disiplina pozitive në klasa gjithëpërfshirëse,...
TRANSCRIPT
-
Disiplina pozitive n klasa gjithprfshirse, msimdashse 1
-
Prmbajtja
Vshtrim i prgjithshm .............................................................................................. 1
Sfida jon .......................................................................................................................... 1
far sht klasa gjithprfshirse, msimdashse? ...................................... 2
Prse sht i nevojshm ky dokument? .................................................................... 4
far do t msoni prej tij? ........................................................................................ 5
Ndshkimi n raport me disiplinn, kuptimi ....................................................... 7
Kuptimi i ndshkimit ..................................................................................................... 10
Kuptimi i disiplins ........................................................................................................20
Disiplina pozitive n klas ..........................................................................................25
Shmangia e dilems s disiplins............................................................................... 31
Ndrtimi i raporteve pozitive msues - nxns .............................................33
Baza e marrdhnieve msues nxns .................................................................33
Prse fmijt sillen ashtu si din ...........................................................................34
Prse fmijt sillen jo mir ........................................................................................37
Si t informoheni rreth nxnsve tuaj ...................................................................42
T kuptojm kontekstin e jets q bjn nxnsit tuaj ..................................45
Si t msoni rreth familjeve t nxnsve tuaj .....................................................54
Komunikimi prind msues .........................................................................................57
Strategji inkurajimi ..................................................................................................... 61
Krijimi i nj mjedisi pozitiv q nxit t msuarit ............................................63
Krijimi i nj mjedisi t prshtatshm msimor .....................................................64
Zhvillimi i rutinave n klas .......................................................................................68
Prpilimi i rregullave t klass me nxnsit dhe prindrit ................................69
Standarde pr sjelljen dhe drejtimin e mir ........................................................74
Dhnia e kurajs pozitive ...........................................................................................79
Impenjimi me nxnsit problematik ...................................................................83
Prmirsimi i efektivitetit t teknikave t disiplins pozitive ........................83
Sugjerime pr nj disiplin pozitive ........................................................................84
Sugjerime pr msimdhnien pozitive n klas ....................................................88
Marrja e masave t duhura, pozitive dhe negative .............................................90
Prdorni me kujdes Veimin ...................................................................................92
Zgjidhja e konfliktit ...................................................................................................94
Msimdhnia n prshtatje me moshn dhe disiplina pozitive .........................97
Ndihma ndaj fmijve me nevoja t veanta ...................................................... 101
Lexime t rekomanduara ........................................................................................ 107
-
Disiplina pozitive n klasa gjithprfshirse, msimdashse 1
Vshtrim i prgjithshm
SFIDA JON
Fmijt vijn n jet t pafuqishm dhe t paaft; ata smund t zhvillohen
vet, pa ndihmn ton. Si msues, puna jon sht ti edukojm e ti msojm
se si t ajn n jet. Kjo nuk sht nj detyr e leht. Disa her, klasat
tona jan vende q ngacmojn krshrin, ato na ofrojn ne dhe nxnsve
gaz dhe hare. Her t tjera, ne mund t ndihemi t tendosur dhe dyshojm
n aftsit tona pr t kryer detyrn ton. Ka raste kur puna jon nuk na
duket aspak interesante, por puna e msuesit sht dhe nj pun me rndsi,
q si rastis kujtdo ta ushtroj.
Ne e dim se sa e lodhshme sht t japsh msim. Ne e dim, gjithashtu,
se sa shum kujdes tregoni ju pr nxnsit tuaj. Por fmijt nuk lindin t
msuar. Ndryshe nga nj prind, msuesi sht prgjegjs pr shum fmij
njherazi, ku secili sht unik. Gjithashtu, ata nuk sillen gjithnj si do t
donit ju. Juve ju duket sikur sapo e keni gjetur zgjidhjen se si t
funksionoj njra klas, kur ata largohen dhe zvendsohen nga fytyra t
reja, me nj varg emocionesh dhe sfidash t reja.
T gjith msuesit do tiu uronin nxnsve t tyre m t mirn dhe do t
bnin mos q tu ngjallnin besimin n vetvete dhe krijimin e nj mendimi t
mir pr vetveten. Por kur ata nuk ju dgjojn, nuk pranojn t bjn ashtu
si u thoni, ju sfidojn apo injorojn, ather ju mund t mrziteni shpejt dhe
t demoralizoheni. N qoft se ju ndodh dika e till ose, m mir, para se
tju ndodh nj gj e till, drejtojuni ktij teksti pr ndihm. Ai do tju
tregoj rrugt se si ta trajtoni pozitivisht kt sfid dhe n mnyr
proaktive, duke e parandaluar nj sjellje jo t mir para se ajo t shfaqet,
duke vepruar me efektshmri ndaj sfidave t papritura dhe duke i
inkurajuar nxnsit tuaj t dgjojn dhe t bashkpunojn n nj klas
gjithprfshirse, msimdashse. Instrumentet pozitive t disciplines, t
cilat po jua shpalosim ktu, jan alternativa konkrete ndaj praktikave t
tilla ndshkuese, si rrahja me shkop, pllmba n prapanic, pickimi,
krcnimi, lutja, marrja me t mir, grthitja, urdhrimi, nxjerrja e emrit,
puna e detyruar dhe shum e shum veprime t tjera poshtruese.
-
2 Disiplina pozitive n klasa gjithprfshirse, msimdashse
FAR SHT KLASA GJITHPRFSHIRSE, MSIMDASHSE?
Sapo hyjm n klas, ne shohim fytyrat e nxnsve q msojm. Por sduhet t
harrojm se kta fmij sjan t vetmit ata q duhej t ishin n at klas. Ka t
tjer q nuk jan prfshir, sepse se kan mundsin ta ndjekin shkolln. Ka
dhe t tjer, q fizikisht jan aty, por mund t mendojn se ai vend nuk sht
pr ta, mund t mos marrin pjes realisht n klas apo mund t mos sillen mir.
Nj klas gjithprfshirse, msimdashse (KGJM) i mirpret, edukon
dhe arsimon t gjith fmijt, pavarsisht nga gjinia, karakteristikat e tyre
fizike, intelektuale, sociale, emocionale, linguistike a ndonj tjetr. Ata
mund t jen nxns t talentuar ose fmij me paaftsi fizike apo n t
msuar. Ata mund t jen fmij q rrijn rrugve apo q punojn, fmij t
etnive t largta apo nomade, fmij q u prkasin minoriteteve gjuhsore,
etnike apo kulturore, fmij t prekur nga AIDS-i ose fmij q vijn nga
zona apo grupe t margjinalizuara.1
Nj KGJM sht, pra, nj klas ku
msuesi kupton vlern e t qenit ndryshe dhe ndrmerr hapa t tilla q t
gjitha vajzat dhe djemt t vijn n shkoll.2
Por thithja e nxnsve n klasat tona sht vetm gjysma e puns. Gjysma
tjetr sht se si t plotsohen t gjitha nevojat e tyre msimore dhe
kulturore, n mnyr q ata t qndrojn n klas. T gjitha klasat jan t
ndryshme nga njra tjetra pr nga nxnsit q msojm dhe mnyra se si
ata msojn. Ne duhet t marrim n konsiderat t gjitha nevojat q kan
fmijt pr t msuar, si t arrijn rezultatet m t mira dhe se si ne, si
msues, mund t ndrtojm raporte pozitive me secilin fmij, n mnyr q
ata t duan t msojn nga ne sa m aktivisht. Po kaq e rndsishme sht se
si t gjejm rrugn q t gjith fmijt t duan t msojn s bashku.
Fmijt sillen dhe msojn n mnyra t ndryshme pr shkak t faktorve
t trashgimis, mjedisit ku rrojn ose nevojave t tyre personale apo
psikologjike.3
Shpesh, kur nj fmije nuk i plotsohen nevojat e tij, si sht
1
UNESCO. T pranojm diversitetin: Manual pr krijimin e mjedisive
gjithprfshirse e msimdashse. Bangkok, 2004.
2
UNESCO. Broshura 3: Thithja e t gjith nxnsve n shkoll dhe msim: T
pranojm diversitetin: Manual pr krijimin e mjediseve gjithprfshirse e
msimdashse. Bangkok, 2004.
3
UNESCO. Broshura 4: T krijojm mjedise gjithprfshirse e msimdashse. T
pranojm diversitetin: Manual pr krijimin e mjediseve gjithprfshirse e
msimdashse. Bangkok, 2004.
-
Disiplina pozitive n klasa gjithprfshirse, msimdashse 3
nevoja pr ti kushtuar vmendje, ai mund t mos sillet mir. Prandaj, ne
duhet t kuptojm shkaqet e sjelljes s nj fmij, n mnyr q t mundemi
t parandalojm rastet e sjelljeve jo t mira dhe t shfrytzojm nj mori
mjetesh t ndryshme pr ta drejtuar sjelljen e tij n rrug t drejt. Vetm
ather klasat mund t shndrrohen n vende gjithprfshirse, mikpritse
e t gzueshme, ku fmijt t mund t msojn, ku sjelljet jo t mira t
ndeshen rrall. Kshtu ne do t kemi m shum koh t merremi me
msimdhnien dhe t msuarit e nxnsve tan.
N fillim, kjo ide mund t duket e frikshme. Shum prej jush mund t
punojn n klasa me shum nxns apo me nxns t moshave t ndryshme dhe
mund t habiten: Si mund t jap lnd t ndryshme e t zbatoj metoda
disiplinuese q ti prshtaten do fmije, kur n klas kam 80 veta?. N fakt,
shqetsimi q na shkakton kjo situat dhe paaftsia jon pr ta zgjidhur at,
mund t na shtyj ta humbim durimin me nxnsit dhe t prdorim forma t
ndryshme t ndshkimit pr t ndaluar sjelljen e keqe, si, p.sh., ndshkimin
fizik ose format e poshtrimit t ndshkimit emocional. N zemrim e sipr, ne
shpesh harrojm se fmijt e kan nj arsye prse sillen keq. Disa prej ktyre
arsyeve mund t jen personale, t tjerat mund t vijn nga edukata q kan
marr, si, p.sh., kur ata mrziten nga msimi apo nga leksionet e gjata. Arsye t
tjera mund t vijn nga faktor t jashtm, q kan lidhje me familjen dhe
komunitetin, t cilat e mundojn dhe e dshprojn fmijn. Pr m tepr, n
disa raste, e sidomos ndr msuesit e rinj, nj incident mund t interpretohet
si nj problem disipline, kur ai nuk sht i till, p. sh., kur pyetja e nj fmije
sht si nj sfid q i bhet autoritetit dhe njohurive tona, por q mund t
ket lidhje me vshtirsin e nxnsit pr t formuluar si duhet pyetjen dhe
me takt. Ky keqidentifikim apo keqkuptim shpesh krijon zemrim te nxnsit,
duke hapur nj telash t vrtet disipline.4
Sidoqoft, ekziston nj prirje e prgjithshme pr ti rn shkurt, duke
marr masa ndshkimi t rrepta, por t panevojshme, pr t ndaluar sjelljen
jo t mir t fmijs. Por fatmirsisht, sjellja jo e mir dhe ndshkimi mund
t shmangen, kur ju krijoni nj mjedis msimdhnieje t organizuar mire, ku
nxnsit tregojn interes dhe marrin pjes aktive n msim.
Objektivi i nj klase gjithprfshirse e msimdashse sht aktivizimi i
nxnsve. Ata nxns q marrin pjes aktivisht dhe me dshir n procesin
4
Kur t krkojm disiplin! Telekonferenca. http://www.educationworld.com/
a_issues/chat/chat020.shtml [mbajtur n internet m 10/4/2005].
http://www.educationworld.com
-
4 Disiplina pozitive n klasa gjithprfshirse, msimdashse
msimor, shfaqin m pak probleme disiplinore.5
Atyre u plqen t vijn n klas dhe jan gati t bjn gjithka pr t
ndjekur msimin.
PRSE SHT I NEVOJSHM KY DOKUMENT?
Qllimi i ktij dokumenti sht tju ndihmoj t arrini objektivin tuaj. Ju
mund t jeni nj msues me prvoj, i cili krkon t zbatoj praktika t nj
disipline pozitive, por q ka nevoj pr drejtim. Ju mund t jeni nj student i
caktuar t bni praktik msimore n nj institucion pr t msuar se si t
edukohet drejt sjellja e nxnsve. Ju mund t jeni nj trajnues pr
msuesit, i cili jep udhzime mbi disiplinn pozitive n kuadrin e programeve
trajnuese pr msues para fillimit dhe gjat karriers s tyre. Ky dokument
u vlen sidomos atyre q punojn n shkoll e q kan nisur t krijojn
mjedise msimdashse e t fokusuara te fmija. N shum vende, shkolla t
tilla i quajn Shkolla mikpritse pr fmijt, q udhhiqen nga parimet
baz t gjithprfshirjes s fmijve dhe parandalimit t dhuns ndaj tyre.
Por pr tia arritur ktij objektivi lipset t prmirsohen disa teknika.
Disa prej jush mund t punojn n klasa t mdha me shum nxns. Nj
klas sht e madhe ather kur ju duket juve e till. Zakonisht nj klas
e madhe konsiderohet ajo me mbi 50 nxns. Msuesve q japin msim n nj
klas me 25 ose m pak nxns, nj klas me 36 nxns mund tu duket e
madhe dhe rraskapitse. Mjetet dhe burimet e cituara n kt dokument
do tju ndihmojn t punoni me efektivitet me nxnsit, pavarsisht nga
numri i tyre n klas, dhe me sa m pak telashe t jet e mundur.
Mbi t gjitha, instrumentet e prmendura n kt dokument do t jen t
vlefshme pr t gjith ata t cilt punojn me reforma t hartuara nga
Ministria e Arsimit dhe, veanrisht, n ato vende ku kto reforma jan
drejtuar apo po drejtohen kundr prdorimit t ndshkimit fizik. N
mbshtetje t ktyre politikave, kan dal mjaft botime q nxisin ndalimin e
ndshkimit fizik dhe mbrojtjen e t drejtave t fmijve pr nj shkollim
baz cilsor n nj mjedis t sigurt, t shndetshm dhe gjithprfshirs,
si theksohet dhe n Konventn e Kombeve t Bashkuara mbi t Drejtat e
Fmijs (KDF). Fatkeqsisht, mjaft msues kan mundsi shum t kufizuara
5
Mes dy zjarreve: Nj perspektiv e disiplins n shkolln e mesme. http://
people.uncw.edu/fischettij/david.htm [nga interneti m 10/6/2005].
http://people.uncw.edu/fischettij/david.htmhttp://people.uncw.edu/fischettij/david.htm
-
Disiplina pozitive n klasa gjithprfshirse, msimdashse 5
pr t shfrytzuar burime t tilla, ku msohet se si t disiplinohen
pozitivisht fmijt, se si t eliminohet dhuna ndaj tyre n shkolla dhe n
klasa. Pr ata q jan t prfshir n kt proces, msues t rinj dhe
instruktort e tyre apo pr ata q thjesht duan t heqin dor nga ndshkimi
fizik, ky dokument sht nj mjet i dobishm, q i ndihmon t msojn e t
zbatojn n klas disiplinn pozitive.
FAR DO T MSONI?
Prvoja ka treguar se nj ndr shqetsimet e msuesve sht paaftsia e
tyre pr t edukuar sjelljen e nxnsve.6
Ktu ska gj pr tu habitur.
Ndonse jan br mjaft sugjerime, nuk ekziston ndonj formul magjike q
tu pajis automatikisht me shprehit q ju nevojiten pr t plotsuar kt
detyr t rndsishme. Krkohet koh q kto shprehi t msohen dhe t
prmirsohen. Por, do msues e di se shprehit dhe strategjit e mira jan
prcaktuese n dallimin e nj klase t qet nga nj klas n kaos. Msuesit
n KGJM t organizuara mir, ku t gjith fmijt msojn aktivisht dhe
ndjekin me prpikmri rregullat dhe rutinat e vendosura, shpenzojn m pak
koh pr mbajtjen e disiplins dhe m shum koh pr msimdhnie.
Ky dokument ka pes seksione. do seksion prmban instrumente, q ju
mund ti shfrytzoni pr t krijuar nj mjedis msimor aktiv e pozitiv pr
nxnsit tuaj, ku n vend q t reagoni negativisht ndaj sjelljeve t tyre, ju i
edukoni ata me efektivitet. Kto instrumente msuesit dhe specialistt i
kan zhvilluar, duke u mbshtetur n prvojn e tyre; ato jan prdorur me
sukses n kontekste aktuale msimdhnieje si me nxns t rinj, ashtu dhe
me m t rritur. Pr m shum informacion ju mund t shikoni dhe referimet
q jan cituar n kt dokument. Ato jan burime t shklqyera idesh,
prandaj ne e kemi muar ti prfshijm ktu.
N kt seksion, ju keni msuar mbi sfidat q dalin n procesin e
msimdhnies, se sht nj klas gjithprfshirse e msimdashse dhe
cili sht objektivi i saj. N seksionet n vijim, ju do t eksploroni procesin e
disiplinimit pozitiv. Ky proces prbhet nga katr elemente thelbsore, ku
secili sht nj tem e nj seksioni t veant t ktij dokumenti.
6
Drejtimi n klas, edukimi i sjelljes te nxnsi, udhzime mbi lavdrimin efektiv dhe
disa gjra q duhen ditur rreth anglishtes pr folsa n gjuh t huaja dhe shtje
t tjera. http://www.adprima.com/managing.htm [updated April 3, 2005] [accessed
online on 10/5/2005].
http://www.adprima.com/managing.htm
-
6 Disiplina pozitive n klasa gjithprfshirse, msimdashse
(a) T kuptuarit e dallimit mes ndshkimit dhe disiplins. N kt seksion
ju do t msoni mbi kuptimet e vrteta t ndshkimit dhe
disiplins, natyrn dhe pasojat e ndshkimit fizik, si dhe fuqin e
disiplins pozitive.
(b) Nj marrdhnie pozitive dhe mbshtetse mes msuesit dhe
nxnsit, q bazohet te t kuptuarit dhe t mirkuptuarit. N kt
seksion ju do t msoni pse nxnsit sillen si din dhe pse ata mund
t sillen dhe keq. Ju do t msoni pr nxnsit, duke u nisur nga
kndvshtrimi i tyre, se si mund t ndikoj konteksti nga ku vijn mbi
sjelljen e tyre dhe prshtypjen q ju keni pr ta, si dhe mbi rndsin
q ka prfshirja e do familjeje n edukimin e sjelljes s fmijs s
vet. Ju do t msoni, gjithashtu, disa strategji t rndsishme
inkurajimi.
(c) Krijimi i nj mjedisi msimor pozitiv dhe mbshtets pr nxnsit dhe
vet ju. Sjelljet korrekte mund t zhvillohen vetm n mjedise
msimore t organizuara dhe drejtuara mir. N kt seksion ju do t
msoni pr menaxhimin e mjedisit fizik t klass tuaj, q ai t jet sa
m komod pr msimin dhe t nxis sjellje t mira, edhe sikur klasa
juaj t ket shum nxns. Ju do t msoni pr rndsin e vendosjes
s rutinave dhe standardeve t sjelljes dhe se si t prfshihen
prindrit n edukimin e sjelljes s fmijve t tyre. Duke qen nj
shembull i rndsishm pr studentt, ju do t msoni se sht stili i
drejtimit dhe si ta prmirsoni at, si dhe rrugt pr nj stimulim
pozitiv t nxnsve.
(d) Njohja e rrugve konstruktive pr t ndaluar sjelljet e kqia, si dhe
pr ti parandaluar ato. T gjith fmijt sillen ndonjher jo mir.
Testimi i hapave q hedhin pr ta sht pjes e rndsishme e
zhvillimit t vetkontrollit. N seksionin e fundit t dokumentit, ju do
t msoni nj larmi rrugsh se si ti trajtoni sjelljet sfiduese, rrugt e
parandalimit t tyre dhe mnyrat e zgjidhjes s konflikteve. Ju do t
msoni, gjithashtu, disa teknika t disiplins pozitive n prshtatje me
mosha t caktuara, si dhe ato pr fmij q kan nevoja t veanta.
-
Disiplina pozitive n klasa gjithprfshirse, msimdashse 7
far do t msoni:
E kaluara dhe e tashmja e fmijve
sht ndshkimi
Rreziqet e ndshkimit fizik
sht disiplina
Disiplina pozitive: sht ajo dhe si funksionon
E KALUARA DHE E TASHMJA E FMIJVE
E kaluara
Fmijve sot u plqen luksi, sillen keq, prmojn autoritetin, nuk tregojn
respekt pr t moshuarit dhe u plqen t merren me llafe n vend q t
msojn. Fmijt jan shndrruar n tiran, jo shrbtor t familjes s
tyre. Ata nuk ngrihen m kur hyn n dhom m i madhi. Ata kundrshtojn
prindrit, ulen mbi bang dhe han mblsira, rrin me kmbt mbledhur dhe
tiranizojn msuesit.
Kjo deklarat sht br nga Sokrati, nj filozof athinas, i cili jetoi nga
469 399 p.e.s.7
A mendoni se ka ndryshuar ndonj gj?
Ndshkimi n raport me
disiplinn, kuptimi
7
Drejtimi i ors s msimit. http://www.temple.edu/CETP/temple_teach/cm-
intro.html [nga interneti m 10/20/2005].
http://www.temple.edu/CETP/temple_teach/cm-intro.htmlhttp://www.temple.edu/CETP/temple_teach/cm-intro.htmlhttp://www.temple.edu/CETP/temple_teach/cm-intro.html
-
8 Disiplina pozitive n klasa gjithprfshirse, msimdashse
E tashmja: Rasti i Ramonit8
Un nuk dua t shkoj n at klas! Nuk dua t bj si thua ti!
Un, madje, sduhet t shkoj n at klas, sepse mamaja m thot se
duhet t ndjek nj shkoll t veant. Thon se un jam me aftsi t
kufizuara, se kam ADHD. (ADHD sht Munges prqndrimi.)
Ai lshohet me vrap posht korridorit, duke u prplasur me fmijt e
tjer dhe msuesit, vjen n mngjes n mes t klass, duke deklaruar se
far ska ndrmend t bj dhe irret e hidhet npr klas sa her q i
hipn n kok. Shokt e klass i quan klubi i budallenjve dhe betohet
se disa nxns t klass s gjasht bjn veprime q vesht e mia mi
kan dgjuar vetm n klasn e tret t shkolls s mesme.
Ky sht Ramoni, nxns n klasn time. Sjellja e tij m ngre nervat.
Skam si t mos e urrej por, mbi t gjitha, ai m lodh shum, pafuqia ime
dhe sistemi Pr shkak t atij fmije at dit un ika nga shkolla me
lot n sy, me humor t prishur.
Si do t kishit vepruar ju?
Rasti i Ramonit, ndonse nj rast ekstrem, nuk sht i vetm. Thuajse t
gjith ne kemi patur nxns t cilt, n nj mnyr apo n nj tjetr, kan
sfiduar autoritetin ton ose na kan prishur orn e msimit dhe kan
shqetsuar nxnsit e tjer. Ramoni ka nevoj urgjente pr tu disiplinuar,
por cilat jan mundsit?
Reflektim: Si e keni disiplinuar ju veten?
Pa mendojeni veten kur keni qen n shkolln fillore. Kur ju apo ndonj shoku
i klass sillej si Ramoni, far metodash disiplinore prdornin msuesit tuaj?
Shkruajini kto metoda n tabeln e mposhtme. Pastaj prshkruani se cili
ishte mendimi juaj pr kto metoda dhe sa gjat mendonit se do t zgjaste
8
Ky rast studimor sht prshtatur nga ditari i Ellen Berg-ut, nj msues i arteve t
gjuhs n shkolln e mesme Turner, Shn Luis, Misuri, SHBA. http://
www.middleweb.com/msdiaries01/MSDiaryEllenB6.html [marr nga interneti m 10/
6/2005].
http://www.middleweb.com/msdiaries01/MSDiaryEllenB6.htmlhttp://www.middleweb.com/msdiaries01/MSDiaryEllenB6.html
-
Disiplina pozitive n klasa gjithprfshirse, msimdashse 9
efekti i tyre. Si mendoni ju, si e ndjente veten fmija? A keni par apo
dalluar ndonj ndryshim t qndrueshm n sjelljen e tij?
M tej, pyeteni veten: Po t kisha nj nxns si Ramoni, far do t bja
dhe prse? A mendoni se puna juaj do t kishte efekt afatgjat n sjelljen e
tij? Shkruani se far mendoni pr kto. A jan metodat tuaja t ngjashme
me ato t msuesve t tjer?
N shum vende dhe shkolla Ramoni do t ishte ndshkuar fizikisht pr
sjelljet e tija jo t mira, do t ishte rrahur me shkop ose me ndonj objekt
tjetr. far metode do t kishin prdorur msuesit tuaj? far metode do
t kishit prdorur ju?
Gjat plotsimit t tabels s msiprme, sdo t habiteshim po qe se te
kolona Prse u prdor kjo metod ju do t ishit prgjigjur: T ndshkohet
fmija pr sjellje jo t mir ose ti jepet fund sjelljes s tij jo t mir.
Metod
disiplinore
Prse u prdor
kjo metod?
A ishte metoda
gjithnj efektive,
sidomos afatgjat?
Si ndjehej fmija?
Veprimet
e msuesit
tuaj
Veprimet
tuaja
-
10 Disiplina pozitive n klasa gjithprfshirse, msimdashse
Edhe te kolona e fundit A ishte metoda efektive, sidomos afatgjat?,
shum prej jush, po ta kishit menduar gjer e gjat, ndoshta do t ishit
prgjigjur: Jo. Hert a von, i njjti fmij do t sillet prsri jo mir,
shpesh n t njjtn mnyr. Prse? Prgjigjen e jep dallimi q duhet br
mes ndshkimit dhe disiplins.
KUPTIMI I NDSHKIMIT
Ndshkimi sht nj veprim (dnim) q merret ndaj nj personi, i cili ka
shkelur nj rregull apo shfaq nj sjellje jo t mir. Ndshkimi synon t
kontrolloj sjelljen prmes mjeteve negative. Dy jan llojet e ndshkimeve
q prdoren kundr fmijve:
1. Ndshkim q bhet prmes qortimeve dhe mosaprovimeve verbale
negative; ky tip ndshkimi njihet si disiplina negative.
2. Ndshkim q bhet duke shkaktuar dhembje emocionale apo fizike, si
n rastin e ndshkimit fizik.
Fatkeqsisht, t dyja kto forma ndshkimi prqendrohen te sjellja jo e
mir dhe efekti i tyre mund t jet i vogl ose nul, duke mos e ndihmuar
fmijn q t sillet m mir n t ardhmen. Prve ksaj, fmija mson se i
rrituri sht superior, se ushtrimi i forcs qoft ai verbal, fizik apo
emocional sht i pranueshm, veanrisht mbi m t vegjlit dhe personat
m t dobt. Ky msim mund t oj n incidente znkash dhe dhune n
shkoll, ku m t rriturit sundojn mbi t vegjlit dhe i detyrojn ata tu
japin para, ushqime, detyrat ose gjra t tjera me vler.
Prve ksaj, n vend q ta pajis fmijn me aftsin e vetkontrollit,
nj ndshkim i till e bn at inati, e fyen dhe e frikson. Ai i shkakton,
gjithashtu, ndjenjn e turpit, fajit, ankthit, agresivitet t lart, munges
pavarsie dhe munges kujdesi ndaj t tjerve, duke u hapur kshtu telashe
msuesve, kujdestarve dhe fmijve t tjer.9
9
Drejtim dhe disiplin pozitive. http://www.ces.ncsu.edu/depts/fcs/smp9/
parent_education/guidance_discipline.htm [marr nga interneti m 10/10/2005].
http://www.ces.ncsu.edu/depts/fcs/smp9
-
Disiplina pozitive n klasa gjithprfshirse, msimdashse 11
Ndshkimi verbal dhe trajtimi i inatit
Disiplina negative sht nj form ndshkimi, q mendohet se kontrollon
sjelljen e nxnsit, por shpesh ajo konsiston vetm n urdhra ose deklarata
t shkurtra verbale dhe nuk jep nj dnim t plot e t ashpr, si jan
rrahja apo poshtrimi i rnd. Msuesit q nuk prdorin ndshkimin fizik, n
vend t tij mund t aplikojn metodn e disiplins negative. Por edhe kjo,
njlloj si ndshkimi fizik, mund t shkaktoj zemrimin dhe agresivitetin apo
ndjenjn e inferioritetit te fmija. Strategjit negative prmbajn:
Urdhra Ulu dhe rri urt!, Shkruaj 100 her: Un sdo t humbas
kohn me ty..
Deklarata ndaluese - Mos e bj m kt!.
Deklarata shprthyese zemrimi I ke hapur nj telash vetes q ti se
kupton..
Deklarat kritikuese Vetm kshtu di t veprosh ti!.
Deklarat krcnuese Po spushove, do t oj te Drejtori!.
Deklarat tallse A do msosh ndonjher t shkruash mir?.
Shpesh, ne i prdorim kto strategji negative, si dhe ndshkimin fizik, kur
zemrohemi apo zhgnjehemi. Por ekzistojn nj larmi mnyrash pozitive pr
t shmangur zemrimin dhe zhgnjimin. Disa prej msuesve u thon nxnsve
t tyre se Kam nevoj pr pak qetsi, tani jam ca i nervozuar.. T tjer
qetsohen duke numruar deri n dhjet ose duke u larguar pr disa minuta
nga klasa. Disa msues ua shprehin ndjenjat e tyre nxnsve, q ata ta
kuptojn se far i mrzit. Kshtu fmijt msojn se far nuk duhet t
bjn dhe prse. Ata do t donin ta prsrisnin gabimin, por ata jan t
prgjegjshm pr veprimet e tyre dhe e din se do tu duhet t durojn
pasojat. Cila metod do t ishte m e mira pr ju?
-
12 Disiplina pozitive n klasa gjithprfshirse, msimdashse
Veprimtari: Mos Sa negativ jam un?
Shum prej nesh u japim natyrshm nxnsve urdhra mos, si form e
disiplins negative: Mos fol gjat ors s msimit. Mos lviz nga banga.. Ne
mbase se kuptojm se sa shpesh i japim kto komanda; ato dalin natyrshm,
por nxnsit e din. Nse doni t zbuloni se sa shpesh jepni urdhra mos,
zgjidhni nj nxns t klass (ose krkojini ndihm kujdestarit t klass)
dhe jepini atij nj kuti me gur apo guacka t vogla, dhe nj qese prej cohe
apo plastike. Krkojini nxnsit tju dgjoj pr nj jav rresht. Sa her q
nxnsi tju dgjoj t jepni urdhrin mos, krkojini t marr nj gur apo
guack nga kutia e ta fus n qese. N fund t javs, numroni sa gur a
guacka ndodhen n qese. A do t habiteshit?
N vend q t jepni vazhdimisht urdhra mos (megjithse ndonjher
ato jan t nevojshme), msoni ti riformuloni ato n mnyr pozitive, duke
krkuar qart se si duhet t sillen. Pr shembull, n vend q tu thoni: Mos
vraponi n klas., provoni t thoni: Ecni pa vrapuar n klas.. Kshtu ju
deklaroni se si duhet t veprojn nxnsit tuaj. N ndonj rast do t donit
t bnit shpjegimet tuaja pr nj rregull t caktuar, sidomos kur e deklaroni
pr her t par. Shpjegimi i nj rregulli mund t bhet kshtu: Ecni me hap
n klas. Po vrapuat, mund t vriteni n bang e, mbase, do t keni nevoj t
shkoni te mjeku..
Ndshkimi fizik
Kur merren me nxns si Ramoni, shum msues, ndoshta, prdorin forma t
ashpra ndshkimi. Dy jan format e ndshkimit t ashpr, ai i ndshkimit
fizik dhe ai i ndshkimit emocional, t cilt prdoren ve e ve ose t dyja s
bashku. Q t dyja jan forma dhune kundr fmijve, ato shkelin t
drejtat e tyre si qenie njerzore, t drejtn e tyre pr tu mbrojtur nga t
gjitha format e dhuns.
Ndshkimi fizik apo emocional dhe kanosja prmes tij ndodh kur nj
msues, prind apo kujdestar krkon ti shkaktoj nj fmije nj dhembje
fizike ose shpirtrore, zakonisht pr t ndaluar sjelljen e tij jo t mir, pr
ta penalizuar sa her q ai bn nj veprim t till dhe pr t parandaluar
-
Disiplina pozitive n klasa gjithprfshirse, msimdashse 13
prsritjen e tij.10
do dit e m tepr ndshkimi ilegal po ndalohet ligjrisht
n shum vende t bots, pasi ai nuk ka treguar se ndihmon t msuarit.
Ndshkimi fizik ndryshon nga njri vend n tjetrin, kjo varet nga kultura e
vendit, dhe prfshin p.sh.:
rrahjen me shpulla ose me ndonj objekt (si shufr, rrip, kamzhik,
kpuc, libr, vizore, etj.);
goditjen me shqelm, shkundjen apo hedhjen prtok;
pickimin apo shkuljen e flokve;
shtrngimin e fmijs q t qndroj n pozicione t sikletshme;
detyrimin e fmijs q t bj ushtrime t rnda fizike apo pun t
detyruar;
djegien apo nxirjen e lkurs;
detyrimin pr t ngrn substanca t pshtira (si sapun).
N nj koh q ndshkimi fizik synon t shkaktoj dhimbje fizike,
ndshkimi emocional synon poshtrimin e fmijs, shkaktimin atij t nj
dhembjeje psikologjike. Njlloj si ndshkimi verbal negativ, por edhe m i
rnd, ai mund t prmbaj talljen publike, sarkazmn, krcnimin, sharjen,
irrjen dhe urdhrimin ose veprime t tjera poshtruese, si heqja e nj
veshjeje fmijs, ndalimi i ushqimit apo detyrimi t qndroj n nj pozicion
poshtrues, q t tjert ta shohin e ta komentojn.
Ndrsa ndshkimi fizik sht m i dukshm, ndshkimi emocional sht m
i vshtir t identifikohet. Megjithat, ndshkimi i nj fmije duke e nxjerr
jasht q t qndroj pr or t tra n diell, duke e vrar n sedr prmes
talljes publike apo mohimi i ushqimit, apo veshjes sht po aq i dmshm sa
dhe format e ndryshme t ndshkimit fizik.
Prve ksaj, nuk ekziston asnj vij e qart ndarse mes ndshkimit
fizik dhe ndshkimit emocional. Shum shpesh, fmijt e perceptojn
ndshkimin fizik si nj veprim poshtrues dhe degradues. 11
Megjithat, n
kt dokument ne me termin ndshkim fizik prfshijm si ndshkimin fizik
dhe at emocional.
10
Durrant, Xhoan E. Mbizotrimi i ndshkimit fizik, simptomat dhe implikimet n
zhvillimin e fmijs, te: Hart, Stuart N (ed.), Zhdukja e ndshkimit fizik: Rruga
drejt disiplins konstruktive pr fmijt . Paris: Botim i UNESCO-s, 2005.
11
Dhnia fund ndshkimit fizik n Zambia. Save the Children Suedi, Zyra Rajonale
pr Afrikn e Jugut, Arkadia, 2005
-
14 Disiplina pozitive n klasa gjithprfshirse, msimdashse
Strategji veprimi: A sht ky nj ndshkim fizik?
Lexoni studimin e rastit q vijon m posht. Reflektoni - dhe ndoshta e
diskutoni dhe me kolegt tuaj nse ky sht nj shembull ndshkimi fizik
dhe nse dnimi i ka dhn fmijs ndonj msim.
Ora e msimit t Shirinit
Shirini shkon do dit n shkoll dhe n pjesn m t madhe t kohs ajo
knaqet aty, me prjashtim t orve t drejtshkrimit. Ditt q ajo ka m
shum frik jan ditt kur bhet kontrolli i drejtshkrimit. Pr do fjal q
ajo apo shokt e saj shkruajn gabim, msuesi i detyron ti ngjiten kodrs
prapa shkolls dhe t sjellin posht pes tulla. Tullat prdoren pr t
ndrtuar murin rrethues t shkolls. Shirini nuk arrin ta kuptoj se si
mbajtja e tullave mund ta ndihmoj at t msoj drejtshkrimin, por asaj si
mbetet gj tjetr vese t bj punn. Ndonjher, kur ajo mbaron punn,
rrobat i ndoten dhe, m pas, ha t shara edhe n shtpi.
Sa shpesh prdoret ndshkimi fizik dhe pse?
Kujtoni vitet tuaja t shkolls. A jeni ndshkuar ndonjher ju apo ndonj
shoku juaj fizikisht apo emocionalisht? Ka shum mundsi q ju t
prgjigjeni po, sepse ndshkimi fizik sht nj praktik e zakonshme n
mbar botn. Vetm n 15 nga 190 e m shum vende n bot sht i ndaluar
ndshkimi fizik i fmijve. N vende t tjera prindrit dhe kujdestar t
tjer, ku prfshihen dhe msuesit, e quajn t drejt ti rrahin dhe ti
poshtrojn fmijt.12
Ndrsa shum nga ne do ta dnonin dhunn n prgjithsi, edhe dhunn
ndaj t rriturve, shum pak njerz n bot i kan kushtuar vmendje serioze
dhuns ndaj fmijve. Prse? Sepse ka ende tradita t vjetra dhe besime
kulturore, t cilat e mbajn gjall prdorimin e ndshkimit n shum shoqri.
12
Nevell, Peter. Imperativi mbi t Drejtat Njerzore pr ndalimin e t gjitha ndshki-
meve fizike ndaj fmijve, n: Hart, Stuart N (ed.), Zhdukja e ndshkimit fizik:
Rruga drejt disiplins konstruktive pr fmijt. Paris: Botim i UNESCO-s, 2005.
-
Disiplina pozitive n klasa gjithprfshirse, msimdashse 15
Kush kursen drurin, llaston fmijn, thot nj proverb popullor. T tjer
thon se ndshkimi fizik sht (1) efektiv, (2) ai parandalon q fmija t
marr rrug t keqe, (3) u mson t dallojn t mirn nga e keqja, (4) i
mson t respektojn, dhe (5) ndryshon nga abuzimi fizik. Megjithat,
studimet kan treguar se ndshkimi fizik nuk realizon asnj nga kto dhe
sht, n fakt, nj form e abuzimit t dhunshm kundr fmijve.13
M posht do t shohim besime dhe fakte t tjera t lidhura me
ndshkimin fizik.14
A keni dgjuar ndonjrin t ket prdorur nj nga kto
pr t justifikuar prdorimin nga ana e tij t ndshkimit fizik? A keni
vepruar ju ndonjher n kt mnyr apo, t paktn, tju ket vajtur
mendja pr to? Tregohuni t sinqert.
Besimi nr. 1: M ka br mua vaki dhe sm ka gjetur gj.
Fakti: Ndonse ata mund t ken ndjer frik, t jen zemruar dhe t ken
humbur besimin, kur jan rrahur nga prindrit ose msuesit, njerzit q
prdorin kt argument e bjn shpesh pr t zbutur ndjenjn e fajit q
ndjejn pr ndshkimin fizik q ushtrojn sot ndaj fmijve t tyre. Me
mendje ata mbrojn veprimet e dhunshme ndaj fmijve t tyre. Sidoqoft,
veprimet e tyre tregojn se ndshkimi fizik atyre, n fakt, u ka br dm; ai
e ka mbajtur gjall ciklin e dhuns, t ciln tani ata e ushtrojn mbi fmijt
e tyre dhe, po kshtu, kta fmij ka t ngjar t vazhdojn dhunn mbi
brezin tjetr.15
Prve ksaj, shum gjra, q brezat e mparshm kan
arritur t transmetojn, tashm nuk praktikohen m. Pr shembull, fakti q
disa veta mund t mos jen vaksinuar kur kan qen fmij, sdo t thot se
ata do ta preferonin kt gj edhe pr fmijt e tyre TANI.
Besimi nr. 2. Ska mbetur gj tjetr! ose Vet e krkojn!
Fakti: Ndrkoh q disiplina krkon t zhvillohet besimi, marrdhnia e
respektit reciprok mes fmijs dhe msuesit t tij, shkaktimi i dhimbjes
13
Durrant, Xhoan E. Mbizotrimi i ndshkimit fizik, simptomat dhe implikimet n
zhvillimin e fmijs, te: Hart, Stuart N (bot..), Zhdukja e ndshkimit fizik: Rruga
drejt disiplins konstruktive pr fmijt. Paris: Botim i UNESCO-s, 2005.
14
Prshtatur nga Ndshkimi fizik drejt alternativave t disiplins pozitive n Kenia.
Nj dokument avokatie (drafti 2) nga Kapitulli ANPPCAN Kenya, Janar 2005. http://
kenya.ms.dk/articles/advocacy %20document%20 ANPPCAN.htm?udskriv+on%5D
[marr nga interneti mw 9/29/2005].
15
Durrant, Xhoan E. Mbizotrimi i ndshkimit fizik, simptomat dhe implikimet n
zhvillimin e fmijs, te: Hart, Stuart N (bot..), Zhdukja e ndshkimit fizik: Rruga
drejt disiplins konstruktive pr fmijt. Paris: Botim i UNESCO-s, 2005.
http://kenya.ms.dk/articles/advocacyhttp://kenya.ms.dk/articles/advocacy
-
16 Disiplina pozitive n klasa gjithprfshirse, msimdashse
sht rruga m e leht. Me kt ne pranojm se kemi dshtuar n prpjekjet
tona pr t ndihmuar fmijn t msoj dhe t sillet mir. N rast se ne
prdorim rregullisht ndshkimin fizik, do t duhet shum koh e mund q
metodat e reja t funksionojn. Po qe se ne ua nxijm jetn duke u irrur,
duke i krcnuar apo ndshkuar fizikisht, nxnsve tan pr nj koh t
gjat, do t jet e vshtir pr t ndrtuar me ta marrdhnie efektive e
mirbesimi menjher. Kjo mund t na krijoj iden sikur asgj nuk
funksionon m ose q fmijt po e krkojn vet drurin, por problemi ka
t bj me metodn e disiplins dhe jo me sjelljen jo t mir t fmijve. T
justifikohesh se fmija e krkon vet dhunn, do t thot q dhunuesi ta
ndjej veten m pak fajtor, duke ia vn fajin viktims. Por a do ta godisnit
ju bosin, punonjsin, gruan apo mikun tuaj t ngusht, kur tju dukej se
asgj tjetr nuk funksionon? Ma merr mendje se jo!
Besimi nr. 3: Ndshkimi fizik funksionon m mir. Metodat e
tjera jo.
Fakti: Ti detyrosh nxnsit t sillen mir nga frika e ndshkimit, kjo nuk
sht e njjt me disiplinn. Ndshkimi fizik duket se funksionon vetm n
rast se ju e shikoni problemin n mnyr siprfaqsore dhe jo n
perspektiv. Ndshkimi fizik u mson nxnsve t bjn at q thoni ju, por
vetm kur ju ndodheni aty. N fakt, ai u mson atyre dinakrin, si t
shtiren pr t shmangur rrahjen apo ndshkime t tjera poshtruese. Duke
krijuar nj klim mosbesimi dhe pasigurie te fmija, ai shkatrron raportin
msues fmij. Fmijt inatosen me at q n vend q ti krcnoj, rrah
apo fyej, duhet ti msonte e t kujdesej pr ta. N rast se nj akt i vetm
ndshkimi mund t duket i efektshm, ai vetm sa e frikson fmijn t
bindet.
Besimi nr. 4: Ndshkimi fizik i mson si t binden.
Fakti: N t kaluarn, mund t ket qen praktik e zakonshme tu msoje
fmijve ti bindeshin autoritetit, por koht kan ndryshuar. Shum msues
po prshtasin teknika t msuari q fokusohen te nxnsi, t cilat i
inkurajojn fmijt t eksplorojn, t mendojn pr veten, t bjn pyetje
dhe t msojn t ndiejn gzimin e gjetjes s zgjidhjeve, si rruga m e mir
e t msuarit. Ndshkimi fizik e pengon fmijn t bj pyetje, t mendoj
n mnyr kritike dhe t prpiqet t arrij objektiva vetjake. Por kto cilsi
u nevojiten si t rriturve ashtu edhe fmijve pr t shklqyer n nj shoqri
dinamike, konkurruese dhe inovative. Imponimi i nj bindjeje t verbr
prmes krcnimit t ndshkimit fizik, e mbyt iniciativn dhe shpirtin
krijues t fmijve (dhe t rriturve).
-
Disiplina pozitive n klasa gjithprfshirse, msimdashse 17
Besimi nr. 5: Un e prdor vetm si mjet t fundit. Skam
patur zgjidhje tjetr.
Fakti: Ky justifikim ne na mbron dhe i mson nxnsit se prdorimi i dhuns
justifikohet si mjet i fundit. Ky argument nuk sht i pranueshm. Pr
shembull, a mund t justifikohet nj bashkshort q rreh t shoqen, me
pretendimin se e paska prdorur si mjet t fundit? Kjo sduhet pranuar dhe
kur bhet fjal pr nxnsit tan. Por pr prindrit dhe msuesit sht m
se e zakonshme t prdorin ndshkimin fizik q n fillim dhe jo si mjet i
fundit dhe pr gabime shum t vogla.
Besimi nr. 6: sht e vetmja mnyr se si ti mbaj nn
kontroll fmijt e klass time. Un kam shum nxns!
Fakti: Ky justifikim sht i zakonshm mes msuesve, t cilt kan klasa t
mdha, ndonjher deri n 100 fmij n nj klas. Kjo vjen ngaq n klasa
nuk vendosen rregulla dhe rutina, fmijt nuk din se si duhet t sillen dhe
cilat jan masat n raste shkeljesh, dhe msuesi nuk merr mundimin t
ndrtoj raporte pozitive me ta, q dhe ata t prpiqen t sillen mir. Kjo
mund t vij prej stilit t tij autoritar t drejtimit t ors s msimit, si
dikush q thot: Un jam msuesi dhe gjrat do t bhen si them un!. N
prpjekje pr ti mbajtur nn kontroll, msuesi mund t prdor ndshkimin
fizik jo thjesht pr t ndaluar sjelljet jo t mira t nj fmije, por dhe pr
tu futur frikn fmijve t tjer, me shpresn se ata nuk do t guxojn t
sillen ashtu (por ata prap guxojn). Si te miti nr. 4, pak m lart, imponimi i
bindjes s verbr prmes krcnimeve t dhuns fizike nuk i inkurajon
fmijt t msojn prej msuesit, por vetm ta ken frik at. Pr rrjedhim,
ata nuk duan t msojn, gj q e bn punn ton m t vshtir; ata nuk
msojn mir, gj e cila reflekton punn e dobt t msuesit.
Besimi nr. 7: Ndshkimi fizik sht pjes e kulturs ton.
Fakti: Ndshkimi fizik mbrohet, ndonjher, si pjes e kulturs q fitohet
n shoqri dhe ideja e nxitjes s alternativave ndaj ndshkimit fizik sht
nj imponim perndimor, q nuk i merr n konsiderat vlerat aziatike.
Shoqrit aziatike mbshteten n hierarki t ndrtuara mbi bazn e moshs
dhe t ides se m i vogli duhet t respektoj, tu shrbej m t vjetrve,
duke prfshir ktu dhe msuesit. Ndonse ndshkimi fizik sht mjaft i
prhapur n Azi, nuk ekziston ndonj lidhje shkaksore mes besimeve
tradicionale dhe dhuns ndaj fmijve prmes ndshkimit fizik. Prkundrazi,
dy prej vlerave thelbsore t shoqrive aziatike jan ruajtja e harmonis
sociale dhe t msuarit e disiplinimit mendor t trupit, veanrisht pr sa i
prket ruajtjes s vetkontrollit n mes t kaosit. Dhuna prmes ndshkimit
-
18 Disiplina pozitive n klasa gjithprfshirse, msimdashse
fizik drejtohet kundr vlerave tradicionale aziatike. Ai shkatrron
harmonin sociale n klas, raportet nxns msues dhe nxns me nxns,
dhe krcnon do marrdhnie q fmija do t ket n t ardhmen. Ai ul
besimin dhe vetvlersimin e fmijve, dhe legjitimon mungesn e
vetkontrollit si nj mnyr e pranueshme pr t sunduar mbi t tjert.
Metodat tradicionale jan alternativa shum m t mira disipline, sepse ato
nuk e prmbajn dhunn16
, p.sh., kur respektohet sjellja e mir dhe jo e
dhunshme model e t moshuarve, e cila imitohet nga fmijt e tyre.17
Prve
ksaj, besime individuale dhe kulturore, t cilat e mbajn gjall ndshkimin
fizik, mund t zvendsohen brenda nj kohe shum t shkurtr.18
A funksionon ndshkimi fizik?
far pasojash ka?
Ndshkimi fizik sht mjaft i prhapur, sepse msuesit besojn se ai
funksionon, se sht efektiv. Por a sht e vrtet kjo? Studimet, t shtrira
n harkun kohor t dy dekadave, kan treguar se i vetmi rezultat pozitiv i
ndshkimit fizik sht zgjidhja afatshkurtr, ndrsa efektet negative jan
shum m t mdha se sa ky rezultat.19
Prdorimi i ndshkimit fizik
rrallher ka prodhuar efektet e dshruara, q do t thot ndryshime
afatgjata pozitive n sjelljen e nxnsit. Prkundrazi, ai mund t ket
pasoja shum negative si pr fmijn ashtu dhe pr ju.
Kur ne prdorim ndshkimin fizik, rezultatet jan t paparashi-
kueshme. Ato ojn n dshprim, uljen e vlersimit pr veten,
zemrim, trbim, agresivitet, dshir pr hakmarrje, makthe dhe lagie
natn, munges respekti ndaj autoritetit, gjendje t lart depresive,
16
Save the Children. Si t studjohet ndshkimi fizik dhe emocional i fmijve.
Bangkok: Rajoni i Azis Juglindore, Lindore dhe Paqsorit, 2004.
17
Informacion i siguruar nga Elizabeth Protacio-de Castro, Kryetare e Programit mbi
Traumat Psikosociale dhe t Drejtat e Njeriut, Qendra pr Studimet mbi Zhvillimin
Integrues, Universiteti i Filipineve dhe e dokumentuar te Pauer, Klark F. dhe Hart,
Stjuart N. Rruga drejt nj disipline konstruktive pr fmijn te: Hart, Stuart N
(bot.), Zhdukja e ndshkimit fizik: Rruga drejt nj disipline konstruktive pr
fmijn. Paris: Botim i UNESCO-s, 2005.
18
Durrant, Xhoan E. Mbizotrimi i ndshkimit fizik, simptomat dhe implikimet n
zhvillimin e fmijs, te: Hart, Stuart N (bot..), Zhdukja e ndshkimit fizik: Rruga
drejt disiplins konstruktive pr fmijn. Paris: Botim i UNESCO-s, 2005.
19
Po aty.
-
Disiplina pozitive n klasa gjithprfshirse, msimdashse 19
ankth, prdorimin e drogs, abuzimin e fmijs, dhun n familje,
kriminalitetin e fmijve dhe, sigurisht, m shum ndshkime fizike.20
Fmijt, t cilt jan ndshkuar fizikisht, kan treguar se zhvillojn
sjellje antishoqrore, se jan t prirur ta prdorin dhunn pa e
peshuar punn, duke krijuar vazhdimsi t abuzimit fizik nga nj brez
n tjetrin.21
Duke ushtruar dhunn, ne msojm dhunn.
Si msues, ne jemi prgjegjs pr prmirsimin e edukimit dhe
zhvillimin e nxnsve. Ndshkimi fizik mund t dmtoj rnd
zhvillimin e fmijs dhe ti shkaktoj probleme ambjentimi n shkoll,
si dhe probleme sociale, ndrpersonale dhe psikologjike. P.sh.,
studimet kan treguar se disa prej viktimave t ndshkimit fizik kan
qen t detyruar t ln shkolln, sepse kan patur frik nga rrahja
ose poshtrimi. Sapo e braktisin shkolln, ka shum gjasa q ata t
dalin n rrug e t prdorin apo t shesin drog, ose t merren me
aktivitete t tjera shoqrisht t papranueshme.22
,23
Edhe kur ne, pr nj cast, arrijm t ndalojm sjellje jo t mira,
prdorimi i ndshkimit fizik nuk e prmirson sjelljen e fmijs.
Prse? Sepse fmija nuk e kupton, nuk mson se duhet t bj,
far sjellje i krkohet t mbaj, ai mson vetm se duhet t ndaloj
at q po bn. sht njsoj sikur juve tju thon t mos prdorni
ndshkimin fizik, por pa ju treguar se far metodash disiplinore
alternative mund t prdorni.
Prdorimi nga ana jon e ndshkimit fizik mund t bj efektin e
kundrt, d.m.th. padashur ai e prforcon sjelljen e keqe. P.sh.,
trheqja e vmendjes s prindrve dhe shokve mund t jet ajo q
synon nj fmij ngatrrestar si Ramoni.
20
Po aty.
21
Nga ndshkimi fizik tek alternativat e disiplins pozitive: Alternativa ndaj ndshkimit
fizik / trupor n Kenia. Nj dokument avokatie (Drafti i dyt) nga Kapitulli i
ANPPCAN Kenya, Janar 2005. http://kenya.ms.dk/articles/
advocacy%20document%20ANP PCAN.htm?udskriv+on%5D [marr nga interneti m
9/29/2005].
22
Po aty.
23
Kotton, Katherine. Disiplina n shkoll dhe n klas. Nj varg studimesh mbi
prmirsimet n shkoll. Vshtrim nga afr #9. http://www.nwrel.org/scpd/sirs/5/
cu9.html [marr nga interneti m 10/6/2005].
http://kenya.ms.dk/articleshttp://www.nwrel.org/scpd/sirs/5
-
20 Disiplina pozitive n klasa gjithprfshirse, msimdashse
Ndshkimi fizik shpesh shkakton zemrim dhe armiqsi, duke e br
m t vshtir krijimin n t ardhmen t raporteve t mira dhe t
mirbesimit mes msuesit dhe nxnsit, si dhe midis vet nxnsve.
Kjo e vshtirson m shum punn ton, e bn m pak shprblyese dhe
tejet t lodhshme. Ne fillon t na zr frika t shkojm t japim
msim n klas. Nxnsit tan mund ta nuhasin paknaqsin ton dhe
mund t mos duan as ata t vijn n klas.
Fmijt q jan viktima t ndshkimit fizik, mund t prfundojn me
plag q kan nevoj pr mjekim, mund t mbeten me dmtime t
prhershme apo mund tu shkaktohet vdekje. Qoft dhe krcnimi pr
prdorim t dhuns fizike mund t shkaktoj dm. Pr shembull, kur
nj msues krcnon duke ngritur lart nj shkop, ai mund t shpoj pa
dashje syrin e studentit. (Fatkeqsisht nj incident i till ka ndodhur
vrtet).
KUPTIMI I DISIPLINS
Disiplina sht nj fjal shpesh e keqprdorur, sidomos kur asaj i jepet
gabimisht i njjti kuptim me ndshkimin. Pr shum msues, disiplin do t
thot ndshkim. Ky djal ka nevoj t disiplinohet prkthehet n: Ky djal
ka nevoj pr pllmb n prapanic apo rrahje me shkop. . Kjo sht
GABIM!
Disiplina sht procesi i t msuarit ose trajnimit t nj personi q
tu bindet rregullave ose nj kodi sjelljeje n nj kuadr afatshkurtr
dhe at afatgjat.24
,25
Ndrkoh q ndshkimi nnkupton mbajtje nn kontroll t sjelljes s
fmijs, disiplina nnkupton zhvillimin e sjelljes s fmijs. Disiplina i mson
fmijs vetkontrollin dhe besimin, duke e fokusuar at tek ato gjra q ne
duam tia msojm atij dhe n ato gjra q ai ka aftsi ti msoj. Kjo sht
baza pr ti msuar fmijt se si t jen n harmoni me veten e tyre dhe t
24
Kersi, Katharine C. Mos na i mbytni fmijt tan: Nj udhzues pr prindr dhe
msues drejt disiplins pozitive. http://www.cei.net/~rcox/dontake.html [marr n
internet m 10/10/2005].
25
Uelker, J. Eileene. Shtrydhini limonat e bjini limonad: Shfrytzoni ant pozitive
pr t disiplinuar fmijt. http://ohioline.osu.edu/hyg-fact/5000/5153.html [marr
n internet m 10/10/2005].
http://www.cei.net/~rcox/dontake.htmlhttp://ohioline.osu.edu/hyg-fact/5000/5153.html
-
Disiplina pozitive n klasa gjithprfshirse, msimdashse 21
shkojn mir me t tjert. Qllimi m i lart i disiplins sht q fmijt t
kuptojn sjelljen e tyre, t marrin iniciativ, t tregohen t prgjegjshm
pr zgjedhjet q bjn dhe t respektojn veten e tyre dhe t tjert. Me
fjal t tjera, ata prvetsojn nj proces pozitiv t menduari dhe t
sjelluri, q mund tu shrbej gjat gjith jets. Pr shembull, kur ju shkon
mendja te nj person i disiplinuar, far ju kujtohet? Nj gjimnazist
olimpik, dikush q ka ln nj huq t keq, si p.sh., pirjen e duhanit, dikush q
ruan qetsin n mes t kaosit. T gjitha kto krkojn vetkontroll, ky
sht dhe qllimi i disiplins.
Disiplina formon sjelljen e nj fmije dhe e ndihmon at t msoj se
sht vetkontrolli, kur i jep kurajo dhe jo kur i l pasoja t dhimbshme e
t pakuptimta. N rast se ju jeni prind apo miku juaj ka fmij, pa kujtoni
vitin e par apo t dyt t jets s nj fmije! Si msohet ai t prplas
duart, t ec apo t flas? Ju ose miku juaj ndoshta keni prdorur teknika
msimi prmes dhnies s shembujve (t njohur, gjithashtu, si modelim),
duke br lvdata dhe duke u dhn mundsin t ushtrohen, jo duke u
irrur, as duke ua futur me pllmb, duke i fyer apo duke i krcnuar. Ky
inkurajim sht nj lloj shprblimi q e stimulon fmijn t punoj, t msoj
dhe t ket rezultate t mira. Kshtu arrihet q fmija t moj veten, ai
mson se shprblimi apo lvdata fitohet me merit. Fmijt mund t
zgjedhin: ti fitojn ose ti humbasin ato. Kjo u jep atyre aftsin e
vetkontrollit n jet, q sht nj element ky pr nj vlersim t
shndetshm t vetes. Edhe kur nuk i inkurajojm pr sjellje jo t mira si
moskushtimi i vmendjes kur kan shprthime ndjenjash apo vijn von n
klas me kalimin e kohs, kur fmijt nuk arrijn t trheqin vmendjen
prmes sjelljes jo t mir, ata msohen t kontrollojn veten. Ata e kuptojn
se mund t trheqin vmendjen e tjetrit vetm kur sillen mir, kur arrijn n
koh, domethn, kur ju e shihni se ata veprojn mir.
Le t kthehemi edhe njher te Ramoni dhe se si msuesi i tij e disiplinoi
at dhe msoi prej tij.
-
22 Disiplina pozitive n klasa gjithprfshirse, msimdashse
Studim rasti: Ndryshimi i Ramonit26
Java e re nisi njlloj si ajo q sapo kaloi. Ramoni me sjelljen e tij vazhdonte
t prishte rregullin dhe qetsin n klas dhe t gjith po mendeshin. Por
gjat fundjavs q kaloi, un e vrava mendjen gjat pr Ramonin. Nisa t
mendoj se far prshtypje m kishte ln ai dhe prshtypja kryesore qe se
ai m kishte zemruar dhe m kishte irrituar shum. Sipas librit Disiplina
bashkpunuese, mnyra se si ndjehemi kur nj nxns sillet jo mir, na
tregon se far objektivi i ka vn vetes nxnsi q sillet keq. Sapo msojm
prse nxnsi bn ato q bn, sht m e leht t gjem rrugn se si t
merremi me t.27
Zemrimi na tregon se nxnsi po tenton t marr pushtet, ndrsa irritimi
na tregon se nxnsi krkon t na trheq vmendjen. Duke menduar pr
kto, un e kuptova se Ramoni sjelljen e tij irrituese e shfaqte n sy t
shokve t klass dhe m t rriturve me z t lart dhe egrsi t madhe, q
t trhiqte sa m shum vmendjen e t gjithve. Kur ai arrinte t na e
trhiqte vmendjen, krkonte t fitonte pushtet, duke kundrshtuar hapur
q ti bindej krkess son pr t ndaluar, duke na i ngritur t gjithve
nervat. Ather un thash me vete se duhej ti jepja Ramonit kontrollin mbi
mua dhe mbi klasn. Mbi t gjitha, si v faj, un jam prgjegjse pr
veprimet e mia. Fillova t kuptoj se edhe duke mos patur kontroll mbi t, un
mund t kontrolloja ato q thosha dhe ato q bja. Kshtu, u krijua nj plan i
ri dhe mora nj qndrim t ri.
T mrkurn n mngjes mora vendim q fardo gjje t bnte Ramoni,
un sdo ti kushtoja vmendjen q krkonte sjellja e tij, duke e injoruar. Kur
ai erdhi n klas dhjet minuta m von, un bra sikur se vura re. I dhash
kujdestarit t klass nj fije letr dhe i krkova t shnonte gjithka q do
t bnte Ramoni, dhe nuk ndrhyra fare n sjelljen e tij.
Ramoni sla gj pa br gjat asaj kohe, vetm pr tu zhveshur lakuriq,
nuk u zhvesh. Lvizte mes bangave, luante me flokt e t tjerve, i mori
syzet kujdestarit dhe i vuri vet, bnte sikur donte t hapte dern pr t
dal jasht, madje i hipi kujdestarit mbi bang. Ne sfolm asnj fjal. E
26
Ky rast studimor sht prshtatur nga ditari i Ellen Berg, nj msues i arteve t
gjuhs n shkolln e mesme , Shn Louis, Misuri, SHBA,. http://www.middleweb.
com/ msdiaries01/MSDiaryEllenB7.html [marr nga interneti m 10/6/2005].
27
Albert, Linda dhe Desisto, Pete. Disiplina bashkpunuese. Shrbimi i Drejtimit
Amerikan, 1996.
http://www.middleweb
-
Disiplina pozitive n klasa gjithprfshirse, msimdashse 23
gjitha klasa m shihte sikur t kisha lojtur nga mendt. Un u shpjegova se
pr ne ishte m me rndsi t prishej ora e msimit prej atyre q nuk e donin
at, kshtu q e vazhduam msimin si zakonisht. Isha gati ti puthja ata
nxns, t cilve megjithse her pas here u vinte t qeshnin me vete, i
injoruan trsisht gomarllqet e tij, edhe kur ai prpiqej ti shqetsonte.
Sjellja e Ramonit u prkeqsua. Gjat gjith kohs ai vazhdonte t m
krkonte t shkonte n banjo, t shkonte te zyra e nndrejtorit dhe te roja
e shkolls. Un vazhdoja ta injoroja.
M pas, ndodhi dika e uditshme. N vend q t ikte nga klasa, ai u ul n
bang. Aty nga fundi i msimit, kur un po i lija t lir nxnsit, duke i
prmendur secilit emrin, ai erdhi tek un dhe m tha: A mund t iki dhe un,
z. Berg?. Ai priti e priti deri sa un u ndava me t gjith, m krkoi t ikte,
por su largua pa i dhn un leje.
Un pyesja veten se far do t ndodhte t nesrmen. A do t kishim
ndonj ndryshim apo do t m duhej t duroja prsri sjelljen padurueshme
t Ramonit?
T enjten, Ramoni erdhi n orar, i pajisur me fletore, laps dhe libr. U ul
qetsisht n vendin e tij dhe ngriti dorn pr t br pyetje. Gjat gjith
kohs ai slvizi nga vendi dhe as foli pa leje. Mezi e mbante vendi, por e
kuptoja se sa t vshtir e kishte t rrinte urt. Ai nuk bri asnj nga
detyrat q i dhash, por mendoja se pr Ramonin ishte pun e madhe q po
kontrollonte veten.
far msimi nxora un? Ssht e thn q ne t bazohemi gjithnj tek
ato q kemi br. Po t kisha vazhduar t njjtn strategji t vjetr, e cila
m kishte dhn rezultate n t kaluarn, jam e sigurt q sdo t kishim
patur asnj prmirsim n sjelljen e Ramonit. Un e di se disa msues
kujtojn se nxnsit duhet t sillen si duhet, sepse jemi ne q ua krkojm,
kur n realitet shum prej tyre sveprojn ashtu. Ne jemi t rritur dhe kemi
prgjegjsin t ndryshojm punn ton pr t plotsuar krkesat e t
gjith nxnsve, jo vetm t atyre q rrin urt, q sillen mir apo q e
kuptojn nj koncept sapo ua shpjegojm at.
Ramoni m msoi se un smund t ndryshoj asnj fmij, por pr t ndikuar
mbi vendimet e tyre, un mund t ndryshoj kushtet n klas. Bibliotekari i
shkolls m tregoi se msimi i vrtet fillon kur nj nxns ka probleme.
-
24 Disiplina pozitive n klasa gjithprfshirse, msimdashse
Ne smund t kontrollojm gjithka dhe sigurisht q smund t
kontrollojm asnj njeri, por kemi njfar pushteti n klas. Ky sht
pushteti q ne, si profesionist dhe qenie njerzore, vendosim ta
shfrytzojm pr tiu prgjigjur situatave t vshtira.
T kuptuarit e ktij momenti bri q t ndryshoj e tr bota e Ramonit.
Tabela e mposhtme prmbledh disa nga tiparet pozitive t disiplins n
raport me mjedisin ku zbatohet ndshkimi.28
Cilat jan karakteristikat e
metods q prdori msuesja pr t disiplinuar Ramonin? Cilat jan tipike
pr klasn tuaj?
28
Prshtatur nga Ndshkimi fizik drejt alternativave t disiplins pozitive n Kenia .
Nj dokument avokatie (Drafti 2) nga Kapitulli ANPPCAN Kenya, Janar 2005. http://
kenya.ms.dk/articles/advocacy%20document% 20ANPPCAN.htm?udskriv+on%5D
[marr nga interneti mw 9/29/2005].
Disiplina sht:
T'i ofrosh fmijs alternativa
pozitive.
T prgzosh apo shprblesh
prpjekjet dhe sjelljen e mir .
Kur fmijt respektojn rregullat,
pasi ato jan diskutuar dhe
pranuar.
Udhheqje konstante, e vendosur.
Pozitive, respekton fmijn.
Jo i dhunshme fizikisht dhe
verbalisht.
Ka pasoja logjike q lidhen drejt-
prsdrejti me sjelljen jo t mire.
Ndshkimi sht:
I thuhet vetm se far NUK
duhet t bj.
T reagosh ashpr ndaj sjelljes jo
t mir.
Kur nxnsit respektojn
rregullat, sepse i kan krcnuar
ose marrja me t mir.
Kontroll, sharje, tallje.
Negativ dhe shprfills ndaj
fmijs.
I dhunshm dhe agresiv fizikisht
dhe verbalisht.
Ka pasoja q nuk kan lidhje
logjike me sjelljen jo t mire.
http://kenya.ms.dk/articles/advocacy%20document%http://kenya.ms.dk/articles/advocacy%20document%
-
Disiplina pozitive n klasa gjithprfshirse, msimdashse 25
Disiplina sht:
Kur fmijt detyrohen t
korrigjojn gabimin q sjellja e
tyre i ka shkaktuar nj tjetri.
T kuptojn aftsit e tyre
individuale, nevojat, pasojat dhe
fazat e zhvillimit.
E mson fmijn t
vetdisiplinohet.
Dgjim dhe msim prmes
shembujve.
T prdoren gabimet si mundsi
pr t msuar.
Drejtohet te sjellja e fmijs, kurr
te fmija - sjellja juaj s'ishte e mir.
Ndshkimi sht:
Kur fmijt ndshkohen pr
lndimin e t tjerve, n vend q
ata t japin prova se si mund t'i
korrigjojn gabimet e tyre.
E paprshtatshme pr fazn e
zhvillimit t fmijs; rrethanat
individuale, aftsit dhe q s'merr
parasysh nevojat e tij.
I mson fmijs t sillet mir
vetm kur ka rrezik ta kapin n
gabim.
Qortim i vazhdueshm i fmijve
edhe pr shkeljet m t vogla, duke
br q ata t na injorojn (t mos
ua vn m veshin fjalve tona).
Detyrohen nxnsit t zbatojn
rregulla jo logjike "vetm e vetm
sepse juve u keni thn ashtu".
Kritikon fmijn dhe jo sjelljen e
tij - ti je budalla, ke br gabim.
DISIPLINA POZITIVE N KLAS
Fmijt kan nevoj t msojn q t kuptojn dhe t respektojn rregullat e
shoqris. Por ssht e nevojshme dhe mund t jet mjaft e dmshme, ti
rrahsh apo t abuzosh me ta. Ekzistojn prova se vajzat dhe djemt reagojn
m mir ndaj metodave pozitive, ndaj diskutimeve dhe sistemeve t shprblimit
sesa ndaj ndshkimit prmes abuzimit verbal, fizik ose emocional.29
29
Save the Children. Si t studjohet ndshkimi fizik dhe emocional i fmijve.
Bangkok: Rajoni i Azis Juglindore, Lindore dhe i Paqsorit, 2004.
-
26 Disiplina pozitive n klasa gjithprfshirse, msimdashse
Lexoni skenat n vijim dhe provoni t identifikoni se me mnyra pozitive
dhe negative msuesi e trajton sjelljen jo t mir t nj nxnsi. 30
.
Skena 1
Lek hyn n klasn e saj t vitit t katrt pr t filluar lndn e matematiks.
Ndrsa ajo fillon t shpjegoj, nxnsit e saj vazhdojn bisedat mes tyre
dhe spo e dgjojn. Ajo ngre zrin: Lrini fjalt, ju lutem! Tani po fillojm
msimin. T gjith pushojn, prve ajit. aji vazhdon t flas me shokun e
tij rreth lojs s futbollit, q kishte par mbrm n televizor. Leku i brtet:
aj, prse nuk pushon? Pa dil te qoshja e klass dhe qndro me fytyr nga
muri. Ke pr ta par se t pret. Prit sa t mbaroj msimi!. Duke kaluar nga
kjo klas, msuesi kujdestar pyet: Do q tia tregoj un se kush sht bosi
ktu?. aji shkon duke qar dhe ndalon te qoshja e klass, i friksuar pr
fatin e vet dhe duke mallkuar veten pr at q kishte br. Ndoshta ditn e
nesrme ai nuk do t duket n shkoll.
Skena 2
Leku hyn n klasn e saj t vitit t katrt gati pr t filluar lndn e
matematiks. Kur hyn brenda, ajo thot: Ju lutem, pushoni fjalt! Tani po
fillojm lndn ton t matematiks dhe t gjith t dgjojn me vmendje..
Pasi klasa qetsohet, Leku dgjon ajin q po flet ende me shokun e tij. Leku
pyet: Kush po flet akoma? M duket se dikush i ka harruar rregullat e
vendosura.. Msuesi kujdestar i klass, q kalon andej, dgjon fjalt e
Lekut dhe pyet me zemrim nse ka ndonj problem, pasi ai di ta zgjidh
shpejt. Leku e falnderon dhe i thot se mund ta zgjidh vet situatn. Leku
vshtron n drejtim t ajit dhe pyet: Se kuptova prse msuesi kujdestar
foli ashtu? A keni ndonj ide?. I zn si n faj, aji prgjigjet: Po ja, un
vazhdova t flisja, pasi ju i krkuat klass t mbaj qetsi.. Leku pyet: Kur
e kemi ne mundsin t bisedojm pa i shqetsuar t tjert gjat msimit?
aji thot: Kur ora e msimit t ket mbaruar.. Leku miraton me kok dhe e
pyet ajin ti tregoj se sa bjn 100 pjestim pr 2. Ai i prgjigjet 50. Leku
30
Ky seksion sht prshtatje e nj studimi t kryer n fillim n ndihm t prindrve t
Doescher, S. dhe Burt, L. Ju, fmija juaj dhe disiplina pozitive. Universiteti
shtetror i Oregonit, Shrbimi i Zgjeruar, Mars 1995. http://eesc.orst.edu/
agcomwebfile/edmat/ec1452-e.pdf [marr n internet m 10/12/2005].
http://eesc.orst.edu
-
Disiplina pozitive n klasa gjithprfshirse, msimdashse 27
v buzn n gaz dhe i thot: Shum mir.. aji tregoi kshtu m shum
vmendje dhe nuk foli me shokun derisa mbaroi ora e msimit.
Skena 3
Leku hyn n klasn e vitit t katrt gati pr t filluar msimin e
matematiks. Kur hyn brenda, ajo thot: T gjith mbani qetsi, ju lutem!
Ne po fillojm orn ton t matematiks dhe t gjith duhet t dgjojn me
vmendje.. Pasi klasa qetsohet, Leku dgjon ajin tek vazhdon t bisedoj
me shokun e tij. Leku merr nj flet gabimesh dhe shkruan: Nuk zbaton
rregullat e klass dhe m pas i krkon ajit t plotsoj n krye t flets
emrin e tij, vitin, msuesin, orn dhe datn. Leku thot: aj, un po e vendos
te cepi i bangs tnde kt shnim pr gabimin q ke br. Po qe aty deri n
fund t msimit, ti mund ta grissh. N rast se ti do t vazhdosh t flassh
pa leje, un do ta marr e do tia oj msuesit kujdestar. N fund t ors,
aji e hodhi at letr n kosh.
Kur teknikat disiplinore jan negative, ato mund ti dekurajojn dhe
mundojn fmijt. Kur ato jan pozitive, ato i ndihmojn nxnsit t sillen
mir.
N skenat 1 dhe 2 m sipr, mund t dallojm situata negative mes Lekut
dhe ajit. A mundeni ti identifikoni?
Prgjigje: N skenn 1 si Leku dhe msuesi kujdestar shfaqin zemrim
shprthyes. Ata e krcnojn ajin: Prit sa t mbaroj msimi! dhe Do q
tia tregoj un se kush sht bosi ktu?. Leku, gjithashtu, prdor nj
ndshkim t palogjikshm, t pakuptimt, duke e urdhruar ajin t
qndroj n qoshe me fytyrn e kthyer nga muri. N skenn 2 Leku e
poshtron ajin me sarkazm: M duket se dikush i ka harruar rregullat e
vendosura.. mendoni ju, si ndjehet aji pas reagimeve t ashpra t Leks
dhe t msuesit kujdestar?
Skenat 2 dhe 3 prmbajn edhe shembuj t situatave pozitive mes Leks
dhe ajit. N skenn 2, Leku hyn n klas dhe krkon q t respektohet nj
qndrim i caktuar (t mbahet qetsi), si dhe shpjegon arsyen prse (meq
fillon ora e matematiks dhe t gjith duhet t dgjojn me vmendje).
Ndaj reagimit t msuesit kujdestar, ajo thot: Se kuptova prse msuesi
kujdestar foli ashtu?. Kjo pyetje e bn ajin t reflektoj pr reagimet e
-
28 Disiplina pozitive n klasa gjithprfshirse, msimdashse
msuesit kujdestar dhe prse sjellja e tij e kishte mrzitur at, Lekun dhe
nxnsit e tjer. Gjithashtu, Leku miraton me kok pr ti dhn t kuptoj
ajit se ka t drejt lidhur me kohn se kur duhet t flas me shokt e tij.
Ajo, gjithashtu, i jep kuraj atij duke i dhn nj mundsi q ti prgjigjet
drejt nj pyetjeje t thjesht matematikore, duke e prgzuar e duke vn
buzn n gaz. Kjo i tregon ajit se Leku ende ka mendim t mir pr t. Ishte
sjellja e tij q kishte shkaktuar shqetsimin, jo ai vet.
N skenn 3 Leku tregohet e mirsjellshme, por dhe e vendosur n qndri-
min q mban ndaj sjelljes jo t mir t ajit. Kjo i jep ajit mundsin q t
tregohet i prgjegjshm pr qndrimin e tij dhe pr at q ndodh m pas.
Shtat parimet e disiplins pozitive pr fmij
1. Respektoni dinjitetin e fmijs.
2. Zhvilloni qndrime prosociale, vetdisiplinimin dhe karakterin.
3. Gjallroni sa m shum pjesmarrjen e fmijs.
4. Respektoni krkesat e zhvillimit t fmijs dhe cilsin e jets.
5. Respektoni motivimin e fmijs dhe botkuptimin e tij.
6. Garantoni paansi (barazi dhe mosdiskriminim) dhe drejtsi.
7. Nxitni ndjenjn e solidaritetit.
Burimi: Pauer, Klark F. dhe Hart, Stjuart N. Rruga drejt nj disipline konstruktive
pr fmijn te: Hart, Stuart N (bot.), Zhdukja e ndshkimit fizik: Rruga drejt
nj disipline konstruktive pr fmijn. Paris: Botim i UNESCO-s, 2005.
Hapat e disiplins pozitive
Ndrsa ndshkimi sht nj akt i vetm, disiplina pozitive sht nj proces
me katr faza, q miraton dhe shprblen sjelljen e mir n kt mnyr.31
1. Sjellja e mir prshkruhet me fjalt: T gjith t mbajn qetsi
tani, ju lutem!.
31
Prshtatur nga: Disiplina pozitive, Metoda dhe prkufizimi http://www.
brainsarefun.com/Posdis.html [marr nga interneti mw 12/2/2005].
http://www
-
Disiplina pozitive n klasa gjithprfshirse, msimdashse 29
2. Pr kt jepen arsye t qarta: Ne po fillojm orn e lnds s
matematiks dhe t gjith duhet t dgjojn me vmendje. Kjo do t
thot se mbajtja e qetsis tregon respekt pr t tjert. Kjo sht
nj mnyr e mire, sepse t tjert duhen trajtuar ashtu si do t
donit tju trajtojn edhe ata ju.
2. Krkohet miratimi: A e kuptoni prse mbajtja e qetsis sht
shum e rndsishme?. Ose si n rastin e ajit: Kur mund t
bisedojm pa i shqetsuar t tjert gjat msimit?
3. Inkurajohet sjellja e mir: kontakt me sy, nj miratim me kok, nj
buzqeshje, nj pes minutsh loj n fund t dits, pik vlersimi
shtes, prmendja e nj suksesi para klass ose shkolls (vlersimi
para t tjerve sht shprblimi m i madh). Kur prdoren
shprblimet, ato duhet t jen gjithnj t menjhershme dhe t vogla,
gjithsesi, mirnjohse.
Ky proces bn efekt mbi fmij t veant. Sidomos n klasa t mdha, ai
mund t bj efekt edhe mbi grupe fmijsh. Truku konsiston n nxitjen e
fmijve pr tu ndjer pjes e nj skuadre fituese (klass n trsi),
duke lavdruar prpjekjet e secilit fmij si pjestar i vlefshm i skuadrs.
Kujtoni se: Spikatini nxnsit kur bjn vepra t mira dhe lavdrojini
menjher. Ky sht thelbi i disiplins pozitive.
Shnim: Disiplina pozitive mund t dshtoj po qe se:
1. Studenti ose e tr klasa nuk shprblehet shpejt.
2. Theksi vihet m shum te detyrat sesa te sjellja. Pr shembull: Sa
mir q e mbyllt gojn dhe i ndaluat bisedat. nuk sht njlloj si: Sa
mir q menduat dhe pr t tjert dhe e pushuat shpejt zhurmn.
3. Theksi vijon t vihet m shum mbi at q bn nxnsi n mnyr jo
korrekte sesa at korrekte.
Kur prdorim disiplinn pozitive, prpiquni t mbani parasysh nj raport
4:1. Vini n dukje pr do nxns apo klas katr veprime korrekte dhe nj
veprim jo korrekt. Jini kmbnguls. Duke prdorur raportin katr me nj,
ju u tregoni nxnsve tuaj se jeni vrtet serioz, duke vrejtur ato far ata
-
30 Disiplina pozitive n klasa gjithprfshirse, msimdashse
bjn mir, duke i shprblyer menjher.32
Pr t msuar nse e keni arritur
kt raport, mbani ditar dhe n fund t do ore msimi ose dite, reflektoni
se sa her u keni vn n dukje nxnsve veprimet e tyre t mira n
krahasim me veprimet jo t mira. Ju mund ti krkoni nj nxnsi apo
kujdestarit t klass tju monitoroj derisa vlersimet tuaja t bhen rutin
dhe kriticizmi t shfaqet rrall.
Msuesit q prdorin disiplinn pozitive besojn tek aftsit e nxnsve
t tyre dhe u prcjellin atyre dashuri dhe respekt. Kur msuesit duan t
ndjekin ecurin e nxnsve dhe t reagojn n at mnyr q tu inkurajojn
sjellje pozitive, ata i ndihmojn nxnsit t bhen t prgjegjshm pr
sjelljet e tyre dhe nxnsit paksojn rastet e sjelljeve jo t mira.
Strategji reflektimi: T msuarit dhe zbatimi i leksioneve
pozitive
Msuesve dhe nxnsve u krijohen do dit shum raste pr tu lidhur
pozitivisht me njri tjetrin. Pa kujtoni nj situat nga ato t fundit, kur ju
dhe nxnsit tuaj keni shkuar mir; mbase gjat dhnies s udhzimeve
individuale. Prshkruani prvojn tuaj n vendet bosh m posht. Si mund ta
prdorni kt informacion pr t punuar m mir me nxnsit e tjer dhe t
shmangni prdorimin e disiplins negative?
far bn nxnsit e tu?
far that apo si vepruat?
Si u prgjigj fmija?
32
Po aty.
-
Disiplina pozitive n klasa gjithprfshirse, msimdashse 31
Si e ndjet veten?
Si do ta prdornit ju kt prvoj me fmijt e tjer?
SHMANGIA E DILEMS S DISIPLINS
Ky seksion do t flas pr dilemn e disiplins, q do t thot mbi
vendimmarrjen, nse duhet kontrolluar sjellja e nj nxnsi sepse ashtu doni
ju apo duhet prmirsuar sjellja e nxnsit pr t mirn e tij. Kjo dilem
bazohet n iden e gabuar se disiplina dhe ndshkimi duan t thon t
njjtn gj, se veprimet e ndrmarra pr secilin nxns jan po ato dhe se
rezultati do t jet po ai. Pr t shmangur kt dilem dhe pr t larguar
do paqartsi, ne kemi msuar pr dallimin mes ndshkimit dhe disiplins,
natyrn dhe pasojat e ndshkimit, n dallim nga disiplina pozitive, si dhe pr
metodn e disiplins pozitive. Me siguri q ju keni zbuluar shum gjra, keni
zhvilluar ide t dobishme dhe keni msuar se si veprimet tona disiplinore
ndikojn n sjelljen e fmijve dhe inkurajojn (ose dmtojn) zhvillimin e
tyre pr mjaft koh. M posht do t gjeni dhe nj ushtrim t fundit pr t
testuar njohurit tuaja mbi dallimin mes disiplins pozitive dhe asaj negative.
Strategji veprimi: Disiplin pozitive apo negative
Cilat nga veprimet disiplinore n tabeln e mposhtme jan pozitive dhe cilat
negative? Vendosni nj shenj pohimi () n kolonn prkatse. M tej,
vendosni nj shenj pohimi n kolonn e fundit pr do veprim q keni
ndrmarr ose mund t prdorni pr t korrigjuar sjelljen e fmijs.
Tregohuni t sinqert!
-
32 Disiplina pozitive n klasa gjithprfshirse, msimdashse
Prgjigje: Veprimet e prmendura te 1, 2, 5, 8, 11, 12 dhe 14 jan pozitive.33
Veprimet e prmendura te 3, 4, 6, 7, 9, 10 dhe 13 jan negative.34
Sa pik
keni marr? Sa metoda negative dhe pozitive keni prdorur?
Veprimi Pozitiv Negativ A keni
() () prdorur
ndonjher
kt veprim?
Po / Jo
1. Trheqja e vmendjes nxnsve
para fillimit t ors s msimit.
2. Prdorimi i udhzimeve t drejt-
prdrejta (u thoni atyre sakt-
sisht se do tu ndodh).
3. Bni hipoteza.
4. Bni akuza pa baz.
5. Ngrihuni dhe lvizni npr klas.
6. Prdorni forcn fizike.
7. Komandoni.
8. Veproni n at mnyr si
krkoni dhe nga nxnsit t
veprojn (modelim).
9. Prgjithsoni sjelljen e nj nxnsi.
10. Krahasoni publikisht nj fmij
me nj tjetr.
11. Pasuroni mjedisin e klass tuaj.
12. U paraprini problemeve.
13. Kmbngulni se ju jeni m i madh
n mosh dhe m superior.
14. Vendosni rregulla disipline t
qarta dhe t qndrueshme.
33
McDaniel, Thomas R. Nj manual elementar mbi disiplinn n klas: Parime, t vjetra
dhe t reja. Phi Delta Kappan, shtator 1986. Ekstrakt q gjendet te http://
www.honorlevel.com/techniques.xml [marr n internet m 10/6/2005].
34
Albert, Linda. Udhzues pr msuesin mbi Disiplinn Bashkpunuese. Srkll Pajns,
Minnesota:AGS, 1989.
http://www.honorlevel.com/techniques.xmlhttp://www.honorlevel.com/techniques.xml
-
Disiplina pozitive n klasa gjithprfshirse, msimdashse 33
Ndrtimi i raporteve pozitive
Msues - nxns
far do t msoni ju:
Bazat e marrdhnieve msues nxns.
Prse fmijt sillen ashtu si dine.
Prse fmijt sillen jo mire.
T msojm rreth nxnsve duke u nisur nga vetja e tyre.
T kuptojm jetn e nxnsve.
T msojm rreth familjeve t nxnsve.
Komunikimi prindr msues.
Strategjit e inkurajimit.
BAZAT E MARRDHNIEVE MSUES - NXNS
Msuesit q prdorin disiplinn pozitive i respektojn, edukojn dhe i
mbshtesin nxnsit e tyre. Ata kuptojn prse nj fmij sillet mir ose
keq si di, dhe se far mendon fmija pr veten, ka mund t jet dhe
burimi i sjelljes s keqe. Ata, gjithashtu, e vn theksin tek aftsit e
fmijs dhe te situata e tij familjare. Krkesat q nj msues ka pr fmijn
jan realiste, e marrin fmijn n konsiderat ashtu si sht, jo ashtu si
duhet t ishte. Msuesi e kupton se sjellja jo e mir prbn nj ngjarje, nga
ku nxirren msime konstruktive si pr fmijn, ashtu dhe pr msuesin e tij
dhe se ajo sht pjes e natyrshme, e rndsishme e zhvillimit t tij dhe jo
nj krcnim ndaj autoritetit t msuesit.
Duke ndrtuar nj marrdhnie t till pozitive mbi bazn e t kuptuarit
dhe mirkuptimit, nxnsit fillojn t ken besim te msuesit dhe t
vlersojn qndrimet e tyre. Kur nxnsi reagon ndaj natyrs pozitive t
marrdhnieve dhe disiplins konstante, rastet e sjelljeve jo t mira
paksohen dhe prmirsohet m tej cilsia e marrdhnieve. Pr arritjen e
nj objektivi t till, modele t nj roli t mir jan msuesit m t mir, t
cilt nxnsit prpiqen ti imitojn dhe t shkojn mir me ta.
-
34 Disiplina pozitive n klasa gjithprfshirse, msimdashse
PRSE FMIJT SILLEN ASHTU SI DIN
Zgjedhja
Zonjusha Samina, nj msuese e shkencave e vitit t katrt, kishte
gjithmon telashe me Harin. Ata shkonin gjithmon keq me njri tjetrin.
fardo q ti krkonte Samina Harit si ardhjen n koh n msim, brjen
e detyrave ai do t bnte t kundrtn. Ajo q Samina skuptonte, por q
m n fund e kuptoi nj msuese tjetr, ishte se Samina ia krkonte do gj
Harit n formn e nj pyetjeje, p. sh.: Hari, a ka mundsi, t lutem, t vish
n klas n orar?. Dhe ai i thoshte gjithmon Jo!.
Askush dhe asnj rrethan smund ta detyroj fmijn t sillet n nj
mnyr t caktuar. Sipas zonjushs Samina, ajo e ftonte Harin t sillej mir,
por ai e refuzonte gjithnj kt ftes. Prse? Sjellja bazohet n zgjedhje
dhe nxnsit tuaj e zgjedhin vet qndrimin q duan t mbajn. Ju nuk mund
ti detyroni ata. Ja pse ndshkimi nuk ka efekt afatgjat. Megjithat, si e
kuptoi dhe msuesi i Ramonit n seksionin e mparshm, ju keni fuqi t
ndikoni mbi vendimet q merr nxnsi pr sjelljen e tij, por ndryshimi duhet
t filloj nga ju, msuesi. N rastin e msueses s Ramonit, asaj iu desh t
msonte t ndrvepronte me Ramonin - dhe nxnsit e saj t tjer - n
mnyr q ai t zgjidhte nj sjellje tjetr, q tu prshtatej rregullave n
klas. Edhe ju keni prpara t njjtn sfid. Roli juaj sht t identifikoni
arsyen e ktyre zgjedhjeve jo t mira, t zhvilloni strategji se si ta ndihmoni
nxnsin q t bj zgjedhje m t mira pr sjelljen e tij.
Si msuam n seksionin e par t ktij dokumenti, fmijt msojn dhe
sillen t ndikuar nga faktort e trashgimis, mjedisi ku jetojn dhe
nevojat e tyre personale dhe psikologjike. Ne smund tiua ndryshojm
trashgimin dhe mund t kemi kontroll t kufizuar mbi mjedisin e tyre,
sidomos po qe se nuk dim t punojm mir ose nuk punojm aspak me
prindrit dhe udhheqsit e komunitetit. Por edhe duke e ditur se secili nga
nxnsit tuaj i merr vet vendimet pr sjelljen e vet, ju jeni t pajisur me
avantazhin strategjik t ndikimit mbi ta. Mos harroni se: Sjellja sht e
kuptueshme dhe e qllimshme. Nxnsit bjn ato q bjn pr nj qllim,
sadopak t vetdijshm qofshin ata pr kt. Kur ju t filloni t shihni botn
ose thjesht klasn tuaj prmes syve t tyre, ju mund tu prgjigjeni atyre
me arsye, konfidenc dhe efektivitet.
-
Disiplina pozitive n klasa gjithprfshirse, msimdashse 35
Strategji veprimi: I njjti nxns, tjetr sjellje
Przgjidhni nj nxns n klasn tuaj, sjellja e t cilit ju shqetson ose ju
zhgnjen. Vzhgojeni at rregullisht pr nj jav, veanrisht jasht klass.
A sillet ai njlloj edhe n ort e tjera apo dhe me nxns t tjer, ashtu si
bn n orn tuaj? N qoft se ai sillet n shkoll krejt ndryshe n situata t
ndryshme, prse mendoni se ka vendosur t sillet ashtu si sillet n orn
tuaj? Kshillohuni me msues q nuk kan probleme me sjelljen e tij. bjn
ata ndryshe nga ju? Mos i parashtroni gj krkesat tuaja n form pyetjesh
(si zonjusha Samina m sipr)? Mos e keni ndshkuar, prandaj dhe nuk do t
vij n msim? Mos msuesit e tjer i ofrojn alternativa t tjera dhe e ln
t merret vet me pasojat? Si mund t punoni q ta ndihmoni n mnyr
pozitive t bhet m i prgjegjshm pr sjelljen e tij?
N qoft se ne besojm se do nxns vendos vet pr qndrimet e tija,
edhe ne duhet t aplikojm po kt metod pr reagimet tona n klas dhe
pr t gjitha veprimet q kryejm me nxnsit. Ne duhet ti bjm pyetje
vetes pr zgjedhjet q bjm pr veprimet tona, prse bjm zgjedhje t
tilla, dhe t tregojm m pas m shum kujdes se si shprehemi si me z, ashtu
dhe me gjeste.
Nevoja e prkatsis
Objektivi kryesor i sjelljes s nxnsit sht t plotsoj nevojn e
prkatsis.35
Kjo dshir prkatsie sht nj nevoj themelore, t ciln e
kan si fmijt edhe t rriturit. Secili prej nesh prpiqet pafund t gjej
dhe t ruaj nj pozicion t rndsishm, nj vend t cilit ti prkas. Gjat
krkimit ton, ne zgjedhim besime, ndjenja dhe qndrime, nprmjet t
cilave mendojm se fitojm rndsi. Shumica e nxnsve kalojn or t tra
gjat dits n shkoll, kshtu q aftsia e tyre pr t gjetur vendin e vet n
grupin e klass dhe at t shkolls, ka rndsi t madhe. Prve ksaj,
fardo metode q t zgjedh nxnsi pr t arritur objektivin e
prkatsis qoft me sjellje t mir apo t keqe kjo metod przgjidhet
q hert n jet dhe bhet mnyr jetese, karakteristike pr at person. Ja
35
Metodat demokratike n drejtimin e ors s msimit. http://www.educ.sfu.ca/
courses/educ326/chapter3.htm [marr n internet m 10/6/2005].
http://www.educ.sfu.ca
-
36 Disiplina pozitive n klasa gjithprfshirse, msimdashse
pse ju jeni nj aktor i rndsishm pr ta ndihmuar do fmij t zgjedh
nj metod q t jet shoqrisht e pranueshme. Ajo do ti shrbej gjat
gjith jets!
Nxnsit kan nevoj t plotsojn kto krkesa, n mnyr q t
provojn ndjenjn e prkatsis.36
Ata kan nevoj ta ndjejn veten t Aft pr t prmbushur detyra
n mnyr q t plotsojn krkesat e klass dhe t shkolls.
Ata kan nevoj t ndjejn se mund t Komunikojn me sukses me
msuesit dhe shokt e klass.
Ata kan nevoj t kuptojn se Kontributi i tyre n grup sht i
rndsishm.
Kta tre faktor q ndikojn n aftsit e nxnsve pr t plotsuar
kto krkesa e q kan nevoj pr veprimin tuaj jan:
1. cilsia e marrdhnieve msues nxns, t bazuara n mirbesim,
respektin reciprok dhe arsyen (jo frikn);
2. klima q nxit frymn e suksesit n klas (p.sh., t gjith fmijt e
shohin se jan t prfshir dhe se kontributi i tyre vlersohet, se
mund t punojn n grup me efektivitet);37
3. nj struktur e prshtatshme n klas (mnyrn se si sht ndrtuar
ajo do ta gjeni n seksionin q vijon t ktij dokumenti).
Duke gjetur rrugt pr ti plotsuar kto tri krkesa s bashku me kta
tre faktor, ju mund t plotsoni nevojn e nxnsve pr t gjetur pozicio-
nin e tyre n grup dhe pr t shmangur, kshtu, sjelljen jo t mir q mund t
shkaktohet gjat prpjekjeve t tyre pr t plotsuar nj nevoj t till.
36
Albert, Linda dhe Desisto, Pete. Disiplina bashkpunuese. Shrbimi Amerikan mbi
Drejtimin,1996.
37
Shum teknika pr prmirsimin e klims n klasn tuaj jan t prfshira te T
pranojm diversitetin , nj manual pr krijimin e nj mjedisi gjithprfshirs e
msimdashs, Bangkok: UNESCO, 2004. http://www2.unescobkk org/ips/ebooks/
documents/Embracing_Diversity/index.htm.
http://www2.unescobkk
-
Disiplina pozitive n klasa gjithprfshirse, msimdashse 37
PRSE FMIJT SILLEN JO MIR
Mos u mrzitni. Nuk sht se nxnsit tuaj sillen keq me qllim. N fakt, kur
sillen keq, fmijt e kan nj arsye. Disa nga arsyet m t zakonshme, q
besojm se kontribuojn n sjelljen jo t mir, jan:
Ngarkesa pr nxnsin mund t jet shum e leht ose shum e rnd.
Msimi nuk sht interesant dhe nxnsi mrzitet.
Metodat e msimdhnies mund t mos i prshtaten stilit t t
msuarit t nxnsit.
Nxnsi mund t mos jet i prgatitur.
Krkesat jan t paqarta ose t palogjikshme.
Nxnsi ka aftsi t varfra sociale, skomunikon kollaj me ju apo me
t tjert, ose ka nj vlersim t ult pr veten.
T gjitha kto arsye mund t bjn q nxnsi t dekurajohet; nxnsit
q sillen keq, jan nxns t dekurajuar. Ata nuk besojn se mund t jen,
n nj mnyr apo n nj tjetr, t vlefshm. Prandaj, ata krkojn t
gjejn vendin e tyre nprmjet sjelljes s keqe.
Prve arsyeve t siprprmendura, besohet se fmijt sillen jo mir
edhe pr t arritur katr qllime, dhe konkretisht:
1. Vmendje.
2. Pushtet.
3. Hakmarrje.
4. Shmangie t dshtimit ose paprshtatmris.38
Mendoni pr nj nxns tjetr, sjellja e t cilit ju shqetson ose ju
zhgnjen. Pr t gjetur arsyen e ksaj sjelljeje, pyesni veten se si ndjeheni
kur ai nxns sillet jo mir. Pr shembull, n qoft se ndjeni bezdi kur
nxnsi nuk ju bindet, ai mbase krkon t trheq vmendjen (si Ramoni). A
zemroheni? Pushteti sht synimi m i lart pr nj fmij. A ndjeheni i
lnduar nga sjellja e nxnsit? Ather objektivi i nxnsit ka qen
hakmarrja. I zhgnjyer deri n at pik saq krkoni t hiqni dor nga puna
38
Dreikurs, Rudolf. Fmijt: Sfida. Nju Jork, NY: Duell, Sloan, dhe Pearce, 1964.
Dreikurs, Rudolf dhe Soltz, Viki. Fmijt: Sfida. Toronto: Makleland & Stjuart,
1987. Albert, Linda dhe Desisto, Pete. Disiplina bashkpunuese. Shrbimi Amerikan
i Drejtimit, 1996.
-
38 Disiplina pozitive n klasa gjithprfshirse, msimdashse
e msuesit? Ather nxnsi beson se ju jeni i paprshtatshm dhe sillet keq
pr t konfirmuar iden e tij. Le t shohim m nga afr secilin nga kto
synime dhe se far mund t bhet pr to.39
N krkim t vmendjes
do fmij i shndetshm krkon vmendje dhe shpesh sjellja e tij jo e mir
vjen ngaq ai ka nevoj pr vmendje. Nj objektiv i rndsishm i msuesit
sht t tregoj vmendje, pr t ciln nxnsit kan nevoj q t zhvillojn
vetvlersimin e shndetshm. Megjithat, disa nxns zgjedhin t sillen jo
mir, pasi krkojn q t tjert tu prkushtohen m shum. Ata duan t
jen n qendr t vmendjes, duke ju larguar ju dhe nxnsit e tjer nga
msimi, pr tju trhequr t gjithve vmendjen. Ata kan nevoj t
konfirmojn n njfar mnyre ekzistencn dhe rndsin e tyre. Hej! Pa
m shikoni mua! Un jam ktu, un jam m i rndsishmi! N qoft se
fmijt nuk arrijn t trheqin vmendjen prmes arritjeve dhe
bashkpunimit, ata do t prpiqen ta fitojn at si t munden. Ata mund t
ndrpresin orn e msimit, por e din se do t trheqin vmendjen, pr t
ciln ndrrojn aq shum.
Moskushtimi i vmendjes n situata t tilla, si qe rasti i Ramonit,
zakonisht e pushon sjelljen jo t mir. Megjithat, kur msuesi prpiqet
vazhdimisht t edukoj nj fmij q krkon vmendje, injorimi mund t mos
mjaftoj. N fakt, injorimi mund t jet shkaku kryesor i problemit.
Pr nxnsit q krkojn vmendje t teprt, ju mund t shtyheni ti
qortoni, ti merrni me t mir apo t prdorni teknika t tjera t disiplins
negative. Por n rast se ju nuk harroni se qllimi i nxnsit sht tju trheq
vmendjen, ssht e vshtir t kuptoni se qortimi apo marrja me t mir
vetm sa e nxit sjelljen jo t mir. Sipas mendjes s nj fmije, vmendja
nga nj msues i inatosur sht m e mir se fare pa gj. Mjafton q tju
bjer n sy sjellja jo e mir e nj nxnsi dhe ai do t sillet keq, q t jet
n qendr t vmendjes.
39
Katr seksionet e mposhtme mbi vmendjen, pushtetin, hakmarrjen, dhe dshtimin
jan prshtatur nga: Trajtimi i sjelljes. http://www.kidsgrowth.com/resources/
articledetail. cfm?id=119 [marr nga interneti m 10/12/2005]
http://www.kidsgrowth.com/resources
-
Disiplina pozitive n klasa gjithprfshirse, msimdashse 39
M posht jepet nj list veprimesh t disiplins pozitive, q ju mund ti
shfrytzoni pr t udhhequr nxnsit, sjellja e t cilve krkon vmendje
m t madhe.
Tregoni interes kur ata sillen mir, lvdoini kur nuk e krkojn dhe
nuk sillen keq.
Injorojeni sjelljen jo t mir sa m shum t jet e mundur, duke
treguar kujdes gjat asteve t kndshme.
Msojini ta krkojn vmendjen (pr shembull, bni letra m shikoni
mua, ju lutem, q ata ti ngren syt sa her q kan ndonj pyetje).
Jepuni nj shikim indiferent, por mos u flisni.
Qndrojuni m shum afr sesa larg (ata nuk kan nevoj t sillen keq
kur ju ndodheni pran tyre).
Drejtojuni me emr nxnsit q duhet t ndaloj apo t bj nj
veprim, identifikoni se far sduhet br, thuajini nxnsit se far
duhet t bj n at ast, lreni t marr vet vendim pr hapin q do
t hedh dhe pasojat q do t rrjedhin prej tij; si shembull lexoni pr
kt skenn e tret t kapitullit t mparshm, mes Lekut dhe ajit.
Bni gjra t befasishme, si fikni dritn, luani nj pjes muzikore, ulni
zrin, ndryshoni zrin, flisni nga muri.
Trhiqjani vmendjen nxnsit, duke i br nj pyetje t
drejtprdrejt, duke i krkuar nj favor, duke i ofruar alternativa,
duke ndryshuar aktivitetin.
Parimi i prgjithshm pr t reaguar ndaj nxnsve q krkojn vmendje
sht:
Kurr mos u kushtoni vmendje kur e krkojn, edhe n raste sjelljeje t
mir. Ndihmojini nxnsit t motivohen vet. Kushtojuni vmendje kur ata
nuk e presin. Kapini n stet kur tregohen t mir.
-
40 Disiplina pozitive n klasa gjithprfshirse, msimdashse
Pushteti
Nxnsit krkojn vazhdimisht t msojn se sa pushtet kan; Ramoni sht
nj shembull i mir. Disave u duket se jan pjes e rndsishme e klass
vetm kur bjn numra. Nxnsve q krkojn pushtet u duket se jan t
rndsishm vetm kur ata sfidojn autoritetin, kur kundrshtojn rregullat
dhe nuk u binden udhzimeve. Ata besojn gabimisht se i prkasin klass
vetm kur dikush i kontrollon. T gjith ju sfidojn, pr t par se deri ku
mund t arrijn ose do t bjn mos tju zbusin, ngaq e shohin se ju sdoni
t vazhdoni m t ndesheni me ta.
Reagimi yn i natyrshm gjat ndeshjeve pr pushtet sht t ndjert t
provokuar dhe t inatosur. Prirja sht q ti ndalojm kto prplasje, duke
prdorur ndshkimin fizik, por kjo ssht gj tjetr vese nj armpushim i
shkurtr. Gjat ndeshjeve pr pushtet ju duhet t mbani nj qndrim t
ngroht, por t vendosur. Bisedat sofrojn ndonj gj t mir, ato vetm e
ushqejn luftn pr pushtet. Ju duhet t vendosni se duhet t bni vet
dhe jo se sa pun do tju duhet. Rregulli i prgjithshm pr tu marr me
nxnsit q krkojn t fitojn pushtet sht t trhiqeni nga konflikti.
Mos harroni, pr do sherr krkohen dy vet! Tregohuni i qet, ofroni
alternativa dhe prisni t shikoni se pasoja do t rrjedhin nga sjellja e
nxnsit. Ju mund edhe t siguroni bashkpunimin e tyre, duke u krkuar
ndihm. Pr shembull: N rregull, ju sdoni t vini n msim n orar. Ju
kuptoj. Por a mundeni, ju lutem, t m ndihmoni t marrim mungesat kur
nxnsit vijn n klas?. N vend q ai t krkoj pushtet mbi ju, ju i jepni
nxnsit nj pozicion prgjegjsie dhe nj pushtet t legjitimuar.
Hakmarrja
T merresh me nj synim t gabuar si sht hakmarrja, kjo krkon durim.
Nj nxns q lndon t tjert dhe juve, e ndjen se t tjert jan lnduar
(realisht ose mendon se sht kshtu) dhe se ata kan pr t marr hak. T
tjert ndjehen t keqtrajtuar, t mundur dhe t dshpruar, kshtu q me
dashje ose pa dashje krkojn t marrin hak. Hakmarrja mund t merret
fizikisht ose n mnyr pasive nprmjet mosveprimit. Ajo mund t jet
krejt e heshtur, si jan vshtrimet dhe gjestet plot urrejtje. Nxnsi mund
t marr hak ndaj jush jo drejtprsdrejti, por duke pickuar nxnsit e
tjer ose duke shkruar n tabel.
-
Disiplina pozitive n klasa gjithprfshirse, msimdashse 41
Kur nj nxnsi i jepet mundsia t marr hak, nprmjet lndimit dhe t
lnduarit mes njerzve lind nj cikl. Mos harroni se nxnsi q krkon t
hakmerret sht i dshpruar dhe tejet i dekurajuar. Pr ta s