ardhmen, duke përfshirë këtu edhe aktivitetet tjera të këtij lloji në kuadër të aktiviteteve të përgjith-shme që i organizon QRMB-ja.

TEKNOLOGJIA E SË ARDHMES

DETEKTOR KËPUCËSH PËR MINA

TË FLUTUROJMË!

ndërra e njeriut për të fl uturuar sa më lartë, është njëra ndër ëndërrat më të vjetra në mendjen kolektive të

popujve. Që nga miti i Dedalit dhe Ikarit, përmes vizatimeve të gjeniut Leonardo Da Vinçi, deri te fl uturimi i parë i vëllezërve Rajt – njeriu gjithnjë ka synuar që t’ia dalë të tejkaloi gravitacionin dhe në këtë mënyrë të fl uturojë me shpendët. Nga dykrahëshet e para primitive e deri te avionët e sotëm supersonik dhe he-likopterët modern dhe multifunksional – ëndërra shekullore për kapjen e lartësive qiellore u bë realitet dhe përditshmëri. Bota bashkëkohore nuk mund të para-mendohet pa trafi kun dhe transportin ajror. Përdorimi i fl uturakeve përfshinë shumë sfera të jetës shoqërore dhe gjithashtu është jashtëzakonisht i rëndë-sishëm edhe për nevojat e armatës.Secila armatë bashkëkohore posedon edhe aviacionin e saj bashëkohor. Regji-menti i aviacionit gjithmonë ka qenë pjesë e elitës të cilës i takojnë pjesëtarë të trajnuar të shkolluar dhe profesionistë. Të qenurit pilot i avionit ose helikopt-erit paraqet një profesion kulmor dhe të dëshiruar, por njëherit edhe profesion që kërkon shumë njohuri, profesionalizëm, trajnim dhe balans psikofi zik.Ministria e Mbrojtjes së Republikës së Maqedonisë edhe sivjet shpalli konkurs për regjistrimin e kandidatëve për aftësim dhe avancim profesional pranë regjimen-tit të aviacionit, duke u bërë thirrje të gjithë qytetarëve të Republikës së Maqe-donisë ti përgjigjen të njejtit. Ky konkurs ofron mundësi të veçanta për përfi timin e njohurive specifi ke në fushën e aviacionit ushtarak dhe njëherit ofron mundësinë e karierës për pilot në kuadër të Armatës së Republikës së Maqedonisë. Të jesh pilot i Armatës së Republikës së Maqedonisë do të thotë të kalosh të gjitha kontrollet paraprake mjekësore, kontrollet fi zike, testimin e gjuhës an-gleze, testimin në tokë dhe testimin në ajër. Ata të cilët do ti kalojnë me sukses të gjitha përzgjedhjet paraprake, do të përfi tojnë mundësinë që në një periudhë prej �� muajsh të trajnohen dhe të stër-viten nga ana e trajnuesve profesional nga Qendra për Trajnimin e Pilotëve pra-në Ministrisë së Mbrojtjes, qendër kjo e cila funksionon sipas standardeve më të larta botërore dhe në kuadër të së cilës realizohen trajnimet e avionëve të llojit “Zlin ���”, helikopterëve “Bell-���” si dhe të dy “full-motion” simulatorëve më bashkëkohor të helikopterëve „Мi-�/��“ dhe „Мi-��“.Të gjithë kandidatëve që kanë aplikuar u dëshirojmë sukses gjatë kontrolleve dhe testimeve dhe sinqerisht shpresojmë se përmes kësaj mundësie që ua ofron Ministria e Mbrojtjes do të arrijmë që të plotësojmë disa nga dëshirat e pareali-zuara, mes të cilave është edhe ëndërra e kahmotshme, ëndërra për të fl uturuar.

Dr. Zhanet Ristoska

RRJETET SOCIALE

MUNDËSITË PËR PËRDORIM DHE PËRFITIME NË KUADËR TË STRUKTURAVE USHTARAKE

TRAJNIMI GJINOR

PËRGATITJE E PËRSHTATSHME E TË PUNËSUARVE DHE E USHTARËVE TË SHËRBIMIT VULLNETAR USHTARAK

RUAJTJA E MJEDISIT JETËSOR

KONTRIBUTI I FORCAVE TË ARMATOSURA TË VENDEVE TË RAJONIT

NATO DHE SIGURIA NDËRKOMBËTARE

MJETET MBROJTËSE TË ALEANCËS

KONTRIBUTI I MAQEDONISË

70 VJET NGA FITORJA NDAJ FASHIZMIT

INTERNETI

BURIM I GRUMBULLIMIT TË TË DHËNAVE NGABURIME TË HAPURA

��

��

�� ��

��

�� ��

��

��

Faqja

Faqja

FaqjaFaqja

Faqja

Faqja

Faqja

Faqja

Faqja Страница

MBUROJA - Viti VI, numri 68, Prill 2015, del një herë në muaj BOTUES – MINISTRIA E MBROJTJES SË REPUBLIKËS SË MAQEDONISË

BORDI BOTUES Emil Dimitriev (kryetar)Gjeneral-nënkolonel Naser Sejdini, kolonel Mirçe Gjorgovski, Dr. Zhanet Ristoska,kolonel Meri Rinxhova, Prof. Dr. Gjorgji Malkovski

REDAKTOR PËRGJEGJËS Dr. Zhanet Ristoska

REDAKSIONIBiljana Ivanova (redaktor teknik, artistiko-grafik),Kristina Ilievska (gazetar), Mitko Vasilevski (gazetar), Asim Zaimi (redaktor gjuhësor), Aleksandar Atanasov (fotografi) Bujar Zylfiqari (perkthimi në gjuhën shqipe)

ADRESA E REDAKSIONIT MINISTRIA E MBROJTJES – REVISTA „MBUROJA“Rr. „Orce Nikolov“ 116, 1000 ShkupTelefon: 02 3128 276www.morm.gov.mk; E-mail: stit@morm.gov.mk

Përmbajtja:

�

ÇMIMI I NJË KOPJEJE ËSHTË 50 DENARËABONIM VJETOR 600 DENARË

Llog. Bankare 05001001 1678720(Numri i referencës: 725939-10)Numri taksativ: 4030990271748ТС 100000000063095

��

�Faqja EVROPA NUK DËSHIRON LUFTË NË EVROPA NUK DËSHIRON LUFTË NË EVROPA NUK DËSHIRON LUFTË NË

TERRITORIN E SAJTERRITORIN E SAJTERRITORIN E SAJ

ROLI I BASHKIMIT EVROPIAN NË KRIZËN E UKRAINËSROLI I BASHKIMIT EVROPIAN NË KRIZËN E UKRAINËSROLI I BASHKIMIT EVROPIAN NË KRIZËN E UKRAINËS

M B U R O J A

�

ashmë një kohë të gjatë Ukraina dhe situata në këtë vend është nën mbikqyrje të vazhdueshme nga ana

e liderëve botëror. Ajo që ndodhë në Ukrai-në në masë të madhe ndryshoi kufi jtë e mosbesimit ndaj mundësive për konfl ikte të reja dhe për destabilizimin e një rajoni më të gjërë i cili ndoshta edhe në skena-ret më të këqija, do të përfshinte edhe një pjesë të BE-së. Deri në këtë gjendje në Ukrainë, sidomos pas aneksimit të Krimesë nga ana e Ru-sisë, Evropa nuk besonte që pas Luftës së Dytë Botërore në territorin e saj do të jetë e mundur që përmes mjeteve luftarake, frikësimit dhe agresionit ushtarak të oku-pohet territori i ndonjë vendi të pavarur. SHBA-ja si dhe një pjesë e vendeve të BE-së, frikën nga një agresion të tillë e bazo-jnë në faktin se kemi të bëjmë me një fuqi e cila dëshiron të realizojë një ekspansion territorial, i cili siç thonë disa autorë, është dëshirë për të kthyer Rusinë në kufi jtë dhe ndikimet që dikur i kishte ish BRSS-ja. Kjo i mobilizoi SHBA-të dhe BE-në për të ndër-marrur masa me të cilat Rusisë iu dha me dije se nuk do të tolerohen kësillo mënyra veprimi. Nga ana tjetër Rusia në krye me Putinin mohon këtë fakt. Sipas Rusisë, situata është rezultat i apetiteve të NATO-s dhe BE-së për të zgjëruar interesin e tyre në

ore të SHBA-së. Putini gjithashtu theksoi se nëse nuk do të ishte Ukraina, SHBA-të përsëri do të gjenin diçka tjetër për t’ju afruar Rusisë. Sipas tij Ukraina nuk është arsyeja për konfl iktin rus ndaj perëndimit, por Ukraina paraqitet vetëm si pasojë.

SITUATA E BRENDSHME NË UKRAINË – PARALAJMËRUESI KRIZËSProblemet e brendshme të Ukrainës të cilat nuk u ndalën që nga viti ���� kur Vik-tor Jushçenko dhe Julia Timoshçenko fi l-luan revolucionin portokalli, në një mënyrë paralajmëruan se Ukraina është në fi llim të disa problemeve serioze. Marrja e push-tetit, që erdhi si pasojë e demonstratave, kontraversave, protestave paqësore dhe të dhunshme, ishte vetëm fi llimi i historisë së re të dhimbshme për Ukrainën. Lufta për pushtet hov më të theksuar morri pas vitit ���� kur Viktor Janukoviç morri drejtimin e Ukrainës. Pas emërimit të tij për kryetar, pasuan arrestimet, ndër të cilat më i njohuri ishte ai i kryeministres Julia Timoshçenko në tetor të vitit ����.Dy vite më pas, në vitin ���� situata në Ukrainë morri në intensitet më të lartë. Protestat që fi lluan në nëntor, pas mosrat-ifi kimit të marrëveshjes për bashkëpunim me BE-në nga ana e kryetarit Janukoviç, në fund të muajit përfunduan me më se

Ukrainë dhe me këtë të afrohen në mënyrë të palejuar sa më afër kufi rit rus. Rusët edhe më parë e theksuan qëndrimin e tyre të fuqishëm për mbrojtje nga kjo situatë, sidomos pas rënies së Viktor Janukoviçit, rënie kjo e cila sipas Rusisë është rezultat i shërbimeve sekrete amerikane, që më pas NATO t’i ofrojë Ukrainës �� miliardë euro për vendosjen e mburojës mbrojtëse raketore në vijën kufi tare me Rusinë. Sipas Putinit qëllimi i kësaj është që të vendo-set një barazpeshë drejt fuqisë bërtham-

EVROPA NUK DËSHIRON LUFTË NË TERRITORIN E SAJRoli i Bashkimit Evropian në krizën

e Ukrainës

LUFTA ËSHTË MJETI MË I PAPRANUESHËM PËR BASHKIMIN EVROPIAN. BE-JA SI NJË ORGANIZATË ËSHTË FORMUAR MBI THEMELET E PAQES, PAS PËRFUDIMIT TË LUFTËS SË DYTË BOTËRORE DUKE ANULUAR ÇFARËDO MUNDËSIA QË TË PËRSËRITET E NJEJTA. KJO ORGANIZATË EDHE PËRKUNDËR SFIDAVE TË MËDHA QË I PATI SIDOMOS GJATË LUFTËS SË FTOHTË, NGELI FAKTOR I PAQES DHE SIGURISË NË EVROPË, PARA SE GJITHASH PËR SHKAK TË PËRCAKTIMIT TË SAJ TË FUQISHËM QË LUFTA ËSHTË NJË E KEQE, SHIJËN E SË CILËS EVROPA ASPAK NUK KA DËSHIRË TA PROVOJË PËRSËRI

�

edhe shumë instruksione që ukrainasit të përgadisin një plan i cili do të mbështetej nga qytetarët e Ukrainës, për faktin se vetëm një plan i tillë mund të ketë një vlerë afatgjate dhe të funksionojë mirfi lli. Në fi llim të krizës BE-ja organizoi një sërë takimesh, ku më i rëndësishëm ishte taki-mi dhe mbledhja e Këshillit Evropian e cila u mbajt më � mars të vitit ����. Në këtë mbledhje liderët Evropian e theksuan lid-hjen e rëndësishme të BE-së me Ukrainën dhe me Federatën Ruse ku njëherit edhe vërtetuan se janë të gatshëm të angazho-hen përmes një dialogu të siqertë dhe të hapur. BE-ja në këtë takim doli me qëndri-min se ajo bartë përgjegjësi të posaçme sa i përket paqes, stabilitetit dhe përparimit të Evropës. Krerët Evropian në këtë takim u angazhuan për përdorimin e të gjitha kanaleve të mundshme duke i detyruar të gjithë përfaqësuesit e tyre të ndërmarin të gjitha masat e duhura. BE-ja gjithashtu kishte ndërmend që të merr pjesë në me-kanizmat multilaterale (grupet koordina-tive të kontaktit) të cilat do të kenë për qël-lim të parandalojnë eskalimin e mundshëm të krizës,me anë të krijimit të mirëbesimit mes palëve. BE-ja në konkluzën e saj vërtetoi përkushtimin e saj në lidhje me integritetin territorial dhe suverenitetin e Ukrainës, duke i dërguar mesazh të qartë Rusisë të tërheq trupat e saj nga territori i Ukrainës, në përputhje me mar-rëveshjet aktuale. Në këtë konkluzë qar-tazi thuhet se referentumi i përgaditur nga ana e Këshillit të Republikës Autonome të Krimesë në kushte të tilla do të llogaritet si jolegjitim, ndërsa që nga momenti kur Rusia aneksoi këtë gadishull, BE-ja i dha detyrë Komisionit Evropian që juridikisht të shqyrtojë këtë akt dhe më pas të jep propozime për restriksione ekonomike, fi -nanciare dhe tregtare, restriksione të cilat

���.��� njerëz nëpër rrugët e Kievit.Gjatë muajit të ardhshëm edhe përkundër �� miliardë dollarëve ndihmë dhe mbështetje të Ukrainës nga ana e Rusisë, si dhe uljes së borxhit të gazit në një të tretën, rreth ���.��� vetë në Kiev në mënyrën më dramatike arritën që ta mar-rin sheshin e pavarësisë. Në shkurt të vitit ���� protestat në Kiev arritën kulmin. Më �� shkurt më së paku �� persona humbën jetën gjatë demon-strative në kryeqytetin ukrainas. Më �� shkurt Viktor Janukoviç u largua nga vendi, ndërsa gjatë periudhës nga data ��-�� shkurt ukrainasit emërojnë Aleksandar Turçinovin, kryetarin e përkohëshëm të Ku-vendit të Ukrainës, për kryetar të vendit. Parlamenti ukrainas gjatë kësaj periudhe heq gjuhën ruse si gjuhë të dytë zyrtare në Ukrainë. Kjo shkaktoi një sërë pak-ënaqësish në rrethet e banuara me pop-ullatë ruse. Në Sevastopol dhe në Krime paraqiten grupet e para të armatosura të cila arrijnë të marrin objektet kryesore të administratës. Rusia duke llogaritur në atë se po cëno-hen intereset e saj, përmes Kuvendit rus i dha mundësinë Vladimir Putinit të përdorë forcën për të mbrojtur interesat e shtetit. Më �� mars, duke u thirrur nga ��% e po-pullatës që votoi “pro” në referendumin për bashkimin e Krimesë me Rusinë, Putini nënkshruan dekretin ndaj këtij gadishulli vital dhe me këtë Krimea i bashkangjitet Rusisë. Kriza shumë shpejtë do të zgjerohet në pjesët lindore të Ukrainës, ku popullata pro-ruse përbën shumicën. Ata ndoqën efektin e Krimesë, ku me paraqitjen e personave të paidentifi kuar të armatosur para objeketeve kryesore të administratës në rajonet e lartëpërmendura, i shbëjnë autoritetet ukrainase. Ukraina nën trys-ninë e një pjese të popullatës së vet dhe nën trysninë e faktorit ndërkombëtar në mënyrë që të shtrijë pushtetin në tërë ter-ritorin e vendit, më nuk mundi të qëndrojë neutrale. Si rezultat i aksioneve të këtilla, si dhe si rezultat i hyrjes permanente të luftëtarëve të armatosur në konfl ikt me forcat e ar-matosura të Ukrainës, kryetari ukrainas Turçinov më �� prill paralajmëroi se forcat ukrainase të sigurisë do të fi llojnë me op-eracione anti terroriste. Ky është momenti kur në Ukrainë paqa shndërrohet në luftë. Pika e dhimshme të cilën deri më sot as Ukraina e as faktori ndërkombëtar nuk mund ta shbëjnë, tashmë morri kahje tjetër. Palët në konfl ikt që nga ai moment fi lluan me veprime luftarake të cilat deri në mar-sin e vitit ���� morrën ���� jetë njerëzish dhe sollën rreth � milion të zhvendosur duke përfshirë këtu edhe dëmet e mëdha materiale.

BE-JA DHE ROLI I SAJ NË UKRAINËBaza mbi të cilën BE-ja i fi lloi aktivitetet e saj në krizën e Ukrainës janë respektimi i integritetit dhe suverenitetit territorial të shtetit, si dhe respektimin e të drejtave të njeriut dhe të drejtave të minoriteteve.

Ata gjithashtu e respektuan edhe përcak-timin e fuqishëm (siç theksojnë autoritetet e BE-së) të lirisë dhe përcaktimin sovran të Ukrainës për asociacion politik dhe integ-rim ekonomik në BE. Kjo qasje ndaj krizës së Ukrainës detyroi evropianët që në rolin dhe angazhimin e tyre të kenë edhe një karaktersitikë specifi ke, gjë që i veçon nga një pjesë të madhe të angazhimeve tjera të tyre. Këtë dimension BE kryesisht e merr nga dy as-pekte edhe atë nga njëra anë për shkak të përfshirjes së Rusisë e cila ka interesa të thella në lidhje me kufi rin e saj lindor, si dhe për shkak të së kaluarës historike të saj me Ukrainën, ndërsa nga ana tjetër, për shkak të NATO-s dhe pjesërisht BE-së, or-ganizata drejt të cilave Ukraina shfaqi syni-met e saj për të qenë anëtare sa më parë. Në këtë situatë të komplikuar, të plotësuar me popullatën ruse që përbën shumicë në pjesën lindore të Ukrainës, vendi gjendet në një pozitë të palakmueshme, ku shumë mjete të kufi zuara mund të përdoren në mënyrë që kriza të parandalohet. BE-ja si organizatë e cila posedon paletë të gjërë të masave të cila mund ti ndërmerr në një gjendje krize, në krizën e Ukrainës pa të arsyeshme angazhimin e saj. Sipas shumë autorëve, angazhimi aktiv i BE-së paraqet një hap tejet logjik. BE-ja në këtë krizë paraqet një balans mes NATO-s dhe Rusisë, gjegjësisht paraqitet si një negociatore e cila mund të ketë rol të tre-fi shtë edhe atë nga njëra anë ti përfaqëso-jë të dy palët, Rusinë dhe NATO-n dhe nga ana tjetër të përfaqësojë interesin e vet. Në këtë krizë BE-ja u gjend si element i cili mund të bëjë marrëveshje, të drejtojë dhe të orientojë dhe njëkohësisht të jetë një segment neutral i faktorit ndërkombëtar. Duke e determinuar situatën komplekse dhe duke pasur parasysh faktin se BE-ja tashmë karakterizohet si një faktor emi-nent ndërkombëtar, ajo që në fi llim shfaqi përcaktim të qartë në lidhje me zgjidhjen e kësaj krize.Qysh para fi llimit të krizës autoritetet ev-ropiane kishin takime të shpeshta me au-toritetet ukrainase. Në mënyrë të drejtpër-drejtë ose në mënyrë indirekte ata punuan shumë edhe me autoritetet e Federatës Ruse. Në fi llim të krizës në Ukrainë evropi-anët i karakterizonte diplomacia parandal-uese ku përpost dërgimit të mesazheve të qarta për qetësimin e situatës, u dërguan

�

do të ndërmeren në rast se ky akt do të shpallej si akt legal.Në këtë situatë të komplikuar, sidomos pas eskalimit të krizës në pjesën lindore të Ukrainës, BE-ja ndërmori masa përmes të cilave jo vetëm që i respektoi vendimet e marra nga ana e Komisionit Evropian, por edhe në mënyrë aktive u përpoq të vepro-jë ndaj kësaj krize. Këto masa mund të klasifi kojmë në mënyrën vijuese:– Masa diplomatike

BE-ja ia bëri me dije Rusisë se nuk do të tolerojë përzierje në punët e brendshme të Ukrainës. Ajo i bëri thirrje Rusisë që të tërheq armatimin, mjetet dhe pajisjet si dhe mos ti përkrah guerilët prorusë. Me qëllim që ta parandaloj këtë BE-ja pezul-loi samitet bilaterale të BE-së me Rusi-në. Në këtë kontekst, mbajtja e samitit të G-� i cili duhej të mbahet në Soçi, u anulua, ndërkohë Rusia u përjashtua nga ky grup dhe me këtë në kuadër të samitit të G-� (pa prezencën e Rusisë) u organi-zua një takim në Bruksel.

BE-ja në këtë krizë nuk ka rolin vetëm të një “faktori” i cili duhet të disciplinojë, përkundrazi, BE-ja si një balans mes palës së fuqishme të SHBA-së dhe NATO-s e cila pati detyrë të armatosë Ukrainën dhe me palën e “butë” të Evropës e shprehur përmes diplomacisë, sanksioneve dhe masave tjera restrictive, por BE-ja kishte rolin e një mbështetësi të përpjekjeve dhe proceseve avancuese. BE-ja jo vetëm që në tërësi e mbështeti planin e kancelares gjermane Angela Merkel dhe presidentit francez Fransoa Oland, ku i dha një peshë edhe më të madhe të Marrëveshjes së Minskut e cila u nënshkrua në shkurt të këtij viti, por ajo haptaz ofrojë edhe ndih-mën e saj. Plani i cili përbëhej prej �� pikave dhe kishte për qëllim që ti jap fund dhunës në Ukrainë, nga ana e përfaqësuesit të lartë të BE-së Monjeri u klasifi kua si “diçka që nuk shkon në drejtimin e duhur”. Mon-jeri gjithashtu theksoi se BE-ja “është në kërim të mjeteve praktike të cilat duhet të implementojnë këtë marrëveshe, ndërsa ajo të jetë e mbështetur dhe efektet e saj të jenë afatgjate. Mos kursimi nga ana e Bashkimit Evro-pian për të gjetur një zgjidhje paqësore përfundimtare për krizën në alë, mund të vërehet edhe në insistimin e saj për angazhimin e një elementi neutral dhe të pranuar ndërkombëtarisht, si që është OSBE-ja, organizatë kjo e cila do të duhet që në mënyrë plotësuese të rritë nivelin e mirëbesimit ndaj procesit paqësor.Kjo krizë e cila vazhdon përgajtë kufi rit të Bashkimit Evropian, për këtë të fundit paraqet një situatë që duhet të gjejë zgjid-hjen e saj. BE-ja që para fi llimit të krizës, qartë u rreshtua në anën e paqes dhe di-plomacisë si mjete të vetme të cilat mund të sjellin paqen përfundimtare. Njëherit BE-ja ofroi shumë mundësi dhe në mënyrë të parezerve vendosi në disponim shumë elemente dhe mekanizma që do të ndih-monin në tejkalimin e kësaj gjendje, sepse paqa dhe siguria në Evropë paraqesin pri-oritet për BE-në.

Darko Sterjoski

– Sanksionet ekonomikeKëto sanksione përmbanin ndalesën e importit dhe eksportit të mallërave mes BE-së dhe Rusisë, ndalesë për bler-jen dhe shitjen e obliguesve nga pesë bankat më të mëdha kombëtare ruse, embargo të importit dhe eksportit të të armëve dhe të mjeteve dhe materialeve të ndryshme. BE-ja ndërmer masa që përmes Bankës Evropiane të Investi-meve si dhe Bankës Evropiane për Zhvil-lim dhe Rikonstruim të parandalojë op-eracionet e Rusisë, por nëse Rusia nuk e realizon kërkesën e BE-së, në atë rast BE-ja do ti ndalë programet e bashkë-punimit bilateral dhe rajonal me mundësi për ndërprerjen e tyre të tërësishme.

– Ndalesë hyrjeje dhe pezullim të pronësisë

BE-ja përgatiti listë me emrin e disa per-sonave të cilëve u ndalohej hyrja dhe iu pezulluan pronësitë brenda kufi jve të BE-së. Kjo listë varësisht nga zhvillimi i situatës, BE-ja listën në alë, e revidoi disa herë, e zgjeroi dhe e reduktoi.

�

hvillimi i lidershipit dhe shkëm-bimi i përvojave dhe mendi-meve rreth vendit të teorive

dhe modeleve të lidershipit në sferën e mbrojtjes është i një rëndësie të veçantë, duke pa-sur parasysh qëllimin tonë për vendosjen e një sistemi efi kas të mbrojtjes. Këtë e theksoi min-istri i mbrojtjes së Republikës së Maqedonisë, Zoran Jolevski para pjesëmarrësve të kursit një javor për lidership strategjik i cili u mbajt në Ohër, në bashkëren-dim të Ministrisë së Mbrojtjes dhe Ambasadës së Mbretërisë së Bashkuar në Republikën e

e �� mars në Ohër minis-tri Zoran Jolevski zhvilloi

takim bilateral me sekretarin shtetëror t ëish luftëtarëve dhe ngjarjeve historike në Ministrinë e Mbrojtjes së Republikës së Francës, Zhan Mark Todeshini. Qëllimi kryesor i kësaj vizite ra-jonale është fi llimi i mbledhjeve komemorative për frontin lindor, si pjesë e shënimit të njëqind vjetorit të fi llimit të Luftës së Parë Botërore, në partneritet me autoritetet dhe me institucio-net shtetërore të Republikës së Maqedonisë. Gjatë këtij takimi dy bashkëbise-duesit theksuan se marrëdhëniet bilaterale mes dy vendeve janë në një nivel të shkëlqyer. Në këtë takim, ministri Jolevski theksoi përkushtimin e Republikës së Maqedonisë për integrimet në NATO dhe në BE dhe njëherit shprehu mirënjohjen e tij për mbështetjen të cilën RM-ja e merr nga Republika e Francës. Në këtë drejtim ministri Jolevski

shprehu kënqsinë e tij edhe në lid-hje me shkollimet dhe trajnimet që Franca i mundëson Maqedo-nisë për pjesëtarrët e ARM-së. Sekretari shtetëror Todeshini shprehu kënaqësinë e tij nga viz-ita në Republikën e Maqedonisë, duke thënë se qëllimi i kësaj viz-ite është që të nderohen të gjithë ushtarët francez të rënë në fron-tin lindor. Ai gjithashtu theksoi se së bashku me ministrin Jolevski ka zhvilluar një dialog konstruk-tiv në lidhje me të gjitha ngjarjet komemorative dhe për kujtimet, ngjarje këto të cilat u organizuan bashkarisht, por gjithashtu edhe për gatishmërinë e gjeneratave të ardhshme të kujtojnë të kalu-arën. Ai shprehu kënaqësinë e tij edhe në lidhje me bisedën me ministrin Jolevski për integrimet e Republikës së Maqedonisë në NATO dhe BE, duke shprehur qëndrimin se duhet vazhduar me përpjekjet për modernizimin e ARM-së dhe me reformat deri në momentin e anëtarsimit të

LIDERSHIP STRATEGJIK

komplekse, morën pjesë tridh-jetë përfaqësues të lartë dhe ofi -cerë nga sektori i mbrojtjes dhe të institucioneve të Republikës

Maqedonisë. Ministri Jolevski me këtë rast shtoi se bëhet alë për një materie shumë intere-sante e cila duhet të shërbejë për mësim, sidomos nëse mer-ret parasysh se të punësuarit në Ministrinë e Mbrojtjes puno-jnë në një sferë strategjike si që janë mbrojtja dhe siguria. Në kuadër të këtij kursi që përfshinë disa tema, mes të cilave edhe lidershipin, komandimin dhe menaxhimn në mjedise strat-egjike, nevojën për zhvillimin e lidershipit ndërkulturor, njoftimin me teoritë e etikës dhe marrjen e vendimeve kritike në situata

së Maqedonisë, Shqipërisë, BeH, Ukrainës, Gjeorgjisë, Armenisë, Azerbejxhanit dhe Mbretërisë së Bashkuar.

INFO

Maqedonisë në NATO. Si pjesë e aktiviteteve të pl-anifi kuara ishte edhe vizita e varrezave franceze në Man-astir, ku njëherit u mbajt edhe ceremoni komemorative në të cilën delegacione nga ministritë e mbrojtjes së Republikës së Maqedonisë dhe Republikës së Francës, të kryesuara nga min-istri Zoran Jolevski dhe nga sek-retari shtetëror për ish luftëtarë dhe ngjarje historike, Zhan Mark Todeshshini vendosën kurrora

me lule të freskëta. Njëherit në Muzeun e Komunës së Man-astirit u hap ekspozitë fotograf-ish për Luftën e Parë Botërore nga fond ii vëllezërve Manaki. Pas hapjes së ekspozitës, koloneli Enver Jakupi nga Armata e Republikës së Maqedonisë, ish atashe ushtarak i Maqedonisë në Francë, u dekorua me Medaljen e Mbrojtjes Kombëtare, një çmimë për kontributin e tij drejt avan-cimit të marrëdhënieve bilaterale mes dy vendeve.

AKTIVITETE NË PËRKUJTIM TË FRONTIT LINDOR

�

ë fund të muajit dhjetor të vitit ����, Republika e Maqedonisë fi lloi pjesëmarrjen e saj në kuadër të misionit “Mbështetje e Vendosur” me �� ofi cerë shtabor të ARM-së, të cilët janë të vendosur pranë

komandës në Kabul si dhe me �� pjesëtarrë tjerë si pjesë e njësisë për sigurinë e komandës kryesore të misionit. Gjatë gjashtë muajve të ar-dhshëm edhe gjashtë ofi cerë shtabi nga ARM-ja do të realizojnë detyra të larta në kuadër të komandës së veriut në Mazar e Sharif në Afgani-stan, mision ky i cili është nën udhëheqjen e Bundesuerit gjerman. Më �� shkurt ministri i mbrojtjes Zoran Jolevski dhe zëvendës shefi i SHP të ARM-së gjeneral-nënkolonel Naser Sejdini zhvilluan takim me gjashtë ofi cerët e shtabit të ARM-së të cilët do të nisen në misionin “Përkrahje e Vendosur” në Afganistan. Ministri Jolevski ofi cerëve u dëshiroi punë të mbarë dhe të suksesshme dhe njëherit i porositi se me pjesëmarrjen në misionin e ri të NATO-s në Afganistan, Republika e Maqedonisë edhe një herë e shprehë përkushtimin e saj të fuqishëm për anëtarsim të plotë

në Aleancë. Duke shprehur bindje të plotë se ofi cerët e shtabit të ARM-së denjësisht do të përfaqësojnë Republikën e Maqedonisë, ministri i mbrojtjes shprehu gatishmërinë për të ofruar ndihmën e tij ndaj tyre si dhe ndihmën nga ana e Minis-trisë së Mbrojtjes dhe Shtabit të Përgjithshëm të ARM-së.

ë �� mars në Shtëpinë e Ar-matës në Shkup ministri i mbrojtjes së RM-së, Zoran

Jolevski morri pjesë në forumin maqedono-francez forum ky që ka të bëjë me fushën e armatimit. Ai theksoi se ky takim do të mundë-sojë shkëmbim të përvojave dhe mendimeve në fushën e in-dustrisë ushtarake, si dhe do të hapë mundësinë e fi l-limit të bashkëpunimit mes kompanive franceze dhe atyre maqedonase. Me ndi-hmën e Odës Ekonomike të Maqedonisë ne ftuam shumë kompani maqedonase të cilat mund të jenë partnere të kompanive franceze në procesin e modernizimit të ARM-së, gjë që do të jetë edhe një benefi t jo vetëm për ARM-në, por edhe për eko-nominë maqedonase në përgjithë-si. Sa më e zhvilluar të jetë ekono-mia, aq më i madh do të jetë edhe buxheti i mbrojtjes dhe i mjeteve të parapara për modernizimin e Ar-matës, përmbylli ministri Jolevski.Më tej ai shtoi se ky forum paraqet rast të mirë për shqyrtimin e mundësive rreth modernizimit të ARM-së. Pajisja e Armatës me pa-jisje bashkëkohore paraqet proces

EDHE GJASHTË OFICERË TË SHTABIT NË „MBËSHTETJE E VENDOSUR“

ga data �� mars në Akade-minë Ushtarake “Gjeneral Mi-hajllo Apostollski” në Shkup u

realizua kurs për përëdoruesit e municionit, mjeteve shpërthyese dhe minave.Qëllimi i këtij kursi në të cilin morën pjesë �� pjesëtarrë të Armatës së Republikës së Maqedonisë dhe �� pjesëtarrë të Ministrisë së Punëve të Brendshme, është sigurimi i një trajnimi avancues në lidhje me municionin, mjeteve shpërthy-ese dhe minave si dhe zbatimi

KURS PËR PËRDORUESIT E MUNICIONIT MJETEVE SHPËRTHYESE DHE MINAVE

FORUMI MAQEDONO-FRANCEZ afatgjatë i cili do të zhvillohet në vazhdimësi. Në �� deri në �� vitet e ardhshme, prioritet në pajisje do t’u jepet forcave tokësore, gjegjë-sisht njësive të cilat marrin pjesë në misionet ndërkombëtare”.Jelisaveta Georgieva, zëvendës kryetare e Odës Ekonomike të

Maqedonisë theksoi se Oda Eko-nomike në mënyrë aktive përfshi-het në procesin e bashkëpunimit me Ministrinë e Mbrojtjes. Ambasadorja e Republikës së Francës në R.M, Lorens Oer thek-soi se bëhet alë për një bashkë-punim strategjik, bashkëpunim ky i cili zhvillohet mes armatave të Maqedonisë dhe Francës: “Ne vazhdojmë që në kuadër të aktiv-iteteve të tilla të aktivizojmë pro-jekte të planit afatgjatë në lidhje me shkëmbimet mes dy vendeve tona“.

i metodologjisë bashkëkohore për ruajtjen dhe mirëmbajtjen e tyre, duke vënë re në masat strikte të sigurisë gjatë manipu-limit me të njejtat.Kursi u mbështet nga ana e Pro-gramit për Zhvillim i Kombeve të Bashkuara, gjegjësisht nga Qendra për Armatim të Lehtë të vendeve të Europës Juglindore – SEESAC, ndërsa e realizoi një-sia për kontroll dhe verifi kim të armatimit pranë Ministrisë së Mbrojtjes në bashkëpunim me Armatën e Republikës së Maqe-

ë qendrën e trajnimit “Dr. Xhozef Kruzel” më �� dhe �� mars u organizuan bised-

ime dy ditore të ekspertëve me temë “Sistemi i mbështetjes psikologjike të njësive para, gjatë dhe pas kthimit nga misioni paqë-sor”. Qëllimi i bisedimeve ishte që të shkëmbehen informacione, njo-huri dhe përvoja lidhur me siste-min e mbështetjes psikologjike para, gjatë dhe pas kthimit nga misioni paqësor, si dhe për rrezi-kun psikosociologjik në mjedis ushtarak, përvojën kthyese lidhur me gjendjen psikologjike të ush-tarit gjatë operacionit paqësor (sintezë pas përfundimit të mis-ionit, model i dekopresionit); or-(sintezë pas përfundimit të mis-ionit, model i dekopresionit); or-(sintezë pas përfundimit të mis-

ganizimi i qelive të krizës; zbatimi i hulumtimeve; kohezioni i gru-peve të vogla, formalizimi i peri-

udhës së normalizimit; ndjekjen e gjendjes psikologjike së të lën-duarve; dhe tretmani i tyre. Në këto bisedime janë të përfshirë ekspertë nga Ministria e Mbro-jtjes së Republikës së Francës të cilët së bashku me pjesëmarrësit nga Maqedonia, psikologë, psiki-atër dhe me persona që janë të përfshirë nga afër në procesin e planifi kimin dhe në përgaditjen e kontingjetëve për pjesëmarrje në operacione paqësore jashtë ven-dit, diskutojnë rreth mësimeve të marra nga përvojat në implemen-timin e sistemit së mbështetjes psikologjike të njësive. Këto biseda të ekspertëve mundëso-jnë vendosjen e një rrjeti të bash-këpunimit si dhe mundësojnë shkëmbim përvojash në lëminë e sistemit nga për mbështetje psikologjike. Ky aktivitet realizo-het në vazhdimësi vite më parë dhe është pjesë e planit bilateral të bashkëpunimit me Republikën e Francës në fushën e mbrojtjes dhe në drejtim të mbështetjes së reformave të mbrojtjes duke përfshirë këtu edhe integrimin e Maqedonisë në NATO.

MBËSHTETJA PSIKOLOGJIKE E NJËSIVE PARA, GJATË DHE PAS KTHIMIT NGA MISIONI PAQËSOR

donisë dhe Akademinë Ushta-rake.Kursin në alë e hapi dekani i Ak-

ademisë Ushtarake “Gjeneral Mi-hajllo Apostollski”, koloneli Orce Popovski.

ë �� mars në Shtëpinë e Armatës në Shkup, nën organizimin e sekcionit Trajnim dhe Ushtrime – J-� të SHP të ARM-së, u mbajt konferencë për trajnimin e ARM-së. Konferencën në alë

e hapi shefi i J-� të SHP të ARM-së, koloneli Zoran Dodevski i cili e theksoi rëndësinë e konferencës në të cilën komandat dhe njësitë vartëse deri te SHP i ARM-së deklarojnë nevojat buxhetore për vitin ���� të cilat janë në funksion të realizimit të trajnimit. Në këtë kon-ferencë të trajnimit morri pjesë edhe zëvendës komandanti i KBO-së, gjenerali i brigadës Muhamet Rracaj, përfaqësues të njësive organi-zative të SHP të ARM-së, zëvendësit e komandantëve dhe shefave të njësive dhe komandave vartëse, shefat e sekcioneve përgjegjëse për trajnime dhe ushtrime (J/G/A/S-�) deri në nivel batalioni si dhe nënofi cerët përgjegjës nga të gjitha komandat dhe njësitë. Qëllimi i kësaj konferencë ishte të koordinohet planifi kimi i trajnimit dhe i ush-trimeve dhe të shqyrtohen nevojat buxhetore rreth çështjeve në alë në nivel të ARM-së për vitin ����. Konferenca për trajnim në ARM re-alizohet dy herë në vit. Gjatë muajit mars u realizua Kon-ferenca për planifi kim dhe programim të aktiviteteve të trajnimit, ndërsa në mua-jin nënëtor do të realizohet konferenca për buxhetimin e aktiviteteve të trajnimit për vitin vijues.

KONFERENCË VJETORE PËR TRAJNIM NË ARM

PJESËMARRJA E MINISTRIT JOLEVSKI NË KUADËR TË FORUMIT TË DHJETË JUBILAR TË BRUKSELIT

ë �� mars ministri i mbrojtjes Zoran Jolevski morri pjesë në

forumin e dhjetë jubilar të Brukselit që u mbajt nën patronazhin e Marshal Fondit gjerman (MFGJ). Në kuadër të darkës së shtruar për hirë të për-faqësuesve të vendeve të Europës Juglindore, ministri Jolevski foli për planet e RM-së në lidhje me integrimin në NATO dhe në Bashkimin Europian, foli edhe për reformat në fushën e ar-simit si dhe për investimet e huaja në vendin tonë. Përveç ministrit Jolevski me rastin e darkës, fjalë rasti mbajtën edhe ish senatori i SHBA-së Xhorxh Vojnoviq, Kori Udoviçki zëvendës kry-eministër në Qeverinë e Republikës së Serbisë, Ivan Vejvoda, nënkryetar për programe në kuadër të MFGJ-së dhe nikoqiri i mbërëmjes. „Vendi i R. së Maqedonisë është në NATO dhe në BE si një anëtare e barabartë e cila përpiqet për prosper-itet ekonomik, për paqe dhe siguri në Europë dhe në botë” – theksoi ministri Jolevski.Gjatë forumit ministri Jolevski zhvilloi takime me përfaqësues shtetëror dhe me ting-teng përfaqësues si Daniel Frid, koordinator për politikë pranë Departatmentit të Shtetit amerikan, Me Dejmon Uillson, nënkryetar ekze-kutiv i Këshillit Atlentik, Alen Le Roa, sekretar i përgjithshëm i Shërbimit Eu-ropian për Punë të Jashtme dhe me ambasadorin Alesandro Minuto Rico, ish zëvendës sekretar i përgjithshëm i NATO-s. Në këto takime edhe një herë u vërtetuan aspiratat e RM-së për anëtarsim në NATO dhe në BE, njëherit u përmendën edhe reformat në fushën e arsimit dhe shëndetsisë

si dhe reformat mbi modernizimin e ARM-së. Republika e Maqedonisë gjeti mbështetjen nga ana e bash-këfolësve të ministrit Jolevski, për të vazhduar në rrugën drejt NATO-s dhe BE-së. Gjatë bisedimeve bashkëfolësit shprehën mirënjohjen e tyre lidhur me kontributin e ushtarëve të Maqedo-nisë në kuadër të misioneve ISAF dhe “Përkrahje e Vendosur” në Afganistan, misione përmes të cilave R. e Maqe-donisë dëshmon se është partnere e denjë e NATO-s dhe e BE-së për pro-movimin e lirisë dhe sigurisë në botë. Në kuadër të panel-diskutimeve të forumit u fol edhe për të ardhmen e bashkëpunimit mes BE-së dhe SHBA-së. Folësit theksuan se marrëdhëniet me SHBA-në duhet që edhe më tej të vazhdojnë të avancohen, sidomos gjatë periudhës aktuale gjeopolitike, periudhë të ndryshimeve dhe kon-flikteve në Ukrainë dhe në Lindjen e Afërt. U përmend edhe fakti se është koha që BE-ja duhet ti ndryshojë poli-tikat e deritanishme fiskale dhe mone-tare dhe se Greqia duhet të sillet si një anëtare e denjë e NATO-s dhe BE-së në mënyrë që ti pranojë propozimet për daljen nga kriza ekonomike dhe kthimin e borxhit ndaj BE-së.Ministri Jolevski gjatë bisedave me funksionarë të lartë të administratës amerikane që kanë të bëjnë me nego-ciatat për Marrëveshjen Transatlantike për Tregti të Lirë dhe Mbrojtje të In-vestimeve (TTIP), theksoi mundësinë që në kuadër të kësa marrëveshjeje të ketë edhe një klauzulë për anëtar-simin e vendeve të Ballkanit Perëndi-mor duke përfshirë këtu edhe Maqe-doninë.

NGA AKTIVITETET E OORRM-SË

dhe caqeve të rastësishme, të orientuara drejt një numri sa më të madh civilësh. Caqet terroriste më shpesh janë të ideologjisë dhe natyrës politike, fetare, etnike apo ideologjike.“

FESTIME DINJITOZEOrganizatat komunale të ofi -cerëve rezerve (OKOR) nga Vinica dhe Kumanova në kuadër të ak-tiviteteve të tyre të planifi kuara vëmendje të veçantë u kushtojnë traditave liridashëse dhe datave dhe ngjarjeve të rëndësishme his-torike nga e kaluara e largët dhe ajo më e afërt. Më � mars, në shënimin e Ditës së Ofi cerëve Rezervë të Vinicës, u shënua �� vjetori i rënies së ka-petanit rezervë Kirço Dimitrov, i cili si pjesëtarë i forcave të sigurisë më � mars të vitit ���� në ven-din e quajtur Ramno ndërroi jetë duke e mbrojtur atdheun. Me këtë rast, para pllakës përkujtimore të luftëtarit, në shenjë nderimi u ven-dosën kurrora me lule të freskëta. Në Kumanovë më � mars u shënua edhe �� vjetori i rënies

së luftëtarit Dejan Jakimovski, pjesëtarë i ARM-së. Pranë varrit të tij, u ngrit fl amuri shtetëror në shenjë nderimi dhe përkujtimi ndaj veprës së tij. Fjalë rasti për jetën dhe veprën e Dejan Jakimovskit mbajtën Sinisha Bogdanovski, kry-etari i Këshillit Ekzekutiv të NJKM-së së Kumanovës dhe kryetari i OORRM-së dr. Gjorgji Mallkovski. NDESHJE BASKETBOLLIMe �� mars me rastin e Ditës së Ofi cerëve Rezervë të Kriva Pal-lankës, në sallën sportive “Petar Pop Arsov” u mbajt ndeshja e parë rajonale e basketbollit për NJKM në pjesën lindore të Maqe-donisë. Në këtë ndeshje nikoqir i së cilës ishte Këshilli Ekzekutiv i

NJKM-së së Kriva Pallankës, me të cilin udhëheq eprori rezerv Vl-latko Mitovski, morrën pjesë ekipe nga: Kratova, Kumanova, Sveti Nikolja, Probishtipi dhe Kriva Pal-lanka.Kryetari i OORRM-së prof. dr. Gjorgji Mallkovski hapi ndeshjen e rastit. Skuadra e ofi cerëve dhe nënofi cerëve rezervë të Kriva Pal-lankës morri vendin e parë.

MARRËVESHJE PUNEMë �� mars në Shkup u mbajt mbledhje e Kuvendit të OORRM-së të cilën e udhëhoqi kryetari prof. dr. Gjorgji Mallkovski. Në këtë mbledhje u dha vlerësim pozitiv për aktivitetet e realizuara gjatë tremujorit të parë të vitit ����, u miratuan disa dokumente të rëndësishme mes të cilave: Ra-port për punën material e fi nanci-are të OORRM-së gjatë vitit ���� dhe ����, njëherit u miratua edhe plani fi nanciar për shfrytëzimin e mjeteve fi nanciare, u miratua program i punës së Kuvendit dhe program i edukimit dhe trajnimit të anëtarëve të organizatës.

Zhivko Trajanovski

TRIBUNË AKTUALENë kuadër të Programit për Edu-kim dhe Trajnim të NJKM së OORRM-së nga Sveti Nikole dhe me rastin e Ditësë së Ofi cerëve Rezervistë, më �� mars u mbajt një tribunë rasti me temë: “Krizat dhe kërcënimet të cilat dalin nga terrorizmi dhe nga lëvizjet terror-iste”. Të pranishmit në këtë tribu-në i përshendeti kryetari i Këshil-lit Ekzekutiv të NJKM, mr. Riste Panov.Prof. dr. Gjorgji Mallkovski me rastin e hapjes së kësaj tribune theksoi se gjatë këtij viti në nivel rajonal do të organizohen më shumë tribuna të këtij lloji.Në tribunën në alë morri pjesë edhe dr. Zllate Dimovski nga Fakulteti i Shkencave të Sigurisë në Shkup i cili mes tjerash tha: “Terrorizmi është një lloj specifi k i dhunës politike, gjegjësisht paraqet zbatimin sistematik të dhunës për arritjen e qëllimeve politike. Ky është një akt i përga-ditur paraprakisht i cili synon të prodhojë dhunë dhe drojë eks-treme. Sulmet janë të përqën-druara drejt caqeve simbolike

VIZITË FORCAVE TË ARMATOSURA TË SPANJËS

jë delegacion i ARM-së i ud-hëhequr nga shefi i Shtabit të Përgjithshëm të ARM-së gjen-

eral-nënkolonelit Goranco Koteskit zhvilloi vizitë pune në hapësirat e SHP të ushtrisë së Spanjës. Delegacioni në Madrid u prit me nderime të larta ushtarake nga ana e shefit të SHP të ushtrisë së Mbretërisë së Span-jës, gjeneral-admiral Fernando Garsia Sançez. Kjo është vizita e parë e SHP të ushtrisë së Mbretërisë së Spanjës nga ana e SHP të ARM-së, në të cilën përveç avancimit të bashkëpunimit bilateral ushtarak, u bisedua edhe për përvojat e armatave në fjalë dhe për pjesëmarrjen e tyre nëpër misionet ndërkombëtare të udhëhequra nga NATO dhe BE-ja duke u ndalur edhe në transformimin dhe modernizimin e ARM-së. Në këtë takim theks të veçantë u vendos edhe në çështjen e thellimit të bashkëpunimit në lëminë e arsimit ushtarak si dhe përdorimit të shërbimeve të qendrave për trajnim të SHP të ushtrisë së Spanjës, për nevojat e ARM-së. Gjenerali Koteski tregoi në bashkëpunimin me SHP të ushtrisë së Spanjës si një bashkëpun-im jashtëzakonisht të rëndësishëm në procesin e integrimeve euroatlantike

të R. së Maqdonisë, ku si forma të mundshme të thellimit të bashkëpun-imit theksoi mundësinë e shfrytëzimit të poligonit ushtarak “Krivollak”, orga-nizimin e stërvitjeve të përbashkëta si dhe bashkëpunimin dhe shkëmbimin e përvojave në lëminë e planifikimit ushtarak dhe trajnimit për ballafaqi-min me mjetet shpërthyese. Njëherit gjenerali Koteski vizitoi edhe NATO qendrat e trajnimit dhe të ballafaqimit me mjete shpërthyese duke përfshirë këtu edhe qendrat e udhëheqjes së operacioneve ajrore ku pati mundësi të njihet me kapacitetet, misionin dhe detyrat e Brigadës së Parashutës të Shtabit të Përgjithshëm të Ushtrisë së Mbretërisë së Spanjës. Bashkëpunimi bilateral në fushën e mbrojtjes me Mbretërinë e Spanjës është zyrtarizuar në tetor të vitit ���� me anë të nënshkrimit të Memoran-dumit të bashkëpunimit mes minis-trive përkatëse të mbrojtjes. Gjatë tre viteve të kaluara, ky bashkëpunim zh-villohet në disa fusha: në fushën e ar-simit ushtarak, trajnimit gjuhësor, tra-jnimit të çështjeve kyçe speciale para nisjes në misione si dhe trajnim për kontrollin e pajisjeve radionaviguese ajrore.

�

��

MburrojaMburrojaMburroja””” ju paraqetju paraqetju paraqet

1. Antena (gjatësia e L valëve)2. Prizma e mbushjes së karburantit

gjatë fluturimit3. HUD- sistemi shënjestrues4. Ulëset „Martin-Beker SICAMB IT 16D“

(0-0)5. Sistemi shënjestrues - HUD6. Kapaku i kokpitit7. Pajisja e navigacionit satelitor (GPS)8. Sistemi i navigacionit „TACAN“9. Kahësi i përçuesit ajror10. Frenat ajrore11. Konstruksioni i krahut12. Rezervari i karburantit me kapacitet

prej 630 kg13. Mekanizmi lëvizës i eleronit14. Мekanizmi lëvizës i flapsit15. Struktura e stabilizuesit vertikal 16. Anetna VOR/ILS17. Аnetna V/UHF

Avionin luftarako -shkollor „M-346 Master“NË VITIN ���� KOMPANIA „AERMACCHI“ ME ANË TË BYROSË „JAKOVLEV“ NËNSHKROI MARRËVESHJE PËR FILLIMIN E PRODHIMIT TË AVIONIT LUFTARAKO-SHKOLLOR „ЈАK-���“. PORN Ë VITIN ���� PËR SHKAK TË DISA MOSMARRËVESHJEVE SECILA KOMPANI VAZHDON INDIVIDUALISHT ME ZHVILLIMIN DHE PRODHIMIN E FLUTURAKES, NDËRSA KOMPANIA „AERMACCHI“ LLOJIN E VET TË PRODHIMIT E EMËRTON ME SHENJËN „М-���“. PËRPUNIMI I PROTOTIPIT TË PARË ME SHENJË „CM.X���“ KA FILLUAR NË VITIN ����, NDËRSA NË PUBLIK PËR HERË TË PARË ËSHTË PREZANTUAR NË VITIN ����. FLUTURIMI I PARË I KËTIJ AVIONI ËSHTË REALIZUAR MË ��.�.���� NË VENEGONO TË ITALISË. MË ��.�.���� FLUTURIMIN E SAJ E REALIZON EDHE FLUTURAKJA E PRODHIMIT PARASERIK CM.X���, FLUTURAKE QË I ËSHTË NËNSHTRUAR DISA NDRYSHIMEVE (JANË INSTALUAR DISA SHTYLLA TE REJA KURTHI, ËSHTË DISLOKUAR FRENI AJROR, JANË BËRË NDRYSHIME STRUKTURORE TË KONSTRUKSIONIT ME ZBATIM MË TË MADH TË KOMPOZITIT DHE TITANIUMIT), KARAKTERISTIKA KËTO TË CILAT I PËRMIRSOJNË TË DHËNAT E FLUTURAKES NË DISA SEGMENTE, DUKE E SHTUAR KËTU EDHE ZVOGËLIMIN E PESHËS SË AVIONIT PËR ��� KG.DYULËSJA LUFTARAKO-SHKOLLORE „M-��� MASTER“ PARAQET NJË AVION DYMOTORËSH ME NJË KONSTRUKSION TË PËRPUNUAR NGA LEGURA TË METALIT DHE NGA MATERIALET KOMPOZITЕ. SIPAS KONSTRUKTIMIT, AVIONI NË FJALË BËN PJESË NË GRUPIN E AVIONËVE ME KRAHË TË MESËM, KRAHË TË CILAT KANË FORMË TË PJERRËT DHE HIBRIDE. KONSTRUKSIONI I AVIONIT POSEDON RESURS TË ��.��� ORËVE FLUTURIM DHE MUNDËSON REALIZIMIN E KËNDEVE SULMUESE ��º. AVIONI NË PRAKTIK MUND TU QËNDROJË MBINGARKESAVE MANOVRUESE NGA +� DERI NË -� “G”, GJË QË MUNDËSON REALIZIMIN E TRAJNIMIT BAZIK EFIKAS PËR AVANCIMIN DHE DREJTIMIN E AVIONËVE GJUETARË MË BASHKËKOHOR DUKE PËRFSHIRË KËTU EDHE GJUETARËT BOMBARDUES. NJË KONTRIBUT TË MADH NË PROCESIN E TRAJNIMIT TË FLUTURIMIT KA EDHE PAKOJA SOFTUERIKE E INSTALUAR E CILA MUNDËSON

SIMULIMIN E FUNKSIONIMIT TË RADARIT DHE TË SISTEMEVE TJERA AVIONIKE TË CILAT INSTALOHEN TEK AVIONËT MË BASHKËKOHORË LUFTARAK DUKE SHTUAR KËTU EDHE PËRDORIMIN E ARMËVE TË NDRYSHME BASHËKOHORE. KOKPITI I FLUTURAKES ËSHTË ME NJË RRADHITJE TË ULËSEVE TË A.Q TANDEM-ULËSE, NË TË CILËN ULËSJA E PASME E INSTRUKTORIT ËSHTË E VENDOSUR NJË SHKALLË MË LARTË ME QËLLIM TË SHIKUESHMËRISË MË TË MIRË. PRAKTIKISHT, SHIKUESHMËRIA NGA ULËSJA E PËRPARME ËSHTË ��º POSHTË, NDËRSA NGA E PASMJA ËSHTË �º. NË KOKPITIN E KONCIDIONUAR JANË TË VENDOSURA ULËSET E KATAPULTUARA „MARTIN-BEKER SICAMB IT ��D’ (�-�), HUD-SISTEMET E SHËNJESTRIMIT, NDËRSA NË TABELAT INSTRUMENTALE JANË TË INSTALUARA NGA � DISPLEJE SHUMËSHËRBIMËSHE ME NGJYRË, DUKE IA SHTUAR KËTU EDHE KOMANDAT DREJTUESE HOTS. SISTEMI I KONTROLLIT TË FLUTURIMEVE REALIZOHET PËRMES KOMANDAVE KATËRKANALËSHE DIGJITALE TË FLUTURIMIT. PILOTËT E AVIONIT MUND TË PAJISEN ME HELMET NË TË CILËN ËSHTË I INSTALUAR SISTEMI SHËNJESTRUES ME DRITA PËR FLUTURIM GJATË NATËS, NDËRSA PLANIFIKOHET EDHE INSTALIM I SISTEMIT DREJTUES ME KOMANDA TË ZËRIT. PËR TU ARRITUR SIGURI MË E MADHE GJATË FUNKSIONIMIT, KONSTRUKSIONI I AVIONIT POSEDON � MOTORË, NJË DOPIO AVIONIKË DHE SISTEME HIDRAULIKE. NGA PAJISJET STANDARDE TË FLUTURAKES KËTU GJENDET MAGJISTRALJA DIGJITALE E TË DHËNAVE, MIL-STD-����B, PËR KOMUNIKIME DATA LINK, VHF, UHF- SISTEME PËR NJOHJE, SISTEMET E NAVIGACIONIT GPS, INS DHE TACAN SI DHE PAJISJA E MBETUR STANDARDE. NË FLUTURAKE NUK ËSHTË INSTALUAR RADAR, POR ËSHTË LËNË HAPËSIRË QË SIPAS NËVOJËS NË TË ARDHMEN TË INSTALOHET EDHE NJË I TILË. SI MOTOR I AVIONIT JANË TË INSTALUARA DY MOTORË TURBOVENTILUES „HONEYËELL F���-GA-���“, SECILI PREJ TYRE ME FUQI PREJ �� KN, MOTORË KËTO TË CILËT KONTROLLOHEN ME ANË TË SISTEMIT DIGJITAL FADEC. „M-���“ POSEDON � BARTËS TË ARMËVE (NJË NË TRUPIN E AVIONIT, TRE NËN KRAHË DHE NGA NJË NË MAJET E KRAHËVE) KU MUND TË BARTË PESHË DERI NË �.���

KILOGRAM. AVIONI NUK POSEDON ARMË FIKSE KËSHTU QË NUK MUND TË BARTË KONTENJER VARTËS ME TOP AUTOMATIK. PËR VETMBROJTJE AVIONI MUND TI PËRDORË RAKETAT IC ME GJUAJTËS TË SHKURTËR „AIM-� SIDEËINDER“ И „IRIS-T“. NGA ARMËT TJERA MUND TË PËRDORË RAKETAT ME PREJARDHJE NGA „AGM-�� MAVERIC“ DUKE PËRFSHIRË KËTU EDHE RAKETËN ANTILUNDRUESE „MBDA MARTEL MK-�A“, BOMBA LAZERIKE, NDËRSA PLANIFIKOHET EDHE VËNIA NË PËRDORIM TË RAKETËS „BRIMSTONE“. NGA ARMËT TJERA AVIONI „M-���“ PËRDOR EDHE BOMBAT „MK��“, „MK��“ SI DHE LANËSUESIT DISA GYPORË TË RAKETAVE. PËRVEÇ ARMËVE, AVIONI NË TRE BARTËS MUND TË BARTË � REZERVOARË VARTËS TË KARBURANTIT, SECILI PREJ TYRE ME KAPACITET PREJ ��� LITRASH,. GJITHASHTU TEK BARTËSIT MUND TË VENDOSET EDHE KONTENJERI VARTËS PËR PËRÇIM „VINTEN VICON-���“, KONTENJERI PËR KUNDËRMASA ELEKTRONIKE „ELETTRONICA ELT-��“, KONTENJERË PËR SHËNJI LAZERIK TË CAQEVE DHE PËR DETEKCION NDAJ RREZATIMIT TË RADARËVE.AVIONI NË FJALË PËRDORET NGA FORCAT AJRORE TË ITALISË, IZRAELIT DHE TË SINGAPURIT, NDËRSA I PËR SHËRBIM TË MËTEJSHËM KËTO AVIONË I KANË POROSITUR EDHE FORCAT AJRORE TË POLONISË.

Ivica Dameski

1

��

Avionin luftarako -shkollor „M-346 Master“

18. Pajisja drejtuese e stabilizuesit vertikal

19. Stabilizuesi horizontal20. Ventili i përçimit të karburantit21. Меkanizmi lëvizës i stabilizuesit

horizontal22. „Microturbo Rubis 3“, agregati

plotësues motorik23. Reaktor i motorit reaktiv 24. Motori turboventilues „Honeywell

F124-GA-200“25. Flapsi26. Eleroni27. Shtylla e pasme28. Parakrahë lëvizës29. Thithësi i ajrit30. Kompjuter për kontroll të fluturimit31. Shtylla e përparme32. Kompjuteri i misionit33. Hapësira e elektronikës së radarit

shumëshërbimësh (nëse është i instaluar)

34. Bartësi i antenës së radarit (nëse është i instaluar radari)

KARAKTERISTIKAT TAKTIKO-TEKNIKE TË „M-��� MASTER“

GJATËSIA ��.�� m

LARTËSIA �.�� m

DISTANCA E KRAHËVE �.�� m

SIPËRFAQJA E KRAHËVE ���,� m²

PESHA, I ZBRAZUR �.��� kg

PESHA GJATË FLUTURIMIT PA NGARKESË �.��� kg

PESHA MAKSIMALE GJETË FLUTURIMIT �.��� kg

BARTJA E PESHËS RAKETORE � тони

MOTORI � х „Honeywell F���-GA-���“, secili me fuqi prej �� kN

KAPACITETI I KARBURANTIT TË BRENDSHËM �.��� kg

SHPEJTËSIA MAKSIMALE �.��� km/h

SHPEJTËSIA E KUFIZUAR �.��� km/h

SHPEJTËSIA GJATË ULJES ��� km/h

SHPEJTËSIA GJATË NGJITJES �.��� m/min

LARTËSIA E FLUTURIMIT ��.��� m

FLUTURIM (ME ��% REZERVË) �.��� km

FLUTURIMI ME � REZERVUARË KARBURANTI TË LIDHUR ME NGA ��� LITRA �.��� km

GJATËSIA GJATË FLUTURIMIT ��� m

GJATËSIA GJATË ATERIMIT ��� m

G MBINGARKESA E KONSTRUKSIONIT +�/ -�

1

2

34

5 6

78

9

1011 12

13

14

1516

17

18

19

20

21222324

25

2627

28

29

30

31

3233

34

��

anksi „Olifant” është tanksi bazik luf-tarak i armatës së Republikës Jugafri-kane i prodhuar dhe i zhvilluar nga „Olifant Manufacturing Company” në

Afrikën e Jugut. Zhvillimi i tanksit “Olifant” fi llon në vitin ���� ndërsa aktivizimi i tij parë-sor ndodh në fundin e viteve të shtatëdh-jeta të shek. XX në kuadër të korpusit blin-dues të armatës jugafrikane. Nën sinonimin „Olifant” janë zhvilluar dhe prodhuar më shumë lloje të tankseve si që janë: „Olifant Mark �”, “Olifant Mark �A”, „Olifant Mark �B”, „Olifant Mark �”, „Olifant ARV“ (Armoured Recovery Vehicle) и „Oli-fant AVLB“ (Armoured Vehicle-Launched Bridge). Tanksi „Olifant” me kalimin e kohës i nënshtrohet përsosjes dhe avancimit të vazhdueshëm. „Olifant Mark �” hyn në shërbim të korpu-sit blindues të armatës jugafrikane në vitin ����. Pamja e “Olifant Mark �” është shumë e ngjajshme me atë të tanksit “Semel”, i cili bazohet në versionin e avancuar të tanksit britanik “Centurion”. Versioni bashkëkohor “Olifant Mark �A” fi l-lon të prodhohet në vitin ����, ndërsa hynë në shërbim në vitin ���� dhe menjëherë angazhohet në luftën e Angolës. Version ii rradhës është tanksi “Olifant Mark �B”, modifi kimet e të cilit në masë të madhe janë të instaluara sipas përvojës operative të marrë nga lufta e Angolës. Тanksi “Olifant Mark �B” është i pajisur me top ��� mm i cili është i mbështjellur me mbështjellës termik dhe posedon hapësirë baroti për shpërthimin e gazrave të baro-

Tanksi i Afrikës së Jugut

„Olifant”

��

tit, me një komplet luftarak të përbërë prej �� predhave. Topi është i stabilizuar sipas rrafshit horizontal dhe vertikal. Tanksi pose-don edhe mitraloz me tërheqeje �,�� mm për përdorim të përgjithshëm duke e pasur në disponim edhe mitraljozin kundërajror �,�� mm. Pozita e shoferit posedon pajisje për hulumtim ditën dhe natën, përderi sa pozita e shënjestruesit posedon pajisje të shënjestrimit gjithashtu për ditën dhe për kushte të natës me telekomandë lazerike të integruar. Për shkak të numrit të madh të minave anti tankse në vendet fqinje afrikane, këtij tanksi në krahasim me paraardhësin e tij, tanksi në alë ka përforcime plotësuese në pjesën e poshtme duke ia shtuar edhe një shtresë plotësuese në mburojën blin-duese në pjesën e trupit dhe në kupolën e tanksit. Tanksi blindues ka mundësinë të

gjenerojë shtresë gazi me anë të djegjes së drejtpërdrejtë të karburantit në kuadër të sistemit të ngrohur për shpërthimin e gaz-rave shpërthyes Në kuadër të tanksit është instaluar edhe sistemi zjarrfi kës në kuadër të njësisë luftarake dhe motorike të tanksit.Tanksi në alë lëviz me anë të „V-�� Rolls-Royce Meteor �B” turbo dizel motorit më anë të ftohjes ajrore i cili me tërheqës me AMTRA III-marshin me komandim të dyfi shtë diferencial (me katër marshe për lëvizje para dhe me � marshe për lëvizje nga pas) me anë të komandimit dymarshor me-kanik dhe me retarderin hidraulik, ofron fuqi dalëse prej ��� ks dhe një shpejtësi maksi-male deri në �� km/h me një radius aksional deri në ��� km. Tanksi mund të lëvizë në ujë në një thellësi deri në �,� m, gjithashtu mund të lëviz edhe në terren nën kënd deri në ��% dhe ka mundësinë e kalimit nëpër barriera vertikale në lartësi deri në � m. Tanksi përbëhet nga një sistem kompjuterik për menaxhimin e zjarrit. Pesha luftarake e tanksit në alë arrinë deri në �� ton.Për operacione në rrethe të dendura me bimë të kërcllëve të ulëta në kuadër të

tanksit, në pjesën e pasme të tij mund të montohet thikë në formë të shkronjës “V”, thikë e cila mundëson që tanksi në mënyrë të lehtë të çajë rrugën nëpër kaçubat e den-dura pa u dëmtuar. Në pjesën e përparme të tanksit mund të vendosen rrota mekan-ike si dhe thikë dozerike elektrohidraulike për asgjësimin dhe zbulimin e minave anti tankse. � ika e dozerit me një gjerësi prej �,� metrash dhe me një peshë prej ���� kg me anë të vinçit mund të montohet në tank për rreth � minuta, ose mund të marrë kohë prej �� minutash pa përdorim të vinçit. Në vitin ���� kompania „BAE Systems” nënshkruan marrëveshje për rimontimin e gjithsej �� tankseve të llojit „Olifant Mark �B”, tankse të cilët u shëndërruan në llojin më të ri të „Olifant Mark �”. Kjo marrëveshje parashihte që automjetet e para luftarake të këtij lloji të hyjnë në përdorim operativ gjatë viteve ���� – ����. Tanksi i ri do ti ruaj një numër të madh të komponentave nga paraardhësi i tij, por i njejti në masë të madhe do të përmirsojë karakteristikat e tij. Tanksi „Olifant Mark �” për dallim nga para-ardhësi i tij, do të fi tojë siguri më të madhe dhe njëherit do të pajiset edhe me një blin-dues më të avancuar modular. Elementet e këtij lloji të blindimit mund të zëvendësohen në një interval të shkurtër kohor në qoftë se të njejtat dëmtohen, asgjësohen ose të nje-jtat mund të zëvendësohen me ndonjë llojë edhe më të avancuar Prototipi i tanksit në pjesën e përparme të blinduesit të kupolës ka formë të pykës, pykë kjo e ngjajshme si e tanksit gjerman „Leopard �A�”.Edhe ky tanks përbëhet nga topi i stabili-zuar ��� mm. Topi në alë, mbushet me dorë dhe i njejti përdor predhat standarde ��� mm të NATO-s. Municioni i armatimit mbahet në kupolën e tanksit në një hapë-sirë të mbështjellur me panele mbrojtëse. Gjatë riparimit të tanksit është propozuar topi ��� mm me gyp të lëmueshëm, por gjatë planit të mëtejshëm kjo ide ka ngelur vetëm në letër.Është realizuar edhe avancimi i sistemit për menaxhim me zjarr me anë të llojit më të sofi stikuar i cili mundëson detekcion dhe ndjekje automatike të caqeve lëvizëse gjatë ditës dhe gjatë natës me mundësi të memorimit të caqeve nga ana e komandan-tit të tanksit. Tanksi në alë drejtohet nga ekuipazhi katër anëtarësh i përbërë nga ko-mandanti, shënjestruesi, shoferi dhe shër-byesi. Tanksi i rikonstruktuar në mënyrë të tillë „Olifant Мark �” është tejet superior në raport me tankset tjerë nga kontinenti af-rikan.

Zoran Stojanovski

„MRAP M-ATV“ – AUTOMJETE TË NJËSIVE SPECIALE POLAKEForcat speciale të armatës polake nga armata e SHBA-së fi tuan pothuajse �� automjete të reja „MRAP M-ATV“ (Mine Resistant Ambush Protected), autom-jete këto të cilat janë rezistente ndaj minave dhe automjete të cilat i rezistojnë sulmeve në pritë. Ceremonia e pranim-dorëzimit të automjeteve u mbajt në Krakov, në praninë e ambasadorit të SHBA-së në Poloni, Stiven D. Mull. Këto automjete kanë kaluar pothuajse ���� km, ndërsa vlera e përgjithshme e dona-cionit arrinë shifrën e �.� milionë dol-

larëve amerikan. Dorëzimi i automjeteve në � alë realizohet në kuadër të programit të lirimit të pajisjeve tepricë (Excess Defense Articles programme), një mënyrë standarde e donacionit të armatës ameri-kane të pajisjeve ushtarake ndaj aleatëve të saj. Paraprakisht përmes programit të njejtë, Polonia përfi toi lundruese ushta-rake si dhe avionë transportuese „C-��� Herkules“. Ky donacion u realizua si re-zultat i tepricës së automjeteve „MRAP“ që posedojnë ameriaknët, automjete këto që kanë ngelur si tepricë pas opera-cionit “Liri për Irakun”. Automjete të tilla u janë dhënë si donacion edhe aleatëve tjerë duke përfshirë këtu edhe Kroacinë, si dhe forcave irakene dhe atyre kurde të cilat luftojnë kundër forcave terroriste të ISIS-it. Megjithatë autmojetet „MRAP All-Terrain“ edhe më tej përdoren nga ana e armatës amerikane dhe shërbejnë si shembull për modernizimin e armatës. Gjithsesi se këto automjete, krahasuar me gjeneratën e kaluar të “MRAPs” janë shumë më mobile .

K.I.

„MRAP M-ATV“ – AUTOMJETE TË NJËSIVE SPECIALE POLAKE„MRAP M-ATV“ – AUTOMJETE TË NJËSIVE SPECIALE POLAKE„MRAP M-ATV“ – AUTOMJETE TË

��

ompania „Agusta“ është themeluar nga Xhovani Agusta në vitin ����. Pas fundit të luftës së dytë, kjo kom-pani është përfshirë në prodhim të

helikopterëve. Fillimisht, bashkëpunimi ka nisur me kompaninë „Bell“ përmes kon-tratës për prodhim të liçencuar, dhe më pas edhe për prodhim të fl uturakeve nga kom-panitë „Sikorsky“, „Boeing“ dhe „McDonnell Douglas“. Kompania „Agusta Westland“ është theme-luar në vitin ���� si rezultat i bashkimit të dy kompanive, atë italiane „Agusta“ dhe an-gleze „Ëestland“ me nga ��% pjesëmarrje, dy kompanive, atë italiane „Agusta“ dhe an-gleze „Ëestland“ me nga ��% pjesëmarrje, dy kompanive, atë italiane „Agusta“ dhe an-

si përgjigje ndaj kërkesave kombëtare për nevojat e zhvillimit të helikopterit të ri për fl otën detare. Sot „Agusta Westland“ është lider botëror në prodhimin e helikopterëve, në trajnimin e ekipit pilotues dhe teknik dhe ka shumë vite përvojë pas vete me çka sigu-rohet cilësi e lartë në të gjitha sferat e kësaj fushe. Në vitin ���� Ministria e Mbrojtjes së Bri-tanisë së Madhë lëshoi kërkesë për helikop-terë për luftë anti-nëndetëse që t’i zëvendë-sojë helikopterët „Ëestland Sea King“, të terë për luftë anti-nëndetëse që t’i zëvendë-sojë helikopterët „Ëestland Sea King“, të terë për luftë anti-nëndetëse që t’i zëvendë-

cilët ishin të papërshtatshme marrë para-sysh progresin në teknologjinë nëndetëse sovjetike. Në të njëjtën kohë, marina ital-iane ka shqyrtuar mundësinë e zëvendësim-it të fl otës së saj të ndërtuar nga kompania italiane „Agusta“, ashtu që „Westland“ dhe „Agusta“ kanë fi lluar negociatat për ndër-timin e përbashkët të helikopterit pasues. Kontrata kryesore, që ka siguruar fi nancimin për pjesën më të madhe të Programit për Zhvillim të „EH���“ është nënshkruar nga dy qeveritë në vitin �����. Parësisht emri

të rëndësishëm në buxhetin e kompanisë, me �.��� pjesëtarë të trajnuar (pilotë dhe teknikë) në vitin ����, në krahasim me ��� me �.��� pjesëtarë të trajnuar (pilotë dhe teknikë) në vitin ����, në krahasim me ��� me �.��� pjesëtarë të trajnuar (pilotë dhe

pjesëtarët në vitin ����. Në nëntor ����, Algjeria nënshkroi mar-rëveshje për blerjen e gjashtë helikopterëve „AW���“. Në gusht ���� u shpall se Algjeria nënshkroi marrëveshje me „Agusta West-land“ për sigurimin e �� helikopterëve, prej të cilëve �� ishin „AW���“. Në � qershor ���� u paralajmërua se „Boe-ing“ ka fi tuar licencën për prodhim të „Agus-ta Westland“ për tregun amerikan, mod-eli i njohur si „Boeing ���”. Gjatë vitit ���� „AW���“ në një konkurencë të fortë duhej të zëvendësojë „HH-�� Pave Hawk“, por ofer-ta u bë tre muaj më vonë. Varianti i dytë, e shënuar si „Lockheed Martin VH-�� Kes-trel“, si dhe varianti „AW���“, u zhvillua për nevojat e fl otës presidenciale amerikane (United States Marine Corps - Marine One). Programu u anulua për shkak të tejkalimit të shpenzimeve dhe kritikave të opozitës në SHBA.Islanda bashkëpunoi me Norvegjinë për blerjen e � deri � helikopterëve me qëllim të zëvendësimit të helikopterëve „Super Puma“, por u tërhoqën në vitin ���� për shkak të fi nancave të kufi zuara. Pas një viti, „AW���“ u rizgjodh përsëri.Forcat Ajrore Mbretërore të Kanadasë - Royal Canadian Air Force punojnë në mod-elin e „AW���“, të shënuar si „CH-��� Cor-morant“. Helikopteri „AW���“ është kandidat edhe në forcat ajrore norvegjeze si helikopter për kërkim dhe shpëtim në të gjitha kushtet kli-matike. Marrëveshja nga viti ���� parasheh

Helikopter transportues me shumë qëllime i helikopterit ka qenë „EH���“, ndërsa me bashkimin e dy kompanive, ndërrohet në „AW���“. Prototipi ka fl uturuar më � tetor ����, ndërsa ka hyrë në shërbim operativ në vitin ����. Në shkurt ����, Britania e Mad-he ka lëshuar formalisht porosinë për gjith-sej �� helikopterë „EH���“, dhe kjo është pasuar shpejtë me �� porosi nga Italia në të njëjtin vit.Marina mbretërore e Britanisë së Madhe ka shfrytëzuar helikopterët në Karaibe në luftën kundër tregtisë me narkotikë, në ak-tivitetet detare në Gjirin Persik, si dhe në misionet në Irak gjatë sigurimit të forcave Britanike dhe të Koalicionit të stacionu-ara në rajon. Në Afganistan këto helikop-terë kanë patur fl uturim prej ��.��� orëve me �.��� ton mallra të transportuar dhe ���.��� personel.

PRODHIMI DHE SHITJA „Agusta Westland AW���“ është helikopter i mesëm transportues dhe shumëqëllimor i cili shfrytëzohet në dy mënyra, ushtarak-isht dhe nga civilë. Disa operatorë, përfshirë edhe forcat e armatosura të Britanisë së Madhe, Danimarkës dhe Portugalisë, për-dorin emrin „Merlin“ për helikopterët e tyre „AW ���“. Prodhohet në fabrikat „Yeovil“ në Angli dhe „Vergiatе“ në Itali. Prodhimi me licencë është vendosur në Japoni dhe në SHBA. Deri në prill ����, më shumë se ��� copa „AW���“ janë shitur nëpër të gjithë botën. Flota ka të akumuluar gjithsej ���.��� orë fl uturim. Gjatë vitit ����, nga kompania për të gjitha llojet e helikopter-ëve janë pranuar ��� porosi, ndërsa në vitin ���� rreth ��� porosi. Trajnimi zë një vend

„АW 101 Merlin“

��

blerjen, mbështetjen logjistike dhe trajnimet për �� hellikopterë në vlerë të plotë prej një miliardë paunda. Furnizimi nis në vitin ����. Si operatorë, përveç Britanisë së Madhe, Italisë dhe vendeve të përmendura më lartë, paraqiten edhe këto shtete: Arabia Saudite, Turkmenistani, Nigeria etj.

KARAKTERISTIKA Helikopteri shfrytëzon teknologji pro-gresive, veçanërisht në dizajnin e rotorëve dhe sistemeve të avionit, si dhe në përdori-min e materialeve kompozite. Struktura e trupit është modulare dhe përbëhet nga legura alumin- litium, e dizajnuar për të qenë e lehtë dhe rezistente ndaj dëmti-meve. „AW���“ është i dizajnuar për punë në kushte klimatike ekstreme, është i paji-sur me sistem për shkrirje dhe dhemund të operojë në temeratura të cilat shkojnë nga -�� deri +��°C. Sistemet për kontrollimin e fl uturakes mundësojnë të ruhet stabiliteti edhe gjatë fl uturimit me shpejtësi prej �� km/orë erë anësore.Sistemi aktiv për kontrollimin e vibracioneve i redukton vibracionet e konstruksionit deri në ��%, me çka shtohet komoditeti i ekui-pazhit dhe minimizon ngarkesën e vet kon-struksionit. Ekzistojnë gjashtë displej me ngjyra dhe me rezolucion të lartë, si dhe sisteme plotë-suese: Mission Display, Digital Map dhe Forward-Looking Infrared (FLIR).Me qëllim që të zvogëlohet gama e punës dhe t’ju mundësojë pilotëve të helikopterit fokusim më të madh për ndërmarrje të një spektri të gjerë të misioneve, janë instaluar këto sisteme: Digital Automatic Flight Con-trol System (pitch, roll, yaw, collective), Au-

topilot & Automatic Stabilisation System të lidhura me Flight Management System. Veç kësaj, ka edhe sisteme si për shembull: Navigation System - GPS Receiver dhe In-ertial Navigation System, VHF Omnidirec-tional Radio Range (VOR), Instrument Land-ing System (ILS), TACAN, si dhe Automatic Direction Finding. Më pas vijojnë: Search And Detection Radar, Search аnd Weather Radar, Anti-Submarine System, Doppler Ve-locity System (DVS), Obstacle аnd Terrain Avoidance Warning Systems, Traffi c Colli-sion Avoidance System (TCAS) dhe Voice аnd Flight Data Recorders. Pajisja e këtillë mundëson kryerjen e një spektri të gjerë të misioneve: Troop Trans-port, Casualty Evacuation, Tactical аnd Am-phibious Support, Combat SAR, Disaster Relief, Anti-Submarine аnd Anti-Surface

KARAKTERISTIKA TË PËRGJITHSHME „AW ��� MERLIN“

EKUIPAZHI � deri � anëtarë

GJATËSIA ��.�� mLARTËSIA �.�� m

PESHA E HELIKOPTERIT TË ZBRAZËT ��.��� kg

PESHA MAKSIMALE NË NGRITJE ��.��� kgSHPEJTËSIA MAKSIMALE ��� kg/ças

KOHËZGJATJA E FLUTURIMIT � orë

FLUTURIMI MAKSIMAL ��� kmLARTËSIA MAKSIMALE E FLUTURIMIT �.��� metri

MOTORË � × turboshafts, �.��� KF secili motor

Warfare, Airborne Mine Countermeasures, Long Range Search аnd Rescue (SAR), Mar-itime Interdiction dhe Airborne Surveillance аnd Area Control (ASAC). Sidoqoftë, më të rëndësishme janë misionet për transport të mesëm dhe misionet për luftime anti-nëndetëse. „AW���“ merr fuqinë nga tre motora reaktiv. Për operatorët në dispozicion janë dy lloje të ndryshme të motorave: Rolls-Royce/Turbomeca RTM��� shfrytëzohet nga Bri-tania e Madhe, Japonia, Danimarka dhe Portugalia, gjegjësisht General Electric CT� shfrytëzohet nga Italia, Kanadaja dhe Ja-ponia.Kabina e pilotit është e pajisur me vende të

blinduara për pjesëtarët e ekuipazhit. Pjesa më e madhe e modeleve të „AW���“ janë të pajisura me sisteme për vetëmbrojtje, si për shembull: Chaff and Flare Dispensers, Di-rected Infrared Countermeasures, Infrared Jammers, Electronic Support Measures, La-ser Detection, Warning System, Armouring Against Small-Arms Fire dhe Forward Look-ing Infrared (FLIR) Imaging Sensor.Helikopteri zakonisht drejtohet nga një ekui-pazh prej tre anëtarëve: piloti, monitoruesi, si dhe anëtari i ekuipazhit -operator. Piloti është në gjendje të fl uturojë gjatë pjesës më të madhe të misionit në mënyrën pa duar (hands-off mode), që mundësohet nga automatikë të sofi stikuar. Të gjithë anëtarët e ekuipazhit kanë qasje individuale në menaxhimin me kompjuterët dhe infor-macionet taktike. Në kabinë mund të vendosen ushtarë-pasagjerë në �� ulëse ose në pozicion jo të ulur deri në �� pjesëtarë me pajisjen e tyre. Ngarkesat alternative përfshijnë ekip medicinal dhe �� barelë, si dhe kargo-pale-ta. Kargo-shtëpiza nën trupin lejon bartjen e ngarkesës së jashtme prej �.��� kilogram.

Dragan Pavlovski

��

ë konfl iktet rajonale, edhe pas ndërprerjes së armiqësive, minat tokësore të vendosura akoma vazhdojnë të jenë kërcënim për

njerëzit. Ekzistojnë rreth tre milionë mina të vendosura nëpër të gjithë botën. Jetëgjatësia normale e një mine është mbi �� vjet. Të dhënat statis-tikore sugjerojnë se Afganistani është vendi më i minuar në botë, ndërsa pasohet nga Kolumbia. Kolumbia ka probleme të shumta me minat tokë-sore. Sipas Fushtaës Ndërkombëtare për Ndalimin e Minave Tokësore (ICBL), ky shtet zë vendin e dytë në botë midis vendeve të minuara, pas Afganistanit me mbi ��.��� viktima nga viti ����, përfshirë edhe rreth �.��� të vrarë. Kolumbia është viktimë e luftës guerrile rebele. Grupet rebele anti-qeveritare

Kardenas. „Save One Life“ është pajisje elek-tronike që detekton minat tokësore, ndërsa është i menduar për njerëz të cilët janë të ekspozuar ndaj këtyre pajisjeve eksploduese, për shembull: forcat ushtarake, ekipet policore për çrënjosje të bimëve të ndaluara dhe bujqit që i kultovojnë ato. Qëllimi krye-sor i projektit është të shpëtohet jeta e njerëiut, sepse ajo është e vetmja gjë më e vlefshme që nuk ka çmim që duhet të mbrohet, dhe marrë parasysh se kur i njëjti bie në nbdikim të minës, nuk rrezikohet vetëm jeta e një individi por, poashtu edhe shumë të tjerë në afërsi, si dhe ata të cilët janë në lidhje me të. Mina nuk godet vetëm një per-son, ajo godet familje të tëra, miq dhe të gjithë njerëzit që kanë ndonjë lidhje

Detektor këpucësh për mina

Teknologjia e së ardhmes

kanë vendosur mina kundër-këmbë-sorike dhe mina kundër-autoblindave nëpër rrugët dhe shtegjeve për kalim-tarë në afërsi të bazave qeveritare, në mjediset rurale, përreth shkollave, shtëpive, parqeve kombëtare, fushat dhe tokat e bashkësive vendore. Ky problem përkeqësohet edhe më tepër nga narko-bandat të cilat shfrytëzojnë minat për të mbrojtur fermat e tyre me kokain nga ndërhyrës.Ky minim gjerësisht i shpërndarë në terren, që është kombinim i pjesëve malore dhe xhunglave, bën zbulimin dhe spastrimin e minave shumë të vështirë. Deminimi është punë me rrezik që kërkon mjete fi nanciare, pajisje spe-ciale dhe ekipe profesionale. Ky është një proces i gjatë dhe i ngadalshëm i cili edhe në kushtet më të mira, që të përfundojë, nevojiten dekada të tëra. Në ndërkohë, ushtarët, ekipet policore për çrënjosje të kokainës, bujqit dhe po-pullata në përgjithësi, çdo ditë janë të ekspozuar ndaj rrezikut për të qenë të gjymtuar apo vrarë nga minat.„Save One Life“ është një projekt që buron nga problemi global, por edhe ai lokal lidhur me minat tokësore të cilat gjymtojnë dhe vrasin mijëra njerës për çdo vit. Duke e parë këtë rrezik të madh, studioja „Lemur Design Studio“ me seli në Bogota, Kolumbi, u përpoq të dalë me një zgjidhje novatore për këtë problem. „Save One Life“ është i dizajnuar nga Ivan Perez, nën ud-hëheqjen e liderit të projektit, Lorena

��

me viktimën. Tentimi për të realizuar këtë projekt, në fakt është një tentim për të kontribuar në zgjidhjen e problemit – shpëtim nga minat, dhe shumë njerëz do të jenë mirënjohës ndaj kësaj. Qëllimi është që të shpëtohen jetëra, të mundëso-het që tu ndihmohet njerëzve të cilët gjithmonë janë në rrezik, dhe jo vetën nga armata, por të ndihmohen edhe bu-jqit të cilët kryejnë punën e tyre ditore dhe janë në rrezik të vazhdueshëm për shkak të afërsisë së minave.Kjo nismë është e një grupi njerëzish të cilët punojnë në emër të shoqërisë dhe propozojnë zgjidhje për këtë çështje. Ky është një projekt i cili siguron zgjidhje globale, që ndikon jo vetëm një grup të caktuarnjerëzish, jo vetëm një shtet, por i tangon të gjitha. Kjo nënkupton se ndikon në tërë botën, sepse në mbi ��� shtete ka të vendosura mina nëpër teritoret e tyre, nga të cilat askush nuk është i sigurtë, për shkak se minat mund të gjenden edhe brenda qyteteve. Projekti „Save One Life“, i „Lemur De-sign Studio“ përfshin detektorë minash të dizajnuar në pajtim me fi ziologjionë e këmbës, duke mundësuar që ato të instalohen në si shtroje të cilat do të mund të shfrytëzohen në të gjitha llo-jet e këpucëve, me qëllim që të mbrojë shfrytëzuesit mos të vriten apo gjym-tohen nga minat e vendosura. I shpër-blyer me çmim botëror për dizajn me ndikim për vitin ����-����, projekti „Save One Life“ është një detektor i bartshëm për mina i cili vendoset në këpucë dhe paraljmëron përdoruesit për mundësinë e ndodhjes së minave

vdekjeprurëse në afërsi. Sipas diza-jnuesve, „Save One Life“ nuk është zgjidhje problemit, por më tepër është një aplikim i përkohshëm i teknologjisë për të zvogëluar rrezikun nga minat kundër-këmbësorike. Ajo funksionon sipas parimit të detektorit për metal. Shtroja është e bërë nga material ii cili paraqet përçues dhe ka një spirale planare të të printuar në të. Kjo krijon fushë elektromagnetike. Kur mbajtësi i shtrojës lëviz, para tij në një distancë prej dy metra nga mina e cila përmban pjesë metalike, prishet fusha dhe de-tektohet nga ana e mikroprocesorit, i cili poashtu është i printuar në shtroje, që paraqet një radioemitues. Emetuesi dërgon sinjal pa tel tek ora e dorës e cila leximin e përcjell me alarmim dhe tregon lokacionin e minës në ekranin e vet të vogël.Aktualisht pajisja akoma ndodhet në fazën konceptuale për arsye eko-nomike, por është i dizajnuar që të jetë sa më real, me qëllim që të sigurohen kushte për prodhim të pajisjes që do të shpëtonte jetëra, dhe i cili do të prod-hohej në bazë të nano-teknologjisë. Meqemëse se pajisja duhet të bëhet me ndihmën e nano-teknologjisë, që kushton shumë shtrenjtë për ta prod-huar në një vend sikur Kolumbia, ak-tualisht kërkohen bashkëpunëtorë të jashtëm nga vende tjera për realizim të suksesshëm të projektit.Edhe përkundër faktit që për moment kjo është akoma në fazën konceptuale, projekti „Save One Life“ ka potencial për të reduktuar në mënyrë dramatike rrezikun e minave tokësore.

Aleksandar Sotjçevski

NIMR-AUTOMJETI BLINDUES ME „RAYTHEON TALON„ RAKETA UJORE LAZERIKE IDEX ����

Raytheon dhe NIMR do të integrojnë Talon raketa ujore lazerike të autom-jeteve tokësore UAE.

Shumë lajme arrijnë nga IDEX ����. Kompania Raytheon dhe NIMR industira automobilistike, pjesë e Emirates Defence Industries Company (EDIC), bashkëpunojnë në mënyrë që të sigurojnë NIMR-automjetet blinduese me Talon ™ raketa ujore lazerike. Duke përdorur Raytheon-stacione si dhe armë

me telekomandë, secili automjeet do të posedojë �� Talon LGRs.

RËS mundëson që „Talon“ të jetë i liruar nga dy stacionerët dhe automjeteve lëvizëse, përderisa shenjë e lartë e sen-zorit „Talon“ mundëson që automjeti të lirohet nga pozicionet e fshehta të cilat sigurojnë efi kasitet në mision, duke përfshirë mbijetesën e automjeteve tokësore.

NIMR �x� platforma taktike mundëson një spektër të gjërë të sistemit modular të integrimit për mbështetjen e spektrit të tërë të misioneve që përfshihen në ushtrime dhe sfi da të armatosura, në infrastrukturën e mbrojtjes, në fi kjen de-fanzive të zjarrit si dhe në sigurinë e ku-fi jve. Kjo gjithashtu, mund të mbështet përparimin e shpejtë të këmbësorisë në regjime mobile dhe fi kse, lirim të avan-cimit të efi kasitetit të automjetit dhe të sigurojë përparsi të konsiderueshme në raport me artilerinë e rëndë momentale.

Në vitin ����, „Raytheon“ fi lloi me punë të pandërprerë sa i përket prodhimit të „Talon“ LGR për forcat e armatosura të ОАЕ. Marrëveshjes së nënshkruar „Raytheon“ do të bëjë integrimin e tërësishëm të Talon-sistemit të forcave të armatosura të ОАЕ-së në mënyrë që të përfshihet edhe logjistika, trajnimi dhe mbështeteja.

Përgatiti: Kristina Ilievskа

NIMR-AUTOMJETI BLINDUES ME „RAYTHEON TALON„ RAKETA UJORE LAZERIKE IDEX ����

��

tarstreak High Velocity Missile“ apo „Starstreak HVM“ paraqet sistemin raketor për MKA për lartësi të vogla të llojit „tokë-ajër”, i pajisur me raketë me shpejtësi të lartë. Është i men-të llojit „tokë-ajër”, i pajisur me raketë me shpejtësi të lartë. Është i men-të llojit „tokë-ajër”, i pajisur me raketë

duar për të shtëna në mjete të avancuara sulmuese në hapësirë ajrore.Sistemi raketor i prodhimit britanik, „Star-streak“, bie në kategorinë e sistemeve ra-ketore të lehta bartëse – SRLB (Man Por-tablle Air Defence System – MANPADS). Ky ketore të lehta bartëse – SRLB (Man Por-tablle Air Defence System – MANPADS). Ky ketore të lehta bartëse – SRLB (Man Por-

sistem raketor është i prodhuar nga fi rma „� ales Air Defence“ (më parë e njohur si „Shorts Missile Systems“), me vendndodhje „� ales Air Defence“ (më parë e njohur si „Shorts Missile Systems“), me vendndodhje „� ales Air Defence“ (më parë e njohur si

në Belfast. Sistemi, gjithashtu njihet edhe si „Starstreak HVM“ (Starstreak High Velocity Missile). Pas lansimit, raketa përshpejtohet „Starstreak HVM“ (Starstreak High Velocity Missile). Pas lansimit, raketa përshpejtohet „Starstreak HVM“ (Starstreak High Velocity

deri në shpejtësi prej rreth �,� max, duke e fut këtë raketë në grupin e raketave më të shpejta në botë nga ky rangim. Raketa gjatë fl uturimit ndahet në tri pjesë, me çka e rrit mundësinë për goditje të objektivit.

HVM“ është vënë në përdorim aktiv nga viti ����. Kështu, sistemi „Starstreak“ me një raketë me shpejtësi të lartë vazhdon me progresin paralel me sistetemet raketore „Bloëpipe“ dhe „Javelin“. Raketa e sistemit raketor „Starstreak HVM“ mund të lanso-het nga shpatulla e gjuajtësit osenga një platformë e montuar në një automjet të lehtë (� raketa), gjegjësisht nga një plat-formë e nj automjeti të blinduar (� raketa).lehtë (� raketa), gjegjësisht nga një plat-formë e nj automjeti të blinduar (� raketa).lehtë (� raketa), gjegjësisht nga një plat-

Sistem Raketor Britanik për MKA me të Shtëna të Shkurtra Sistem Raketor Britanik për MKA me të

„STARSTREAK HVM“Sistemi raketor „Starstreak“ ndodhet në shërbim të armatës britanike nga vit ����, ndërsa parashikimet janë se do të mbetet në shërbim së paku deri në vitin ����.Zhvillimi i sistemit raketor „Starstreak“ fi l-loi në fi llim të viteve të tetëdhjeta të shek. ��, me qëllim për të prodhuar sistem rake-tor i cili do të karakterizohet me raketën me shpejtësi të lartë.Në vitin ����, Ministria e Mbrojtjes së Bri-tanisë ndau një grant për „British Aero-space“ dhe „Shorts Missile Systems“ për të zhvilluar një raketë me shpejtësi të lartë. Në këtë garrë „Shorts Missile Systems“ ishte më i suksesshëm, me çka siguroi mjete fi -nanciare të përshtatshme. Marrëveshja për prodhim u lidh dy vjet më pas, vjeshtën e vitit ����, ndërsa një vit pas kësaj u dha edhe miratimi për shfrytëzimin e raketës. Raketa ishte e dizajnuar si shkëmbim për sistemin raketor „Javelin“, gjithashtu prod-him britanik. Sistemi raketor „Starstreak

��

Raketa „Starstreak I“, e cila është e vënë në përdorim në vitin ����, është karakteris-tike përmes mundësisë të gjuajë objektiva në hapësirën ajrore në largësi të pjerrët prej ��� deri ���� metra. Raketa peshon rreth �� kg, e gjatë �,�� m dhe ka diametër prej ��� mm. Me këtë lloj të raketave mund të gjuhen avionë dhe helikopterë, që mundë-son mbrojtje kundërajrore dhe mbrojtje të forcave tokësore.

sisteme më të ndërlikuara, të cilat si bazë përdorin automjet special të dizajnuar.Raketa për sistemin raketor „Starstreak“ ka imunitet të lartë në raport me kundër-masat, krahasuar me sistemet raketore të cilat navigohen me rreze infra të kuqe, apo sistemet të cilat drejtohen me radio apo me radar. Domethënë, kjo raketë nuk mund të bllokohet (hutohet) me karremë të thjeshtë (kundërmasa infra të kuqe) apo

kësaj, raketa shumë shpejtë përshpejto-het dhe arrin shpejtësinë maksimale prej rreth �,� max, në largësi prej gjuajtësit prej ��� metra. Pas ndërprerjes së pu-nës së motorit raketor, raketa ndahet në tri pjesë. Secila pjesë përbëhet nga një trup rrotullues me dy timona në pjesën e parë dhe krahë në pjesën e pasme. Përveç kësaj, në pjesën e pasme është vendosur instalimi ku ndodhen komponentët ele-ktronik të cilat e drejtojnë raketën drejt objektivit. Raketat navigohen nga dy rreze lazerike në matricën dy-dimensionale me ndihmën e elementit për shënjestrim të objektivit. Lazeri i navigon tri pjesët e ra-ketës drejt objektivit. Këto tri pjesë gjatë fl uturimit janë në formatin e trekëndëshit me radius prej rreth �,� m. Ata kanë sasi të mjaftueshme të energjisë kinetike të qël-lojnë objektivin në largësi maksimale prej � kilometra, gjatë manovrimit drejt objekti-vit për të mënjanuar goditjen me mbingar-kim deri në � G.Pasi që të arrihet përplasja e pjesëve të raketës me objektivin, aktivizohet ndezë-si për aktivizim të vonuar, që mundëson shkaktimin e dëmeve më të mëdha në ob-jektiv. Dëme plotësuese në brendi të ob-jektivit bën edhe volframi, i cili është pjesë përbërëse e raketës.Përgjithësisht, sistemi raketor „Starstreak HVM“ prodhohet në katër variente. Në fakt, bëhet alë për këto variante: – „Starstreak SP HVM“ (Self-Propelled High Velocity Missile);– „Starstreak LML“ (Lightweight Multiple

Launcher);– „Starstreak MANPADS“ (Man Portablle

Air Defence System);– „Starstreak ATASK“ (Air-to-Air Star-

streak).– „Starstreak SP HVM“ paraqet mjet lansues vetëfunksional e armatosur me raketa të shpejta. Në pjesën e kulmit të automjetit është fi ksuar instalimi i pajisjes lansuese me pajisje për alarmim për mbro-jtje kundërajrore (Air Defence Alerting De-vice - ADAD), të prodhuara nga kompania „� ales Optronics“. Pajisja lansuese e llojit „Alvis Stormer“ është instaluar në autom-jet luftarak të blinduar. Skaneri i spektrit infra të kuq dhe procesori sigurojnë zbu-lim të shpejtë të objektivave në hapësirën ajrore, me çrast sistemi drejton automa-tikisht pajisjen lansuese drejt objektivave. Që të bëhet lansimi i raketës nuk nevo-jitet shumë kohë, dhe gjithashtu mund të lansohet nga ndalesa të shkurtëra. „Starstreak LML“ paraqet llojin e këtij sistemi raketor ku posti me raketa është i instaluar në automjete joluftarake të ndry-shme.„Starstreak MANPADS“ është varianti transportues i këtij sistemi raketor, lan-simi bëhet nga shpatulla e gjuajtësit. Ky variant i sistemit raketor bartës kërkon të bashkohet (sistemi) për të kryer lansimin, me çrast sigurisht nevojitet kohë shumë e shkurtër. Përgatitja për lansim përfshin bashkimin e bllokut elektronik dhe të pa-jisjes për shënjestrim me gypin lansues. „Starstreak ATASK“ (sistem raketor ajër-ajër“) paraqet sistem i cili është i instaluar në helikopterë dhe siguron aftësi për luftë kundër helikopterëve. Ky sistem është i testuar në helikopterin „Apache“.

T.D.

SPECIFIKIMET

AKTIVIZIMI I vonuarARMËT tri kokë-raketa me nga �,� kg eksploziv

SHPEJTËSI �.� MachPËRMASAT Gjatësia: �.� m, kalibri: ��� mm

PESHA RAKETË ��.�� kgPESHA E NJË KOKË RAKETE �,� kg

NAVIGIMI LazerikeLARGËSIA E PJERRËT DERI NË OBJEKTIV �,� - � km

FLUTURIM MAKSIMALE LARTËSI � kmKOHA E FLUTURIMIT TË RAKETËS � sek

VENDI-SHFRYTËZUESE Mbretëria e Bashkuar, Afrika e Jugut dhe Tajlandë

Gjatë vitit ����, „� ales“ në Irlandën Veriore shpalli publikisht se ata e kanë prodhuar raketën „Starstreak II“, e cila parqet pasuesin superior të raketës „Star-streak“. Disa nga përparësitë që paraqiten tek raketa e re janë gjatësi maksimale e pjerët deri në objektiv në rreth � kilome-tra. Poashtu, është përmirësuar sistemi i navigimit të raketës drejt objektivit dhe aftësia për të funksionuar sistemi edhe në lartësi më të mëdha.Sistemi „Starstreak“ asnjëherë nuk është përdorur në luftëra, dhe për këtë edhe aftësitë e saj në fushëbvetejë dhe perfor-mansat e tëra nuk janë të njohura. Raketa me shpejtësi të lartë për këtë sistem ra-ketor është e menduar për veprim të suk-sesshëm në të gjitha pjesët e zonës për shkatërim. Raketa navigohet me lazer, e vetmja e këtij lloji, për shkak të kontorllit të saj lazerik të saktë dhe kohëzgjatjes së shkurtër të fl uturimit. Kjo raketë ka aftësinë për veprim ndaj kërcënimeve të ndryshme, përfshirë edhe objektiva si fl uturaket pa pi-lotë dhe helikopterët. Kombinimi i energjisë së madhe kinetike dhe tiparet e kokës raketore janë garancë se mund të arrihet shkatërrim i objektivit me një të shtënë. Ky sistem raketor mund të instalohet në një spektër të gjerë plat-formash, nga trikëmbëshi i thjeshtë deri në

me radarë-radio kundërmasa. Gjithashtu, sistemet AN/ALQ-��� ose ALQ-��� të cilat shfrytëzohen për mbrojtjen e helikopter-ëve, teoretikisht, nuk mund ta mashtrojnë këtë raketë.Raketat anti-radar nuk aftësi të intercep-tojnë (shkatërrojnë) raketën e sistemit raketor „Starstreak“, sepse për shkak të shpejtësisë së madhe të fl uturimit të ra-ketës zvogëlohet koha e reagimit, si dhe mundësia për të marrë kundër masa. Është interesant fakti se dritë lazeri i cili e drejton raketën drejt objektivit është me energji të ulët. Me këtë detektimi i rrezikut ndaj fl uturakes ulet në minimale.Raketa e këtij sistemi raketor ruhet i mb-yllur në gyp deri në lansimit e saj. Që të bëhet lansimi, është patjetër që gypi lan-sues të lidhet me elementin që mundëson shënjestrimin në objektiv. Gjuajtësi i cili punon me sistemin, ndjek objektivin me ndihmën e këtij elementi përmes pajisjes optike. Pasi të bëhet lansimi, në fazën e parë aktivizohet motori raketor, me çka sig-urohet energjia që raketa ta lëshojë gypin për lansim. Gjatë realizimit të këtij procesi, gjuajtësi është i sigurtë dhe nuk ka rrezik për të nga gazrat e barutit të raketës.Pasi që raketa të largohet në një distancë të sigurtë nga gjuajtësi, atëherë aktivizo-het faza e dytë e motorit të raketës. Gjatë

PROTOKOLLI

��

ë kohën e sotme sipas analizave më të reja të marketingut strategjik, njërëzve të cilët merren me protokollin u lejohet të improvizojnë, por e gjithë kjo të jetë e

realizuar në mënyrë të përkryer. Fatkeqësisht suksesi i protokollit ngel i pa vërejtur dhe i pa theksuar. Nga ana tjetër, për gabimet e zhvillimit të ngjarjeve dhe manifestimeve të çfarëdoshme publike, sipas rregullit, gjithnjë faji i mbetet protokollit, pa pasur parasysh rolin e këtij të fundit në zhvillimin e situatës apo të manifestimit. Vlen të theksohet edhe fakti se protokolli nuk është punë për secilin njeri. Sidomos nuk është punë apo veprimtari për atë lloj të udhëheqësve të cilët mendo-jnë se gjithçka mund të arrijnë pa ndihmën e askujt. Një lider-udhëheqës i suksesshëm i protokollit gjithnjë mbështetet në punën eki-pore dhe në punën e planifi kuar paraprakisht, në shkathtësinë profesionale për një punë të caktuar dhe gjithnjë në një pjesë të fatit. Një lider-udhëheqës i mirë i protokollit, për të “mbijetuar” me këtë profesion nevojitet të posedojë disa karakteristika.

jmë dhe të parashikojmë para kohe. Të gjithë pjesëmarrësit në protokoll duhe të kenë indi-kacione të qarta në kuptimin si, kur, çfarë, me kend dhe në ç’mënyrë duhet të kryhen punë të caktuara.Aftësi organizative. Koordinimi i mirfi lltë i punëve është çelësi i organizimit të suke-sshëm i ndonjë ngjarjeje protokollare, pa mar-rë parasysh se a kemi të bëjmë me ndonjë vizitë zyrtare të ndonjë burrështetasi të huaj, me ndonjë konferencë ndërkombëtare, pritje solemne ose me ndojë shënim përvjetori.

Përmes këtij shkrimi do të përpiqemi që në mënyrë më konkrete ti përcaktojmë karakter-istikat udhëheqëse të cilat janë të nevojshme për një funksionim të mirfi lltë dhe për një re-alizim të denjë të aktiviteteve të protokollit.Komunikativiteti. Komunikimi i hapur dhe me kohë është parakusht për realizim të suksesshëm dhe me kohë të punëve proto-kollare. Problemet më të mëdha paraqiten për shkak të komunikimit jo cilësor dhe ko-munikimit të gabuar. Kur kemi të bëjmë me protokollin, asgjë nuk guxon që të nënkupto-

KARAKTERISTIKAT UDHËHEQËSE TË PERSONAVE PËRGJEGJËS

PROTOKOLLI PARAQET PUNË TË PËRGJEGJSHME DHE SPECIFIKE. GJITHÇKA MUND TË PRISH RENDIN DHE KJO GJË NDODH SHUMË SHPESH. PËR KËTË SHKAK NËPUNËSI PËRGJEGJËS SHTETËROR I PRTOKOLLIT DUHET TË JETË I GATSHËM QË ÇDO HERË T’U PËRGJIGJET SITUATAVE TË PAPARASHIKUESHME DHE TË PAPRITURA, GJEGJËSISHT SHPESH HERË DUHET T’I IMPROVIZOJË TË NJEJTAT

tjera, ndodhin gabime. Megjithatë ajo që është e rëndësishme ka të bëjë me faktin se këto gabime duhet të vërehen me kohë dhe në këtë mënyrë të ndërmeren masat e nevojshme me qëllim që pasojat të jenë mini-male dhe nga ana tjetër të ndërmeren masat e duhura që gabime të tilla në të ardhmen mos të përsëriten. Është e rëndësishme që në qoftë se vjen deri te ndonjë gabim, i njejti mos të shkaktojë panik, gjegjësisht nevojitet që energjia të përqëndrohet në nivel kon-centrimi dhe në aktivitetet e korigjimit dhe shmangjes së gabimit. Pjesmarrësve gjith-një nevojitet që me kujdes tu kërkohet falje, ndërsa përgjegjësve të mos u thuhen alë të rrejshme, por përkundrazi, t’u sqarohen arsyet se pse ka ardhur deri te gabimi apo lëshimi.Kritikat ose vëretjet, lideri-udhëheqësi i proto-kollit duhet ti pranojë qetësisht, pa koment ose diskutim shtesë. Në qoftë se vëretja nuk është me vend, atëherë duhet parë një rast

më të mirë dhe i cili do të mundësojë sqari-min e arsyeve që protokolli ka vepruar mirë dhe sipas rregullit.Pamja personale. Lideri-udhëheqësi dhe të gjithë të tjerët, nëpunësit shtetëror përgjegjës për protokollin gjithmonë duhet të duken bukur dhe të kenë sjellje të mirfi lltë. Në plan të parë duhet të mbisundojnë profe-sionalizmi dhe serioziteti, e më pas dukja e fl okëve, petku ose fustani i bukur, makiazhi i përshtatur mirë, duke shtuar këtu edhe buzëqeshjen e pashmangshme. Gjithçka

tjetër është pjesë e rutinës, përvojës dhe dhuntisë.Karakteristikat tjera. Lideri-udhëheqësi i protokollit duhet të jetë i gatshëm të ndër-rmarë gjithçka, me qëllim që detyra të kryhet me sukses. Zyrtari i protokollit që e merr si nënçmim të hapë derën e automobilit ose t’ja mbajë ombrellën mysafi rit të mban fl etoren ose për shembull telefonin, materialet tjera zyrtare, orën, etj, në këtë rast mund të themi se zyrtari në alë nuk është personi i duhur për të kryer detyrën që ka të bëjë me proto-kollin. Ai gjithmonë duhet të jetë i gatshëm, të posedojë etikë profesionale dhe lojalitet ndaj institucionit dhe personit për të cilën pu-non. Protokolli është punë e ndjeshme dhe për këtë shkak zyrtari i protokollit duhet të ketë kujdes ndaj integritetit personal, profe-sional dhe atij institucional, si ndaj njerëzve për të cilët punon ashtu edhe ndaj vetëvetes së tij. Në rast se i besohet një punë e caktuar protokollare ai duhet ti arsyetojë pritshmëritë e përgjegjësve të tij. Për realizimin e suksesshmë të punëve pro-tokollare, rëndësi të veçantë ka edhe besimi i ndërsjellë i cili ndërtohet përmes praktikës dhe përvojës së përditshme. Protokollin nuk ka nevojë që në masë të madhe të ngarkojë përgjegjësin e punëve me skenarin dhe obligimet e tij para zhvillimit të aktivitetit. Ai duhet që patjetër të jetë i gatshëm që në kohë reale dhe në momentin

e duhur të kryej detyrën e tij. Kjo ka të bëjë edhe me informatat se në cilën anë të auto-mobilit duhet të ulet, ku duhet të ulet pranë tavolinës së punës, gjatë drekës, gjatë cere-monive solemne, gjatë ceremonive protokol-lare, etj. Protokolli duhet të jetë një “mjeshtër” i vërtetë për të tërhequr përgjegjësin në mo-mentin e zhvillimit të ngjarjes dhe aktivitetit apo detyrës protokollare.

MBA Sande Smiljanov

��

Protokolli kushtimisht thënë, paraqet një zinxhir në të cilin janë dhe duhet lidhur disa shërbime dhe aktivitete. E rëndësishme është ajo që për gjithçka duhet pasur të a.q “check list” në mënyrë që të kontrollojmë të gjitha punët konkrete të cilat duhet të realizo-hen para, gjatë dhe pas zhvillimit të ndonjë ngjarjeje publike. Kjo është shumë e qartë.Kooperativiteti. Protokolli është një lloj i punës ekipore në të cilën duhet të bashkë-punojnë shumë njerëz me qëllim të parashi-kimit, planifi kimit, koordinimit, organizimit, realizimit dhe kontrollimit të një numri të madh te detyrave dhe aktiviteteve. Liderit-udhëheqësit të protokollit gjithnjë i nevojiten kontakte të drejtpërdrejta dhe konkrete si dhe bashkëpunim i suksesshëm me të gjithë njerëzit në zinxhirin е organizatës për punët konkrete. Lideri-udhëheqësi i protokollit gjith-një duhet të jetë i matur, i qetë, i kujdesshëm dhe i buzëqeshur pa marrë parasysh se çfarë ndodh në skenë apo pas saj.Fleksibilitet. Lideri-udhëheqësi i protokollit duhet të ketë mbikqyrje të vazhdueshme ndaj punëve dhe ndaj situatës, të reagojë shpejtë dhe me kohë si dhe në mënyrë te-jet profesionale sidomos ndaj situatave të papritura dhe të pa planifi kuara. Kuptohet se jo gjithmonë punët duhet të shkojnë sipas rregullit protokollar ose sipas rastit konkret të skenarit të përgaditur paraprakisht.

Ndonjëherë protokolli mund të jetë edhe një improvizim i mirë, gjithsesi në qoftë se ia arrini që të jepni përshtypjen se pikërisht ngjarja ka qenë e planifi kuar që të rrjedhë në atë mënyrë. Në këtë mënyrë, pjesëmarrësit e ngjarjes do t’i nxisni që të besojnë se ju e kontrolloni në tërësi situatën protokollare.Aftësi për të pranuar gabimin. Njerëzit nuk janë makina. Edhe në fushën e protokol-lit ashtu si edhe në shumë sfera dhe punë

Kur kopshtari i Luigjit �� ka vërejtur se aristokratët ia shkelin kullosën në oborin e kështjellës Versaj, ai ka vënë shenja, etiketa që t’i paralajmërojë.Mirëpo, borgjezia ka vazhduar të shkelë barin, ashtu që mbreti është dashur të sjell ligj sipas të cilit askujt nuk i është lejuar t’i kalojë shenjat.Më vonë, domethënia e etiketës është zgjeruar në funksionet e oborrit si një listë me rregulla, kush ku të qëndrojë dhe çfarë të bëjë.Etiketa edhe më tej vazhdon të zgje-

rojë domethënien e vet, por në thelb akoma nënkupton „mos shkel kul-losën “. Nëse i respektojmë rregullat e etik-etës, miqësitë tona do të zgjerohen, ne do të avancohemi, do të jemi në gjendje të përfaqësohemi me besim dhe autoritet në të gjitha fushat e punëve tonë.Deri në vitet ����-ta, mësimi mbi bon-tonin është konsideruar si pjesë inte-grale e edukimit të fëmijëve. Shkollat dhe institucionet private përfshinin

etiketën në programet e tyre mësi-more, ndërsa shkollat për sjellje të mirë specializoheshin për lëndën e hirit, mbajtjes dhe sjelljes në tavolinë.Liberalizmi në vitet ����-ta dhe ����-ta ka ulur vlerën e etiketimit, ndërsa në vitet ����-ta, interesi për të shfaqet sërish. Në vitet ����-ta kthehen vlerat tradicionale, ndërsa konkurrenca aktuale në fushën e biznesit rikthen etiketën si një mjet plotësues përmes së cilit do të fi toni konkurrencën.

ETIKETA

��

oli i internetit si mënyrë për të komu-nikuar dhe si mënyrë e shkëmbimit të ndërsjellë dhe përçimit e transmetimit të të dhënave, tashmë është më se e

njohur për të gjithë. Duke i shfrytëzuar të mi-rat që i ofron lidhja e internetit, rrjetet sociale viteve të fundit me një tempo të përshpejtuar kanë fi lluar të marrin rolin e mënyrës më ma-sive të komunikimit, jo vetëm mes grupeve të cilët i përdorin ato, por edhe për përdorim më të gjërë, respektivisht për transmetimin dhe shpërndarjen e infromatave për të gjitha ng-jarjet. Për rëndësinë e rrjeteve sociale në kuadër të gazetarisë ushtarake si dhe për rolin e tyre që kanë edhe në gazetarinë civile gjatë trans-metimit të lajmeve të cilat janë të lidhura me ngjarjet ushtarake u njoftuam edhe në num-rat e kaluar të revistës sonë, por për atë se çfarë dhe cili është ndikimi i rrjeteve sociale në kuadër të organizatave ushtarake dhe se cilat janë arsyet e rëndësisë së madhe në kuadër të marrëdhënieve me publikun nga ana e ministrive të mbrojtjes dhe të armatave nga vendet anëtare të NATO-s, para se gjithash

pjesë edhe pjesëtarrët e strukturave ushta-rake. Anëtarsimi dhe përfshirja në grupe në të cilat janë të përfshira edhe pjesëtarrët ush-tarak është një fakt i cili nuk mund të anash-kalohet dhe për këtë shkak në një masë të madhe gjithnjë e më tepër edhe organizatat ushtarake përfshihen në rrjetet e tilla sociale. Por, së pari të analizojmë disa lloje të rrjeteve sociale ose disa platforma të cilat përdoren më shpesh në suaza botërore, duke përfshirë edhe hapësirën tonë dhe se në ç’mënyrë or-ganizata ushtarake mund ti përdorë të njejtat.

FACEBOOK Si rrjet social ose si platformë mundëson që individët dhe grupet të shpërndajnë informa-

vendet më me ndikim si SHBA, Mbretëria e Bashkuar, Kanadaja dhe të tjerët, do të shohim në shkrimin e rradhës. Komunikimi mes individëve ose komunikimi i një personi me më shumë të tjerë, ose me një grup të caktuar, veçanërisht vjen në shprehje përmes platformave sociale ku njerëzit janë të lidhur në mënyrë virtuale duke komunikuar dhe njëkohësiht duke shpërndarë informata dhe të dhëna të ndryshme, me mundësi përf-shirjeje të të gjithë përdoruesve tjerë të rrjetit të caktuar social. Përdoruesit e rrjeteve në alë janë pothuajse nga të gjitha grupmoshat dhe nga të gjitha strukturat demogragfi ke, gjë që është tejet e rëndësishme sa i përket komunikimit me audiencën për faktin se këtu janë të prëfshirë të gjitha kategoritë e popul-latës.Në përgjithësi, mediat dhe biznes organiza-tat përmes përdorimit të platformave të tilla përfi tojnë benifi te të rëndësishme, përderisa organizatat ushtarake dhe organizatat që kanë të bëjnë me sigurinë gjithnjë nuk e kanë shfrytëzuar këtë mënyrë të komunikmit në masë më të madhe dhe në atë mënyrë të cilën e përdorin të tjerët. Rrjetet sociale si mënyrë e komunikimit dhe si mënyrë e shpërndarjes së infromatave për-doren nga ana e individëve dhe organizatave të cilat lidhen në grupe rrjetesh me interesa të ngjajshme apo të njejta mes të cilave bëjnë

NËSE NË KËRKUESIN OPERATIV GOOGLE E SHKRUAJMË FJALËN “ARMY”, DO TË FITOJMË MBI 785 MILION REZULTATE, OSE NË QOFTË SE NË ALFABETIN CIRILIK SHKRUAJMË “ARMIJA” DO TË FITOJMË 350 MIJË REZULTATE TË CILAT NGA DITA NË DITË SHTOHEN, GJË QË TREGON SE SA JANË TË PRANISHME SHPREHJET QË LIDHEN ME STRUKTURAT USHTARAKE DUKE PËRFSHIRË KËTU EDHE MUNDËSINË QË PËRMES KOMUNIKIMIT ARMATA TË JETË SA MË AFËR OPINIONIT TË GJËRË PUBLIK

MUNDËSITË PËR PËRDORIM DHE PËRFITIME NË KUADËR TË STRUKTURAVE USHTARAKE

MUNDËSITË PËR PËRDORIM DHE PËRFITIME NË KUADËR TË

RRJETET SOCIALE

��

cionet (tekstet, fotografi të, videot) me miqtë, gjithnjë përmes profi leve të hapura. Në fund të vitit 2014 kjo platformë sociale në botë ka qenë e shfrytëzuar nga më se 1.35 miliardë njerëz ose pëërdorues, mes të cilave profi le aktive kanë pasur 1.12 miliardë. Në një ditë logohen afërsisht rreth 864 milion profi le. Në çdo 60 sekonda vendosen 510 komente, 293.000 statuse dhe 136.000 fotografi , përderisa çdo ditë shpërndahen rreth 4,75 miliardë poste (burim: Facebook). Në Maqe-doni sipas statistikave të fundit ka rreth mbi 1 milion përdorues të platformës në alë, gjë që na rradhitë në vendin e 51 nga gjithsej 101 vend sipas numrit të përqindjes së popullatës së përgjithshme e cila e përdor këtë medium. Strukturat ushtarake mund ta shfrytëzo-jnë këtë platformë si një mekanizëm për shpërndarjen e informatave dhe lajmeve të cilat janë të rëndësishme për armatën. Gjithashtu, kjo mund të jetë e rëndësishme edhe për strukturat më të larta të organiza-tave ushtarake që të arrijnë deri te një target më i gjërë i publikut si dhe në këtë mënyrë ti plasojnë çështjet aktuale rreth jetës dhe pu-nës në kuadër të organizatës ushtarake. Pari-met bazike të Facebook-ut janë në përputhje me qëndrimin e armatës për transparencë dhe përkushtim ndaj popullatës e cila paraqet edhe targetin e parë për vetë armatën.

YOUTUBEKy rrjet paraqet një lloj videoforumi i cili u mundëson individëve ose organizatave përmes postimit të videove si dhe përmes shpërndarjes së tyre, ti shpalosin idete, vlerat e tyre, ku gjithashtu mund të vendosen ko-mente dhe opinione. YouTube gjithashtu mund të jetë edhe një mekanizëm i mirëfi ltë për trajnim dhe mësim të përdoruesve. Ky forum është formuar nga viti 2007, ndërsa në vitin 2014 ka më tepër se 1 miliardë viz-itorë individual për çdo muaj duke vendosur më tepër se 6 miliardë video inxhizime (burimi

.youtube.com/yt/press/statistics.html). Armata këtë kanal mund të përdorë si një formë komunikimi dhe shpërdarjeje të video inxhizimeve nga ngjarjet dhe aktivitetet e rëndësishme, si aksione humanitare në të cilat merr pjesë organizata ushtarake, gjithnjë duke e plasuar dëshminë dhe tregimin e orga-nizatës. Strukturat më të larta të organizatës ushtarake kanë mundësi që në këtë mënyrë të shqyrtojnë interesin e strukturave më të gjëra të armatës me qëllim që të fi tojnë fi t-backun e duhur.

TWITTER Kjo media sociale paraqet mikro blloging ueb faqe i cili përodruesve u mundëson të postojnë porosi të shkurtëra (maksimalisht me 140 karaktere) deri te një numër i mad hi përdoruesve tjerë. Përmes tëitterit mund të ndiqni se kush dhe kur e ka laxuar informatën tuaj. Twitteri ka rreth 284 milion përdorues aktiv në muaj. Për një ditë postohen rreth 500 milion informata (twite) përderisa 80% të përdoruesve aktiv këtë rrjet e përdorin nga celularët. Kjo është një mundësi e mirë për të trans-metuar informata të shkurtëra, si dhe për të plotësuar të njejtat nga përdoruesit që ju ndjekin. Gjithashtu nga profi li juaj mund të lid-heni me lajmet zyrtare nga ueb faqet zyrtare të organizatave ushtarake. Përveç faktit se të gjthë mund të lexojnë lajmin, përdoruesit mund të shtojnë koment ndaj të njejtit, ta shpërndajnë atë me të tjerët ose të nënvizo-jnë si lajm të rëndësishëm.

FLICKRRrjet social i cili mundëson shpërndarjen e fotografi ve duke përfshirë këtu fotot profe-sionale (92 milion përdorues aktiv). Përmes Flickr ju mund që në mënyrë vizuele të trans-metoni storjen tuaj.Përveç rrjeteve të lartëpërmendura sociale, mes rrjeteve më të shfrytëzuara bëjnë pjesë edhe “Linkedin”, rrjet profesional për lidhjen e njerëzve me interesa të përbashkët, si dhe “Google+”, rrjet ky i cili tashmë ka mbi 540 milion përdorues aktiv. Gjithashtu në hapë-sirën e mediave sociale njihen edhe “Insta-gram”, “Ëine”, etj.Mundësitë që i ofrojnë këto rrjete sociale janë tejet të mëdha, por problem qëndron në faktin se kufi zimin e efekteve pozitive të cilat organizatës ushtarake i ofron ky lloj i komuni-kimit si dhe efektet e mundshme negative të cilat disa porosi të caktuara personale mund ti kenë ndaj armatës së vendit të tyre dhe se

si të njejtat do të prezantohen para syve të përdoruesve tjerë të rrethit të jashtëm, sido-mos për faktin se sot në një numër të madh të operacioneve paqësore janë të përfshira kontingjente shumënacionale.Në qoftë se nuk ekziston një strategji dhe kontroll i vazhdueshëm i aktivitetetve perso-nale, shumë lehtë mund të humbet kontrolli ndaj mesazheve të cilat i postoni për audi-encën. Për shembull në Facebook në murrin e a.q, ose në Tëiter, Filckr dhe nëpër rrjetet tjera sociale mund të shkruhen komente pozitive dhe negative ndaj postimeve të vendosura

nëpër murret e ndryshme, por a është kjo në të vërtetë një arsye shtesë për përfshirjen e struk-turave ushtarake në procesin e shpërndarjes së porosive përmes rrejteve të lartëpërmen-dura?Pothuajse të gjitha organizatat ushtarake posedojnë ueb faqet e tyre në të cilat publiko-hen të gjitha informatat dhe postimet zyrtare në lidhje me aktivitetet e organizatës. Në qoftë se informatat në fl ajë lidhen në ndonjërën nga rrjetet sociale në atë rastë kemi të bëjmë me multiplikimin e mesazhit, informatës ose fotografi së. Rrjetet sociale viteve të fundit defi nitivisht u shëndërruan në një mekanizëm i fuqishëm të cilat i prezantojnë aktivitetet e organizatave ushtarake para opinionit dhe au-diencës më të gjërë, rrethinës por edhe jashtë hapësirave të vendit ku jetojnë dhe veprojnë. Faqet standarde ushtarake nuk mundësojnë feedback, gjegjësisht informatë kthyese për atë se si është perceptuar lajmi i postuar, ose për të treguar mangësitë apo për atë se cila informatë mund të merret si pozitive në lidhje me punën e organizatës ushtarake. Rrjetet so-ciale mundësojnë hapjen e një kanali të tillë të komunikimit.Pjesëtarrëve të organizatave ushtarake si dhe familjarëve të tyre është e pamundur që tu ku-fi zohet përdorimi privat i rrjeteve sociale, por nga ana tjetër, është e mundur që në mënyrë të organizuar përmes përfshirjes së tyre nëpër organizatat ushtarake në rrjetet sociale, të nje-jtëve tu mundësohet ti ndjekin kodet e sjelljes si dhe rregullat e sigurisë të cilat mbretërojnë nëpër organizatat në alë. Barriera më e theksuar në lidhje me përfshirjen e strukturave ushtarake në rrjetet sociale ka qenë burimi i stories së shpërndarë dhe vër-tetësia e saj, megjithatë duke i shqyrtuar për-parsitë para mangësive, pothuajse të gjitha strukturat ushtarake në botë përfshihen në këtë proces duke përfi tuar shumë nga një situ-atë e tillë. Në kuadër të armatës së SHBA-së në qershor të vitit 2009 është dhënë urdhër

operativ deri te të gjithë komandantët dhe deri te të gjitha njësitë që qasja në rrjetet sociale të mos kufi zohet dhe të mos bllokohet. Gjatë këtij viti, paraprakisht, gjegjësisht në janar të 2009 në kuadër të zyrave për marrëdhënie me publikun janë formuar njësi të veçanta për rr-jetet sociale. Me këtë veprim, ushtria e SHBA-së vendos të hapë linjen për kanale të komuni-kimit me audiencën.Arsyet për këtë veprim janë:– Prania më masive e armatës mes audi-

encës. Në qoftë se nuk komunikoni dhe nuk i plasoni informatat dhe mesazhet e juaja,

��

athëherë këtë gjë do ta bëjë dikush tjetër në mënyrë më të pakontrolluar.

– Rëndësia e informacioneve. Nuk është e nevojshme përfshirja e rrjeteve sociale, por megjithatë informacionet të cilat plasohen në një mënyrë të pazakontë nuk mjaftojnë dhe nuk arrijnë deri te audienca dhe opinion i gjërë që i përket shtresave të ndryshme shoqërore.

– Pamundësia e krijimit të profi leve të rrejshme të oraganizatës ushtarake të cilat gjithsesi që sado qofshin qëllim mira, nuk punojnë në shërbim të strategjisë ushtarake.

Gjithsesi që me përfshirjen e kësaj mënyre të komunikimit ekzistojnë dhe gjithnjë kanë ekzis-tuar sfi da dhe rreziqe. Rreziku bazik është sigu-ria, gjegjësisht dalja e informatave të sigurisë, gjë që është preokupimi kryesor, preokupim ky i cili mund të jetë i cënuar përmes mënyrës së gabuar të komunikimit ku secili pjesëmarrës mund të shpreh qëndrimin e tij deri te opinion i gjërë. Sfi da paraqet barazpeshë mes sigurisë së in-formatave të klsaifi kuara dhe informatave të ndjeshme, por edhe të atyre informatave që mund të plasohen në opinion, gjegjësisht in-foramata që mund të përmbajnë të dhëna ose fotografi të cilat paraqesin apo shprehin ndonjë informatë të klasifi kuar.Pa përgaditjen e duhur personeli në ueb faqet e rrjeteve sociale në mënyrë të pa qëllimshme mund të plasojë mesazhe dhe informata të ndjeshme. Për këtë shkak është me rëndësi që pjesëtarrët e armatës, familjarët dhe miqtë e tyre të kupto-jnë rëndësinë e sigurisë së operacioneve dhe të kenë mirëkuptim për atë që guxon dhe që nuk guxon të publikohet. Ministria e Mbrojtjes së SHBA-së në shkurt të viti 2010 sa i përket rrejteve sociale, rregulloi dhe publikoi qasje gjithpërfshirëse. Me anë të qasjeve vendosen standarde për përdorimin e rrjeteve në alë duke u mundësuar përdorimin e tyre, me çka rrjetet sociale vendosen në funk-sion të përdorimit efi kas si dhe në funksion të një mekanizmi komunikues me anë të së cilës organizata ushtarake drejton pjesëtarrët e saj të përfshihen në grupet ofi ciale duke i vendosur në funksion të ndihmës ndaj realizimit të mis-ionit të organizatës ushtarake.Armata e SHBA-së në vitin 2013 ka publikuar broshurë për mënyrën e përdorimit të rrjeteve sociale, broshurë me të cilën jo vetëm që jepen drejtime dhe instruksione për përdorim, por në këtë mënyrë përmes kësaj inkurajon pjesëtar-rët, që përmes postimeve të tyre këta të fun-dit të promovojnë organizatën ushtarake në mënyrën më të mirë të mundshme. Kemi të bëjmë për një dokument 52 faqesh ku jepen instruksione precize si për faqosjen dhe pam-jen e faqeve zyrtare të njësive ushtarake, ashtu edhe për rregullat e përdorimit të rrjeteve soci-ale nga ana e pjesëtarrëve të armatës. Në këtë rregullore janë të paraqitura rregullat të cilat kanë të bëjnë me eprorët dhe më udhëheqësit tjerë të armatës përmës rekomandimeve të drejtpërdrejta për grupin më të numërt nëpër armata – për ushtarët, e ato janë:– të gjithë udhëheqësit dhe vartësit e tyre

nevojitet që ti përmbushin pritjet në raport me komunikimin në rrjetet sociale. Është te-jet e rëndësishme të ndiqen rregullat e një-sisë (armatës) dhe të bëhet e sigurtë se të gjithë pjesëtarrët e armatës dinë çfarë duhet dhe çfarë nuk duhet të bëjnë kur i përdorin rrjetet sociale;

– të gjithë përdorusesit e rrjeteve sociale duhet tu përmbahen rregullave të shërbimit dhe të

la të cilat duhet ti ndjekin pjesëtarrët e armatës së SHBA-së. Këso lloj broshurash me rregulla dhe rekomandime kanë lëshuar në përdorim disa armata të mëdha nëpër botë.Ndoshta mënyra më e përshtatshme është që pjestarëve të strukturave ushtarake tu plotësisht tu ndalohet përdorimi i rrjeteve so-ciale, por kjo nuk do të thotë se të njejtët rrjetet sociale nuk do ti përdorin përmes profi leve të rrejshme ose që nuk do ti përdorin përmes pro-fi leve të familjarëve të tyre.Pas të gjitha shqyrtimeve dhe pas të gjitha anal-izave sa i përket dobisë ose dëmit të përdorimit të rrjeteve sociale, megjithatë është konkluduar së benifi tet që i ofron kjo mënyrë e komunikimit janë më të mëdha se sa dëmet të cilat mund ti sjellin përdoruesit e papërgjegjshëm ose pjesëtarrët e armatës të cilat nuk i ndjekin dhe nuk i respektojnë rregullat e sjelljes.Si fakt i së lartëpërmendurës është edhe ajo se të gjitha armatat më të mëdha të botës, jo vetëm që posedojnë profi let e tyre zyrtare në të gjitha rrjetet sociale, port ë njejtat vazhdi-misht rifreskohen dhe pasurohen me përmba-jtje dhe inforamta të reja.Gjithashtu, rrjetet sociale mund të jenë të volitshme dhe të dobishme edhe për armatat të cilat nuk posedojnë buxhet dhe resurse të mjaftueshme, si që është rasti me armatat më të mëdha, armata të cilat promovohen me anë të ideve dhe mesazheve të tyre të publikuara.Strukturat ushtarake të cilat gjithnjë zyrtarisht nuk i përdorin dhe nuk kanë qasje në rrjetet so-ciale dhe që ende nuk e kanë të rregulluar këtë status, kanë mundësinë e krijimit të një koncep-ti për përdorimin e rrjeteve në alë për shkak të promovimit të aktiviteteve të strukturës ush-tarake dhe për shkak të përmirsimit të imixhit ushtarak mes opininonit më të gjërë – koncept

ky përmes të cilit mund të vendosen rregulla të postimit, gjegjësisht rregulla të përdorimit të rrjeteve sociale, të paktën për shpërndarjen e informacioneve dhe lajmeve nga ueb faqja e organizatave të tyre ushtarake.Edhe përkundër rrezikut dhe sfi dave të cilat vinë si rezultat i përdorimit të rrjeteve sociale, armatat më të vogla kanë mundësi që përmes një mënyrë më të organizuar të përdorimit maksimal, të shfrytëzojnë dhe të nxjerin as-pektin më pozitiv nga rrjetet sociale në nivel global.

Toni Janevski

gjitha ligjeve që kanë të bëjnë me shërbimin ushtarak ( në armatën e SHBA-së ekziston një kodeks i unifi kuar i së drejtës ushtarake - UCMJ);

– të gjitha komentet, publikimet ose lidhjet e materialeve të cilat janë në kundërshtim me këto rregulla dhe ligje, janë të ndaluara. Përveç faktit që nëpër rrjetet sociale është dhënë mundësia që të komunikohet haptaz për gjithçka, megjithatë duke ndjekur edhe faktin se secili pjesëtarë i armatës dhe i for-cave të armatosur në momëntin kur është, por edhe kur nuk është në detyrë, të gjitha komentet negative të publikuara drejt ud-hëheqësve ose vartësve të tyre, ose në përgjithësi drejt organizatës kanë të bëjnë me thyerjen e rregullave të cilat mbretërojnë në kuadër të strukturës ushtarake. Është e rëndësishme ajo se të gjithë ushtarët duhet të jenë në dijeni që kur janë të kyçur në rrjetet sociale, ata njëkohësisht e përfaqësojnë or-ganizatën ushtarake.

– ndalohet shpërndarja e informatave të ndjeshme dhe të klasifi kuara, duke përfshirë këtu edhe ato personale, të cilat kanë të bëjnë me shërbimin, gjegjësisht publikimin e grafi kave, lokacioneve, vendeve dhe arma-timit;

– gjithmonë para publikimit të ndonjë informate duhet të pyeteni se mos vallë e njejta mund të keqpërdoret. A thua vallë informata të cilën e publikojmë mund të cënojë sigurinë personale, sigurinë e familjes apo sigurinë e organizatës ushtarake.

– gjeo shënimi është funksion që zbulon vendndodhjen tuaj dhe vend ndodhjen e për-doruesve tjerë në rrjetin tuaj. Mendohuni a duhet të ç’kyqni GPS-funksioni që gjendet si opsion në telefonin tuaj ose në aparatin tuaj

digjital;– fotografi të dhe videot pas publikimit të tyre,

shpërndahen me një shpejtësi maksimale mes përdoruesve të rrjetit, për këtë shkak para secilit publikim të secilës fotografi ose video duhet të mendoheni mirë se mos vallë përmes publikimit të tyre transmetohet ndonjë infromatë e klasifi kuar;

– vazhdimisht ndiqni rregullat e sigurisë në pro-fi ling tuaj dhe rregulloni ato duke i përshtatur për ndjekje të profi lit tuaj vetëm nga ana e miqve tuaj të cilët i keni në rrjet.

Këto janë vetëm një pjesë e rregullave dhe rekomandimeve e mund të thuhet edhe rregul-

��

ë 6 mars në kazermën e Velesit “Alekso Demnievski Bauman” në praninë e min-istrit të mbrojtjes, Zoran Jolevski u mbajt betimi solemn i brezit të 25 të ushtarëve

në shërbimit vullnetar ushtarak në ARM.165 ushtarë të Republikës së Maqedonisë, mes të cilave edhe 12 pjesëtare, gjatë tre muajve të ardhshëm do të trajnohen nga instruktorë nga Qendra për Trajnime Individuale në Veles të cilët do ti njoftojnë me trajnimin bazik ushtarak ku gjithashtu po këta ushtarë do të paraqesin bazë gjatë përzgjedhjes së mëtejme të ushtarëve profesional.Ministri i Mbrojtjes Zoran Jolevski mbajti alë rasti përmes së cilit ushtarëve të rinj të cilët dhanë betimin, i porositi: “Për të gjithë ne përm-bushja e obligimit kushtetues për mbrojtjen dhe ruajtjen e suvereniteit dhe integritetit territorial të atdheut është nder, krenari dhe akt më i lartë patriotik. Me anë të betimit solemn ju obligoheni të mbroni atdheun dhe ti mbroni vlerat më të larta kushtetuese dhe njerëzore”. Duke pasur parasysh se gjatë këtij viti do të shpallet edhe një konkurs për pranimin e 125 ushtarëve profesional, ku si kusht parësor është që qytetarët të kenë të kryer shërbimin vullne-tar ushtarak, ministri Jolevski shtoi se pikërisht përzgjedhja e tyre u hap mundësinë të vazhdo-jnë me përsosjen dhe avancimin e profesionit ushtarak në kuadër të shërbimit profesional ushtarak të Armatës së Republikës së Maqe-donisë dhe në këtë mënyrë do t’u jepet edhe mundësia për të qenë shtyllë mbrojtjëse e at-dheut tonë.„Të jesh tre muaj në shërbim të Armatës së Re-publikës së Maqedonisë është një shkollë dhe një vlerë e jashtëzakonshme. Ushtarët gjatë kësaj periudhe do të fi tojnë shumë njohuri dhe shkathtësi të cilat jo vetëm se ushtarëve do

t’u ndihmojnë në mbrojtjen e vendit, por edhe do t’u ndihmojnë të jenë personalitete më të mirë, bijë dhe bija më të mira, qytetarë më të mirë të Republikës së Maqedonisë”, tha ministri Jolevski.Në kuadër të këti solemiteti me alë rasti të pranishmive iu drejtua edhe komandanti i Kom-andës për Trajnim dhe Doktrina, koloneli Lubço Kostovski i cili theksoi se përmes këtij akti solemn këta të rinj u inkuadruan në familjen e madhe të Armatës së Republiës së Maqedo-nisë. “Me sjelljen tuaj të ndërgjegjshme dhe të disciplinuar ju duhet të kontriboni në ndërtimin e marrëdhënieve ndërnjerëzore dhe ndëretnike. Armata është forcë e përbashkët e armatosur i të gjithë qytetarëve të Maqedonisë dhe këtu nuk ka vend për ndarje etnike, partiake, fetare apo për çfardo ndarje tjetër”, shtoi Kostovski. Në këtë solemnitet përveç ministrit Jolevski morrën pjesë edhe zëvendës shefi i SHP të ARM-së, gjeneral-nënkolonel Naser Sejdini si dhe përfaqësues tjerë të lartë dhe ofi cer të Min-istrisë së Mbrojtjes dhe Armatës së Republikës së Maqedonisë, përfaqësues së vetëqeverisjes lokale, qytatarë dhe familjarë e të afërm të ush-tarëve vullnetarë.Disa nga ushtarët e rinj i shprehën arsyet e tyre pse kanë vendosur të jenë pjesë e përbërjes vull-netare të armatës së Maqedonisë.„Gjithmonë kam pasur si sifi dë dhe nder ti shëbrej atdheut tim. Tashmë jam mësuar të zgjohem herët në mëngjes dhe të fl ej herët në darkë” u shpreh ushtarja Anisija Pavllovskia nga Shkupi, studnete e fakultetit të psikologjisë. „Gjithmonë e kam dashur uniformën, gjithmo-në kam dashur të jem ushtar i Republikës së Maqedonisë, të jem pjesë e ARM-së, së bashku

me ata që qëndrojnë pas dyerve të sigurisë së vendit tonë. Në kazermën e Velesit jam tashmë njëmbëdhjetë ditë dhe mund të them se i kam përmbushur pritshmëritë. Gjithçka është e or-ganizuar mirë, fl etja dhe gdhirja, trajnimi, më saktësisht gjithçka ështa ashtu si që duhet të jetë. Me të kryer shërbimin ushtarak, shpresoj që do të jem pjesë e ushtarëve profesional”, tha ushtari Stojan Krestev nga Kumanova.Urimet e para pas dhënies së betimit Pavllovska dhe Krestev ashtu si edhe ushtarët e mbetur, i morrën nga familjarët dhe nga të afërmit e tyre.Deri më tani, pranë Qendrës për Trajnim Individ-ual të ARM-së në garnizonin e Velesit janë tra-jnuar mbi 4.000 ushtarë, nga të cilët pjesa më e madhe tashmë janë ushtarë profesional, ndërsa gjithashtu një pjesë tjetër morrën pjesë edhe në kuadër të operacioneve ndërkombëtare paqë-sore nëpër botë.

Kristina Ilievska

NDER, KRENARI DHE OBLIGIM PATRIOTIK

BETIM SOLEMN I brezit tË 25 TË USHTARËVE nË SHËRBIM VULLNETAR USHTARAK

��

egjimenti për Operacione Speciale u formua në vitin 2005, ku me trans-formimin e Armatës së Republikës së Maqedonisë u përfshinë edhe njësitë e

saj speciale. Në këtë transformim u përfshinë edhe pjesëtarrët e njësisë për shërbime spe-ciale “Ujqërit”, batalioni i skautëve dhe aradha e parashutës. Nga njësitë e lartëpërmendura u përmbush 60 për qindshi i regjimentit, ndërsa pjesa tjetër është e përmbushur me njësi tjera ushtarake. Formimi i këtij regjimenti zhvillohej kontrollin e vazhdueshëm të ekipit këshilldhë-nës të NATO-s dhe ky regjiment sot paraqet një thesar të fuqishëm profesional të armatës sonë të vogël, mobile dhe efi kase, armatë kjo e formuar sipas të gjitha standardeve të NATO Aleancës.Regjimenti për Operacione Speciale shënon 1 Marsin si ditën e njësisë, ndërsa kjo është dita kur në vitin 1994 u formua edhe njësia e parë speciale e Armatës së Republikës së Maqedo-nisë nën emrin “Ujqërit”, njësi kjo që kishte për detyrë në paqe të përgaditet për kushte lufte për të mbrojtur Republikën e Maqedonisë nga veprimet e grupeve diversante terroriste dhe nga individë të ndryshëm që do të kryenin ve-prime diversante, sabotime, subversione dhe veprime tjera luftarake jokonvencionale. Nga ajo periudhë e deri më sot shumë gjëra pësuan ndryshime. Ndryshuan formacionet, numri i ushtarëve, terminologjia, misionet dhe detyrat, por megjithatë ngeli kujtimi dhe shënimi i ditës kur Maqedonia u bë me forcat e saja të para speciale, me kujtimin për njësinë e vogël, njësi kjo e cila ishte edhe thelbi nga i cili sot ka zanafi llën Regjimenti për Operacione Speciale – regjiment ky me një numër impo-zant të pjesëtarrëve me strukturë të forma-cionit kompleks e përbërë brej batalionit për

mirënjohje, si brenda kufi jve të vendit tonë, ashtu edhe jashtë tij, përmes pjesëmarrjes së pjesëtarrëve të saj në shumë misione dhe op-eracione ndërkombëtare paqësore.Ashtu si çdo vit edhe sivjet ishim të ftuar të ndjekim solemnitetin me rastin e ditës së Regjimentit për Operacione Speciale. Në këtë manifestim ishin të ftuar një numër i madh i mysafi rëve të shquar nga Ministria e Mbrojtjes dhe Armata e Republikës së Maqedonisë, mes të cilëve edhe ministri i mbrojtjes Zoran Jolevs-ki, zëvendës shefi i Shtabit të Përgjithshëm të ARM-së gjeneral-nënkolonel Naser Sejdini, ndërsa nuk munguan edhe ish pjesëtarrët e këtij regjimenti duke i bashkangjitur këtu edhe familjarët e ushtarëve të rënë. Ministri i mbrojtjes Zoran Jolevski gjatë a-limit shprehu uratat e tij me rastin e ditës së regjimentit duke i theksuar të gjitha atributet dhe vetitë pozitive të cilat i bartin pjesëtarrët e kësaj njësie elite. „Ju, së bashku me të gjithë pjesëtarrët e Ar-matës së Republikës së Maqedonisë jeni themeli i suverentietit dhe i integritetit territo-rial të Republikës së Maqedonisë. Kjo është një obligim i madh patriotik të cilin qytatarët e Re-publikës së Maqedonisë e vlerësojnë jashtëza-konisht. Ju jeni të gatshëm të realizoni edhe detyrat më komplekse, duke demonstruar ka-pacitete të larta dhe për këtë shkak ju inkurajoi që edhe më tutje të mbeteni të gatshëm dhe të motivuar si deri më tani” u shpreh me këtë rast para pjesëtarrëve të rregjimentit, ministri Jolevski. Ministri nuk harroi të cekë se vijon rifreskimi i Armatës së Republikës së Maqedonisë me pjesëtarrë të rinj të cilët do të përzgjidhen nga kandidatët konkurentë që janë përgjigjur shpalljes për pranimin e ushtarëve profesional,

shërbime speciale, nga batalioni i renxherëve, nga çeta për sigurim dhe mbështetje luftara-ko-shërbyese. Misioni bazik i Regjimentit për Operacione Speciale është realizimi i opera-cioneve speciale në kushte të paqeje dhe në kushte të luftës, lufta kundër terrorizmit dhe realizimi i aktiviteteve tjera. Përveç kësaj, njëra ndër detyrat e regjimentit si pjesë e njësive të deklaruara të ARM-së, është edhe pjesëmarrja në misionet dhe operacionet ndërkombëtare në mbështetje të paqes, parandalimit të krizave dhe konfl ikteve rajonale në operacionet e kryesuara nga NATO, Kombet e Bashkuara dhe nga Bashkimi Europian.Aradha e vogël e përbërë nga komandantët e guximshëm dhe të trajnuar në mënyrën më profesionale, u shëndrrua në një njësi të tra-jnuar profesionale e cila arrinë rezultate mbi-mesatare, duke qenë aktive dhe pjesëmarrëse në shumë misione, duke fi tuar shumë medalje,

SOLEMNISHT U SHËNUA 1 MARSI – DITA E REGJIMENTIT PER OPERACONE SPACIALE

DITË QË DO TË MBAHET MEND

��

shpallje për të cilën pati interes të jashtëzakon-shëm, por që vetëm më të mirët do të kenë nderin të veshin uniformën e Regjimentit për Operacione Speciale. Ministri njëherit poten-coi edhe faktin se formimi i këtij regjimenti u dëshmua si një proces tërësisht i sukesshëm i profesionalizimit të Armatës së Republikës së Maqedonisë, ndërsa përmes pjesëmarrjes së pjesëtarrëve të këtij regjimenti nëpër misio-net dhe operaconet paqësore ndërkombëtare si “Liri për Irakun” dhe si pjesë e forcave të shërbimit në kuadër të misioneve “Feniks” dhe “ISAF”, bashkësia ndërkombëtare pati rastin të njihet me shkathtësitë dhe kapacitetin e lartë të forcave speciale të Armatës së Republikës së Maqedonisë. Njëherit ministri theksoi se reformat dhe realizimi i projektit, qëllimi krye-sor i së cilës është avancimi i standardeve për të gjithë pjesëtarrët e Armatës, duke përfshirë këtu edhe forcat speciale, vazhdojnë së reali-zuari me një tempo të përshpejtuar.„Duke qenë të vetëdijshëm për sfi dat e së sot-mes, bashkarisht, me shumë mund, me guxim dhe denjësisht do të punojmë në mënyrë që të arsyetojmë besimin te qytetarët e Republikës së Maqedonisë. Do të vazhdojmë së qenuri eksportues të paqes në suaza ndërkombëtare, do të vazhdojmë ti ndjekim standardet e NA-TO-s në mënyrë që të përmbushin qëllimin tonë strategjik – anëtarsimin në Aleancë”, tha mes tjerash, ministri Jolevski.Gjithashtu ministri Jolevski pjesëtarrëve të njësisë iu drejtua me alët: “Ju inkurajoi për të gjitha misionet vijuese. Ju jeni shembulli i pa-triotizmit të vërtetë.“Në këtë solemnitet para pjesëtarrëve të pra-nishëm dhe para mysafi rëve të shumtë u transmetua edhe mesazhi i shefi t të Shtabit të Përgjithshëm, gjeneral-nënkolonelit Goranço Koteskit, mesazh në të cilën gjenerali Koteski

uroi pjesëtarrët e Regjimentit për Operacione Speciale me rastin e ditës së tyre.Më tej vijoi leximi publik i emrave të pjesëtar-rëve të cilët me urdhër të ministrit gjatë ditës së sotme morën masat stimulative, ditë të lira ose mirënjohje, ndërsa me urdhërin e shefi t të Shtabit të Përgjithshëm, pjesëtarrëve të regjimentit iu ndanë mirënjohje dhe shenja ari, argjendi dhe bronzi. Ministri Jolevski, zëvendës shefi i SHP, gjeneral-nënkolonel Naser Sejdini si dhe komandanti i Regjimentit për Operacione Speciale, gjenerali i brigadës Vasko Gjurçinovs-ki, shprehën mirënjohjet e tyre personale dhe i uruan pjesëtarët për çmimet e fi tuara.Më pas vijoi momenti më interesant i ditësDemonstrimi i pikës stërvitore sipas skenarit paraprak. Qëllimi i këtij demonstrimi ishte asgjësimi dhe neutralizimi i grupit të hyrë ter-rorist, e cila me anë të të dhënave sekrete të marra nga fl uturakja pa pilot e ARM-së, ka qenë e vendosur në terren. Gjatë këtij aksioni u demonstruan disa pika të rëndësishme taktiko-specifi ke si dhe teknika me të cilat disponojnë pjesëtarrët e njësisë speciale.Së pari ndoqëm mënyrën e veçantë të infi l-trimit në linje ajrore me anë të helikopterëve ushtarak si dhe teknikat e veçanta të infi ltrimit, e më tej, pas infi ltrimit në terren, pasuan vepri-met dhe teknikat e hyrjes dhe pastrimit të ter-renit në të cilin ishte i vendosur grupi terrorist. Pas realizimit të aksionit, pasoi eksfi ltrimi nga terreni me anë të helikopterit dhe me anë të automjeteve luftarake të ARM-së. Një aksion i planifi kuar dhe i realizuar në mënyrë të jashtëzakonshme.Kulmi i ngjarjes ishte prezantimi dhe demonstri-mi i shkathtësive luftarake të cilat i posedojnë pjesëtarrët e njësive speciale të ARM-së. Edhe gjatë vitit të kaluar patëm rastin të jemi dësh-mitar në përgaditijen e pjesëtarrëve sa i përket shkathtësive luftarake, por sivjet kjo stërvitje u realizua në hapësirat e sallës stërvitore dhe në këtë mënyrë patëm mundësi që pothuajse nga afër të dëgjojmë çdo o� amë dhe ulërimë dhe zhurmën gjatë thyerjes së tullave me duar, si dhe jehonën dhe zhurmën e gotijeve në gjë sendet e forta që coptoheshin nga duart e fuqishme dhe muskulare të ushtarëve. Me anë të goditjeve të përkryera tejkaloheshin shumë kundërshtarë, ndërsa pamjet e tilla ngjallën një sërë emocionesh te të pranishmit, që më pas u të njejtat u përcollën me tuartrokitje të fuq-ishme. Duke u larguar nga salla stërvitore, pas shpine dëgjova një thënie popullore: “Këta mos ta prefshin rrugën !”.Edhe sivjet Dita e Regjimentit per Operacione Speciale ishte një ditë e cila gjatë do të ngel në kujtimet tona.

ZH.R

AKSION I DHURIMIT TË GJAKUT ME RASTIN E DITËS SË REGJIMENTIT PËR OPERACIONE SPECIALE

Në kuadër të shënimit të Ditës së Regjimentit për Operacione Speciale, në kazermën “Ilinden” në Shkup, u realizua i dhurimit të gjakut. Me këtë rast pjesëtarrët e Regjimentit për Operacione Speciale treguan dhe dëshmuan humanitetin e tyre duke dhuruar �� sosh gjaku. Ky aksion u realizua edhe në bashkëpunim me Kryqin e Kuq të Republikës së Maqedonisë. Aksionet e tilla për dhënien e gjakut, në kuadër të regjimentit, realizohen disa herë në vit, me një qëllim të vetëm – të shpëtohet jeta e njeriut.

AKSION I DHURIMIT TË GJAKUT ME RASTIN E DITËS SË REGJIMENTIT PËR OPERACIONE SPECIALE

��

ë mërkurën më 18 shkurt, dielli shën-driste mbi Stadiumin Ushtarak në Shkup. Edhe pse herë pas here fryente një erë e ftohtë, prap se prap kjo nuk

paraqiste pengesë që pjesëtarrët e ARM-së dhe MM-së të rreshtohen para foltores ku au-toritetet përkatëse do ti shpallnin të hapura lojërat sportive. Rekuizitet sportive dominonin. Veshja për-katëse dhe shpirti garues ishte e pranishme pothuaj se te të gjithë të pranishmit. Pak para hapjes, në biseda të ndërsjella dëgjoheshin pikërisht ata që më vonë u gjendën edhe në terrenet sportive. Lojërat dhe disciplinat e shumta ishin një rast i shkëlqyer që më të mirët nga rradhët e armatës, të përforcuar edhe nga pjesëtarët e Ministrisë së Mbrojtjes të mblid-hen në një vend. Ishim dëshmitar të një am-bienti tejet interesant i cili u parapriu dueleve të shumta në disciplina nga më të ndryshmet. Koloneli Borko Simovski, shefi i sekcionit të ARM-së KNSU-së, nën patronazhin e së cilit ishte kjo ngjarje, i përgatiti pjesëmarrësit dhe të pranishmit për aktin e hapjes solemne, të pasuar me një ceremon të vogël.Lojërat u shpallën të hapura nga ana e kom-andanti i KBO-së, gjeneral-majori Metodija Veliçkovski. Me këtë rast ai iu drejtua të pra-nishmive me alët: “Dita e sotme paraqet një segment të rëndësishëm në kuadër të trajnimit dhe zhvillimit të gjendjes së gadishmërisë të pjesëtarrëve të ARM-së. Fitorja duhet të ar-rihet përmes lojës së barabartë dhe fer, gjë që paraqet edhe vyrtytin më të madh të pro-fesionit ushtarak. Përmes garave të këtilla do të përzgjedhim më të mirët të cilët sivjet do të përfaqësojnë ARM-në në kuadër të Olimpiadës së gjashtë ushtarake që do të mbahet në Ko-renë e Jugut”. Me rastin e këtij solemniteti ushtari profesional nga rradhët e regjimentit për operacione spe-ciale, Igor Cvetanovski u shpall si sportist i vitit 2015. Ky çmim korespodon me kontributin që ky ushtar i ARM-së jep për zhvillimin e spor-tit dhe shpirtit e frymës sportive. Pjesëtari i ARM-së njëherit nga gjenerali Veliçkovski mori diplomë dhe kupë me shenjën e KNS.Ashtu si ¬çdo vit edhe sivjet rreth 3000 pjesëtarrë të ARM-së nga të gjitha garnizo-nët e vendit morën pjesë aktive në shënimin e kësaj dite, ndërsa motoja “Sporti për të gjithë”,

Dita e Këshillit Ndërkombëtar të Sporteve Ushtarake

DITË E BUKUR SPORTIVE

zhvillimin e garave.Basketolli është mbret i garave në alë dhe këtu nuk ekziston as dilema më ë vogël. Në këtë garë morrën pjesë 6 skuadra, skuadra e përbashkët e MM-së dhe SHP-së, skuadra e batalionit të nderit, skuadra e Regjimentit për Operacione Speciale, skuadra e KBO-së së Pol-icisë Ushtarake, skuadra e KBO-së së brigadës së mbështetjes logjistike si dhe skuadra e ka-detëve të Akademisë Ushtarake. Në sistemin e eliminimeve dolën tre skuadra, tre të tjera ngelën duke luajtur me njëra tjetrën kun ë fund në një sistem gare specifi ke, skuadra e për-

ishte mesazhi kryesor që inkurajonte shpiritin garues e sportive duke shtuar këtu edhe po-tencialin e lartë të pjesëmarrësve.ARM-ja nga viti 2005 është anëtare e barab-artë e KSN-së dhe ka të drejtën e pjesëmarrjes në të gjitha garat që organizohën nga kjo orga-nizatë në tërë botën.Vartësve përgjegjës iu dha urdhër për ti drejtu-ar garuesit kah terrenet ku do të zhvilloheshin garat. Në këtë mënyrë me përmbajtje të pasur fi lluan garat në shumë disciplina. Kros në 8 kilo-metra për meshkuj dhe në 4 kilometra për fem-ra, volejboll, futboll të vogël, basketboll, ping pong dhe shah. Disciplina e krosit gjithmonë mbahet në shtegun pranë lumit Vardar, ndërsa garat tjera zhvillohen pranë stadiumit ushtarak ku mbretërojnë kushte të shkëlqyeshme për

truan një lojë të përkryer taktike. Nga batalioni i nderit dolën të kënaqur shahistët të cilët në fund ngelën në vendin e dytë, ndërsa vendi i tretë ishte i rezervuar për skuadrën shahiste të Komandës për Trajnim dhe Doktrina.Në krosin 8 kilometërsh për meshkuj nevojitet kondicion dhe përgaditje të jashtëzakonshme fi zike, përgaditje kjo e cila korespodon me pikën e fundit të qëndrueshmërisë njerëzore. Por kjo nuk paraqiste problem për nënkolonelin Zhan Tosev nga batalioni i nderit i cili fi toi vendin e parë. Pas tij, në vendin e dytë u radhit Igor Jakimovski nga Regjimenti i Operacioneve Speciale, ndërsa vendi i tretë i takoi Igor Cveta-novskit gjithashtu nga ROS-i. Në mënyrë indi-viduale garuan gjithsej 54 garues, një numër ky tejet i kënaqëshëm kur kemi të bëjmë me një dinamikë dhe distancë të tillë si që është disciplina 8 kilometërshe e krosit. Në këtë dis-ciplinë në konkurencë ekipore, vendin e parë e zuri skuadra e ROS-it, të dytët ishin pjesëtarrët e Komandës së Bashkuar Operative, vendi i tretë i takoi batalionit të nderit ndërsa të fundit u rradhitën garuesit e Komandës për Trajnim dhe Doktrina.Në disciplinën e krosit 4 kilometërsh për femra në garën individuale, vendi i parë i takoi Marija Pelikonit nga batalioni i nderit, e dyta përfun-doi Aleksandra Kuzmanovska nga Regjimenti i Operacioneve Speciale ndërsa vendin e tretë në këtë garë e zuri Aleksandra Tosheva po nga ky regjiment.Në kuadër të kësaj discipline pjesëtarret e gjinisë më të bukur të ARM-së u treguan të denja ndaj sfi dës së madhe në konkurencë eki-pore, ndërsa këtë e dëshmuan edhe pjesëtar-ret e Regjimentit për Operacione Speciale të cilat në fund përfunduan si më të mira. Ven-

��

bashkët e MM-së dhe SHP-së të fi tojë vendin e parë. Referonin vetë skuadrat pjesëmarrëse pa pasur asnjë tension gjatë lojës. Një pjesëtarë e gjinisë më të bukur nga rradhët e kadetëve ar-riti të shënojnë një numër të konsiderueshëm pikësh, gjë që u përshëndet nga të pranishmit dhe pjesëmarrësit e garës, ndërsa njëri nga ga-ruesit arriti që gabimisht të shënoi në anën e tij, gjë që njëlloj u përshëndet me habi nga të pranishmit dhe nga pjesëmarrësit në garë.Turneu i ping pongut, gara që më intereson më shumë mua personalisht si autor i tekstit dhe si garues, u mbajt në sallën më të bukur të ping pongut në Shkup, në sallën e Stadiumit Ushta-rak. Stadiumi ishte dëshmitar i garave të vështi-ra dhe brohoritjeve të ndryshme, si të bëhej alë për ndonjë garë ose kampionat botëror ku garuesit garonin kundër kundërshtarëve të përbetuar. Skuadrat e MM-së SHP-së, KBO-së, RSO-së, AU-së, PU-së, garuan mes tyre që në fund të luhet edhe loja fi nale mes skuadrës së përbashkët të MM-së dhe SHP-së dhe batalionit të Policisë Ushtarake. Për faktin se loja e fundit luhej në dy fi tore, qenë paraparë dy ndeshje dhe në rast se asnjëra prej skuadrave nuk do të arrinte të fi tojë, do të luhej loja ven-dimtare në dyshe. Garuesit e MM-së dhe SHP-së mes të cilëve isha edhe unë, arritën që të kthehen nga rezultati negative 0:2 në sete, të përmbysin avantazhin në 3:2 kundër më se të motivuarve policë ushtarak. Loja e shfaqur e ping pongut u duk tejet atraktive me shumë spine që ktheheshin dhe fl uturonin në tavoli-nën e lojës nga të gjitha anët.Futbolli gjithmonë shfaq bukuri dhe lojë tak-tike në terrenin e blertë, ndërsa e tërë energjia është e koncentruar në duelet ndaj njëri tjetrit. Në këtë garë pesë ekipe garuan kundër njëra tjetrës. Sporti më i njohur gjithnjë ka mjesh-trit e vet. Regjimenti i Operacioneve Speciale

mori vendin e parë duke e mposhtur në fi nale batalionin e Policisë Ushtarake, ndërsa skuadra e Brigadës së logjistikës u radhit e treta në këtë turne. Volejbolli është lojë teknike, paraqet garë sinkronizuese dhe lojë përplot atraksion. Në mënyrë që topi mos të prek fundin, më së miri u përkujdesën lojtarët e batalionit të nderit të cilët arritën të jenë më të mirët e garës në alë duke lënë pas Regjimentin për Operacione Speciale, ndërsa të tretët e kësaj discipline dolën përfaqësuesit e Komandës së Bashkuar Operative.Loja më e vjetër sportive dhe njëherit loja më logjike është ajo e shahut, lojë e cila dashamirët e saj të zakonshëm i gjen edhe në rradhët e ARM-së. Fushat bardh e zi më së miri i hapën dhe i mbyllën pjesëtarrët e Regjimentit për Operacione Speciale, shahistët që demosn-

din e dytë e morrën garueset e batalionit të nderit ndërsa vendi i tretë ishte i rezervuar për skuadrën e Komandës për Trajnim dhe Dok-trina.Kjo ishte një ditë e bukur sportive me diell e cila pjesëtarëve të ARM-së dhe të Minis-trisë së Mbrojtjes u imponoi një ritëm garues përmbajtësor, një ditë ndryshe nga ditët tjera me obligime profesionale. Sporti paraqet mo-tivim të fuqishëm dhe është njëri ndër lidhëzat kyçe në profi limin profesional dhe në zhvillimin e gjendjes së gatishmërisë në kuptimin inte-gral te pjesëtarrët e ARM-së, komponentë e rëndësishme në ruajtjen e kondicionit fi zik dhe mental dhe mekanizëm stimulus në pikpam-jen e kreativitetit dhe promovimin personal në kuadër të lojërave dhe disciplinave individuale dhe ekipore.ARM-ja e drejton segmentin gjithpërfshirës konceptual drejt afi rmimit të sportit për faktin se të gjitha përvojat dhe hulumtimet, qofshin ato teorike dhe praktike, shpien drejt asaj se në fakt secila armatë e suksesshme bazohet

mbi programe frytëdhënëse sportive si pjesë e përditshmërisë së saj profesionale. Sa i përket anës tjetër që ka për detyrë të afi rmojë artin, kreativitetin dhe punën taktike, kur janë në pyetje teknikat e manipulimit dhe manovrimit me top, ose forcës së qëndruesh-mërisë në kros, në atë rast është më se eviden-te se ARM-ja në rradhët e saj posedon spor-tistë kulmor të cilët i tejkalojnë standardet ush-tarake dhe të cilët mund të jenë pjesë e garave të mëdha kontinentale dhe interkontinentale.Në kuadër të asaj që patëm rastin të shohim në Ditën e Këshillit Ndërkombëtar të Sporteve Ushtarake, mund të themi se në përgjithësi oferta dhe garat sportive, arsyetuan pritshëm-ritë tona.

Mitko Vasilevski

��

jesëtarrët e Komandës për Trajnim dhe Doktrina në kazermën “Alekso Demnievs-ki-Bauman” në Veles patën mundësi të ndjekin nga afër ligjeratën e realizuar nga

ane e skuadrës së përbërë nga trajnues-pjesëtarë të MM-së dhe SHP të ARM-së. Trajnuesit gjinor janë paraprakisht të sertifi kuar nga ana e Qen-drës Nordike Gjinore në kuadër të operacioneve ushtarake me mbështetjen e UNDP SEESAC.Kjo është ligjerata e parë e këtij lloji nga ana e tra-jnuesve instruktorëve të trajnimit gjinor, ligjeratë e cila fi lloi pranë Komandës për Trajnim dhe Dok-trina (KTD) për faktin se KTD-ja paraqet shtyllën kryesore të trajnimeve në Armatën e Republikës së Maqedonisë. Ligjeratat e trajnuesve do të vazhdojnë edhe në të gjitha njësitë tjera të Ar-matës së Republikës së Maqedonisë.Ligjeratën e ndoqën të gjithë të punësuarit në Komandën për Trajnim dhe Doktrina, Qendrën për Trajnim Individual si dhe ushtarët e shërbimit vullnetar ushtarak.Trajnimi gjinor për pjesëmarrësit kryesisht përf-shinte kornizat ligjore ndërkombëtare për imple-mentimin e Rezolutës së Këshillit të Sigurimit të KB-së 1325, rezolutë e cila është miratuar më 31 tetor të vitit 2000, ndërsa ka të bëjë me gjininë femërore, paqen dhe sigurinë, zbatimin praktik të perspektivës gjinore gjatë procesit të planifi kimit të operacioneve, perspektiva gjinore në kuadër të operacioneve ushtarake si dhe rëndësinë e lidershipit për integrimin dhe implementimin e perspektivës gjinore në të gjitha nivelet në Mini-strinë e Mbrojtjes dhe në Armatën e Republikës së Maqedonisë.Qëllimi i ligjeratës ishte njohja me obligimet ndërkombëtare të dala nga rezolutat e KB-së dhe se si këto të zbatohen në kuadër të edukimit dhe trajnimit në MM dhe në ARM. Përvoja e deri tanishme në disa armata të botës tregojnë aktiv-

PËRGAtITJE E PËRSHTATSHME E TË PUNËSUARVE DHE E USHTARËVE TË SHËRBIMIT VULLNETAR USHTARAK

TRAJNIMI GJINOR

itetin e këshilltarëve gjinorë, të cilët gjithmonë janë të përfshirë në marrjen e vendimeve ushtarake. Kordinatore kryesore e barazisë gjinore pranë Ministrisë së Mbrojtjes është znj. Olivera Trajkova, ndërsa në SHP të ARM koordinatore kryesore është kolonelja Meri Rinxhova.

PËRSE ËSHTË E NEVOJSHME PERSPEKTIVA GJINOREËshtë botërisht e njohur se femrat dinë të nego-cojnë shumë më mirë dhe më me sukses kur kemi të bëjmë me momente konfl ikti, më pas qëndron edhe fakti se grupi i femrave viktima të dhunës nëpër konfl ikte, si dhe numri i femrave refugjate është shumë më i madh, ndërsa numri i femrave që bartin pozita udhëheqëse në shtet dhe në ar-matë është shumë i vogël.Përqindja e femrave në ARM tejkalon shifrën e 8,7%. Në vitin 2009 për herë të parë janë pranuar kadetet e gjinisë më të bukur në kuadër të Akademisë Ushtarake, të cilat mësimet pranë kësaj akademie i përfunduan me sukses.Barazia gjinore ka të bëjë me avancimin e të dre-jtave personale, sociale, kulturore, politike dhe ekonomike për të gjithë.Mundësi të njejta për femrat dhe meshkujt ka të bëjë me promovimin e kapitullit për vendosjen e pjesëmarrjes së barabartë të gjinisë femërore dhe asaj mashkullore në të gjitha sferat e sekto-rit publik dhe atij privat, për status të barabartë dhe për trajtim të tillë në realizimin e të gjitha të drejtave, si dhe në zhvillimin e potecialit të tyre individual, përmes të cilit ata kontribuojnë për zh-villimin e përgjithshëm shoqëror, si dhe përfi time të barabarta nga rezultatet e dala nga ky zhvillim.Përfshirja e perspektivës gjinore në rrjedhojat kryesore, në politikat dhe praktikat (Gender mainstreaming) paraqet integrimin e perspe-ktivës gjinore në secilën fazë të procesit të ndër-

timit, aprovimit, zbatimit, ndjekjes dhe evaluimit të politikave, duke pasur parasysh promovimin dhe avancimin e barazisë mes gjinisë mash-kullore dhe gjinisë femërore. Kjo do të thotë vlerësim i asaj se sad he si ndikon politika mbi jetën dhe vendin e femrës dhe mashkullit dhe në procesin e vendimarrjes dhe obligimeve që të nje-jtat të adresohen me anë të krijimit të hapësirës për secilin, nga niveli i bashkësisë familjare, deri në nivelin e bashkësisë më të gjërë, në mënyrë që të mund ti kontribuojnë procesit të ndërtimit të një vizioni të përbashkët dhe të qartë, me qëllim të arritjes së një zhvillimi të qëndrueshëm, duke e shëndrruar politikën në alë në një realitet pozi-tiv. Për tu arritur e lartëpëërmendura, nevojitet një nivel i lartë i vullnetit politik, përkushtim dhe mirëkuptim në të gjitha strukturat dhe sferat e shoqërisë.Me organizimin e këtij trajnimi, trajnuesit gjinorë vazhdojnë të jenë bartës të aktiviteteve për përf-shirjen e barazisë dhe perspektivës gjinore në kuadër të Ministrisë së Mbrojtjes dhe Armatës së Republikës së Maqedonisë.

Sllavica Nikollovska

��

ustafa Qemal Ataturk është figura më e fuqishme historike e Turqisë demokratike me një kapacitet të jashtëzakonshëm re-formator që këtë njeri e solli deri në pozitën

e presidentit të parë të vendit dhe deri të ajo që sot turqit e quajnë “komandanti i përjetshëm su-prem i forcave të armatosura”. Ataturku paraqet kthesë për Turqinë, paraqet një figurë që vendosi themelet e sekularizmit, si një parakusht themelor për zhvillimin e Republikës së Turqisë për dekada me rradhë. Republika e Turqisë shënon 116 vje-torin e diplomimit të krijuesit të Turqisë moderne Mustafa Qemal Ataturkut pranë Gjimnazit Ush-tarak në Manastir 116 vjet më parë. Turqit e re-spektojnë themeluesin e vendit të tyre dhe duke iu përkulur thellësisht atij. Edhe sot, gazetat janë përplot me thëniet dhe me figurën e tij, ndërsa ve-pra e tij pranë muzeut të Manastirit, me të gjitha mjetet, fotografitë dhe përmbajtjet tjera, aludon në një projekt të realizuar në mënyrë të përkryer ku në një pjesë të muzeut ngjallë kujtimin për nxënë-sin më të njohur të gjimnazit të Manastirit, Musta-fa Qemal Ataturkun. Me këtë rast, në rrethinën e gjimnazit të dikurshëm ushtarak të Manastirit ose pranë muzeut të sotëm të qytetit të Manastirit, aty ku edhe është vendosur pllaka përkujtimore e Ataturkut, më 13 mars u mbajt një manifestim solemn, manifestim ky përplot me fjalime përmes të cilave u prezantua jeta dhe vepra e Ataturkut.Në praninë e zëvendës shefit të SHP të ARM-së, nënkolonekit Naser Sejdini, të z. Furkan Çako, ministër në Qeverinë e Republikës së Maqedo-nisë, të z. Sinan Ertaj zëvendës ambasadorit të Republikës së Turqisë në Republikën e Maqedo-nisë, të gjeneralit të brigadave, Shukru Eken si dhe në praninë e delegacionit të forcave të armatosura të Turqisë dhe të përfaqësuesve të vetëqeverisjes lokale, duke përfshirë këtu edhe shumë mysafir të rastit, ky manifestim më konotacion historik,

Me rastin e 116 vjetorit të diplomimit të Kemal Ataturkut në Manastir

e babait të Turqisë moderne në vetëdijën e turqve të rinj, u bindëm edhe gjatë intonimit të himnit kombëtar të R. të Turqisë, të cilën kadetët e dela-gacionit të Turqisë në me qëndrim gatidje ushta-rake e interpretuan me një frymë të jashtëzakon-shme. Njëri nga ata mbajti një fjalim emocionues, ndërsa zëri i tij kumbues pati një jehonë lartë rreth e përqark hapësirës së gjimnazit, zë i cili sikur po i drejtohej pikërisht vetë Qemal Ataturkut. Pas tij edhe një kadet tjetër prezantoj dhe recitoi vargje poetike kushtuar Mustafa Qemal Ataturkut. Për të gjithë të pranishmit, e sidomos për turqit kjo ishte një moment i veçantë për të cilin organiza-torët janë përkujdesur që me të vërtetë të duket dhe të tingëllojë në mënyrë të përkryer, ndërsa për ne të tjerët, kjo ishte një ore e përkryer e mësimit e cila e hapi fazën e njohur jetësore të Mustafa Qe-mal Ataturkut të kaluar pranë gjimnazit ushtarak të Manastirit, por jo vetëm aq.Manastiri njihet si qyteti i konzujve, sipas shu-micës njihet edhe si qendra më e vjetër diploma-tike e Ballkanit. Një përfitim tejet i madh është edhe fakti se Ataturku pikërisht këtu ka kaluar një fazë të rëndësishme të jetës së tij. Kjo gjë edhe sot e kësaj dite Manastirin e bën një epiqendër të shumë zhvillimeve kulturore të cilën e bashkojnë energjinë e tij, të pasuar me shumë histori të ndry-shme, me shumë kombe dhe etni dhe me shumë beteja të rëndësishme për R. e Maqedonisë, të cilat dikur kanë qenë vendimtare edhe për Mus-tafa Qemal Ataturkun. Ishim dëshmitar të një ng-jarje të jashtëzakonshme e cila vetëm mund që edhe më shumë ti thellojë marrëdhëniet miqësore mes dy vendeve dhe në të ardhmen të paraqesë një bazë të marrëdhënieve politiko-diplomatike të cilat gjithnjë duhet të jenë udhërëfyes i progresit, i mirëkuptimit të ndërsjellë, i tolerancës dhe bash-këjetesës.

Mitko Vasilevski

në mënyrë më subtile pasqyroi jetën dhe veprën e reformatorit të madh Kemal Ataturkut, duke na shpier nëpër fazat edukative të kohës nga karriera dhe rrugëtimi i tij i jashtëzakonshëm jetë-sor. Duke e potencuar afërsinë mes Republikës së Turqisë dhe Republikës së Maqedonisë në të gjitha sferat e bashkëpunimit bashkëkohor, gjener-al-nënkoloneli Naser Sejdini mbajti fjalim inspirativ në të cilën iu falenderua delegacionit të forcave të armatosura të R. së Turqisë për pjesëmarrjen e tyre duke ju dëshiruar njëherit edhe mirëseard-hje në Maqedoni. Zëvendës shefi i SHP të ARM-së, gjeneral-nënkolonel Naser Sejdini u shpreh së është kënaqësi të dëgjohet edhe sot se si babai i Turqisë demokratike, Kemal Ataturku ka përfun-duar shkollën ushtarake pikërisht në Manastir dhe se kjo është një bazë në të cilën edhe sot e kësaj dite mbështetn marrëdhëniet në mes R. së Turq-isë dhe R. së Maqedonisë, marrëdhënie këto të cilat bazohen edhe në ndihmën dhe respektin e ndërsjellë si dhe në lobi-iniciativat ndërkombëtare të cilat R. e Turqisë i inicion ndaj R. së Maqedonisë, sidomos kur kemi të bëjmë me temë në të cilën përfshihet identiteti ynë kombëtar dhe kulturor. Manastiri në atë kohë ka qenë një qendër e fuq-ishme e shkencave ushtarake ballkanike, ndërsa parë në aspektin se kush ka përfunduar studimet në këtë shkollë, shihet se ky gjimnaz ka përfaqë-suar platformën e elitës së athershme ushtarake turke, shkollë kjo e cila ka qenë një referencë e shkëlqyeshme në avancimin e mëtejshëm. Gjenerali i brigadave pranë forcave të armatosura të Turqisë, Shukru Eken foli për bilateralën e avan-cuar mes forcave të armatosura të dy vendeve, duke shtuar se edhe në të ardhmen këto marrëd-hënie do të zhvillohen me qëllim që R. e Maqedo-nisë sa më parë të bëhet pjesë e NATO-s, qëllim për të cilin R. e Turqisë ofron ndihmë të pakursyer.Për atë se sa e rëndësishme është jeta dhe vepra

REFORMATORI I MADH NGA GJIMNAZI I MANASTIRIT

��

tërvitjet me Mjete Shpërthyese Ra-ketore (MSHR) paraqesin mënyrën më komplekse dhe më të lartë të trajnimit dhe të stërvitjes së pjesëtar-

rëve të Batalionit Inxhinerik. Stërvitjet përf-shijnë trajnim për përdorimin e mjeteve shpërthyese dhe mjeteve për ndezjen e mbushjeve shpërthyese (e/p) gjatë shkatër-rimit, pengimit të përdorimit të mjeteve të njejta gjatë stërvitjeve, gjatë punëve për rregullimin e territorit dhe gjatë detyrave tjera të cilat janë nën kompetencat e njësive inxhinerike.Stërvitjet në alë kanë për qëllim pjesëtar-rëve të Batalioni Inxhinerik ti aftësojnë për përdorim vetanak, efi kas, të shkathët dhe të sigurt të mjeteve shpërthyese dhe mjeteve për ndezjen e e/p, ti tejkalojnë mënyrat dhe teknikat gjatë shkatërrimit me anë të mjeteve shpërthyese të objekteve dhe ma-terialeve të ndryshme si (rrugë, ura, drunj, çelik, dhe, gurrë, etj) si dhe të bashkangjiten drejt masave të sigurisë gjatë punës me mjete shpërthyese me qëllim të ruajtjes së shëndetit dhe jetës së njerëzve.Stërvitjet me MSHR në kohë paqeje paraqe-sin vetëm trajnim dhe përsosje të pjesëtar-rëve të Batalionit Inxhinerik gjatë përdor-imit me mjete shpërthyese, që më tutje në kushte lufte para se gjithash, të kenë për qëllim të ngadalsojnë, orientojnë, rëndojnë dhe kanalizojnë lëvizjen e armikut në drej-tim të caktuar, ndërsa forcave vetanake t’u mundësojnë kushte optimale për veprim.Në përputhje me Planin e Trajnimit në njësitë vartëse të Komandës së Bashkuar Opera-

KAMPIM I STACIONUAR ME ANË TË TRAJNIMIT- GJUAJTJE PROGRAMORE DHE STËRVITJE ME MJETE SHPËRTHYESE RAKETORE

NUK KA VEND PËR TË GABUAR

tomjetet motorike si dhe u ndërrmorën të gjitha përgaditjet për punë dhe jetë pranë kampit stacionar të njësisë për shtatë ditët vijuese. Menjëherë pas kësaj, fi lluan përgaditjet për trajnimin vijues – gjuajtje programore me armatim personal (l/v) pranë gjuajtores së armatimit këmbësorik “Brest” në PU “Krivollak”. Stërvitjet në alë përfshinë organizimin, përgaditjen dhe realizimin e gjuajtjeve, përgaditje në gjuajtore, detyrat e organeve të cilat janë në shërbim të gjuajtores dhe të organeve udhëheqëse të gjuajtores, me qëllim të realizimit të suk-sesshëm të gjuajtjeve, duke pasur para-sysh mënyrën specifi ke të gjuajtjeve nën maskë mbrojtëse në kushte të natës.

tive (KBO), pjesëtarrët e Batalionit të Inx-hinerik (BI) të përbërjes së brigadës së 1. të mekanizuar këmbësorike gjatë periudhës nga data 09.03 deri në datën 16.03.2015 realizuan pranë poligonit ushtarak “Krivol-lak” realizuan kamping stacionar gjithashtu edhe përmes realizimit të trajnimit – gjua-jtje programore dhe stërvitje me MSHR.Pas pëgaditjeve të ndërmara paraprak-isht në hapësirat e Batalionit Inxhinerik në kazermën “Ilinden” në Shkup, fi lloi marshi i njësisë nga kazerma “Ilinden” deri në PU “Krivollak”. Pas arritjes në vendin e paraparë për kampim stacionar, pasoi ven-dosja e njësisë inxhinerike pranë kampit veror “Strella”, ku u vendos shërbim i brendshëm, u formua autopark për au-

��

Pas përfundimit të përgaditjeve si dhe pas vendosjes së sigurimit në gjuajtore, nën komandën e udhëheqësit të gjuajtjeve, me një dozë të konsiderueshme të përgjegjë-sisë dhe vetëbesimit u realizuan gjuajtjet e prgoramuara dhe të planifi kuara.Rezultatet e arritura dëshmuan se person-eli është tejet i përgaditur dhe i trajnuar për gjuajtje me l/v gjatë ditës dhe në kushte të natës. Personeli përmirsoi saktësinë dhe precizitetin gjatë aktit të gjuajtjes duke u shkathtësuar për gjuajtje të shpejta me dhe pa maskë mbrojtëse.Gjatë ditëve vijuese, në poligonin për tra-jnim inxhinerik “Mushanci” u mbajtën stër-vitje me MSHR, stërvitje këto të cilat nji-hen si stërvitje kulmore të trajnimit për secilin pjesëtarë të batalionit. Stërvitjet të cilat u realizuan pranë kampit stacionar të PU “Krivollak”, nga ana e Batalionit Inxhinerik u realizuan në dy faza: stërvitje me idivid dhe starvitje me njësi.Stërvitjet me individ i dedikohen shkath-tësimit individual të ushtarëve-inxhinierë prë përdorimin e drejtë, të shpejtë dhe të shkathtët të mjeteve shpërthyese dhe mjeteve për ndezjen e e/p si dhe për re-alizim të pavarur të detyrave në lëminë e shkatërrimit, dhe pengimit me anë të përdorimit të mjeteve shpërthyese dhe mjeteve për ndezje në kushte të ndry-shme.Gjatë ditëve të para u realizuan stërvitje cо MSHR për individë: „Përpunim të çakma-kut me djegje të ngadalsuar si dhe ndezje të mbushjes shpërthyese me anë të çak-makut” dhe “Ndezje të kapiskes elektrike detonike (EDK) me makinë për ndezje elek-

trike dhe ndezje të e/p dhe EDK“.Pas realizimit të suksesshëm të stërvitjeve me individ si dhe stërvitja paraprake e për-dorimit të MSHR, nga ana e pjesëtarrëve, Batalioni Inxhinerik kaloi në realizimin e stërvitjeve me MSHR me njësi. Stërvitjet e njësisë janë të parapara për trajnim dhe shkathtësim të njësisë në përgaditjen dhe asgjësimin e të gjitha objekteve si dhe kri-jimin e shprehive te pjesëtarët e batalionit për punë të përbashkët dhe koordinative në kuadër të njësisë, si dhe në koordinim me njësitë tjera aleate.Gjatë ditëve të ardhshme u realizuan stërvitje me MSHR për njësi: „Përpunimi i

rrjeteve për ndezje me fi til dhe ndezje me e/p” dhe “Përpunim i rrjeteve për ndezje elektrike dhe për ndezje e/p” dhe në fund për të kulminuar me stërvitjet më kom-plekse dhe stërvitjet më me përgjegjësi me MSHR - „Rënimi i elementeve dhe ma-terialeve“ dhe „Përgaditja dhe ndezja e fu-gasës prej gurri dhe zjarri“, stërvitje të cilën e ndoqën përfaqësues të komandës së brigadës së 1. të mekanizuar këmbësorike, komandanti i Batalionit Inxhinerik – nënkol-oneli Dejan Çipllakovski së bashku me për-faqësues së komandës dhe të shtabit të njësisë. Me këtë përfundoi cikli i stërvitjeve me MSHR, ku pjesëtarrët e Batalionit Inx-hinerik në mënyrë të guximshme demon-sturan të gjitha shkathtësitë dhe aftësitë e tyre gjatë punës me mjetet shpërthyese si dhe me mënyrat e mbushjeve shpërthyese gjatë rënimit të elementeve dhe materia-leve të ndryshme dhe gjatë përpunimit dhe ndezjes së llojeve të ndryshme të fugaseve.Gjatë realizimit të stërvitjes me MSHR në tërësi u respektuan masat e sigurisë shën-detësore dhe të jetës së personelit, sigurisë teknike si dhe ruajtjes së mjedisit jetësor. Stërvitja u realizua nën mbikqyrjen e për-faqësuesve të Komandës së 1.bmk, Ko-mandës së BI si dhe nën mbikqyrjen e vazhdueshme nga ana e inxhinierëve me përvojë të njësisë – të specializuar për punë me MSHR, të cilët morën pjesë aktive në stërvitjet me MSHR në kuadër të kampi-mit stacionar. Përvojën dhe njohuritë afatg-jate si dhe mësimet e mara nga kurset dhe shkollimet e ndryshme, në mënyrë profe-sionale i transmetuan deri te më të rinjtë,

deri te pjesëtarrët e batalionit.Në kuadër të stërvitjeve me MSHR të cilët u realizuan nga ana e pjesëtarrëve të Batalionit Inxhinerik, u përdorën mjete të fuqishme shpërthyese brizantine me fuqi të jashtëzakonshme shkatërruese. Për këtë shkak këto stërvitje dhe ushtrime njihen si shume të rrezikshme dhe si tejet specifi ke. Stërvitjet në alë kërkojnë koncentrim dhe njohje të shkëlqyeshme të llojit të mjeteve shpërthyese si dhe të mjeteve për ndezje të e/p. Në frymën e thënies së njohur “in-xhinieri gabon vetëm një herë”, trajnohen dhe shkathtësohen të gjithë pjesëtarët e Batalionit Inxhinerik. Edhe gabimi më i vogël gjatë përdorimit të MSHR mund të shkaktojë pasoja serioze. Por, për inxhinier-in stërvitjet në alë janë vetëm stërvitje ru-tinore, të cilat rregullisht realizohen nëpër poligonet ushtarake, por megjithatë ajo që dihet, gjithnjë duhet përsëritur. Me përfundimin e kampimit stacionar të Batalionit Inxhinerik, pas kthimit në njësinë amë, udhëheqësi i gjuajtjeve dhe i stërvitjeve me me MSHR, kapetani Llaste Gjorgiev, para komandantit të Batalionit Inxhinerik dhe para personelit kyç të kom-andës dhe shtabit realizoi brifi ng të aktiv-iteteve të realizuara pranë PU “Krivollak”. U konkludua se qëllimi – për stërvitjen e mir-fi lltë të ushtarëve në gjuajtje me l/v si dhe stërvitje me punë dhe përdorim të duhur të me MSHR, është implemetuar duke u ar-ritur qëllimi në tërësi. Pjesëtarrët e Batalionit Inxhinerik edhe njëherë e dëshmuan gatishmërinë, shkath-tësinë dhe profesionalizmin e tyre.

SJ/IJ

��

Shënohet 11 marsi, Dita komemorative e holokaustit të hebrenjve të Maqedonisë

omuniteti hebrej në Republikën e Maqe-donisë është një bashkësi e cila numëron rreth 250 anëtarë, nga të cilët pjesa më e madhe e tyre janë me prejardhje seferde.

Ky komunitet është njëri ndër pesë komunitetet që bëjnë pjesë në Kushtetutën e Republikës së Maqedonisë.Tradita e bashkësive hebreje në Maqedoni është e lashtë. Hebrenjtë kanë ardhur në Maqedoni dhe më gjërë në Ballkan nga marshimi i Lekës së Madh në Azinë e Vogël në vitin 330 p.e.s. Njëri ndër gjetjet më të vjetra arkeologjike për romani-otsët e organizuar (nga periudha e mbretërisë romake) të komunitetit hebrenj është Shtylla e Polihramit nga sinagoga e qytetit antik Stobi, e cila daton nga shek. III ose shek. IV. Dyndja më e madhe e hebrenjëve në Maqedoni dhe në Ball-kan daton që nga viti 1492 deri në vitin 1496 në periudhën e dëbimt të hebrenjëve nga Spanja dhe nga Portugalia. Seferad në gjuhën hebreje do të thotë Spanjë dhe për këtë shkak këta he-brenjë janë quajtur hebrenjë seferadë. Seferadët me vete në këto anë e kanë sjellur edhe kulturën, traditën, këngët dhe gjuhën judeo-spanjolle (të njohur ndryshe edhe si gjuha latino-xhudezmu) dhe në këtë mënyrë tërësisht e kanë zhdukur kulturën e hebrenjëve romaniotë. Në holokaus-tin e Maqedonisë 98% nga numri i përgjithshëm i hebrenjëve ose 7200 hebrenjë janë vrarë dhe ekzekutuar në kampin famëkeq “Trablinka”. Kjo bashkësi në Shkup është ringritur në dhjetor vitit 1944 dhe duke ju bashkangjitur Lidhjes së He-brenjëve të Jugosllavisë. Në vitin 1991 pas pa-varësimit të Maqedonisë, kjo bashkësi largohet nga ky këshill dhe fi llon të veprojë në mënyrë të pavarur.Sot kjo bashkësi është e organizuar në disa struk-tura të ndryshme: Në kuvend i cili përbëhet nga të gjithë anëtarët e bashkësisë të moshës mbi 18 vjeçare, nga këshilli drejtues i përbërë nga gjashtë anëtarë dhe nga kryetari i këshillit i cili

Respekt për të zhdukurit në “Kampin e vdekjes”

Shënohet 11 marsi, Dita komemorative e holokaustit të hebrenjve të MaqedonisëShënohet 11 marsi, Dita komemorative e holokaustit të hebrenjve të MaqedonisëShënohet 11 marsi, Dita komemorative e

omuniteti hebrej në Republikën e Maqe-

��

mave të holokaustit. 11 Маrsi shënohet çdo vit me një sërë aktiv-itetetsh komemorative në përkujtim të 7200 hebrenjëve nga Maqedonia të deportuar në kampin e vdekjes “Treblinka”. Në vigjile të 11 mar-sit të vitit 1943, hebrenjtë nga Shkupi, Manastiri dhe nga Shtipi janë mbledhur dhe janë sjellur në qendër të Shkupit, gjegjësisht në kampin e përkohëshëm tranzitor të quajtur Tutunski Kom-binat. Me ditë të tëra duke u mbijetuar kushteve të vështira, ata janë depërtuar me anë të trenave transportues më 22, 25 dhe 29 mars në kampin famëkeq “Treblinka”. Nga ky kamp asnjë njëri nuk u kthye më i gjallë.Më 10 mars të vitit 2015 pranë Qendrës Memo-riale të holokaustit të hebrenjëve të Maqedonisë, në Shkup u hap ekspozita “Dëshmitarët e ri të holokaustit 4”. Më 10 mars delegacione nga bashkësia hebreje vizituan Manastirin dhe Shtipin ku vendosën kur-rora me lule të freskëta pranë përmendoreve heberje, njëherit duke u pritur edhe nga krerët ko-munal të qyteteve përkatëse, Vlladimir Talevski dhe Illço Zahariev. Në galerinë “Mazga” në Man-astir si dhe në Shtëpinë e Kulturës “Aco Shopov” në Shtip, u hapën ekspozitat “Dëshmitarët e ri të holokaustit”. Delegacionit të hebrenjëve në Manastir dhe në Shtip iu bashkangjit edhe amba-sadori izraelit në Republikën e Maqedonisë, Dan Orijan. Më 11 mars në Shkup delegacion i bashkësisë hebreje si dhe disa delegacione qeveritare, dele-gacione të partive politike, Lidhjes së Luftëtarëve, sektorit joqeveritar, korit diplomatik dhe përfaqë-suesit e bashksive hebreje nga vendet tjera, para përmendores së 7200 hebrenjëve nga Maqedo-nia pranë ish kombinatit të duhanit (në Imerial Tobacco TKS e sotëm), pranë përmedores së hebrenjëve të dëbuar, pranë varrezave hebreje si dhe pranë përmendores së luftëtarëve të rënë hebrenj të LNÇ-së, vendosën kurrora me lule.Kryetari i komunës së Shkupit Koce Trajanovski duke mbajtur alë rasti, delegacionet në alë i priti priti pranë kuvendit komunal. Më pas të pra-nishmive iu drejtua edhe kryetarei i bashkësisë së hebrenjëve të Maqedonisë, Berta Romano-Nikoliq. Në kinemanë “Frosina” u mbajt një kon-cert komemorativ në të cilin morën pjesë kori i bashkësisë hebreje “Mois Hason” duke përfshirë këtu edhe pjesën poetiko-muzikore në të cilën morrën pjesë Ronit Bergman e cila e lexoi lutjen “Izkor” si dhe një pjesë të poezisë së Dan Pagisit dhe Zdelës, në shoqërimin e Dorian Jovaniviqit në ut dhe të Risto Sollunçevit në fyell. Një intrepre-tim fantastik i “Jerusalemit në arë” u realizua nga ana e anëtarëve të rinj të bashkësisë, Andrej Janevskit në kitarë dhe Helena Moçeviq-Sushës në solo këndim. Në kuadër të koncertit alë rasti mbajti edhe ambasadori izraelit në R. e Maqedo-nisë, Dan Orjan.

Јаnа Niçota

njëherit është edhe kryetari i bashkësisë hebreje. Ekzistojnë edhe disa komisione të cilat kanë për detyrë disa çështje, si që është komisioni për kulturë, komisioni social, komisioni i kujdesit dhe mirëmbajtjes së varrezave hebreje dhe komis-ioni fetar. Gjithashtu ekzistojnë edhe klube si që janë: klubi i fëmijëve, i femrave dhe ai i rinisë. Kori i bashkësisë “Mois Hason” aktivitetin e vet e fi llon në vitin 2004 duke e realizuar dëshirën e madhe për vazhdimin e traditës së vjetër të korit dhe të muzikës së Seferadeve. Në vitin 2000 u ndërtua edhe sinagoga e re “Bet Jakov” që mban emrin e sinagogës së vjetër të Shkupit. Sinagoga është ndërtuar dhe rregulluar sipas zakoneve dhe traditës së hebrenjëve se-feradë dhe e njejta bën pjesë në grupin e sinago-gat ortodokse seferade.

Bibloteka e bashkësisë posedon me një fond të librave me afërsisht 1150 tituj, ndërsa bashkësia hebreje posedon edhe shtëpinë e saj botuese e cila deri më sot ka botuar disa dhjetra tituj dhe përkthime librash.Qenrda memoriale e holokaustit të hebrenjëve të Maqedonisë u hap më 10 mars të vitit 2011.Kjo bashkësi për çdo vit në mars shënon ditën e holokaustit të hebrenjëve të Maqedonisë. Përveç kësaj dite komemorative, në Maqedoni shënohen edhe 27 janari – Dita Ndërkombëtare e Përkujtimit të Holokaustit, ditë e shpallur kjo nga Organizata e Kombeve të Bashkuara me rezolutë 60/7 pranë Asamblesë së Përgjith-shme. Më anë të kësaj resolute vendet anëtare të KB obligohen që ti nderojnë viktimat e holo-kaustit njëherit duke i inkuarjuar që të punojnë në programe edukative në drejtim të parandalimit të

çdo lloj të gjenocidit në të ardhmen. Më 27 janar të vitit 1945 ushtria e kuqe e ka çliruar kampin më famëkeq vdekjeprurës “Aushfi tz-Birkenau”.Dita tjetër komemorative që shënohet nga ana e bashkësisë hebreje është Jom Hashoa – Dita e Përkujtimit të Holokaustit dhe Trimërisë. Në Izrael kjo ditë shënohet si ditë kombëtare komemora-tive, e shpallur në vitin 1953 me ligj të nënshkruar nga kryeministri i atëhershëm David Ben-Gurion dhe nga presidenti Jicak Ben-Cvi. Sipas kalen-darit hebrej, kjo ditë shënohet më 27 nisan (gjatë muajve prill/maj). Si shkas për këtë ditë merret kryengritja në geton e Varshavës, në ditën kur hebrenjtë edhe pse të vetëdijshëm se nuk mund të arrijnë fi tore, kanë luftuar për të vdekur në mënyrë dinjitoze. Bashkësia hebreje e shënon Jom Hashoan me ndezjen e 6 qirinjëve memo-rial në shenjë kujtimi të 6 milion hebrenjëve, vikti-

��

KONTRIBUTI I FORCAVE TË ARMATOSURA TË VENDEVE TË RAJONIT

komunist të Enver Hoxhës. Ndryshimet de-mokratike ndikuan që shoqëria e cila edhe pse ishte e trajtuar si shoqëri më e papërga-ditur për të kaluar në proceset demokratike dhe për të kaluar drejt ekonomisë së tregut, e njejta pothuajse tërësisht u kthye kah bota perëndimore demokratike. Ndryshimi i këtillë i përshpejtuar, nuk solli edhe ndonjë zhvillim të shpejtë dhe të theksuar të demokracisë dhe të ekonomisë në përgjithësi, përkundrazi në vitin 1997 ndodhi kolapsi i fi rmave piramidale e me këtë edhe kolapsi edhe i ekonomisë së vendit në përgjithësi. Infrastruktura e dobët, varvëria sidomos në mjediset rurale ndikuan që shoqëria shqiptare të kthehet drejt gjetjes së burimit të resurseve bazike në mënyrë që ti plotësojë nevojat themelore jetësore. Me

onfl iktet në Ballkan lanë qindra mijëra viktima, shtëpi dhe infrastrukturë të rënuar, ekonomi të dobësuar gjithsesi edhe për shkak të potencialit të madh

ushtarak që kishin shtetet të përfshira në konfl ikt, për shkak të dheut dhe ujit të ndotur, për shkak të materieve të ndotura, mjedisin e ndotur dhe thërrmi të uraniumit.Bashkësia ndërkombëtare gjatë 20 viteve të fundit kishte interes drejt kësaj pjese të botës me disa qëllime kyçe edhe atë: arritja e paqes relative afatgjate me anë të Mar-rëveshjes së Dejtonit; parandalimin e zgjërim-it të konfl ikteve përmes vendosjes së forcave të UNPREDEP-it; programet e reformave dhe të stabilizimit në mënyrë që shtetet të vazhdojë të avancojnë zhvillimin demokratik, programet e reformave në sektorin e sigurisë me demilitarizim, demobilizim dhe repatriim, ndërtim të qasjes rajonale dhe të fqinjësisë së mirë gjë që do të mundësonte përfshirje në asociacionet ndërkombëtare si që janë Bashkimi Europian dhe NATO pakti. Interesi i këtillë i bashkësisë ndërkombëtare kon-triboi që shtete si Shqipëria dhe Kroacia në vitin 2009 të bëhen pjesë e NATO-s duke i mundësuar kështu edhe R. së Kroacisë që ti përmbushë kriteret e Kopenhagës dhe në vitin 2013 të inkuadrohet në Bashkimin Euro-pian. Megjithatë vlen të theksohet se interesi për vendet e Ballkanit Perëndimor, ngadalë por sigurtë nga ana e bashkësisë ndërkom-bëtare kaloi tek vendet tjera me sfera të ndryshme të intresit në Lindjen e Afërt me theks të veçantë në interesin e luftës kundër terrorizmit. Megjithatë edhe kriza ekonomike botërore në vitin 2008 kontriboi në uljen e intresit për investime në këtë pjesë të botës duke i vënë këto shtete në pozitë që vetë të

gjejnë mënyra për bashkëpunim dhe për luftë kundër varfërisë, papunësisë dhe infrastruk-turës së dobët....Kjo situatë kontriboi që vendet e Ballkanit Perëndimor edhe pse shumica prej tyre i kanë nënëshkruar pothuaj se të gjitha mar-rëveshejt ndërkombëtare për ruajtjen e mje-disit jetësor, mos të shkojnë më larg apo mos të fi llojnë me implementimin e marrëveshjeve në alë.

FORCAT E ARMATOSURA TË REPUB-LIKËS SË SHQIPËRISË DHE RUAJTJA E MJEDISIT JETËSOR NË KUSHTE TË LUFTËSNë vitin 2010 Shqipëria shënoi 20 vjetorin e rënies së regjimit dictatorial antipopullor

RUAJTJA E MJEDISIT JETËSOR

��

shumë më evident.

USHTRIA E REPUBLIKËS SË SERBISË DHE SFIDAT E SAJ PËR RUAJTJEN E MJE-DISIT JETËSORStrategjia e sigurisë kombëtare e Republikës së Serbisë e miratuar më 26.10.2009 qa-rtazi defi non prioritetet dhe themelet e sig-urisë kombëtare dhe njëkohësisht të sigurinë ekologjike e vendos në kulmin e prioriteteve për periudhën vijuese. Të njëjtën gjë mund ta hasim edhe në strategjinë e mbrojtjes së Re-publikës së Serbisë si dhe në Librin e Bardhë të mbrojtjes. Me këtë janë përmbledhur doku-mentet strategjike me të cilat ushtrisë serbe si pjesë e detyrave të karakterit sipërfaqësor, i jepet mundësia të kontribuojë në ruajtjen e mjedisit jetësor si dhe në fuqizimin e sigurisë ekologjike në vend por edhe në rajon.Ushtria e Republikës së Serbisë ka një tra-ditë të vjetër të “ushtribërjes” në hapësirën e Europës Juglindore dhe me këtë ajo bën pjesë në njërën ndër armatat e cila ka vazh-dimësinë e qëndrueshme të ekzistimit të saj në një periudhë prej rreth 200 viteve. Edhe pse tradita në alë më shpesh është e lidhur me pjesëmarrjet dhe veprimet ushtarake të karkterit liridashës, megjithtë ushtria e këtij vendi shpesh është përdorur edhe për qëllime pushtuese. Tradita e përpunimit të armëve dhe municionit në hapësirën e Serbisë së sotme daton që nga mesjeta, ndërsa fabrika të organizuara dhe moderne fi llojën me punë gjatë shekullit të nëntëmbëdhjetë. Republika e Serbisë sot, ashtu si edhe të gjitha vendet e Ballkanit ballafaqohet me problemet nga e kaluara. Gjatë kohës së tran-zicionit gjithashtu mbretëron klimë jostabile politike dhe ekonomike. Forcat e saj të arma-tosura janë pasqyra më e mirë e gjendjes së shoqërisë në përgjithësi. Ushtria e Republikës së Serbisë si trashëgimtare e ish armatës federative trashëgoi një numër të madh të mjeteve ushtarako-teknike, armë dhe muni-cion të ndryshëm. Politika shtetërore e ish udhëheqësve të Serbisë ishte tendencioze ndaj ish republikave tjera jugsollave me qël-lim që Serbia të tërheq një numër sa më të madh të armëve që më vonë ky armatim të mos përdorët kundër Republikës Federale të Jugsllavisë, sot Republikës së Serbisë. Edhe përkundër tepricës së armëve, municionit dhe teknologjisë ushtarake në atë kohë në hapë-sirat e Serbisë së sotme kishte edhe një numër të madh të dezertuesve dhe pjesëtarrëve të ish armatës jugosllave. Së bashku me dezer-tuesit nga Kroacia, Bosnja e Hercegovina, ky grup njerëzish gjatë viteve të nëntëdhjeta

anë të interventimit të forcave perëndimore, para se gjithash të SHBA-së dhe Italisë, fi lloi integrimi i ngadalësuar por i sigurt i shoqërisë shqiptare drejt integrimit të tërësishëm nëkuadër të bashkësisë ndëërkombëtare dhe drejt ndërtimit të një demokracie moderne. Kjo hapje dhe ky përafrim ndikoi dhe solli që Shqipëria në vitin të merr ftesën për anëtar-sim në NATO, ndërsa në vitin 2009, të ap-likojë për anëtarsim në BE. Megjithatë edhe përkundër të gjitha ndryshimeve pozitive të cilat u ndoqën me rritjen e ekonomisë në nivel vjetor për pothuajse 8%,ashtu si edhe në vendet tjera të prekura edhe në Shqipëri, kjo rritje pësoi ulje, e me këtë u kthyen edhe problemet e vjetra. Fotografi a e sotme e Shq-ipërisë ngel e njejtë si ajo e viteve të kaluara, me përjashtime të vogla, por prap se prap ky vend njihet si njëri ndër vendet më të varfëra në Europë. Situata me mjedisin jetësor më së miri paraq-itet përmes strategjisë kombëtare për ruajtjen e mjedisit, strategji kjo e miratuar në vitin 2006. Bashkëpunimi i ushtrisë shqiptare me vendet anëtare të NATO-s fi llon qysh në fi llim të viteve të nëntëdhjeta. Ajo bëhet edhe më intensive gjatë krizës së Kosovës kur në territo-rin shqiptar formohet shtabi operativ i NATO-s me seli në Durrës, e më vonë formohet edhe një shtab rajonal me qendër në Tiranë si pjesë e mbështetjes dhe bashkëpunimit që shteti shqiptar i ofroi NATO-s gjatë intervenimit të saj në Kosovë. Kjo mbështetje u intensifi kua dhe u zgjërua edhe me Ministrinë e Mbrojtjes së SH-BA-së e cila i ndihmoi Shqipërisë në vitin 2002 të miratoi planin dhjetë vjeçar të zhvillimit, të modernizimit, të uljes së kapaciteteve ushta-rake dhe lirimin nga armatimi i panevojshëm dhe joperspektiv. Ky plan u përkrah edhe nga presidenti Xhorxh Bush, ku do të veprohej për herë të parë në kufi jtë e një shteti jashta kufi jve të ish BRSS-së. � eks të veçantë u vë në as-gjësimin e municionit të tepërt dhe në asgjësi-min e agneseve kimike. Aksioni i guximshëm i këtij lloji nuk kaloi pa probleme. Gjithnjë janë të freskëta kujtimet e shpërthimit në depon e armatimit në vendin e quajtur Gërdec në afërsi të Tiranës, shpërthim ky i cili u ndje edhe në vendin tonë. Investimet për nevojat e ushtrisë lëviznin nga 2,1 % në vitin 2002 deri në 2,1 % të të ardhurave të bruto-prodhimit vendor. Reformat në armatë përfshinin reduktimin e avionëve luftarak, reduktimin e tankseve, he-likopterëve, anijeve luftarake artilerisë kundër ajrore dhe raketave e me këtë edhe lëshimin e disa kapaciteteve dhe kazermave të caktuara. Vlersimet e para dëshmuan se Shqipëria dis-ponon me rreth 104.000 ton tepricë municioni të kalibrit të ndryshëm dhe se nga ky municion duhet të ruhen vetëm municioni i kalibrit 7, 62 mm. Në strategjinë ushtarake të vitit 2005, e cila është përmbushje dhe plotësim i strategjisë së vitit 2002, për herë të parë në një dokument strategjik hasim me një pjesë të detyrave të armatës në aspektin e ruajtjes dhe menaxhi-mit të mjedisit jetësor nga aktivitetet ushta-rake. Shqipëria në aspektin e rreziqeve nga fatkeqësitë ekologjike, ballafaqohet me këto sfi da: me ndotjen e ajrit, me ndryshimet kli-matike, jopyllëzim, erozion të tokës, ndotje të ujit nga kapacitetet industriale dhe me burime tjera. Në përputhje me qëllimet dhe sfi dat e parashtruara, Ministria e Mbrojtjes së Repub-likës së Shqipërisë në vitin 2012 miratoi doku-mentin për politikat e mjedisit, dokument ky i cili përmban regulativat edhe ligjet kombëtare, si dhe politikat e NATO-s dhe ato europiane në pikpamjen e ruajtjes së mjedisit jetësor. Në këtë dokument, i kushtohet rëndësi vazhdimit

të implementimit të standardeve kombëtare dhe europiane për vitin 2013 për qëllimet vi-juese: menaxhimin e integruar të plehrave ur-ban në bazat ushtarake, trajtim sistematik të sistemit të kanalizimit në bazat ushtarake në Jalë, Pashmalian dhe Durrës; trajtimi i vajrave dhe rrotave të jetë në përputhje me rregullat, ndërsa si bartës i aktiviteteve të jetë brigada e logjistikës; ulja e sasisë së gazrave të dëm-shëm në atmosferë nga ana e fatbrikave ush-tarake.Ushtria shqiptare gjatë periudhës së ardh-shme do të ballafaqohet me sfi da në pikëpam-jen e implemetimit të standardeve kombëtare, para se gjithash me miratimin e Doktrinës së NATO-s për mbrojtjen e ambientit jetësor; kthimin në gjendjen e mëparshme të dheut, adaptimin dhe riaprimin e bazave dhe objek-teve të vjetra ushtarake, trajtimin e plehërave të forta, karburantet, si dhe ndotësit tjerë të cilët gjenden në mjediset ushtarake, njëkohë-sisht kazermat dhe objektet tjera ushtarake të jenë në përputhje me standardet kombëtare, ndërsa gjatë pjesëmarrjes nëpër misionet e udhëhequra nga NATO, BE-ja dhe OKB-ja, tu bashkangjiten standardeve të organizatave të lartëpërmendura dhe programit të NATO-s për ruajtjen e mjedisit jetësor.Shqipëria dhe ushtria shqiptare si anëtare e Aleancës pa dyshim se të gjitha forcat e saj do ti vendos në disponim për të kontribuar në politikën globale të ruajtjes dhe mbrojtjes së mjedisit jetësor dhe me anë të përdorimit të resurseve për një zhvillim të qëndrueshëm do të kontribuojë në krijimin e politikës ekologjike rajonale, e me këtë edhe roli i saj në parandali-min e konfl ikteve të karakterit rajonal do të jetë

��

dimor. Investimet e dretpërdrejta të cilat erdhën nga Rusia (fi nansimet nga tajkunët me pasuri të dyshimtë), bënë një “bum” të erdhën nga Rusia (fi nansimet nga tajkunët me pasuri të dyshimtë), bënë një “bum” të erdhën nga Rusia (fi nansimet nga tajkunët

madh urban, sidomos në bregdetin mala-zias. Urbanizimi i shpejtë dhe i pakontrolluar bregdetar shkaktoi që deri atëherë natyra e pastër dhe e pa prekur të shëndrrohet në vik-timë e të a.q “bum” investues, i ndjekur me parregullsi dhe ndërtime ilegale për shkak të mos pasjes së planeve urbanistike të rregullta, investime këto të cilat me krizën ekonomike të vitit 2008 ndalën hovin e tyre.Shpallja e Malit të Zi për një shtet ekologjik, nga ana e sektorit joqeveritar u përcoll me ovacione duke hasur në reagime pozitive, por shkaktoi edhe dëshprim në lidhje me gjendjen dhe situatën ekologjike në të cilën gjendet sot Mali i Zi. Ministria e Planifi kimit Hapësinor dhe Mjedisit Jetësor potencon disa probleme dhe sfi da kryesore si që janë: rreziqet seizmike, dezorientim urbanistik dhe dezorientim të planit hapsinor, cilësia e ulët e jetës, mos ekzistimi i institucioneve adekuate publike dhe sociale, thyerje dhe mos respe-ktim të standardeve ekologjike dhe rreziqe ndaj shëndetit të njerëzve.Ekologjistët dhe sektori civil nuk janë aspak të kënaqur nga sjellja declarative në kënd-vështrimin e ruajtjes së mjedisit jetësor dhe të njejtët kërkojnë që të ndërrmeren masa konkrete. Pesha e të qenurit shtet ekologjik duhet të bartet edhe nga ushtria e Malit të Zi si një institucion organizativ i cili me ka-pacitetet e tij në masë të madhe ndikon në ndotjen dhe në ç’rregullimin e mjedisit të

shëndosh jetësor. Edhe përkundër uljes së konsiderueshme të teknikës ushtarake e cila mbeti edhe pas pavarësimit nga Serbia në territorin e Malit të Zi mirëmbajtja dhe rua-jtja e kësaj sasie kërkon resurse të konsid-erueshme. Ministria e Mbrojtjes së Malit të Zi bën përpjekje që një pjesë e teknikës së saj ushtarake t’ua dorëzojë ose t’ua kthejë autoriteteve kroate dhe atyre serbe me anë të bilancit ndarës, ku në mënyrë të konsid-erueshme do të uleshin shpenzimet e mirëm-bajtjes dhe ruajtjes së teknikës ushtarake. Sfi dat e periudhës së ardhshme për pjesëtar-rët e armatës së Malit të Zi janë të precizuara në kuadër të raportit vjetor për gjendjen e ushtrisë malaziase nga viti 2011 ku konkludo-het se: teprica e armatimit dhe e pajisjes edhe më tej paraqesin njërin ndër problemet themelore të armatës, deri në vitin 2011, duke fi lluar që nga viti 2006 janë asgjësuar rreth 267 ton të armëve vdekjeprurëse, gjatë vitit 2011 janë shitur gjithsej 163.032 ton municion dhe 210 copë armësh të ndryshme.

Mr. Kamenko Avramovski

kalonte shifrën e rreth 700.000 refugjatëve, numër që paraqiste më tepër se 10% të po-pullatës së përgjithshme të vendit. Gjithsesi që këto numra i përmend me qëllim që të për-mend edhe problemet e shumta ekonomike me të cilat në atë kohë ballafaqohej Repub-lika e Serbisë dhe forcat e armatosura të saj. Edhe sot, sipas burimeve të “Europës së Lirë” Serbia ka numrin më të madh të refugjatëve dhe të banorëve me status të pazgjidhur nga të gjitha vendet e Europës. Duke trashëguar një situatë të tillë, Republika e Serbisë fi lloi me planet aksionare për uljen e numrit të të punësuarve në armatë, e gjithë kjo duke u përcjellur me asgjësimin e vazhdueshëm të armëve të panevojshme dhe njëherit si nënsh-kruese e Marrëveshjes së Vjenës (VD ’99) në mënyrë transparetne të zhvillojë dhe të ruaj një komponëntë ushtarake në përputhje me standardet ndërëkombëtare. Në vitin 2010 me reformat në armatë, ushtria e Serbisë ndaloi shërbimin e obligueshëm ushtarak duke kaluar në një nivel të profesionalizmit të lartë të pjesëtarrëve të armatës. Përveç kësaj vlen të theksohet se ushtria e Serbisë duke e ndjekur politikën shtetërore përgadit armatën për reforma në mbrojtje duke ulur numrin e personelit nga 45.000 tashmëështë ulur në 27.000 sipas planit të vitit 2010. Shteti për inkurajimin dhe shtytjen e reformave dhe në përgjithësi sa u përket shpenzimeve në mbro-jtje ndan një buxhet prej 2,4% nga buxheti i përgjithshëm i Republikës së Serbisë.Në pikpamjen e aktivitetit ndërkombëtar dhe të qasjes rajonale duhet thënë që Serbia është nënshkruese e programit Pratneritet për Paqe, asociacion në të cilën u inkuadrua në vitin 2006 si dhe asociacion përmes të cilit Serbia merr pjesë aktive në ndërtimin e paqes përmes bashkëpunimit ndërkombëtar dhe rajonal.Ushtria e Republikës së Serbisë sot është një armatë moderne e cila është e gatshme të ballafaqohet me sfi dat e shoqërive moderne. Megjithatë ushtria e Serbisë edhe pse me or-ganizimin dhe me kapacitetet e saj nuk dallon nga armatat moderne të rajonit, ajo nuk ka bërë aq shumë sa i përket ruajtjes së mjedisit jetësor dhe të ndërtimit dhe ndihmës ndaj vetëqverisjes lokale në ndërtimin e kapac-iteteve për një zhvillim të qëndrueshëm. Këtë konstatim e inkurajon edhe opinion publik në Serbi. Në studimin e profesorëve të shquar të fakultetit të shkencave politike pranë Univer-sitetit të Beogradit theksohet nevoja e ndër-rimit të kursit për angazhimin dhe zhvillimin e marrëdhënieve civilo-ushtarake në Armatën e Republikës së Serbisë në të gjitha nivelet, me theks të veçantë në ruajtjen dhe mbro-jtjen e mjedisit jetësor. Më tej theksohet edhe nevoja e zhvillimit dhe edukimit të kuadrove të cilët do të kishin mundësi tëngritnin vetëdi-jen për ruajtjen e mjedisit jetësor te pjesëtar-rët e armatës dhe në këtë mënyrë do të ori-entoheshin drejt deri më athere kërcënuesit vendor të sigurisë si dhe drejt faktorëve të jashtëm të cilët dalin nga mjedisi i ndotur jetësor.Territori i Republikës së Serbisë dhe qytetarët e saj ballafaqohen me fatkeqësitë dhe katastrofat vijuese të cilat vijnë nga natyra e ato janë: tërrmete të fuqishme, si që ishte tërrmeti i vitit 2009, vërshimet e pandalshme si që ishin ato të vitit 2014, me zjarre dhe orteqe të dëborës.Megjithatë si burime më dominante të kër-cënimit ndaj mjedisit do ti përmendnim kër-cënimeet të cilët rrjedhin si pasojë e inciden-teve tekniko-teknologjike siç janë: zjarret dhe shpërthimet e depovetë municionit, rrjedhja

e materieve të rrezikshme nga fabrikat ke-mikale dhe nga komplekset indrustrialo-xehtarike, ndotja e ujit dhe ajrit të cilat janë të theksuara sidomos në qytetet më të mëdha siç janë Beogradi, Nishi dhe Novi Sadi.Armata e Republikës së Serbisë së bashku me armatat e rajonit me anë të shkëmbimit të përvojave dhe ndërtimit të kapaciteteve për ballafaqimin me problemet ekologjike në ambientet ushtarake si dhe në zbatimin e politikën ekologjike do të shëndrrohet në një partner dhe si shembull i suksesshëm i bash-këpunimit rajonal me vendet e Ballkanit dhe më gjërë. Me implementimin e ligjeve kom-bëtare dhe ndërkombëtare të cilët përfshijnë çështjet që kanë të bëjnë me mbrojtjen dhe ruajtjen e mjedisit jetësor, Serbia do të kontri-bonte për sigurinë ekologjike edhe në rajonin më të gjërë të Europës Juglindore.

USHTRIA E REPUBLIKËS SË MALIT TË ZI DHE ROLI I SAJ NË RUAJTJEN E MJEDISIT JETËSORKërcënimet ekologjike për sigurinë botërore dalin nga një sërë problemesh siç janë: ngro-hja globale, emisionet e gazërave të dëm-shme, asgjësimi i ozonit, ulja e sipërfaqeve të punueshme pjellore si dhe rezervat e ujit të pijshëm. Problmet e lartëpërmendura mund të cënojnë sigurinë ekologjike në disa pjesë të botës, ndërsa problemet e tilla mund të thek-sohen edhe ndaj sigurisë ekologjike të Malit të Zi. Këto janë vetëm një pjesë e konklu-zave në kuadër të strategjisë kombëtare të sigurisë dhe strategjisë së mbrojtjes së Malit të Zi. Me anë të kësaj strategjie bëhet e qa-rtërëndësia që Mali i Zi dhe Armata e Malit të Zi ka vënë ndaj sfi dave dhe detyrave gjatë periudhës së ardhshme sa i përket ruajtjes dhe mbrojtjes së mjedisit jetësor dhe natyrës.Mali i Zi përbëhet nga një hapësirë e cila është e ekspozuar ndaj fatkeqësive natyrore, para se gjithash ndaj tërrmeteve dhe orteqeve të dëborës në pjesën kontinentale.Republika e Malit të Zi me referendumin e vitit 2006 riktheu pavarësinë e saj me anë të ndarjes nga Republika e Serbisë. Një pjesë e pjesëtarrëve të armatës nga shteti federal kaloi në armatën e posa formuar të Malit të Zi. Në të njejtin vit, gjatë muajit gusht u nda-lua sistemi i regrutimit dhe në këtë mënyrë shteti iu qas profesionalizimit të tërësishëm të armatës. Me miratimin e dokumenteve strategjike, mes të cilëve edhe broshurën strategjike të mbrojtjes, u defi nuan kahjet dhe synimet sa i përket zhvillimit të kapac-iteteve të mbrojtjes së Republikës së Malit të Zi. Me antërësimin e Malit të Zi në programin e Partneritetit për Paqe në vitin 2006, u defi nuan qartë orientimet vijuese të zhvillimit sa i përket sigurisë. Përmes planeve aksion-are vjetore, duke fi lluar që nga viti 2009, ush-tria e Malit të Zi i plotëson dispozitat politike të Qeverisë së Malit të Zi për anëtarsim në NATO. Njëherit, në agjendën politike të ud-hëheqësisë së Malit të Zi në mënyrë të qa-rtë defi nohet drejtimi sa i përket plotësimit të standardeve për anëtarsimin e Malit të Zi edhe në Bashkimin Europian. Korniza e tillë e përmbledhur politike jep një fotografi të qartë dhe të suksesshme iniciale sa i përket plotësimit të normave ndëkombëtare duke i pasur parasysh edhe protokollet dhe deklara-tat e nënshkruara dhe të miratuara, mes të cilave edhe marrëveshjet për implementimin e normave ndërkombëtare në aspektin e rua-jtjes së mjedisit jetësor. Republika e Malit të Zi që nga fi llimi i pavarë-sisë së saj, pësoi ngritje të lartë ekonomike në raport me vendet tjera të Ballkanit Perën-

��

Mjetet mbrojtëse të Aleancës

vlerave demokratike dhe për fuqizimin e de-mokracive.

ROLI MBROJTËS – MISIONE DHE OPERACIONEAshtu siç e cekëm më lartë, roli mbrojtës i NATO-s ka të bëjë me mbrojtjen territorial dhe me ruajtjen e sigurisë. Edhe pse veprimi i Aleancës nënkupton një spektër të gjërë të misioneve dhe operacioneve të gërshetuara, me mjete politike dhe me menaxhim krizash, duhet të fi llojë sistematizimi si dhe sqarimi i tyre. NATO përmes përdorimit të një miksi të forcave konvencionale dhe aktiviteteve për parandalimin dhe menaxhimin me kriza ose me anë të rikonstruimit post konfl iktuoz, ar-riti që të zbatojë ose është duke zbatuar një numër solid të misioneve dhe operacioneve me theks të veçantë se të njejtat do të real-izohen brenda dhe jashtë territorit të vendeve Euroatlantike.

ë qoftë se nisemi nga defi nicionit ba-zik për Aleancën i cili thotë se NATO është organizatë mbrojtëse dhe poli-tike, është logjike që të mendohet se

veprimi i saj do të ishte i dyfi shtë, përmes misioneve dhe operacioneve nga njëra anë dhe përmes përdorimit të mjeteve politike nga ana tjetër. Por, aktivitetet e Aleancës në sigurinë ndërkombëtare janë po aq të gër-shetuara dhe komplekse sa edhe vet sfi dat e sigurisë dhe për këtë shkak nuk mund të kemi një distinkcion të saktë për atë se ku përfun-don roli i forcave klasike luftarake dhe se ku fi llon përdorimi i mjeteve politike. Gjithashtu, kur kemi të bëjmë me rolin e NA-TO-s në sigurinë ndërkombëtare nuk guxon të harrojmë se periudha e defi nimit të aktiv-iteteve është i vjetër edhe sa vet periudha e pas Luftës së Ftohtë për faktin se sfi dat e sigurisë janë në rritje të vazhdueshme. Peri-udha e miratimit të konceptit strategjik nga viti 2010 është periudhë e rrumbullaksimit

të të gjitha aktiviteteve të deri tanishme për faktin se sfi dat e sigurisë lindin, por nga ana tjetër të njejtat nuk shuhen. Ajo që ka paraqi-tur sfi dë për NATO-n para 10 viteve, ngel edhe sot e njejtë, por numri i sfi dave ka pë-suar rritje. Nga periudha e vitit 2010 e këndej, roli i NATO-s është i orientuar drejt mbrojtjes kolektive, menaxhimit me kriza dhe sigurisë së bashkuar.Në këtë kontekst, mjetet mbrojtëse të NATO-s (misionet dhe operacionet) por edhe një pjesë të mjeteve politike paraqesin një miks të medotave të mbrojtjes konvencionale dhe moderne sa i përket ballfaqimit me fenomenin e destabilizimit dhe të krizave, ndërprerjen e tyre të shpejtë si dhe rikonstruimin e vatrave të krizës. Në raport me mbrojtjen kolektive dhe nenit 5, mungesa e kërcënimit klasik territorial për sigurinë e mjedisit euroatlantik si dhe për anëtaret e NATO-s gjatë njëzet viteve të fundit, me përjashtim të sulmeve terroriste në SHBA, kontriboi për një numër të vogël shembujsh misionesh dhe operacionesh për një mbrojtje konkrete territorial, përveç se në pikën kundër terrorizmit global. Siguria e bashkuar paraqet sigurinë e të gjitha shteteve të orientuara në mënyrë demokra-tike si dhe të aktorëve joshtetëror të cilët ballafaqohen me sfi dat e reja të sigurisë, por edhe me sigurinë e shteteve të cilat sigurinë e tyre nuk janë në gjendje ta ruajnë vet dhe kërkojnë ndihmën e aleancës më të fuqishme ushtarake. Sa i përket “ringjalljes” së kon-ceptit për sigurinë e bashkuar, NATO ofron miks të mjetev politike ku rolin udhëheqës e kanë partneritetet, zgjërimet dhe iniciativat e ndryshme për zgjërimin dhe shpërndarjen e

NATO dhe siguria ndërkombëtare

��

ushtarë të cilët ngelën si rezultat i konfl ikteve të kohë pas kohëshme mes dy etnive më të mëdha. Sot qëllimi i KFOR-it është mbikqyrja e sigurisë dhe sigurim i paqes dhe stabilitetit të vendit. Në rolin e tyre, gjatë vitit forcat e NATO-s në Kosovë bashkëpunojnë me misio-nin e Kombeve të Bashkuara UNMIK dhe me misionin e Bashkimit Europian EULEX. Republika e Maqedonisë në kuadër të mision-it të NATO-s në Kosovë kontribuon përmes mbështetjes së vendit nikoqir. KFOR-i është misioni i dytë aktual i NATO-s në të cilën kon-tribuon edhe Republika e Maqedonisë.

MONITORIMI I MESDHEUTMisioni i NATO-s për monitorimin e Mesdheut “Active Endeavour” është pjesë e përpjekjeve të NATO-s në luftën kundër terrorizmit. Në kuadër të “Active Endeavour”, anije dhe sipas nevojës edhe fl uturake të NATO-s, patrullojnë në pjesën e Mesdheut me qëllim të pengimit, mbrojtjes dhe shkatërrimit të aktiviteteve eventuale terroriste. Ky monitorim vjen si re-zultat i nenit 5 të Marrëveshjes Veriatlantike dhe është në drejtim të mbrojtjes nga sulmet eventuale terroriste.

MISIONI I LUFTËS KUNDËR PIRATËVE NË BRIRIN E AFRIKËSQëllimi i këtij misioni ashtu si që na tregon edhe titulli, është lufta kundër piratëve pranë Bririt të Afrikës si një turtë kritike tranziotre e anijeve tregtare. Mund të themi se qëllimi i misionit është rritja e stabilitetit për realizimin e aktiviteteve ekonomike me theks të veçantë në tregtinë e vendeve anëtare të NATO-s.

MISIONI PËR MBËSHTETJEN E UNIONIT AFRIKAN Misioni për mbështetjen e Unionit Afrikan është mission paqësor jashtë rrethit eu-

Ti shqyrtojmë disa nga misionet dhe opera-cionet e NATO-s me qëllim që të shohim kara-kteristikat dhe të formojmë bazë për marjen e konkluzioneve të mëtejshme.Edhe përkundër përpjekjes që të gjejmë ko-rnizë të ndarjes së misioneve dhe operacione-ve në kuptimin kufi zimit dhe ndarjes së tyre në kategori si menaxhim i kirzës, lufta kundër terrorizmit për parandalimin e rreziqeve ndaj sigurisë së vendeve anëtare ose misionet dhe operacionet përkrahëse, si përgjigje ndaj mis-ioneve dhe operacioneve kundër rreziqeve, ndarja e së cilës është pothuajse e pamundur. Kjo ndarje pamundësohet për shkak të:– Diferencës së intervalit kohor të realizimit

dhe njohjes së sfi dave të sigurisë në peri-udha të ndryshme të historisë së NATO-s;

– Kompleksiteti dhe gërshetimi i mjeteve të cilat janë të nevojshme për suksesin e një misioni/operacioni. Për shembull, shpesh përmendet se interevenimi ushtarak në vetëvete nuk bart paqe dhe stabilitet në qoftë se nuk inkuadrojmë mjetet sistema-tike për rikonstruim të pas luftës;

– Arsyja themelore e intervenimit si dhe fak-torët të cilët shkaktojnë arsyen e interven-imit;

– Qëllimi i misionit dhe operacioneve.Për këtë shkak në pjesën e mëposhtme të tekstit do të sqarojmë qasjen e NATO-s në bashkrenditjen e thjeshtë të misioneve dhe opracioneve gjatë periudhës së pas Luftës së Ftohtë. Sipas informatave zyrtare të NATO-s, në 24 vitet e fundit Aleanca është përfshirë apo gjithnjë mer pjesë aktive në mbi 15 mis-ione/operacione. MISIONI I NATO-S NË AFGANISTANMisioni ISAF në Afganistan paraqet misionin më të gjatë dhe më kompleks të NATO-s pas Luftës së Ftohtë. Në këtë kontekst, ISAF merret si interpretim i përpjekejve të luftës kundër terrorizmit dhe parandalimit të krizave – përmes veprimit për asgjësimin e vatrave terroriste, përpjekjeve për rikonstruim pas krizës – përmes aktiviteteve për mbështetje të qeverisë kalimtare dhe elementeve të op-eracionit klasik, për intervenime klasike ushta-rake përmes luftimeve të vazhdueshme me talebanët, me qëllim të marrjes nën kontroll rajone të caktuara në Afganistan, por edhe përfshirje të mjeteve politike të Aleancës. Si shembull mund ti marim përpjekjet për barazi gjinore në ndërtimin e forcave kombëtare të sigurisë së Afganistanit.Në përputhje me informatat zyrtare, qëllimi i misionit ISAF ishte që ky mission ti mundë-sojë qeverisë së Afganistanit implementimin e sigurisë së qëndrueshme në tërë territorin e vendit si dhe zhvillimin e forcave të sigurisë së Afganistanit me qëllim të parandalimit të

mundësisë që Afganistani përsëri të shëndr-rohet në vatër terroriste. Duke pasur parasysh se bëhet alë për një mission tejet të zgjëruar me përfshirjen e mbi 48 shteteve dhe për shkak të kuptimit sa më të mirë të misionit dhe të përpjekjeve të Ale-ancës në praktikë, duhet dhënë një sqarim i shkurtër për arsyen e intervenimit ushtarak në Afganistan dhe përfshirjen e NATO-s në këtë intervenim. Pas sulmeve të kullave binjake në SHBA, kryeatri i atëhershëm i SHBA-së, Xhorxh Bush kërkoi nga Afganistani dorëzimin e Osama Bin Ladenit si dhe ndërprerjen e mbështetjes për organizatat terroriste dhe trening-kam-peve terroriste në territorin e Afganistanit. Pas refuzimit për ta dorëzuar Bin Ladenin në njërin nga gjyqet ndërkombëtare si dhe pas insistimit të Xhorxh Bushit që i njejti të dorëzohet në ndonjërin nga gjyqet islamike, SHBA-ja shpall luftë kundër terrorizmit dhe luftë kundër regjimit talebën në Afganistan. Në këtë kontekst janë realizuar disa opera-cione të përbashkëta ajrore të SHBA-së dhe Britanisë së Madhe, operacione prë asgjësi-min e caqeve talebane. Pas asgjësimit të pjesës më të madhe të caqeve në alë, në një konferencë në Bon është arritur marrëveshja për formimin e një qeverie kalimtare nga ana e opozitës së regjimit taleban e pranishme në këtë konferencë, në krye me Hamid Karzain, ndërsa NATO-s nën patronazhin e Kombeve të Bashkuara iu dha mandati të formojë mis-ionin ISAF me qëllim të mbështetjes dhe të vendosjes së sigurisë për punën e qeverisë kalimtare afgane. Misioni ISAF funksionon në katër faza të zgjërimit të punës së ekipeve provincial të rikonstruimit deri në mbulimin e tërësishëm të tërë territorit afgan deri në vitin 2006. Pas përfundimit të katër fazave, në vitin 2009, me anë të misionit trajnues të NATO-s iu qas formimit dhe lirimit të forcave kombëtare të sigurisë afgane të përbëra nga ushtria, policia, kontrolli kufi tar, forca ajrore dhe nga agjen-sioni i intelegjencës për marrjen e kontrollit mbi sigurinë e vendit dhe asgjësimin e va-trave terroriste. Ky process përfundoi në vitin 2014 ku njëherit përfundoi edhe misioni ISAF, por NATO vazhdon me mbështetjen e tij në kuadër të institucioneve të lartëpërmendura. Republika e Maqedonisë kontribon në mënyrë aktive në kuadër të misionit ISAF që nga viti 2002, ndërsa përpjekjet dhe aktivitetet e pjesëtarrëve të ARM-së janë një argument i fuqishëm që bën Republika e Maqedonisë drejt rrugës së anëtarsimit të plotë në Ale-ancë, gjithnjë duke ndarë vlerat demokratike me anëtarët e saj.

MISIONI I NATO-S NË KOSOVËAshtu si ISAF në Afganistan edhe misioni KFOR paraqet një mission me mandate të gjatë duke evalouar në funksionin e saj bazë. Në përputhje me informatat zyrtare, misioni KFOR në Kosovë fi lloi në vitin 1999 me qëllim të refuzimit dhe parandalimit të rrezikut nga ana e forcave ushtarake jugosllave dhe serbe, vendosjen e një mjedisi të sigurtë dhe ven-dosjen e rendit publik, demilitarizimin e Ush-trisë Çlirimtare të Kosovës, mbështetje dhe përpjekje humanitare si dhe koordinim dhe mbështetje të pranisë civile ndërkombëtare. Në mënyrë shtesë në vitin 2008, forcat e NA-TO-s në Kosovë ndihmuan në formimin e Tru-pave Mbrojtëse të Kosovës si dhe në krijimin e një trupi civil për mbikqyrejen e forcave në alë. Sot NATO në Kosovë ka afërsisht 5000

��

se për shkak të mbrojtjes së interesave per-sonale, përmes promovimit të stabilitetit, gjegjësisht me qëllim të asgjësimit të vatrave të konfl ikteve, ose me kërkesën e vendeve të caktura, NATO krijon dhe realizon misione dhe operacione; misionet dhe operacionet e NATO-s janë të ndara, me specifi kacionet dhe me ndarjen e tyre të qartë përmes krit-ereve të përcaktuara dhe të dobishme. NATO merr pjesë në misione dhe në operacione në për luftë kundër terrorizmit, për mbrojtjen e civilëve, parandalimin e krizave, menaxhimin me kriza, rikonstruimin pas gjendjes së krizës, asgjësimin e aktiviteteve pirate si dhe aktiv-itete tjera të ngjajshme, gjegjësisht gjithandej ku rreziku i eskalimit të konfl ikteve do të ishte edhe kërcënim për sigurinë ndërkom-bëtare e me këtë edhe për sigurinë e vendeve anëtare të NATO-s në periudhë afatgjate, gjegjësisht kërcënim i parimeve demokratike, mandate i NATO-s më shpesh është si rezul-tat i Kombeve të Bashkuara ose si rezultat i vendeve të cilët kërkojnë ndihmën e kësaj organizate, por shpesh herë kjo ndihmë edhe kontestohet dhe nuk ka drejtim të duhur se cili vend anëtar dhe në çfarë mënyrë do të përfshihet në ndonjë mision, gjegjësisht op-eracion kur në atë rast vendimi përfudnimtar është nacional.Republika e Maqedonisë si vend partner nga NATO kërkoi ndihmë për rrumbullakësimin dhe për përfundimin e konfl iktit të vitit 2001 si dhe kërkoi parandalim të konfl ikteve të mëtejme.Republika e Maqedonisë ishte kontribuese aktive në kuadër të misioneve ISAF, KFOR ndërsa kontriboi edhe në kuadër të misionit të NATO-s në Irak.

Darko Trajkovski

roatlantik. Ky mision u vendos me kërkesë të Unionit Afrikan për mbështetjen e aktiv-iteteve për ruajtjen e stabilitetit. Ky mision është dëshmi për qasjen gjithpërfshirëse të cilën Aleanca e paraqet ndaj sigurisë dhe duke u nisur nga kjo vjen edhe roli i saj sa i përket sigurisë ndërkombëtare si pjesë e ak-tiviteteve për ruajtjen e sigurisë së vendeve anëtare të Aleancës.Përveç misioneve aktuale, ekzistojnë edhe një numër i madh i misioneve dhe opera-cioneve të përfunduara të Aleancës, por duke dashur që mos ti përsërisim pjesët e rëndë-sishme, në kuadër të tekstit do ti shqyrtojmë vetëm disa prej tyre.

NATO NË BOSNJE E HERCEGOVINËMisioni i NATO-s në BeH si dhe misioni i NA-TO-s në Afganistan janë misione të gjata dhe shumë dimensionale. Fillojnë me misionin për mbojtjen nga grupi eventual aggresor-terrorist dhe vazhdon me rikonstruimin post-konfi ktuoz si dhe me përpjekjet për ndërtimin e institucioneve për vendosjen e stabilitetit të tërësishëm. Përfshirja parësore e NATO-s në BeH bazohet mbi kërkesën e Kombeve të Bashkuara për mundësimin dhe krijimin e kushteve për realizimin e embargos së ar-mëve në pjesën e Adriatikut dhe vazhdon me misione të ndara, qëllimi i së cilave përmes sulmeve ajrore është largimi i forcave serbe. Pas nënshkrimit të Marrëveshjes së Dejtonit u formuan forcat për stabilizim, SFOR. Mis-ioni paqësor i NATO-s në BeH përfundoi në vitin 2004, ndërsa vendin e saj e mori misioni i Bashkimit Eurpian EULEX.

NATO NË REPUBLIKËN E MAQEDONISËNë përputhje me informatat zyrtare të NA-TO-s, me kërkesë të qeverisë së Maqedonisë dhe me qëllim të zgjidhjes së konfl itit të vitit

2001 në R. e Maeqdonisë janë realizuar tre operacione të njëpasnjëshme gjatë periud-hës nga muaji gusht i vitit 2001 deri në mars të vitit 2003. Operacioni i parë “Essential Harvest” u realizua me qëlli të ç’armatimit të grupacioneve etnike shqitare. Operacioni i dytë “Amber Foks” iu dedikua mbështetjes së faktorit ndërkombëtar i përfshirë në ne-gociatat për tejkalimin e konfl iktit. Përsëri me kërkesë të Republikës së Maqedonisë, NATO realizoi edhe operacionin e tretë dhe të fundit në Republikën e Maeqdonisë – “Al-lied Harmony”. Qëllimi i operacionit të fundit ishte stabilizimi dhe aktivitetet parandaluese për parandalimin e ripërsëritjes së konfl iktit.

Vlen të theksohet se kontrolli mbi sigurinë e Republikës së Maqedonisë e ndërmer Bash-kimi Europian me anë të lansimit të misionit të saj të parë ushtarak “Konkodria”. Kjo e dhënë tregon për rritjen e bashkëpunimit mes NATO-s dhe aktorëve tjerë ndërkombëtar si që është rasti me Bashkimin Europian.

NATO NË LIBINën mandatin e Kombeve të Bashkuara dhe si rezultat i nevojës së mbrotjes së populltaës pas kryengritjes kundër regjimit të Gadafi t, NATO ndërmori operacionin “Mbrojtësi i Për-bashkët”. Ky operacion u realizua përmes ven-dosjes së zonës së fl uturimeve të ndaluara për shkak të mbrojtjes së civilëve nga sulmet eventuale ajrore, embargos së armëve në ujërat e Mesdheut si dhe nga sulmet ajrore dhe detarenga ana e regjimit të cilat janë të drejtuara kah caqet civile.

NATO NË IRAKPas rënies së regjimit të Sadam Huseinit gjatë periudhës nga viti 2004 deri në vitin 2011 një pjesë e vendeve anëtare të NATO-s dhe partnerëve të saj, realizuan operacionin e trajnimit, mentorimit dhe mbështetjes së forcave irakene të sigurisë, “Liri për Irakun”. Qëllimi i këtij operacioni ishte asistimi në ndër-timin e forcave të sigurta të sigurisë së Ira-kut. Operacioni në alë, përveç instruktorëve njëherit mundësoi edhe pajisje dhe ndihmë fi nanciare. Operacionet e NATO-s në Irak, sipas informatave zyrtare të NATO-s janë si rezultat i ftesës dhe kërkesës së qeverisë irak-ene. Republika e Maqedonisë si vend partner i NATO-s, kontribuoi në kuadër të misionit të Aleancës në Irak.

AKTIVITETE TË KARAKTERIT HUMANITARPërveç aksioneve klasike, NATO, në kuadër të funksionit të tij për menaxhim me kriza, merr pjesë edhe në aktivitete të karakterit hu-manitar. Na këtë drejtim vërehet përfshirja e NATO-s me kapacitete logjistike me qëllim të sigurimit ose transmetimit të ndihmës së sig-uruar por edhe tërheqje dhe aktivitete tjera të domenit të tij gjatë katastrofave humanitare, si në rastin e uraganit “Katrina”ose si në ras-tin e tërrmetit në Pakistan. Gjithashtu NATO merr pjesë edhe në sigurimin e ngjarjeve pub-like para se gjithash për shkak të sulmeve të mundshme terroriste, ndërsa si shembuj mund ti marrim lojrat olimpike në Athinë gjatë vitit 2004 si dhe Samitin e NATO-s në Rigë në vitin 2006. Pas shqyrtimit të pjesës më të madhe të misioneve aktuale dhe të misioneve të për-funduara të NATO-s, mund të konkludojmë

��

MARRËDHËNIET E NATO-S ME VENDET E PpP-SË

ritetit – Euro Atlantic Partnership Council, Zvicra lujati rol aktiv sa i përket partneritetit. Ajo ofron edukim, ekspertizë dhe trajnim të vendeve tjera aleate me theks të veçantë në misione humanitare, në të drejtën humanita-re, në përpjekje për deminim, asgjësimin e ar-matimit dhe municionit, kontroll mbi armati-min dhe ç’armatimin, të drejtat e njeriut dhe të drejtat civile dhe ushtarake, si dhe ofron ndihmën e saj në transparencën dhe kontrol-lin demokratik të forcave të armatosura. Programi për partneritet individual dhe bash-këpunim – Individual Partnership and Coop-eration Programme, është një program që përputhet me dy palët për çdo vit. Gjithashtu Zvicra merr pjesë në Procesin e Planifi kimit dhe Analizës - Planning and Revieë Process, process ky i cili rrjedh me qëllim të zhvillimit të ndërveprimit dhe aftësimit të njësive të cilat do të mund të jenë në disponim për tra-jnim, për stërvitjet e NATO-s dhe për menax-him me kriza multinacinale dhe operacione paqësore.Bashkëpunimi mes Zvicrës dhe NATO-s u thellua gjatë krizës në Bosnje e Hercegovinë. Në fund të vitit 1995, ky vend e liroi hapë-sirën ajrore, rrjetin hekurudhor dhe rrugor për forcat e NATO-s për implementimin e - Implementation Force (IFOR), forca të cilat ishin përgjegjëse për zbatimin e pikave ush-tarake të Marrëveshjes së Dejtonit. Ky vend ishte pjesëmarës edhe në kuadër të misionit paqësor të BE-së “ALTEA”, në Bosnjë e Her-cegovinë.Lëmi tjetër e bashkëpunimit mes NATO-s dhe Zvicrës është mbështetja që kjo e fun-dit jep në kuadër të operacioneve ndërkom-bëtare paqësore të udhëhequra nga NATO. Zvicra vazhdon të kontribojë në kuadër të operacionit për mbështetjen e paqes në

NATO DHE ZVICRAZvicra si vend neutral u inkuarua në pro-gramin e Partneritetit për Paqe në vitin 1996 dhe së bashku me NATO-n bashkëpunon në mënyrë aktive në menaxhimin e krizave dhe në operacione të ndryshme, ndërsa bash-këpunimi praktik zhvillohet edhe në shumë lëmi tjera. Në kuadër të programit të Partne-ritetit për Paqe, Zvicra është nikoqire e më se 30 kurseve të rregullta. Qendra të cilat punojnë për nevojat e aleatëve të NATO-s janë: Qendra për Informim Trajnim dhe Ko-munikim, Qendra Malore e Trajnimit, Qendra Ndërkombëtare e Trajnimit dhe Qendra Tak-tike e Trajnimit. Gjithashtu në kuadër të PpP-së janë vënë në disponim edhe një numër i madh i objekteve civile të trajnimit. Ato

janë: Qendra e Gjenevës për Politika të Sig-urisë, Qendra Ndërkombëtare e Deminimit Humanitar, Qendra e Gjenevës për Kontroll Demokratik të Forcave të Armatosura dhe Qendra e Marrëdhënieve Ndërkombëtare dhe Siguri të Rrjetit.Aleatët dhe Zvicra ndajnë vlerat kyçe si që janë promovimi i sigurisë ndërkombëtare, demokracia, të drejtat e njeriut, e drejta ndëkomëbtare humanitare, trajnim të hu-lumtimit dhe shpëtimit, të drejtat themelore dhe sundimin e së drejtës. NATo dhe Zvicra përzgjedhin lëmitë e bashkëpunimit praktik të cilat u përshtaten qëllimeve të përbash-këta të tyre. Nga moment kur u anëtarsua në programin e Partneritetit për Paqe dhe u bë pjesë e Këshillit Euroatlantik të Partne-

NATO

��

Taxhikistani në mënyrë aktive bashkëpu-non dhe lufton terrorizmin ndërkombëtar duke zhvilluar bashkëpunim praktik edhe në shumë sfera tjera. Ky vend pati rol aktiv në mbështetjen e operacioneve aleate në Afganistan gjatë pranimit dhe mbështetjes së avionëve ushtarak francez në aeropor-tin e Dushanbes. Aleatët dhe Taxhikistani gjithashtu përmes ekspertizave, shkëmbe-jnë informata të ndryshme.Taxhikistani disponon me disa njësi të cila i ofron për operacionet e NATP-s dhe vendeve anëtare të PpP-së për pjesëmarrje edhe në stërvitjet e ndryshme. Pjesëmarrja bazohet në vendimin e qeverisë për secilin rast të caktuar vetanak. Këto njësi përfshijnë regjiment këmbësorik për mbështetjen e ak-tiviteteve të PpP-së në Taxhikistan, përfshi-jnë grupe të ofi cerëve të shtabit si dhe grup të ekipit mjekësor ushtarak. Taxhikistani së bashku me alatët tjerë të NATO-s participon edhe në aktivitete për asgjësimin e minave. Si lëmi kyçe e bashkëpunimit në mes të NA-TO-s dhe Taxhikistanit është edhe shkollimi ushtarak. Përpjekejet e përbashkëta janë në rrjedhe e sipër me qëllim të organizimit të kurseve në disa lëmi, duke përfshirë këtu edhe kontrollin dhe sigurinë kufi tare, si dhe trajnimin e gjuhës angleze dhe vendosjen eventuale të NATO-standardeve në kuadër të programeve të shkollimit ushtarak në vend. Taxhikistani dërgoi ofi cerë për trajnim dhe mësim pranë shkollës së NATO-s në Oberamergau.Taxhikistani është duke punuar në miratimin e procedurave në rast të fatkeqësive naty-rore, ndërsa është duke punuar edhe për krijimin e një qendre operative vetanake të shpëtimit në rast të fatkeqësive natyrore. Aleatët në bashkëpunim me Taxhikistanin zhvillojnë sistemet për paralajmërim të her-shëm gjatë dhe para fatkeqësive natyrore.Bashkëpunimi me NATO-n dhe me vendet tjera partnere po zhvillohet edhe në lëminë e gërryerjes së uraniumit si dhe në lëminë e ruajtjes së mjedisit jetësor. Taxhikistani merr pjesë në “Rrugën virtuale të mëndafshit” program ky i cili ka për qëllim të rritë qasjen e internetit për bashkësitë akademike dhe hulumtuese në vendet e Kaukazit dhe të Azisë Qëndrore përmes rrjetet të instaluar satelitor. Dragan Pavllovski

Kosovë. Në përputhje me neutralitetin e saj, Zvicra merr pjesë në kuadër të operacioneve ndërkombëtare, misionet paqësore dhe bashkëpunimin multilateral me trajnime ush-tarake. Ligji zvicran përjashton mundësinë e pjesëmarrjes në operacionë luftarake për vendosjen e paqes. Njësitë zvicrane do të marrin pjesë vetëm në aktivitetet në kuadër të mandatit të Kombeve të Bashkuara dhe Organizatës për Siguri dhe Bashkëpunim Europian (OSBE). Në bazë të kësaj Qeveria zvicrane në vitin 1999 vendosi që të kontri-boi me forcat e saj në kuadër të forcave të KFOR-it në Kosovë, që ishte edhe hera e parë ku Zvicra morri pjesë në një mision paqësor të NATO-s. Momentalisht, kontingjenti zvi-cran SËISSCOY u shërben forcave të KFOR-të NATO-s. Momentalisht, kontingjenti zvi-cran SËISSCOY u shërben forcave të KFOR-të NATO-s. Momentalisht, kontingjenti zvi-

it, si pjesë e grupit multinacional operativ. Ky kontingjent numëron maksimum 220 pjesëtarrë të forcave të armatosura dhe gjithashtu përbëhet nga: regjiment trans-porti, ofi cer të shtabit në nivele të ndryshme të shtabit të KFOR-it. Zvicra disponon edhe me ekip mjekësor – specialist mjeksor, polici ushtarake si dhe personel shërbyes. Në kor-rik të vitit 2011 qeveria dhe parlamenti zvi-cran i vazhduan mendatin SËISSCOY-t deri rik të vitit 2011 qeveria dhe parlamenti zvi-cran i vazhduan mendatin SËISSCOY-t deri rik të vitit 2011 qeveria dhe parlamenti zvi-

në fund të vitit 2014, ku i njejti do të vazh-dojë ti shërbejë nevojave të KFOR-it. Zvicra ka rol të rëndësishëm edhe në mbështetjen e zhvillimit të Kosovës përmes programeve bilaterale dhe multilaterale.Nga shkurti i vitit 2004 deri në shkurtin e vitit 2007 me një numër të vogël të ofi cerëve të shtabit, Zvicra iu bashkangjit Forcave Ndërkombëtare për Ndihmë në Afganistan ISAF. Forcat në alë siguruan ekspertizë dhe ndihmë në ruajtjen e kontakteve me liderët lokal në kuadër të ekipit provincial të rikon-struimit të kryesuar nga Gjermania.Zvicra ka vënë në disponim kapacitete të shumta civile dhe ushtarake për opera-cione potenciale për mbështetjen e paqes nën mandatin e KB-së dhe OSBE-së. Edhe pse Zvicra nuk disponon me njësi të vazh-dueshme ushtarake dhe nuk ka njësi të caktuara të cilat do të mund të identifi ko-hen me operacione të tilla, kontingjentet ushtarake zvicrane janë i përshtaten çfardo lloji të misioneve dhe njëherit janë të siguru-ara me vullnetarë. Kjo është kërkesë e ligjit federative dhe e administratës ushtarake zvicrane. Në vitin 2010, raportet e politikës së sigurisë dhe dhe të forcave të sigurisë parashihnin rritjen e kontributeve të forcave të aramtosura nëpër operacionet paqësore gjatë viteve vijuese në kuptimin cilësor dhe kuantitativ. Personeli i specializuar ushtarak do të mund të jetë i angazhuar për evakuim mjekësor dhe për operacione afatshkurtëra humanitare.Në qershor të vitit 2010 qeveria zvicrane miratoi raportin e politikës së sigurisë së Zvi-crës, duke e ndryshuar raportin e njejtë të vitit 1999. Në përputhje me këtë politikë, si që është qartësuar edhe në kushtetutën e këtij vendi, Zvicra ka për qëllim të kontribojë në: parandalimin e konfl ikteve dhe luftës dhe në ruajtjen e paqes dhe sigurisë ndërkom-bëtare, por në rast se kjo nuk realizohet, Zvicra është e detyruar të mbrojë kufi jtë dhe banorët e saj, duke i mbështetur autoritetet civile në rast të ndonjë kërcënimi dhe rreziku serioz, ose në rast të fatëkeqësive të mëdha natyrore dhe fatëkeqsive tjera. Zvicra është donator aktive pranë Fodit të Projekteve të Partneritetit duke mbështe-tur 14 projekte vetëm gjatë vitit 2000. Në

kuadër të projekteve në alë, Zvicra së bash-ku me disa aleatë dhe me disa partnerë të caktuar mbështeti asgjësimin e minave, ar-mëve dhe municionit në: Shqipëri, Azerbejx-han, Gjerogji, Kazakistan, Mal të Zi, Serbi dhe në Ukrainë, ndërsa i vazhdoi edhe projektet e municionit dhe të avancimit të rezervave në Mauritani dhe në Jordani.

NATO DHE TAXHIKISTANIMarrëdhëniet e NATO-s me Taxhikistanin mund të vlerësohen përmes programit të Partneritetit për Paqe, program në të cilin ky vend u inkuadrua në vitin 2002. Përfaqë-suesi special i sekretarit të përgjithshëm të NATO-s për Kaukazin dhe Azinë Qëndrore, zbaton një nivel të lartë të dialogut politik me autoritetet e Taxhikistanit përmes viz-

itave të rregullta në këtë shtet. Program i Partneritetit dhe Bashkëpunimit Individual – Individual Partnership and Cooperation Programme avancon bashkëpunimin mes NATO-s dhe Taxhikistanit, bashkëpunim ky i bashkërenduar nga dy palët për një periudhë dy vjeçare. Çështjet kyçe të bashkëpunimit në alë janë: bashkëpunimi paqësor dhe ai i sigurisë, menaxhimi me krizat, planifi kimi i gjendjeve të jashtazakonshme civile, bash-këpunim në luftën kundër terrorizmit, sigu-ria kufi tare dhe lufta kundër krimit kufi tar, sidomos luftën kudër tregtisë me drogë. Për këtë qëllim Taxhikistani dërgoi një numër të madh të personelit për ndjekje të trajnimit për luftë kundër mjeteve narkotike, trajnim i sponzoruar nga nisma e këshillit NATO-Rusi.

��

BARAZPESHA MES POLITIKËS KOMBËTARE, INTERESAVE KOMBËTAR, QËLLIMEVE POLITIKE DHE FUQISË KOMBËTARE

trazira për shkak të mbivlerësimit të mundësive, shtatet ti vendosin vetes qëllime të paaritshme dhe të zhvillojnë strategji të gabuar ushtarake, strategji kjo e cila nuk e përgaditë shtetin për rrezieqt të cilat i kanosen vendit. Në një situatë të këtill luan rol edhe mjedisi operativ potencial si dhe rreziqet dhe këërcënimet reale dhe të mundshme. Strategjia ushtarake e shtetit mund të jetë e përqëndruar pse në sulm ose në mbro-jtje. Ushtria dizajnohet në mënyrë që të luftohet aktivisht ose në mënyrë pasive, ose me qëllimin e asgjësimit vendimtar të kundërshtarit apo dobësimit të tij. Ushtria mund të përgaditet që të veprojnë në mënyrë simetrike dhe asimetrike kundër rreziqeve dhe kërcënimeve konvencionale dhe jokonvencionale. Shumë pak vende në botë mund të dhe të zhvillojnë strategji ushtarake për rreziqe dhe kërcënime të ndryshme. Ajo paraqet paralajmërim për një ushtri hibride për rreziqe të shumëllojshmë apo për rreziqe dhe kërcënime hi-bride. Zhvillimi i strategjisë ushtarake për një luftë hibride do të thoshte se shteti ka kapacitete të shkaktojë dhe të vendosë qëllime të pakufizuara politike, të veprojë globalisht si një lojtar dhe fak-tor kyç botëror.Ky hap drejt zhvillimit të strategjisë është shumë i rëndësishëm për shkak se dëshirat janë një, ndërsa mundësitë janë një gjë tjetër. Resurset asnjëherë nuk janë të mjfatueshme edhe ato të vendeve më të pasura, ndërsa nevojat gjithnjë do të jenë në rritje. Por zgjedhja e një strategjie ushta-rake të përshtatshme do të thotë jetë ose vdekje për një vend në luftë. Ajo patjetër se ka nevojë për një zhvillim afatgjatë, të shëndrrohet në një doktrinë dhe të zhvillohet deri në nivelin taktik me anë të parimeve aplikative të të luftuarit. Në qoftë se kjo nuk ndodhë, në luftë gjithçka më andej do të jetë e kotë dhe e vonuar. Kemi shumë shembuj kur në valën e luftës më të madhe merren pajisje bazike për ushtrinë të cilën është dashur të furni-

ë qoftë se duam që të flasim për një plani-fikim operativ serioz, duhet të flasim nga këndvështrimi i strategjisë ushtarake e shtetit sepse nga ana tjetër të gjitha kon-

statimet tjera do të ishin të pavlera dhe të pan-evojshme. Ushtria si një organizatë formohet me qëllim që ti shërbejë shtetit, me qëllim që në paqe me anë të gatishmërisë së saj dhe me forcën e saj latentne të dezorientojë kundërshtarin që ka si qëllim luftën, por në qoftë se vjen deri te lufta, ushtria duhet të jetë e gatshme që të arrijë fitore të sigurtë ushtarake. Gjithçka tjetër do të merret si dytësore për shkak se koha e gatishmërisë dhe resurset që kemi në disponim asnjëherë nuk mjaftojnë.Zhvillimi i strategjisë së një shteti fillon me anë të një politike konsistente kombëtare. Kjo do të thotë se politika kombëtare nuk mund të jetë e dy anshme, e ndryshueshme dhe e dobët, por me qëllime të definuara qartë, qëllime të cilat shteti duhet ti realizojë, ose qëllime të a.q edhe si interesa të definuara kombëtare. Interesat kom-bëtare të një shteti nuk janë aq të vështira për tu kuptuar dhe të njejtat bazohen mbi një logjikë të shënoshë: secili shtet do që të mbijetojë dhe të ketë siguri fizike për qytetarët e saj, të sigurojë integritetin territorial dhe politik në raport me ven-det fqinje të rajonit, popullata e vendit të mirëqe-nie dhe siguri ekonomike dhe të sigurohet paqe afatgjate dhe stabilitet i brendshëm. Gjithsesi se vende të ndryshme kanë edhe interesa më të gjëra kombëtare, por interesat e lartëpërmen-duraj njihen si interesa më ndikuese për një shtet të suksesshëm.Vetëm atherë kur do të shpallet konsenzus mes kreatorëve të politikave dhe për atë se cilat janë qëllimet përfundimtare, duhe të fillojmë me gjetjen e mënyrave për realizimin e qëllimeve në fjalë. Kjo ka të bëjë me strategjinë kombëtare (strategjinë e madhe të shtetit). Strategjia kom-

bëtare është e përbërë nga disa strategji ndih-mëse, nga të cilat si më të rëndësishme njihen ajo politike, diplomatike, ekonomike, ushtarake, informatike, shkencore dhe strategjia teknologjike të cilat bashkrendohen dhe së bashku përbëjnë fuqinë kombëtare të shtetit. Varësisht nga fuqia e shtetit, qëllimet e përbashkëta politike mund të jenë të kufizuara dhe të pakufizuara. Shumë pak vende të botës mund t’ia lejojnë vetes vendos-jen e qëllimeve të pakufizuara, ata janë zakonisht faktorë botëror të cilët veprojnë në mënyrë glo-bale. Pjesa e dytë e shteteve gjithashtu përfshinë një numër të vogël, ndërsa qëllimet e tyre janë kufizuara në nivel rajonal dhe pjesa e tretë që përbëhet nga shtetet të cilat qëllimet e tyre janë të kufizuara vetëm në nivel lokal. Kjo është me rëndësi të kuptohet për shkak të ndërmarrjes së hapave të mëtejshëm real dhe të përshtatshëm sa i përket strategjisë së shtetit, e ajo paraqet përzgjedhjen e strategjisë ushtarake. Rreth asaj se çfarë strategjie ushta-rake do të zhvillojë shteti, duhet bërë një balans sa më real mes politikës kombëtare, interesave kombëtare, qëllimeve politike dhe fuqisë kom-bëtare. Në skenën ndërkombëtare ndodhin

ZHVILLIMI I STRATEGJISË USHTARAKE

��

mundësitë e burimeve disponuese luftarake dhe joluftarake të forcës, nevojitet që saktësisht të përcaktohet se ku do të përqëndrohemi (në cilin sektor, zonë ose rajon) të sulmit ose të mbro-jtjes, varësisht nga koncepti dhe si ku dhe kur do të koncentrohen forcat në hapësirën e veprimit. Që nga momenti kur do të bëhet përzgjedhja e manovrës së përshtatshme operative për secilin operacion të veçantë të kampanjës, është mirë që të përgaditet një kurth operativ i cili do të ar-rijë të nxjerë kundërshtarin nga zona komode e tij. Idea operative duhet të përbëhet nga një plan për

mbrojtjen e qendrës vetanake strategjike të gravi-tacionit, plan për ruajtjen strategjike dhe operative të forcave dhe plan për aktivizimin e rezërvës op-erative dhe strategjike. Me anë të përcaktimit të momentumit dhe tempos operative që i përsta-tet mundësive dhe kapaciteteve reale të forcave, si dhe parashikimin e pauzës operative të sinkro-nizuar përmes fazave të kampanjës, në mënyrë precize mund të përcaktojmë moment kulmor. Kjo duhet të jetë një proces i pandërprerë dhe i njëjti të zhvillohet përmes një rruge të pakthy-eshme, të plotësohet dhe të ndryshohet me anë të ndryshimeve të mjedisit operativ. Disa vlera pothuajse ngelin të pandryshueshme, si që është rasti me qëllimin e dëshiruar përfundimtar strategjik si dhe pozitat e brendshme dhe të jashtme gjeostrategjike të shtetit, por ka raste kur disa nga vlerat pësojnë ndryshime varësisht nga skenarët alternativë: mes qëllimeve të kam-panjës gjatë luftës ose qëllimeve operative varë-sisht nga kundërshtari, identifikimi i faktorëve kritik si dhe qendra strategjike e gravitacionit, Planet e luftës duhet të jenë kreative dhe kritike, në mënyrë që të merren parasysh sa më shumë skenare edhe ato të cilat nuk janë të planifikuara dhe në shikim të parë duken të pamundura.

Gjorgji Veljovski

zohet me pajisje para se të fillojnë luftimet. Edhe në rast se pajisja sigurohet me kohë ushtarët nuk kanë kohë të mjaftueshme për tu adaptuar me përdorimin e tyre efikas. Faktori kohë në gjen-dje lufte është i pakthyeshëm dhe në këtë gjen-dje është tejet vështirë për ta rekuperuar. Pa një strategji reale dhe konsistente sipas mundësisë së shtetit, ekziston mundësia që ushtarët mos të përgaditen në mënyrën e duhur, për faktin se atë që bëjnë këta të fundit në fund mund të rezultojë ose si një punë e jo e dobishme ose të njejtët mund të mos kenë kohë të mjaftueshme për tu përgaditur për beteja dhe luftë.Në qoftë se parashikojmë se strategjia ushta-rake është ajo e duhur, hapi vijues mund të jetë përcaktimi i qëllimeve strategjike. Shkathtësia op-erative insiston në faktin se me anë të arritjes së fitoreve të shumta taktike, arrihen edhe qëllimet operative duke u përmbushur kështu edhe qël-limi përfundimtar strategjik. Vendosja e qëllimit të strategjisë ushtarake, para se gjithash varret nga gjendja strategjike në të cilën gjendet vendi apo nga e a.q gjendja strategjike në të cilën gjenden forcat e armatosura së bashku me elementet tjera të mbrojtjes. Por, zgjedhja e qëllimit të strat-egjisë ushtarake nuk është vetëm punë e ush-tarëve, por në përcaktimin e saj ndikon edhe ud-hëheqësia civile për faktin se këta të fundit japin instruksionet strategjike gjatë luftës.Qëllimet strategjike ushtarake duhet të gravito-jnë në kuadër të mjedisit operativ real, përderisa për lojtarët e fuqishëm botëror, mjedisi operativ është global, për shtetet më të vogla kjo gjë nuk vlen, por e njejta nuk duhet të jetë asgjë më pak nga mjedisi rajonal, për faktin se gjithnjë nevojitet që përveç zonës së operacioneve të merren para-sysh edhe ndryshimet më të mëdha në zonën e interest. Kjo do të thotë se strategjia ushtarake duhet të jetë në korelacion me strategjinë rajo-nale të shtetit. Gjendja strategjike e mjedisit do të ndikojë ndaj liderëve politik se si këta të fundit ti definojnë qëllimet rajonale të cilat në formën e instruksioneve strategjike do ti jepen ushtrisë në mënyrë që kjo e fundit të mund të planifikojë ak-sionet.Më tej, zhvillohet një koncept strategjik në bazë të vlerësimeve strategjike të cilat duhet të jenë reale, precize dhe jo ekuivoke. Koncepti strategjik nuk i përfshinë vetëm forcat e armatosura (ushtri-në), por ky koncept i përfshinë edhe institucionet nuk i përfshinë vetëm forcat e armatosura (ushtri-në), por ky koncept i përfshinë edhe institucionet nuk i përfshinë vetëm forcat e armatosura (ushtri-

tjera të cilat paraqiten si elemente të mbrojtjes. Nuk mjafton që vetëm ushtria të përfshihet në luftë, patjetër që nevojitet edhe institucionet tjera të përfshihen në luftë. Në qoftë se koncepti strat-egjik nuk mund të përgjigjet në mënyrë të duhur ndaj kërcënimit dhe rrezikut, nevojitet që përmes një rruge të duhur të realizohet një rievaluim i strategjisë ushtarake jo vetëm shtetërore, por edhe të asaj rajonale. Në momentin që koncepti strategjik do të merret si koncept valid, ushtria përgaditet për realizimin e detyrave të veta, për zbatimin dhe përdorimin e forcës në mënyrë që të arrihet fitorja në betejë. Me këtë, nuk ka për-

funduar cikli i zhvillimit të strategjisë, për faktin se koncepti nuk është gjithnjë linear, por ka raste kur i njejti është edhe rrethor. Çdo ndryshim në mje-disin strategjik mund ti ndryshojë qëllimet, meto-dat dhe mjetet e luftës. Ushtria duhet të trajtohet si materie e gjallë e cila evaluon me atë që vetëm ato ndryshime që favorizon mjedisi të cilat ofrojnë përparsi dhe forcë, meren si ndryshime pozitive, ndërsa të gjitha ndryshimet tjera janë humbje kohe dhe humbje resursesh. Shteti kur përditet për luftë gjithnjë duhet pasur parasysh skenarin më kompleks – luftën e tërë-sishme. Kjo do të thoshte shpalljen e gjendjes totale të luftës dhe vendosjen e të gjitha forcave disponuese dhe mjeteve tjera në funksion të mbrojtjes. Në këtë skenar, nga rezultati i luftës varet edhe mirëqenia dhe mbijetesa e popullatës së vendit (kuptimi i luftës sipas Sunc Cu). Edhe pse në kohën e sotme shoqëritë të cilat orvaten të izolojnë luftën si një vatër lokale të krizës, duke e mbajtur të njejtën në një intenzitet të ulët (si rasti i Ukrainës), jemi dëshmitar se ndonjëherë kjo situatë është e pamundur (si në rastin e Sirisë dhe Irakut). Për këtë shkak secili shtet duhet të ketë plan për një luftë totale: sado që e njejta të duket traumatike, e njejta nuk duhet të përjashtohet nga opcionet e mundshme. Është tejet e vështirë të kompenzohet koha e përgaditjeve për luftë. Për shembull, edhe pse BRSS-ja u dobësua pas dorëheqjeve në korin e oficerëve pak para fillimit të Luftës së Dytë Botërore ku ushtria e kuqe e kishte të konceptuar dhe të zhvilluar planin për një luftë totale me strategji për dobësim maksimal të kundërshtarit.Kampanja paraqet një përmbledhje të më shumë operacioneve simultane dhe janë të sinkronizuara në hapësirë dhe kohë me një qëllim të vetëm, përmbushjen e qëllimit përfundimtar strategjik të shtetit. Strategjia duhet të jetë e dizajnuar në atë mënyrë që kampanja të ndahet në mënyrë optimale të një numri të mjfatueshëm të opera-cioneve që do të sillnin fitoren e sigurtë. Ushtritë këtë e bëjnë me anë të zhvillimit të shkathtësive operative e cila është karakteristike për kushtet vetanake dhe për mënyrën e të luftuarit. Një ele-ment i dobishëm për planifikimin e luftës në paqe është metodologjia e dizajnit operativ. Idea operative për planifikimin e kampanjës duhet të paraqesë document real dhe praktik, i cili për-punohet me anë të metodës së dizajnit operativ dhe duhet që në mënyrë të qartë dhe të saktë të definojë disa elemente sipërfaqësore. Si element fillestar duhe të selektohen parimet më relevante të luftës të cilët do të shërbejnë si pikënisje se si forcat e armatosura duhet të luftojnë. Më pas, duke i përdorur parimet në fjalë, duhet të përzgjid-het metoda për fitore ndaj kundërshtarit. Në bazë të përllogaritjeve reale për kapacitetet dhe për

ah mesi i muajit tetor të vitit 1915 for-cat e Antantës kanë fi lluar operacionin për tu lidhur me ushtrinë serbe në pjeën e Maqedonisë së Vardarit. Pjesët e di-

vizionit të 156 janë vendosur më 15 tetor pranë stacionit hekurudhor të Strumicës (Davidovës), me detyrë për të siguruar hekurudhën në mes të kufi rit grek dhe rrugës Davidovë-Rebrovë-Strumicë dhe në këtë zonë ti zëvendësojnë forcat serbe. Më 16 tetor në Gjevgjeli ka arritur edhe regjimenti i dytë i divizionit të 156. nga ku më 19 tetor i njejti division është drejtuar kah Davidova. Në Gjevgjeli është nisur regjimenti i 8 i kalorësve i gjuetarëve afrikanë, skuadroni i të cilëve është nisur drejt Dojranit. Natën e 18-19 tetorit forcat serbe janë tërhequr në drejtim të Velesit, ndërsa ato franceze nuk i kanë marrë

pasur rol defanziv së bashku me brigadën 114 duke e siguruar hekurudhën mes Demir Kapisë dhe Krivollakut si dhe luginën e Vardarit dhe Crna Rekës, ndërsa brigada e 113 të sigurojë rrugën nga Gradeci deri në Demir Kapi. Në këtë mënyrë brigada e 114 së bashku me një regji-ment dhe me një divizion ka zënë pozicionet më f. Karahoxhali dhe Pepelishtë në bregun e majtë të lumit Vardar, përderisa regjimenti i dytë është vendosur në anën mes lumit Var-dar dhe Crna Rekës. Dy divizionet polake janë vendosur në anën e djathtë të lumit Vardar. Kah fundi i tetorit, dy divizionet franceze janë stacionuar në pjesën e Maqedonisë së Vardarit që ka qenë nën kontrollin serb, të tërhequr rreth 70 km me detyrë për të siguruar hekurud-hën nga Gjevgjelia deri në Krivollak.Ushtria bullgare ka qenë e befasuar nga fakti

LUFTIMET MES FORCAVE QËNDRORE DHE ANTANTËS

FRONTI I MAQEDONISË NË VITIN 1915

pozitat e forcave serbe në frontin kufi tar, por vetëm se kanë vendosur nga një batalion në pozitat në fshatin Kalluçkovë dhe Vallandovë. Detyrë e aradhës ka qenë që të mbyll rrugën dhe drejtimin Strumicë-Kosturinë-Vallandovë. Deri në 20 tetor, me përjashtim të një pjese të regjimentit që është ndalur në Selanik, është koncentruar edhe pjsesa tjetër e divizionit 156 rëzë hekurudhës së Strumicës. Gjatë ditës më 20 tetor në këto anë ka arritur edhe gjenerali francez Baju duke e pranuar komandën.Nga data 19 deri më datën 21 tetor drejt Tikveshit është nisur brigada e përzier 114 së bashku me divizionin e 57 francez i cili është vendosur në Krivollak, ndërsa nga data 23 deri në datën 29 tetor në Demir Kapi është vendosur edhe brigada e 113. Ky division ka

��

��

se njësitë franceze kanë lëvizur drejt veriut në luginën e Vardarit. Më 21 tetor të vitit 1915 regjimenti i 14 bullgar, duke lëvizur në jug të Strumicës me qëllim të asgjësimit të hekurud-hës dhe urës afër Davidovës, është ndeshur me ushtrinë franceze ku ka pësuar disfatë të thellë. Më pas francezët kanë arritur që ta dëbojnë edhe pjesën tjetër të ushtrisë bullgare nga Rabrova në 10,5 km në lindje të hekurud-hës. Më 22 tetor forcat bullgare kanë arritur të marrin Shkupin dhe në këtë mënyrë e kanë ndërpreë lidhjen hekurudhore dhe telegrafi ke mes aleatëve dhe ushtrisë serbe. Pas raportimit të gjendjes në Serbi, qeveria franceze më 22 tetor ka udhëruar komandan-tin Saraj të mbajë lidhjet vetëm me komandën supreme serbe dhe njëherit me marrëveshje mes komandantit britanik, të sigurojë bazën në Selanik. Kërkesa e qeverisë serbe drejtuar Parisit që në Serbi urgjentisht të zbarkojnë 40.000 ushtarë ka qenë kategorikisht e re-fuzuar. Gjithashtu gjenerali Saraj ka qenë kat-egorik në pikpamjen e përdorimit të forcave francize. Në njërin nga urdhërat që ky i fundit ia ka dhënë komandantit të divizionit të 57 i cili ka dashur që forcave serbe si ndihmë tu dërgojë një regjiment këmësorik, gjenerali Saraj ka qenë kategorik duke e urdhëruar: “Në mënyrë abso-lute ndaloj kalimin e forcave francize përmes Crna Rekës, përveç patrollave; mos të plotëso-hen kërkesat e gjeneralëve serb. Unë nuk dua dhe nuk do të mund që të japë forca të çfarë-doshme për mbështetjen e serbëve në drejtim nga Velesi në Prilep.“Në këto kushte, e gjitha që ka mundur të bëjë Franca për Serbinë ka qenë sigurimi i komuniki-meve me Detin Egje. Kërkesat tjera Franca ka qenë e detyruar që ti refuzojë. Forcat franceze i kanë mbajtur pozicionet në rreth 45 kilometra nga shinat deri te stacioni hekurudhor në Demir Kapi. Duke dashur që sa më shumë ti ndihmojë ushtrisë serbe, gjëja vijuese që e ka bërë gjener-ali Saraj është dërgimi i një brigade nga divizioni i 57 përmes hekurudhës deri në Krivollak, 30 kilometra në juglindje të Velesit. Edhe një herë ushtria bullgare ka qenë e befasuar, me atë që rruga drejt Velesit ka qenë e hapur. Gjenerali Saraj ka ushtruar presion të vazhdueshëm ndaj komandantit britanik me qëllim të sigurimit të ndihmës. Megjithatë gjeneralit Mehon i është ndaluar që të lëvizë jashtë Selanikut deri në 22 tetor, por edhe pas kësaj date ky i fundit ka marë instruksione për të mos e kaluar kufi rin greko-serb me të gjitha forcat britanike. Qe-veria britanike i është përmbajtur formulës së saj se njësitë britanike janë dërguar në Selanik me qëllim që ti mundësojnë Greqisë që ti përm-bushë obligimet ndaj Serbisë në përputhje me konventën ushtarake.Më 25 tetor ka fi lluar lëvizja e njësive britan-ike të cilat kanë pasur instruksione nga ministri i mbojtjes Kiçeneri që me çdo çmim të mos i tradhëtojnë forcat franceze, por të njejtët të jenë të kujdesshëm dhe të mos ndërrma-rin hapa të përshpejtuar. Më 29 tetor të vitit 1915 brigada e 30 britanike ka fi lluar lëvizjen e saj drejt Gjevgjelisë, ndërsa më 31 tetor dy batalione janë zëvendësuar me dy batalione rezerve franceze në fshatin Hasanli dhe në fshatin Çaushli, në veriperëndim të liqenit të Dojranit. Më 2 nëntor edhe një batalion britanik është vendosur në fshatin Tatarli. Në fi llim të nëntorit të vitit 1915 përbërja e tërësishme e divizionit të 10 ka qenë e vendosur në pjesën e Maqedonisë së Vardarit.Gjendja e forcave aleate kah fundi i vitit 1915 në Maqedoni ka qenë tejet e vështirë. Forcat Qëndrore të a.q forcat e Bullgarisë dhe të Gjer-manisë që kanë qenë në territorin e Maqedo-nisë kanë qenë të liruar nga barra për shkak të

tanike më 14 tetor të vitit 1915 e kanë kaluar kufi rin shtetëror serbo-grek duke i zëvendësuar kështu njësitë franceze në fshatin Çepeli dhe në malin e Bellasicës. Në këto pozita, njësitë franceze në Krivollak dhe ato britanike në fsha-tin Çepeli dhe në Bellasicë kanë qëndruar deri në fi llim të nëntorit të vitit 1915. Në atë kohë aleatët kanë arritur të kuptojnë se nuk do të kenë mundësi të vendosin lidhje fi zike me ush-trinë serbe e cila tashmë ka fi lluar të tërhiqet nëpërmjet Shqipërisë.Në pjesët e para të divizonit të 158 në frontin Krivollak – Crna Reka ka arritur edhe divizioni i 57 francez, ndërsa më 19 tetor në Selanik ka fi lluar vendosja e divizionit të 122 francez. Bri-tanikët janë përgaditur që brigadën e tyre në veri të Dojranit ta përforcojnë me brigadë të re. Me rritjen e numrit të forcave aleate, gjenerali Saraj ka planifi kuar të sulmojë drejt fshatit Kos-turino dhe drejt Strumicës duke drejtuar një di-vizion kah forcat bullgare të cilat tashmë kanë qenë të përforcuara nga divizioni i 11 maqedo-nas duke u lëshuar drejt Prilepit. Më 21 tetor francezët me sulme të fuqishme kanë arritur që ti marrin fshatrat Memeshli dhe Kajali dhe kanë synuar marrjen e kotës ‘’850’’, por kanë hasur në rezistencë të fuqishme nga forcat bullgare, ku kanë qenë të detyruar të tërhiqen dhe nuk kanë arritur të hynë në fshatin Ormanli dhe në Vallandovë.Gjatë periudhës nga 17 deri në 21 tetor të vitit

1915 një pjesë e divizionit të 7 dhe divizionit të 11 maqedonas kanë ushtruar sulme ndaj divizionit të 57 francez në Krivollak. Pas disa luftimeve të njëpasnjëshme deri më 28 tetor francezët kanë arritur që ti pushtojnë fshatrat vijuese: Sirkovë, Çiçevë e Poshtme, Hazorat, Viniçani, Mrzen dhe Sokollovë pranë bregut të majtë të lumit Crna. Plani i mëtejshëm ka paraparë që forcat e gjeneralit Saraj të drejto-hen kah njësitë bullgare të cilat kanë vepruar në Prilep duke ua bllokuar hapësirën, e më pas me anë të divizionit të 122 të depërtojnë drejt Velesit edhe pse serbët gjithnjë kanë pasur for-cat e veta duke llogaritur sulm ndaj Shkupit dhe duke siguruar tërheqjen drejt Prilepit dhe Man-astirit. Në qoftë se forcat bullgare sulen kundër forcave franceze, gjenerali Saraj ka planifi kuar që ti ndalojë në zonën Negotinë-Krivollak.

sigurisë së Greqisë. Ata kanë dërguar 2 briga-da nga divizioni i 2 bullgar, paraprakisht të ven-dosura në luginën e Strumës, rreth qytetit të Strumicës. Me 2 brigada të reja nga divizioni i 5 bullgar dhe një brigadë nga divizioni i 11 maqedonas, bullgarët në terren kanë pasur 10 brigada dhe 80 batalione. Ato kanë qenë të vendosura në linjën vijuese: përgjatë lumit Crna kanë qenë të vendosura dy brigada nga divizioni i 7 një brigadë nga divizioni i 5 dhe një brigadë nga divizioni i 11 maqedonas; përg-jatë lumit Vardar deri në Gradec dy brigada nga divizioni i 11 maqedonas dhe një brigadë nga divizioni i 5 dhe nga Gradeci deri në fshatin Ormanli deri në malin Bellasica tre brigada nga divizioni i 2. Faktikisht sipas raportit të forcave, njësitë bullgare dhe ato gjermane kanë mun-dur që tu shkaktojnë disfatë të thellë forcave aleate, por kjo nuk ka ndodhur për shkak të shkathtësisë me të cilën francezët kanë arritur të tërhiqen rëzë lumit Crna dhe përgjatë lugi-nës së Vardarit.Në këto pozicione, njësitë franceze në Krivol-lak dhe ato britanike në f. Çepeli dhe në malin Bellasica kanë qëndruar deri në fi llim të mua-jit nëntor të vitit 1915. Në atë kohë aleatët tashmë e kanë kuptuar se nuk kanë mundësi të vendosin lidhje fi zike me ushtrinë serbe e cila tashmë kishte fi lluar të tërhiqet përmes tokave shqiptare. Në fi llim të nëntorit të vitit 1915 forcat e Antantës në Maqedoni kanë

ndërmarë ofenzivë në drejtim të Strumicës përmes Crna Rekës.

LUFTIMET NË KRIVOLLAK Veprimet luftarake mes forcave bullgare dhe atyre franceze kanë fi lluar në fi llim të muajit tetor të vitit 1915. Pas hyrjes së forccave bullgare në Veles, një pjesë e forcave franceze kanë hyrë në Krivollak, ndërsa një pjesë tjetër janë përgaditur të hyjnë dhe të vendosen në fshatin Çepeli dhe rëzë malit të Bellasicës dhe në këtë mënyrë të mbrojnë luginën e lumit Var-dar. Njësitë bullgare janë përpjekur ta asgjëso-jnë stacionin hekurudhor në fshatin Udovë, por nuk kanë arritur të bëjnë një veprim të tillë.Mes qeverive franceze dhe asaj britanike në fi llim të ekspeditës së veprimit në Ballkan nuk ka pasur pajtueshmëri të plotë. Njësitë bri-

rrethinë kanë vepruar një pjesë e korpusit të 2 dhe të 4 grek. Qeveria greke u është kërcënu-ar forcave aleate që këta të fundit të lëvizin vetëm përmes lidhjes Veles-Selanik. Për këtë shkak aleatët kanë ndjerë nevojë edhe për dy divizione të reja – njëra që do të hyjë në Dojran dhe do të sigurojë komunikimin në anën ver-ilindore nga ndonjë sulm eventual nga forcat greke dhe divizioni i dytë që do të qëndronte në Selanik dhe do të kundërvihej sulmeve eventuale të forcave greke ndaj aleatëve.Dëshirat e gjeneralit Saraj për rritjen e armatës lindore deri në katër korpuse franceze nuk janë realizuar. Për këtë shkak, ai është dashur që të mendojë ndonjë arsye për tërheqjen nga pjesa e Maqedonisë së Vardarit në drejtim të Sela-nikut, si dhe për mos vendosjen e lidhjeve me ushtrinë serbe. Përveç kësaj, grekët gjithnjë e më shumë janë kërcënuar se do ti sulmojnë forcat aleate. Në kushte të tilla zgjidhja do të mund të gjendej vetëm përmes mjeteve diplo-matike. Varësisht bisedimeve qeveria franceze ka urdhëruar që të lëshohen kufi jtë shtetëror serb, por më pas ka urdhëruar që francezët të mbeten në rajonin e Crna Rekës dhe Krivol-lakut. Gjenerali Saraj është dashur që të ven-dosë vetë se a do të presë pranë lumit Crna forcat serbe të cila nuk kanë arritur të depër-tojnë në Shkup, ose të jenë ndalur në Shqipëri, që më pas sa më shpejt që është e mundur me forcat e veta të tërhiqet në drejtim të Sela-nikut dhe në këtë mënyrë të shmang rrethimin dhe asgjësimin e forcave dhe njësive franceze.

VEPRIMET LUFTARAKE TË MAQEDONASVE TË DIVIZIONIT TË 11 MAQEDONASDeri më 1 nëntor të vitit 1915 gjenerali Saraj ka mundur që të studioj planin e tërheqjes, por ka vendosur të qëndrojë në linjën e afërt përderi sa mos të përcaktohet se si do të jetë vendimi i Greqisë Nga data 1 deri në datën 3 nëntor të vitit 1915 forcat bullgare kanë realizuar sulme të vazhdueshme ndaj njësive franceze në drejtim të anës së majtë të lumit Crna. Më 3 nëntor të vitit 1915 në afërsi të Karahoxhalisë, një pjesë e divizionit të 57 francez i cili e ka mbuluar frontin mes Gradecit dhe Krivollakut në distancë prej 25 kilometrash janë ndeshur me njësitë e divizionit të 11 maqedonas. Kjo ka qenë beteja e parë e divzionit të 11 maqe-donas në frontin maqedonas. Burimet dësh-mojnë se për shkak të përgaditjes së dobët dhe për shkak të faktorit befasi në luftime të hapura, maqedonasit kanë pësuar humbje të mëdha me mbi 3.000 ushtarë të vrarë. Në lufti-met e para kundër forcave franceze divizioni i 11 maqedonas ka humbur disa udhëheqës të njohur të VMRO-së, mes të cilëve në fshatin Pepelishte është vrarë edhe Hristo Çernopeev komandant i çetës së 1 të regjimentit të 6 këmbësorik maqedonas.Më 6 dhe 7 nëntor forcat e sulmuara franceze të regjimentit të 57 dhe 148 këmbësorik në fshatrat Mrzenci dhe Vozarci kanë pësuar hum-bje të mëdha dhe kanë qenë të dëbuara drejt jugut. Si pasojë e sulmeve në alë divizioni i 122 francez ka qenë i detyruar të shpërngulet në anën e djathtë të lumit Crna, ndërsa më 8 nëntor pas rrënimit të të gjitha urave të lumit, gjithashtu edhe ky divizion është tërhequr drejt jugut. Më 11 nëntor të vitit 1915 ka fi l-luar tërheqja e organizuar e ushtrive aleate nga pjesa e Maqedonisë së Vardarit.Armata e dytë bullgare ka fi lluar të vërtetojë pozitat e saja: pjesë të divizionit të 7 kanë vër-tetuar pozicionet e tyre në anën e majtë të lumit Crna nga fshati Radobill deri te kisha ‘’Pollosh-kovo’’, me zonë të veprimit drejt kufi rit grek deri te linja: fshati Vitolishte-Rozhden-Mrezhiçko. Divizioni i pesët bullgar me dy regjimente nga divizioni i 11 maqedonas ka vërtetuar pozicio-net e saj në anën e majtë të lumit Crna afër lumit Vardar. Katër regjimente të divizionit të 11 maqedonas dhe dy regjimente nga divizioni i 5 janë vendosu në pozicionet në anën e majtë të lumit Vardar nga fshati Ullanci deri 750 k. në malin Gradec. Gjenerali Goshov me gjashtë regjimente nga divizioni i tij i 2 është vendosur në pozicionet nga fshati Çepeli deri në malin Bellasica. Divizioni kalorës ka vepruar në veri të Manastirit, në drejtim të Ohrit ndërsa brigada e 1 këmbësorike ka bashkëvepruar me anë të krahut të djathtë të divizionit të 7 të rilit dhe me anë të brigadës së 2 nga divizioni i 5 në drejtim të rrugës së Velesit.Nga momenti i stabilizimit në linjën e dytë, komanda e armatës së dytë bullgare ka plani-fi kuar të realizojë sulm të tërësishëm ndaj for-cave aleate. Detyrat e njësive taktike tashmë kanë qenë të dhëna dhe është pritur urdhëri për fi llimin e veprimeve sulmuese. Më 21 nën-tor në orët e hershme të mëngjesit divizionet e Rilit dhe të Danubit e kanë kaluar lumin Crna më fshatrat Vozarcë dhe Rosoman, por tash-më forcat aleate paraprakisht janë tërhequr nga bregu i djathtë. Pas kësaj, ka është lëshuar udhëri për ndjekjen e forcave aleate, kështu që secila njësi e ushtrisë bullgare ka vepruar në drejtim të zonës së vet.

Dr. Aleksandar Stojçev

Në ndërkohë në rajonin ku zhvilloheshin vep-rimet luftarake ka arritur edhe divizioni bullgar i 5 këmbësorik i Danubit duke u kompletuar kështu edhe divizioni i 11 maqedonas. Njësitë e përforcuara bullgare më 31 tetor kanë kaluar në kundër ofenzivë në drejtim të regjimentit të 26 të Perinit dhe të atij të 22 të � rakisë duke sulmuar në drejtim të Sollunska Gllavës, ndërsa divizioni i kalorësisë i përforcuar nga dy batalione të këmbësorisë në dy kolona është drejtuar kah mali Babuna duke kaluar edhe në drejtim të fshatrave: Bogomillë-Ste-rovë dhe Teovë-Deshëvë. Në rrjedhën e lumit Raec pjesë të këmbësorisë me mbështetjen e forcave artilerike kanë arritur ti marrin fsha-trat Radobill dhe Mramor duke arritur kështu deri në lumin Crna mes fshatrave Vizarci dhe Pravednik. Në atë kohë në Sollunska Gllava kanë qenë të vendosur diku rreth 5.000 ush-tarë serb të cilët janë nisur drejt fshatit Alinci. Në këto kushte forcat franceze kanë depër-tuar nëpërmjet lumit Crna.Me mbërritjen e forcave të reja bullgare fronti jugor i armatës së II bullgare është ndarë në dy sektorë: në sektorin perëndimor deri në lu-min Vardar dhe në sektorin lindor nga lumi Var-dar deri në malin Gradec. Në pjesën jugore ka qenë i stacionuar divizoni i gjeneralit Geshov, e vendosur në rajonin e fshatit Çepeli dhe në malin e Bellasicës, divizion i cili ka qenë nën ko-mandën e shtabit të armatës vepruese.Forcat bullgare më 3 nëntor të vitit 1915 kanë arritur të marin Prilepin dhe i janë drejtuar Ma-nastirit. Forcat serbe nga rajoni i fshatit Alinci kanë qenë të detyruar të tërhiqen. Forcat franceze të vendosura në zonën mes lumen-jëve Crna dhe Vardar nuk kanë rrezikuar për të ndërmarë sulme. Për shkak të tërheqjes së ushtrisë serbe dhe për shkak të përforcimit të vazhdueshëm të forcave bullgare, gjendja te forcat aleate ka qenë gjithnjë e më pesimiste. Forcat në alë tashmë e kanë pasur të qartë se operacioni nuk do të jetë pozitiv dhe se këmbëngulësia e tyre do të përfundonte me disfatën e forcave të tyre. Në një situatë të këtillë, komanda e forcave aleate ka insistuar me çdo kusht në mbrojtjen e lidhjeve Shkup-Selanik në mënyrë që më pas të njejtët të mund të tërhiqen në pjesën e Maqedonisë së Vardarit.Greqia në këtë periudhë ka qëndruar neutrale. Në Selanik ka vepruar një divizion, ndërsa në

��

ketë asnjë luftë tjetër. Gjatë periudhës �� vjeçare të paqes nga viti ���� deri në vitin ���� bota ka pësuar ndry-shime të mëdha në të gjitha sferat e jetës, sidomos në skenën politike për faktin se ka ndryshuar fotografi a e skenës ndërkom-bëtare në krahasim me atë të para fi llimit të Luftës së Parë Botërore. Në fakt, para fi llimit të Luftës së Parë Botërore kanë ekzistuar vetëm vende kapitaliste të cilat kanë luftuar kundër njëra tjetërs për shkak të një rendi të ri botëror dhe për shkak të ndarjes së sferave të interesit. Por edhe gjatë luftës, në Rusinë cariste ka arritur që të ngadhnjejë Revo-lucioni i Tetorit ku në �/� të ruzullit tokësor është vendosru sistemi i ri shoqëror socialist. Bashkimi Sovjetik ka inkurauajr vendet e ore-intimit të majtë në tërë botën. Kjo disa nga vedet kapitaliste i ka shtyrë që të ndihmojnë forcat të cilat kanë premtuar luftë të pakom-promistë kundër komunizmit, si për shembull fashistët në Itali, nazistët në Gjermani, milita-ristët në Japoni, falangistët në Spanjë si dhe lëvizjen Çang kaj Shek në Kinë.Por, ngjarjet e atëhershme kanë rrjedhur shumë në ndryshe nga ajo se si është plani-fi kuar nga ana e vendeve aturoitare. Fuqizimi i regjimeve aggressive djathtiste, para se gjithash i Italisë dhe Gjermanisë si dy forcat më ndikuese ekonomike, nuk u ka shkuar për shtati disa vendeve tjera europiane si Francës dhe Britanisë së Madhe. Në këtë mënyrë ka fi lluar të luhet një lojë tejet komplekse politike e cila ka rezultuar me ndryshime të kohë pas kohëshme majtas dhe djathtas, por e gjithë kjo është bazuar mbi kurrizin e vendeve më

ë vitin ���� shënohen �� vjet nga fi tor-ja ndaj fashizmit. Kjo është mundësi që edhe njëherë ti kthehemi gjenezës së të dhënave historike nga periud-

ha e shek. XX, në periudhën e dy luftërave botërore. Njëra ndër karakteristikat e Luftës së Parë Botërore është edhe fakti që ajo ka për-shirë �� vende europiane me një territor prej rreth ����.���km�. Gjatë Luftës së Parë Botërore kanë qenë të mobilizuar rreth �� milionë njerëz, nga gjithsej ��� milion meshkuj

70 VJET NGA FITORJA NDAJ FASHIZMIT

��

KONTRIBUTI I MAQEDONISË

të vendeve në alë. Pas disfatës në Luftën e Parë Botërore, Gjermania ka qenë e detyruar të përmbushë disa kushte nga Marrëveshja e Versajës në vitin ���� edhe atë: të heqë dorë nga ��% i territorit të saj, të heqë dorë nga aneksimet e territoreve të huaja, të ku-fi zojë numrin e ushtarëve në armatën e saj në ���.���, etj. Në këtë mënyrë edhe zyrtarisht është shpallur edhe fundi i Luftës së Parë Botërore e njohur ndryshe në atë kohë edhe si lufta e madhe, luftë e cila është menduar se do të jetë e fundit dhe se më nuk do të

��

min e lindjes dhe për okupimin e territoreve të mëdha. Për këtë shkak, për të operacionet ushtarake në Europën Juglindore kanë qenë shumë të rëndësishme “Blitzkrigu”-“lufta e ashpër “, si një medotë e re e të luftuarit është dashur që ti frikësojë ose më së paku ti impresionojë bashkëpunëtorët e tij si dhe strukturat kusilinge në vendet në alë. Edhe përkundër përpjekjes së pa suksesshme të puçit në vitin ���� nga ana e Hitlerit dhe na-zistëve, efektet e krizës ekonmike nga vitit ���� gjithnjë kanë qenë të freskëta, gjë që ka shkaktuar pakënaqësi te populli gjerman dhe mospajtime të dukshme mes partive politike në Gjermani. Për këtë shkak, në zgjedhjet par-lamentare në korrik të vitit ���� nazistët dhe komunistët kanë arritur të fi tojnë shumicën e votive ose ��% nga vendet e deputetëve në Rajhstagun gjerman. Pas kësaj presi-denti gjerman Paul Fon Hindenburg ka qenë i detyruar që t’ia ndajë mandatin Hitlerit në mënyrë që ky i fundit të formojë qeveri duke e fi tuar të drejtën të jetë kancelari i ri gjerman. Kriza e madhe ekonomike botërore e viteve ����-���� edhe pse i ka prishur marrëd-hëniet ekonomike, ka vënë reperkusione të fuqishme të shprehura përmes konkurencës së tregut, sferave të ndikimit dhe burimit të kapitalit. E gjithë kjo situatë edhe më tepër i ka tensionuar marrëdhëniet e disa vendeve

të caktuara të cilat kanë fi lluar me forcën e armës dhe me anë të luftimeve të zgjidhin kundërthëniet dhe kundërshtimet e tyre. Në skenën luftarake e para ka hyrë Japonia e cila ka fi lluar konfl iktin e armatosur në emër të ndarjes së re botërore ku në vitin ���� ka fi lluar aggression mbi rajonin kinez të Manx-hurisë.Në Gjermani kriza e madhe ekonomike ka lënë pasoja të konsiderueshme, pasoja këto të cilat shkaktuan revolt dhe pakënaqësi të mëdha te klasa punëtore. Punëtorët iu kundërvunë kapitalit fi nanciar dhe indrustrial gjerman duke mbështetur tërësisht Partinë

të dobëta ekonomike europiane. Sa më shumë që është rritur dhe është fuqizuar agresioni fashist, gjithnjë e më shumë man-vorat politike dhe diplomatike kanë qenë të paartishme duke u bazuar në atë se kush në cilën anë do të rreshtohet, qoftë ajo edhe përkohësisht.Në fakt, loja diplomatike ka fi lluar qysh para përfundimit të Luftës së Parë Botërore që ashtu siç i ka ardhur fundi, me fi toren e for-cave të Antantës, sidomosë të Francës, Bri-tanisë së Madhe, Italisë, Japonisë dhe SHBA-së, gjithnjë e më shpesh dhe haptaz të nëjtët i kanë shfaqur pretendimet e tyre territorial për ndikim politik dhe ekonomik, ndikime të cilët i kanë parashikuar dhe i kanë planifi kuar gjatë luftës së hapur për realizimin e tyre. Për

këtë arsye edhe negociatat paqësore pas Luftës së Parë Botërore aspak nuk i kanë zbutur kundërtheniet bazike të botës kapi-taliste për shkak të së cilave ka ardhur edhe deri te Lufta e Parë Botërore, por të njejtat kanë sjellur luftime të reja për sfera të reja të interesit, për tregje të reja, për burime të reja material dhe për baza të reja strategjike ushtarake. Edhe pse pas Luftës së Parë Botërore kanë rënë tre perandori të mëdha botërore: Austro-Hungaria, Rusia dhe Per-andoria Osmane, megjithatë Perandoria e Britanisë së Madhe dhe Francës edhe më tej kanë dominuar me Europën dhe me pjesën më të madhe të botës. Këto dy vende kanë insistuar fuqishëm në ruajtjen e pozitave ekzisutese dhe në ruajtjen e pozitave të reja duke pasur rol kyç në krijimin e skenës politike globale botërore. Nga ana tjetër, Bashkimi Sovjetik, Gjermania, Turqia, Hungaria si dhe disa vende tjera më të vogla humbëse të Luftës së Parë Botërore, nuk kanë qenë të kënaqura nga kushtet e im-ponuara dhe për këtë shkak të njejtat kanë fi lluar shumë shpejt të luajnë me reparacio-net dhe kanë fi lluar që të lidhen në ëmnyrë të heshtur mes vete për shkak të organizimit të një lufte të përbashkët të revizionit dhe të ndryshimit të kushteve të dala nga negoci-atat paqësore. Në këtë mënyrë kanë fi lluar të bashkohen edhe fuqitë e mëdha si Franca, Britania e Madhe dhe SHBA-ja në mënyrë që të dobësojnë Bashkimin Sovjetik dhe lëvizjet tjera duke përfshirë këtu edhe dobësimin e lëvizjes ndërkombëtare punëtore. Për ta ar-ritur këtë, këta të fundit në mënyrë të hesh-tur kanë tejkaluar planet e aggresive të Gjer-manisë, Italisë, Japonisë si dhe ngjarjet më të fundit në Spanjë. Për shkak të interesave personale në këtë drejtim Britania e Madhe është angazhuar për rinovimin e potenci-alit ekonomik dhe fi nanciar të Gjermanisë

përmes reduktimit të të dhënave reparative, dhënien e borxheve dhe shumave të konsid-erueshme si dhe shërbime tjera. Kjo situatë ka ndikuar që Gjermania të del nga vështirsitë e pasojave të luftës dhe të rradhitet në anën e shteteve me rritje të dhe potencial të konsi-derueshëm ekonomik. Sidoqoftë, historianët pajtohen se ar-syja kryesore për fi llimin e Luftës së Dytë Botërore është politika aggressive e Italisë fashist, e Gjermanisë naziste dhe e Japonisë militariste. Në Itali ka ardhur deri te paraqitjet e para të fashzimit me anë të marrjes së pushtetit nga diktatori fashist Benito Musolini pas “Marshit të Romës” në tetor të vitit ����. Kjo ka qenë një valë e fuqishme revolucionare që ka sjel-lur një konfl ikt të armatosur mes punëtorëve dhe fashistëve të Benito Musolinit të cilët kanë pasur përkrahjen e manjatëve të mëd-henj industrial. Në këtë luftë, Musolini ka ar-ritur të dalë fi timtar dhe në këtë mënyrë të bëhet kryeministër i qeverisë së re fashiste e cila menjëherë ka fi lluar me politikë ekspan-zioniste territorial në anën e Mesdheut dhe në Ballkan. Për Musolinin, planet e të cilit për ekspanzionin Italian në territorin e Ballkanit si njërin ndër rajonet më të rëndësishme për të, politika pushtuese ka pasur domethënien e okupimit ushtarak të territoreve të atjeshme.

Në këtë mënyrë, së pari në vitin ���� është okupuar Shqipëria dhe para fundit të vitit ����, nga territory shqiptar ka qenë e sul-muar edhe Greqia. Në Gjermani mllefi i dis-fatës në Luftën e Parë Botërore si dhe pa-sojat e krizës ekonomike nga viti ���� si dhe papunësia, kanë qenë të shfrytëzuara nga ana e Adolf Hitleri dhe nga partia e tij nacio-nalsocialiste punëtore e Gjermanisë e njohur ndryshe edhe si Partia Naziste e Gjermanisë, e formuar për tu revanshuar vendeve fi tuese të Luftës së Parë Botërore. Për dallim nga Musolini, Hitleri në listën e tij të prioriteteve i ka pasur planet e mëdha naziste për zgjëri-

��

Nacionalsocialiste të Hitlerit. Ai në vitin ���� emërohet kancelar, ndërsa më ���� veten e tij e ka shpallur si udhëheqës të plotfuq-ishëm (fi rer) të kombit. Që nga ajo kohë, Gjermania me hapa të përshpejtuar do të fi l-lojë të armatoset dhe do të zbatojë trajnime sistematike ushtarake, kështu që ajo shën-drërrohet në një kamp ushtarak dhe në një përgaditëse e deri më atëherë një arsenali të paparë të armatimit. Ekspanzioni territorial dhe kërkesa e mënyrës së re të të jetuarit ka qenë karakteristika themelore e Gjermanisë

naziste. Zgjidhjen për mënyrën dhe hapë-sirën e jetesës Hitleri e ka parë drejt zgjërimit dhe depërtimit në drejtim të lindjes dhe të juglindjes së Europës, drejt tokave frytdhë-nëse dhe pjellore si dhe drejt baseneve të pasura indurstriale me naftë. Për Hitlerin çështje jetike ka qenë rregullimi kufi tar i Ra-jhut të Tretë sidomos kufi jtë lindor. Mes tjer-ash, ai për këtë çështje në alimin e mbajtur më ��.�.���� do të thotë: „...Gjermania me të gjitha mjetet e mundshme do ti kundër-vihet situatës në Maqedoni (Hitleri me këtë ka aluduar në kufi jtë e trazuar ballkanik në lidhje me çështjen e Maqedonisë, çështje e cila në dekadat e para të shek. XX ka sjellur konfl ikte të shpeshta në kufi rin lindor). Fja-limi i Çemberlenit në Dhomën e Poshtme ka ndërmend që të ruaj këtë situatë. Por, a-limi i tij do të mund të shkaktojë luftë edhe më të përgjakshme se ajo e viteve ����-���� ku ku si rezultat i marrveshjes me Moskën, Gjermania nuk do të ishte e detyruar që të luftojë në dy fronte”. Si dëshmi për „vullnetin e tij të mirë“, Hitleri ka dhënë një propozim miqësor me anë të së cilit ka premtuar se ai do ta pranojë fuqinë

iste për luftë kundër lëvizjes botërore punë-tore së bashku me të gjitha forcat tjera për-parimtare, e më pas në vitin ���� zbatimin e tij ka gjetur edhe pakti Berlin-Romë-Tokio.I tillë ka qenë konstalacioni botëror dhe eu-ropian i forcave pak para fi llimit të Luftës së Dytë Botërore.Lufta e Dytë Botërore ka qenë konfl ikti i dytë më i madh luftarak në historinë e njerëzimit i cili ka zgjatur gjashtë vjet nga viti ���� deri në vitin ����. Kjo luftë është zhvilluar në mes të forcave të Lidhjes së Kombeve të Bashkuara

dhe në mes të Paktit Trepalësh. Si shkas për fi llimin e luftës në Europë ka qenë refuzimi i kërkesës së Hitlerit që qyteti Danick (Gda-njsku i sotëm) në Poloni, si dhe korridori i ngushtë polak që ka ndarë Prusinë Lindore nga pjesa tjetër e Gjermanisë, ti jepen Gjer-manisë. Më � shtator të vitit ���� Hitleri ka fi lluar invazionin gjerman me anë të kampan-jës luftarake “Blickirg” mbi Poloninë, ku edhe ka nisur lufta në Europë. Pas kësaj, që nga moment kur Gjermania ka refuzuar kërkesën e tërheqjes nga Polonia, Franca edhe Britania e Madhe i kanë shpallur luftë Gjermanisë. Më pas, luftime tjera janë zhvilluar përreth Oqea-nit Atlantik, në Europën Perëndimore dhe Lindore, në Detin Mesdhe, në Afrikë, në Lind-jen e Afërt, në Oqeanin e Qetë dhe në Azinë Juglindore. Në Europë Lufta e Dytë Botërore ka përfunduar më � maj të vitit ����, ndërsa në Azi kjo luftë përfundimin e saj e ka gjetur me kapitullimin e Japonisë më � shtator të vitit ����.

Prof. dr. Marjan DimitrijevskiGjeneral në pension Boris Stojanoski

e pakontestueshme të Peranodirsë Britanike dhe me anë të fuqisë së Rajhut do ti ndihmo-jë asaj në qoftë se mes tjerash, kjo e fundit i pranon të dhënat koloniale gjermane. Parë në këndvështrim më të gjërë, me fi lli-min e luftës qytatare në Spanjë në korrik të vitit ����, Hitleri dhe Musolini kanë përkrahur gjeneralin fashist dhe diktatorin e ardhshëm spanjoll Francisko Franko së bashku me for-cat e tij në luftën qytatare kundër Repub-likës së Spanjës, e përkrahur nga Bashkimi Sovjetik dhe nga një sërë forcash majtiste botërore. Të dy palët e kanë shfrytëzuar luftën në mënyrë që të testojnë armët dhe metodat e reja të të luftuarit. Në një situatë të tillë komplekse, Bashkimi Sovjetik pas përfundimit të luftës qytetare ka insistuar ti tejkaloi vështirësitë e mëdha drejt rimëkom-bjes dhe industrializimit të vendit, e më pas edhe të luftojë bllokimin ekonomik dhe politik. Me kalimin e kohës, Bashkimi Sovjetik gjith-një e më tepër ka fi lluar të konsolidohet në plan të brendshëm dhe në atë të jashtëm, duke e vënë në plan të parë ekonominë e pl-anifi kuar shtetërore.Me rritjen e tensioneve kanë pasuar përpjek-jet e konsolidimit mes Francës, Britanisë dhe BRSS-së, përpjekje këto të cilat nuk kanë pa-sur sukses për kryesisht për shkak të mos-marrëveshjeve të Polonisë me qëndrimet e tre shteteve të lartëpërmendura. Në këto rrethana, në gusht të vitit ���� është ar-ritur marrëveshja sovjetiko-gjermane për të mos sulmuar njëra tjetrën, e njohur ndryshe edhe si marrëveshja „Моlotov-Ribentrop“, e nënshkruar nga ana e ministrit të jashtëm të BRSS-së, Vjaçesllav Molotov dhe ministrit të jashtëm gjerman Joakim fon Ribentrop. Nga ana tjetër, Gjermania dhe Japonia i kanë për-forcuar marrëdhëniet e tyre miqësore dhe bashkëpunimin e tyre të ndërsjellë e njohur ndryshe edhe si bashkëpunimi Berlin-Tokio, së pari me nënshkrimin e Paktit Antikomin-tern në nëtor të vitit ����, gjithnjë duke be-suar se komunizmi dhe Bashkimi Sovjetik janë një këërcënim i rrezikshëm për ta. E më pas edhe në maj të vitit ���� është nënshk-ruar Pakti i Çeliktë mes Gjermanisë dhe Italisë përmes së cilit janë përforcuar marrëdhëniet miqësore dhe bashkëpunimi bilateral mes Gjermanisë dhe Italisë, pakt i njohur ndryshe edhe si Pakti Berlin-Romë. Aleanca e tillë ka qenë e përforcuar dhe e vërtetuar edhe në shtatorin e vitit ����, kur Gjermania, Italia dhe Japonia kanë nënshkruar Paktin Trepalësh të njohur edhe si Pakti Berlin-Romë-Tokio. Njëkohësisht Japonia, duke ju përmbajtur parullës “Azia e Aziatëve” përpjekjet e saj i drejton në drejtim të rajonit të Manxhurisë në Kinë. Nga ana tjetër, në vitin ���� lëvizja “Kuomintang” si dhe komunistët kinez, për shkak të agresionit nga ana e Japonisë, janë pajtuar në armëpushim të përkohëshëm të luftës qytetare në Kinë. Fuqizimi i fashizmit dhe nazismit është shpre-hur në bazë të politikës revanshite dhe nacio-naliste të udhëheqësve në Itali dhe në Gjer-mani. Lufta qytetare në Spanjë nga viti ���� deri në vitin ���� ka shërbyer si një test për armatimin e ri si dhe për fi toren e shpejtë tak-tike ndaj armikut. Bashkimi i këtyre forcave ka ardhur në shprehje së pari në vitin ���� me nënshkrimin e Paktit “Antikominterna” në të cilën kanë marë pjesë të gjitha vendet fash-

��

hërbimet e intelegjencës ose kundërz-bulimi nga burimet e hapura mund të defi nohen si përdorim i informatave të klasifi kuara, informata të joklasifi kuara

dhe informata të distribuimit të klasifi kuar. Zbulimi i burimeve të hapura vjen si rezultat i analizës së burimeve të informimit publik, krahasuar me informatat e mara nga burime tjera. Ekspanzioni i kësaj discipline të zbu-limit fi llon me paraqitjen e internetit dhe me paraqitjen e gjithnjë e më shumë ueb faqeve të cilat realozjnë kërkimin e qëllimeve të ndry-shme e të llojllojshme tematike, analiza të potencialeve të mbrojtjes si dhe të dhëna tjera si dhe përmbajtje të papërpunuara të cilat janë të kufi zuara vetëm nga imagjinata e kërkuesit të ndonjë informate të caktuar.Shpërndarja e rrjetit të internetit dekadave të fundit solli deri te zhvillimi i patjetërsueshëm i elementeve të caktuara nëpër bashkësitë e intelegjencës dhe zbulimit të cilat do të kishin si objekt studimi dhe interesi këtë segment.Interneti si njëri ndër aparatët më të rëndë-sishëm të zhvillimit në planet, solli deri te ndër-rimi funksional i mënyrës së të udhëhequrit biznes, solli deri te ndryshimi i perceptimit për shoqërinë, solli deri te lloje të shumta të reja teknologjike, forma të ndryshme të lidhjeve dhe të miliona aplikacioneve. Perceptimi i identietit, gjegjësisht i asaj se çfarë ësgtë “interneti” si defi nohet ai dhe cilat janë mundësitë e tij dhe menyra e tij e përdorimit, u ndryshua në mënyrë drama-tike gjatë dekadës së fundit për shkak të koperimit të drejtpërdrejtë me ndryshimet e disciplinës së intelegjencës dhe të zbulimit OSINT.Shumëllojshmëria si dhe hapësira e gjërë e informatave të që janë në disponim, që mund të grumbullohen, analizohen, kontrol-lohen dhe të deseminohen është pothuajse e pafund. E gjithë kjo solli deri te riadaptimi i defi nivionit të OSINT-it, e cila nga një discipli-në që merret me të dhënat dhe me informa-cione të cilat nuk janë të klasifi kuara por janë në disponim për publikun, njëra nga defi nicio-net për OSINT-in thotë se kjo ka të bëjë me një disciplinë që ka për qëllim grumbullimin e informacioneve, kontrollin dhe analizën e tyre si dhe disminimin e informacioneve të zgjedhura me qëllim të zgjidhjes së ndonjë problemi“ .Për faktin se evaluimi i internetit solli deri te formimi i një numrit të madh të ueb faqeve, OSINT e pa të arsyeshme që ti zbërthejë të njejtat. Inkuadrimi i përdoruesve të shumtë të ueb faqeve solli deri te ajo që OSINT dis-

InternetiInterneticiplina e shërbimeve sekerte në mënyrë të pashmangshme e zgjëroi fushën e saj të interesit, gjë që solli deri te përfshirja e ma-terialeve elektoronike të cilat gjithashtu për-puthen me fushën e veprimit të disciplinës.Zhvillimi i rrjetit të internetit e së bashku me të edhe zhvillimi i ueb faqeve të rrjeteve sociale si që është Facebook-u, Tëitteri dhe faqe tjera, pa dyshim se e zgjëruan fushëve-primin dhe interesin e OSINT bashkësive të kundërzbulimit.Parimisht, ndarja e burimeve të grumbullimit të të dhënave përmes disciplinës kundërzbu-luese OSINT-it ndahet në:– burime tradicionale, media;– literaturë e zezë dhe– internet si burim.Në vazhdim të këtij teksti është realizuar elaborim i burimeve të lartëpërmendura sa i përket të grumbullimit të të dhënave. Burimet e para të cilat janë të elaboruara janë burimet tradicionale apo mediat. Burimet tradicionale – mediat për shumicën në disciplinën e kundërzbulimit ishin burimi i vetëm i cili është përdorur para të a.q erë informatike apo thënë më saktësisht, para ekspanzionit të internetit. Burimet tradicionale përfshijnë shumicën e mediave të huaja të shkruara dhe elektronike si që janë radioja dhe TV duke përfshirë këtu edhe të dhënat disponuese elektronike. Për arritjen e qëllimeve vetanale të kundërz-bulimit, burimet tradicionale ngelin mbështet-ja bazike e shumicës së shërbimeve sekrete botërore. Burimet tradicionale janë të nevo-jshme edhe për shumicën e specialistëve të shërbimeve të intelegjencës nga disciplina e OSINT-it.Mediat tradicionale të cilat janë të elaboruara në pjesën e mëposhtme të tekstit, paraqesin një grumbull mediash të cilat janë pa pagesë

osë për të njejtat nevojitet pagë fi nanciare minimale në bazë të informatave të cilat i publikojnë. Shtëpitë televizive si CNN dhe BBC mundë-sojnë informacione të menjëhershme nga vendi i ngjarjes, informata këto të cilët janë pa pagesë dhe janë të në çdo kohë në dis-ponim nëpër tërë botën. Njëherit, këto shtëpi të specializuara mediale bëjnë ritransmetimin e ngjarjeve dhe feneomeneve më të rëndë-sishme të cilat ndodhin në cilëndo pjesë të botës, e me këtë mundësojnë qasje të lehtë për shërbimet e intelegjencës pa shtesë në mënyrë relativisht të shpejtë dhe të saktë, njëherit të përkthyera në gjuhën të cilën nevojitet.Në pjesën vijuese është elaboruar e paan-shmërisë si karakteristikë e këtyre serviseve megalomane në ndarjen e të dhënave. Në fakt, varësisht nga aspekti i shikueshmërisë, të dhënat më së shpeshti janë neutral sido-mos pëër shoqëritë demokratike, përderisa të dhënat e njejta në disa shoqëri të caktuara mund të merren si të dhëna propagandistike. Përveç shtëpive mediale specialistike të lartëpërmendura të cilat merren me trans-metimin e informatave, mund të përmen-dim edhe radio stacionet të cilat i posedojnë karakteristikat e lartëcekura, me përjashtim të pjesës vizuele. Si një fenomen më i shpeshë në të a.q “meanstream” shpërndarës dhe trans-metues të informacioneve është edhe dezimformimi. Të njejtat përveç gazetarëve të tyre hulumtues, mbështeten edhe në burime të cilat mund të jenë të pa sakta ose të plasuara qëllimisht. Këto shtëpi mediale jo rrallë janë distancuar nga informata të plasuara me vonesë prej disa orëve deri në disa ditë në momentin kur informata është shpallur si jo e saktë. Duke pasur parasysh këtë fakt, burimet tradicionale (mediat) ngelin shtylla kryesore e kundërzbuluesve special të OSINT-it.Burimi i dytë i etabluar është “literature e zezë”.„Literatura e zezë“ ka të bëjë me informatat të cilat janë në dispozicion në mënyrë ligjore dhe etike, por vetëm nga kanale të speciali-zuara ose nga qasje të drejtpërdrejta lokale.Në përgjithësi, literatura e zezë, gjegjësisht informata paraqet informatën shpërndarja e së cilës nuk kontrollohet nga ana e botuseve komercial. Në fakt, informacionet të cilat nuk publikohen, distribuohen, katalizohen ose nuk kanë të drejtën e publikimit përmes librave komercial, paraqesin literaturën e

MR. BOJAN NIKOLLOVSKI

��

zezë. Kjo përfshinë dokumente, përshkrime, raporte teknike, përmbledhje të dhënash, teza dhe fotografi . Prodhuesit e literaturës së zezë kanë të bëjnë me:– Organizata jofi timprurëse arsimore; – Ndërrmarje tregtare të cilat përpilojnë do-

kumente për përdorim të brendshëm për klientë dhe për furnizues;

– Agjensione lokale, shtetërore dhe qeveri-tare të cilat gjithashtu prodhojnë materiale për përdorim të brendshëm;

– Spektër të gjërë të shoqatave formale dhe joformale, klube, etj.

Shembull për literaturën e tillë paraqesin edhe përvjetoret universitare, regjistrat e përdoruesve të shërbimeve të caktuara, li-stat e agjensioneve turistike për udhëtime të caktuara, raporte të ndryshme dhe shënime personale nga evenimentet publike të cilat publikohen në vende të rëndësishme, të dhëna nga desqet e shpalljeve, etj.Literatura e zezë pothuaj se është e paku-fi zuar, por për shkak të informacioneve të bollshme dhe të tepërta, e njejta e vështir-son punën e OSINT-it.

INTERNETI SI BURIM I GRUMBULLIMIT TË TË DHËNAVEBurimi i tretë i elaboruar është burimi i inter-netit.Era e informatikës ose ekspanzioni i inter-netit gjatë viteve të fundit, në tërësi ndryshoi fotografi në e mënyrës së grumbullimit të informatave përmes disciplinës së OSINT-it. Me zhvillimin e internet, dispozicioni i infor-matave dhe rrjedha e tyre u rritën në mënyrë drastike. Në një situatë të tillë kur do të bënim një paralele të mundësisë ndaj qasjes së informacioneve dikur dhe sot, do të fi to-nim rezultate të befasishme që kanë të bëjnë me shpejtësinë e rrjedhës së informatave. Dispozicioni i informatave, si dhe mundësia për transmetim të shpejtë, parë në kënd-vështrimin ushtarak dhe në atë të sigurisë, relativizojnë kohën dhe hapësirën. Interneti si mjet bazik për grumbullimin e in-formatave e revidoi këndvështrimin e special-istëve të OSINT-it. Përpjekjet e shteteve për fi ltrimin e informatave që janë në dispozicion në masë të madhe u dëshmuan si të dësh-uara. Si shembuj mund ti marrim përpjekjet e SHBA-së (Ëikileaks), të Kinës (përpjekje për bllokimin e disa pjesë të informacioneve nga spektri i internetit), të Iranit (përpjekjen për bllokimin e ueb portaleve), etj. Në qoftë se bëjmë një analizë për arsyet e dështimit

sysh edhe rolin e dyfi shtë të dispozicionit dhe ekspanzionit të internetit. Në fakt, nga njëra anë ekspanzioni i internetit mundëson qasje më të madhe ndaj informacioneve, por nga ana tjetër ekspanzioni sjell deri te mundësitë e plasimit të dezinformatave për arsye se ai paraqet një sistem të hapur në të cilin bukval-isht çdonjëri mund të publikoj një numër të madh të të dhënave dhe të informatave.Bashkësitë e kundër zbulimit nëpër botë, gjegjësisht njësitë të cilat përmendëm më herët, janë fokusuar në një pjesë të inter-net spektrit i cili mund të jep rezultatet më të mira. Njëherit shumë agjensione jofi tim-prurëse dhe joqeveritare formuan trupat e tyre, trupa të cilat agjentëve ua lehtësojnë detyrat me anë të fokusimit të informatave të ndonjë fushe të caktuar, të ndonjë rajoni

ose hapësire në kuptim bukval të alës (në atë shkencor, gjeografi k, fetar, etj.).Me paraqitjen e rrjeteve sociale si një me-dium i ri në kuadër të spektrit të internetit, grumbullimi i të dhënave dhe i informatave të cilat kanë të bëjnë me ndonjë person të caktuar (të dhëna personale, fotografi , lo-kacione, miq dhe aftësi), u bënë lehtësisht të kapshme dhe në dispozicion për secilin prej nesh. Një mundësi të hapur për një vetë prezantim më ndryshe solli edhe deri te publikimi i informacioneve të lartëpër-mendura të cilat nga ana tjetër bashkësitë e kundër zbulimit si dukuri, e akseptuan menjëherë.Si konkluzion i të lartëpërmendurës, vetve-tiu imponohet fakti se internet si një burim për grumbullimin e të dhënave nga burime të hapura, mori primatin e burimit themelor dhe te burimit më të madh të informatave, duke përdorur disciplinën e kundër zbulimit për grumbullimin e të dhënave dhe informat-ave të kundër zbulimit nga burimet e hapura, gjegjësisht nga OSINT.

të shteteve në alë në përpjekjet për rua-jtjen e informatave, shumë lehtë mund të vimë në përfundim se lufta me botën e “dis-lokuar” dhe botën virutale të “”pa kohë”, të internetit, do të ishte pothuajse e pamundur të përfi tohet. Si arsye për pamundësinë e shteteve që të ngadhnjejnë në këtë betejë qëndron te individët e shumtë të cilat janë të përzier dhe të inkriminuar në internet. Me alë të tjera, individët e “rrjetuar” shtetin nga brenda e bëjnë më të ngadalësuar sa i përket rrjedhës së informacioneve.Për faktin se në pikën vijuese do të shqyr-tojmë mënyrën e grumbullimit të informa-cioneve dhe të dhënave nëpër rrjetet sociale, duk do të elaboroja shumë në këtë pjesë sa i përket kësaj çështjeje.Eksploatimi i kundërzbulimit të internetit në

kohën e sotme ka tendencë të rritjes. Në fakt, internet paraqet vetëm një pjesë nga spektri i gjërë i burimeve të kundërzbulimit për disciplinën OSINT. Me qëllim të sqarimit të rëndësisë së inter-netit në procesin e grumbullimit të informa-cioneve përmes disciplinës së kundërzbulimit OSINT, do të duhej që të rishikojmë rrjetin e internetit në tërësi. Madhësia e këtij procesi si dhe zgjërimi konstant i rrjetit, sjell deri në pamundësi për implementimin tërësishëm të rrjetit në kuadër të sistemit të drejtimit, të grumbullimit, të analizës dhe të deseminimit të të dhënave, ose thënë më saktë, grum-bullimin e të dhënave në procesin e ciklit të kundërzbulimit. Me qëllim të implementimit të kësaj pjese të OSINT spektrit në kuadër të ciklit të kundërzbulimit, bashkësitë e kundërz-bulimit në tërë botën formuan njësi të posa-çme të cilat do të merreshin me këtë pjesë të spektrit të informatave. Interneti momen-talisht përdoret si një burim i rëndësishëm informatash për shumë bashkësi të kundër zbulimit. Këtu patjetër se duhet të kemi para-

Burim i grumbullimit të të dhënave nga burime të hapura

��

do lëvizje dhe gjest mund të jetë një paralajmërim se çfarë në të vërtetë ndjen fytyra dhe trupi juaj për momen-tin. Për shembull, një burrë i cili është i

vetëdijshëm për kilogramet e tepërta të tij dhe ndjehet në siklet, i njëjti shumë shpesh prek nën nofullën; një grua e cila është e vetëdi-jshme për mbipeshën e saj në pjesët e pasme të trupit, shpesh herë e ulë poshtë fustanin e saj; fytyra defanzive e një njeriu shpesh herë rri me duar ose këmbë të lidhura.Gjuha e trupit është vetëm njëra nga shkath-tësitë e komunikimit e cila më shpesh i përgjig-jet përshkrimit të qëndrimeve dhe emocione-ve. Për faktin se ekziston një përkrahje ndaj komunikimit verbal, gjuha e shkronjave duhet të jetë e zhvilluar aq sa edhe shkathtësitë tjera të komunikimit.Disa njerëz janë të mendimit se të mësuarit e gjuhës së trupit është manipulative dhe jo e drejtë, por insistimi ynë që të jemi sa më efi kas gjatë përdorimit ose interpretimit të saj nuk dallon shumë nga stili i veshjes sonë, përdor-imi i një gjuhe të caktuar apo rrëfi mi i ndonjë tregimi që juve ju pasqyron në mënyrën më të mirë të mundshme. Dallimi qëndron në atë se tashmë disa gjëra nuk do të ndodhin në mënyrë të pavetëdijshme dhe që ju do të leni një përshtypje shumë më të mirë ndaj dhe te të tjerët.Kur do të vetëdijsoheni për gjuhën tuaj të trupit, me siguri se parimisht do të ndiheni në siklet dhe të turpëruar. Ju praktikisht do të jeni të vetëdijshëm për çdo pamje të fytyrës suaj, të befasuar nga gjestikulimet e juaja gjithnjë duke u vetëdijsuar për lëvizjet e trupit tuaj. Ky vetëdijsim për vetëveten do të jetë edhe arsyeja kryesore për të menduar se të gjithë njerëzit rreth jush do të vërejnë veprimet tuaja. Mbani mend se pjesa më e madhe e tyre janë totalisht të pavetëdijshëm për veprimet dhe

lëvizjet e trupit të tyre, e aq më shumë për lëvizjet e trupit tuaj. Në fi llim ndoshta do t’ju duket e çuditshme ti hapni shuplakat dhe të mbani një kontakt stabil me shikimin, por me kalimin e kohës dhe me praktikë të njëpasn-jëshme, gjestet e tilla do t’ju duken të natyr-shme. Në përgjithësi, femrat kanë aftësinë e të vësh-truarit më të theksuar se sa meshkujt dhe pikërisht nga kjo del edhe “intuita e njohur femërore”. Femrat e kanë dhunti të lindur të pranojnë dhe të zbërthejnë sinjalet joverbale, por ato kanë edhe “sy” për gjërat e imëta. Kjo intuit femërore pjesërisht vërehet tek nënat që posa kanë sjellur në jetë foshnjën e tyre. Gjatë viteve të para ata mund të lidhen me fëmiun vetëm përmes kanalit joverbal dhe për këtë shkak besohet se femrat apo nënat janë negociatore më të suksesshmë se sa mesh-kujt. Rezonanca magnetike tregon se gjatë komunikimit te femra aktivizohen prej �� deri në �� fusha të trurit, përderisa te meshkujt nuk aktivizohen më tepër se � të tilla.Aktorët e periudhës “memece” të fi lmit, si për shembull Çarli Çaplin, janë pionerë të artit të gjuhës së trupit, duke pasur parasysh se kjo ka qenë mënyra e vetme e komunikimit përmes ekranit. Shkathtësia artistike vlerëso-

GJUHA E TRUPIT PARAQET SHPREHJEN E JASHTME TË GJENDJES EMOCIONALE TË PERSONIT. HULUMTIMET TREGOJNË SE NË QOFTË SE E NDRYSHOJMË GJUHËN E TRUPIT, NE MUND TË NDRYSHOJMË SHUMËÇKA NË LIDHJE ME QASJEN TONË NDAJ TË JETUARIT. MUND TË NDRYSHOJMË DISPONIMIN PARA DALJES NË NATYRË, TË KEMI MË SHUMË BESIM NË VETËVETE NË VENDIN E PUNËS, TË JEMI MË SIMPATIK DHE MË TË BINDUR NË PUNËN QË NE BËJMË. NË MOMENTIN KUR DO TË NDRYSHOJMË GJUHËN E TRUPIT, DO TË NDRYSHOJMË EDHE INTERAKSIONIN NDAJ TË TJERËVE DHE ATA DO TË KENË FEEDBACK TJETËR NDAJ JUSH

GJUHA E TRUPIT

SI TI PËRMIRËSOJMË SHKATHTËSITË JOVERBALE TË KOMUNIKIMIT

ftohtë, në atë rast për atë njeri nuk mund të themi se ka ndërmarë një qëndrim apo pozi-cion mbrojtës, por se i njejti ka të ftohtë nga koha. Nëse në vend të kësaj, me po të njejtin qëndrim njeriu i njejtë qëndron pranë dikujt, ai do që atij ti shesë ide, rol ose prodhim, percep-timi i saktë do të ishte se ky njeri është tejet negative ose defanziv në raport me situatën momentale.Çdo njeri pa e pasur parasysh profesionin dhe pozitën e tij, duhet të fi llojë “gjuhën memece” që më vonë të kuptojë më mirë edhe situatën më komplekse të jetës – takimin sy më sy me palën tjetër. Keni kujdes në bisedën tuaj dhe në gjuhën e trupit te të tjerët, përdorni këtë gjuhë në jetën e përditshme, bëhuni të vetëdi-jshëm për ekzistimin dhe alorin e tij dhe do të vëreni se përderi sa ju avanconi shkathtësinë e këtillë, kënaqësia të cilën do ta ndjeni gjatë interaksionit me të tjerët do të shtohet edhe më tepër. Në këtë mënyrë ju do të bëni një hap të rëndësishëm në zhvillimin e potenci-alit tuaj dhe do të ndihmoni që së bashku me të tjerët të arrihet qëllimi drejt të cilit synon njerëzimi e ai është të arrihet një mirëkuptim mes njerëzve si dhe të arrihet një avancim i komunikimit ndërnjerëzor.

Bojan Tanturovski

��

het si negative ose pozitive, varësisht prej asaj se në çfarë mase aktori ka pasur mundësi ti shfrytëzojë gjestikulimet dhe sinjalet fi zike për transmetimin e mesazheve të caktuara deri te perceptuesit. Me daljen në skenë të fi lmit me zë, aspekti joverbal i aktrimit është gjithnjë e më pak i pranishëm dhe shumë aktorët nga periudha “memece” lihen në harresë.Megjithatë gjuha e të folurit tonë e pranon edhe vendin të cilin e zë edhe gjuha e trupit. Ja vetëm disa nga frazat të cilat shpesh i për-dorim: ngriti hundën; mbylli sytë para së vër-tetës; ra gjithçka mbi shpatullat e mia; mu këputën këmbët; më ranë sytë nga shikimi; kam ngritur duart nga të gjithë; i tregova dhe menjëherë “iku“.Ashtu siç gjuha verbale dallon nga kultura, në të njejtën mënyrë mund të variojë edhe gjuha joverbale. Përdersa një gjest mund të jetë një domethënës dhe i zakonshëm në një kulturë të caktuar, në tjetrën mund të ketë krejtësisht domethënie tjetër. Gjithnjë debatohet rreth asaj se cilës kulturë i takojnë disa gjeste të caktuar, ose këto të fundit transmetohen gje-netikisht. Prejardhja evolutive e disa gjesteve mund të ndiqet nga e kaluara jonë shtazarake primitive. Të treguarit e dhëmbëve është marrë nga akti i sulmit dhe njeriu modern edhe sot këtë e përdorë në formën e hapjes së gojës edhe

pse ky i fundit nuk do të sulmojë me dhëmbë. Buzëqeshja parimisht ka pasur të bëjë me një gjest kërcënues edhe pse sot me anë të saj në të shumtën e rasteve shprehim butësi. Lëvizja e kokës djathtas-majtas me domethënie “jo” (në kontekst negative), gjithashtu paraqet një gjest univerzal i cili mësohet që nga vitete e vegjëlisë. Kur foshnja merr sasinë e duhur të qumështit nga gjiri i nënës, ajo fi llon të lëviz kokën majtas djathtas për të dhënë shenja të refuzimit të thithëses së gjirit.Tashmë e kemi të njohur faktin se është shumë më vështirë të “lexohen” mendimet e njerëzve më të moshuar se sa mendimet e të rinjëve. Për shembull, në qoftës se një fëmijë pesë vjeçar gënjen, me siguri se i njejti me njërën apo me dorën tjetër do të përpiqet që të mbulojë gojën. Kur një i mitur gënjen, ai ngrit dorën afër gojës ngjajshëm si edhe fëmiu, por në vend se ta fsheh gojën ai me gishta vetëm kalon përreth saj. Kur një person i moshuar gënjen, truri i dërgon sinjal për të mbyllur gojën me dorë, njëlloj si në rastin e fë-miut dhe të miturit, por te ai i pari në moment të fundit në vend të gojës, vërehet prekje e lehtë e hundës. Sa më shumë që njeriu plaket, ashtu edhe gjestet e tij bëhen më subtile dhe

njëherit vërehen më pak, për faktin se është më vështirë të dallosh gjestet e një pesëdh-jetvjeçari se sa gjeste të një fëmiu pesëvjeçar.Për të dalluar sa më lehtë komunikimin e drejtë joverbal, duhet respektuar tre parime kryesore:Përmbledhje gjestesh Njëri ndër gabimet më serioze që mund të bëjmë gjatë të gjuhës së trupit është inter-pretimi i një gjesti të izoluar nga gjestet tjera ose nga rrethanat në të cilat ndodhë demon-strimi. Ashtu si edhe çdo gjuhë tjetër edhe gjuha e trupit përbëhet nga alët, alitë dhe nga frazat. Secili gjest paraqet një alë, ndër-sa kjo alë mund të ketë disa domethënie. Vetëm atëherë kur ala përdoret në ali, ajo mund të kuptohet mirëfi lli. Personi i cili ka shkathtësinë e perceptimit është ai person i cili mund ti lexojë alitë joverbale dhe të nje-jtat ti krahasojë me atë që thotë ana tjetër Korrespodimi„Nuk jam dakord me atë që thua dhe nuk pajtohem aspak me ty” Në qoftë se ju si folës, pranë për bashkëbi-seudes keni një njeri me qëndrim si i lartëpër-menduri dhe nëse e pyetni se a është dakord me mendimin e juaj, ndërsa ai u përgjgjet se nuk është dakord, në atë moment shenjat e tij joverbale do të korespodojnë me alinë e tij verbale. Në qoftë se nga ana tjetër ai ju thotë se pajtohet me atë që ju thoni, ai do t’ju gënjejë, për arsye se alët dhe gjestet nuk do të korespodojnë me thënien e tij. Hulumtimet kanë treguar se sinjalet joverbale kanë do-methënie pesë herë më të madhe nga alët e shqiptuara dhe në momentin që këto dyja nuk korrespodojnë, njerëzit mbështeten në mesazhet joverbale. Egziston mundësia që përmbajtja verbale mos të merret parasysh Gjestet në kontekstSi shtesë në kërkesën e përmbledhjeve të gjesteve dhe korrespodimin e tyre me alët, të gjitha të tilat duhet të merren në kontekst (ndaj rrethit) në të cilin ndodhin. Nëse për sh-embull ndonjë njeri qëndron pranë stacionit të autobusëve me duar dhe këmbë të lid-hura, me nofull të ngrirë, ndërsa dita është e

1. Fytyra: Fytyra juaj duhet të duket e hareshme, ndërsa buzëqeshja pjesë e pandashme e aftësisë suaj të komunikimit joverbal. Gjatë buzëqeshjes është mirë që t’ju duken dhëmbët.

2. Gjestikulimet: Shprehuni, por mos e teproni. Kur gjestikuloni gishtat le të duken ngjitur, shuplakat nën nivelin e mjekrës dhe shmangni lidhjen e duarve.

3. Lëvizjet e kokës: përdorni lëvizjen e trefishtë të kokës kur bisedoni dhe shtrebëroni kokën gjatë dëgjimit të

bashkëbiseduesit. Ngriteni mjekrën.

4. Kontakt me anë të shikimit: Mundohuni të mbani kohën dhe vëmendjen me anë të shikimit, gjë që shkakton një ndjesi të mirë, përpos nëse ky shikim nuk është këshillues në rrethin e ndonjë kulture, ata të cilët të tjerët i shohin në sy përfitojnë vetëbesim më të madh, për dallim prej atyre që i shmangen një gjëje të tillë.

5. Teoria: Qëndroni në atë afërsi në të cilën do të ishit ndjerë mirë. Nëse bashkëbiseduesi tërhiqet, mos bëni

asnjë hap më tej drejt tij/saj.

6. Kopjimi: Në mënyrë subtile kopjojeni gjuhën e trupit nga të tjerët.

GJASHTË SEKRETET E PËRDORIMIT TË DREJTË TË GJUHËS SË TRUPIT

��

a tre lloj njerëzisht në botë. Disa nga ata në mënyrë naïve besojnë se nuk ekziston e keqja e kësaj bote dhe në momëntin kur ajo do t’u trokasë në

derë, ata nuk dinë se si të mbrohen. Ata janë “dele”. Ka edhe predatorë, të cilët me anë të dhunës ia arrijnë qëllimit. Ata janë “ujqërit”. Ekziston edhe grupi i tretë, njerëz me dhunti agresiviteti dhe me ndjenjë të pandalshme në brendinë e tyre për të mbrojtur rrethin. Këta njerëz janë të rrallë, njerëz të cilët ekzistojnë për t’ju kundërvënë “ujqërve” dhe këta në fakt janë “qentë e barinjëve”. Me këto alë Uejn Kejll i përshkruan vetitë dhe shkathtësitë njërëzore si dhe karakterin e detarminuar të rrugëve të jetës së djalit të tij të vogël Krisit, duke parashtruar para tij pyetjen dhe duke i lënë të zgjedhë se cilit grup të njerëzve do ti takojë kur do të rritet. Vite më vonë, duke e rrumbullaksuar dekadën e tretë të jetës së tij, rrugëtimi i Kris Kejllit do të kryqëzohet me njësinë speciale të armatës amerikane “Nejvi Sills” duke u nisur që të realizojë atë që ai ndjen se duhet të jetë. Gjatë rrugëtimit për të qenë “qen i bariut”, ai në fakt arrinë të bëhet një legjendë amerikane

USHTAR SHEMBULLOREmri i Kris Kejllit paraqet simbolin e psikologjisë kolektive amerikane. Vdekja e tij para më shumë se dy viteve vetëm se e përforcoi edhe ashtu percepcionin e përgjith-shëm pozitiv për personalitetin e tij. I frymë-zuar nga ndjenjat patriotike, por edhe i prirë nga përgjegjësia që ka ndjerë pas sulmeve të �� shtatorit, për të ndihmuar dhe për të mbro-jtur popullin e tij, ai në moshën �� vjeçare bëhet pjesë e njësisë elite “Nejvi Sills”. Që nga ai moment jeta e tij transformohet. Ba-nori i qetë dhe fetar i Teksasit përnjëherë ndryshon, e me këtë edhe pasha e fokusit të tij të interest pëson ndryshime, nga familja e deri te puna e tij. Mbrojtja e idealeve të tij do të thotë vendosjen e nevojës për bash-këshorten dhe fëmijët e tij për tu siguruar mirëqenie atyre dhe tërë kombit. Së shpe-jti, si rezultat i përdorimit preciz të armëve, vendosjes dhe vlerësimeve të mirëfi llta, ai dallohet që nga qëndrimi i parë i tij në Irak dhe fi ton no� ën legjenda. Suksesi i tij si snajperist është aq i madh sa që për kokën e tij armiqtë kanë vënë çmim prej mijëra dol-larësh. Vetë fi lmi është paraqet perspektivën personale të Kris Kajllit, e bazuar mbi kujti-met e tij gjatë kohës së kaluar në Falluxha, duke e parë botën përmes shenjëstrës së

Kujtimet e legjendës Kris Kajll

„Snajperisti amerikan“

snajperit , transformimi i tij dhe humbja në jehonën e luftës dhe të dhunës si dhe kthimi në vetëvete dhe te familja e tij përmes një rehabilitimi të shkurtër. Paralelisht me tregi-min për snajperistin, ndjekim edhe luftën e bashkëshortes së tij për të mbajtur familjen e saj dhe për të kthyer bashkëshortin e saj në shtëpi, larg rreziqeve dhe larg pullazeve të pluhrosura të Falluxhas Kris Kajll është i sigurtë në drejtësinë dhe sinqeritetin e ve-prave të tij dhe te ai nuk ekziston as më i vogli dyshim, frigë ose hamendje. Karakteri i tij është i përpunuar thellësisht dhe me një brengë të veçantë, duke përfshirë këtu edhe motivimin e tij , arsyen dhe energjinë lëvizëse, kështu që këtë personash do të ishte shumë vështirë ta kapnim në kontekst negative, përkundrazi, do të shohim përmes një prizme pozitive, si një njëri i cili në për-ditshmëri gjithnjë ballafaqohet me dilemma të rënda morale dhe tek i cili lufta ka lënë gjurmë të rënda. Në mënyrë plotësuese si kuti e Pandorës hapet çështja se sa ush-tarët pas realizimit të obligimit të tyre mund ti kthehen mënyrës së vjetër të të jetuarit? A është e mundur që luftën ta lënë pas tyre dhe të vazhdojnë aty ku kanë ngelur? A do të shërohen ndonjëherë nga traumat dhe a është i mundshëm një rehabilitim i plotë nga lufta?

ENGJËLLI MBROJTJËS I MARINERËVENëpër duart e Kajllit kalojnë disa armë: au-tomatikë, revole, snajperë. Nga të gjitha këto, më ei rëndësishëm është snajperi „McMillan Tac-���“, me të cilin Kris Kajll e re-alizon gjuajtjen e njohur dhe të suksesshme nga një largësi pothuajse dy kilometërshe, largësi kjo që është për çdo respekt. Snaj-peri i cili përdor „��� Ëinchester Magnum“,

një pushkë snajperi gjysëm automatike „МК-��“ (SR-��), si dhe „М-��“, janë pjesë e armëve të cilat Kris Kejll i përdor gjatë shërbimit të tij në Irak. Preciziteti i tij gjatë gjuajtjes është i jashtëzakonshëm. Shpeshë herë i lënë vetë që të vlerësojë se a është ndonjë cak një viktimë e nevojshme e rrad-hës, ai duhet që vetë të merr një vendim për këtë pa pasur ndonjë urdhër apo vendim konkret se a do të merr jetën e dikujt ose do të veprojë në mënyrë të kundërt. Me ��� caqe të eliminuara me sukses, por ky numër jozyrtarisht thuhet se e tejkalon shifrën e

��� edhe sot e kësaj dite Kejll njihet si snajperisti më vdekjeprurës i historisë amerikane. Për këtë shkak ai ka marrë no� ën Legjenda. Edhe pse shumë kush në vend të tij, gjatë këtyre vep-rimeve do të ballafaqohej me kriza të brendshme emocionale duke u pyetru se mos vallë do të kishin mundur të kursenin jetën e dikujt, Kris Kejlli thotë në mënyrë kategorike se të gjitha viktimat e tij kanë qenë një kërcënim dhe rrezik për ushtarët amerikan, duke përfshirë këtu edhe gratë dhe fëmijët. Në fakt, qëllimi parësor i sna-jperistit janë një grua dhe një fëmijë të cilët si instrumente të ideologjisë talibane përpiqen që të granatojnë mariner ameriakn. Edhe pse duket që në atë moment Kejll shfaq dyshim dhe një dobësi emocionale, ai arrinë që të tejkaloi krizën momentale dhe të kujtojë se në fakt ajo është pjesë e punës së tij – të eliminojë kërcënimet dhe rreziqet, pa marrë parasysh sa ai rrezik që afrohet të duket ndryshe.

KONTRAVERZAT RRETH FILMITPremiera e “Snajperistit amerikan” para publikut pritej me një eufori të madhe, sidomos edhe për faktin se afrohej edhe koha kur procesi gjy-qësor për vrasjen e snajpersitit po përfundonte. Por, ashtu si edhe çdo ngjarje e pasuar me shumë zhurmë edhe fi lmi në alë hasi në disa kontra-verza dhe kritika, si për tregimin ashtu edhe për portretizimin e rolit kryesor. Rezitenca më e theksuar u shfaq rreth prezantimit të Kris Kejll si një hero dhe rreth glorifi kimit të tepruar të ushtrisë amerikane si dhe dilemma rreth legjiti-mitetit të pranisë së ushtrisë ameri-kane në territorin iraken. Gjithashtu duke i prezantuar irakenët në kontek-stin më negativ të mundur, persona që sillen në mënyrë të pacivilizuar dhe si njerëz të egër, padyshim iniciohet ndjenja e një antipatie të theksuar ndaj këtij populli. Edhe pse regjisori i këtij fi li Klind Istfud publikisht e deklar-on “Snajperistin amerikan” si një fi lm antiluftarak, një pjesë e mirë e publi-kut ka bindje të kundërt, gjegjësisht ka bindjen se regjisori insiston të shpalos arsyeshmërinë e të gjitha veprimeve ushtarake dhe operacioneve tjera të amerikanëve. Dalja nga konteksti his-

është vlerësuar si gjithpërfshirëse, e thellësishme, pasqyruese dhe aq mbreslënëse sa që akademia fi lmike amerikane vendosi që fi lmin në alë të nominojë për çmimin prestigjoz “Oskar”.Si fi lmi i �� i Klint Istfudit, “Snajpersiti amerikan” dëshmon edhe një herë se këtë njeri ndoshta duhet ta vlersojmë shumë më tepër si regjisor se sa si ak-tor të famshëm. Nën regjinë e tij janë edhe fi lmat ushtarak si: “Flamujt e ba-ballarëve tanë”, “Letrat e Ivo Xhimës” dhe gjithashtu ai njihet edhe si një luftëtar i të drejtave për posedimin e armëve në SHBA. Edhe fi lmi në alë ashtu si edhe fi lmat paraprak, dësh-mon për zgjuarsinë e Istfudit për të krijuar një fi lm dinjitoz për çmimin “Os-kar”, një trailer tensionues i cili pa dys-him që meriton të jetë pjesë e menysë tuaj fi lmike për këtë muaj.

Elena Gjorgjievska

��

torik si dhe përpunimi i segmenteve nga ngjarjet turbulente në Falluxha, si dhe mënyra e interpretimit të dëshmi-ve të snajperistit, e vëndosin tërë ng-jarjen në një tregim bardh e zi, tregim të a.q të “indianëve dhe kaubojëve”. Sa i përket rolit të Kris Kajll, sipas li-brit autobiografi k të së cilit është adaptuar skenari i fi lmit, vëretja më e madhe e publikut qëndron në atë se të gjitha vetitë dhe qëndrimet nega-tive të snajperistit janë fshehur ose janë modifi kuar në kuadër të vizu-elitetit fi lmik, nga lojaliteti i tij i verbër e deri te përcaktimi jodiskutabil, sjellja fanatike, e deri te pasojat e stresit postraumatik. Këto vëretje hapën shumë çështje të cilat i hutuan shumë patriot – A është në të vërtetë Kejlli një hero ose diçka krejtësisht ndryshe nga kjo? Megjithatë, cilësitë artistike të Bredli Kuperit, njeriut që bart rolin kryesor janë të pakontestueshme, gjegjësisht profolizimi i tij si Legjendë

Regjia: Clint Eastwood

Rolet:Bradley Cooper, Sienna Miller,Kyle Gallner,Cole Konis,Ben Reed,Elise Robertson, Luke Sunshine

Skenari:Jason Hall,Chris Kyle

Kinematografia: Тom Stern

Vendi: SHBA

Viti: 2014

Kohëzgjatja: 132 minuta

Çmimet: Oskar për montazhin më të mirë të zërit, 5 nominime tjera për çmimin oskar, 2 nominime për BAFTA, AFI-çmimin për filmin më të mirë të vitit, etj.

Këtë rubrikë ja përkushtojme USHTARIT – NJERIU është i pari i cili sulmohet nga stuhija e quajtur luftë – NJERIU është ai i cili është tejet i motivuar për ta mbrojtur atdheun dhe idetë – NJERIU është ai i cili është fi zikisht dhe psikikisht i përgatitur në nivel më te lartë – NJERIU është ai i cili la pjesë të shpirtit të tij në shtëpi te familja e vet – NJERIU i cili në fund, është vetem NJERI.Edhe për këtë ai është inspirim për shumë fi lma dhe vepra artistike të cilat lanë përshtypje të fortë në publikun e gjërë neutral, na bënë ta kuptojme ashpërsinë tonë emocionuse dhe na treguan se sa e dëmshme dhe se si ajo ndikon tek njerëzit.Në numrat vijuese të Shtitit do të veshtrojmë disa prej atyre fi lmave pa ndonjë ambicie te veçantë për tu bëre kritik fi lmi. Duam vetem të ju përcjellim pjesë të ndjenjave tona, të ju tregojmë se një ushtare, fati njerëzor mund t’i ndryshojë qëndrimet tona për vlerat në jetë,në veçanti ta theksojmë se sa ajo jetë e rëndë e ushtarit me mund, me baltë, me djersë meriton RESPEKT.

aqedonasit në vitin ���� p.e.s kanë ngritur lagje liqenore me konstruksion prej druri, me objete nga platform e drurit të ngritura në

rrota mbi sipqërfaqen ujore, gjegjësisht mbi mbështete në vendbanimet rreth: Liqenit të Kosturit, liqenit të Ohrit, liqenit të Dojranit, liqenit të Prespës, dhe mbi Bllacën e Katllanovës në Shkup.Lagjet përreth kanë qenë qytete të mbështetura në platformë të cilat kanë qëndruar mbi kunjët e drurit të ngulitura në fundin e liqenit. Në këto platforma të cilët kanë qëndruar mbi kunjët janë ndërtuar shtëpitë e njerëzve parahistorik, të cilat me anë të urave lëvizëse kanë qenë të lidhura me brigjet e liqenit. Banorët e lagjeve në � alë më së shumti janë marrë me peshkim, por edhe me

bujqësi dhe gjueti. Këtë e dëshmojnë enët dhe gjë sendet e ndryshme prej gurri dhe keramike që më vonë janë gjetur mbi tokë dhe nën ujë.Në vitet e fundit të shek XX në Maqedoni zhvillim të hovshëm ka arritur një fushë e panjohur deri në atë kohë, arkeologjia nënujore, lëmi kjo e cila solli disa zbulime të rëndësishme.Gjiri i Eshtrave gjendet në liqenin e Ohrit dhe njëherit paraqet një lokalitet arkeologjik të lagjes parahistorike pranë ishullit dhe autokampit “Gradishte”. Nga � dhjetori i vitit ���� gjiri paraqet kompleks atraktiv muzeor i quajtur Muzeu i Ujit në kuadër të së cilit përfshihen disa lokalitetet si: lagja e rikonstruar në lokalitetitn “Plloça Miqev Grad”, lokalitet

vendosur mbi rrotat e drurit në fund të liqenit, kastrum romak i konzervuar i restauruar dhe i vendosur në platon më të lartë mbi kodrën e Gradishtes, një objekt qasës gurrëror me vitrine muzeore si dhe një objekt rustik për realizimin e turizmit nënujor.Në këtë lokalitet në thellësi prej � deri në � metra janë zbuluar ���� rrota prej druri të cilat me siguri se kanë qenë bartëse të një platforme në të cilën kanë qenë të vendosura rreth �� shtëpiza të drurit. Sipas hulumtimeve, hapësira e lagjes ka përfshirë një sipërfaqe prej ����m�. Duke pasur parasysh se vendbanimet e kohës kanë qenë të ndëtuara prej druri, dheu dhe prej kallamit, ato shpesh herë i ka kapluar zjarri dhe të njejtat shumë shpesh janë

rindërtuar ku edhe vërehet numri i mad hi rrotave të dendura (janë zbuluar mbetje të mëdha të drunjve të djegur dhe të thëngjillit). Platforma me dheun ka qenë e lidhur me anë të një ure lëvizëse, urë e cila gjatë natës është ngritur për tu mbrojtur nga armiqtë dhe nga kafshët e ndryshme.Sipas analizës së mbetjeve të zbuluara, kjo lagje daton që nga vitet ����-���� p.e.s gjegjësisht që nga periudha e vonshme e bronzit dhe nga fi llimi i periudhës së hekurt. Gjatë kësaj periudhe këtu kanë jetuar Brigët, fi si më i vjetër dhe më i njohur i Ballkanit.Deri më tani është rikonstruuar vetëm një pjesë e lagjes e cila numëron shtatë shtëpiza të ndërtuara mbi platform të vendosur mbi ���� rrota të cilat janë

aqedonasit në vitin ���� p.e.s kanë ngritur lagje liqenore me

ky i ngritur mbi platfomë prej druri e vendosur mbi rrotat e drurit në fund të

„Gjiri i Eshtrave“ - destinacioni më i vizituar turistik në Ohër

të përpunuara për mbështetje dhe për turistik në Ohër

të përpunuara për mbështetje dhe për turistik në Ohër

të qenë sa më të qëndrueshme. Është të qenë sa më të qëndrueshme. Është rikonstruuar edhe enterieri i shtëpizave, gjë që ka sjellur një përjetim të veçantë për mënyrën e të jetuarit në atë kohë. Në kuadër të objektit muzeor janë të ekspozuara edhe gjë sendet e mbetura keramike, ndërsa është ekspozuar edhe akuariumi i rrotave nënujore. Pranë bazës zhytëse, dashamirët e zhytjes kanë mundësi të zhyten me anë të një ciceroni duke i hulumtuar mbetjet nënujore.Gjiri dhe plazhi, pjesa e mëparshme e autokampit “Gradishte” ku edhe është rikonstruuar ky vendbanim i vjetër, emrin “Gjiri i Eshtrave” e mori sipas eshtrave të shumë kafshëve që u gjetën gjatë hulumtimeve të ndryshme, eshtra tejet karateristike për periudhën që kur daton

ky vendbanim antik dhe tërheqës. Pranë këtij lokacioni janë zbuluar shumë mbetje nga gjësende të ndryshme, mjete e pajisje keramike, gjësende prej drurit, prej gurrit dhe disa mbejtje kafshësh, si për shembull shumë brinjë të kaprojve.Ky “qytet i vogël parahistorik”, - kompleksi muzeor “Gjiri i Eshtrave” është destinacioni turistik më i vizituar në ohër dhe njëherit atrakcioni i vetëm turistik i këtij lloji në Ballkan. Uji i pastër dhe i kristaltë i liqenit të Ohrit i përzier me rrezet e diellit gjatë ditës, si dhe me shkëlqimin e hënës gjatë natës, paraqet një sfi dë në vete per çdo turist që e vision këtë vend atraktiv.

Kristina Ilievskа

„Gjiri i Eshtrave“ - destinacioni më i vizituar turistik në Ohër

Bu

ku

rit

ë

e

Maq

ed

on

isë

Bu

ku

rit

ë

e

Maq

ed

on

isë

Bu

ku

rit

ë

e

Maq

ed

on

isë

����