dinler tarihi ders notları final - yahudilikti-entertainment.com/dosya/ders_notlari.docx · web...

Dinler tarihi ders notları final - yahudilik Bilal Baş

23/09/13

Dinler Tarihi 19.yy’da bağımsız bir bilim dalı olarak ele alınır (diğer pozitif bilimlerle birlikte) Dinler Tarihi, ele aldığı dini veya araştırma için ele aldığı fenomeni bilimsel metodlarla

OBJEKTİF1 şekilde ele alır. Apolojetik= kendi dininin doğruluğunu ve diğerlerinin yanlışlığını ortaya koymayı amaçlar Tarihçi bir bakışla inceler, bütün boyutlarıyla, bütün belgeleri inceler Bir dinin doğması, teşekkülü, siyasî, sosyo-ekonomik ve coğrafî konumlarını ele alarak inceler

(Tarihselci yaklaşım) Louis H. Jordan 1905’de “İt’s genesis and groth” adlı eserinde dinlerin sadece dikey değil,

yatay şekilde de ele alınmasını ve bu çerçevede incelenmesini önermiştir. Yani MUKAYESELİ (eserinde buna COMPERATİVE RELİGİON adını verir) dinler Tarihi yapmak dinleri birbiriyle kıyaslayarak ele almak önemli ve elzemdir. Toplumda PLUARİST yapıya işaret eder ve ancak bu şekilde doğru araştırma yaparız

Max Müller ilk Dinler Tarihcisidir (modern bilim olarak) Hıristiyan teolojisinden kurtulmak amaçlı doğmuştur bu pozitivist bilimler

Dinler Tarihi’nin konusu:

Ölü/ölmüş veya yaşayan, tari içinde var olan bütün dinler Dinler Tarihi’nin konusudur – hem dikey hem de yatay!

Dikey= dinin bütün unsurlarının, kronolojisini vs ele alır Yatay= diğer dinlerle ilişkilerini ele alır mukayeseli)

Dinler Tarihi’nin metodu:

Tarihsel deskriptif (betimleyici) analitik (apolojetik değil) objektif (normatif değil)

Dinler Tarihi’nin faydanlandığı bilimler:

Dinler Tarihi, tarih bilimin bir alt dalıdır. Tarihden malzeme ve metod alır Filoloji Mitoloji: yaratılışla ilgili büyük hikayeler, bu hikayelerdeki sembolleri ve bunların ne analama

geldiğini araştırır Arkeoloji: mesela Yahudilerin MİKVE (yıkanma banyoları) kalıntıları bulundu- bu

buluntulardan yola çıkarak Dinler Tarihi hakkında bilgi elde edilir Sanat tarihi: dinî mimari yapısı, heykeller, ikonlar vs…

Batıda Dinler Tarihi çalışmaları:

Batıda hemen hemen her Üniversite de Dinler Tarihi ile ilgili fakülteler vardır (Divinity, Fakulty of İslam(islamic Studies…)

Max Müller: 1900’da Comperative Mythology” adlı eserinde ilk defa Dinler Tarihi kelimesini kullanır

1 Değer kabulü ve ön yargıdan uzakwww.ti-entertainment.com 1


Mircea Eliade: birçok eseri vardır …

İslam Dünyasında Dinler Tarihi:

Özellikle Kur’an ve Sünnet ışığında diğer dinlere reddiyeler vardır Ali b. Rabben et Taberi (860): “ed-Din ve’d devle”, “er-Red ale’n Nasara”2

İmam Gazzali (1111): “ er-Reddü’l Cemîl” Şehristanî (1183): “Milel ve Nihal” İbn Hazm (1063): “Kitabu’l fasl”3

Birunî (1048): “et Tahkîk ma lil Hind”

30/09/13

Jacob Neusner 20.yy’da yaşamış bir Yahudi alimi. “Tora’nın yolu- The way of Torah” adlı eserinde Yahudiliği anlatırken bir benzetme yapmaktadır: Yahudiliğin kendine has bir yapısı olduğunu söyler ve EKOLOJİ ile kıyaslar. Ekoloji= bitkilerle, canlılarla çevre şartlarının etkileşimi yüzyıllar boyunca değişmesini ele alır. İşte bu fenomen, değişme nasıl vukuu buluyorsa Dinlerde, özellikle Yahudilik zamanla (yüzyıllar boyunca) çevreden, sosyo-kültürel ortamdan etkilenir ve değişme vukuu bulur (yok olmamak için değişmiştirler). Yahudilik 4000 yıllık bir tarihe sahibtir

Genesis kitabında Yahudilik İbrahim’e tanrının bir vaadi ile başlar – bu vaad hiçbir zaman gerçekleşmiyor.

Genesis: “zaman Tanrı, İbrahim'i seçti ve onu çağırdı. Tanrı, "Bütün uluslar sende kutsanacaktır" vaadi ile bütün uluslara kurtuluş getireceğini müjdeliyordu. İbrahim'in oğlu İshak'ın soyundan gelen Yakup (İsrail) ve ailesi, ilerleyen zaman içerisinde ülkede olan kıtlık sorunu yüzünden Mısır'a yerleşirler. Yakup'un soyu, İsrail adıyla anılmaya başlar. Tanrı tek bir adamdan oluşturduğu bu ulus aracılığıyla bütün dünyayı bereketleyecekti”

Yahudiliğin tarihi boyunca sürekli tanrının Yahudilere vaadi ve bu vaadin yerine getirilmemesi, cevalandırılmaları, sonra tekrar vaadleşmeleri üzerinedir.

Yahudiler sürekli azınlık halinde yaşamıştır (daha sonra Diasporada da öyle) Batı kültürüne etkisi bakımından, az olmalarına rağmen şunu diyebiliriz: Hıristiyanlığın

doğuşuna sebep olnuştur. Hıristiyanlık Yahudilikten doğmuştur. İsa “King of th jews” idi… Yahudiler 4000 yıllık mirasa sahip, her daim ayakta durmayı başarmıştır, ancak bunu ağır

bedeller ödeyerek gerçekleştirmişler Yahudilikte her dini Bayram muhakkak tarihî bir olayın (sürgün veya müsibet) canlandırması

ve hatırlanması ile alakalıdır İNSANLIK TARİHİ SAHNE GİBİDİR. PERDELERİ TANRI İLE İSRAİLOĞUŞŞARININ AHİTLEŞMELERİ,

VAADLEŞMEYLE İLGİLİDİR. AHİTLERİNİ UNUTTUKLARINDA TANRI ONLARA GAZAB VERİR, SÜRGÜNLERİ ONLARA REVA GÖRÜR…

Yahudilerin başlarına gelen müsibetler tanrıyla olan ahitleşmelerine uymadıklarından. Holcaust dahi tanrının emrine uymadıklarından Hitler aracılığıyla tanrı tarafından bir

2 İncilde Hz. Muhammed’e işaret vardır ama Hıristiyanlar bunu gizlemiştir der3 Yahudilere karşı argümanlar

www.ti-entertainment.com 2


cezalandırma olarak kabul edilir. Bir şekilde müsibetler açıklanmalıdır ki insanlae mana verebilsin ve dinlerine daha sıkı yapışsınlar

Bundan dolayı Yahudiler 4000 yıllık tarihleri boyunca birçok kere kendilerini ve dinlerini derinlemesine sorgulamışlarıdır

Yahudilikle ilgili kavrmalar: İbranî, İsrail, Musevî, Yahudi

A. İbranî: - ibrî, Hz. İbrahim’in dedelerinden birinin adı olduğu söylenir- daha sonra Samiriler diye birileri ortaya çıkıyor ve İsrailğlu olduklarını söylerler. Bunun

için onlar kendilerine YAHUDİ ismini vermişlerdir. Yahudi, Yakun’un 12 oğlundan biri olan YEHUD’dan alınmadır

B. Yisrael:- Yakub’un adı. Yaratılış kitabı 32/24-32 4

- İsrael= tanrıyl güreşen, uğraşan anlamındadır- M.Ö 587 Babil Sürgününe kadar böyle anıldılar. İsrailoğulları (Bnei Yisrael)

C. Musevî:- Orta Çağda Müslüman ülkelerinde Yahudi isminin aşağılayıcı bir mana kazanır. Daha

saygın bir isim kullanmış olmak için Musevî derler, Musa’nın şeriatına uyan anlamındadır

Talmud’a göre 2 tür insan Yahudi olur:

Yahudilik ırk bakımından anneden Yahudi doğanların dini olarak görülür. Yahudilik inanç meselesi değil, anneden doğma prensibine göre değer kazanır. Zira Amerika ve Avrupada birçok ateist veya farklı dini akımlara sahip olanlar yine Yahudi olarak görülür. JUBU = jew and Budist, ve agnostic jew vardır…

O zaman bundan yola çıkarak şunu diyebiliriz, Yahudiliğin yanında bir de YAHUDİ DİNİ vardır! Yahudi dini= TORA’ nın inanç ilkelerine uygun yaşama ve iman etme. Bir diğer alternatif ise, doğuştan Yahudi olmayıp sonradan Yahudi olan. Hıristiyanlık ve İslam

evrensel dinlerdir. Misyonerlik ağır basar. Herkesin kendi dinine mensup olmasını ister. Ancak

4 24 Böylece Yakup arkada yalnız kaldı. Bir adam gün ağarıncaya kadar onunla güreşti. 25 Yakup'u yenemeyeceğini anlayınca, onun uyluk kemiğinin başına çarptı. Öyle ki, güreşirken Yakup'un uyluk kemiği çıktı. 26 Adam, “Bırak beni, gün ağarıyor” dedi.

Yakup, “Beni kutsamadıkça seni bırakmam” diye yanıtladı. 27 Adam, “Adın ne?” diye sordu. “Yakup.” 28 Adam, “Artık sana Yakup değil, İsrail[a] denecek” dedi, “Çünkü Tanrı'yla, insanlarla güreşip yendin.” 29 Yakup, “Lütfen adını söyler misin?” diye sordu. Ama adam, “Neden adımı soruyorsun?” dedi. Sonra Yakup'u kutsadı. 30 Yakup, “Tanrı'yla yüzyüze görüştüm, ama canım bağışlandı” diyerek oraya Peniel[b] adını verdi.


Talmud'a göre Yahudi

IrkîAnne'den

doğma

İhitda yoluylaSonradan olma


Yahudilikte böyle bir iddia yoktur. İnanmayanlara GONİM, GENTlL denir. Onlara şeriatı uygulamaya gerek yok, Nuh’un 7 kanunu uygulamaları yeterlidir. Zira Yahudi şeriatı anneden Yahudi doğanlara ait bir şereftir. Yani annesi Yahudi olanla olmayanın arasında bir statü farkı vardır

YAHUDİLİK İLE YAHUDİ DİNİ ARASINDA FARK VARDIR.

YAHUDİLİK= ETNİK AÖIDAN (IRKÎ)

YAHUDİLİK= TORA’YA UYMA AÇISINDAN

Yahudiliği belirleyen temel kavramlar:

A. DİASPORA:- Sürgün demek (grekçe)5, İbranice GALUT!- Eretz Yisrail dışında Yahudilerin bulunduğu her yer Diasporadır- Sürgün ve esaret anlamında kullanılır (Gallut) - 2. Ma’bed M.S 70 yılında yıkılıyor, sonra sürgün ve saret başlıyor- İLK DİASPORA MISIRDIR- Tesniye/Yasanın tekrarı 28. Bab Akitten bahsediyor, Yahudiler bu akide uymadıkları için

bu sürgün ve esaret hayatına mahküm bırakılıyor. Buhtunnasr, tanrının kırbacı, Yahudiler hata yaptıkları için tanrı onları onun eliyle cezalandırmıştır

21/10/13

B. Kutsal Toprak (Kudüs)- Yeretz Yisrael, kenan diyarı,

Yahudilerin kutsal diyarı. Bu Kenan diyarı Hz. İbrahime tanrı tarafından vaadedilen topraktır (arz-ı mevud), ancak 10 asır sonra, Musa ve Jeşu’dan sonra gelen Davud ile gerçekleşiyor (fethediliyor)

5 4. Asırda Büyük İskender doğuyu fethediyor ve hellen kültürünü yayıyor. İşte Kitab-ı Mukaddesin grekçeye tercümeside, SEPTAGUİNTUA’da GALUT kelimesinin karşılığında DİASPORA kelimesi kullanılır



Tevrat, Yaratılış 176 de bu antlaşma zikredilir:: “4 “Seninle yaptığım antlaşma şudur:” dedi, “Birçok ulusun babası olacaksın.5 Artık adın Avram değil, İbrahim olacak. çünkü seni birçok ulusun babası yapacağım.6 Seni çok verimli kılacağım. Soyundan uluslar doğacak, krallar çıkacak.7 Antlaşmamı seninle ve soyunla kuşaklar boyunca, sonsuza dek sürdüreceğim. Senin ve senden sonra soyunun Tanrısı olacağım.8 Bir yabancı olarak yaşadığın toprakları, bütün Kenan ülkesini sonsuza dek mülkünüz olmak üzere sana ve soyuna vereceğim. Onların Tanrısı olacağım.”

- Kenan diyarı kutsal tarihin sahnesidir, seçilmişlikleri, kutsali aziz millet olmalarının simgesidir bu kutsal toprak

- Kenan diyarı, kutsal toprak, vaadedilmiş toprak, arz-ı mevud, promised land, siyon, Jer-Şalem (daru’s-Selam- selam ve esenlik yeri) isimlerini taşır

- Yahudi şeriatında, tıpkı islamda mescid-i haram için olduğu gibi, özel kurallar vardır: öşür, kurban, haç, 7 kutsal ürün vardır

- Yahudiler ma’bed’in yıkılışını sürekli anımsamak ve akıllarda diri tutmak için evde en güzel yerde bir duvarı boyasız bırakırlar; veya nikah kıyıldıktan sonra damat ayağı ile tabak kırar (Ma’bed’in yıkılışı M.Ö 586, sonra 520’de tekrar inşa edilmiştir -2.Mabed dönemi; sonra M.S 70 yılında tekrar yıkılır. 3. Ma’bed’i Mesih inşa edecek!)

C. Seçilmiş Millet:- HOW ODD

FOR GODTO CHOOSETHE JEWS

- Kâdir-i mutlak tanrı Yahudileri küçük millet olarak seçmiştir, bu Yahudiler tarafındanda makul bir şekilde açıklananamaktadır

6 Sünnet: Antlaşma Simgesi

1 Avram doksan dokuz yaşındayken RAB ona görünerek, “Ben Her Şeye Gücü Yeten Tanrı'yım” dedi, “Benim yolumda yürü, kusursuz ol.2 Seninle yaptığım antlaşmayı sürdürecek, soyunu alabildiğine çoğaltacağım.”3 Avram yüzüstü yere kapandı. Tanrı,4 “Seninle yaptığım antlaşma şudur:” dedi, “Birçok ulusun babası olacaksın.5 Artık adın Avram değil, İbrahim olacak. çünkü seni birçok ulusun babası yapacağım.6 Seni çok verimli kılacağım. Soyundan uluslar doğacak, krallar çıkacak.7 Antlaşmamı seninle ve soyunla kuşaklar boyunca, sonsuza dek sürdüreceğim. Senin ve senden sonra soyunun Tanrısı olacağım.8 Bir yabancı olarak yaşadığın toprakları, bütün Kenan ülkesini sonsuza dek mülkünüz olmak üzere sana ve soyuna vereceğim. Onların Tanrısı olacağım.”9 Tanrı İbrahim'e, “Sen ve soyun kuşaklar boyu antlaşmama bağlı kalmalısınız” dedi,10 “Seninle ve soyunla yaptığım antlaşmanın koşulu şudur: Aranızdaki erkeklerin hepsi sünnet edilecek.11 Sünnet olmalısınız, sünnet aramızdaki antlaşmanın belirtisi olacak.12 Evinizde doğmuş ya da soyunuzdan olmayan herhangi bir yabancıdan satın alınmış köleler de içinde olmak üzere sekiz günlük her erkek çocuk sünnet edilecek. Gelecek kuşaklarınız boyunca sürecek bu.13 Evinizde doğan ya da satın aldığınız her çocuk kesinlikle sünnet edilecek. Bedeninizdeki bu belirti sonsuza dek sürecek antlaşmamın simgesi olacak.14 Sünnet edilmemiş her erkek halkının arasından atılacaktır, çünkü antlaşmamı bozmuş demektir.”15 Tanrı İbrahim'e, “Karın Saray'a gelince, ona artık Saray demeyeceksin” dedi, “Bundan böyle onun adı Sara olacak.16 Onu kutsayacağım; ondan sana bir oğul vereceğim. Onu kutsayacağım ve ulusların anası olacak. Halkların kralları onun soyundan çıkacak.”17 İbrahim yüzüstü yere kapandı ve güldü. İçinden, “Yüz yaşında bir adam çocuk sahibi olabilir mi?” dedi, “Doksan yaşındaki Sara doğurabilir mi?”18 Sonra Tanrı'ya, “Keşke İsmail'i mirasçım kabul etseydin!” dedi.19 Tanrı, “Hayır. Ama karın Sara sana bir oğul doğuracak, adını İshak koyacaksın” dedi, “Onunla ve soyuyla antlaşmamı sonsuza dek sürdüreceğim.20 İsmail'e gelince, seni işittim. Onu kutsayacağım; onu verimli kılacak, soyunu alabildiğine çoğaltacağım. On iki beyin babası olacak. Soyunu büyük bir ulus yapacağım.21 Ancak antlaşmamı, gelecek yıl bu zaman Sara'nın doğuracağı oğlun İshak'la sürdüreceğim.”22 Tanrı İbrahim'le konuşmasını bitirince ondan ayrılıp yukarıya çekildi.23 İbrahim evindeki bütün erkekleri - oğlu İsmail'i, evinde doğanların ve satın aldığı uşakların hepsini - Tanrı'nın kendisine buyurduğu gibi aynı gün sünnet ettirdi.24 İbrahim sünnet olduğunda doksan dokuz yaşındaydı.25 Oğlu İsmail on üç yaşında sünnet oldu.26 İbrahim oğlu İsmail'le aynı gün sünnet edildi.27 İbrahim'in evindeki bütün erkekler - evinde doğanlar ve yabancılardan satın alınanlar - onunla birlikte sünnet oldu.



- İsrail, tanrının gözde milletidir- Tevratta Abel ile Kabil’in hikayesinden beri hep seçilmişlikten bahseder, Yahudilik bu

daima seçilen taraftan gelmektedir: örnek:

Adam oo Eva (w)

Kain 1.Mose

4:1

Abel1.Mose

4:2

Seth 1.Mose

4:25

Noah 1.Mose

5:28

Sem 1.Mose

5:32

Ham Japheth

Tharah 1.Mose 11:24

Abraham 1.Mose 11:26

Nahor Haran

Seir Ismael 1.Mose 16:15

Isaak 1.Mose

21:3

Simran Joksan 1.Mose

25:2

Medan Midian Jesbak Suah

Esau 1.Mose 25:25

Jakob 1.Mose 25:26

Ruben 1.Mose 29:32

Simeon 1.Mose 29:33

Levi 1.Mose 29:34

Juda 1.Mose 29:35

Dan 1.Mose

30:6

Naphthali

1.Mose 30:8

Gad 1.Mose 30:11

Asser 1.Mose 30:13

Isaschar

1.Mose 30:18

Sebulon

1.Mose 30:20

Dina (w)1.Mose 30:21

Joseph 1.Mose 30:23

Benjamin 1.Mose 35:24

Gerson 1.Mose 46:11

Kehath Merari Amram Hezron 1.Mose 46:12

Heber 1.Mose 46:17

Manasse

1.Mose 41:51

Ephraim 1.Mose 41:52

Aaron 2.Mose

6:20

Jerahmeel

1.Chronik 2:9

Ram Kaleb Gilead 4.Mose 26:29

Suthelah 1.Chronik

7:20

Beria 1.Chronik

7:23

Merajoth

1.Chronik 6:6

Isai 1.Chronik

2:12

David 1.Chronik

2:16

Salomo 1.Chronik

3:5

JakobMatthäus 1

Joseph Matthäus

1:16

oo Maria (w)



Jesus

Genesi/Yaratılış 46/6-29 7 : Yaratılış 5:8

Seçilmişlik böyle devam eder

Tevrat Tesniye 7/6: «Siz Tanrınız RAB için kutsal bir halksınız. Tanrınız RAB, öz halkı olmanız için, yeryüzündeki bütün halkların arasından sizi seçti.(Tesniye 7:6)

- Rabbanî teolojiye göre seçilmişliğin nedenleri:

7 Yakup, bütün ailesini -oğullarını, kızlarını, torunlarını-hayvanlarını ve Kenan ülkesinde kazandığı malları yanına alarak Mısır'a gitti.İsrail'in Mısır'a giden oğullarının -Yakup'la oğullarının- adları şunlardır: Yakup'un ilk oğlu Ruben.Ruben'in oğulları: Hanok, Pallu, Hesron, Karmi.Şimon'un oğulları: Yemuel, Yamin, Ohat, Yakin, Sohar ve Kenanlı bir kadının oğlu Şaul.Levi'nin oğulları: Gerşon, Kehat, Merari.Yahuda'nın oğulları: Er, Onan, Şela, Peres, Zerah. Ancak Er'le Onan Kenan ülkesinde ölmüştü. Peres'in oğulları: Hesron, Hamul.İssakar'ın oğulları: Tola, Puvva, Yov, Şimron.Zevulun'un oğulları: Seret, Elon, Yahleel.Bunlar Lea'nın Yakup'a doğurduğu oğullardır. Lea onları ve kızı Dina'yı Paddan-Aram'da doğurmuştu. Yakup'un bu oğullarıyla kızları toplam otuz üç kişiydi.Gad'ın oğulları: Sifyon, Hagi, Şuni, Esbon, Eri, Arodi, Areli.Aşer'in çocukları: Yimna, Yişva, Yişvi, Beria; kızkardeşleri Serah. Beria'nın oğulları: Hever, Malkiel.Bunlar Lavan'ın kızı Lea'ya verdiği Zilpa'nın Yakup'a doğurduğu çocuklardır. Toplam on altı kişiydiler.Yakup'un karısı Rahel'in oğulları: Yusuf, Benyamin.Yusuf'un Mısır'da On Kenti kâhini Potifera'nın kızı Asenat'tan Manaşşe ve Efrayim adında iki oğlu oldu.Benyamin'in oğulları: Bala, Beker, Aşbel, Gera, Naaman, Ehi, Roş, Muppim, Huppim, Ard.Bunlar Rahel'in Yakup'a doğurduğu çocuklardır. Toplam on dört kişiydiler.Dan'ın oğlu: Huşim.Naftali'nin oğulları: Yahseel, Guni, Yeser, Şillem.Bunlar Lavan'ın, kızı Rahel'e verdiği Bilha'nın Yakup'a doğurduğu çocuklardır. Toplam yedi kişiydiler.Oğullarının karıları dışında Yakup'un soyundan gelen ve onunla birlikte Mısır'a gidenler toplam altmış altı kişiydi. Bunların hepsi Yakup'tan olmuştu.Yusuf'un Mısır'da doğan iki oğluyla birlikte Mısır'a göçen Yakup ailesi toplam yetmiş kişiydi.Yakup Goşen yolunu göstermesi için Yahuda'yı önden Yusuf'a gönderdi. Onlar Goşen'e varınca,Yusuf arabasını hazırlayıp babası İsrail'i karşılamak üzere Goşen'e gitti. Babasını görür görmez boynuna sarılıp uzun uzun ağladı.

8 Adem soyunun öyküsü: Tanrı insanı yarattığında onu kendine benzer kıldı.Onları erkek ve dişi olarak yarattı ve kutsadı. Yaratıldıkları gün onlara "İnsan" adını verdi.Adem 130 yaşındayken kendi suretinde, kendisine benzer bir oğlu oldu. Ona Şit adını verdi.Şit'in doğumundan sonra Adem 800 yıl daha yaşadı. Başka oğulları, kızları oldu.Adem toplam 930 yıl yaşadıktan sonra öldü.Şit 105 yaşındayken oğlu Enoş doğdu.Enoş'un doğumundan sonra Şit 807 yıl daha yaşadı. Başka oğulları, kızları oldu.Şit toplam 912 yıl yaşadıktan sonra öldü.Enoş 90 yaşındayken oğlu Kenan doğdu.Kenan'ın doğumundan sonra Enoş 815 yıl daha yaşadı. Başka oğulları, kızları oldu.Enoş toplam 905 yıl yaşadıktan sonra öldü.Kenan 70 yaşındayken oğlu Mahalalel doğdu.Mahalalel'in doğumundan sonra Kenan 840 yıl daha yaşadı. Başka oğulları, kızları oldu.Kenan toplam 910 yıl yaşadıktan sonra öldü.Mahalalel 65 yaşındayken oğlu Yeret doğdu.Yeret'in doğumundan sonra Mahalalel 830 yıl daha yaşadı. Başka oğulları, kızları oldu.Mahalalel toplam 895 yıl yaşadıktan sonra öldü.Yeret 162 yaşındayken oğlu Hanok doğdu.Hanok'un doğumundan sonra Yeret 800 yıl daha yaşadı. Başka oğulları, kızları oldu.Yeret toplam 962 yıl yaşadıktan sonra öldü.Hanok 65 yaşındayken oğlu Metuşelah doğdu.Metuşelah'ın doğumundan sonra Hanok 300 yıl Tanrı yolunda yürüdü. Başka oğulları, kızları oldu.Hanok toplam 365 yıl yaşadı.Tanrı yolunda yürüdü, sonra ortadan kayboldu; çünkü Tanrı onu yanına almıştı.Metuşelah 187 yaşındayken oğlu Lemek doğdu.Lemek'in doğumundan sonra Metuşelah 782 yıl daha yaşadı. Başka oğulları, kızları oldu.Metuşelah toplam 969 yıl yaşadıktan sonra öldü.



a. Tora’nın Yahudiler tarafından kabüllenmesi: Tanrı ezelde Tora’yı bütün milletlere arz etmiş, Yahudiler harici herkes bundan sakındı. Yahudiler bunu kabul ettikleri için tanrının özel sevgi ve muhabbettine mazhar olmuştur9

b. Yahudilerin bir takım ahlakî özelliklerinden, üstün meziyetlerinden dolayı özel sevgi var…

12. Asırda yaşamış olan Judah Halevi10 der ki: “Yahudi miletinin özelliği, onların içinde tanrıyla bütünleşme arzusu vardır (tanrıyla mündemiç olmak isteme)

Genel olarak tevratta tanrı ile Yahudiler arasındaki ilişkiler metafor şeklinde ifade edilirGelin-DamatAna-evaltBaba-Oğul

18yy’dan sonra oluşan Yahudi Reformcular bu seçilmişlik anlayışını eleştirmiştir. Bu mantıksızdır ve faşizm yol açar demişlerdir

D. AHİT: Tanrı sevdiği kavimle sözleşme-ahit yapar!

Tekvin 17/2-4: Seninle yaptığım antlaşmayı sürdürecek, soyunu alabildiğine çoğaltacağım."Avram yüzüstü yere kapandı. Tanrı,"Seninle yaptığım antlaşma şudur" dedi, "Birçok ulusun babası olacaksın”…Tanrı İbrahim ve halkına şeriat gönderiyor. Antlaşma teklif ediyor. bana şirk koşmasınlar, itaat etsinler, bende onlara kenan iyarını vereyim, birlik-beraberlik, düzen ve bereket vereyim der.. Ahdin sembölü: Erkeklerin doğumlarının 8. Gününde sünnet olmaları! Tekvin 17/10-14: "Seninle ve soyunla yaptığım antlaşmanın koşulu şudur: Aranızdaki erkeklerin hepsi sünnet edilecek.Sünnet olmalısınız. Sünnet aramızdaki antlaşmanın belirtisi olacak.Evinizde doğmuş ya da soyunuzdan olmayan bir yabancıdan satın alınmış köleler dahil sekiz günlük her erkek çocuk sünnet edilecek. Gelecek kuşaklarınız boyunca sürecek bu.Evinizde doğan ya da satın aldığınız her çocuk kesinlikle sünnet edilecek. Bedeninizdeki bu belirti sonsuza dek sürecek antlaşmamın simgesi olacak.Sünnet edilmemiş her erkek halkının arasından atılacak, çünkü antlaşmamı bozmuş demektir."

İbrahim bu ahit önerisini milletine sunuyor, milleti bunu kabul ediyor BİRİT denir buna Akitleşmeye ??? Ayrıca Nuh ile de antlaşmadan bahsedilir Tevratta: “Tanrı, Nuh'u ve oğullarını kutsayarak,

"Verimli olun, çoğalıp yeryüzünü doldurun" dedi,” 8Tekvin 9/1) Tanrı Nuh ile antlaşma yaptı. Nuh’un 7 kanunu “evrensel ahlakî kurallar, gentillerin uyması gereken kurallardır)11

Lemek 182 yaşındayken bir oğlu oldu."RAB'bin lanetlediği bu toprak yüzünden çektiğimiz eziyeti, harcadığımız emeği bu çocuk hafifletip bizi rahatlatacak" diyerek çocuğa Nuh adını verdi.Nuh'un doğumundan sonra Lemek 595 yıl daha yaşadı. Başka oğulları, kızları oldu.Lemek toplam 777 yıl yaşadıktan sonra öldü.Nuh 500 yıl yaşadıktan sonra Sam, Ham, Yafet adlı oğulları doğdu.

9 Kur’an’da da buna benzer bi şey zikredilir. ن� �ين� أ �ب �ال ف�أ �رض و�الجب م�او�ات و�األ �ة� ع�ل�ى الس �م�ان �ا األ ضن ا ع�ر� إن�ان� ظ�لوم3ا ج�هوال3 ه ك ان إن �ه�ا اإلنس� �شف�قن� منه�ا و�ح�م�ل �ه�ا و�أ �حملن ,Doğrusu Biz, sorumluluğu (emaneti) göklere يyere, dağlara sunmuşuzdur da onlar bunu yüklenmekten çekinmişler ve ondan korkup titremişlerdir; onu insan yüklendi. Doğrusu o çok zalim ve çok cahildir. (kabulüne rağmen emanete hıyanet etmektedir)10 Jehuda ben Samuel ha-Levi (arabisch Abu 'l-Hasan ibn Alawi; * um 1075 in Tudela; † 1141) war ein Philosoph und der bedeutendste sephardische Dichter des Mittelalters11(1) Puta tapmamak(2)Tanrı’nın ismini mübarek kılmak bu isimle lanet etmemek(3)Cinayet işlememek(4)Cinsel ahlaksızlık yapmamak(5)Hırsızlık etmemek(6)Adil bir yargı sistemi oluşturmak ve uyulmasını sağlamak.;7Canlı bir hayvanın etini kopartıp yememek.



Yahudiler için asıl sayılan ahit tanrı ile Musa’nın akdi! Bu akdin sembölü TEVRAT ve ŞABATTIR! Exodus-Çıkış kitabında bu akid ve Musa şeriatı mevcut:

Çıkış:19/3-8“Musa Tanrı'nın huzuruna çıktı. RAB dağdan kendisine seslendi: "Yakup soyuna, İsrail halkına şöyle diyeceksin:Mısırlılar'a ne yaptığımı, sizi nasıl kartal kanatları üzerinde taşıyarak yanıma getirdiğimi gördünüz.Şimdi sözümü dikkatle dinler, antlaşmama uyarsanız, bütün uluslar içinde öz halkım olursunuz. Çünkü yeryüzünün tümü benimdir.Siz benim için kâhinler krallığı, kutsal ulus olacaksınız. İsrailliler'e böyle söyleyeceksin."Musa gidip halkın ileri gelenlerini çağırdı ve RAB'bin kendisine buyurduğu her şeyi onlara anlattı.Bütün halk bir ağızdan, "RAB'bin söylediği her şeyi yapacağız" diye yanıtladılar. Musa halkın yanıtını RAB'be iletti.”

Her akdin muhakkak bir ceza ve bir mükafaatı vardır. Yerine getirilirse mükafaat, getirilmezse ceva vardır. Yahudilerin 4000 yıllık tarihi hep bu çerçevede akdin yerine getirilmesi ve getirilmemesi- ceza ve mükafaat bağlamında olmuştur

Kıyamete kadar baki kalacak olan ahit budur. Burada Musa’ya 10 emir verilmiştir 12. (Çıkış 20) Yahudiliğin temel emirleri

Çıkış 6/2-8 arasında tanrı ile Musa arasında konuşma geçiyor. Burada hem seçilmişliğe, hem ahidlere hem de tanrının Yahudilere sevgisi ve Yahudilerin tutumu gösterilmekte: 13

2. Tanrı ayrıca Musa'ya, "Ben RAB'bim" dedi,

12 Tanrı şöyle konuştu:"Seni Mısır'dan, köle olduğun ülkeden çıkaran Tanrın RAB benim."Benden başka tanrın olmayacak."Kendine yukarıda gökyüzünde, aşağıda yeryüzünde ya da yer altındaki sularda yaşayan herhangi bir canlıya benzer put yapmayacaksın.Putların önünde eğilmeyecek, onlara tapmayacaksın. Çünkü ben, Tanrın RAB, kıskanç bir Tanrı'yım. Benden nefret edenin babasının işlediği suçun hesabını çocuklarından, üçüncü, dördüncü kuşaklardan sorarım.Ama beni seven, buyruklarıma uyan binlerce kuşağa sevgi gösteririm."Tanrın RAB'bin adını boş yere ağzına almayacaksın. Çünkü RAB, adını boş yere ağzına alanları cezasız bırakmayacaktır."Şabat Günü'nü kutsal sayarak anımsa.Altı gün çalışacak, bütün işlerini yapacaksın.Ama yedinci gün bana, Tanrın RAB'be Şabat Günü olarak adanmıştır. O gün sen, oğlun, kızın, erkek ve kadın kölen, hayvanların, aranızdaki yabancılar dahil, hiçbir iş yapmayacaksınız.Çünkü ben, RAB yeri göğü, denizi ve bütün canlıları altı günde yarattım, yedinci gün dinlendim. Bu yüzden Şabat Günü'nü kutsadım ve kutsal bir gün olarak belirledim."Annene babana saygı göster. Öyle ki, Tanrın RAB'bin sana vereceği ülkede ömrün uzun olsun."Adam öldürmeyeceksin."Zina etmeyeceksin."Çalmayacaksın."Komşuna karşı yalan yere tanıklık etmeyeceksin."Komşunun evine, karısına, erkek ve kadın kölesine, öküzüne, eşeğine, hiçbir şeyine göz dikmeyeceksin."Halk gök gürlemelerini, boru sesini duyup şimşekleri ve dağın başındaki dumanı görünce korkudan titremeye başladı. Uzakta durarakMusa'ya, "Bizimle sen konuş, dinleyelim" dediler, "Ama Tanrı konuşmasın, yoksa ölürüz."Musa, "Korkmayın!" diye karşılık verdi, "Tanrı sizi denemek için geldi; Tanrı korkusu üzerinizde olsun, günah işlemeyesiniz diye."Musa Tanrı'nın içinde bulunduğu koyu karanlığa yaklaşırken halk uzakta durdu.RAB Musa'ya şöyle dedi: "İsrailliler'e de ki, 'Göklerden sizinle konuştuğumu gördünüz.Benim yanımsıra başka ilahlar yapmayacaksınız, altın ya da gümüş ilahlar dökmeyeceksiniz.Benim için toprak bir sunak yapacaksınız. Yakmalık ve esenlik sunularınızı, davarlarınızı, sığırlarınızı onun üzerinde sunacaksınız. Adımı anımsattığım her yere gelip sizi kutsayacağım.Eğer bana taş sunak yaparsanız, yontma taş kullanmayın. Çünkü kullanacağınız alet sunağın kutsallığını bozar.Sunağımın üzerine basamakla çıkmayacaksınız. Çünkü çıplak yeriniz görünebilir.'"

13 www.ti-entertainment.com 9


3. "İbrahim'e, İshak'a ve Yakup'a Her Şeye Gücü Yeten Tanrı olarak göründüm,

ama onlara kendimi RAB adıyla tanıtmadım.

4. Yabancı olarak yaşadıkları Kenan ülkesini kendilerine vermek üzere onlarla

antlaşma yaptım.

5. Mısırlılar'ın köleleştirdiği İsrailliler'in iniltilerini duydum ve antlaşmamı hep

andım.

6. "Onun için İsrailliler'e de ki, 'Ben RAB'bim. Sizi Mısırlılar'ın boyunduruğundan

çıkaracak, onların kölesi olmaktan kurtaracağım. Onları ağır biçimde

yargılayacak ve kudretli elimle sizi özgür kılacağım.

7. Sizi kendi halkım yapacak ve Tanrınız olacağım. O zaman sizi Mısırlılar'ın

boyunduruğundan çıkaran Tanrınız RAB'bin ben olduğumu bileceksiniz.

8. Sizi İbrahim'e, İshak'a ve Yakup'a vereceğime ant içtiğim topraklara

götüreceğim. Orayı size mülk olarak vereceğim. Ben RAB'bim.'"



Musa’nın 10 emri:


Mus

a'nı

n 10

em

ri

1.Karşımda başka ilahların olmayacak.2.Kendin için oyma put, yukarda göklerde olanın, yahut aşağıda yerde olanın, yahut yerin altında sularda olanın hiç suretini yapmayacaksın, onlara eğilmeyeceksin ve onlara ibadet etmeyeceksin.3.Yehova'nın, Rab'ın ismini boş yere ağıza almayacaksın4.Sebt gününü takdis etmek için onu hatırında tutacaksın. Altı gün işleyeceksin ve bütün işini yapacaksın, fakat yedinci gün efendin Rab'e Sebttir. Sen ve oğlun ve kızın, kölen ve cariyen ve hayvanların ve kapılarında olan garibin hiçbir iş yapmayacaksınız. Çünkü Rab gökleri, yeri ve denizi ve onlarda olan bütün şeyleri altı günde yarattı.5.Babana ve anana hürmet edeceksin6.Öldürmeyeceksin.7.Zina etmeyeceksin.8.Çalmayacaksın.9.Komşuna karşı yalan şahitlik yapmayacaksın.10.Komşunun evine tamah etmeyeceksin, komşunun karısına, yahut kölesine, yahut cariyesine, yahut öküzüne, yahut eşeğine, yahut komşunun hiçbir şeyine tamah etmeyeceksin

Die

10 G

ebot

e M

ose

Das erste GebotIch bin der Herr, dein Gott. Du sollst keine anderen Götter haben neben mir. Das zweite GebotDu sollst den Namen des Herrn, deines Gottes, nicht mißbrauchen. Das dritte GebotDu sollst den Feiertag heiligen. Das vierte GebotDu sollst deinen Vater und deine Mutter ehren. Das fünfte GebotDu sollst nicht töten. Das sechste GebotDu sollst nicht ehebrechen. Das siebte GebotDu sollst nicht stehlen. Das achte GebotDu sollst nicht falsch Zeugnis reden wider deinen Nächsten. Das neunte GebotDu sollst nicht begehren deines Nächsten Haus. Das zehnte GebotDu sollst nicht begehren deines Nächsten Weib, Knecht, Magd, Vieh noch alles, was dein Nächster hat.


Seçilmişlik anlayışı…

a) yaşanan travmaları yenmek içinb) Anlam arayışı çerçevesinde

… oluşmuş ve benimsenmiştir Eçilmişlik şerefin yanında büyük bir sorumluluktur. Yahudiler kendilerini tanrının şahitleri

olarak görürler (tanrının birliğine şehadet edenler). Kendilerinin kutsal ruhbanlar olduklarını söylerler

E. MESİH:

Mesih (Aramice: ܡܫܝܚܐ Mşiho, Arapça: المسيح El-Mesih, İbranice: יח ,Maşiah מש�Yunanca: Μεσσίας Mesias;) "kutsal yağ ile ovulmuş, meshedilerek kutsanmış", "ayrıca birtakım inanç grupları tarafından kurtarıcı olarak beklenen" kişi

Yahudi kurtarıcı, dünyanın sonunda gelecek, onun gelmesi, kıyametin en büyük alametlerindendir

Hz. Davud soyundan güçlü bir kral, İsrail’i esaretten kurtaracak, Diyasporadaki Tahudileri tekrar israil’de bir araya getirecek, onlara dini ve siyasî özgürlük verecek; 3. Ma’bed’i inşaa edecek, 40 yıllık (400-,1000) kötülüğün ve adaletsizliğin olmadığı hükümranlık sürecek (Kurtdun kuzuya zarar vermediği dönem); deccal ile savaşacak-Armageddon savaşı

Kelimenin kökenine dair: Kutsal yağ ile mesh etme törenine maşiya denir. Genel olarak Kutsal göreve gelmek isteyen yağlanır. Burada Davud’un yağlanması referans alınır.

Mesih kavramı Babil’de, esir hayatında oluşmuştur. İranlılardan alınmadır muhtemelen 2. MA’bed zamanı M.Ö 520’den sonra Yahudiler ne zaman sıkıntıya düştüklerinde bu inanca

sarılmışlardır. Yahudiler genel olarak ne zaman sıkıntıya düştüyseler bu inanca sarılmışlardır M.S 165 yılında Daniyel Kitabında bu zikredilir M.S 60 yılında Romalılara isyanı Mesih’in geldiğini zannettikleri için yapmış ve hüsrana

uğramışlardır Rahip ZADOK’un soyundan baş rahip ile kral mesih, 2 Mesih mesih vardır (kral mesih ve rahip

mesih) Mesih’in doğum sancıları (alametleri) önce İlyas’in gelip ona işaret etmesiyle açıklanır. İlyas

“İşte bu mesihtir” diyecek (İncilde Yahya İsa’yı müjdelemiştir. Yahudiler hala sünnet


http://tr.wikipedia.org/wiki/Yunanca

http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0branice

http://tr.wikipedia.org/wiki/Arap%C3%A7a

http://tr.wikipedia.org/wiki/Aramice


törenlerinde sünnette önemli olan KIRVE İLYAS TAHTINA oturu. Bunun nedeni- Her doğan çocukta Mesih beklenir

Yahudiler Mesihi beklemekteler. Tarih boyunca birkaç defa Mesih geldi inancına kapılarak isyan etmişlerdir. En son Sabatay Sebi Osmanlı zamanında zuhur etmştir

EK:

“1626’da İzmir’de yahudi bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Din adamı olarak yetiştirilen Sabetay Sevi, 39'uncu yaşının eşiğinde yoğun bir mistisizme saplandı. Toplumu kurtarabilecek ilâhi bir güce sahip olduğunu söylemeye başladı ve 31 Mayıs 1665 tarihinde Mesih olduğunu ilân etti. Yahudi inancına göre Mesih (kurtarıcı), kendilerine bu günkü İsrail topraklarında bağımsız bir devlet kuracak ve dünyanın dört bir yayına dağılmış olan Yahudiler'i bir araya toplayacaktır. Sabetay Sevi, haham olarak sinagoglarda ateşli konuşmalar yaptı ve taraftarlarının sayısını her gün arttırdı. Avrupa'dan Yemen'e, Kuzey Afrika'dan Anadolu'ya kadar geniş bir coğrafyada yaşayan insanlar arasında dalgalanmalar, kaynaşmalar oldu. Bunun sonucunda heyecan kasırgası ile Yahudiliğin resmî tutumundan ayrı, yeni ve radikal bir akım doğdu(...)Sultan Dördüncü Mehmet, çok uzun süren yargılamayı perde arkasından takip etti. Yargılama sonunda Sabetay Sevi'nin önüne iki seçenek kondu: İddialarından vazgeçmezse öldürülecek, Müslümanlığı kabul ederse, hayatı bağışlanacaktır. Sevi: "Bu can bu bedende olduğu sürece Müslüman'ım." der, Aziz Mehmet Efendi adını alır. Taraftarlarının bazıları bu ihaneti kabullenmez ve intihar ederler. Çoğunluk ise Müslümanlığı kabul eder. Mesih, yâni kurtarıcı, kendisini kurtarabilmek için dinini değiştirmiştir. Bir müddet sonra da taraftarları arısındaki intiharları durdurabilmek ve insanları kendisine çekebilmek için bir çıkış yapar: Cübbesinin içine bir kuş yerleştirerek topluluğunun huzuruna çıkar. Burada cübbesinin önünü açarak sakladığı kuşu uçurur. "Can bedenden çıktı." Diyerek, eski dinine döndüğünü îma eder.Sabetay Sevi ve yandaşlarına, dinlerinden döndükleri için, 'dönme' veya 'avdeti' denilir. Fakat onlar, İslâmiyet'i kabul ettiklerini söylemelerine, görünüşte Müslüman gibi hareket etmelerine rağmen, gerçekte Musevîliğe inanmaktadırlar. Bu durum, yetkililerin gözünden kaçmaz. 1676 yılında Arnavutluk'a sürgüne gönderilirler ve Sabetay Sevi, aynı yıl Arnavutluk'ta ölür.”

Not: Muhtemel bu kavramlar, seçilmişlik, ahit vs Tora’nın yeni yazılması çerçevesinde, yani M.Ö 5. Asırda EZRA peygamber döneminde eklenmiştir (Wellhausen bu görüşte)

28/10/2013:



Yahudilik Tarihi:

genel olarak 3 ana bölümdür. Her dönemin kendine ait şartları, özellikleri ve belirli dinamikleri vardır

3 ayrı dönemden bahsediyoruz, zira Yahudilerin başına gelen belirli değişimler sebebiyle Yahudilik dini yeniden yorumlanıyor!

I. M: Ö 900- M.S 70 = Kitab-ı Mukaddes dönemi: - Vahye dayalı Kitab-ı Mukaddes bu dönemlerdeki olaylara paralel gelişiyor - Yaklaşık 2000 yıl sürmüştür – en uzun dönem!- Ma’bed M.Ö 10. Asırda, yani 922’de dua ile hizmete açılır. Taki M.Ö 565 yılında

Buhtunnasr Yahudiliğin Ma’bed’ini yıkmasına kadar devam etmektedir- 2. Mabed M.S 70 yılında yıkılır- 3. Ma’bed Mesias tarafından inşaa edilecektir- Yahudiliğin merkezinde, bütün ibadetlerin merkezinde mabed vardır.- Büyük İSYAN: isyan 66 yılında başlamış ve 70’te, Kudüs’ün harabeye dönmesi ve

Tapınağın yıkılmasıyla sonuçlanmıştır. Bu isyan ilk sonuçları itibariyle çok sayıda Yahudi’nin ölümüne sebep olmasına karşın diğer yönüyle, Yahudiler arasında dinî ve kültürel bilincin yeniden canlanmasını sağlamıştır.14

- Mabed’in olmayışı büyük bir travmadır. Mabed’in yok oluşu, dinin yok oluşu anlamına gelmekteydi.

- Tevrat çok önemli konuma sahip. Genel olarak tevratın yapısı: tanrı yaratılıştan bahseder; Kenan diyarını vaad eder, Mısır’da esaret altında kalan İsrailoğullarını kurtarır (Exodus), Sina dağında bunlarla ahitleşir… vs vs…

14 M.S 66 yılında isyan başlamıştır. İsyanın nedeni ise Roma’nın Judea valisinin rüşvetçiliği, Yahudilerden yüksek vergi alması ve haksız yönetimidir. Yahudilerin Romalılara artık vergi vermek istememesi üzerine Judea valisi askerleriyle Yahudilerinin o zamanki en kutsal tapınağına saldırmıştır. Fakat Romalılar Judealılar tarafından püskürtülmüşlerdir.Bu olaydan yaklaşık 6 ay sonra 30.000 kişilik Roma ordusu isyanı bastırmak için gönderilmiştir. Fakat Roma ordusu isyancılar tarafından katledilecektir. Bu olay tarihe Beth Horon katliamı olarak geçecektir. Bunun üzerine imparator Neron‘nun saraydan kovduğu General Vespasian isyanı bastırmak için görevlendirilmiştir.Titus Kudüs etrafına duvar örülmesi emrini verdi. Bu duvar üç günde yapıldı ve yaklaşık 1.5 metre yüksekliğe ve 13 hisara sahipti. Bu Roma askeri mühendisliğinin kaydedeğer en büyük başarısıydı. Amaç isyancıları aç bırakarak Kudüs’ü ele geçirmekti. Bunda da başarılı olacaklardı. Sonraki üç ay boyunca insanlar açlıktan ölmeye başladı. Fakat buna rağmen isyancılar teslim olmayı kabul etmedi. Fakat isyancıların kuşatma kulelerine saldırmak için kazdıkları tünellerin çökmesinden dolayı kuşatma kırıldı. Romalılar şehre girdiler ve binlerce insan katledildi. İsyancıların başı olan Yahya ömür boyu hapsedildi. Yahudilerin kutsal tapınağı ise yakıldı. Yahudiler bu isyanın bedelini çok ağır kayıplarla ve kaybederek ödediler. Romalılara teslim olmak istemeyen Masada'daki 960 Yahudi intihar etmiştir. İnanca göre, sarp tepelere kurulu masada kalesi içerisinde gizlenen Yahudiler, kurtuluş ümitlerinin tükendiği anda, aralarından silah kullanmayı bilen 10 kişiyi, kendilerini öldürmeleri için görevlendirirler. Kural gereği bu 10 kişi, diğer 950 kişiyi öldürdükten sonra, birbirlerini de öldürerek kimse hayatta kalmaksızın toplu intihar gerçekleştirilecektir. Toplu intihardan sadece 2 kadın ve 5 çocuk hayatta kalmıştır. Hikayenin tarihsel arkaplanında da, hayatta kalan bu kişilerin aktarımları rol oynamıştır. Dünden bugüne, Yahudi direnişinin imgelerinden biri olan olaydan, Talmud'da bahsedilmez.


http://tr.wikipedia.org/wiki/Talmud


A. Patriark 15 - Büyük Atatlar Dönemi: a) Hz. İbrahim:

- Tanrıya sonsuz itaati örnek alınır. Yahudiliğin atasıdır, Yahudiliğin başlangıcı onunladır. Hz. İbrahim Ur şehrinden Harran’a göçmüştür. 75 yaşında iken tanrı “Kenan diyarına göç et” der

- İbrahim’İn hikayesi tevhid’İn hikayesidir, onun tevhid mücadelesi anlatılır. - İbrahim ile tanrı akitleşiyorlar: Akdin sembolü SÜNNET- Hz. İbrahim insanlara yeni bir ideal sunar: MONOTEİZM. Dünya tarihinde aşkın

monoteizm Hz. İbrahim ile bilinir olundu- Kıtlıktan sonra Hz. İbrahim Mısır’a göçer. Orada Hz. Lut ile İbrahim yollarını orada ayırır

(iki kuzen)TEKVİN 13:5-18)“5. Avramla birlikte göçen Lutun da davarları, sığırları, çadırları vardı.6. Malları öyle çoktu ki, toprak birlikte yaşamalarına elvermedi; yan yana yaşayamadılar.7. Avramın çobanlarıyla Lutun çobanları arasında kavga çıktı. -O günlerde Kenanlılarla Perizliler de orada yaşıyorlardı.-8. Avram Luta, «Biz akrabayız» dedi, «Bu yüzden aramızda da çobanlarımız arasında da kavga çıkmasın.9. Bütün topraklar senin önünde. Gel, ayrılalım. Sen sola gidersen, ben sağa gideceğim. Sen sağa gidersen, ben sola gideceğim.»10. Lut çevresine baktı. Şeria Ovasının tümü RABbin bahçesi gibi, Soara doğru giderken Mısır toprakları gibiydi. Her yerde bol su vardı. RAB Sodom ve Gomora kentlerini yok etmeden önce ova böyleydi.11. Lut kendine Şeria Ovasının tümünü seçerek doğuya doğru göçtü. Birbirlerinden ayrıldılar.12. Avram Kenan topraklarında kaldı. Lut ovadaki kentlerin arasına yerleşti, Sodoma yakın bir yere çadır kurdu.13. Sodom halkı çok kötüydü. RABbe karşı büyük günah işliyordu.14. Lut Avramdan ayrıldıktan sonra, RAB Avrama, «Bulunduğun yerden kuzeye, güneye, doğuya, batıya dikkatle bak» dedi,15. «Gördüğün bütün toprakları sonsuza dek sana ve soyuna vereceğim.16. Soyunu toprağın tozu kadar çoğaltacağım. Öyle ki, biri çıkıp da toprağın tozunu sayabilirse, senin soyunu da sayabilecek.17. Kalk, sana vereceğim toprakları boydan boya dolaş.»18. Avram çadırını söktü, gidip Hevron'daki Mamre meşeliğine yerleşti. Orada RAB'be bir sunak yaptı.(Tekvin 13:5-18)

- İsmail ile Hacer’in olayından 14 yıl sonra İshak müjdeleniyor

15 Erzväter oder Patriarchen bezeichnet die drei Ahnväter der Israeliten im 1. Buch Mose (Genesis). Die Vorsilbe „Erz-“ kommt vom griechischen arch(e): „Erster-, Höchster-“.[1] In der neueren Bibelforschung werden die Erzväter zusammen mit ihren Frauen Erzeltern genannt, die vier Frauen Erzmütter:[2]Abraham und Sarah,ihr Sohn Isaak und seine Frau Rebekka,deren Sohn Jakob und seine Frauen Lea und Rachel.Ihre Geschichten werden in der Genesis ab dem 12. Kapitel wiedergegeben in der „Erzelternerzählung“ (traditionell als Vätergeschichte bezeichnet)


http://de.wikipedia.org/wiki/Rachel_(Bibel)

http://de.wikipedia.org/wiki/Lea_(Bibel)

http://de.wikipedia.org/wiki/Jakob_(Patriarch)

http://de.wikipedia.org/wiki/Rebekka

http://de.wikipedia.org/wiki/Isaak_(Erzvater)

http://de.wikipedia.org/wiki/Sarah_(Erzmutter)

http://de.wikipedia.org/wiki/Abraham

http://de.wikipedia.org/wiki/Erzv%C3%A4ter#cite_note-2

http://de.wikipedia.org/wiki/Biblische_Exegese

http://de.wikipedia.org/wiki/Erzv%C3%A4ter#cite_note-1

http://de.wikipedia.org/wiki/Griechische_Sprache

http://de.wikipedia.org/wiki/Erz-

http://de.wikipedia.org/wiki/1._Buch_Mose

http://de.wikipedia.org/wiki/Israeliten

http://de.wikipedia.org/wiki/Erzelternerz%C3%A4hlung


- Sara çocuğunun olacağı haberini duyduğunda gülmüşütr İTSAK16

- İbrahim 175 yaşında vefat eder. Sare ile kabri Hebronda MAKBELA da!b) İshak17:

- Babası 100, annesi 90 yaşında iken doğmuştur- Tekvin 22’de18 Yakılı Kurban olarak anlatılır. Kurbanlar Kutsal Mabed’de masanın

üzerinde yakılmışlardır. O masada kurban kokusu asla dinmiyor. Sürekli tanrıya kurbanlar adanır, onun kokusu tanrının en sevdiği koku olduğuna inanırlar. O koku onu teskin ediyor diyorlar. İshak’ın kurban edilmesine AKEDA YİTZAK denir.19

- İshak’ın eşi önemli konuma sahip. İtaatlik edip tanımadığı adam, İshak ile evlenmiştir. 2 çocuğu olmuştur. İkiz olan Esav ve Yakup.

c) Yakub:- Rivayete göre Esav büyük olan, ilk o doğmuş. Ancak bazı rivayetlere göre Yakup önce elini

şıkarmış, sonra Esav’ın topuğuna tutunmuş ve ondan sonra çıkmıştır

o (Tekvin 25:21-34)

- 21. İshak karısı için RABbe yakardı, çünkü karısı kısırdı. RAB İshakın yakarışını yanıtladı, Rebeka hamile kaldı.- 22. Çocuklar karnında itişiyordu. Rebeka, «Nedir bu başıma gelen?» diyerek RABbe danışmaya gitti.- 23. RAB onu şöyle yanıtladı: «Rahminde iki ulus var,Senden iki ayrı halk doğacak,Biri öbüründen güçlü

olacak,Büyüğü küçüğüne hizmet edecek.»- 24. Doğum vakti gelince, Rebekanın ikiz oğulları oldu.- 25. İlk doğan oğlu kıpkırmızı ve tüylüydü; kırmızı bir cüppeyi andırıyordu. Adını Esav koydular.

- 26. Sonra kardeşi doğdu. Eliyle Esavın topuğunu tutuyordu. Bu yüzden İshak ona Yakupfö adını verdi. Rebeka doğum yaptığında İshak altmış yaşındaydı.

- 27. Çocuklar büyüdü. Esav kırları seven usta bir avcı oldu. Yakupsa hep çadırda oturan sakin bir adamdı.

16 9. Konuklar, «Karın Sara nerede?» diye sordular. İbrahim, «Çadırda» diye yanıtladı.10. RAB, «Gelecek yıl bu zamanda kesinlikle yanına döneceğim» dedi, «O zaman karın Saranın bir oğlu olacak.» Sara RABbin arkasında, çadırın girişinde durmuş, dinliyordu.11. İbrahimle Sara kocamışlardı, yaşları hayli ileriydi. Sara âdetten kesilmişti.12. İçin için gülerek, «Bu yaştan sonra bu sevinci tadabilir miyim?» diye düşündü, «Üstelik efendim de yaşlı.»13. RAB İbrahime sordu: «Sara niçin, ‹Bu yaştan sonra gerçekten çocuk sahibi mi olacağım?› diyerek güldü?14. RAB için olanaksız bir şey var mı? Belirlenen vakitte, gelecek yıl bu zaman yanına döndüğümde Saranın bir oğlu olacak.»15. Sara korktu, «Gülmedim» diyerek yalan söyledi. RAB, «Hayır, güldün» dedi.(Tekvin 18:9-15)17 15. Tanrı, «Karın Saraya gelince, ona artık Saray demeyeceksin» dedi, «Bundan böyle onun adı Sara olacak.16. Onu kutsayacak, ondan sana bir oğul vereceğim. Onu kutsayacağım, ulusların anası olacak. Halkların kralları onun soyundan çıkacak.»17. İbrahim yüzüstü yere kapandı ve güldü. İçinden, «Yüz yaşında bir adam çocuk sahibi olabilir mi?» dedi, «Doksan yaşındaki Sara doğurabilir mi?»18. Sonra Tanrıya, «Keşke İsmaili mirasçım kabul etseydin!» dedi.19. Tanrı, «Hayır. Ama karın Sara sana bir oğul doğuracak, adını İshakfç koyacaksın» dedi, «Onunla ve soyuyla antlaşmamı sonsuza dek sürdüreceğim.20. İsmaile gelince, seni işittim. Onu kutsayacak, verimli kılacak, soyunu alabildiğine çoğaltacağım. On iki beyin babası olacak. Soyunu büyük bir ulus yapacağım.21. Ancak antlaşmamı gelecek yıl bu zaman Saranın doğuracağı oğlun İshakla sürdüreceğim.»22. Tanrı İbrahimle konuşmasını bitirince ondan ayrılıp yukarıya çekildi.(Tekvin 17:15-22)18 Yakmalık sunu için yardığı odunları oğlu İshaka yükledi. Ateşi ve bıçağı kendisi aldı. Birlikte giderlerken İshak İbrahime, «Baba!» dedi. İbrahim, «Evet, oğlum!» diye yanıtladı. İshak, «Ateşle odun burada, ama yakmalık sunu kuzusu nerede?» diye sordu.İbrahim, «Oğlum, yakmalık sunu için kuzuyu Tanrı kendisi sağlayacak» dedi. İkisi birlikte yürümeye devam ettiler.Tanrının kendisine belirttiği yere varınca İbrahim bir sunak yaptı, üzerine odun dizdi. Oğlu İshakı bağlayıp sunaktaki odunların üzerine yatırdı.Onu boğazlamak için uzanıp bıçağı aldı.Ama RABbin meleği göklerden, «İbrahim, İbrahim!» diye seslendi. İbrahim, «İşte buradayım!» diye karşılık verdi.Melek, «Çocuğa dokunma» dedi, «Ona hiçbir şey yapma. Şimdi Tanrıdan korktuğunu anladım, biricik oğlunu benden esirgemedin.»İbrahim çevresine bakınca, boynuzları sık çalılara takılmış bir koç gördü. Gidip koçu getirdi. Oğlunun yerine onu yakmalık sunu olarak sundu.19 M:s 50 yılında ölen FİLO’ya göre pagan kültüründe insan kurban etmek yaygın bir adet idi. Yahudileri de etkilemiştir bu. Tanrı insanları bundan alıkoymak için İshak’ın bu kurbanlık olayını anlatmakta!



- 28. İshak Esavı daha çok severdi, çünkü onun getirdiği av etlerini yerdi. Rebeka ise Yakupu severdi.

Yakup ilk oğulluk hakkını almak için hileye başvurmuştur. 2 hile’den bahseder Tevrat:1. Babası çorba ister ve ona der ki ancak beni kutsarsan sana çorba getirirm (Tekvin 29…)20

2. Annesiyle beraber hile düşünür: Tekvin 27:6-1921

Yakub’un 12 oğlu olur ve Mısır’a göçerler İsrailoğulları esaret altında kalırlar. M.Ö 1200 yılında Musa onları tanrının inayetiyle esaretten

kurtarana kadar Musa Yahudiliğin en temel şahsiyeti, Tora’yi ve kıyamete kadar bakÎ kalacak olan şeriatı

getirmiştir. Tanrı ile akdin sembolü TORA ve ŞABATtır Moşe= sudan çıkarılmış anlamında.

20 29. Bir gün Yakup çorba pişirirken Esav avdan geldi. Aç ve bitkindi.30. Yakupa, «Lütfen şu kızıl çorbadan biraz ver de içeyim. Aç ve bitkinim» dedi. Bu nedenle ona Edom adı da verildi.31. Yakup, «Önce sen ilk oğulluk hakkını bana ver» diye karşılık verdi.32. Esav, «Baksana, açlıktan ölmek üzereyim» dedi, «İlk oğulluk hakkının bana ne yararı var?»33. Yakup, «Önce ant iç» dedi. Esav ant içerek ilk oğulluk hakkını Yakupa sattı.34. Yakup Esav'a ekmekle mercimek çorbası verdi. Esav yiyip içtikten sonra kalkıp gitti. Böylece Esav ilk oğulluk hakkını küçümsemiş oldu. (tekvin 29-34)

21 6. Rebeka oğlu Yakupa şöyle dedi: «Dinle, babanın ağabeyin Esava söylediklerini duydum.7. Baban ona, ‹Bana bir hayvan avla getir› dedi, ‹Lezzetli bir yemek yap, yiyeyim. Ölmeden önce seni RABbin huzurunda kutsayayım.›8. Bak oğlum, sana söyleyeceklerimi iyi dinle:9. Git süründen bana iki seçme oğlak getir. Onlarla babanın sevdiği lezzetli bir yemek yapayım.10. Yemesi için onu babana sen götüreceksin. Öyle ki, ölmeden önce seni kutsasın.»11. Yakup, «Ama kardeşim Esavın bedeni kıllı, benimkiyse kılsız» diye yanıtladı,12. «Ya babam bana dokunursa? O zaman kendisini aldattığımı anlar. Kutsama yerine üzerime lanet getirmiş olurum.»13. Annesi, «Sana gelecek lanet bana gelsin, oğlum» dedi, «Sen beni dinle, git oğlakları getir.»14. Yakup gidip oğlakları annesine getirdi. Annesi babasının sevdiği lezzetli bir yemek yaptı.15. Büyük oğlu Esavın en güzel giysileri o anda evdeydi. Rebeka onları küçük oğlu Yakupa giydirdi.16. Ellerinin üstünü, ensesinin kılsız yerini oğlak derisiyle kapladı.17. Yaptığı güzel yemekle ekmeği Yakupun eline verdi.18. Yakup babasının yanına varıp, «Baba!» diye seslendi. Babası, «Evet, kimsin sen?» dedi.19. Yakup, «Ben ilk oğlun Esavım» diye karşılık verdi, «Söylediğini yaptım. Lütfen kalk, otur da getirdiğim av etini ye. Öyle ki, beni kutsayabilesin.»İshak, «Nasıl böyle çabucak buldun, oğlum?» dedi. Yakup, «Tanrın RAB bana yardım etti» diye yanıtladı.İshak, «Yaklaş, oğlum» dedi, «Sana dokunayım, gerçekten oğlum Esav mısın, değil misin anlayayım.»Yakup babasına yaklaştı. Babası ona dokunarak, «Ses Yakupun sesi, ama eller Esavın elleri» dedi.Onu tanıyamadı. Çünkü Yakupun elleri ağabeyi Esavın elleri gibi kıllıydı. İshak onu kutsamak üzereyken,bir daha sordu: «Sen gerçekten oğlum Esav mısın?» Yakup, «Evet!» diye yanıtladı.İshak, «Oğlum, av etini getir yiyeyim de seni kutsayayım» dedi. Yakup önce yemeği, sonra şarabı getirdi. İshak yedi, içti.«Yaklaş da beni öp, oğlum» dedi.Yakup yaklaşıp babasını öptü. Babası onun giysilerini kokladı ve kendisini kutsayarak şöyle dedi: «İşte oğlumun kokusuSanki RABbin kutsadığı kırların kokusu.Tanrı sana göklerin çiyindenVe yerin verimli topraklarındanBol buğday ve yeni şarap versin.Halklar sana kulluk etsin,Uluslar boyun eğsin.Kardeşlerine egemen ol,Kardeşlerin sana boyun eğsin.Sana lanet edenlere lanet olsun,Seni kutsayanlar kutsansın.»İshak Yakupu kutsadıktan ve Yakup babasının yanından ayrıldıktan hemen sonra kardeşi Esav avdan döndü.Esav da lezzetli bir yemek yaparak babasına götürdü. Ona, «Baba, kalk, getirdiğim av etini ye» dedi, «Öyle ki, beni kutsayabilesin.»Babası, «Sen kimsin?» diye sordu. Esav, «Ben ilk oğlun Esavım» diye karşılık verdi.İshakı bir titreme sardı. Tir tir titreyerek, «Öyleyse daha önce avlanıp bana yemek getiren kimdi?» diye sordu, «Sen gelmeden önce yemeğimi yiyip onu kutsadım. Artık o kutsanmış oldu.»Esav babasının anlattıklarını duyunca, acı acı haykırdı. «Beni de kutsa, baba, beni de!» dedi.İshak, «Kardeşin gelip beni kandırdı» diye karşılık verdi, «Senin yerine o kutsandı.»Esav, «Ona boşuna mı Yakup diyorlar?» dedi, «İki kezdir beni aldatıyor. Önce ilk oğulluk hakkımı aldı. Şimdi de benim yerime o kutsandı.» Sonra, «Kutsamak için bana bir hak ayırmadın mı?» diye sordu.İshak, «Onu sana egemen kıldım» diye yanıtladı, «Bütün kardeşlerini onun hizmetine verdim. Onu buğday ve yeni şarapla besledim. Senin için ne yapabilirim ki, oğlum?»Esav, «Sen yalnız bir kişiyi mi kutsayabilirsin baba?» dedi, «Beni de kutsa, baba, beni de!» Sonra hıçkıra hıçkıra ağlamaya başladı.Babası şöyle yanıtladı: «Göklerin çiyinden,Zengin topraklardanUzak yaşayacaksın.Kılıcınla yaşayacak,Kardeşine hizmet edeceksin.Ama özgür olmak isteyince,Onun boyunduruğunu kırıp atacaksın.»



Musa orada birisni öldürür ve kaçar. Rauel (Şuayb’ın) kızıyla tanışır. Kız kardeşi ile birlikte su sularken Musa onlara yardım eder. Şuayb bunun karşılığında kızlarından sevdiğini teklif ediyor

Daha sonra abisi Harun ile birlikte Firavunun huzuruna çıkar ve halkını rahat bırakmasını ister. 10 defa ister, 10 defa reddeder, tanrı Mısır halkına felaket gönderir:22

Tanrı’nın İsrailoğullarına yardım etmesi ve Mısır’dan kurtarması vs. bunlar “Tanrının tarihe müdahele ettiği” fikrini ortaya çıkarmıştır. Burada Yahudilerin seçilmişliğine işaret vardır. Köle iken, esaretten çıkarılmışlardır. Tanrı onları seçmiş ve kutsamış…

B. Matriark (ata anneler dönemi) a) Sarab) Rebeccac) Lea ve Rachel

(buradan 2. Döneme geçiş söz konusudur)

II. Rabbinik (klasik) Yahudilik (m.s 70-1900)

Rabbinilik, klasik yahudilik, orthodoks ve (mutlak anlamda) YAhudilik isimlerle anılır Mabedin yıkılmasının bir kaç neticeleri var:

1. Kurban Takdimleri yapılamaz oldu (kurban temel ibedetlerden)-mabed olmadığı için şu an yapılan kurbanlar sembolik

2. Dünya Yahudilerin birleşme merkezi yok oldu. MABEDin gitmesiyle yani yok olmasıyla büyük bir travma yaşadılar (bizim Kabeye verdiğimiz değerden cok daha değerli konumda onlar için). Diaspora olsa da MA’BED oldukça din vardır deniliyordu. Herşezin merkezi, dini düşüncenin dahi merkezi MABED

3. Rahip Sadukiler konumlarını kaybettiler. MAbed görevleri ortadan kalktı4. Yahudilik tümüyle yok olmak üzereydi

Yahudiler yok olmadan koruyan:

Babası Yakupu kutsadığı için Esav kardeşi Yakupa kin bağladı. «Nasıl olsa babamın ölümü yaklaştı» diye düşünüyordu, «O zaman kardeşim Yakupu öldürürüm.»Büyük oğlu Esavın ne düşündüğü Rebekaya bildirilince Rebeka küçük oğlu Yakupu çağırttı. «Bak, ağabeyin Esav seni öldürmeyi düşünerek kendini avutuyor» dedi,«Beni dinle, oğlum. Hemen Harrana, kardeşim Lavanın yanına kaç.Ağabeyinin öfkesi dinip sana kızgınlığı geçinceye, ona yaptığını unutuncaya kadar orada kal. Birini gönderir, seni getirtirim. Niçin bir günde ikinizden de yoksun kalayım?»Sonra İshak'a, «Bu Hititli kadınlar yüzünden canımdan bezdim» dedi, «Eğer Yakup da bu ülkenin kızlarıyla, Hitit kızlarıyla evlenirse, nasıl yaşarım?»22 1-Tüm sular kana döner ve tüm balıkları öldürür.2-Mısır ı kurbağalar istila eder.3-Tüm insan ve hayvanları bit/pireler kaplar. 4-Büyük böcek yığınları insanlara saldırır.5-Çiftlik hayvanlarda salgın hastalıklar başlar ve vahşi hayvanlar saldırır.6-insanlarda Tedavi edilemeyen/durdurulamayan çıbanlar çıkar.7-Yıldırımlar iner, dolu ve alev yağar.8-çekirge sürüleri saldırır.9-Üç gün boyunca zifiri karanlık oluşur.10-Tüm mısırlı ailelerin 'ilk' çocukları ölürkorkan firavun, İsrailoğullarının ne isterlerse yanlarına alıp gitmeleri emrini verdi. Firavunun fikir değiştereceğine inanan İsrailoğulları hiç beklemeden Musa önderliğinde emrin verildiği gece Mısır'dan çıkmak için yola koyuldular. En nihayetinde firavun ordularıyla peşlerine düştü.



o YUHANNA BEN ZEKKAİ (bir Ferisi alimi) ve bir kaç kişi kaçıyorlar ve YAVNE’de SANHEDRİN 23 (din meclisini) kuruyorlar 70yılında

o 70 de mişna yazılıyor… bu dönemdeki ilim adamlarına TANNAİM (ilk dönem ilim adamları) denir

o Bu sanhedrin 71 üyeli dini meclis (fetva komisyonu)o Ferisiler ve sadukilerden oluşuyoro Hatta bunlar İSA’yı yargılıyorlar (katli vacibtir diyorlar)--- bu tür hat cezaları bu

meclisten çıkıyor ve bu hükümleri Romalılar uyguluyor. Pontius sadece o emri yerine getiriyor). Onu krallık iddiası şle yaftalıyorlar

III. REFORM harekatı- MUHAFAZAKAR AKIM (Siyonistler)- Evrensel bakış açısı, modern algıdan etkilenerek kutsal kitaba birtakım eleştirileri dikkate

alıp rasyonel düşünceye sahip olanlar. - M:s 70- 19.YY’a kadar monolojik bir yapı var, Diyaspora’ya uygun şeriat oluşturan bir

görüş, yeniden yorumlanma, reform Yahudilik başta olmak üzere modern akımlar

23 YAVNE AKADEMİSİNİN BAŞARILARI: Adeta yeni bir Yadudilik inşa ediyorlar, mabedsiz, kurbansız ve sinagog ağırlıklı bir YahudilikRabbinik yakın zamanda Mesih’in geleceğini ve biblikal dönemdeki tüm ahkamlarla Yahudi şeriatının oluşacağını ve mesihin gelene kadar hazırlık döneminde olduklarını iddia ederek kendilerini tanımlıyorlar Eski Ahit kanonu düzenlediler (kutsal kitapların listesi 3 kitap: Tora, ketuviim ve neviim). Hangi kitap kutsal, hangisi değil buna göre ölçülmüştür. Bir çok yazılı eser var, hepsi vahiy mahsülü değilGünlük ibadetlerin düzenlenmesiEski mabed ibadetinin sinagoglara uygulanması: Mabeddeki ibadetleri alıp sınagog’a uyguladılar. Şekli, formatı eski mabedin döngüsüne göreMişna, Tosefta ve Talmudların yazıya geçirimesi: Sözlü tora, tannaim uleması tarafından, kaybolacak korkusundan yazıya geçiriliyorçYEHUDA HA NASİsan hedrin başı 200 yılında yazıya geçiriyor



alternatifli Yahudiliği oluşturmuştur (nicht mehr unisono, sondern alternativ und facettenreich)

1., 2. Ve 3. Dönemler ayrı ayrı dönemlerdir. Yahudilik farklı şekillerde algılanmıştır

04/11/13:

(Yeşu ve Hakimler kitabında İsrail/Kudüs istilası anlatılır)

Hz. Musa Kudüse varamadan ölür ve böylece ilk 5 kitap sonra erer Onun yerine Yeşu lider olur ve Arz-ı Mevud’un neredeyse tamamını fetheder. Jericho ve Ai’yi

alır Yeşu’dan sonra filistin bölgesi 12 kabileye bölünür. Bu 12 kabile küçük beylikler kurarlar. Dinî

ve siyasÎ, karizmatik liderler yönetir. Bu döneme HAKİMLER dönemi denir. Bu dönem önemlidir. Yahudi kimliğinin oluştuğu ve seçilmişlik anlayışını yaygınlaştığı dönem. MillÎ bayramlar beraberce kutlanır. Tanrının tarihi yönlendirdiğine inanırlar. Bu dönemde tanrıyla İsrail’in ilişkisinin pekiştiğini söyler. Ma’bed yok ama Musa tarafından kurulan çadır var. Kutsal çadırda yapılır ayinler, kurbanlar vs… Ayrıca Kutsal ma’bed’in merkezinde Kodesh ha kodeshim’de Kutsal Sandık bulunmakta- AHİT SANDIĞI- ARK OF THE COVENANAT/TESTİMONY)

- Kur’an’da da Ahit sandığından bahsedilir: Bakara 248:

كم ب �ة من ر كين ابوت فيه س� �كم الت �أتي �ن ي �ة� ملكه أ هم إن آي �هم نبي و�ق�ال� ل�ة3 �ة إن في ذ�لك� آلي �حمله الم�آلئك ك� آل موس�ى و�آل ه�ارون� ت �ر� ة مما ت �قي و�ب

كم إن كنتم مؤمنين� لPeygamberleri onlara şöyle dedi: “Onun hükümdarlığının alameti, size o sandığın

gelmesidir. Onda Rabbinizden bir güven duygusu ve huzur ile Mûsâ ailesinin, Hârûn ailesinin geriye bıraktığından kalıntılar vardır. Onu melekler taşımaktadır. Eğer inanmış

kimselerseniz, bunda şüphesiz sizin için kesin bir delil vardır.”

1050 yılında Hakimler Afet’te filistine karşı mağlup olur. Bunun üzerine birleşip birlik olma kararı alırlar

Saul (Talut) onlara kral tayin ediliyor. Ancak onlar onu beğenmiyorlar, daha güçlü ve kudretli birini istiyorlar…

Hakimler dönemi M.Ö 1200’den 1050’ye kadar devam eder!

Birleşik Monarşı Dönemi (M.Ö 1020-922)- İlk defa Yahudiler doğru düzgün devlet görürler- Tanrı otoritesiyle Saul’u seçer- Saul’un başarısız olmasıyla Samuel peygamber ondan desteğini çeker. Davud o sırada

Saul’un ordusunda başarılı, cengaver ve dinamik bir asker. Goliath ile savaşır ve onu yener. Saul onu kıskanır. Saul savaşta yenildikten sonra Davud onu öldürür ve onun yerine geçer. Samuel Peygamber onu kutsar, yağ ile kutsar (MAŞİAH- Mesih’in kutsanması da buraya dayandırılır)

- Kudüsü fethetmek Davud’a nasip olur. Ahit sandığını Kudüse getirir. Yahudilerce çokça hata yapmış olsa da onun hakimiyeti ideal alınır

- Samuel’den sonra Nathan peygamber olur. Davud komutanının karısını o yıkanırken görür ve ona aşık olur. Onunla birlikte olmak için komutanını savaşa en başta yollar. Onun ölmesini ister. Sonra karısıyla birlikte olur. Nathan Peygamber bunu öğrenir ve ona kızar “Allah senin lanetini verecek” der. Betşeba ile 2 oğlu olur. Birinci oğlu ölür,



ikinci oğlu Süleyman doğar ancak annesi ölür. Böylece tanrı ona cezasını vermiş olur aslında

- Süleyman bilge birisidir. Mabed’i inşa eder- Mabed iç içe avlulardan oluşur ve kutsal-profan ayrımı esası üzerinedir. İlk avlu ilk kutsal

alan. Oraya Yahudi olan da olmayan da girebilir. Daha sonraki avlu sırf Yahudiler Kodesh ha kodeshim’de sırf Baş rahip içindir…

FASIL:Tevrat ve Biblical Criticism:

Renaissance ile beraber 16yy’dan sonra, Protestanlığın ortaya çıkmasından sonra başlar. Modern Araştırma metodları Tevrat tarihini analize eder ve bir takım çelişki ve hatalar bulur.

Bu Avrupa ve Amerika’da önemli akademik metod haline gelirÖrnek: Tevratta anlatılan hikayelerin gerçeklik payları nelerdir?. Maimonides’in 13 maddelik amentüsünde “Tora’nın bir bütün olarak Musa’ya indiğine inanmak” esası geçer. Biblical criticism bu amentüye karşı aslında. Tevratta bir takım çelişkiler mevcuttur:-

- Yusuf’un hikayesinde çelişkilier:i. Bir yerde Ruben, başka yerde Yehuda Yusuf’u kuyuya atmayalım diyor

ii. Yusuf’u kuyudan alan İsmailli mi Medyenli mi belli değil- Hz. Musa kendi ölümünü nasıl anlatır

Julius Wellhausen (ölümü 1918) 19’yy’ın sonlarına doğru bu çelişkileri açıklar. En az 4 kaynaktan faydalanarak daha sonra alimler tarafınca bir araya getirilmişti

Bunun endeni, her dönemin ayrı dil özellikleri vardır. Bundan yola çıkaraktan hangi metin-pasaj hangi döneme ait olduğunu söylemek mümkündür

4 KAYNAK:



1) JAHVİST (J):- Tanrı için JAHVE adı kullanılmakta bundan dolayı bu isim- M.Ö 9. Asır’da Güney Krallığında (Yehud ve Benjamin’in kurdukları Devlette) oluşmuştur- Metinlerde asıl vurdu Yahudilerin akitleri ve seçilmişlikleriyle (kutsanmışlıklarıyla) ilgilidir- Musa’nın her adımında tanrının müdahalesi söz konusudur- İlk insan, ilk dünah, Habil ile Kabil hikayesi, Nuh tufanı, Sodom Gomorra vs hepsi burada

zikredilir

2) ELOHİM (E):- Tanrı Elohim adıyla anılır- M.Ö 8. Asırda Kuzey Krallığında oluşmuştur (İsrail’de yani)- İshak’ın kurban olma hikayesi- Yakub’un hikayesş- Hz. Musa anlatılır- Ana TEMA: “TARİH İSRAİL’İN İTAAT YA DA İSYANLARINA GÖRE ŞEKİL ALIR”

(Sonraları bu iki dönemi J ve E bir araya getirilir. Burada Yusuf ve Çıkış (Exodus) hikayesi anlatılır)

3) DEUTORONOMİUM (D):- Musa’ya verilen şeriat burada tekrarlanır, bundan dolayı “Yasanın tekrarı” denir. Bu

böylece alınmıştır- M.Ö 7. Asırda oluşturulmuştur- Uslubu farklıdır. İsrail’in Sina’dan Moab’a-Kenan’a göçü anlatılır- İsrailoğullarının itaati ve isyanı seçmede hür olduklarınıdan bahseder

4) PRİEST (P):- M.Ö 6. Asırda, muhtemelen Babil sürgünü zamanında din adamları ve rahipler

tarafından kaleme alınmıştır (565-520 yılları arasında)- Ritüeller ve toplu ibadetten bahseder- Silsileler, isimler, ölçüler burada zikredilir- Levililere özel şeriat…- Tanrı aşkındır anlayışı burada zikredilir. Daha önce içkin antroformolojik tanrı anlayışı

var- Koşer’le ilgili kurallar- Harun’un ilk Rabi (High Priest) oluşu- Nuh ile ahid

Muhtemelen Ezra zamanında birleştirilir. Ancak Ezra’dan sonra da düzeltme ve edisyon kritik söz konusu.

Yahudi Mezhepleri:



M.Ö 330 yılında Büyük İskender Doğu Akdeniz bölgesini fethetti. Lakabı Makedonya Kralı. Hocası Aristo’dur. İskender’in belki de en büyük emeli

HELEN KÜLTÜRÜNÜN BÜTÜN DÜNYAYA Yayılmasını istemesi İskender’in seferlerinin neticelerinden birisi, yerel dinlerin artık evrensellik iddialarıdır. Dinler

etkilenir M.Ö 3. Asırda Helenistik Yahudilik Kutsal Kitabı Grekçeye çevirir “Yetmişler kitabı”-

SEPTUAGUİNTUA24

Daha sonra Helenistik Yahudilikten Hıristiyanlık dini doğar (bu bakımdan aslında din değil, bir nevi Yahudi mezhebidir)

M.S 50 yılında ölen Philo, Helenistik Yahudiliğin en önemli ismidir: Philo Filozofların hikmetlerini Musa şeriatına bağlar, oradan esinlenerek hikmetli sözler bildirdiklerini iddia eder. Dekalog, 10 emir evrenseldir der. Philo birçok Kitab-ı Mukkaddes şerhleri kaleme almıştır. Philo, platonculuktan aldığı ALEGORİK yorumu (Bâtıni yorumu) benimsemiştir ve KM’ye uygulamıştır

Philo İSA ile aynı dönemde yaşamıştır 4. Antiyohus Yahudilerin Ma’bedlerinindeki ibadetlerini yasaklar, onları PAGANLAŞTIRMAYA,

HELLEN KÜLTÜRÜNÜ DAYATMAYA ÇALIŞIR- şirke zorlar- kendi putlarına tapmalarını emreder25

JUDAS MAKABİ (haşmoniler) ayaklanır ve MÖ 164 yılında Kudüs’ü tekrar ele geçirir (Selekilerden alır)

100 yıl ayakta kalır, Herot tekrar Haşmonilerden alır, sonra Romalıların hâkimiyetine girer (özerklik statüsünde)

Bu dönemlerde Mezhepler oluşur Biz bu bilgileri erken dönem Yahudi âlimi JOSPHUS’dan alırız

24 Bir rivayete göre 70 kişi ayrı ayır tercüme yapmak ister, ertesi gün bu birbirinden ahbersiz 70 kişide aynı tercümeyi getirir- mucizevî şekilde!25 Büyük İskender’in ölümünden sonra hükümdarlığa gelen (MÖ. 175) Suriye genel valisi Antiyohus Epiphanes, Büyük Mabed’i (Bet ha-Mikdaş) şirk mabedi haline getirmiş; Yahudileri Yunan ilâhlarına tapmaya zorlamış ve onlara zulümler yapmıştı.İslam tarihçilerinden Bîrûnî, Antiyohus’un (Bîrûnî Ahşitînus der), bu bayramın kutlanmasına yol açan zulmü ile ilgili şu bilgileri verir:Rivayete göre Antiyohus, evlenen Yahudi kızların ilk gecesini (gerdek) kendileriyle geçirme zorunluluğu getirmişti. Yatak odasından dışarıya biri sağda diğeri solda iki zil uzatan Antiyohus, zillerden birini çaldığında kendisine bir Yahudi kızı getirilir; cinsel isteği sönmezse diğer zili çalar, bu sefer bir başka bakire getirilirdi. Bîrûnî Antiohus’un yine böyle bir gece de öldürüldüğünü de nakleder. Tek kızı ve sekiz oğlu olan bir Yahudi, kızını bir dindaşına verir. Ancak gerdek için kızı önce Antiyohus’a göndermesi gereken bu Yahudi, ona, kızını değil, kız giysileri giydirdiği silahla mücehhez en küçük oğlunu gönderir. Kahraman çocuk köşke varınca yatakta bekleyen Antiohus’un üzerine atılarak başını keser ve kaleden aşağıya fırlatır. Bu olayla başlayan ayaklanma ile kendilerine yapılan zulme karşı duran Yahudiler, üç yıl süren bir mücadeleden sonra (MÖ. 165-163) Kislev ayının 25’inde Kohen Matityahu’nun oğlu Yahuda Makkabi komutasında Kudüs’ü tekrar ele geçirerek Mabed’i putlardan arındırmışlardır. http://nuharslantas.com/Yz-92-Hanuka-Bayrami-Yahudiler-neden-kutlar-tr.html


http://nuharslantas.com/Yz-92-Hanuka-Bayrami-Yahudiler-neden-kutlar-tr.html


Bu 4 Yahudi mezheplerinden eseniler hariç olanları Yeni Ahitte zikredilir. İsa’yı kabul etmeyen ve ona iftira atıp onun çarmıha gerilmesine vesile olanlar olarak anılırlar

1. SADUKİLER: - Davud’un başrahibi ZADOK’tan gelir (ismi)- Mabette hizmetkârlık yaparlar. İbadetleri kontrol ederler- Aristokrat grup, siyasî alanda etkin- Ölülerin dirilişi, ahiret gibi konuları reddederler

MATTA 22/23-33Ölümden sonra diriliş olmadığını söyleyen Sadukiler, aynı gün İsaya gelip şunu sordular: «Öğretmenimiz, Musa şöyle buyurmuştur: ‹Eğer bir adam çocuk sahibi olmadan ölürse, kardeşi onun karısını alsın, soyunu sürdürsün.›Aramızda yedi kardeş vardı. İlki evlendi ve öldü. Çocuğu olmadığından karısını kardeşine bıraktı.İkincisi, üçüncüsü, yedincisine kadar hepsine aynı şey oldu.Hepsinden sonra kadın da öldü.Buna göre diriliş günü kadın bu yedi kardeşten hangisinin karısı olacak? Çünkü hepsi de onunla evlendi.»İsa onlara, «Siz Kutsal Yazıları ve Tanrının gücünü bilmediğiniz için yanılıyorsunuz» diye karşılık verdi.«Dirilişten sonra insanlar ne evlenir, ne de evlendirilir, gökteki melekler gibidirler.Ölülerin dirilmesi konusuna gelince, Tanrının size bildirdiği şu sözü okumadınız mı?‹Ben İbrahimin Tanrısı, İshakın Tanrısı ve Yakupun Tanrısıyım› diyor. Tanrı ölülerin değil, dirilerin Tanrısıdır.»Bunları işiten halk, Onun öğretişine şaşıp kaldı.

2. FERİSİLER:

- İbranice “peruşim” (ayrılmışlar) anlamında kullanılır:a) Kutsallık adına kendilerini TORA’yı yazmaya adarlarb) Kendilerini Sadukilerden ayırmak için verilen isim

- Ruhban olmayan âlim ve yazıcılar- Ahirete inanırlar- Yazıcılar bunlardan çıkar- Bizim şimdi Rabbani/Ortodoks/klasik Yahudiler dediğimiz Yahudiler ferisilerin devamıdır

aslında- Sayıları Sadukilere nazaran daha büyük- LAİEN, mesleği rahipliğin dışında olanlara verilen isimdir- Halk arasında itibar görmüşlerdir, LAİEN olmalarına rağmen, zira kutsal kitabın istinsahı

ile uğraşmışlardır- Yazıcı deniyor, zira bunlar Tora’nın ve şifahi geleneğin yazılıp yayılmasından para

kazanırlar. Bu alanda uzmandırlar26

- Onlara göre Tora hayat 7/24 aktarılması lazım - Ferisiler şifahî geleneğe önem verirler. Şerhler vs. önemlidir

“HER KUTSAL KİTAP HAYATA TATBİK ETMEK İÇİN MECBUREN YORUMLANMASI GEREKİR”27

26 muhtemelen Kur’an’da bunlardan bahsedilir: يديهم� يل للذين� ي�كتبون� الكت�اب� بأ و� ف�ذ�ا من عند الله ا ثم ي�قولون� ه� م يل لهم م و� ليال ف� نا ق� لي�شت�روا به ث�م�

ا ي�كسبون� م يل لهم م �يديهم و�و� Vay o kimselere ki, elleriyle Kitab’ı yazarlar, sonra da onu az bir ك�ت�ب�ت أkarşılığa değişmek için, “Bu, Allah’ın katındandır” derler. Vay ellerinin yazdıklarından ötürü onların hâline! Vay kazandıklarından dolayı onların hâline! (bakara 9)27 Bilal Baş



Bu bağlamda tefsir zorunludur. Ezmanın tağayyuru ile ahkamın tağayyuru kaçınılmazdır! EHLİYETLİ YORUM GEREKLİDİR

Şabat ahkâmları Tevrat’ta belirtilmiyor, yine de bundan aksam çıkarıyorlar (doğrudan yazmıyor, onlar yorumla ahkâmlara varıyorlar 39 ahkâm)Şabat ahkâmı:

Tekvin 2:2 Yedinci güne gelindiğinde Tanrı yapmakta olduğu işi bitirdi. Yaptığı işten o gün dinlendi. 3 Yedinci günü kutsadı. Onu kutsal bir gün olarak belirledi. Çünkü Tanrı o gün yaptığı, Yarattığı bütün işi bitirip dinlendi.

Ferisiler Sinagogları ortaya çıkarırır (okul ve akademi fonksiyonu vardır) Ferisilerin etkileriyle 1. Asırda filistinde her köyde sinagog kurulur Sadakati benimserler, Ulu’l Emre itaat gerekir, velev ki kendi dindaşı olmasın Mesih inancı yerleşmiştir Şifahi gelenek yazılı gelenek kadar otoriterdir TORAYI HAYATIN DEĞİŞEN DURUMLARINA NASIL UYARLARIZ Fersilikle formalizm çağrıştırılır, İngilizce de olumsuz bir anlam vardır. Dini şekillere sokarak

özünü kaçırmak…

Matta 12/1-14:“O sıralarda, bir Şabat Günü İsa ekinler arasından geçiyordu. Öğrencileri acıkınca başakları koparıp yemeye başladılar. 2Bunu gören Ferisiler İsa’ya, “Bak, öğrencilerin Şabat Günü yasak olanı yapıyor” dediler.3İsa onlara, “Davut’la yanındakiler acıkınca Davut’un ne yaptığını okumadınız mı?” diye sordu. 4“Tanrı’nın evine girdi, kendisinin ve yanındakilerin yemesi yasak olan, ancak kâhinlerin yiyebileceği adak ekmeklerini yedi. 5Ayrıca kâhinlerin her hafta tapınakta Şabat Günü’yle ilgili buyruğu çiğnedikleri halde suçlu sayılmadıklarını Kutsal Yasa’da okumadınız mı? 6Size şunu söyleyeyim, burada tapınaktan daha üstün bir şey var. 7Eğer siz, ‘Ben kurban değil, merhamet isterim’ sözünün anlamını bilseydiniz, suçsuzları yargılamazdınız. 8Çünkü İnsanoğlu Şabat Günü’nün de Rabbi’dir.”9İsa oradan ayrılıp onların havrasına gitti. 10Orada eli sakat bir adam vardı. İsa’yı suçlamak amacıyla kendisine, “Şabat Günü bir hastayı iyileştirmek Kutsal Yasa’ya uygun mudur?” diye sordular.11İsa onlara şu karşılığı verdi: “Hanginizin bir koyunu olur da Şabat Günü çukura düşerse onu tutup çıkarmaz? 12İnsan koyundan çok daha değerlidir! Demek ki, Şabat Günü iyilik yapmak Yasa’ya uygundur.”13Sonra adama, “Elini uzat” dedi. Adam elini uzattı. Eli öteki gibi yine sapasağlam oluverdi. 14Bunun üzerine Ferisiler dışarı çıktılar, İsa’yı yok etmek için anlaştılar.”

3. ESSENİLER: - Eriha’nın 20 Km uzaklığında bir yerde 1947 yılında çobanlar tarafından KUMRAN YAZILARI

bulunur, en eski kutsal kitap yazıları

- - Toprakta küplerin içerisinde saklı parşömene yazılı28 (ceylan derisi) ayni metin- bunların 1.

Asra ait olduğu tespit ediliyor

28 Neden bu yazmaları saklıyorlar: Muhtemelen 66 isyanından sonra Romalılar geleceklerini öğrenir öğrenmez elindeki Kutsal Kitap çalışmalarını yerin altına gömerek saklamışlardır


http://incil.info/YC2009/arama/Matta+12:14














Aramice HASA dindar demek Helenistler ve Sadukiler şeriatı ihlal ediyor Şehir yaşamının kötülüklerini reddederler Yarı münzevi (inziva) cemaatler kurdular: manastır kurdular, halktan uzak kendi ortamlarını

yaratırlar. Ortak bütçeleri vardır, kendi yağlarında kavrulurlar Ahiret yakındır diyerek beklerler Kurtulmuş İsrail biziz (yani fırka-i Naciye) derler Gezici vaizleri vardır, köyden köye tebliğ için giderler Essenilerde Hz. İsa’nın kurduğu ilk cemaat arasında sıkı alaka var (12 havari… 12 Essenilerde

önemlidir) Hz. Yahya’nın Esseniler’den olduğu muhtemeldir

4. ZELOTLAR: - Milliyetçi radikal- Roma yönetimine karşı tepkili, daha sonra isyan başlatırlar. M.S 66 yılında!- Mesih beklentisi var- Filistin tanrı tarafından Yahudilere verilmiştir, bundan dolayı bütün pisliklerden (yani

Yahudi olmayanlardan arındırılması lazım!

Yahudi Savaşı M.S 66- 74

Romalılardan hoşnutsuzluk söz konusudur Herot’dan sonra Pontus Pilotu adlı bir vali vardır, o da zalimdir Zelotlar bu duruma karşı bir şeyler yapmak ister, güçlenir güçlenmez ayaklanırlar 66 yılında gerilla usulü savaş başlatırlar. İlk etapta başarılı olurlar, ancak Şam’dan TİTUS

komutanlığında gelen takviye orduya karşı fazla direnemezler. Kutsal Ma’be yerle yeksan edilir, yağmalanır. Yaklaşık 900 kişi savaştan kaçar ve ölü denizin oralarda olan MASADA ’ya saklanır. Masada doğal kale, oraya saklandın mı, orayı almak çok zor. Romalılar birkaç yıl dener ve sonunda oraya 74’de girmeyi başarırlar. Oraya girdiklerinde orada hayatta olan hiçbir kimse bulamazlar 8yaklaşık 5-6 kadın ve çocuk hariç- daha sonra bu hikâyeyi anlatanlarda onlar). Oradaki Yahudiler Romalılar Masada ’ya gireceklerini öğrenir öğrenmez düşman eline düşmektense ölmeyi tercih ettiler ve toplu intiharda bulundular. Hatta son 10 kişi kendi arasında kura çektiler ve kimin hangi sırayla öleceğine karar verdiler. Bize bu bilgiler 1. Aşırda yaşamış olan JOSEPHUS aktarmakta! MASADA’nın bugün hala sembolik anlamı var. Askeri yemin töreni orada yapılır. MASADA WİLL NEVER FALL AGAİN denilmekte!



RABBANİ YAHUDİLİK: Bu büyük travmadan sonra Yuhanna Ben Zekkai, bir ferisi âlimi, 70 yılında kuşatmadan

kaçarak YAHNE kasabasına yerleşir ve orada bir akademi kurar (Sanhedrin) Normalde Yahudilikte ma’bed’siz bir din olmaz, ancak ma’bed yıkıldığından alternatife

ihtiyaç var. Yuhanna ben Zekkain ve yanındakiler Rabbani Yahudiliği inşa ederler. MİŞNA ve GEMERRA vs. ortaya çıkıyor!

Bu insanlar TANNAİM olarak adlandırılıyor- 70 -200 yılları arasında yaşayan Yahudi âlimlere verilen isim

200 senesinde MİŞNA yazılıyor YUDAH HA NASİ tarafından!!! Sinagog merkezli Yahudi dini inşa edilir Neden rabbinilik denir* - Âlim sınıfına hitap ederken RABİ dediklerinden dolayı YAhne’deki akademi bir nevi FIKIH AKADEMİSİ gibidir 1750’ye kadar, Modernizm’e kadar bütün Yahudileri aynı ilkeler ve şeriat altında

toplamayı başarmıştırBunu nasıl başarmış?

ŞİFAHÎ GELENEK ile! Ma’bed’de yapılması gereken ibadetleri Amidalar, yani günlük ibadet şeklinde ifa ederler Kurbanlar yerine Şabat ahkâmları … Mişnalarda birçok konuya değinilmiştir Mışna ahkâmı nesh etmiyor, bir nevi askıya alıyor Reponsalar var= fetva, cevaplar. Daha sonra Mişnaya şerhler yazılır: GEMERRA

Talmud: Filistin ve Babil Talmud’ları vardır: a) Filistin: 400 yılında kemale ermeden sonra ererb) Babil: 600 yılında tamama ermiştir

Rabbani Yahudiler form bakımından Sadukiler, muhteva bakımından ise Ferisiler gibidir

10. Asırda Karailik harekâtı ortaya çıkıyor. Rabbinilik Yahudiliğin karşısına çıkan en ciddi alternatif: Şifahi geleneği reddederler…

Orta Çağda mezhepten ziyade kültürel olarak 2 tür Yahudilerden bahsedilirdi:


MİŞNA GEMERRA TALMUD


Yahudi Kutsal Kitapları:

Yahudi Kutsal Kitabı 3 kısımdan oluşur

1. Tevrat - M:Ö 400 yılına kadar tamamlanmıştır- YARATILIŞ’dan bahseder- Tanrı ile İsrail Oğullarının akitleşmesinden bahseder- Musa şeriatın hukukî ve ahlakî ilkelerini içerir (10 emir)

2. Nevi’im (Peygamberler) - İsa A.s zamanında Tevrat ve Neviim vardı- VAHİY- UMUTSUZLUK ile UMUT bir aradadır- Acıklı ve hüzün dolu ahidin bozulmasından bahseder. Şiirsel üslup ile ahde sadakatsizliği

anlatır- 2 Yahudi krallığın yıkılışı, devlet idaresi

3. Ketuvim (Kutsal Kitaplar) - Kurtuluş- Bu genel olay örgüsünde İsraillilerin vatanlarına tekrar dönüp düzen kurmalarının

getirdiği iyimserliği ve umudu anlatır- Mezmurlar gibi Dua ve ibadet kitapları da vardır- Mutluluk ve acı 4 felsefi kitaplarda vardır- Daniel, Rut ve Ester dindar ve cesur kadınların hikâyelerini anlatır

- Bu bölümlerin İbranice akronimleri T-N-K dir, yani TaNaKh!- Hıristiyanlar buna Eski Ahit (Ahd-i Atik/ Old Testament/ Altes Testament/ Hebrew Bible)

derler


Seferad Yahudileri

İspanya, (Türkiye, Fransa)Endelüs Emevi döneminde devletin önemli kurumlarında görevleri olmuştur (Salomon İbn Gamiraz gibi)Kendilerine has dilleri vardı LADİNO diliİspanyada RECONQUİSTA çerçevesinde orada sürgün edildiler. Osmanlı'ya sığındılar. 2. Bayezit onlara kuçak açtı 1492 yılında

Aşkenaz Yahudileri

AlmayaSonra Almanyadan Avrupanın diğer ülkelerine göç etmişlerdir: Polonya, Fransa, İtalya, İngiltere, Rusya vs...kendilerine has bir dil oluşturmuşlar JİDDİSCHAlbert Einstein gibi bilim adamları, Siyonistlerin fikir babaları, Amerikayı kuranlar vs hep Aşkenaz YahudileridirTalmud çalışmalarına önem verirlerYEŞİVOR= büyük eğitim merkezleri


- 90 yılında YAVNE’de Rabbî âlimler, bir faaliyette bulunurlar (liste oluşturdular) kanonizasyonda bulunurlar! Yani yüzyıllar boyunca oluşan yazıların hangileri resmî olarak Kutsal Kitap kategorisine girer onu belirlerler

- Yahudi Kutsal kitabı sayılabilmesini şartı: İbranice olmalı ve sürgünden önce yazılmış olması lazım

- Yahudi Kutsal Kitabı 39 kitaptan oluşur

1. Tevrat: a) Genesis (Tekvin/Yaratılış)

i. Evrenin ve insanın yaratılışı (1:1- 2:25ii. Günahın ve acı çekmenin başlangıcı (3: 1-24)

iii. Âdem’den Nuh’a (4: 1- 5:32)iv. Nuh ve Tufan (6:1 – 10:32)v. Babil Kulesi (11: 1-9)

vi. Şam’dan İbrahim’e (11:10-32)vii. İlk Atalar: İbrahim, İshak, Yakup (12:1- 35:29)

viii. Esav’ın soyu (36:1-43)ix. Yusuf’la kardeşleri (37: 1 – 45:28)x. İsrailliler Mısır’da (46:1 – 50:26)

b) Exodus (Çıkış/ Mısırdan Çıkış)i. İsrailliler’in Mısır’dan kurtulması (1:1 - 15:21)- Mısırda kölelik, Musa’nın doğumu,

Musa’yla Harun’un firavuna meydan okuması, Fısıh kurbanı ve Mısır’dan çıkışii. Kamış Deniz’inden Sina Dağ’ına göç (15:22 – 18:27)

iii. Sina Dağ’ında yapılan antlaşma (19:1 – 40:38)iv. Buluşma Çadırıyla tapınma kuralları (25:1 – 40:38)

c) Leviticus (Levililer)i. Sunu ve Kurbanlarla ilgili yasalar (1:1 – 7:38)

ii. Harun’la oğullarının kâhin olarak atanması (8:1 – 10:20)iii. Dinsel açıdan kirli ve temiz sayılmayla ilgili yasalar ( 11:1 – 15:33)iv. Günahları Bağışlama Günü (16:1 – 34)v. Kutsallık ve Tapınmayla ilgili yasalar (17:1 – 27:34)

d) Numeri (Çölde sayım)i. İsrailliler Sina Dağ’ından göç etmeye hazırlanıyor (1:1 – 9:14)- birinci sayım, çeşitli

yasalar-kurallar, İkinci Fısıh Bayramı


Tora Neviim KetuvimYahudi Kutsal Kitabı


ii. Sina Dağ’ından Moav’a (9:15 – 21:35)iii. Moav’da geçen olaylar (22:” – 32:42)iv. Mısır’dan Moav’a yolculuğun özeti (33:1 – 49)v. Şeria Irmağı’nın karşı yakasına geçmeden verilen kurallar (33:50 -36:13)

e) Deutoronomium (Yasanın tekrarı)i. Musa’nın halka seslenişi (1:1 – 4:49)

ii. Musa yasaları, buyrukları tekrarlıyor (5:1 – 26:19)iii. Bereket ve lanet (27:1 – 28:68)iv. Antlaşma yeniden yapılıyor (29:1 – 30:20)v. Musa’nın son sözleri (31:1 – 33:29)

vi. Musa’nın ölümü (34:1 – 12)

2. Neviim:

- Neviim (peygamberler) bölümü vardır: Hıristiyanlara göre 21kitaptan oluşur-(Yahudilere göre 10 kitap, zira Hoşea, Yoel, Amos, Obadya, Yunus, Mika, Nahum, Habakkuk, Tsefanya, Haggay, Zekerya ve Malaki= 1KİTAP). Burada ikiye ayrım vardır: Neviim rişanim ve ahoranim diye:


NEV

İİM A

HORA

NİM

(son

raki

)

NEV

İİM R

İŞAN

İM (ö

ncek

i): 6

kita

p

a.) Yeşub.)Hakimlerc.) 1.samueld.) 2.samuele.) 1.Krallarf.) 2. Krallar

a) İşayab) Yeremyac) Hezekield) Hoşeae) Yoelf) Amosg) Obadyah) Yunus i) Mikaı) Nahumj) Habakkukk) Tsefanyal) Haggaym) Zekeryan) Malaki


3. Ketuviim:

- Hıristiyanlara göre 13, Yahudilere göre 9 kitaptan oluşur- Yahudilere göre, (Neşideler, Vaiz, Rut, Eşref ve Yeremyanin mersiyeleri ne kadar bir

Kitaptır= MEGİLLOT

Tanak aslında bir antlaşmanın tarihini anlatmakta: ANTLAŞMA (Tora), İHLAL (Neviim)- TEKRAR YÜRÜLÜĞE SOKULMASI (Ketuviim)

Edebi olarak denilebilir ki: TANAH ASLINDA 3 PERDELİ BİR DRAMDIR! Drama iyi başlar, kötüye doğru gider, sonra tekrar döner ve iyi biter (Komedya kötü başlar iyi biter, Trajedi= iyi başlar kötü biter)


Mezmurlar (zebur),

Süleyman'ın meselleri

Eyüp

Neşideler Neşidesi

Vaiz

Rut

Ester

Yeremya

Daniel

Ezra

Mehenya

1. tarihler

2. tarihler

1.Tevrat 3.Ketuvim

2.Neviim


Babil sürgününden Kutsal Topraklara geri dönen, hikâyenin sonunu bilenler tarafından yazıldığı ayandır!. Biblical Kritisizm metoduyla bu kanıya varabilmekteyiz (yani avantajlı konumda olanlar yazmıştır kutsal kitabı

- Eski Ahdin olay örgüsü hayatî ortak sorulara cevap arama! İbrahim’i anlatırken Yahudilerin o dönemdeki sorunlarına cevaplar

- Alında suç itirafı olarak da kabul edilebilir “Biz tanrıya son derece itaatkâr olan İbrahim’in torunları olarak ne kadar da kötü muamelede bulunduk” demek istenmiştir adeta!

- M.Ö 444 ‘de milli tarih oluşur. Ezra ve yanındakiler Tora’yı merkezî konuma alır ve onu koruyacaklarına dair yemin ederler- ezberlerler (SİM HA TORA). Tora 7x24 hayat uygulanacak!

- Mazoratik metin= en eski tam nüsha- Septuagiunta - yetmişler kitabı en eski Grekçe tercüme

Tradition of the shaping of Judaism’s scripture:



I. Principle sources of ancient İsraelite tradition (1000-587 M.Ö)

- Primarily ORAL tradition (ŞİFAHÎ)1. Epics: Destanlar2. Priestly ritual-practices: Ritüeller3. Public Oratory (Vaazler)

- Primarily WRİTTEN tradition (YAZILI)1. Kraliyete ait yazıcılar (sivil hukuk ve ibadat)2. Priestly scribes3. Kraliyet arşivleri4. Vakkanüistlerin Kralların tasarrufları hakkındaki yazıları

II. Persian Period (539-323) 1. 450-400: Musa’nın Torası2. 450-400: Sürgün öncesi monarşilere ait Yeşu’dan Krallara kadar olan kitapların tedvini3. 450-350: Nebevî kitapların tedvini4. 450-350:Mezmurlar ve Süleymanın Özdeyişleri5. 400-350: Sürgün sonrası yeniden inşa edilen Yahudi cemaati ile ilgili kitaplar (Tarihleri

Ezra’dan Nehemnyaya kadar)

III. Hellenistic Perios (323-63) 1. 350-160: Ester, Ruth, Eyüp, Ecclesiastes, Neşideler neşidesii Daniyel2. 250-200: ilk defa Grekçeye tercüme (septuagintua)3. 200:Tora ve Neviim kitapları (fiili olarak Kutsal Kitap kanonu oluşturulur- resmi değil)4. 200-100: Jubilees gibi farklı kitaplar ortaya çıkıyor



IV. Roman Period (63-32 M.S) 1. M.S 100: Tanakh’ın belirlenmesi (Kanonizasyon) (Rabbinik gelenek)2. 200: Rabbani gelenek, Tanakha yapılan yorumun yegane otoritelerinin kendileri olduğunu

iddia ederler3. 300: Yahudilik ile Hıristiyanlığın yolları ayrılır (Hıristiyanlık aslında Yahudiliğin bir mezhebi

olarak doğmuştur. HIRİSTİYANLAR YENİ AHİDİ OLUŞTURAN 28 KİTABIN ASIL KİTAP OLAN ESKİ AHİDİ ANLAMAK İÇİN HERMENÖTİK BİR ANAHTARDIR!!! (Yahudiler Hıristiyanlarda Septuaguintua’yı kullandıkları için onlardan ayır İbranice İncile geçmişlerdir

4. 300: Rabbani otoritenin dışındaki gelenekleri hem Yahudiler, hem de Hıristiyanlar, kendi gelenekleri içerisine alırlar

SÖZLÜ TEVRAT: Sözlü Tevrat29 Mişna Gemerra ve Talmud’dan oluşur

Mişna M.S 200 yılında JUDAH HA NASİ tarafından yazılır

The Six Orders of the Mishnah (ששה סדרי משנה)

29 Sözlü Tevrat = Sünnet (yani nasıl Sünnet Kur’an’ı anlamaya yardımcı oluyorsa Sözlü Tevrat da Tora’yı ve ahkâmları hayata uygulamayı kolaylaştırıyor!


SÖZLÜ TEVRAT

Gemerra

MişnaTalmud

Musa

Yeşu

Peygamberler

İsrailli ihtiyarlar

Sanhedrin

Ferisiler

Tannaim

YUDA HA NASİ


Zeraim

(Seeds)

(זרעים)

Moed

(Festival)

(מועד)

Nashim

(Women)

(נשים)

Nezikin

(Damages)

(נזיקין)

Kodashim

(Holies)

(קדשים)

Tohorot

(Purities)

(טהרות)

BerakhotPe'ahDemaiKil'ayimShevi'itTerumotMa'aserotMa'aser SheniHallahOrlahBikkurim

ShabbatEruvinPesahimShekalimYomaSukkahBeitzaRosh HashanahTa'anitMegillahMo'ed KatanHagigah

YevamotKetubotNedarimNazirSotahGittinKiddushin

Bava KammaBava MetziaBava BatraSanhedrinMakkotShevu'otEduyotAvodah ZarahAvotHorayot

ZevahimMenahotHullinBekhorotArakhinTemurahKeritotMe'ilahTamidMiddotKinnim

KeilimOholotNega'imParahTohorotMikva'otNiddahMakhshirinZavimTevul YomYadayimUktzim

30

Çıkış 24:12“RAB Musaya, «Dağa, yanıma gel» dedi, «Burada bekle, halkın öğrenmesi için üzerine yasalarla

buyrukları yazdığım taş levhaları sana vereceğim.»”

Rabbinilik yorum buradaki Taş levhaların on emir, şeriatın Tevrat kitabı ve Mişna olduğunu söyler. Öğretmen lafzı ise Talmud olarak anlaşılır

Sözlü Tora Yahudiliği yok olmaktan kurtarmıştır, zira normalde ma’bed’siz Yahudilik düşünülemez. Rabbanilik ise bunu gerçekleştirdi ve Ma’bedsiz din olarak Yahudiliği aslında yeniden inşa etti. Bu çerçevede Sözlü Tevrat en büyük etkenlerden biri oldu (hala öyle)

Yahudilik Hristiyanlık ve İslam’da olduğu gibi Ortodoksi değil, bir ORTOPRAKSİDİR, yani eyleme yöneliktir

Koşer kuralları

Koşer standartları getirilmiştir. Gıda prodüksiyonunda sistem getirilmiştir Hem belirli amblemlerle hem de marketlerde bazen özel reyon veya bölümlerle bu

standartı sağlamışlardır

30 http://en.wikipedia.org/wiki/Mishnah www.ti-entertainment.com 35

http://en.wikipedia.org/wiki/Mishnah

http://en.wikipedia.org/wiki/Uktzim

http://en.wikipedia.org/wiki/Yadayim

http://en.wikipedia.org/wiki/Tevul_Yom

http://en.wikipedia.org/wiki/Zavim

http://en.wikipedia.org/wiki/Makhshirin

http://en.wikipedia.org/wiki/Niddah_(Talmud)

http://en.wikipedia.org/wiki/Mikva'ot

http://en.wikipedia.org/wiki/Tohorot_(tractate)

http://en.wikipedia.org/wiki/Parah

http://en.wikipedia.org/wiki/Nega'im

http://en.wikipedia.org/wiki/Oholot

http://en.wikipedia.org/wiki/Keilim

http://en.wikipedia.org/wiki/Kinnim

http://en.wikipedia.org/wiki/Middot_(Talmud)

http://en.wikipedia.org/wiki/Kodashim#9_Tamid:

http://en.wikipedia.org/wiki/Kodashim#8_Me.27ilah:

http://en.wikipedia.org/wiki/Kodashim#7_Keritot:

http://en.wikipedia.org/wiki/Temurah_(Talmud)

http://en.wikipedia.org/wiki/Kodashim#5_Arachin:

http://en.wikipedia.org/wiki/Bekhorot

http://en.wikipedia.org/wiki/Kodashim#3_Chullin_or_Hullin:

http://en.wikipedia.org/wiki/Kodashim#2_Menachot:

http://en.wikipedia.org/wiki/Kodashim#1_Zevachim:

http://en.wikipedia.org/wiki/Horayot

http://en.wikipedia.org/wiki/Pirkei_Avot

http://en.wikipedia.org/wiki/Avodah_Zarah

http://en.wikipedia.org/wiki/Eduyot

http://en.wikipedia.org/wiki/Shevu'ot

http://en.wikipedia.org/wiki/Makkot

http://en.wikipedia.org/wiki/Sanhedrin_(tractate)

http://en.wikipedia.org/wiki/Bava_Batra

http://en.wikipedia.org/wiki/Bava_Metzia

http://en.wikipedia.org/wiki/Bava_Kamma

http://en.wikipedia.org/wiki/Kiddushin_(tractate)

http://en.wikipedia.org/wiki/Gittin

http://en.wikipedia.org/wiki/Sotah_(Talmud)

http://en.wikipedia.org/wiki/Nazir_(Talmud)

http://en.wikipedia.org/wiki/Nedarim_(tractate)

http://en.wikipedia.org/wiki/Ketubot_(Talmud)

http://en.wikipedia.org/wiki/Yevamot

http://en.wikipedia.org/wiki/Hagigah

http://en.wikipedia.org/wiki/Mo'ed_Katan

http://en.wikipedia.org/wiki/Megillah_(Talmud)

http://en.wikipedia.org/wiki/Ta'anit_(Talmud)

http://en.wikipedia.org/wiki/Rosh_Hashanah_(Talmud)

http://en.wikipedia.org/wiki/Beitza

http://en.wikipedia.org/wiki/Sukkah_(Talmud)

http://en.wikipedia.org/wiki/Yoma

http://en.wikipedia.org/wiki/Shekalim_(Talmud)

http://en.wikipedia.org/wiki/Pesahim

http://en.wikipedia.org/wiki/Eruvin_(Talmud)

http://en.wikipedia.org/wiki/Shabbat_(Talmud)

http://en.wikipedia.org/wiki/Bikkurim_(Talmud)

http://en.wikipedia.org/wiki/Orlah_(Talmud)

http://en.wikipedia.org/wiki/Hallah_(Talmud)

http://en.wikipedia.org/wiki/Ma'aser_Sheni

http://en.wikipedia.org/wiki/Ma'aserot

http://en.wikipedia.org/wiki/Terumot

http://en.wikipedia.org/wiki/Shevi'it_(Talmud)

http://en.wikipedia.org/wiki/Kil'ayim_(Talmud)

http://en.wikipedia.org/wiki/Demai_(Talmud)

http://en.wikipedia.org/wiki/Pe'ah

http://en.wikipedia.org/wiki/Berakhot_(Talmud)

http://en.wikipedia.org/wiki/Tohorot

http://en.wikipedia.org/wiki/Kodashim

http://en.wikipedia.org/wiki/Nezikin

http://en.wikipedia.org/wiki/Nashim

http://en.wikipedia.org/wiki/Moed

http://en.wikipedia.org/wiki/Zeraim


Kaşrut: Yahudi şeriatına göre yeme içme kuralları Koşer kuralların sosyal fonksiyonları olmuştur. Yahudileri Yahudi olmayanlardan

ayırmıştır

Koşer kuralları:

1) Karada yaşayanlardan geviş getiren ve çift tırnaklı olan hayvanların yenmesi serbest, bu özelliği taşımayanlar ise yasaktır; bunlara ek olarak domuz, tavşan ve deve eti yasaktır.

2) Her türlü böcek, sürüngen ve kemirgenin yenilmesi yasaktır.3) Kuşlardan Tevrat'ta ismi geçen 20 kuş dışında kalanların yenilmesi yasaktır.4) Balıklardan pullu ve yüzgeçli olanlar dışında kalanların, kabuklu hayvanların (midye, istiridye)

ve ahtapot, kalamar, ıstakoz, karides, kerevit, yengeç, denizkestanesinin yenilmesi yasaktır.5) Yenilmesi yasak olan hayvanlardan çıkan yumurta, süt gibi her türlü ürünün (bal hariç)

yenmesi yasaktır.

Kesme usulü:

Ritüel temizlik:


Kesimi yapacak olan şohet gerekli eğitimi almış olmalı ve keseceği hayvanın anatomisini çok iyi tanımalı ve bu konuda Hahamlıkça verilen diplomaya sahip olmalıdır.Kesimi yapılacak hayvan iyice incelenmeli, bir hastalığı, sakatlığı olmamalıdır; örneğin bir organı, bacağı vs. eksik olan hayvan kesilmez. Kesilirse mundar olur. Yine duruşundan, yürüyüşünden genel durumundan hasta olduğu anlaşılan hayvan kesilmez. Şohet hayvanı kesmeden önce tepeden tırnağa muayene etmelidir.Kesimin yapıldığı bıçak hayvanın boğaz çapından daha büyük olmalı, çok keskin olmalı, üzerinde çentik bulunmamalıdır.Hayvanın şah damarı ve nefes borusu tek bir darbede kesilmelidir; bıçak hayvanın etine gömülmemelidir. En ufak bir duraksama, bir tereddüt hayvanın tamamını mundar hale getirir.Her kesimden sonra bıçak kontrol edilmeli, üzerinde bir çentik ya da takılmaya neden olacak çöp vs. olmamalıdır.Hayvan mutlaka Tanrı'nın adı anılarak kesilmelidir.Kesimi yapan şohet hayvanın içini açar öd kesesinin, karaciğerin ve akciğerin durumunu kontrol eder, işkembeyi açar ve inceler. Öd kesesi patlamış hayvan mundardır tümüyle kullanılmaz.Karaciğer ve akciğer zarı incelenir toplu iğnenin başı kadar dahi olsa en ufak bir kist, ur varsa hayvan mundar olur bu hayvanın hiçbir yeri yemek için kullanılamaz, tamamı mundar olur.Hayvanın işkembesinde çivi, iğne vs. metal yabancı madde çıkarsa hayvan tamamen mundar olur kullanılamaz.Hayvanın arka butları ayrılır bunların içindeki siyatik siniri tek parça olarak menaker adı verilen bir uzman tarafından çıkartılır menakerlik çok uzun bir eğitim gerektirdiğinden ve her şehirde menaker bulunmadığından çoğu zaman bu butlar Yahudilerce kullanılamaz.Kesim ayrıca veteriner kontrolünde gerçekleştirilir, ancak veterinerin yenilebilir ifadesine karşılık şohet yenilemeyeceğini ifade ederse bu hayvanın eti dinen mundar kabul edilir. Örneğin hayvanın işkembesinden çıkabilecek ufak bir çivi parçası sağlık bakımından bir sorun oluşturmasa da dinen oluşturur.Tüm bu işlem basamakları gerçekleştikten sonra etin üzerine KOŞER כשר damgası vurulur.

http://tr.wikipedia.org/wiki/%C5%9Eohet

http://tr.wikipedia.org/wiki/Menaker

http://tr.wikipedia.org/wiki/%C5%9Eohet


- Bir kişinin veya nesnenin dini uygulamalarından geçici olarak menedilmesine ritüel kirlilik denir. Bundan temizlenmeye ise ritüel temizlik denir

- Cüzzam’dan kurtulmak, cinsel münasebet, genital akıntının her türlüsü, kadın halleri ve doğum sonrası akıntıları ritüel kirliliktir

Gusül: TEVİLA (bütün bedenin MİKVE’ye sokulması

- Cinsel temastan sonra …- Adetten 1 hafta sonra …- Ölü yıkamadan sonra…- Dine yeni girenler…- Bütün bayramların arefe gününde…

… Gusül gerekir

Şabat:

- Tevratta geçen yaratılış kıssasının yeniden canlandırılmasıdır- Tanrı yeryüzünü 6 günde yaratıp 7. Gün şabat günü istirahat etmiştir- Şabatta 39 yasak var- Hiçbir şekilde önceden olmayan bir şeyi icat etmek (kalemle yazmak gibi) veya olan bir

şeyi yok etmek (silgi ile silmek) yasaktır

- Yedinci güne gelindiğinde Tanrı yapmakta olduğu işi bitirdi. Yaptığı işten o gün dinlendi. (Yaratılış)

- Size Şabat Günü`nü verdim. Bunun için altıncı gün size iki günlük ekmek veriyorum. Yedinci gün herkes neredeyse orada kalsın, dışarı çıkmasın.

- gün ekmek toplayacaksınız, ama yedinci gün olan Şabat Günü ekmek bulunmayacak. - Şabat Günü çalışan herkes kesinlikle öldürülmelidir.- Şabat Günü konutlarınızda ateş yakmayacaksınız- Altı gün çalışılacak; ama yedinci gün RAB`be adanmış Şabat’tır, dinlenme günüdür. Şabat

Günü çalışan herkes kesinlikle öldürülmelidir. (Exodus)- Temiz sayılan adam, üçüncü ve yedinci gün kirli sayılanın üzerine suyu serpecek. Yedinci

gün onu arındıracak. Arınan kişi giysilerini yıkayacak, yıkanacak ve akşam temiz sayılacak.

Yahudi Kutsal Takvim:- Aylar itibariyle kamerî, yıllar itibariyle Güneş esaslı (Lunisolar) bir takvimdir.- Bayramları sabit tutabilmek için kameri aya ilaveler yaparlar

İbrâni ayları, kamerî aylardır. Ayın hareketlerine göre düzenlenmiştir ve her biri 29 veya 30 gün sürer. Her ay, Yeni Ay'ın (Molad) ilk görünüşüyle başlar ve bir sonraki yeni Ay'ın görünüşüne kadar geçen süreyi kapsar. Güneş takviminde 12 ay olarak hesaplanan bir yıl, kamerî esaslı takvimde 12,4 ay olarak hesaplanır. Bu farkın kapatılması için İbrânî takvimine belli aralıklarla bir ay ilâve edilir.[1][3] Artık Ay olan Adar II her 19 yılda 7 kere eklenir. Her 19 yılın 12'sinde 12 ay varken 3., 6., 8., 11., 14., 17. ve 19. yıllara Adar II ilave edilir.

İbrani takviminde aylar şöyle sıralanır:


http://tr.wikipedia.org/wiki/Takvim

http://tr.wikipedia.org/wiki/G%C3%BCne%C5%9F_takvimi

http://tr.wikipedia.org/wiki/Kamer

http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0br%C3%A2ni

http://tr.wikipedia.org/wiki/G%C3%BCne%C5%9F

http://tr.wikipedia.org/wiki/Kamer


1. Tişri (resmi açıdan ilk ay)2. Heşvan 3. Kislev 4. Tevet 5. Şevat 6. Adar

1. VeAdar (Artık ay)7. Nisan (dini açıdan ilk ay)8. İyar 9. Sivan 10. Tamuz 11. Av 12. İlul


http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0lul

http://tr.wikipedia.org/wiki/Av_(%C4%B0brani_takvimi)

http://tr.wikipedia.org/wiki/Tamuz

http://tr.wikipedia.org/wiki/Sivan

http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0yar

http://tr.wikipedia.org/wiki/Nisan_(%C4%B0brani_takvimi)

http://tr.wikipedia.org/wiki/VeAdar

http://tr.wikipedia.org/wiki/Adar

http://tr.wikipedia.org/wiki/%C5%9Eevat

http://tr.wikipedia.org/wiki/Tevet

http://tr.wikipedia.org/wiki/Kislev

http://tr.wikipedia.org/wiki/He%C5%9Fvan

http://tr.wikipedia.org/wiki/Ti%C5%9Fri

dinler tarihi ders notları final - yahudilikti-entertainment.com/dosya/ders_notlari.docx · web...

Documents