diploma interior

ZACHODNIOPOMORSKI UNIWERSYTET TECHOLOGICZNY

WYDZIAŁ BUDOWNICTWA I ARCHITEKTURY

PODYPLOMOWE STUDIA ARCHITEKTURY I PROJEKTOWANIA WNĘTRZ

PRACA DYPLOMOWA PROJEKT WNĘTRZA KOŚCIELNEGO

AUTOR: mgr inż. arch. PIOTR GRADZIŃSKI

PROMOTOR: prof. nadzw. dr hab. inż.. arch.ALEKSANDRA SATKIEWICZ-PARCZEWSKA

SZCZECIN 2011

mgr inż. arch. Piotr Gradziński ŚWIATŁO W ARCHITEKTURZE SAKRALNEJ – PROJEKT WN ĘTRZA KOŚCIELNEGO

PODYPLOMOWE STUDIA ARCHITEKTURY i PROJEKTOWANIA WNĘTRZ 2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie – „Światło w architekturze sakralnej”

2. Podstawa opracowania

3. Przedmiot, cel i idea założenia

4. Rozwiązania wnętrz

5. Zastosowanie symboliki

6. Rozwiązania energooszczędne

7. Kolorystyka i rozwiązania oświetleniowe

8. Podsumowanie



1. Światło w architekturze sakralnej

W pierwszy dzień Bóg stworzył światło. Bóg widząc, że światłość jest

dobra oddzielił ją od ciemności.

Światło; które miejsca we wnętrzu sakralnym są nim eksponowane, które powinny

być naturalnym, a które sztucznym dla lepszego wydobycia najważniejszych miejsc we

wnętrzu sakralnym i jakie ma ono w nim znaczenie.

Światło – Potocznie nazywa się tak widzialną część promieniowania

elektromagnetycznego, czyli promieniowanie widzialne odbierane przez siatkówkę oka

ludzkiego np. w określeniu światłocień. Precyzyjne ustalenie zakresu długości fal

elektromagnetycznych nie jest tutaj możliwe, gdyż wzrok każdego człowieka charakteryzuje

się nieco inną wrażliwością, stąd za wartości graniczne przyjmuje się maksymalnie 380-

780 nm, choć często podaje się mniejsze zakresy (szczególnie od strony fal najdłuższych) aż

do zakresu 400-700 nm.

Światło ma wielkie znaczenie we wnętrzu, odgrywa ogromną rolę w percepcji

przestrzeni, a przez wieki tworzono obiekty sakralne zwracając uwagę na oświetlenie

miejsca świętego. O świetle naturalnym nie powinno się zapominać w architekturze, słowa

Le Corbusiera „Architektura jest mądrą, skoordynowaną grą brył w świetle”1 powinny

stanowić w niej najważniejszą doktrynę. Światło i cień są elementami formującymi

przestrzeń w architekturze sakralnej. Trzeba więc, zwracać uwagę na oświetlenie,

wprowadzając wiernego we wnętrze, w którym może się wyciszyć i godnie uczestniczyć we

mszy świętej, gdzie doświadczy mistyki miejsca świętego.



Począwszy od egipskich świątyń2, do których wchodząc wkraczamy w dobrze oświetlone

wnętrze pierwszej sali hypostylowej, gdzie kolumny z kwiatami lotosu są jeszcze rozwinięte il.0.

Otwarte kielichy świadczą o tym, że słońce dociera do nich.. Idąc dalej wchodzimy do kolejnej

półmrocznej sali ,pąki są zamknięte. Po czym w ostatniej, do której mogli wejść tylko kapłani jest już

zupełny mrok i ciemność spowija wnętrze sali, a postać bóstwa wyodrębniona jest jedynie za pomocą

otworów w suficie. Ale w tym przypadku światło miało odwrotne znaczenie, mianowicie nie dawanie

życia a jego odbieranie. Poprzez swoje położenie geograficzne przesyt słońca powodował śmierć.

Idąc dalej, w świątyni greckiej światło padało na centralną część wnętrza, gdzie znajdował się

posąg bóstwa.

Architektura romańska.

Konieczność funkcji obronnej jaką musiały pełnić kościoły powodowała grube ściany i małe

okna il.1 . W tej epoce nie eksponowano ważnych miejsc.

il.1 kościół NMP w Inowrocławiu

1 „L’Architecture est le jeu savant et magnifique des formes sous la lumiere” – cyt. w: Ronchamp, s5. [19] 2 Przegląd Powszechny 7-8 (1007-1008) 2005, s. 64-73 - Marcin Zarówny „Światło w architekturze sakralnej” autor opisuje szerzej zagadnienia związane z architekturą sakralna Egiptu. [20]



Następnie rozwój architektury gotyku wprowadza sklepienia krzyżowo-żebrowe, co pozwoliło na

wznoszenie większych i wyższych obiektów bez pogrubiania ścian nośnych poprzez zastosowanie

łuków przyporowych il.2. Umożliwiło to wprowadzenie większych otworów okiennych i szkła-

witraży do wnętrza il.3. Obiekty bazylikalne dla ówczesnego wiernego musza być czymś nieziemskim,

czymś czego nigdy wcześniej nie widział również ze względu na światło. Oświetlenie głównej nawy

pozwala na udział we mszy wszystkich wiernych, a światło oznacza wszechobecność boga.

il.2. System przyporowy gotyckiego kościoła il3. Trójkondygnacyjny podział elewacji

Renesans wprowadza nas przez okna w bębnie il.4. Barok zręcznie posługuje się niezwykłą

kompozycją ukośną, ekspresyjnie podkreślając kierunki, za pomocą światła wydobywa miejsca ważne

w teatralny „wyreżyserowany” sposób zwracając nam (wiernym) całą uwagę il.5. Przenosząc się w

inne miejsce dostrzaegamy że do sklepienia beczkowego wprowadzono lunety.



il.4 Kopuła Katedry Santa Maria del Fiore il.5 Kościół w Poznaniu

Okres XX wieku to jak cytowane słowa Corbusiera „Architektura jest mistrzowską,

poprawną, wspaniałą grą brył w świetle […] sześciany, stożki, kule, cylindry i ostrosłupy to

wspaniałe, pierwotne formy […] najpiękniejsze formy”. W architekturze oznacza to stosowanie

nowych materiałów, większych rozpiętości, zrozumienie idei światła. Odejście od doktrynalnych

rzutów obiektów sakralnych. Śmiałe posunięcia instytucji kościelnej, zerwanie z kanonem obiektów

wiary spowodowało wysyp niesamowitych w formie jak i wnętrzach kościołów. Najlepszym tego

przykładem jest z pewnością kaplica pielgrzymkowa Roncharp Le Corbusiera. Wywołała ona

niepowtarzalne wrażenie na wszystkich, którzy ją widzieli zarówno z zewnątrz il.6 jak też z wnętrza

il.7.

il.6 Ronchamp z zewnątrz il.7 Ronchamp wnętrze

Które miejsca wewnątrz powinny być widoczne dla wiernego, a które nie. Jakie funkcje są

przypisane temu miejscu tj. odprawianie mszy świętych, nabożeństw, chrztów, bierzmowania, ślubów

i pogrzebów i jaka powinna być ku temu mistyka miejsca, którą można wywołać w dwojaki sposób:

za pomocą oświetlenia sztucznego i naturalnego.

Kościół dla każdego z nas to miejsce refleksji, zadumy i pokory. Można to uzyskać za

pomocą odpowiedniego oświetlenia, wywołującego rożne uczucia jak to bywało na przestrzeni

wieków. Oświetlenie we wnętrzu to przecież nie tylko funkcja użytkowa, to również kierowanie

uwagi celebrowanego na najważniejsze miejsce w kościele, jakim jest ołtarz i celebrans.

Projektowanie wnętrza kościelnego za pomocą światła zaczyna się od oświetlenia ogólnego. W

następnej kolejności projektuje się „drugi plan”, tj. Wydobycie rzeźb i malowideł. „Cień własny, cień

rzucony kontrastując z elementami oświetlonymi to istotny czynnik podkreślający



trójwymiarowość”.3 Dobrze zaprojektowane wnętrze dzięki grze światła i cienia daje komfort

zwiedzającym i wiernym oraz wyzwala silne emocje.

Należy pamiętać, że oświetlenie ma pomagać w odprawianiu liturgii jak i w wydobywaniu

najważniejszych miejsc, a nie zatracać je jak i tworzyć karykaturę architektury wnętrza. Miejsca takie

jak ołtarz powinny być wystawione na pierwszy plan, to na nim ma się skupiać uwaga wiernego, to

tam odgrywa się najważniejszy rytuał jakim jest liturgia. Na niego powinien padać snop światła

(najczęściej jest to poziom 300lx dla płaszczyzn poziomych)4, a ściana za nim nie powinna być nazbyt

oświetlona tak, aby był jasną formą na ciemniejszym tle. Drugim równie ważnym, a może

najważniejszym miejscem jest tabernakulum. Tabernakulum ze względu na swoją funkcję znajduje się

w kościołach rzymskokatolickich najczęściej w tylnej części lub blisko prezbiterium, co jest miejscem

bardzo dobrym dla wyeksponowania.

Obrazy, rzeźby i wyobrażenia świętych również powinny być w pewnym stopniu

wyeksponowane. Przecież kilka źródeł światła może stworzyć harmonijną całość i może siebie

wzajemnie wspierać. Nawa główna ze względu na swoją funkcję może być nieznacznie ciemniejsza

(150-200lx)5, to z niej wierny skupia całą swoją uwagę na prezbiterium i kapłana.

Nie należy bać się operować światłem sztucznym. Jakkolwiek, źle zastosowana oprawa

świetlna widoczna w mniejszym lub większym stopniu może mieć negatywny wpływ na wrażenia

estetyczne wiernych i zwiedzających. Dodatkowo jest to brak wiedzy z zakresu techniki świetlnej i

konsultacji z konserwatorem zabytków lub projektantem wnętrz. W obecnej dobie, kiedy używane są

materiały wysokiej klasy ukrycie oprawy oświetleniowej tak, aby nie była widoczna nie powinno

sprawiać kłopotu. Szerzej stosowane nowoczesne systemy oświetlenia pozwalają wprowadzić

energooszczędne i trwałe źródła światła, co wyklucza stare zabytkowe żyrandole stające się przez to

jedynie elementem ozdobnym. Nie można również zapominać o witrażach. To one w dużej mierze

pełnią funkcję emocjonalną dzięki, której czujemy się w kościele jak w miejscu świętym. To one

często definiują piękno obiektu il.8.

3 Warszawa 1974, s. 250 - Wejchert K. „Elementy kompozycji urbanistycznej” [21] 4 Konferencja w ramach „Światło i Dźwięk w Kościele” - mgr inż. Paweł Kurto „Oświetlenie obiektów sakralnych” autor opisuje dokładne zalecenia do projektowania wnętrz sakralnych pod kątem fachowym. [22] 5 Konferencja w ramach „Światło i Dźwięk w Kościele” - mgr inż. Paweł Kurto „Oświetlenie obiektów sakralnych” [23]



il.8 Stanisław Wyspiański „Bóg Ojciec – Stań się!”

Warto również powiedzieć o fizjologii ludzkiej. Rażące światło operujące prosto w twarz

celebransa nie jest najlepszym rozwiązaniem. Nie należy również przesadzać ze zbyt dużą ilością

oświetlenia, która może powodować zatracenie się eksponowanych elementów wnętrza. Złe

oświetlenie powoduje złe zachowania fizyczne i psychiczne, rozprasza uwagę oraz działa drażniąco.

Nikt z nas przecież nie lubi patrzeć prosto w słońce, a cóż dopiero odprawiać msze. Takie

oświetlenie jest po prostu asakralne.

Światło naturalne jest niewystarczające, by wydobyć odpowiednie miejsca w kościele. Pewnie

są sekwencje w ciągu dnia kiedy to się udaje, ale wiadomo przecież, że światło naturalne nie jest

przewidywalne. Są różne pory roku, są też różne dni – pochmurne i słoneczne itd. Wtedy właśnie

powinno pojawić się oświetlenie sztuczne wspomagające światło naturalne.

Dobrze umiejscowione oświetlenie sztuczne może bez zakłóceń dopomóc słońcu jak i je

naśladować. Naśladowanie efektu słońca, prowadzenie oświetlenia w takich miejscach, aby ślizgało

się po ścianach tak jak naturalne jest dość skomplikowane, ale warte uwagi. Światło odbite od jasnej

ściany jest imitacją rozproszonego światła naturalnego.

Warto pamiętać, że sztuczne oświetlenie nie jest celem w projekcie, lecz jedynie środkiem dla



wydobycia najważniejszych elementów sakralnych i wspierania światła naturalnego.

Pamiętając o historycznych aspektach zaprojektowałem kościół opierając się na nich w

którym dużą rolę odgrywa oświetlenie i światło.



2. Podstawa opracowania

Podstawą opracowania jest projekt w Zespole Sakralnym w Ustowie projektowanego w

Instytucie Architektury i Projektowania Przestrzennego, którego promotorem był dr hab. inz. arch.

Marek Wołoszyn. zespołu sakralnego we wsi Ustowo (woj.: Zachodniopomorskie, powiat : policki,

gm.: Kołbaskowo, archidiecezja: Szczecińsko-Kamieńska, dekanat: Szczecin-Pomorzany, parafia:

Szczecin - św. Maksymiliana Marii Kolbego, województwo zachodnipomorskie).

Ustowo jest to niewielka wieś położona przy południowo-zachodniej granicy Szczecina, na

południe od „Autostrady Poznańskiej”, na wysokim, zachodnim zboczu doliny Odry.

Teren opracowania obecnie jest mocno zadrzewiony w bliskim sąsiedztwie zabudowań. Od

wschodu główna ulica Ustowska, od południa droga gruntowa oraz od strony zachodniej jak i

północnej sąsiedztwo domów jednorodzinnych.

3. Przedmiot, cel i idea założenia Przedmiotem opracowania jest projekt wnętrza kościelnego zlokalizowanego w Zespole

Sakralnym w Ustowie.

„Kocham kościoły, ponieważ możesz się w nich poczuć stwórcą. Wchodząc do kościoła czujesz, że

jesteś w centrum świata.”6

Le Caisne twierdzi, że ewolucja budynku sakralnego wywodziła się zawsze z wewnętrznego

rozwoju jego programu, tj. programu kościoła jako sposobu myślenia, wiary i postępowania. Należy

przeanalizować wszystkie czynności liturgiczne i nabożeństwa pozaliturgiczne w kościele i

odpowiednio zorganizować przestrzeń. Przede wszystkim gra tu rolę dobre, i oszczędne rozwiązanie

komunikacji wewnętrznej, powiązanie elementów wnętrza (takich jak ołtarz, ambona, miejsce

przewodniczenia) oraz ich wyeksponowanie według hierarchii ich ważności.7

Zgłębiając wiedzę w zakresie architektury wnętrz moje uznanie wzbudziły wnętrza proste,

bez przesadnych zdobień.

6 Mario Botta cytat zaczerpnięty z książki Philipa Joidio „Architektura dzisiaj”, Kolonia 2003 s.30 [1] 7 Maria Ewa Rosier-Siedlecka „Posoborowa architektura sakralna”, Lublin 1980, s.73 [7]



„Cień własny, cień rzucony kontrastując z elementami oświetlonymi to istotny czynnik

podkreślający trójwymiarowość”.8 Dobrze zaprojektowane wnętrze dzięki grze światła i cienia

cechuje się komfortem zwiedzającego i wiernego oraz silnymi emocjami wewnętrznymi. Właśnie

dlatego ważną ideą przy projektowaniu wnętrza będzie naświetlenie tak, aby wierny miał wrażenie, że

światło go otacza, ale że nie tonie w nim.

4. Rozwiązania wnętrz Do budynku prowadzą dwa wejścia. Pierwsze wejście stanowi swoistą bramę, która jest

granicą między strefami sacrum, a profanum9. Charakter temu nadaje element zadaszenia znajdujący

się nad wejściem ryc. 1 (plac przy ulicy). Drugie wejście umiejscowione jest przy dużym placu.

ryc. 1 Plac przy ulicy

Po przekroczeniu drzwi wejściowych wchodzimy do dużej, przepełnionej światłem kruchty.

Gąszcz cieni rzucanych przez filary znajdujące się za szybą tworzą niepowtarzalną grę światła i cienia.

Po lewej stronie znajduje się aspersorium z wodą święconą i ukrzyżowany Jezus. Umiejscowienie

sygnatury wiąże się z wczesnymi kościołami, gdzie przy wejściu wierni całowali stopy Jezusa.

8 Kazimierz Wejchert „Elementy kompozycji urbanistycznej”, Warszawa 1974, s.250 [10] 9 Julia Sowińska „ Forma i Sacrum”, Warszawa 2006, s. 28 [9]



Przełamanie stropu w kruchcie akcentuje wejście do nawy. Nawa tak jak i kruchta są ascetyczne i

proste w swym wyrazie. Wnętrza te mogą kojarzyć się z jaskiniami, w których to na początku

rozwijało się chrześcijaństwo.

Po wejściu do nawy rozciąga się płaska powierzchnia, która schodzi 35 centymetrów w dół.

Prezbiterium wyodrębnia się za pomocą trzech stopni, z czego pierwszy ma 130cm głębokości dla

wygodnego uczestnictwa w przyjęciu komunii świętej. Na ostatnim stopniu znajduje się ołtarz,

ambona, sedilia, chrzcielnica, najświętszy sakrament. Ryc. 2

ryc. 2 Rzut prezbiterium.

Taki sposób wyodrębnienia prezbiterium jest moim zdaniem bardzo klarowny dzięki kontrastowi

między ścianami bocznymi z deskowaniem, a ścianą jasną w tle. Jasność potęguje doświetlenie

boczne między ścianami. Wierny skupia uwagę na prezbiterium od samego wejścia. Cechami, które

to powodują są ryc.3:

• linia przełamanego sufitu w nawie

• świetlik znajdujący się w suficie

• obniżenie nawy w stosunku do prezbiterium

• kontrast między ścianami na pierwszym, a drugim planie

• kolorystyka posadzki



ryc.3 Widok w stronę prezbiterium.

We wnętrzu znajdują się również dwa synonimy – męski i żeński. Żeński to świetlik w dachu

– po przez swoją okrągłą formę; oraz męski kwadratowy canon a lumiere – „armata światła”10, w

bocznej ścianie nawy wzrastającej.

Wierni uczestniczą we mszy siedząc w ławach patrząc na prezbiterium. Prawa strona jest

wydzielona poprzez podniesienie nawy i stworzenie widowni amfiteatralnej. Zabieg ten pozwala

wiernym dokonać wyboru, czy chcą siedzieć w tradycyjnym układzie w miarę płaskim (ławki po lewej

jak to już zaznaczyłem również opadają 35 cm w stronę ołtarza), czy w amfiteatralnym. Pod

wznoszącą się widownią znajdują się konfesjonały dostępne z nawy dolnej. Pod samą widownią

umiejscowiony jest magazyn oraz kaplica tygodniowa. Ryc.4.

ryc.4 Kaplica tygodniowa.

10

Konrad Kucza-Kuczyński „Ostatni kościół modernizmu” Tygodnik powszechny 13.01.2009 [13]



Na lewo ulokowana została empora z chórem i organistą, co pozwoli na dobrą oprawę

muzyczną mszy świętej. Piszczałki są zamontowane na ścianie z deskowaniem.

Celebrans może dostać się z zakrystii do prezbiterium dwoma drogami: jedną przez ukryty

boczny korytarz lub drugą drogę procesyjną. Ryc.5

Ryc. 5 Droga celebransa.

Prezbiterium oświetlone jest racjonalnie i umiarkowanie. Efekt ten uzyskano poprzez

zaprojektowanie go po północnej stronie, co uniemożliwia efekt olśnienia światłem naturalnym.11 W

ścianie ołtarzowej zostały umieszczone otwory okienne po bokach między cofniętą ścianą białą, a

ścianą z deskowania. Ma to na celu ślizganie się światła po jasnej fakturze ściany i wyodrębnieniu jej z

wnętrza kościoła. Prezbiterium dodatkowo doświetlone jest świetlikiem dachowym. W bocznej

ścianie umiejscowione zostały niewielkie otwory na nieregularnej siatce; jest to układ gwiezdnej

konstelacji – symbol nieskończonego, kosmologicznego Boskiego porządku. Dodatkowo cały dach

wygląda jakby unosił się nad wnętrzem. Efekt ten uzyskano dzięki zastosowaniu tafli szkła, która

otacza wnętrze z dwóch stron. Promienie słońca ślizgają się po opadającej do środka kalenicy.

Wygląda to tak jakby światło samo go unosiło. Ryc.6

11 Praca zbiorowa “Budowa i konserwacja kościołów”, Warszawa 1981, s.120 [14]



ryc.6 Widok zza ołtarza na wnętrze i dach.

Światło odbite od jasnej ściany jest imitacją rozproszonego światła naturalnego, dlatego też w

projekcie zostało ono zaproponowane w dachu nad kruchtą na zewnątrz, który dodatkowo oświetla

wnętrze nawy. Ryc.7

ryc.7 Schemat oświetlenia pośredniego.

Należy również zaznaczyć że światło naturalne jest nieprzewidywalne i często jest

niewystarczające, dla wydobycia odpowiednich miejsc w kościele. Są pewne sekwencje w ciągu dnia,

kiedy się to udaje, ale należy pamiętać, że są również pory roku, są dni pochmurne itd. Wówczas

powinno pojawić się oświetlenie sztuczne wspomagające światło naturalne. Na prezbiterium



powinien padać snop światła (najczęściej jest to poziom 300lx dla płaszczyzn poziomych), a ściana za

nim nie powinna być nazbyt oświetlona tak, aby był jasną formą na ciemniejszym tle. Nawa główna

ze względu na swoją funkcję może być nieznacznie ciemniejsza (150-200lx), to z niej wierny skupia

całą swoją uwagę na prezbiterium i kapłana. 12

Warto pamiętać, że sztuczne oświetlenie nie jest w projekcie celem, jest jedynie środkiem dla

wydobycia tego co najważniejsze, tych elementów sakralnych, które są tego warte, na które powinny

się kierować oczy wiernego jak i zwiedzającego.

5. Zastosowanie symboliki

Dwanaście filarów w elewacji frontowej alegoryzuje dwunastu apostołów podtrzymujących

ołtarz (dach nad kruchtą), na którym leży otwarta „księga” (dach nad kościołem), w którą Bóg ma

wgląd tak jak w naszą duszę.

W pochyłej ścianie bocznej (nawy amfiteatralnej) umiejscowione zostały niewielkie otwory na

nieregularnej siatce. Jest to układ gwiezdnej konstelacji – symbol nieskończonego, kosmologicznego

Boskiego porządku ponieważ to .„On stworzył Niedźwiedzicę, Oriona, Plejady i Gwiazdozbiór

Południa. Czyni wielkie, niezbadane rzeczy i cuda, którym nie ma miary.” (Hioba 9:9).

Woda, która pojawia się na terenie to życie i symbol oczyszczenia w odniesieniu do chrztu

świętego.

Dwa place przed wejściem są momentem wyciszenia, przygotowania się na spotkanie z

Bogiem. Mają również pełnić charakter średniowiecznego placu łączącego mieszkańców wsi.

Zadaszenie nad wejściem ma pełnić symbol bramy, „...brama portal reprezentująca w

świątyniach starożytnego wschodu mieszkanie bóstwa, dom niebiański, wreszcie samo niebo... teraz

w kościołach chrześcijańskich, brama jest granicą między strefami sacrum, a profanum.”13

Zastosowanie w teorii, wyrwania części powstającego z chaosu świata, odzwierciedla się w

bryle kościoła w postaci wychodzących obrysów elementów składowych budynku, rozsypanych po

terenie, jak na przykład tablica ogłoszeń, drzwi na taras, ściana z domu parafialnego...

12 Konferencja w ramach „Światło i Dźwięk w Kościele” - mgr inż Paweł Kurto „Oświetlenie obiektów sakralnych” autor opisuje dokładne zalecenia do projektowania wnętrz sakralnych pod kątem fachowym. [15] 13

Julia Sowińska „ Forma i Sacrum”, Warszawa 2006 [9]



Przenikanie się wnętrza z zewnętrzem ma symbol obecności Boga, który jest cały czas

wyczuwalny.

Ukryte osie mają powodować stałe poszukiwanie jakiegoś ukrytego filozoficznego znaczenia

bytu, którego „punktem wyjścia”, „zasadą”14 samego siebie jest w tym wypadku armata światła. Ma

ona podwójne znaczenie połączone ze świetlikiem w dachu jako synonimy męski i żeński.

6. Rozwiązania energooszczędne

Brak rozwiązań energooszczędnych w obiektach sakralnych zainspirował mnie do

zastosowania niektórych elementów spotykanych w obiektach użyteczności publicznej jak i w

budownictwie mieszkaniowym. Rozpowszechniane od lat 90 solucje te cechują się małym zużyciem

energii czerpanej z sieci miejskiej jak i małego zapotrzebowania na nie dla ogrzania wnętrza i ciepłą

wodę.

Poza wykorzystaniem światła do celów symbolicznych było użycie go również do ocieplenia

wnętrza kościelnego. Ze względów kubaturowych sprawia to wiele problemów. Światło dzienne

wpadając przez duże przeszklenie kolorowych paneli od strony południowej nagrzewa powierzchnie

akumulacyjne w posadzce i jest wprowadzane do wnętrza kościelnego za pomocą otworów w

stolarce. Cyrkulacja ciepła jest możliwa dzięki wlotom pod nadwieszonym nad dachem kruchty,

dachem nawy w takiej odległości od szyb doświetlających nawę, aby te nie wpuszczały więcej światła

do wnętrza. Nagrzewa się więc tylko kruchta z której powietrze jest zasysane do nawy. Nadmiar

ciepłego powietrza usuwany jest za pomocą świetlika w dachu. Ryc.8

ryc.8 Schemat pasywności obiektu. Oświetlenie obiektu promieniowaniem słonecznym w ciągu dnia

14

Bogdan Banasiak „Bez różnicy”, s.17 [5]



7. Kolorystyka i rozwiązania oświetleniowe

Kolorystyka zaprojektowanego wnętrza osadzona jest w odcieniach czerni, bieli i szarości.

Mocnym akcentem wnętrza nawy są wykończenia ławek ponieważ obite satynowym materiałem o

kolorze fuksji wybijają się z wnętrza. Dzięki dużym przeszklenią wnętrze byłoby skąpane w jasnym

świetle, ale wprowadzenie kolorowych szyb w trójwarstwowej argonowej szklanej fasadzie do

wnętrza wpada delikatnie kolorowe naturalne światło.

Światło sztuczne zamontowane w miejscach, które powinny być według mnie

wyeksponowane:

• Świetlik w dachu posiada chromowane wypełnienie, a do tego zamontowanie

halogenu, który rozproszony o wyściółkę, dawałby snop światła w mroku na

celebransa.

• Oświetlnie halogenowe za ścianami ołtażowymi oświetlają wielką białą ściane

ołtarzową za celebransem skupiając uwagę wiernych.

• Małe ledy ukryte w kolorowych szklanych otworach w ścianie bocznej pozwalają

rozjaśnić i nadać delikatnego kolorytu wnętrzu.

• Wąż świetlny o zmiennym natęrzeniu i kolorze np. fioletowym, sterowany zdalnie,

rozjaśnia całe wnętrze i biały sufit nad nawą, nadając całemu wnętrzu koloru i

duchowego wyrazu.

• Ukryte oświetlenie w chrzcielnicy i aspersorium zatopione pod wodą powoduje

„żywe” bliki wody na suficie.

• Ukryte oświetlenie w posadzce pod matowym hartowanym szkłem nadaje kruchcie

mistyczny wygląd.



8. Podsumowanie

„Świątynia powstaje według wzorca boskiego, nie jest dziełem architekta” Wj 25, 8-9 [6]

Światło ma wielkie znaczenie we wnętrzu, odgrywa ogromną rolę w percepcji przestrzeni, a

przez wieki tworzono obiekty sakralne zwracając uwagę na oświetlenie miejsca świętego. O świetle

naturalnym nie powinno się zapominać w architekturze, słowa Le Corbusiera „Architektura jest

mądrą, skoordynowaną grą brył w świetle”15 powinny stanowić w niej najważniejszą doktrynę.

Światło i cień są elementami formującymi przestrzeń w architekturze sakralnej. Trzeba więc, zwracać

uwagę na oświetlenie, wprowadzając wiernego we wnętrze, w którym może się wyciszyć i godnie

uczestniczyć we mszy świętej, gdzie doświadczy mistyki miejsca świętego.

Począwszy od egipskich świątyń, przez w świątynie greckie, konieczność funkcji obronnej w

architekturze romańskiej, następnie architektura gotyku i w końcu okres XX wieku światło naturalne

odgrywało bardzo ważną rolę. Kościół dla każdego z nas to miejsce refleksji, zadumy i pokory.

Można to uzyskać za pomocą odpowiedniego oświetlenia, wywołującego rożne uczucia jak to bywało

na przestrzeni wieków. Oświetlenie we wnętrzu to przecież nie tylko funkcja użytkowa, to również

kierowanie uwagi celebrowanego na najważniejsze miejsce w kościele, jakim jest ołtarz i celebrans.

Należy pamiętać, że oświetlenie ma pomagać w odprawianiu liturgii jak i w wydobywaniu

najważniejszych miejsc, a nie zatracać je jak i tworzyć karykaturę architektury wnętrza. Nie należy bać

się operować światłem sztucznym. Jakkolwiek, źle zastosowana oprawa świetlna widoczna w

mniejszym lub większym stopniu może mieć negatywny wpływ na wrażenia estetyczne wiernych i

zwiedzających, a rażące światło operujące prosto w twarz celebransa nie jest także najlepszym

rozwiązaniem. Nie należy również przesadzać ze zbyt dużą ilością oświetlenia, która może

powodować zatracenie się eksponowanych elementów wnętrza. Złe oświetlenie powoduje złe

zachowania fizyczne i psychiczne, rozprasza uwagę oraz działa drażniąco. Nikt z nas przecież nie lubi

patrzeć prosto w słońce, a cóż dopiero odprawiać msze. Takie oświetlenie jest po prostu asakralne.

Nie można również zapominać o witrażach. To one w dużej mierze pełnią funkcję emocjonalną

dzięki, której czujemy się w kościele jak w miejscu świętym. To one często definiują piękno obiektu.

Światło naturalne jest niewystarczające, by wydobyć odpowiednie miejsca w kościele lecz warto

pamiętać, że sztuczne oświetlenie nie jest celem w projekcie, lecz jedynie środkiem dla wydobycia

15 „L’Architecture est le jeu savant et magnifique des formes sous la lumiere” – cyt. w: Ronchamp, s5. [19]



najważniejszych elementów sakralnych i wspierania światła naturalnego.

Zgłębiając wiedzę w zakresie architektury wnętrz moje uznanie wzbudziły wnętrza proste,

bez przesadnych zdobień. Le Caisne twierdzi, że ewolucja budynku sakralnego wywodziła się zawsze

z wewnętrznego rozwoju jego programu. Przede wszystkim gra tu rolę dobre, i oszczędne,

powiązanie elementów wnętrza (takich jak ołtarz, ambona, miejsce przewodniczenia) oraz ich

wyeksponowanie według hierarchii ich ważności..16 Wiedząc to że „Bóg widząc, że światłość jest

dobra oddzielił ją od ciemności” (Rdz 1,1-4) [6], i dał nam światło, grzechem byłoby nie

wykorzystanie jego mocy do celów symbolicznych, ale też użycie go również do pasywnego

ocieplenia wnętrza kościelnego. Lecz gdy ciemność wygrywa ze światłością należy zastąpić je

światłem sztucznym. Światło – czyli promieniowanie widzialne odbierane przez siatkówkę oka

ludzkiego. Precyzyjne ustalenie zakresu długości fal elektromagnetycznych nie jest tutaj możliwe,

gdyż wzrok każdego człowieka charakteryzuje się nieco inną wrażliwością, stąd za wartości graniczne

przyjmuje się maksymalnie 380-780 nm, choć często podaje się mniejsze zakresy (szczególnie od

strony fal najdłuższych) aż do zakresu 400-700 nm.

16

Maria Ewa Rosier-Siedlecka „Posoborowa architektura sakralna”, Lublin 1980, s.73 [7]



BIBLIOGRAFIA:

[1] Philip Joidio „Architektura dzisiaj”, wydawnictwo Taschen, Kolonia 2003

[2] http://www.architektura.pomorze.pl/?art_id=94

[3] http://kolbaskowo.pl/showpage.php?pageID=70

[4] www.google.pl/images...

[5] Bogdan Banasiak „Bez różnicy”

[6] Teksty biblijne

[7] Maria Ewa Rosier-Siedlecka „Posoborowa architektura sakralna”, Uniwersytet Lubelski, Lublin 1980

[8] Waldemar Wawrzyniak „ Sacrum w architekturze”, Wydawnictwo Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 1996

[9] Julia Sowińska „ Forma i Sacrum”, Wydawnictwo Neriton, Warszawa 2006

[10] Kazimierz Wejchert „Elementy kompozycji urbanistycznej”, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 1974

[11] http://pl.wikipedia.org/wiki/Symbolika

[12] Adam Maria Szymski „Kanon formy architektonicznej w kościele katolickim”, Politechnika Szczeciński, Szczecin

2000

[13] Konrad Kucza-Kuczyński „Ostatni kościół modernizmu” Tygodnik powszechny 13.01.2009

[14] Praca zbiorowa “Budowa i konserwacja kościołów”, Rada Prymasowska Budowy Kościołów, Warszawa 1981

[15] mgr inż Paweł Kurto „Oświetlenie obiektów sakralnych”.

[16] www.polring.pl

[17] Charles Jencks “Ruch nowoczesny w architekturze”, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe , Warszawa 1987

[18] Charles Jenck “Le Corbusier – tragizm współczesnej architektury”, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa

1982

[19] „L’Architecture est le jeu savant et magnifique des formes sous la lumiere” – cyt. w: Ronchamp, s5.

[20] Przegląd Powszechny 7-8 (1007-1008) 2005, s. 64-73 - Marcin Zarówny „Światło w architekturze sakralnej” autor

opisuje szerzej zagadnienia związane z architekturą sakralna Egiptu.

[[21] Warszawa 1974, s. 250 - Wejchert K. „Elementy kompozycji urbanistycznej”

[22] Konferencja w ramach „Światło i Dźwięk w Kościele” - mgr inż. Paweł Kurto „Oświetlenie obiektów sakralnych”

autor opisuje dokładne zalecenia do projektowania wnętrz sakralnych pod kątem fachowym.

[23] Konferencja w ramach „Światło i Dźwięk w Kościele” - mgr inż. Paweł Kurto „Oświetlenie obiektów sakralnych”

— http://www.zgapa.pl/zgapedia/Architektura_gotycka.html

— http://pl.wikipedia.org/wiki/Architektura_roma%C5%84ska

— http://www.bc.edu/bc_org/avp/cas/fnart/Corbu2.html

— http://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%9Awiat%C5%82o.

diploma interior

Documents