die pad saam - vkb.co.za · artikel 24 van die betrokke wet bepaal soos volg: 1. die houer van ‘n...

A

Uitgawe 13 - Junie 2012

Die Pad Saam

Hendri Jongboer van die

Jaar uit Warden

VKBDamesdag

Groot sukses

Nuwe dinamika in graanbedryf

Jannie de Villiers

Oliepers vorder goed

Die Pad Saam – Junie 2012

B

Die Pad Saam – April 2012

Gemeenskapsn

uu

s

B

Op die plaas in die Vrystaat waar ek grootgeword het, het

ons as kinders gereeld in die somer kaalvoet buite baljaar. Wan-

neer ons egter in die veld wou instap en ‘n klomp bossies dorings

ons roete versper het, moes ons óf terughardloop huis toe om

skoene aan te trek óf iemand met skoene moes ons optel en

oor die dorings dra na waar ons weer gemaklik kon stap.

In ons lewens bevind ons onsself ook van tyd tot tyd in situasies

waar dit voel asof ‘n klomp dorings ons pad versper – of erger,

asof dorings in ons vlees vasgesteek het. Hierdie dorings kom in

verskillende vorms, soos onder meer ‘n moeilike huweliksmaat,

‘n rebelse kind, ‘n siekte wat jou kragte uit jou liggaam pers, ‘n

behoefte vir ‘n baba van jou eie, skuld wat jou wil oorweldig of

‘n uitdaging in die werkplek.

Het jy al opgelet wat meestal in hierdie tye gebeur? Ons

hardloop terug na God. Ons bid meer desperaat terwyl ons

besef dat net Hy aan ons ‘n deurbraak kan gee. Wanneer ons

dan die deurbraak beleef, getuig ons hoe Hy ons deurgedra

het en ons gebede verhoor het. Die waarheid is dít: Dorings trek

ons nader na God en help ons om sy liefde vir ons en sy vermoë

om die onmoontlike moontlik te maak, nuut te ontdek.

Paulus het ook oor ‘n doring in sy vlees geskryf. Luister weer

na sy woorde in 2 Korintiërs 12:7-9: “Daarom, sodat ek nie

hoogmoedig sou wees nie, is daar vir my ‘n doring in die

vlees gegee, ‘n boodskapper van Satan om my met vuiste

te slaan. Drie maal het ek die Here gebid dat dit van my af

weggeneem moet word. Sy antwoord was: ‘My genade is vir

jou genoeg. My krag kom juis tot volle werking wanneer jy

swak is.’”

Is daar dorings wat vandag voor jou in jou pad lê? Of voel

dit asof ‘n doring van vrees en bekommernis in jou hart kleef?

Onthou, God kan jou optel en jou deur hierdie krisis dra. Hy wil

vir jou skoene aan jou voete trek en die pyn wegneem.

Kom ons dank Hom vir die dorings – eerder as om heeltyd

te kla. Jy mag dalk oor ‘n tyd terugkyk na hierdie oomblik en

besef dat jy iets nuuts van Sy liefde vir jou ontdek het. Sterkte.

- Benescke Janse van Rensburg

UIT DIEWOORD

Begin HOM dank vir die dorings…

Die Basecamp handelsnaam bestaan reeds sedert 2008. Die reeks voldoen aan meeste van jou buitelewe behoeftes, en vorm die basis vir ‘n onvergeetlike buitelewe ondervinding - of dit net ‘n braai is, of ‘n kampeervakansie onder die sterre.

Basecamp het ‘n verskeidenheid van kampstoele, braai toerusting, tent bykomstighede en kampeer kabinette en nog vele meer.

Die kombinasie van hoë gehalte, ‘n wye verskeidenheid en bekostigbare produkte, maak hierdie reeks van buitelewe bykomstighede onweerstaanbaar – jy sal wil kamp opslaan in jou agtertuin net om die gevoel te kry!

Kampeerstoele word vervaardig van 600D poliëster met ‘n dubbelnaat afwerking.

Meeste stoele het ‘n maksimum gewig van 150kg.

Sterk liggewig aluminium struktuur vergemaklik die opslaan en rondrits van die produkte.

Unieke ontwerp en kleur kombinasie.

Eksklusief by landboumaatskappye.

Basecamp is slegs beskikbaar by landbou maatskappye - so besoek jou naaste NTK of VKB tak vir jou eie persoonlike Basecamp inkopie ervaring!

Opvvoustoel mmet hout

armleeunings

pvoubareOpandjie metmaelhouerskoe

Yshoue

aalStaaanstoelMa

rstelbare unstoel et uminium am

TTrollie koelhoueer met

bekerhhouers

Kampkas metKampkas met3 rakke

s van

g!

Veleumealuraa

er

Emalje potteEmalje potte

KAMPEER IN STYL !

1

Ontwerp, uitleg en druk

www.infoworks.bizTel.: 018 468 2716

In dié uitgawe...

Die Pad Saam

2 Die waarde van familie en vriende3 Die "alleen"-pad saam

Nuus4 Riglyne vir hernuwing van

vuurwapenlisensiesToestand van Vrystaatse paaie knel ekonomie

5 SA Graanhanteerders gerat om 15 miljoen ton graan op te berg

Finansies6 VKB fi nansiële resultate

April 2011 tot Februarie 20127 Groepe met hoë produktiwiteit

dra swaar aan belastinglas8 Moenie in die warmwater sit as

geiser breek of pype bars nie10 Winsbestuur vir vleisbeesboerdery

Hoofbestuur11 Ontmoet die Hoofbestuurslede NTK: Hoofbestuurder, mnr. Tienie Ras

Vee13 Hanteer Lusernboom soos ‘n kind 14 Volg ideale voedingsprogram vir skape onder ekstensiewe en semi-intensiewe toestande16 Lewerslakbeheer: Hoe om dit reg te doen...18 Voergraad-mono- ammoniumfosfaat bied ‘n beter bron van fosfor20 Die gebruik van hoendermis in veevoer en as ‘n lek

Gewasse22 Oliepers vorder goed28 Mielieboere se toekoms lyk goed maar stel tóg hoë eise30 Daar heers ‘n nuwe dinamika in die

graanbedryf in Suid-Afrika, sê Graan SA se Uitvoerende Hoofbestuurder, Jannie de Villiers

Ontmoet vir...32 Nederige Vrystater van Warden raap Jongboer-prys voor talle hoopvolles se neus weg34 Direkte bemarking hou talle voordele vir boere in Biobrandstof het 'n blink toekoms in ons land35 Beesboer, skaapboer, liedjieboer – dit is Martiens Joubert

Vroue uit ons streek36 ŉ Boervrou moet weet wat aangaan

met die boerdery en wat die omstandighede is

39 VKB Damesdag ‘n wenner40 In harmonie met die natuur Wenke vir vroue

Gesondheid41 Hormoonvervangingsterapie kan postmenopousale lewensgehalte verbeter42 Prostaatkanker kan genees word!

Gemeenskap 44 Aartappeldag in Warden-distrik gaan van krag tot krag! Warmbad: tien duisend treë vir kanker-man Verwikkelinge by Warmbad Meganisasie

Personeel45 Johan Groenewald (NTK) neem afdelings onder sy vlerk Reitz-Rolbal Tops!!! Nuut by VKB: Ignus Badenhorst

Kompetisies46 Die Pad Saam-bootrit47 Fotokompetisie: Wen meer as R10 000 se pryse48 En die wenners is...

Eindredakteur

Koos Janse van Rensburg

VKB-redaksieHannelie Cronjé

Posbus 100

Reitz 9810

Tel.: 058 863 8223

Web: www.vkb.co.za

E-pos: [email protected]

[email protected]

2020

1414

1111

NTK-redaksie

Tienie Ras

Delene Snyman

Posbus 29

Nylstroom/Modimolle 0510

Tel.: 014 719 9211

Web: www.ntk.co.za


UitgewersVKB en NTK

2222

3232

3636

Voorbladfoto: Petri Cronjé

Alle regte van DIE PAD SAAM word voorbehou ingevolge Artikel 12(7) van die Wet op Outeursreg.

Die eienaar en uitgewer aanvaar nie aanspreeklikheid vir enige uitlatings deur skrywers of medewerkers nie.

VKB beskik ook oor 'n kliëntedienssentrum wat bestuur word deur die groep se skakelbeampte,

me Anelie Swemmer; kontak haar gerus by 058 863 8277 of per e-pos by [email protected].

Medewerkers

Dr. Roelof

Botha

Sandra

Dreyer

Jaco

Heckroodt

Prof. PH

Wessels

Markus

Mittermaier

Dr. Hannes

Dreyer

AdvertensiesHannelie Cronjé

Tel.: 058 863 8223


2

Hannelie

My FamilieMy Familie

Ek het die afgelope tyd baie nagedink oor my familie en

vriende. Noudat ek hierheen verhuis het, neem ek niks meer

as vanselfsprekend nie. Om net “gou” na my ouers of broers

of suster te ry, is nou eers verby. Almal bly in die Kaap. Maar

die herinneringe aan elkeen van hulle maak my lewe só vol en

besig. Ek is darem gelukkig om hier ook ‘n lekker skoonfamilie te

hê... Nes my mense – lekker mense.

Ons was in April Kaap toe om my dogter se gradeplegtigheid

by te woon en ook my suster se dogter se troue, en daar het ek

weer besef: hierdie familie van my soek net ‘n geleentheid om

saam te kuier.

En dan gebeur dit so: almal is daar, nie een mis dit nie. Dan

is dit my ouers en hulle vyf kinders en dié se mans en hulle se

kinders. Saam met daai kinders se kinders is ons nou al 'n stuk of

30. Elkeen met sy eie uniekheid.

As ‘n mens eers so wegtrek van die klomp af, leer jy elkeen

beter ken. Ja, ons verskil erg baie. Dán is die musiek te hard;

dán wil dié een vroeg eet; dán hou my ma ons drinkgewoontes

dop, en sê: “Dit is nou die laaste een”; dan lewer my pa

kommentaar: “Gogga (hulle twee se troetelnaam vir mekaar),

los die kinders uit – die meeste van hulle is ouer as 50.”

Met elke samekoms word daar eers familiefoto’s geneem, wat

gewoonlik so ‘n halfuur neem omdat almal eers bymekaar

gekry moet word en almal te laat “smaail”, en hier teen die

tiende foto hoop ons dat almal gelag het.

Vroeër jare was daar nie hierdie “self-timer” kameras van

vandag nie. Dan het my een broer ‘n hele kontrepsie gebou:

kamera op die tafel met ‘n garingdraad af na die knoppie

wat gedruk moet word, gebind om ‘n hele stellasie! Om die

knoppie te druk, word die garingdraad gelaat sak. En elke

keer moet die hele proses deurgegaan word om nog ‘n foto

te neem totdat ons seker is almal se oë was oop en almal het

geglimlag!

My ouers is nou byna 60 jaar getroud. Hulle het beslis ‘n

wenresep beet, want om so ‘n klomp kinders bymekaar te hou

en toe te sien dat almal mekaar respekteer, wil gedoen wees.

As ek hulle vra wat is daai wenresep dan antwoord die twee,

moenie mekaar verander nie, wees lief en bly op jou knieë.

Dan... vriende. Is vriendskap nie die wonderlikste ding op

aarde nie. As ek net kyk na my ouers en Tannie Mara Cronjé

hier van Reitz. Vir meer as 65 jaar is hulle al vriende. Is dit nie ‘n

voorbeeld vir elkeen van ons nie? En glo my, as Tannie Mara

(of nóú Ma Mara, want sy’s nou my skoonma) en Ma Lettie

saam kuier, word daar ook maar van mekaar verskil. Veral as

die twee so oor die verlede gesels. Ek wonder altyd wie praat

nou die waarheid. Dan moet my pa maar tussenbeide tree

(darem nie so erg nie).

Een van my vriendinne, Lize, en ek kan net so lekker van

mekaar verskil oor dingetjies, maar net so weet ek dat ek enige

tyd van die dag of nag by haar kan instap en ek sal welkom

wees!

Dan my man, hy is my beste vriend. Hy luister en ek praat.

‘n Goeie vriend hoef net te luister... dit is al wat elkeen van ons

nodig het.

Ek wil vir elkeen wat die tydskrif lees, vra: waardeer jou vriende

en familie – hulle word vir ons geleen. En ek sal so graag van

julle almal julle stories wil hoor. Stuur sommer foto’s ook saam

– kom ons kyk wie het die grootste familie – dalk wag daar ‘n

prys. Ek sal begin met 'n gedeelte van myne.

Groete tot volgende keer

Die waarde van familie en vriende

Die waarde van familie en vriende

nnnnnnnnnnnnnnnnnnnneeeeeeeeeeeeeeeeeeellllllllllliiiiiiieeeeeeeeeeelllllllllllliiiiiiiiiiiiieeeeeeeeeeeee


3

Die “alleen”-pad saamIemand het op ‘n keer gesê die enigste konstante is dat alles voortdurend verander. Dieselfde geld vir alles

in die wêreld – ons land, die landbou, die weerpatrone, en so kan ons vele meer lys wat ‘n absolute direkte

invloed op ons woon- en werkplek het. Sommige hiervan is bestuurbaar en aan ander kan ons geen verskil

maak nie.

Die kuns in die lewe is om die

aangeleenthede wat bestuurbaar is,

optimaal te bestuur en om pro-aktief

te reageer op die aangeleenthede

wat buite jou invloedsfeer val. Dit is

noodsaaklik vir oorlewing dat elke

produsent binne sy beperkte beskikbare

tyd sorg dat hy ingelig bly oor hierdie

belangrike kwessies sodat hy ‘n

toepaslike strategie kan beraam vir sy

besigheid. Ons sal met Die Pad Saam

van tyd tot tyd van hierdie kwessies ook

aanspreek en so ‘n bydrae maak om

u ingelig te hou oor verwikkelinge op

hierdie terrein.

Die afgelope tyd het ingrypende

veranderinge op sekere terreine

plaasgevind, wat groot aanpassings van

landboubesighede en produsente verg.

‘n Nuwe politieke bestel het in Suid-Afrika

beslag gekry. Die parlement was in die

verlede vol landbouprodusente wat

self die uitdagings van mededinging

in buitelandse markte ervaar het

deur lande wie se klimaat gunstiger is

en boonop groot subsidies van hulle

regerings kry. Tans is daar bykans geen

produsente meer in die parlement nie.

Die kundigheid en ervaring oor ons

industrie is gevolglik nie op dieselfde vlak

as in die verlede nie, maar belangrike

besluite word geneem wat ‘n enorme

effek op die landbou in geheel het. Ons

kan maklik hande in die lug gooi en

redeneer ons kan dit tog nie verander

nie, of ons kan uitreik na die regering en

elke moontlike geleentheid gebruik om

die landbouprodusent se omstandigede

onder die politici se aandag te bring

sodat hulle meer ingelig is as hulle

belangrike besluite moet neem.

Bemarkingsrade het plek gemaak vir

die vrye mark in graanverhandeling.

Skitterende boere wat nie kon aanpas

by die nuwe speelveld nie, het die

risiko geloop om geld te verloor of

geleenthede verbeur om geld te maak.

Ons kritiseer maklik die mislukte

transformasiepogings van landbougrond

maar dit bring ons niks in die sak nie.

Moet ons kommersiële produsente nie

eerder uitreik na opkomende boere in

ons omgewing, hulle ondersteun met

raad en hulpmiddels om hulle so gou

moontlik op ‘n vlak van kommersiële

produksie te kry, sodat hulle die “lobbie”-

werk vir ons kan doen by die regering

nie?

Die afgelope dekade of meer het

tegnologiese verandering vinniger

plaasgevind as ooit in die verlede.

Ongelukkig bly landbounavorsing in Suid-

Afrika nie by met ontwikkeling in die res

van die wêreld nie. Dit moet uiters moeilik

wees vir produsente om op hoogte te bly

met al die verwikkelinge wat plaasvind

op sy produksieterrein, maar dit is ter wille

van oorlewing belangrik om ingelig te

wees oor die meer kritiese aspekte.

As ‘n slotopmerking kan ek maar net

sê, in tye van verandering moet ons

sover moontlik ons eie lot bepaal en so

onafhanklik moontlik kan opereer –

“be in control of your own destiny”.

Artikel deur Koos van Rensburg

Artikel 24 van die betrokke wet bepaal soos volg:

1. Die houer van ‘n lisensie uitgereik ingevolge hierdie hoofstuk

wat verlang om die lisensie te hernu, moet minstens 90 dae

voor die verstrykingsdatum van die lisensie by die registrateur

aansoek doen om die hernuwing daarvan.

2. Die aansoek moet –

a. Vergesel word van die inligting wat voorgeskryf word;

b. Afgelewer word aan die aangewese

vuurwapenbeampte verantwoordelik vir die gebied

waarin die aansoeker gewoonlik woonagtig is of waarin

die aansoeker se onderneming is, na gelang van die

geval.

Artikel 27 van die Wet bepaal die geldigheidsduur van ‘n lisensie

of permit en is volgens die meergaande tabel uiteengesit:

Vuurwapeneienaars moet daarop bedag wees dat sekere kategorieë van wapens nou hernu moet

word. In dié verband is dit nodig om te let op die bepalings van Artikel 24 van die Wet op Beheer van

Vuurwapens, 60 van 2000.

Riglyne vir hernuwing van vuurwapenlisensies

Artikel-

nommer

Tipe lisensie of permit Geldig-

heidsduur

13. Lisensies om vuurwapen te besit vir selfver-

dediging

Vyf jaar

14. Lisensie om beperkte vuurwapen te besit vir

selfverdediging

Twee jaar

15. Lisensie om vuurwapen te besit vir geleent-

heidsjag en -sportskiet

Tien jaar

16. Lisensie om vuurwapen te besit vir toegewyde

jag en toegewyde sportskiet

Tien jaar

17. Lisensie om vuurwapen te besit vir ‘n private

versameling

Tien jaar

18. Permit om ammunisie te besit in private

versameling

Tien jaar

19. Lisensie om vuurwapen te besit en permit om

ammunisie te besit, in openbare versameling

Tien jaar

20. Lisensie om vuurwapen te besit vir besigheids-

doeleindes: besigheid in jag

Vyf jaar

21. Lisensie om vuurwapen te besit vir besigheids-

doeleindes: Besigheid anders as in jag

Twee jaar

Artikels deur Hannelie Cronjé

Toestand van Vrystaatse paaie knel ekonomieMeer as 70% van die Vrystaat se paaie is in ‘n baie slegte

toestand en die korrupsie met 23 tenders vir die herstel van

paaie het die provinsie duur te staan gekom. Só het die LUR

vir polisie, paaie en vervoer, Butana Komphela, in sy onlangse

begrotingsrede op Bethlehem gesê.

Dié beleërde Departement is verlede jaar onder administrasie

van die nasionale departement van Finansies geplaas ná

beweerde grootskaalse bedrog met padkontrakte. “Ons begin

dié boekjaar met ‘n pynlike herinnering aan die 23 paaie wat

ons departement in ‘n baie negatiewe lig gestel het,” het

Komphela gesê. Die 23 tenders waarna Komphela verwys, was

vir die herstel van paaie in 2009. Van sy totale begroting van

byna R1,8 miljard het Komphela slegs sowat R955 miljoen aan

die verbetering en instandhouding van paaie toegewys.

Mnr. Jacob Dladla se maatskappy, MRD Consulting Engineers,

was aangestel as projekbestuurders vir 12 van die 23 paaie.

Hierdie 12 kontrakte aan 12 kontrakteurs, het sowat R1,9 miljard

beloop en geen werk is aan die paaie gedoen nie. MRD is nie

geregistreer by die Kommissie vir Maatskappye en Intellektuele

Eiendom (CIPC) nie en die besigheidsadres in Germiston,

Gauteng, is net ’n stuk veld.

Die voormalige LUR vir polisie, paaie en vervoer en nou

burgemeester van die Mangaung-metro, Thabo Manyoni, het

in 2009 geraam dat R15 miljard nodig sal wees om Vrystaatse

paaie tot hul eertydse glorie te herstel.

Roy Jankielsohn, DA-leier in die Vrystaat, het in reaksie op

Komphela se begroting gesê die padkrisis is die grootste krisis

tot nog toe in die Vrystaat. Hy het gesê daar was al talle

korrupsieskandale in Suid-Afrika, soos Armsgate, Oilgate en

Travelgate. In die Vrystaat het ons nou ‘n ‛Roadgate’. “Ek sien

uit daarna om die interne forensiese verslag oor dié skandaal

van die ANC-regering te ontvang.” Volgens Jankielsohn sal

die provinsiale ekonomie nié groei nie, omdat die paaie in so

‘n haglike toestand is. Abrie Oosthuizen, leier van die VF+ in

die provinsie, het gesê die toewysing aan paaie is gans te min.

“Dit is nie eens genoeg geld om al die slaggate te herstel nie,

laat staan nog om nuwe paaie te bou en bestaande paaie te

herstel.”

5

SA Graanhanteerders gerat om 15 miljoen ton graan op te bergAnnatjie Loio, president van GOSA

Die graanhanteerders van GOSA is gereed om vanjaar

sonder enige knelpunte ongeveer 15 miljoen ton graan in

silo's in Suid-Afrika op te berg. Dit behels inname, hantering,

beroking, versending, vervoer en verskeping. Die geskatte

oeste van verskillende gewasse is 11,7 ton mielies, 541 000 ton

sonneblomsaad, 756 000 ton sojabone, 67 000 ton grondbone,

145 000 ton sorghum, 50 000 ton droëbone en 2 miljoen ton

koring.

Met ‘n plaaslike geraamde verbruik van 9,5 miljoen ton laat dit

‘n surplus van 2,2 miljoen ton vir uitvoer. Loio het GOSA-lede

geluk gewens met hul puik diens verlede jaar met die hantering

van 10,4 miljoen ton mielies, waarvan 1,8 miljoen ton uitgevoer

is na Mexiko, Italië, Korea, Venezuela, Koeweit, Iran, Japan,

Madagaskar en Taiwan.

Ongeveer 100 000 ton witmielies is uit Zambië en 150 000 ton

geel mielies uit Roemenië en Oekraïne ingevoer. Met ‘n

koringoes van 1,4 miljoen ton, het ons ‘n tekort van 750 000 ton

ingevoer. Daar was ook ‘n tekort aan graansorghum en

50 000 ton moes uit Australië ingevoer word.

Wêreldgraanvoorraad, bestaan uit mielies (125 miljoen ton)

waarvan (58 miljoen ton) in Chinese hande is, koring (213 miljoen

ton) met (65 miljoen ton) in China en sojabone (60 miljoen ton).

Aanduidings is dat Amerika vanjaar ‘n reuse mielieoes gaan

insamel en met politieke verkiesings in die VSA en Frankryk

kan dit die wêreldekonomie onvoorspelbaar beïnvloed. Die

ekonomiese groei in Afrika is die tweede vinnigste in die wêreld.

Die sub-Sahara-streek het reeds ‘n bevolking van een biljoen

wat almal gevoed moet word. Vir ons lede beteken dit groter

uitdagings in die toekoms aangesien ons in die bevoorregte

posisie is om oor opbergingskapasiteit en infrastruktuur te beskik

om graaninvoere na dié streek te kanaliseer.

Geen resessie vir Suid-Afrika voorspel nieDr Roelof Botha, mede besturende direkteur van die GOPA

Ten spyte van ‘n resessie in groot dele van die wêreld, veral die

EU, word geen resessie vir Suid-Afrika vir die volgende vyf jaar

voorspel nie. Ekonomiese vooruitsigte vir die landbou en die

land was nog nooit so rooskleurig as tans nie.

In ‘n ekonomiese oorsig oor die BRICS-lande – Brasilië, Rusland,

Indië, China en Suid-Afrika – het hy gesê die totstandkoming

van ‘n ontwikkelingsbank en ’n beleggingsfonds om die

opkomende ontwikkelende lande ‘n hupstoot te gee. Sub-

Sahara-Afrika sal veral voordeel uit dié inisiatiewe trek deur

regstreekse substansiële beleggings, skepping van infrastruktuur,

vaardighede en maatreëls om produktiwiteit, veral in landbou,

te bevorder.

Die waarde van voedselverbruik in BRICS, met ‘n bevolking

van 2,9 biljoen, is VS2-triljoen, 34 keer die totale landbou-

opbrengs van Suid-Afrika. Volgens die huidige groeitendens

sal die gekombineerde BBP van BRICS dié van die VSA

in 2014 verbysteek. Verlede jaar het BRICS 21,6%

van die totale wêreld-BBP verteenwoordig.

Gevolglik is dit geen verrassing nie dat

elke multinasionale korporasie in die hoë-

inkomstegroepe in die BRICS-lande belê.

Dit kan tot groot voordeel vir die Suider-

Afrikaanse Ontwikkelingsgemeenskap strek,

wat tot ‘n opkomende supermoondheid in die streek kan lei met

groot ekonomiese voordele vir Suid-Afrika.

VoedselsekerheidJannie de Villiers, hoofbestuurder van Graan SA

Suid-Afrika se huidige bevolking is 50 miljoen. Graanverbruik is

ongeveer 14 miljoen ton. Teen 2030 is die verwagte bevolking

sowat 59 miljoen en ’n minimum graanvoorraad van ongeveer

25 miljoen ton sal nodig wees om in die behoeftes van die

bevolking te voldoen. Dit sluit graan vir biobrandstof uit.

Die graanbedryf sal hierdie uitdaging met innoverende denke

moet aanpak. Om ten minste 25 miljoen ton te produseer, is

nie net regressie-uitbreiding nie. Ons sal kommunale grond in

produksie moet kry, opbrengste verbeter en slimmer te werk

moet gaan.

Suid-Afrika sit met die teenstrydigheid dat ons 100%

voedselsekerheid op nasionale vlak het, maar bykans 25% van

die huishoudings in die land beleef voedselonsekerheid. Waar

loop dinge verkeerd in SA?

Die groot uitdaging is hoe ons met die sterkpunte van nasionale

voedselsekerheid ‘n brug kan bou na die voedselonsekerheid

wat sommige van ons huishoudings beleef.

Die volgende pilare vir dié brug word aanbeveel:

• Vennootskappe tussen die staat en die privaat sektor.

• Wantroue uit die weg ruim.

• Gunstige landboubeleid (tariewe).

• Goeie infrastruktuur.

• Meer hektaar onder besproeiing.

• Kultuur van opleiding met mentors.

Ons het reeds die millenniumdoelwit bereik deur die

hoeveelheid mense wat op minder as VS1 per dag leef te

halveer. Ons nuwe mikpunt is om die dwarslat na VS2,50 per

dag te verhoog. Dit is baie ambisieus, maar wel haalbaar, veral

indien die skepping van werksgeleenthede van die regering

realiseer.

Ons moet ons hande uitsteek om die minister van landbou

te help om die regte dinge te doen en ophou om haar

aanhoudend te kritiseer. Daar lê opwindende tye voor vir die

graan- en oliesadebedrywe. Landbou is die sout wat genesing

vir die land kan bewerkstellig.

VKB, Reitz, se verteenwoordigers by die GOSA-simposium te Mykonos, Weskus, is van links: André Odendaal, uitvoerende hoof, graan; Tilla Jansen van Rensburg, silobestuurder, Freddie von Molendorff, silobestuurder en Wentzel Fourie, silobestuurder. (Foto: Hans Lombard)

Graanhanteringsorganisasie van Suider-Afrika (GOSA) Jaarsimposium te Klub Mykonos – Weskus(Inligting verskaf deur Hans Lombard)

Die Pad Saam – Junie 2012Finansies

6

VKB finansiële resultate

April 2011 tot Februarie 2012Hierdie fi nansiële jaar was van die begin af gekenmerk

deur moeilike landbou-ekonomiese toestande. Reënval

was baie wisselvallig en het dit die winsgewendheid van

graanproduksie onder geweldige druk geplaas. Aan die

einde van Februarie 2012 behaal VKB ‘n omset van

R3 125 miljoen vir die voorgaande 11 maande, wat heelwat

beter is as die vorige jaar asook die begroting. In teenstelling

met die vorige drie jaar se rekord-mielie-oeste was die

2011-mielie-oes van 412 866 ton ‘n gemiddelde grootte

oes. Hoewel die mielieoes kleiner was as die vorige jare

het die hoër mielieprys grootliks vergoed vir die laer tonne.

Die hoër mielieprys tesame met uitstekende omsette in die

kommersiële afdelings is gesamentlik verantwoordelik vir die

styging in omset teenoor die vorige jaar.

Wat die netto wins betref het die kleiner mielie-oes ‘n

negatiewe effek gehad op die winsgewendheid van die

silo’s. Wat egter positief is, is dat die kommersiële afdelings

uitstekend presteer en grootliks vergoed vir die verlies aan

inkomste by die silo’s.

Die VKB-groep se netto wins vir die elf maande geëindig

28 Februarie 2012 is R132,3 miljoen teenoor die vorige jaar

se R142,4 miljoen en die begroting van R107,2 miljoen. In

onderstaande grafi ek kan die effek van die kleiner mielie-

oes (Septembermaand) waargeneem word, maar is dit ook

sigbaar dat die gaping tussen die vorige jaar en die huidige

jaar verklein soos die jaar vorder en is die verskil slegs

R10,1 miljoen aan die einde van Februarie 2012.

Die fi nansiële prestasie van ons beleggings in nuwe

besighede soos NTK Limpopo Agric, Nu-Pro Veevoere,

Nu-Pro Commodities en Crown Bag is bo verwagting

goed en dra almal by tot VKB se goeie resultate.

Wat VKB se investering in die nywerhede betref is al drie

projekte (Hoenders, Veevoer en Oliepers) nog in die

oprigtingsfase en is daar nog geen inkomstebydrae nie.

VKB se totale kapitaal is aansienlik hoër as die vorige

jaar asook die begroting, soos in onderstaande

grafi ek waargeneem kan word. Die investerings in die

nywerhede asook ‘n heelwat groter debiteureboek is

grootliks vir die styging verantwoordelik. Onverkoopte

koringvoorraad (Desember), ‘n styging in die insetkoste van

mielieaanplantings asook goeie jaareindaankope (Februarie)

deur boere is vir hierdie buitengewone styging in debiteure

verantwoordelik. Die totale bates aan die einde van

Februarie beloop R1 825 miljoen waarvan 37% rentedraende

skuld is. Hoewel die rentedraende porsie van die bates effens

toegeneem het teenoor die vorige jaar word die balansstaat

meer doeltreffend aangewend.

Artikel deur Markus Mittermaier, VKB

Met net een maand van die fi nansiële jaar oor, sien VKB uit na ‘n

bogemiddelde wins op jaareinde wat vir beide aandeelhouers en

personeel positief is. Die Direksie het reeds ‘n aansporingskorting van

R115 miljoen goedgekeur vir die huidige jaar en sal dit na afl oop

van die Algemene Jaarvergadering in Augustus 2012 aan die

aandeelhouers toegedeel word.

7

Groepe met hoë produktiwiteit dra swaar aan belastinglas

Artikel deur dr Roelof Botha, ekonomiese raadgewer, PwC

Met die wysheid van nabetragting as gids, is dit duidelik dat vanjaar se begroting nie juis goeie nuus vir

die landbousektor of vir die land se hoë inkomstegroepe ingehou het nie.

Sondebokke ten opsigte van funksionele begrotings

wat nie spandeer is nie

Afwyking van begroting

R miljard %

Watervoorsiening -9,3 -55,7

Behuising -5,9 -22,1

Verdediging -3,5 -9,2

Landbou -3,3 -18

Mynwese, vervaardiging en konstruksie -3,1 -63,3

Brandstof en energie -2,5 -41

Nota: Rangorde volgens waardeBron: Nasionale Tesourie; eie berekenings

Aanvanklik het die meeste ontleders positiewe kommentaar

oor die Begroting gelewer, veral ten opsigte van die regering

se verklaarde strewe na volhoubare maatskaplike hervorming.

Die uitgawekant van die begroting was veral hierop toegespits,

met maatskaplike welsyn, behuising en gemeenskapsdienste

wat oudergewoonte meer as ’n kwart van die totale begroting

bedra het. Indien openbare gesondheid en openbare

onderwys bygereken word, beloop die direkte en indirekte

besteding aan dienste wat hoofsaaklik deur die laagste

inkomstegroepe benut word, meer as 70% van die totaal.

Infrastruktuur boer agteruit

Oningeligte waarnemers het die regering gelukgewens

met die soveelste aankondiging van reuse-bedrae wat aan

infrastruktuur gespandeer gaan word. Ongelukkig is dit duidelik

dat Nasionale Tesourie nog geen antwoord het op die knaende

probleem van gebrekkige spandering aan infrastruktuur op

plaaslike owerheidsvlak nie. Ten spyte van die ooglopende

tekort aan die nodige vaardighede om staatsadministrasie in

landelike gebiede te laat vlot, het die regering nog nie met

‘n pragmatiese en haalbare plan vorendag gekom om die

nodige opleiding en oordrag van vaardigheide in disfunksionele

munisipaliteite te verskaf nie.

Die data in die tabel bevestig die onvermoë van die regering

om die begrotings vir die meeste ekonomiese dienste te

kan spandeer, wat uiteraard ŉ remmende uitwerking op

ekonomiese groei en werkskepping uitoefen.

Die Minister van Finansies is dank verskuldig aan die Suid-

Afrikaanse ekonomie se vermoë om relatief vinnig die resessie

van 2008/09 te kon afskud. Wanneer die ekonomie in reële

terme groei, al is dit teen halfpas, vind werkskepping in

verskeie sektore plaas, wat natuurlik tot ‘n verbreding van die

belastingbasis lei.

Belastings groei fl uks

Die behaling van mikpunte wat verlede jaar vir belasting-

in komste gestel is, ten spyte van ‘n verlangsaming van

ekonomiese groei in die middel van 2011, is dan ook die ver-

naamste rede waarom Minister Gordhan soveel beweeg ruimte

in sy begroting gehad het. Die werklike belastinginkomste vir die

2011/12 fi skale jaar was 10% hoër as die vorige jaar. Aangesien

die ekonomie besig is om weer werksgeleenthede in die formele

sektore te skep, bestaan daar min twyfel dat be lastinginkomste

vanjaar sal aanhou om teen ‘n fl uks pas toe te neem.

Die grafi ek toon duidelik dat individue die grootste bydrae tot

die staat se inkomste lewer, maar die jongste begroting het

nie veel blaaskans aan die inkomstegroepe met die hoogste

produktiwiteit verskaf nie. In ‘n belangrike ontwikkeling is die

speelveld gelyk gemaak ten opsigte van belasting betaalbaar

op dividende wat in die buiteland verdien is en dividende wat

op plaaslike beleggings verdien is. Dividende op buitelandse

beleggings is voorheen as verdienste behandel en teen die

belegger se marginale belastingkoers belas, terwyl dividende

op plaaslike beleggings belastingvry was.

Dividendbelasting hoër as verwag

Ingevolge die nuwe wetgewing gaan plaaslike dividende

voortaan ook belas word en wel teen 15%. Daar hang egter nog

‘n vraagteken oor die formule wat gebruik is om die belasting

betaalbaar op buitelandse dividende te bereken, aangesien

dit ‘n laer effektiewe koers kan behels. Dit beteken dat daar ŉ

aansporing geskep is om eerder in buitelandse aandele te belê.

Dit maak nie sin nie omdat die bedoeling klaarblyklik was om

plaaslike en buitelandse dividende teen dieselfde belastingkoers

aan te slaan. Die besluit om plaaslike dividende teen 15%

te belas het ‘n tweeledige doelwit, naamlik om die trefpunt

van sekondêre maatskappybelasting na aandeelhouers te

verskuif en ook om die diskriminasie teenoor beleggings in

buitelandse aandele uit die weg te ruim. Tensy Nasionale

Tesourie doelbewus opgetree het (moontlik in ‘n poging om

afwaartse druk op die wisselkoers van die Rand te plaas), sal dié

belastingverskil waarskynlik spoedig deur nuwe wetswysigings

reggestel word.

Boere wat wydverspreide plase moet bestuur, sal uiteraard

onthuts wees oor die voorstel van Nasionale Tesourie om

vanaf Oktober vanjaar ’n ad valorem-aksynsbelasting van

7% op klein vliegtuie en helikopters te hef wat minder as 5 ton

weeg. Die Kommersiële Lugvaartvereniging van Suid-Afrika

(bekend as CAASA), is van plan om amptelik hierteen beswaar

aan te teken en is besig met ‘n ondersoek na die potensiële

nadelige uitwerking van so ‘n stap op die ontwikkeling van

die lugvaartbedryf. Dit is veral kommerwekkend dat Nasionale

Tesourie ‘n belasting wil instel op alternatiewe vervoer op ‘n

tydstip wanneer die infrastruktuur wat beide spoorweg- en

padvervoer moet ondersteun, besig is om ernstig agteruit te

gaan, veral in landelike gebiede.

Ander slegte nuus vir eienaars van beleggingsbates is dat die

belastingkoers vir individue en spesiale trusts van 10% tot ŉ maksi-

mum van 13,33% verhoog is. Vir gewone trusts is die koers van

20% tot 26,66% verhoog. Hopelik sal die volgende begroting

ef fense verligting vir die inkomstegroepe inhou wat die grootste

bydrae tot die land se toegevoegde waarde lewer.

BTW (210)

Aksyns (31)

Brandstof en krag (51)

Individue (286)

Maatskappye (201)

Ander (11)

Doeane (36)

Totaal: R286 miljard

Samestelling van belastinginkomste2012/2013-begroting (R miljard)


8

‘n Geiser is een van daardie onontbeerlike noodsaaklikhede vir huishoudings in die tyd waarin ons leef,

maar o wee, as dié hulpmiddel die gees gee, is die hele huishouding in rep en roer.

Moenie in die warmwater sit as geiser breek of pype bars nie

Artikel deur James Williams

Die einde van ‘n geiser se leeftyd word gewoonlik in die vroeë

oggendure of oor naweke ‘n nare werklikheid met al die drama

wat daarmee gepaard gaan, soos plafonne, matte, kaste,

ensovoorts wat deur die water beskadig word, en natuurlik die

ongerief van geen warmwater. Die meeste van ons het al so ‘n

ervaring gehad en weet dat dit behoorlik in ‘n nagmerrie kan

ontaard.

Met die winter wat aan ons deur klop, is dit belangrik dat ons

onsself vergewis van wat ons versekeringspolisse dek en wat

nié in die geval van ‘n geiser wat bars. Die tipe skadeloostelling

wat die versekeraar verskaf, is ook belangrik, want van die

versekeraars het ‘n glyskaal van betaling wat gekoppel word

aan die ouderdom van die geiser. Hierdie wyse van berekening

kan teweegbring dat u as versekerde meer uit u sak sal moet

betaal vir die herstelkoste.

Dan is daar ander gevalle waar die versekerde ‘n week of

twee moet wag alvorens die versekeraar opdrag gee vir die

vervanging van die geiser en moontlik nog langer vir die opdrag

vir herstel van die res van die skade. Hier volg ‘n paar punte om

in gedagte te hou as dit by gebarste geisers of pype kom:

Wat kan gedoen word om te voorkom dat pype of geisers bars?

1. Isoleer die pype behoorlik.

2. Die geiser kan met ‘n geiserkombers geïsoleer word.

3. Maak seker dat die geiser voorsien is van ‘n drupbak wat

verdere skade kan beperk.

Tekens wat ‘n aanduiding kan gee dat daar moeilikheid aan die broei is:

1. ‘n Geraas as die water in die geiser begin kook.

2. As daar éérs stoom en dan water by die kraan uitkom

wanneer die warmwaterkraan oopgedraai word.

3. Water wat op die plafon drup.

Wat kan gedoen word om die skade te beperk as ‘n geiser of ‘n pyp gebars het?

1. Draai die stopkrane toe.

2. Sit die geiser se skakelaar af in die huis se verdeelbord.

3. Maak alles wat nat geword het, droog.

4. Indien die woonhuis verseker is, skakel jou makelaar sodat hy

jou van raad kan voorsien.

Die volgende punte kan deur u makelaar uitgelig word:

1. Wie moet reël vir ‘n loodgieter.

2. Kwotasies vir alles wat moontlik beskadig is, moet verkry

word (plafonne, matte, kaste, linne, gordyne, mure, ens.).

3. Moet onder geen omstandighede ontslae raak van die

beskadigde items nie. Selfs die matte wat beskadig is, moet

gebêre word. Die bewyse moet alles beskikbaar wees indien

die assessor daarna wil kyk om die skade te bevestig.

4. ‘n Eisvorm moet voltooi word.

5. Indien moontlik, neem foto’s. Daar is nie beter bewyse as dit

nie.

‘n Geiser of pyp wat bars, is nooit ‘n aangename ondervinding

nie, maar u het defi nitief nie nodig om vir ‘n lang tyd sonder

water of selfs warmwater te sit nie.

Indien u navrae het rondom u dekking behels, skakel

VKB se versekeringsafdeling en kry gemoedsrus.


10

Winsbestuur vir vleisbeesboerdery Artikel deur Jaco Heckroodt

Om die winsgewend van ‘n boerderystelsel te verbeter kan van twee alternatiewe gebruik gemaak word

naamlik: die bestaande boerderystelsel moet of verbeter word of dit moet verander word.

Vir die ontleding van die huidige stelsel en, waar nodig, die

aanpassing daarvan, kan van die bruto margesisteem gebruik

gemaak word. Die sisteem is geskik om die fi nansiële prestasie

van ‘n vertakking in die verlede te ontleed asook om die

moontlike fi nansiële uitkomste in die toekoms te bepaal.

Bruto margesisteem

Hierdie sisteem benader die boerdery as ŉ besigheid

wat bestaan uit ŉ groep produksievertakkings, elk met sy

eie opbrengste en veranderlike kostes. Laasgenoemde

groepe vertakkings of ondernemings is afhanklik van sekere

gemeenskaplike hulpbronne soos grond, arbeid, masjinerie

en kapitaal en word gekoördineer deur die bestuur van die

ondernemer. Hierdie gemeenskaplike bronne het almal ŉ koste

en moet verhaal word, of dit benut word al dan nie.

Kostes word verdeel in toedeelbare koste (die koste wat

toegedeel word aan ŉ vertakking en wat sal verander soos wat

die vertakking se prestasie verander), en oorhoofse koste (kostes

wat nie toegedeel kan word nie en wat as veranderlik of vas

beskou kan word). Laasgenoemde kostes behoort aan die totale

plaas.

Lewende hawe-vertakkings se opbrengste word uitgedruk in

terme van bruto marge per hektaar of per grootvee-eenheid

(GVE). Die bruto marge van ŉ vertakking word bereken as die

bruto produksiewaarde (veeverkope plus eindwaarde minus

aankope minus beginwaarde) minus die direkte toedeelbare

koste. Die bruto marge word vir alle vertakkings binne die

boerdery bepaal waarna die oorhoofse koste (vas & veranderlik)

afgetrek word om die Netto Boerdery Inkomste (NBI) te

bereken. NBI verteenwoordig die opbrengs op totale kapitaal

en bestuur binne die boerdery-onderneming. Deur die NBI te

verminder met die vergoeding aan vreemde kapitaal (rente

en fi nansieringskoste) en grond (huur en deel-oes) word die

boerderywins bereken.

Verbeter die winsgewendheid so:

1. Verhoog die bruto marge met dieselfde oorhoofse koste

Dit kan bereik word deur ŉ verbetering in veeproduksie,

die aanvaarding van nuwe tegnologie, die produksie van

verbeterde produk of verbeterde bemarking om ŉ hoër prys

vir ŉ produk te ontvang. In die volgende tabel word die effek

van verhoogde speenpersentasie en speengewig op die bruto

marge van ŉ vleisbeeskudde met 240 koeie uiteengesit, waar ŉ

speenkalfstelsel op natuurlike weiding in die somer en oesreste

en hooi in die winter gevolg word. Die prysverskil tussen ligte en

swaar speenkalwers is R0,72 per kilogram. Die resultate in die

tabel toon dat ŉ verbetering van 20% in die speenpersentasie

tot ŉ 32%-styging in die bruto marge lei. ŉ Styging van 20% in die

speengewig verbeter die bruto marge met 21%.

2. Verhoog die bruto marge met verhoogde oorhoofse koste

ŉ Verandering na ŉ meer intensiewe produksiestelsel, soos om

kalwers op besproeide weidings af te rond (back grounding), of

om speenkalwers self in ŉ voerkraal af te rond, mag ŉ verhoogde

bruto marge lewer. ŉ Verhoging in die belegging van masjinerie

en toerusting verhoog egter die vaste koste van die boerdery.

3. Verlaag bruto marge met verlaagde oorhoofse koste

Met die verlaging van oorhoofse koste, soos wanneer

oorgeskakel word na ŉ voltydse natuurlike weidingstelsel wat

die behoeftes aan meganisasie verminder, mag die daling in

oorhoofse koste minder wees as die daling in die bruto marge

wat tot ŉ hoër NBI lei.

4. Handhaaf dieselfde bruto marge met verlaagde oorhoofse

koste

In sekere omstandighede mag dit moontlik wees om meganisasie

en arbeidskoste te verlaag, wat oorhoofse koste sal verlaag

en dus by dieselfde bruto marge, ŉ verhoogde wins sal lewer.

Alhoewel al vier hierdie benaderings bestaan, is nie almal

geskik vir alle boerderye nie. Elke boerdery is uniek gegewe die

hulpbronne wat beskikbaar is, en daarom moet alle metodes

ondersoek word om die beste metode te identifi seer.

Hoe doeltreffend boer ek?

Meet die boerdery se doeltreffendheid aan twee maatstawwe:

1. NBI per kilogram lewende massa geproduseer per hektaar

Indien die resultaat swak is, moet eerstens bepaal word of

die bruto marge per kilogram lewende massa per hektaar

bevredigend is. Indien wel, mag oorhoofse koste te hoog wees.

2. NBI per koei gepaar

Indien die syfer onbevredigend is terwyl die bruto marge per koei

goed is, moet oorhoofse koste ondersoek word om die probleem

aan te spreek. Daar is egter geen standaard instruksies om ŉ

boerdery se wins te verhoog nie. Dit verg deeglike beplanning en

bestuursvernuf om vir elke boerdery die beste planne te maak.

Jaco Heckroodt is ŉ landbou-ekonoom wat werksaam is

by VKB Landbou Bpk. op Reitz. Hy kan gekontak word by

telefoonnommer 058 863 8215 of per e-pos by [email protected].

Kudde A B C

Speen % 90 75 90

Speenmassa (kg) 230 230 192

Bruto inkomste (R/GVE) 1 659 1 510 1 520

Direkte koste (R/GVE) 871 917 871

Bruto marge (R/GVE) 788 593 649

Verbetering in winsgewendheid (%) - 32 21

Tabel: Verandering in die winsgewendheid van ‘n vleisbeeskudde

Mnr. Tienie Ras is die hoofbestuurder van Noord-Transvaal Koöperasie en woon in Modimolle (Nylstroom),

waar die hoofkantoor ook is.

Artikel deur Sandra Dreyer

Ontmoet die Hoofbestuurslede

Tienie is ‘n gebore Namibiër en het sy skooljare aan Hoërskool

Otjiwarongo deurgebring. Hy is ‘n oud-Puk-student (nou

Noordwes-Universiteit, Potchefstroom-kampus) en Unisa. Hy

beskik oor ‘n Hoër Onderwysdiploma, BCom Rek-graad, BProk-

graad en ‘n Gevorderde Bestuursdiploma.

Tienie se vrou Ludi, ‘n nooi Steinmann, is ‘n studenteliefde.

Hulle het twee kinders, Martin (30) wat by SAB MiIler as

vloottoesighouer werk, en Marlize (27), wat ‘n advokaat is in die

Pretoria-balie.

Tienie het by die Bonuskor-groep in die Laeveld begin werk,

eers op ‘n suikerriet-, katoen- en vrugteplaas en ook by ‘n

saagmeule. Hy het as assistent-rekenmeester begin en later

sekretaris/rekenmeester geword. Daarna het hy vir 10 jaar

by die destydse Kroonstad-Wes Koöperasie gewerk, eers as

hoofrekenmeester en later as hoofbestuurder: fi nansies. In 1991

het hy by VKB aangesluit totdat hy in laat 2008 na NTK

gegaan het.

Ons het met dié dinamiese man gesels:

Jy het op die hoofbestuur van Vrystaat Koöperasie as hoof fi nansiële beampte/hoofbestuurder fi nansies (die titel het van tyd tot tyd verander) gedien. Was dit ‘n groot aanpassing om na Modimolle te verskuif en by Noord Transvaal Koöperasie te kom werk?

Nee, die aanpassing was heeltemal gemaklik. Daar het heelwat

onsekerheid by die NTK-personeel bestaan en die uitdaging was

om hul vertroue te wen. Die meeste het die verandering baie

vinnig aanvaar, wat dit makliker gemaak het.

Was jy direk betrokke by die samewerkings-ooreenkoms van die twee koöperasies en wat behels die ooreenkoms presies?

Ja, aanvanklik was die oogmerk van VKB om 50% belang in

NTKLA te verkry. Laasgenoemde is die bedryfsmaatskappy

wat ‘n volfi liaal van NTK was. Die mediumtermyndoelwit was

die herstrukturering van die VKB en NTK om een geïntegreerde

besigheid daar te stel.

Die tipe boerdery waarmee jy tans te doen het, verskil baie van die Vrystaat. Het jy direkte kontak met die boere self?

Boerdery in die Limpopo-provinsie is baie gediversifi seerd.

Limpopo voorsien tot ‘n groot mate in die vraag na vrugte

en groente. Dit is ‘n tekortgebied wat akkerbou betref met

sonneblom en mielies die grootste gewasse. Aartappels

word op groot skaal verbou. Veeteelt, veral beesboerdery,

kom voor en natuurlik word groot gebiede aangewend vir

wildboerdery. Hier is ook ‘n aantal krokodilboere. Behalwe

direkte individuele kontak met boere, benut ons ook ander

geleenthede om met groepe boere kontak te maak soos

inligtingsdae, boereverenigings, ensovoorts. Afstande maak dit

egter moeiliker.

Watter vertakking van boerdery is verantwoordelik vir die grootste inkomste by NTK?

Die antwoord is nie heeltemal eenvoudig nie, maar waarskynlik

aartappels, sonneblom en mielies.

Die NTK-gebied is baie groot en die takke wydverspreid. Is dit moontlik om op gereelde basis met al die personeellede persoonlik kontak te kan maak?

Ons het 32 handelstakke en depots en nege meeltakke. Een

van die fi liale, Venda Meule, het ook ‘n aantal meeldepots. Dit

is nie moontlik om persoonlik met alle personeel kontak te maak

nie, wel met die bedryfsbestuurders. Ons het ‘n personeelblad,

Koöperasiestories, waarmee personeel op ‘n meer persoonlike

vlak ingelig word. Musina is 400 km vanaf Modimolle.

Uit hoeveel lede bestaan jul direksie en hoe belangrik is die skakeling tussen direksie en hoofbestuur na jou mening?

Die direksie van NTKLA bestaan uit myself as besturende

direkteur en ses nie-uitvoerende direkteure. Drie van die

ses is van VKB en drie van NTK. Paul Carshagen van VKB is

die voorsitter. NTK het vyf direkteure by name Pierre Jacobs

(voorsitter), Leon Eksteen, Human du Preez en Lourens van

Tienie en Ludi Ras.

NTK: Hoofbestuurder, mnr. Tienie Ras

Hoofbestuur

11

Hoofbestuur

12

Aswegen (een vakature). Benewens die goeie samewerking

wat tussen enige direksie en bestuur om vanselfsprekende redes

behoort te bestaan, ag ek die skakeling tussen bestuur en die

NTK-direksie baie belangrik, want die direkteure het op ‘n ander

wyse as die bestuur blootstelling aan boere.

Op dié manier bly ‘n mens vertroud met die verwagtinge van

boere.

Wat beskou jy as die grootste uitdaging van jou pos as hoofbestuurder by NTK in ‘n veranderende Suid-Afrika?

Die eerste uitdaging is om NTKLA volhoubaar suksesvol te maak

en om weer relevant vir die kommersiële boere in die Limpopo

te wees. Boere het tot ‘n groot mate “afvallig” geraak van NTK.

Die vereistes van die veranderende omgewing en diversiteit

stel uiteraard hoë eise aan bestuur, veral met die tekort aan

kundigheid. Elke omgewing het sy eie kultuur, politiek (in die

breër sin van die woord) en die uitdaging is om dit alles binne

jou besigheid te probeer akkommodeer.

Wat is na jou mening die grootste bydrae wat jy lewer?

Hierdie vraag moet seker eerder vir kollegas gevra word en

ek het ‘n paar daaroor getoets. Hoewel ek nie ‘n natuurlike

ekstrovert is nie, het ek in die algemeen ‘n informele styl en

‘n gemaklike omgang met mense. Vanweë my agtergrond

is ek uiteraard fi nansieel analities ingestel, maar ek probeer

so ver moontlik die behoeftes van die bedrywe verstaan en

akkommodeer. Ek probeer ‘n organisasieklimaat skep waar

vertroue en deursigtigheid gedeelde waardes en prestasie die

norm is. Elke mens moet ‘n gelyke geleentheid in die werkplek

hê om te kan groei en ontwikkel en in daardie opsig streef ek

daarna om ‘n goeie mentor te wees. Dit is vir my belangrik om

strategies te dink oor die besigheid, mense in ‘n span saam te

snoer en ‘n goeie leier te wees en veral deur voorbeeld te lei.

Wat sal jy graag wil verander in die tydperk wat jy as hoofbestuurder dien?

Soos reeds gesê, sal ek graag NTKLA weer relevant vir boere

wil maak deur ons diens en mededingendheid te verbeter.

Ons moet gesien word as ‘n besigheid wat waarde

toevoeg vir alle rolspelers, nie net vir aandeelhouers

nie, maar ook vir ons personeel en verskaffers. Ek

sal graag wil sien dat elke personeellid sy rol in

die waardeskeppingsproses verstaan sodat ons

kan uitkom by ‘n “ons”- in stede van ‘n “hulle”-

sindroom. Die besigheid moet vry wees van

diskriminasie en mense moet konstruktief kan verskil

sonder vrees vir viktimisasie.

Wat is jou persoonlike toekomsdroom?

Ek en Ludi was bevoorreg om

verskillende lande te besoek en

beplan nog enkele reise, maar

na alles is dit die mense

om en naby jou wat jou

gelukkig maak, nie

besittings of reise

nie. Ons kinders

en sommige

Gunstelinge

Kos: Altyd ‘n vleisie.

Drank: Rooiwyn.

Boek: Ek lees graag wyd, maar nie

fi ksie nie.

Fliek: Ons woon per geleentheid

goeie opvoerings in veral Monte

Casino by.

Stokperdjies: Glo dit as jy wil, maar ek het

begin gholf speel.

Lewensleuse: Integriteit en vertroue is die

boustene van enige verhouding.

familielede woon in en om Pretoria en ons sal seker ook in daardie

omgewing gaan aftree. Beide van ons sal ook ná aftrede nog

ekonomies aktief wil wees ten einde nog ‘n sinvolle “tweede

loopbaan” te hê.

Martin Ras, saam met sy sus Marlize op haar troudag met Nic le Roux.

Mnr Tienie Ras, links, saam met mede-direkteurslede van NTKLA. Langs hom van links staan mnre Pierre Jacobs, Herman Vercueil, Michael de Klerk, Klasie Havenga, Paul Carshagen, Koos van Rensburg.


13

Fi

na

nsi

es

Skaap en Bees: Voer heeljaar lank op meerjarige immergroen lusernboom

Hanteer Lusernboom soos ʻn kind

Boomlusern, oftewel Chamaecytisus palmensis,

Chamaesytisus proliferous en Cystisus proliferous, is die ideale

oplossing vir veeboere aangesien hierdie immergroen plant,

wat vir 60 tot 80 jaar kan leef, regdeur die jaar voeding verskaf

en dieselfde voedingswaarde as lusern bied.

Boomlusern groei as ‘n struik waaraan skape en beeste kan

vreet sonder die gevare van gewone lusern wat tot veevrektes

kan lei, aangesien die boomlusern geen blousuur bevat nie.

Dit is groenvoer wat as ‘n lewendige hooimied dien. Grootvee

en wild word spekvet daarvan, terwyl kleinvee begin meerlinge

gooi en suksesvol speen danksy die feit dat die plant vir

12 maande van die jaar voeding bied.

Daar is twee tipes boomlusern – ‘n groter boom wat meer vir

beeste is, en ‘n kleiner een wat uiters geskik is vir kleinvee, soos

skape.

Omdat dit ‘n peulgewas is, stel die plant stikstof in die grond

vry, wat beteken dat die boer nie kunsmis hoef in te werk nie.

Dit maak dat die grond tussen die rye uiters vrugbaar is vir die

aanplanting van gras tussen die lanings lusernbome.

Lusernbome groei die beste in diep sand of diep dreinerende

grond met ‘n pH van 4 tot 8 en kan strawwe winters van tot

minus 10 grade Celcius deurstaan voordat net die punte

sal doodryp, waarna dit egter weer sal uitloop. Die enigste

ryprisiko is met baie jong plantjies, want die ouer plante is as

woestynplant geweldig gehard teen koue, vuur en droogte.

Die plant verhoog ook die drakrag van grond tienvoudig.’n

Blok veld wat normaalweg een ton gras per hektaar per jaar

lewer, lewer tipies sowat agt tot 10 ton eetbare boomlusern

per jaar. Die bepalende faktor is water, met een ton eetbare

materiaal vir elke 100 mm reën of vog in die grondreserwe.

Indien daar ‘n vlak watertafel is, produseer boomlusern teen

ongeveer dubbeld die jaarlikse reënval in tonnemaat.

Daar word aanbeveel dat die boomlusern stelselmatig op 10%

van ‘n veeplaas gevestig word, wat dan die drakrag in ‘n tipiese

geval sal verdubbel, aangesien die gras op kritieke tye gerus

kan word. Dit beteken dat vee in die Suid-Afrikaanse winter in

kondisie bly. Dit word ook aanbeveel dat die plante teen ‘n ratio

van 700 tot 1 000 plante per hektaar geplant word in enkel- of

dubbelrye, wat sowat 10 m uitmekaar staan en die plante in die

ry sowat twee tot drie meter uitmekaar. Die strook tussenin kan

dan met meerjarige gras, soos Smutvinger of Erogrostis beplant

word, wat sal gedy weens die toegang tot die gratis stikstof van

die boomlusern. Indien die plante nie in lanings geplant word

nie, groei hulle uit as ‘n vier tot ses meter boom.

Die plant word as ‘n saailing gevestig vir die vinnigste vestiging

en kan binne 10 maande reeds die eerste keer ligweg bewei

word, en is in kommersiële produksie vanaf jaar twee.

Ek het gaan aanklop by Janus Naude (Vrede) van Tree

Lusern wat tans self besig is met die plant en groot maak van

lusernbome.

Nadat ek uit verskeie oorde gehoor het dat gemiddeld 10% van

aanplanting groei was my vraag aan hom hoekom?

“Die groot ding van die hele plantjie is dat boere dink dit is

soos ‘n mielie wat kan hard hanteer word ens. Dit is meer soos

‘n kind: vir die eerste rukkie het dit sagte hande nodig, so min

as moontlik hantering. Vanaf die groei tot 20 cm is die groot

gevaar verby, maar op 30 cm is dit ‘n plant en boom en ek kan

dit dan stampe en stote vat. Hantering bring skaafplekkies wat

weer kans gee vir die swamme om te vat. Die boompies wat

nou by die boer kom, is baie meer gesond en sterker. Dit het nog

so 'n paar behandelings nodig maar die kanse op vrekte is baie

minder mits die boere dit reg hanteer. Dit is werk aan die begin

en daar is uitgawes, maar as dit reg gedoen word van die begin

af, sal dit goeie opbrengse lewer”.

Janus verkoop ook nou Lusernboompies op aanvraag van

grootte (Jy kan kies vanaf 20 cm - 1 meter).

Janus Naude 082 800 6841

3 maande oue boompies wat gesnoei en geënt is teen swa m- me staan reeds tussen 30 - 40 cm hoog en is net so breedt.

Plantjies in sakkies soos dit nou ook aan kliënte verskaf gaan word. Hulle kan die grootte bepaal wat hulle wil hê teen `n vasgestelde prys.

Artikel deur Hannelie Cronje

Die Pad Saam – Junie 2012Vee

14

Volg ideale voedingsprogram vir skape onder ekstensiewe en semi-intensiewe toestande

Artikel deur Anton Loubser, Tegniese Bemarker, Nu-Pro Voere

Met die regte voedingsprogram kan beide ramme en ooie

voorberei word om te sorg vir ‘n verhoogde lampersentasie in die

lamseisoen wat voorlê. Aan die hand van die volgende wenke

kan boere dus sorg dat hulle vanjaar weer goeie groei

in hul kuddes kan verwag.

Prikkelvoeding van teelramme

Om ‘n hoë besetting en hoë tweelinggeboortes te verseker, moet

ramme in ‘n uitstekende kondisie, vrugbaar en dekbehendig

wees, oor ‘n baie hoë geslagsdrang beskik en topfi ks wees

om ooie meermale gedurende haar hittesiklus te dek, asook

groot testes (skrotumomtrek van meer as 30 cm op 15 maande-

ouderdom) hê om voldoende spermselle te produseer. Aangesien

die ontwikkeling van spermselle

ongeveer twee maande neem, moet byvoeding vir ten

minste twee maande voorsien word.

Teelramme moet gevolglik vanaf twee maande vóór die paar-

seisoen ‘n deurvloeiproteïengebaseerde ramprikkelrantsoen

soos Ultrawol-korrels of ‘n ramprikkelmengsel (150 kg

eenstopkonsentraat + 80 kg melassemeel + 770 kg gemaalde

mielies) teen ‘n beperkte pyl van 350 tot 500 g per ram per dag

gevoer word. Daar moet voldoende vreetspasie wees sodat

alle ramme gelyktydig kan vreet. Indien die weiding skaars is,

moet goeie kwaliteit lusernhooi ad lib eenkant by gevoer word.

Alle ander aktiwiteite soos die nodige doserings en entings moet

ongeveer ses weke voor die paarseisoen gedoen word.

Uitgroei van vervangingsooie (jongooie)

Om ‘n hoë lampersentasie te verseker, moet jongooie vanaf

speen voortdurend groei en in geen stadium voor paring massa

verloor nie. Daar moet veral voorkom word dat jongooie ses

maande voor paring massa verloor, want dit kan tot ‘n be tekenis-

volle verlaging in besetting en gevolglik lamper sentasie lei.

Die optimale uitgroei van vervangingsooie is noodsaaklik, want

die massa wat ‘n jong ooi met tweetand bereik, bepaal haar

uiteindelike grootte en produksie.

Jongooie moet 80% van die volwasse ooi se massa op 11- tot 14-

maande-ouderdom bereik het voor paring.

Afhangende van die gehalte en die hoeveelheid van die weiding

moet die ooie die volgende kragvoermengsel op droë weiding

(500 g per ooi per dag) en groenweiding (350 g per ooi per dag)

gevoer word en 150 kg eenstopkonsentraat + 80 kg melassemeel

+ 770 kg gemaalde mielies. Vir elke 1 kg wat sy swaarder is met

eerste paring, styg haar lampersentasie met ongeveer 1,5 tot

2,5%.

Prikkelvoeding van teelooie

Ooie wat met paring in massa toeneem, is meer geneig om

tweelinge te produseer as dié wat massa handhaaf of verloor.

Besetting van tweelinggeboortes neem af indien die ooie kort

voor die prikkelperiode massa verloor. Die mate waartoe ‘n

ooi haar genetiese reproduksiepotensiaal bereik, is afhanklik

van omgewingsfaktore soos voeding en bestuur. Om ‘n hoë

lampersentasie te verseker, moet ooie in ‘n uitstekende kondisie

(3,5 kondisiepunt) met paring wees en vir elke kilogram wat hulle

swaarder is met paring, styg die lampersentasie met ongeveer

1,5 tot 2,5%. Om ooie in ‘n stygende massa te kry, moet hulle

vanaf minstens drie weke voor paring in spaarkampe geplaas

word en vir minstens ses weke ‘n prikkellek gevoer word. Op droë

weiding word Ultrawol-korrels teen 300 g per ooi per dag gevoer.

Ooie moet vier tot ses weke voor paring die nodige doserings

en entings ontvang. Vanaf vier weke voor paring moet ooie

rustig gehou word en geen stresvolle aktiwiteite moet in hierdie

periode uitgevoer word nie.

Voeding gedurende vroeë dragtigheid

Enige faktore wat spanning kan veroorsaak, moet gedurende

die eerste maand van dragtigheid vermy word, want dit kan

embrionormaliteit tot gevolg hê. Om embrionormaliteite en

afsterwing van fetusse te voorkom, moet waar moontlik, geen

stresvolle aktiwiteite soos dosering, enting, skeer of dip vir die

eerste maand nadat die ramme uitgehaal is, uitgevoer word

nie. Gedurende die eerste maand van dragtigheid moet die

paringskondisie van die ooie gehandhaaf word. Indien nodig,

kan ‘n lek – meestal dieselfde as wat vir prikkelvoeding gebruik

word – voorsien word.

Voeding gedurende mid-dragtigheid

Gedurende mid-dragtigheid (maand twee en drie van

dragtigheid) is die optimale groei van die plasenta van kritieke

belang. ‘n Klein nageboorte gee aanleiding tot ‘n toename in

lamvrektes weens die klein lammers asook lae melkproduksie.

Jongooie groei nog en moet verkieslik as ‘n aparte trop op

voorkeurweidings bestuur word. Indien die beskikbare weidings

beperk is, moet ‘n lek verskaf word wat sal afhang van die tipe

weiding asook die gehalte en hoeveelheid daarvan.

NU-PRO INTENSIEWE SKAAPVOEDINGSPROGRAM

Lam Kruip

Korrels

Ram-, Lam- en

ooi-korrels

Skaap

Aanvangs

Skaap Afrond UltraWol 30 Stoetram

Droë ooie - - - - 250 g/dag -

Prikkelooie - - - - 300 g/dag -

Dragtige ooie - - - - 250 g/dag -

Lakterende ooie - 750 g/dag - - - -

Vervangingsooie - 400 g/dag - - - -

Suiplammers 350 g/dag - - - - -

Speenlammaers 500 g/dag - - - - -

Afrondlammers - - 1,2 kg/dag 1,7 kg/dag - -

Ramme droog - - - - 500 g/dag -

Ramme dekseisoen - - - - - 1,5 kg/dag

Veilingramme - - - - - 2,5 - 3,5 kg/dag

Notas: * Alle innames is na benadering en hang af van die ras asook weitoestande * In die geval van afrondlammers word aanvangs- en afrondkorrels-inname getoon; aanvangs is slegs van toepassing indien die lammers van die veld af inkom

Voeding gedurende laat-dragtigheid

Laat-dragtige ooie moet vanaf vier tot ses weke voor lam

voldoende deurvloeiproteïen inneem om uierontwikkeling te

stimuleer en bies- en melkproduksie te verhoog. Die voorsiening

van ‘n hoë deurvloeiproteïenlek, soos UltraWol of UltraWol-

korrels, word aanbeveel. Indien die weiding skaars is of ooie in

lamkampe lam, moet ‘n volledige rantsoen vanaf vier tot ses

weke voor lam gevoer word.

Voeding gedurende laktasie

Die voedingspeil gedurende die eerste twee maande ná

lam moet sodanig wees dat ooie nie meer as 10% van

hul liggaamsmassa verloor nie. Om ‘n hoë speenmassa te

verseker asook ‘n hoë lampersentasie met die daaropvolgende

lamseisoen, moet dieselfde deurvloeiproteïengebaseerde lek of

volledige rantsoen wat gedurende laat-dragtigheid gevoer word,

ook gedurende vroeë laktasie op die beskikbare weiding gevoer

word.

Die ideaal is dat ooie ná lam na groen aangeplante weidings

geskuif word. Melkproduksie van ooie word nadelig beïnvloed

deur ‘n voedingsbeperking.

Skakel Noord-area:

George Delport: 073 255 0350

Skakel Suid-area:

Anton Loubser: 082 887 1125

15


16

Artikel deur Willem Schultheiss, MSD Dieregesondheid

Lewerslakbeheer: Hoe om dit reg te doen…In Aprilmaand speen baie vleisbeesprodusente hul

kalwers. Dit is herfs en die winter lê voor. Sommige kuddes bly

op natuurlike winterveld totdat hulle kalf en ander word so teen

Mei of Junie verskuif na stoppellande waar hulle oesreste moet

benut. Hoe die voedingsituasie ook al sy, die belangrikste doelwit

is om die kondisie van die koei na speen te laat toeneem tot op

’n punt van 3.0 teen ongeveer twee maande voordat sy moet

kalf – waarna dit konstant behoort te bly tot by kalwing. Kondisie

in ’n volgroeide bees verwys na die onderhuidse vetreserwes wat

’n koei benut in tye van verhoogde energiebehoeftes tydens tye

van lae voedingstofi nname – soos die geval is direk ná kalwing.

Produsente kan nie bekostig dat dragtige koeie en jongvee

op minder verteerbare winterweiding se produksievermoë

deur sluimerende, subkliniese lewerslakbesmettings ondermyn

word nie. Die fi nansiële implikasies is groot en duur lank na

besmetting. Dit sal herkonsepsie asook melkproduksie na die

volgende kalwing affekteer. Lewerslakeiers word in die mis van

beeste uitgeskei en kontamineer waterbronne en vogtige areas.

By 26ºC broei die eiers binne 10 tot 12 dae uit en die eerste

stadium larwe besmet binne 30 ure ’n varswaterslak – wat as

tussengasheer noodsaaklik is. Sou ’n mens hierdie slakke prakties

en koste-effektief kon beheer, wat meestal nie moontlik is nie,

sou lewerslak in beeste nie naastenby dieselfde probleme

veroorsaak as wat tans die geval is nie. Na 4½ tot sewe weke

verloop het ná besmetting van die slak, verlaat ’n serkaria-

larwe die slak en heg vas aan grashalms langs water of in

vogtige areas. Hulle ontwikkel tot metaserkaria. In die winter, as

temperature onder 10ºC daal, staak die lewerslak se ontwikkeling

in die varswaterslak, maar hervat as temperature in die volgende

lente styg.

Nadat ’n bees met metaserkaria (die aansteeklike vorm

van lewerslak op die weiding) besmet is, neem dit drie

dae vir die onvolwasse stadiums om die lewer te bereik en

vanaf agt weke later word hulle in die galbuise gevind. Die

eerste duidelike kliniese simptome van besmetting is meestal

ongeveer vyf tot ses weke na besmetting. Die kliniese uitkoms

van lewerslakbesmetting word bepaal deur die hoeveelheid

van die metaserkarieë-besmetting op weiding. Inname van

baie metaserkarieë oor ’n kort tyd sal akute, ernstige siekte

veroorsaak, terwyl ’n laegraadse inname oor ’n langer tyd

eerder ’n kroniese beeld veroorsaak. Op 12-weke-ouderdom

bereik slakke volwassenheid en kan eiers gelê word. Die grootste

skade word deur die onvolwasse slakke in die lewer veroorsaak

tydens hul migrasieroete na die galbuise. In hierdie vier tot vyf

weke van migrasie groei hulle van 0,1 tot 10 millimeter in deursnit.

Hierdie lewerskade mag spore van die bakterie stimuleer om te

ontkiem en kan akute vrektes veroorsaak. Vroegtydige enting

sal hierdie risiko verlaag. Omdat die lewer die sentrale orgaan

is waar glukose en proteïensintese plaasvind, lei die skade tot

ernstige proteïenverlies en laer glukoseproduksie in die lewer –

wat manifesteer as kwakkeel en vermaering. ’n Lae besmetting

in jong beeste sal groei benadeel en in vroulike diere sal die

besettingsyfer laer wees. In lakterende koeie sal melkproduksie

laer wees wat tot laer speenmassa in vleisbeeskalwers lei.

Volwasse slakke veroorsaak ontsteking en verstopping van die

galbuise, fi brose en lekkasie van plasmaproteïene uit die lewer.

Heel bloed word ook verloor as gevolg van inname daarvan

deur volwasse slakke wat uiteindelik tot bloedarmoede lei.

Ses belangrike punte rakende behandelingsdoeltreffendheid

• Geen lewerslakmiddel, inspuitbaar, oraal of opgiet, is 100%

doeltreffend teen alle ouderdomme in die lewerslak se

lewensiklus in die bees nie. Gestel ’n middel is meer as 90%

doeltreffend – byvoorbeeld 95% effektief (dus 5% oneffektief)

en die aantal twee-week-oue onvolwassenes ten tye van

behandeling beloop 1 000. Ná hierdie behandeling oorleef

50 onvolwasse slakke en word tydens slagting in die galbuise

van die lewer gevind. Hierdie bevinding beteken nié dat die

middel nie gewerk het nie. Die aantal volwassenes wat in die

galbuise gevind word ten spyte van onlangse behandeling

met ’n middel wat effektief is teen onvolwasse lewerslak,

word dus bepaal deur die aantal onvolwassenes wat

teenwoordig was tydens behandeling.

• Geen lewerslakmiddel het ’n nawerking nie. Indien die

beeste op besmette kampe of vleie bly ná behandeling

tydens gunstige weersomstandighede, sál herbesmetting na

behandeling steeds voorkom en mag die middel oënskynlik

ondoeltreffend lyk wanneer volwasse slakke in die lewer

by slagting sigbaar is. Behandel beeste dus voordat hulle

in die winter die vlei-areas bewei en herhaal behandeling

in die lente direk nadat hulle uit die vlei-areas gekom

het. Herhaaldelike behandeling met middels wat teen

onvolwassenes effektief is, sal nodig wees as beeste in die

warmer maande op besmette vleikampe bly. Probeer die

onnodige blootstelling ten alle koste vermy.

• Indien beeste wat kliniese tekens van ’n proteïentekort toon

(kwakkeel) behandel word, neem dit steeds ’n geruime tyd

vir die tekort om te herstel – ten spyte van behandeling.

Al wat die middel doen, is om die meeste slakke te dood,

terwyl die liggaam self moet herstel – deur middel van

goeie voeding – van die gevolge van lewerskade. Geen

behandeling gee dus onmiddellike verligting van kliniese

tekens nie.

• Sover vasgestel kon word, is daar geen bewyse van

lewerslakweerstand teen triklabendasool in Suid-Afrika nie.

Aannames dat opgietmiddels die ontstaan van weerstand

van lewerslak daarteen kan verhaas, is ongegrond.

• Die sensitiwiteit van roetine-eiertellings is 64% en dit is nie

gekorreleerd met die graad van die besmetting nie omdat

net volwasse lewerslakke eiers lê. Verder is die tempo

waarteen eiers gelê word, variërend van aard. Indien daar

minder as 20 volwasse slakke in die lewer is, is miseiertellings

te onsensitief om enige eiers aan te toon.

• Die ELISA-bloedtoets neem 14 dae om positief te toets nadat

beeste besmet is en bly vir ’n geruime tyd positief nádat

beeste behandel is. Dit maak interpretasie van negatiewe

ELISA-toetse moeilik in kuddes in ’n lewerslakhabitat wat

binne 14 dae gelede besmetting opgedoen het.

Lewerslak kom ook

by die mens voor.

17

V

ee

LICK MIX 87PROTEÏEN–MINERAAL–KONSENTRAAT VIR BEESLEKKE

LICK MIX 87:• Stimuleer diere se eetlus vir verhoogde inname van droë materiaal• Verhoog prestasie van herkouers op droëweidings• Handhaaf liggaamsmassa vir verbeterde kalfpersentasie• Stimuleer vertering van swak ruvoer en weiding• Bevat spoorminerale wat konsepsie verhoog• Bevat lakserende eienskappe wat droë galsiekte help voorkom

Vir ‘n beter eetlus en nog beter prestasie!

Skakel Molatek by Tel: +27 (0)13 791-1036 • Faks: +27 (0)13 790-0095 • E-pos: [email protected] • www.molatek.co.za

Lick Mix 87 Reg. No. V19783 (Wet 36 van 1947)

uppe

mar

keti

ng A

0693

6

L I C K M I X 8 7DIE E KO N O M I E S E K E U S E V I R H E R KO U E R S

NUUT!


18

Voergraad-mono-ammoniumfosfaat bied ʻn beter bron van fosfor

Artikel deur Stephan Breytenbach, Protea Animal Feeds

Die aanvulling van fosfor onder ekstensiewe weidings-

toestande met volop groen weiding, bly die mees koste-

effektiewe lekaanvulling vir enige veeboer – indien die inname

voldoende en die fosforbron van hoogstaande gehalte is.

Livingstone het reeds in die eerste helfte van die 19de eeu

(1840/50) die tipiese simptome van ‘n fosfortekort by die beeste

van die plaaslike Noord-Kaap-bevolking waargeneem. Hy het

pika (eet van bene) beskryf as ‘n gedrag om die pyn wat die

beeste ervaar wanneer hulle die harde wintergrasse moes eet,

te versag.

Dr. Arnold Theiler het reeds in 1912 die waarde van

fosforaanvulling besef in sy navorsing rondom die voorkoms van

lam- en stywesiekte en wêrelderkenning daarvoor ontvang.

Hierdie siektes is vandag omtrent onbekend en die doeltreffende

aanvulling van fosfor word vandag gedoen vir verbeterde

produksie.

Net soos die veebedryf ontwikkel en diereprestasie verbeter,

so het die kennis van verskillende fosforbronne en hoe om

fosforaanvulling meer effektief te maak, gevorder. Deur die jare is

daar vasgestel dat daar beter en meer beskikbare fosforbronne

as beenmeel is (die voer daarvan aan herkouers is vandag

onwettig).

Die nuutste en beslis mees opwindende toevoeging by die lys

van voerfosfate is beslis die mono-ammoniumfosfaat, Intaprofos

van Protea Animal Feeds (sien Tabel 1).

Voergraad mono-ammoniumfosfaat (VG MAP) is ‘n unieke en

opwindende fosforbron vir herkouers om die volgende redes:

• Intaprofos bevat 24% fosfor wat ‘n wateroplosbaarheid van

tot 95% het en verskaf fosfor van hoogstaande gehalte.

As fosforbron word mono-ammoniumfosfaat beskou as die

fosforbron met die hoogste bio-beskikbare fosfor, selfs vir

herkouers. Die fosfor is ook gekonsentreerd, wat insluiting in

lekke waar lae innames verkies word, maklik maak.

Tabel 1: Samestelling van Protea Animal Feeds Intaprofos*

Gewaarborgde

samestelling

Tipiese ontleding

Stikstof (N) 100 g/kg (min) 110 g/kg

Proteïen-ekwivalent 625 g/kg (min) 687 g/kg

Fosfor 240 g/kg (min) 245 g/kg

Vog 40 g/kg (min) 15 g/kg

* Reg.nr.: V16678 (Wet 36/47)

Kontak Protea Animal Feeds gerus by tel. 031 450 5700 of per

e-pos by [email protected] vir meer inligting

in hierdie verband of gesels met Wickus Labuschagne, die

verteenwoordiger by tel. 073 259 5514.

• Die proteïen-ekwivalent van so hoog as 68% verseker dat

Intaprofos noodsaaklike stikstof tot die dieet bydra wat nodig

is vir voldoende stimulasie en ontwikkeling van die rumen-

mikrobes. ‘n Gesonde populasie van rumen-mikrobes ontsluit

meer voedingstowwe vanuit die natuurlike gras en ander

voedingstowwe.

• Daar is geen kalsium in VG MAP nie en daarom is dit die

ideale produk om te gebruik in lekmengsels in gebiede

waar daar baie kalsiumsoute in die grond en water voorkom.

• Fosforlekke wat met VG MAP gemeng word, kan maklik in

blokke verander word deur die korrekte hoeveelheid water

by te meng. Hierdie selfde eienskap bevorder ook

die weerbestandheid van produkte.

Protea Animal Feeds is tans die enigste maatskappy wat ‘n

plaaslik geproduseerde voergraad mono-ammoniumfosfaat in

Suid-Afrika bemark. Intaprofos word deur Omnia (Protea Animal

Feeds se moedermaatskappy) op Rustenburg vervaardig.

Intaprofos is ‘n poeier wat dit duidelik van kunsmisgraad-MAP

onderskei.

19

V

ee

Voordele van Swael 90 Oplosbaar:

1. 100% OplosbaarLos op na suiwer Swael wanneerin kontak met rumen vloeistof.

2. PilvormKan onderskei word van anderSwael vorme deur die duidelike pilvorm. Die homogene pilletjies beteken goeie vermenging en verspreiding deur die voer.

3. Bentoniet draerBentoniet is ’n bekende mikotoksien binder.

4. Veilig en maklikDi ild S lVra jou agent vir ‘n demonstrasie

Veilige en maklik hanteerbare Swael

in pilvorm

SWAEL 90 OplosbaarRSA Reg No. V22970 Wet / Act 36 / 1947

Die verpilde vorm van Swael beteken dat dit geheel en al veilig is om te vervoer. Dit is stofvry.

Vra jou agent vir n demonstrasie van die oplosbaarheid van

Swael 90 Oplosbaar

Protea Animal FeedsA member of the Omnia Group (Pty) Ltd

Reg No: 2006/013996/07Private bag X07, Wadeville, South Africa, 1422

Tel: 011 824 7700Email: [email protected]

www.omnia.co.za

By alle VKB Handelstakke beskikbaar


20

Die gebruik van hoendermis in veevoer en as ʻn lek

Artikel deur dr. Hannes Dreyer, LDO Dienste, Vrede

Met die toename in hoenderboerdery in die Oos-Vrystaat

sal daar na verwagting heelwat meer hoendermis beskikbaar

wees wat as veevoer gebruik kan word. Hoendermis (beide

gesteriliseerde en ongesteriliseerde) word al vir dekades

gebruik as oorwinteringsbron vir veral beeste. Volgens die Suid-

Afrikaanse Veevoerwet (Wet 36 van 1947) mag ongesteriliseerde

hoendermis glad nie as ‘n veevoer of veevoergrondstof

verhandel of by kommersiele voere ingemeng word nie. Tog

word daar geraam dat daar jaarliks meer as 200 000 ton

ongesteriliseerde hoendermis aan herkouers gevoer word.

(Coetzee, 2012)

Dit moet beklemtoon word dat waar ‘n veeboer

ongesteriliseerde hoendermis aan herkouers voer hy dit op

eie risiko doen. Die doel van hierdie artikel is dan juis om meer

inligting te verskaf en gevaarpunte uit te wys sodat die veeboer

‘n sinvolle besluit kan neem.

Tipes en voedingswaarde

Daar bestaan hoofsaaklik twee tipes hoendermis, naamlik:

• Kuikenhokmis; en

• Lêhenmis.

Kuikenhokmis is die tipe wat meer algemeen gebruik word.

Die voedingswaarde van kuikenhokmis word in Tabel 1

aangetoon.

Tabel 1: Die voedingswaarde van kuikenhokmis

Hoendermis bevat gewoonlik tussen 10 en 24 % ruproteien

met’n energiewaarde van 10 MJ/kg.(Holm, 2011). Die verskil in

braaikuikenmis en lêhenmis is gelee in die minerale – inhoud soos

blyk uit Tabel 2.

Hoendermis bevat relatiewe hoë vlakke van fosfaat en kalsium.

In die geval van lêhen-mis kan die Ca:P-verhouding (Tabel 2)

so groot wees dat baie van die fosfaat nie beskikbaar sal

wees nie. Dit kan dan tot ‘n fosfaattekort lei. In die verlede

het beide die proteïen- en minerale-inhoud van hoendermis

geweldig van lot tot lot verskil, maar as gevolg van verbeterde

en gestandaardiseerde voeding van die hoenders is hierdie

probleem besig om te verdwyn

Hoendermis bevat nie-proteïen-stikstof (NPN) wat deur die

rumenmikrobe in proteïen omskep kan word en is dus ‘n baie

goedkoop bron van potensiële proteïen vir die herkouer. Dit

is boonop ‘n veiliger vorm van NPN as ureum en sal nie maklik

toksiese vlakke bereik nie. Behalwe vir die proteïen, bevat die

mis kragvoer (wat vermors is) wat die energievlakke aansienlik

kan verhoog, veral in die geval van braaikuikenmis (Holm, 2011).

Tabel 2: Verskil tussen lêhenmis en kuikenhokmis

Bestanddeel %

Vog 10 - 24

Ruproteïen 10 - 26

Ruvesel 22 - 25

TVV 45 - 65

Ca 1,5 - 3,0

P 1,2 - 1,8

Element Kuikenhok Lêhen

Ca 2,53 8,81

P 1,46 2,31

Mg 0,58 0,90

Cu 43,6 45.9

Fe 1 335 2 271

Zn 254 372

Se 0,57 0,13

Aanbevelings

1. Ent alle diere wat hoendermis gaan kry ses tot agt weke voor

begin teen lamsiekte. Indien moontlik kan diere selfs twee

maal teen lamsiekte geënt word.

2. Aanbevole inname: 1 kg per bees per dag. Indien

problematies om elke dag te voer – gee 3 kg elke derde dag.

3. Verhoog na 2 kg per koei per dag tydens laat dragtigheid en

vroeë laktasie.

4. Moenie meer as 1 % van liggaamsmassa gee in rantsoene

nie.

5. Skape: 200 - 400 g per skaap per dag.

6. Onthou, hoendermis is ‘n moeilike produk om te meng (reuk,

stof, ens).

Gevare van hoendermis

Die meeste vrektes wat met die voeding van hoendermis

voorkom, is te wyte aan produsente wat nie geënt het teen

lamsiekte nie. Onthou skape moet ook geënt word. Die ander

probleem wat ondervind is, het gewoonlik te doen gehad met

die voer van groeistimulante aan hoenders en die residu wat

dan gevaarlik was vir beeste. Maduramicine het probleme

skep, maar word vandag nie meer deur hoenderboere gebruik

nie. ‘n Volledige verslag hieroor is beskikbaar by: www.landbou.

com Gaan na: Vra vir Faffa en kyk na die artikel van dr Dietmar

Holm oor hoendermis.

Opsomming

Hoendermis is nie ‘n wondermiddel nie en kan nie ruvoer

vervang nie. Dit is egter relatief goedkoop maar

die nodige voorsorgmaatreels moet getref word.

Die Pad Saam – Junie 2012Gewasse

22

Oliepers vorder goed

Artikel deur dr. Chris van der Merwe

1. Stoomketel

2. Soja-Oliekoek-Stoor

3. Verkoeler

4. Heksaan-aanleg

5. Voorbereiding

6. Silo's

1.

2. 3.

4.5. 6.

Die Oliepers wat Free State Oil (Edms) Bpk op Villiers

oprig, is so te sê voltooi en behoort binne die volgende paar

weke te begin pers. Die aanleg is strategies goed geleë in die

snelgroeiende soja-produksiegebied van die Oos-Vrystaat.

Die feit dat Free State Oil (Edms) Bpk die pers hier opgerig het,

behoort ook aan die boere in die omgewing ‘n hupstoot te

gee en verdere vertroue in die soja-mark in te boesem. Die

pers het ‘n kapasiteit van ongeveer 150 000 ton per jaar. Dit sal

ongeveer 60 direkte werksgeleenthede skep en sodoende 'n

broodnodige inspuiting in die omgewing se ekonomie lewer. Die

aanleg maak gebruik van die nuutste tegnologie en die twee

produkte wat hier vervaardig word, naamlik soja-olie en soja-

oliekoek word tans op groot skaal uit hoofsaaklik Suid-Amerika

ingevoer. In die laaste paar jare het soja-olie sy regmatige plek

as kook-olie in Suid-Afrika begin inneem. Soja-oliekoek word op

grootskaal in braaikuikenvoere gebruik.

23

Konstruksie neem 'n aanvang Oliepers-Silo’s Voorbereiding van sade

Ekstraksie-toerusting Heksaan-aanleg Verkoeler

Oliekoek-verkoeler Stoomketel (binne) Stoomketel (buite)


24

NOG ‘N SUKSESVOLLE PROJEK DEUR ECHO

VIR KLEINBEGIN TRUST (MALAN HEYNS)

Hiermee wil Echo Koelkamers van die geleentheid gebruik maak om Malan, Johan en Gert Heyns te bedank vir die geleentheid omvir hulle nuwe Echo-hoenderhuise te kon voorsien op die plaas in Senekal. Die Heynse het die projek met groot entoesiasmeaangepak en met deursettingsvermoë voltooi.

Hierdie is sonder twyfel die mooiste en mees praktiese hoenderplaas in die omgewing. Echo wens aan die Heynse alle sterkte toevir die toekoms en vertrou dat hulle ‘n suksesvolle hoenderboerdery sal bedryf. Dit was vir Echo ‘n voorreg om saam met dieHeynse te kon werk en sien uit na ‘n lang en vrugbare verhouding in die toekoms.

Malan Heyns

UIT DIE KLIëNT SE MOND:Ek het nagte om lê en wonder wie om te gebruik vir ons braaikuikenprojek en is dankbaar date k besluit het op Echo. Ek sal enige voornemende hoenderboer aanbe-veel om met die uitmuntende span te werk! Van dag een af tot die laaste dag was almal op “site” behulpsaam en gretig om die projek af te handel. Die werkers en die bestuur werk saam as ‘n span, daarom loop dinge goed af. Echo se topbestuur is aangename besigheidsmanne en ook die dames op die kantoor is net ‘n plesier om mee saam te werk.

Die “site” bestuurder het meer gedoen as wat hulle veronderstel was om te doen en verbreed net die ongelooflike verhouding wat ek as boer gebou het met die personeel van Echo!

Ek moet ook spesiale melding maak van Echo se kwaliteit op hul natwerke. Echo is vir seker in my oë die giet van betonvloere op honderhuise. Die betonspan het die projek baie professioneel voltooi. Die betonwerke komplimenteer Echo se kwaliteitkonstruksie te alle tye.

25

Straatadres:Solidum GebouMundtstraat 328, WaltooPretoria, Suid-Afrika

Posadres:Posbus 1860, Silverton0127, Suid-Afrika

Webadres:www.echocoldrooms.co.za

Kantoornommers:

+27 12 803 0605

Faksnommer:+27 12 803 7621

Tomchochicksare happychicks inany area

Hannes NelSel: 082 808 8353E-pos: [email protected]

Pieter BuitendagSel: 082 803 1104E-pos: [email protected]

ECHO SMOTH 200

Echo Smoth 200 en 100, beide met chromadek-plafonne en hoëgehalte afwerking

Insulated Panel Manufacturers

“ ONS GEHALTE ONS TROTS, ONS PRODUK ONS PASSIE !”

+27 12 803 9490

Echo wil graag van die geleentheid gebruik maak om ons dank uit te spreek teenoor al ons kliënte wat ons die afgelope vyf jaar in die hoenderbedryf ondersteun het, en toegelaat het dat ons kan spog met ons produk op hul plase. Dit het werklik aan ons die geleentheid gegee om in ons leuse te volhard:

Ook ‘n spesiale dank aan al ons voornemende kliënte wat so getrou ons unieke en baie suksesvolle opedae of bekendstellings bygewoon het en met ons kwaliteit en diens spog saam met die immer groeiende tevrede kliëntebasis van Echo.


26

Twee nuwe koringkultivars is uiters geskik vir Vrystaatse klimaat

Pannar beskik oor ’n volledige droëland-kultivarpakket vir die Vrystaat, asook twee nuwe wenner-besproeiingskultivars, naamlik PAN 3471 en PAN 3478. Hierdie twee nuwe kultivars, wat by uitstek vir verbouing onder besproeiing ontwikkel en geteel is, is voorwaar goeie nuus. Beide PAN 3471 en PAN 3478 het hoë opbrengspotensiaal en het hulself reeds as toppresteerders in proewe en kommersiële aanplantings onderskei.

Koringkultivars word volgens hulle kouebehoefte as egte winter-, winter-, intermediêre of lentetipes geklassifi seer. Egte winter- en wintertipes moet vroeër geplant word om aan hul groter kouebehoefte te voldoen. Egte wintertipes stoel meer en kan daarom teen laer plantdigthede geplant word, teenoor intermediêre tipes wat weer later geplant kan word, maar teen ŉ hoër saaidigtheid. Lentetipes vir aanplanting onder besproeiing, daarenteen, het geen kouebehoefte nie en bereik die blomstadium ongeveer 100 tot 113 dae na aanplanting.

Pannar stel twee nuwe lentetipe koringkultivars, PAN 3471 en PAN 3478, bekend. Albei is veral vir verbouing onder besproeiing geskik. Albei die kultivars het hulself onderskei met hoë en stabiele opbrengste en beskik terselfdertyd oor goeie siektebestandheid, bak- en maalkwaliteit – vir die besproeiingsboer ŉ besliste keuse in die pakket.

Produsente wat PAN 3471 en PAN 3478 bestel, sal die saad fabrieksbehandel met die Galmano® Plus-saadbehandeling (L 8524) van Bayer CropScience as standaard ontvang. Dit word onder die vaandel van Pannar se Panacea™ Omvattende Saad en Gewasbeskerming gedoen. Galmano® Plus is ŉ saadbehandelingsmiddel met registrasie teen vrotpootjie en blaarroes.

In Pannar se evaluasieproewe het Galmano® Plus ŉ 6% opbrengsverhoging gegee. In ŉ proef op Greytown het Galmano® Plus-saadbehandeling en twee opvolgbespuitings met Prosaro® (L 8510) ŉ opbrengsverhoging van ongeveer 22% gegee en geelroes is uitstekend beheer. Prosaro® is ook uit die Bayer CropScience-stal en is teen Septoria, blaarroes en poeieragtige meeldou geregistreer.

Koringkultivars wat as weerstandbiedend teen roessiektes en Russiese koringluis geklassifi seer is, moet net soos vatbare kultivars vir die voorkoms van die plae gemonitor word, aangesien nuwe rasse/biotipes mag ontwikkel wat oor die vermoë beskik om die weerstand te oorkom.

Faktore soos siektedruk, voorkoms van simptome in die saailingstadium en heersende klimaatstoestande mag ook die effektiwiteit of uitdrukking van weerstand beïnvloed.

27Die Pad Saam – April 2012

www.pannar.com

GroeiklasGroeiklas KultivarKultivar Gebiedsaanpassing en eienskappeGebiedsaanpassing en eienskappe

Egte wintertipesEgte wintertipes

PAN 3118PAN 3118 Uitstekende aanpasbaarheid oor omgewings en toppresteerder in veral die westelike

droёlandproduksiestreke van die Vrystaat.

PAN 3120PAN 3120 Goed aangepas vir die hoёr-potensiaal droëlandstreke van die Vrystaat.

‘n Toppresteerder by vroeë plantdatum.

Intermediêre tipesIntermediêre tipes

PAN 3368PAN 3368 ‘n Toppresteerder in die Oos-Vrystaat. Weerstand teen albei biotipes van die Russiese

koringluis en geskik vir verbouing in veral die Sentraal- en Oos-Vrystaat.

PAN 3379PAN 3379 ‘n Kortstrooi-hoëpotensiaalkultivar wat weerstand teen albei Russiese koringluis-

biotipes bied. Beskik oor ‘n sterk saailinggroeikragtigheid, ŉ kort groeiperiode en

uitstekende hektolitermassa.

Lente-tipesLente-tipes

PAN 3471 PAN 3471

NUUT!NUUT!

Dié toppresteerder die afgelope twee seisoene in die LNR-Kleingraaninstituut

se besproeiingsproewe vir vroeër plantdatums in die warmer én later

aanplantingsdatums in die koeler streke. Goeie strooisterkte, staanvermoë,

hektolitermassa, proteïeninhoud en goeie verdraagsaamheid teen uitloop in die aar.

Dit toon goeie weerstand teen heersende streep- en blaarroes atotipes.

PAN 3478 PAN 3478

NUUT!NUUT!

Die kultivar beskik oor ‘n hoë opbrengspotensiaal onder besproeiing en is wyd

aangepas. In die LNR-kleingraaninstituut se proewe vir die oostelike Hoëveld het

PAN 3478 met beide vroeë en later plantdatums oor die afgelope twee jaar koning

gekraai. Die kultivar het ‘n goeie staanvermoë, uitstekende hektoliter-massa en goeie

verdraagsaamheid teen uitloop in die aar. Dit is bestand teen streeproes,

maar vatbaar vir blaarroes en poeieragtige meeldou.

KORINGKULTIVARS


28

Mielieboere se toekoms lyk goed maar stel tóg hoë eise

Artikel deur Hannelie Cronjé

kan egter ‘n negatiewe rol in hierdie verband speel, waarsku

Senekal. “Die voedselraadgewers van die Britse Eerste Minister

het onlangs gesê ons loop ‘n koskrisis tegemoet. Ons het 10 jaar

tyd om 50 jaar se foute in voedselvoorsiening reg te stel.

GM-gewasse sal defi nitief ‘n sleutelrol moet speel in die toekoms

van voedselsekuriteit.”

Nog ‘n positiewe aspek waarvan Senekal melding gemaak het,

is die feit dat grondpryse in Suid-Afrika sal bly groei teen

10 tot 12% per jaar. “Dit beteken dat u plaas se waarde elke

ses jaar sal verdubbel. Die bankiers sal vir jou sê dit is nie geld

in jou sak nie, maar ek sê vir jou dit is die heel beste manier om

bates te bou. Grond en grondwaarde is u bank, u belegging en

u bondgenoot tot welvaart. Beskerm dit. Dink asseblief 10 keer

voordat u dit verkoop! Sodra jy jou plaas verkoop, sal jy hom

waarskynlik nooit kan terugkoop nie.”

Ten einde in die toekomstige vraag na voedsel te voorsien, sal

boere sekere aanpassings moet maak, meen Senekal. “Ons sal

ons boerderye na nuwe hoogtepunte moet neem. Ons sal die

nuutste en beste tegnologie moet inspan, ‘double cropping’

moet doen waar ons kan en ons voelers uitsteek na Afrika, waar

62% van die wêreld se onbenutte landbougrond lê.”

Volgens Senekal word grondhervorming deesdae met meer

omsigtigheid bestuur deur die staat. “Plase word weliswaar nog

aangekoop deur die staat, maar in meeste gevalle word die

grond terugverhuur aan die vorige eienaar vir ‘n tydperk van tot

50 jaar. Net ons boere kan help om grondhervorming suksesvol

deur te voer. Dit is in landsbelang dat 30% van landbougrond

aan swart boere moet gaan. U moet daarmee help deur

samewerking te gee.” Hy het ook verwys na die “chaos”

wat tans in die departement van landelike ontwikkeling en

grondhervorming heers, omdat die departement onbevoegde

boere op plase plaas. Dit blyk dat daar nie voldoende en

toepaslike opleiding aan voornemende boere verskaf word nie.

Dit is dus van kardinale belang dat daar ingegryp moet word

met die opleidingsaspek, andersins word daar soveel meer druk

Tydens die onlangse Sonop Mieliedag moes boere hoor

van die talle uitdagings waarmee die landbougemeenskap van

vandag gekonfronteer word, maar die deurlopende boodskap

was een van hoop vir die toekoms, gegewe dat boere met

genoeg beplanning en toewyding aan hul plase vashou en

nie voor die versoeking kom om die grond te verkoop nie,

en dat daar behoorlike opleiding van voornemende boere

moet plaasvind. Bowendien moet boere positief bly in die

wete dat die landbou ‘n onmiskenbare rol in die ekonomie en

voortbestaan van ons land speel.

Sowat 150 boere van die omgewing het hierdie geleentheid

bygewoon. Met Pieter Möller, omroeper van OFM, wat as

seremoniemeester gesorg het vir talle ligte oomblikke, en

Charl Senekal, die “grootste waterverbruiker, kragverbruiker in

landbou en grootste suikerboer in Afrika”, het boere gehoor dat

daar aanpassings sal moet kom in die manier waarop daar tans

geboer word, omdat die plaaslike maar ook die internasionale

bevolking soveel groter is as ‘n aantal jare gelede.

Senekal het ook op dié dag ‘n brief van die Uitvoerende

Hoofbestuurder van SA Graan, Jannie de Villiers, aan plaaslike

boere oorhandig (sien die volledige brief elders in hierdie artikel).

In sy toespraak het Senekal verwys na die stygende vraag na

mielies. “Almal soek Suid-Afrikaanse mielies, veral Suid-Korea

en Mexico,” het hy gesê. “Geen mens het dit sien kom nie. Die

graansituasie het amper oornag verander van silwer na goud.

Daar is ‘n golf van voorspoed vir graangewasse op pad, wat

lank sal voortduur. Graanvoorrade is onder druk. Dit veroorsaak

paniekerige kopers en dit plaas opwaartse druk op die pryse.

Ons weet dat een ton mielies te veel, pryse afwaarts druk.

Een ton mielies te min, en pryse skiet die hoogte in.

“Suid-Afrikaanse mielies se kwaliteit is goed en daarom stel ’n

land soos Suid-Korea so baie belang in u produk. Samsung het

tans voltydse amptenare in Suid-Afrika om te probeer om

800 000 ton Suid-Afrikaanse mielies aan te koop.

“Die toekoms lyk rooskleurig. Enige eetbare produk sal

eenvoudig bly styg in waarde as gevolg van groter aanvraag

uit lande soos China. In 1972 het China 12 miljoen ton ‘corn’

benodig; vanjaar is dit 135 miljoen ton. Dit beteken dat verbruik

gemiddeld 3,1 ton per jaar styg,” het Senekal gesê.

Die ander goeie nuus vir mielieboere is die feit dat die regering

reeds die publiek se mening gevra het oor die moontlikheid dat

biobrandstof met petrol en diesel gemeng moet word. ‘n 2 tot

4%-vermenging van etanol, wat uit mielies vervaardig word,

sou beteken dat daar addisionele aanplantings van mielies

moet plaasvind. Volgens Senekal word 45% van Amerika se

mielieproduksie reeds vanjaar vir etanolproduksie gebruik. “Ek

glo vas dat etanolproduksie uit mielies en sorghum binnekort in

Suid-Afrika sal begin,” het Senekal voorspel.

Die stygende bevolkingsgetalle sal in die toekoms druk op boere

plaas om meer kos te produseer. Besoedelde waterbronne

Mnr. Charl Senekal

Senekal se wenslys vir landbou in Suid-Afrika

1. Ek wil hê die regering moet erkenning gee aan die

kundigheid van die boere.

2. Ek wil hê dat die uiters swak verhouding tussen boer en

regering ernstig moet verbeter.

3. Valse aantygings oor aksies van boere moet einde kry.

4. Bring bewyse van mishandeling, swak betalings, lyfstraf en

ander misdrywe. Agri SA, TLU en ons boere self kan dan

optree teen die skuldiges.

5. Die hand van vriendskap en vrede, wat al soveel keer aan

die regering aangebied is, moet gevat word. Ons gaan die

regering nodig kry in die toekoms, maar hulle gaan ons ook

nodig kry!

5. Die hand van vriendskap en vrede, wat al soveel keer aan

die regering aangebied is, moet gevat word. Ons gaan die

regering nodig kry in die toekoms, maar hulle gaan ons ook

nodig kry!nodig kry!

Pieter Möller van OFM-Sonop Mieliedag

Die feit dat die land se ekonomie goed bestuur word, verskaf

aan hom gemoedsrus, ten spyte van die feit dat daar rede tot

kommer is oor die polisiediens, skole, hospitale en paaie. Daarom

bepleit hy eenheid in die landbou sodat daar uit “een keel“ met

die regering onderhandel kan word. “Wit en swart boere gaan

mekaar nodig kry in die nabye toekoms. Die regering verwag van

ons om dit te doen. Ons trek al ver met die pad af om eenheid in

landbou te bewerkstellig. Dit is in ons almal se belang.

“Ek het my positiwiteit oor graanproduksie met Graan SA

bespreek. Hulle deel my optimisme,” het Senekal gesê. “In ons

land word daar opgesien na boere. Net waar u kom of gaan

word daar aanvaar u is ‘n leier. Geskiedkundig was dit so, vandag

is dit so, en môre sal dit nog so wees. Ons moet hard werk om

die tradisie te handhaaf en te laat voortleef. Ons moet altyd

eties optree, ons moet voorbeelde stel, ander mense met respek

behandel en trots wees op ons herkoms.”

op ander boere geplaas om wel in die kosvoorraad van die

land te voorsien.

Verhoogde produktiwiteit is die ander sleutel tot vooruitgang

en sukses van die volhoubare voedselvoorsiening, sê Senekal.

“Ons sal meer werk met minder masjinerie oor langer ure

moet verrig. Presisie-boerdery sal beoefen moet word. Meer

brandstofdoeltreffende masjinerie sal gebruik moet word.

Masjinerie sal meer gereeld vervang moet word vir maksimum

doeltreffendheid. Opleiding van personeel sal van kardinale

belang wees. Soos doeltreffende masjinerie belangrik is, net so

moet daar doeltreffende operateurs wees. Landbou-kolleges

sal heropen moet word. Besparing op produksiemiddele vereis

noukeurige beplanning. Roofbou! Oorweeg die stigting van

aktiewe studiegroepe en bly tegnologies by!” is die advies wat

hy uitgedeel het. “U sal u boerdery-eenheid moet verdubbel

of meer. U sal u buurmanne moet uitkoop om beter te kan

voortbestaan. Die verwerking van produkte om waarde toe te

voeg gaan deel word van u toekoms. Melk, soja, mielies en vleis

is produkte wat maklik waarde kan toevoeg,” het hy aan die

hand gedoen.

Hoe gaan Hoëveldse boerdery-eenhede oor 20 jaar lyk?

1. Boere wat tegnologies nie saamgeloop het met ander

boere nie, en ondoeltreffend boer, sal nie meer kan boer

nie.

2. Boerdery-eenhede sal gemiddeld 50% groter wees as nou.

3. Elektroniese tegnologie soos rekenaars en GPS-toerusting sal

u boerdery oorheers, moontlik u lewe ook.

4. U sal geweldig baie moet belê in opleiding. Opgeleide

vertrouelinge in u diens sal u taak vergemaklik.

5. U sal bestuurskursusse moet bywoon. U sal ‘n bestuurder

word, nie ‘n plaasbestuurder nie. Universiteit Stellenbosch

bied tans sulke bestuurskursusse aan. Wees proaktief.

6. U sal meer moet leer van kommoditeitsinvestering. Dit is

‘n metode waar kapitaal in ‘n erkende bankfonds soos

Barclays Capital gestort word. Hulle belê ‘n minimum van

R1 miljoen vir ‘n tydperk van minstens vier jaar.

Renteverdienste beloop tans meer as 100%. Vra Absa

Wealth om u te kom toespreek.

7. U sal meer van eksterne raadgewers gebruik maak.

8. U sal waarskynlik van baie vorme van kontrakteurs gebruik

maak, baie Amerikaans.

9. U gaan meer suksesvol wees.

10. Wees voorbereid. Die nuwe generasie Arabiere gaan

kakieklere dra!

29


30

G

ew

ass

e

Daar heers ‘n nuwe dinamika in die graanbedryf in Suid-Afrika, sê Graan SA se Uitvoerende Hoofbestuurder: Jannie de Villiers

Saam met 1997 toe, Suid Afrika al sy landboumarkte

gedereguleer het, gaan 2011 waarskynlik onthou word as

die jaar waarin die dinamika in die graanbedryf na ‘n ander

rat oorgeskakel het. Graanbeskikbaarheid vir die steeds

groeiende wêrelbevolking, asook veranderinge in eetpatrone

en groeiende middelklasverbruikers in opkomende ekonomieë

en die ontwikkeling van biobrandstof, het ‘n permanente

verandering in ons markomgewing veroorsaak. Laastens het die

impak van klimaatverandering tradisionele graanuitvoerlande

tot so ‘n mate beïnvloed dat Suid Afrika groot voordeel daaruit

kon trek.

Die hertoetrede van Suid Afrika as graan- en oliesaaduitvoerland

het ‘n era kom inlui waar dit nie meer ‘business as usual’ hier aan

die tuisfront gaan wees nie. Die blootstelling van ons mielies aan

groot invoerlande, asook die ewige honger China, laat plaaslike

kopers snags wakker lê. Hulle beleid van ‘ons koop maar net

drie maande vooruit’ en hulle siening van ‘hier sal altyd genoeg

wees’, gaan beslis getoets word in die jare wat kom. Was dit nie

‘n soete klank toe ons Wes-Kaap-produsente die veevoerkopers

se stemme aan die anderkant van die telefoon hoor wat

broodkoring soek vir hulle hoenders nie? Hierdie nuwe dinamika

kan selfs daartoe lei dat ‘n voerkoring- en voergarsmark die

ewige vervoerdifferensiaal kan sink.

Die mark se dinamika het egter ook ‘n ander kant. Kopers en

graanverwerkers sal ook nuwe weë uittoets om die verskuiwing

van mag te probeer balanseer. Sommiges beroep hulle op die

politici om in die mark in te meng en ander trek sommer net

hulle hare uit hulle koppe.

Dit is seker te vroeg om te sê, maar die ‘ultimate’ skuif sou

vergelyk kon word met ‘n verskuiwing van politieke mag na ‘n

verkiesing. Hoe lank hierdie situasie gaan voortduur en wat alles

nog uitglip, sal die tyd ons leer. Die ander spasie om dop te hou,

is of onderhandelings of konfrontasie die beste weg is om die

sake oor grondhervorming ten beste op te los. Die moontlikheid

om saam met georganiseerde arbeid ‘n meer konfronterende

pad te volg, is beslis ‘n buite-die-boks-benadering wat oorweeg

moet word.

Ek wil my nek uitsteek en die volgende waag:

• Hoë opbrengste in mielies en soja is permanent met ons

• Biobrandstof bied nuwe kopers van graan/oliesade

• Permanente buitelandse kopers is ‘n realiteit

• Konstante krisisse in wêreldproduksie van graan en oliesade

weens klimaatverandering

• Nuwe voermarkgeleenthede vir wintergrane

• Bemarking om formele silostrukture raak betekenisvolle

hoeveelhede

• Minimum of geen bewerkingspraktyke gaan ‘n verskil maak

aan winsgewendheid

• Produsente doen privaat ingevoerde kultivarproewe

• Graanaankope in Suid Afrika is nie meer ‛business as usual’

nie.

Met hierdie nuwe dinamika lê daar ‘n klompie mooi jare vir die

graanprodusente voor. Vir die Staat en die verbruikers hou dit ‘n

soliede voedselvoorsiening in. Die pryse sal ons winsgewendheid

bepaal en ook die bekostigbaarheid vir die verbruiker, maar ten

minste boer ons vorentoe!

31

Ge

me

ens

kapsnuus

31

Die Pad Saam – Junie 2012Ontmoet vir...

32

Nederige Vrystater van Warden raap Jongboer-prys voor talle hoopvolles se neus weg


Vrystaat Landbou wys jaarliks, in samewerking met Santam Landbou en Standard Bank, die Jong Boer van

die Jaar aan. Vanjaar het hierdie geleentheid op 12 April op die Monte Bello-landgoed buite Bloemfontein

plaasgevind en Hendri Janse van Rensburg van Warden het met die titel weggestap. Die doel van dié

kompetisie is om jong boere deur middel van georganiseerde landbou te bemagtig en ‘n platform te skep

vir volhoubare groei.

Hendri en Rona Janse van Rensburg ontvang die Jong Boer van die Jaar trofee.

Wessel Hattingh (heel links) van Heilbron is as nuwe vise-voorsitter van Jongboer-Komitee verkies. Hier is hy saam met Nant Yzel, voorsitter van Jongboer-Komitee, prof. Jonathan Jansen (rektor en vise-kanselier by die Universiteit van die Vrystaat) en Stefan Hanekom, 'n mede komiteelid.

Finaliste was: Laurens en Jana Schlebusch van Bloemfontein, Freddie en Jorina Rautenbach van Excelsior-omgewing, Rona en Hendri Janse van Rensburg van Warden en Christiaan en Joan Bouwer.

Hendri wys die beoordeelaars op sy plaas rond.

“Die meeste van my arbeiders wat tans op die plaas werk, het

ek saam met die plaas gekry. Hulle is ook meer senior manne

waarvan die helfte binne vyf jaar op pensioen behoort te gaan.

Daar is ook jong manne wat ek besig is om op te lei om oor

te vat.”

Gevra oor sy beste eienskappe, noem Hendri nederigheid,

geduld en integriteit, wat al drie lewensnoodsaaklik is as ‘n mens

jou in die landbou begewe.

Sy swakste eienskap? “Ek hou van lekker eet!”

Hendri se gesin speel ‘n baie belangrike rol in sy lewe. “Kinders

maak ‘n mens se lewe ryk!” sê hy.

Hierdie jong boer skryf sy sukses daaraan toe dat hy vir hom

bepaalde doelwitte daarstel wat hy nastreef, en dan ook

deurlopende fi nansiële beplanning.

››› Vervolg op bladsy 34

Die Janse van Rensburg-gesin.

Hendri in die lande

Hoewel Hendri aanvanklik teësinnig was om vir die kompetisie

in te skryf, is hy wel deur die Distrikboere-unie van Warden

omgepraat en hy erken dat dit tóg lekker is om erkenning te kry

ná jare se harde werk. “Dit was ook lekker om te weet dat die

boere-unie in my vernuf glo.”

Hendri en sy vrou, Rona, en hul drie kinders boer al die afgelope

vier jaar met mielies, sojabone en vleisbeeste op die plaas

Stoffelsrust by Warden en hy verklaar met trots dat hy nie hierdie

toekenning sonder sy vrou se ondersteuning sou kon wen nie.

“Sy ondersteun my deur alles, veral as die mielies vrek, of dit

baie droog is,” sê hy. “Dan het ook baie by my pa, Kerneels,

geleer en ek is baie dankbaar vir sy ondersteuning.”

Nadat Hendri in 1995 aan die Hoërskool Koster gematrikuleer

het, is hy na die Potchefstroomse Landboukollege om vir twee

jaar daar te studeer. “In 1998 het ek deeltyds my graad in

B Tech Landboubestuur aan die Technicon Pretoria behaal,”

vertel hy.

“In 2001 het ons na Ermelo verhuis as gevolg van ‘n restitusie-

eis op die plaas in Koster, waar ek grootgeword het. Ek het toe

saam met my pa en broer met die toerusting geboer, maar

vir my eie rekening. In 2003 koop ek my eerste stukkie grond in

Ermelo. In Februarie 2007 is ek en Rona getroud.

Vier jaar gelede, in 2008, het ek my grond in Ermelo verkoop en

Stoffelsrust gekoop waar ek nou met mielies, sojas en beeste

boer.”

Hendri sê die feit dat die uitbreidingsgeleenthede in Ermelo

beperk was, het gemaak dat hulle hul op Warden kom vestig

het. “Die grondpryse in Ermelo was baie hoog as gevolg van

die steenkoolbedryf, dus het ek wyer na grond gesoek.”

Oor sy boerderyvertakkings gesels hy opgewonde en ingelig.

“My vleisbeeste is kruisraskoeie wat ek deur die jare bymekaar

gemaak het. Ek selekteer streng vir reproduksie. Sonder ‘n kalf

kan ‘n koei haarself nie betaal nie.

“Wat die mielies en sojas betref, plant ek 50% mielies en 50%

sojas en wissel dus die lande elke jaar om my bestuur

te vergemaklik.”

Akkerbou bly sy gunsteling gedeelte van die boerdery. “Ek sal

moontlik wel nog uitbrei en ander fasette byvoeg, maar ek

probeer om die huidige vertakkings eers nog beter te bestuur.

33

Die Pad Saam – Junie 2012Ontmoet vir...

34

Direkte bemarking hou talle voordele vir boere in

Jongboere is tydens die onlangse Jongboerkongres

in Bloemfontein deur Lindie Stroebel van die Landbou-

besigheidskamer aangemoedig om direkte bemarking van hul

produkte te doen.

“Verkoop julle produkte direk aan die publiek,” het sy gesê,

“want daar is ‘n toenemende aanvraag onder die publiek na

landbouprodukte wat nié deur die middelman op die mark

geplaas is nie.” Volgens haar is daar reeds ‘n paar inisiatiewe wat

werk, en dat die voordele daarvan direk na die boer toe moet

kom.

Sy het beklemtoon dat dit vir boere al hoe meer besigheidsin

maak om “buite die boks te dink”, die risiko te neem en hulself

só in die mark te posisioneer dat hulle die verbruiker gelukkig

hou. Behalwe dat die verbruiker die voordeel kry van beter

produkte, en dat die produsent aan meer markgeleenthede

blootgestel word, leer die boere ook om meer sosiaal ingestel

te wees – om meer om te sien na hul werknemers, om meer

te let op indiensneming en sosiale stabiliteit, en om meer

ontwikkelingsprojekte te ondersteun.

Mense is geneig om hulle vas te staar teen die gepaardgaande

uitgawes van sulke inisiatiewe, maar op die lang duur baat die

hele landboubedryf daarby en is dit tot voordeel van die hele

land en sy mense.

Biobrandstof het ‘n blink toekoms in ons land

Die hele wêreld is besig om groener te begin dink.

Groen ekonomie is deesdae die wagwoord, het Louw Steytler,

president van Vrystaat Landbou, wat een van die sprekers was

tydens die onlangse Jongboer-kongres in Bloemfontein gesê.

Die nuus dat die huidige regering ook voornemens is om

die internasionale tendens van ‘n groen roete te volg

met die daarstelling van biobrandstof, is baie goeie nuus

vir graanprodusente. “Daar is skynbaar ‘n hele paar

brandstofmaatskappye wat toustaan en graag van hierdie

brandstofprodukte wil meng,” het hy gesê. Dit is ‘n baie goeie

vooruitsig vir die produsente wat die gewasse verbou waaruit

die alkohol vir biobrandstof vervaardig word. Die alkohol word

saam met oliesade gebruik om biodiesel te vervaardig.

Prof. Jonathan Jansen, rektor van die Universiteit Vrystaat, was

ook een van die sprekers en het die jongboere aangespoor om

deel te wees van ‘n blink toekoms deur positief te bly en hulle

nie te steur aan die negatiwiteit en uitlatings van politici nie.

“Jongboere speel ‘n belangrike rol in die skepping van voedsel

en voedselsekuriteit,” het hy gesê. Hierdie jongboere is ook

verantwoordelik vir die opleiding van ‘n nuwe generasie boere.

Hy het ook klem gelê daarop dat dit die “gewone mense (is)

wat die land bymekaar moet hou, mense bymekaar moet bring

en produktief in die boerdery moet optree”. “Daar is meer

positiwiteit as negatiwiteit onder gewone mense, en daar is

meer goeie mense as slegte mense.”


Die Jongboer Kongres

Gunstelinge

Kos: ‘n Sappige stukkie steak

Drank: Koffi e en af en toe brandewyn

Boek: Die Bybel en Agrisales

Fliek: ‘n Romantiese komedie

Vakansies: Enige plek solank ek saam met

my gesin is

Aan jong boere het hy die volgende raad: “As jy iets in die lewe

wil hê, werk daarvoor. Sien geleenthede raak en wees versigtig

vir sentiment.”

Sy pa en “enige ander persoon by wie ek iets kan leer”, vervul

die rolle van mentors in sy lewe.

Hendri op sy plaas Stoffelsrust.

››› Vervolg van bladsy 33

Nederige Vrystater van Warden raap Jongboer-prys...

Alle foto's deur Christo Jacobs, Bloemfontein

En sy toekomsdrome?

“Ek wil graag ‘n eenvormige koeikudde hê, en betyds kan

aftree sodat ek nog my oudag kan geniet!”

Lindie Stroebel Louw Steytler

35

Adriaan en Martiens by die Bonsmara’s.

Juba-broers Adriaan en Martiens Joubert.

Onthou gerus die naam Juba. Dit is die naam van die

musiekduo, Martiens en Adriaan Joubert.

Hierdie twee broers het hope talent, hope passie en het pas

hul eerste musiekvideo op kykNET se DKNT vrygestel. In die

onderhoud op TV het Martiens aan die kykers vertel hy boer op

Alma in die Limpopo-provinsie. Wat mense dalk nie weet nie, is

dat Adriaan ’n goeie klant van NTK is en met groot lof van NTK

en sy personeel praat.

Vir die afgelope sewe jaar boer Martiens op Alma met veral

beeste en skape. Bonsmara is die ras waarmee hy beide

kommersieel en stoetery teel. En as dit by skape kom, kies hy

Dorper omdat dié ras, nes die Bonsmara, goed in die omgewing

aanpas.

Voor hy begin boer het, het hy vir drie jaar in Engeland gaan

geld bymekaarmaak om die boerdery van die grond af te kry.

Sy BA-graad in Regte word nie juis op die

plaas gebruik nie, maar die opleiding in

landbou aan die landboukollege in

Potchefstroom kom handig te pas,

sê hy.

Vir die insette op sy plaas, kies Martiens

NTK as insetverskaffer. Hy praat met

groot lof van Warmbad, Nylstroom en

Vaalwater se NTK LandMark-winkels.

Vanuit die staanspoor het hy tuis

en gemaklik by NTK gevoel –

net wat ‘n mens van ‘n

koöperasie verwag!

Beesboer, skaapboer, liedjieboer – dit is Martiens Joubert

Martiens is passievol oor die boerdery en sy musiek.

Die diens wat hy in die winkel en store kry, is puik en die

afl eweringsdiens onverbeterlik.

Vandat hy dorp toe getrek het ter wille van sy vrou Selma en

drie kinders se aktiwiteite, is Nylstroom die handelstak wat hy die

meeste ondersteun. Hy kry hier alles wat hy nodig het – soms meer

en so nou en dan te veel!

Musiek was van kleintyd af deel van Martiens en Adriaan se

lewe. Hulle het in ‘n musikale huis grootgeword. Toe Martiens

op laerskool ewe kordaat aankondig dat hy gaan ophou met

klavierlesse, het sy pa ingestem – maar dan moes hy ook ophou

rugby speel! Nou watter jong Afrikanerseun sou so iets kon doen?

Martiens het aangehou met sy musiek (en natuurlik rugby) en sy

Graad 7 in klavier aan Unisa voltooi.

Sestien jaar gelede het die Joubert-broers begin musiek maak.

Met die tien jaar ouderdomsverskil tussen hulle, het hulle gou

gehore van alle ouderdomme bekoor.

Martiens is die liedjieskrywer van die groep. Hy sing ook saam,

maar Adriaan doen bietjie meer van die singwerk. Martiens skryf

nie net die lirieke en die musiek nie, hy speel meeste van die

instrumente ook. Die trekklavier het reeds deel geword van hul

identiteit.

In die Huisgenoot Tempo-liedjieskryfkompetisie het Martiens

‘n derde plek verower met “Bakgatboogie”. Dit het beslis hul

sangloopbaan ‘n hupstoot gegee. Nou tree hulle landwyd op,

het ‘n video op TV en ŉ tweede CD op pad.

Omdat Martiens oor ‘hartsake’ skryf,

is baie van die musiek ‘landbou-

geïnspireerd’. Hulle sing oor dit

wat saak maak en wat saak maak

is beslis die boerdery. Juba se

musiek kom uit die hart uit; dit

vertel ‘n storie. Luister gerus na

die musiek van Juba – dis musiek

uit die landbou – vir die boer.

Die Pad Saam – Junie 2012Vroue uit ons streek

36

Om by Emden, die plaas van Sakkie en Marieta Muller in die Reitz-distrik uit kom, ry ‘n mens tussen

sonneblom-, sojaboon- en mielielande deur. Net anderkant die twee damme draai die pad regs in na hul

opstal – net soos wat Marieta beduie het. Die pragtige ou kliphuis wat deur hulle opgeknap is, kyk uit oor

die damme en skep ‘n rustige plaasatmosfeer. ‘n Plek waarvan stadsjapies maar net kan droom...

Sandra Dreyer gesels met Marieta Muller

’n Boervrou moet weet wat aangaan met die boerdery en wat die omstandighede is

Marieta ontvang my met tipiese Vrystaatse gasvryheid. Ons lag

en gesels soos ou bekendes: ‘n vriendelike, gemaklike mens.

Marieta is in Vereeniging gebore as tweede oudste van vyf

kinders van Gideon en Annatjie Labuschagne. Die gesin het aan

die begin van haar hoërskoolloopbaan na Bethlehem verhuis,

waar sy aan Hoërskool Witteberg gematrikuleer het.

Na die voltooiing van haar studies in Sekretarieel en Regspraktyk

het sy in Pretoria by die prokureursfi rma Couzyn, Hertzog en

Horak gewerk. Sy het haar man Sakkie ontmoet toe hulle as

jongmense saam by die Bethlehem-dam gekuier het en hy

vrywilliglik as haar ski-instrukteur opgetree het. Hulle was Januarie

vanjaar reeds 30 jaar getroud en het drie seuns: CJ (27), ‘n

geoktrooieerde rekenmeester by KPMG in Johannesburg,

Sakkie (23) ’n professionele jagter, wat tans rugby speel in

Ierland vir Old Wesleys en skolerugby daar afrig, en ook deeltyds

die bemarking van die wildplaas hanteer. Armand (20) is ‘n

tweedejaar- BCom Ekonomie en Risikobestuur-student aan die

Noordwes-Universiteit Potchefstroom en kan nie wag om self te

kom boer nie. Hul dogter Ankia is agt jaar gelede op 21-jarige

ouderdom tragies in ‘n motorongeluk, saam met haar ouma

Louisa Muller en tannie Atta Badenhorst, oorlede. Dit was ‘n

groot slag vir die familie, “maar met God se genade en baie

liefde van die gemeenskap wat ons gedra het, het ons geleer

om aan te gaan,” sê sy dankbaar.

Ons het met Marieta gesels oor haar lewe as boervrou en

spesifi ek ook oor haar boerdery met pikantrissies (peppadews).

Waarmee hou ‘n boervrou haarself besig op die

plaas?Ek hou my besig met papiere! Die administrasie en fi nansiële

afdeling van die boerdery én bestuur van die wildplaas hou my

baie besig. Gelukkig het ons vir Maudi van der Merwe wat twee

oggende per week kom help. Ek doen ook graag naaldwerk

en maak alle gordyne, duvets- en kussingoortreksels van die

wildplaas en huis self. Matombi Radebe, wat al 10 jaar lank by

ons werk, is my regterhand en doen alles saam met my: van

peppadews inlê tot naaldwerk.

Beskou jy jouself as ‘n boervrou of ‘n vroueboer?‘n Boervrou! Maar ek sou graag meer by die boerdery self

betrokke wou wees as ek kon. Ek het voorheen ‘n melkery

gehad en self die KI van die koeie gedoen. Ek en Armand het

‘n trop skape en vleisbeeste.

Hoekom het jy besluit om spesifi ek met pikantrissies

te begin boer?Dit het begin met ‘n paar vruggies wat ek gekoop en waarvan

ek toe die pitte gedroog en geplant het. Om die boerdery uit te

brei en die seisoen te verleng, het ek besluit om ‘n tonnel op te

rig, wat ons ook kunsmatig verhit. Armand stel baie belang in die

boerdery en ons het besluit om dit saam aan te pak. Hy doen

die bemarking daarvan.

Marieta in die tonnel by die pikantrissies.

37

Waarmee boer jou man en hoe betrokke is jy by sy

boerdery?Hy plant mielies en sojabone en boer met vleisbeeste

(hoofsaaklik Bovelders) en Vleismerino’s. Shorty Mabe en

Samuel Tshabalala is ons twee plaasbestuurders. Sakkie het

ook saam met ander Reitz-boere ‘n aandeel en is besig om

twaalf omgewingsbeheerde hoenderhuise net buite Reitz

op te rig om kuikens aan VKB se “Grain Field Chickens” te

voorsien. Ek ry graag saam met Sakkie op die plaas rond en

help graag met takies soos die tel van vee en help ook as

die veearts dragtigheidsondersoeke en vrugbaarheidstoetse

op die bulle doen. Dit is vir my lekker om soms saam met

Sakkie na ‘n boeredag of uitstalling te gaan en tred te hou

met die nuutste landbou-ontwikkelinge. Ons het ‘n jagplaas

naby Alldays, Lubbeslust, waar ons met rooibokke, koedoes,

gemsbokke, blouwildebeeste, elande, kameelperde, buffels en

swartwitpense boer. Ek en Sakkie jag nie self nie – hy sê hy kan

nie sy eie “kinders” jag nie! Hy was altyd die jagter, maar nou

jag die seuns. Ons is self baie lief vir die Bosveld en gaan jaarliks

vir so twee weke in die winter daar uitspan saam met familie en

ons en ons kinders se vriende.

Hoe verskil die boervrou van 2012 met die boervrou

van twintig of dertig jaar gelede?Ons koop nou seep en kook dit nie meer nie! Ons het meer

geriewe. Ek het baie dinge by ma Louisa (Sakkie se ma) geleer

– ook om haar heerlike mieliebrood te maak. Die boervrouens

is nou meer betrokke by die boerdery self. Sakkie bespreek alles

wat hy aanpak met my en ek voel deel van die hele boerdery.

‘n Boervrou moet weet wat aangaan met die boerdery en wat

die omstandighede is – as dit byvoorbeeld droog is, kan sy nie

net aangaan en koop nie.

Watter wenke sal jy vir jong voornemende

boervroue gee?Word so gou as moontlik deel van die plaas self. Kry vir jou iets

om jou mee besig te hou. Ek teel met Jack Russel- en Labrador-

honde. Kry iets wat dit vir jou nice maak op die plaas! Dit was

Matombi Radebe besig om die pikantrissies te bottel.

van die begin af vir my heerlik op die plaas. As kind het ek

gereeld by familie op die plaas gekuier en perd gery. Dit was

my begeerte om met ‘n boer te trou! Dit is lekker om soms stad

toe te gaan, maar baie lekker om weer terug te kom. Ek hou

ook daarvan om in my tuin te werk, want as dit so droog is soos

nou is dit lekker om tuis te kom en alles is mooi en groen. Dit help

baie om droogtestres te verlig.

Hoe belangrik is sekuriteit en veiligheid op jul plaas

en hoe veiligheidsbewus is jy?Die onlangse moord, verkragting en wrede aanranding van

mense naby ons, was baie ontstellend. Ons het daarna ons

veiligheid baie verskerp en is beslis meer paraat. Ons lewe egter

nie ‘n lewe van vrees nie. Ek is lief vir die plaas en my land en wil

dit nooit verlaat nie!

Sal jy van die idee hou dat een of meer van jou

kinders moet kom boer?Ja! Fantasties! Gelukkig het elkeen van hulle hul eie

belangstellingsveld. Sakkie wil later graag op die wildplaas gaan

boer, en dan meer ingaan op oorsese trofeejag en Armand wil

hier in Reitz-distrik kom boer. Selfs CJ het onlangs vir hom ‘n paar

beeste aangeskaf.

Wat is jou persoonlike toekomsdroom?Om ‘n ouma te word! (My seuns sal die piep kry as hulle dit

hoor!) Ek hoop die regte vrouens kom op hul pad. Ek wil graag

besig bly en my lewe geniet soos dit nou is.

Marieta se boerdery met pikantrissiePikantrissie is tans ‘n gesogte produk. Dit word gebruik om

kleur en geur aan kos te verleen en kan onafhanklik as ‘n

snoephappie met byvoorbeeld kaas bedien word.

Marieta begin haar saailinge in Julie maak. Bedags word die

plantjies dan in die tonnel gehou en saans word dit binne-in die

huis op die teëlvloer, wat ondergronds verhit word, geplaas.

Wanneer die plantjies teen September so vyf sentimeter hoog is,

word dit in die tonnel uitgeplant. Dit beslaan die helfte van die

seisoen se plante.

Die ander helfte van die plante in die tonnel is van ‘n vorige

seisoen. Dit word net afgesny en loop dan vroeër uit en dra

››› Vervolg op bladsy 38

Gunstelinge

Kos: Steak (T-been of fi let),

steurgarnale en alle seekos

en boerekos.

Drank: Jenewer en lemoensap, wit

wyn.

Boek: Ek hou van ‘n lekkerleesboek

wat my laat ontspan, en

tydskrifte soos Sarie en Sarie

Kos – ek is lief vir kos maak!

Fliek/teater: Ek gaan graag saam met my

sus en ma fl iek of teater toe in

Pretoria wanneer die mans op

‘n gholf- of jaguitstappie

gaan.

Lewensleuse: Leef elke dag voluit!

Die Pad Saam – Junie 2012Vrouens

38

www.atkvoorde.co.za / www.drakensville.co.za / Tel. 036 438 6287

Ons weet almal liefde is nie altyd maanskyn en rose nie …

Mmm, behalwe wanneer jy een van atkv-Drakensville, juis bekend vir sy legendariese roosbome én asemrowende maanlignagte, se pamperlang-wegbreke saam met jou geliefde bywoon.

Met ’n huweliksverrykingkursus, romantiese etes, masseer-sessies en privaat-pieknieks in die hartjie van die Drakensberge word jou verhouding makliker as perdekoop.

Datum: 9 - 11 November 2012Kontak Riaan Maritz vir meer inligtingby [email protected] of 036 438 6287

atkv-Drakensville – waar die liefde met roosbome besaai is.

Liefdesbederf

Brei

nsto

rm B

HKO

12/0

33

Sakkie en Marieta Muller.

››› Vervolg van bladsy 37

eerste vrugte. Die nuwe plantjies is fase 2. Die draseisoen is

vanaf Januarie tot einde Mei. Al die vruggies word gebottel

sonder enige preserveermiddels, met ‘n mengsel van asyn,

suiker, sout en olyfolie. Marieta vertel dat die gebottelde

produk ‘n baie lang raklewe het en dat die smaak in werklikheid

verbeter indien dit ‘n bietjie staan.

Marieta se wenke:

• Pikantrissies het ‘n beperkte mark.

• Pluk die vrugte so rooi as moontlik en bewerk dit dadelik.

• Die regte tydsduur met die kookproses is baie belangrik. Die

krakerige tekstuur moet behou word.

• Onthou dit is rissies! Pitte het ‘n skerp smaak en moet alles

verwyder word.

Die Müller-gesin: Sakkie en Marieta voor, met agter, van links CJ, Sakkie (junior) en Armand.

’n Boervrou moet weet wat aangaan...

39

11 Anelie Swemmer (VKB), Sprekers van die dag; David Viljoen (landskapargitek); prof Paul Wessels (Univ. van die Vrystaat); Karien Jordaan(OFM).

22 Die dames is baie trots op hul skouerruikers.

33 Die koffi e en eetgoedjies was n treffer.

44 Besig om skouerruikers te maak.

55 Die tuin was 'n ware lushof.

66 Dames opsoek na die regte blomme vir skouerruikers.

77 David se instruksies word getrou gevolg.

88 Die bederfpakkies het vele verrassings.

99 Die ete was uit die boonste rakke.

1010 Kom sit bietjie handjie by asseblief?

1111 Dis lekker om vrou te wees.

1212 David deel bietjie advies uit.

1313 Moet my net nie raak steek nie!

1414 Kyk hoe mooi lyk ons nou.

1515 Almal het vrouedag baie geniet.

1616 Prof Paul beantwoord vrae en gee raad.

1717 David staan by die dame met die mooiste skouerruiker.

VKB se eerste amptelike Damesdag is op 17 April 2012 by

Siesta Gastehuis naby Frankfort gehou. Dames van regoor VKB

se gebied het die dag bygewoon. Die doel van die damesdag

was om VKB se dames, die “stille krag agter ons aandeelhouers”,

te bederf, en VKB het met oortuiging daarin geslaag. Die lokaal

was smaakvol versier en het die atmosfeer geskep vir ‘n dag van

genotvolle samesyn. VKB het die dames getrakteer met heerlike

eetgoed en geskenke.

Die gassprekers was Prof Paul Wessels, Hoof van die

Departement Ginekologie aan die Universiteit van die Vrystaat,

en David Viljoen, bekende landskap-argitek en gesig agter

Tuine en Tossels op kyknet. Prof Wessels het oor verskeie baie

interessante aspekte van vrouwees gesels en David het die gaste

begeester met sy idees oor tuinmaak, onthaal en kleur. Dit was

‘n verrykende dag vir ons dames, wat ons hoop voortaan ‘n

jaarlikse instelling sal word.

11

55

99

1313

22

66

1010

1414

33

77

1111

1515 1616

44

88

1212

1717

Artikel deur Rina Erasmus

VKB Damesdag ‘n wenner

Die Pad Saam – Junie 2012Vroue uit ons streek

40


Die tema van vanjaar se VKB Damesdag was “In harmonie

met die natuur”, en uit die kommentaar van diegene wat

hierdie geleentheid bygewoon het, het die program hul wildste

verwagtinge oortref.

“Fantasties!”, “Oe, dit is mooi; ons moet meer dit doen”,

“Dankie, ek het so baie geleer”, “Kyk die hoofgereg!”, “Dit is

hoogtyd dat ons bederf word”, “Jinne, dit was lekker” en “Ons

word omtrént bederf” was maar enkele van die uitroepe wat ek

deur die loop van die dag gehoor het. Komplimente was daar

oorgenoeg...en dit het VKB alles gedoen vir die lede se vroue.

Die dames was bederf met ‘n heerlike ontbyt, middagete en

ook koffi e met heerlike versnaperinge.

David Viljoen, het die dames getrakteer op interessante

vertellinge en ‘n demonstrasie van hoe om ‘n skouerruiker

uit niks te maak. Hy het ook verduidelik wat die verskillende

kleure beteken en wonderlike wenke gegee oor hoe om ‘n

eenvoudige hoekie in jou tuin in ‘n paradys te omskep.

Prof. Paul het weer op sy beurt gefokus op die vrou en

meer verduidelik oor menopouse, beendigtheid, vetsug,

vrugbaarheid, borskanker en nog vele meer. In hierdie uitgawe

is daar ‘n artikel deur Prof. Wessels oor menopouse – lees dit

gerus.

Ons almal het by beide van hierdie sprekers baie geleer, en

daar was beslis geen vervelige oomblik nie. Karien Jordaan

van OFM het as seremoniemeester opgetree, en moes sorg dat

dinge in plek val – veral as die dames begin vrae vra.

Wat ‘n lekker oggend! VKB (Koos, Kobus en Annelie), ek praat

namens die dames: Baie dankie vir die groot bederf!!!

In Harmonie met die natuur

WENKE VIR VROUE

Gesondheid

BMI (body mass index of liggaamsgewigindeks) In jou eie privaatheid:

Deel jou gewig (massa) deur jou lengte. Die antwoord moet tussen 19 en 25 lê, afhangend van jou bou.

Tuinmaak

Vermy dit om grond te spit, want dit verhard jou grond.

Maak jou eie kompos deur blare en al jou kombuisafval, soos

skille, en ook tuinvullis op ‘n hoop te gooi. Erdwurms fl oreer op

hierdie kompos en maak jou tuingrond baie vrugbaar.

Kleure (wat om te dra wanneer jy so voel)

Oranje – Warm en intiem

Blou – Ontspanning

Geel – Sigbaarheid

Groen – Gesond

Swart – Verslankend

Hou insekte weg van die huisGeel emmerParaffi enSuikerWaterMeng die drie bestanddele en plaas in geel emmers om die huis.

BoepensAs jou man ‘n boepens het, sny

sy stysel uit. Dit werk!

mers oom

Menopouse” is die term wat oor die algemeen gebruik

word om die postmenopousale tydperk in ‘n vrou se lewe

te beskryf. Per defi nisie impliseer dit die einde van ‘n vrou se

voortplantingsvermoë, of meer korrek, die laaste menstruele

siklus. Die peri-menopousale tydperk word algemeen beskou

as twee jaar voor en twee jaar na die werklike menopouse.

Dit beteken in werklikheid die menopousale oorgang of

lewensverandering.

Gedurende peri- en postmenopouse sal pasiënte verskeie

simptome ervaar wat met die hormonale veranderinge wat

gedurende hierdie tydperk plaasvind, vereenselwig word.

Hierdie simptome kan baie ontstemmend wees en ‘n belangrike

rol in die afname van die pasiënt se lewensgehalte speel. Die

mees algemene simptome is warm gloede, hartkloppings, droë

vel, vaginale droogheid, slaapsteurnis, depressie en kognitiewe

verval. Die belangrikste hormonale verandering wat tydens die

peri-menopouse plaasvind, is ‘n akute afname in die vlakke van

die sirkulerende estradiol. Dit word geassosieer met ‘n toename

in gonadotropin- (FSH & LH) vlakke en by party pasiënte ‘n

afname in die androgene vlak.

Om die postmenopousale simptome te bestuur, moet ‘n mens

altyd die voordele sowel as die nadele van vervangingsterapie

oorweeg. Daar is ‘n groot verskeidenheid medikasie beskikbaar

en dit laat die klinikus en die pasiënt met ‘n keuse – nie net

tussen verskillende kombinasies van hormone nie, maar ook

verskillende terapeutiese roetes. Estrogeen word beskou as

die enkele belangrikste hormoon wat vir postmenopousale

hormoonvervanging gebruik word. In pasiënte met ‘n

ongeskonde uterus is dit van die uiterste belang dat estrogeen

nie alleen voorgeskryf word nie, maar eerder in kombinasie met

progestogeen om die uitwerking op die uterus teë te werk.

Daar bestaan geen twyfel dat estrogeenvervangingsterapie

‘n heilsame uitwerking op postmenopousale vroue het nie.

Die afname in die serum-estradiolvlak kan tot vasomotoriese

onbestendigheid lei, wat beteken dat bloedvate se vernouing

en verwyding onbestendig is, met ‘n gevolglike verandering in

die regulering van liggaamstemperatuur. Dit lei op sy beurt tot

warm gloede wat die pasiënt se lewensgehalte aantas. Ook dít

kan met vervangingsterapie verbeter word.

Estrogeenvervangingsterapie mag wel ‘n invloed op die

volgende hê:

Vel: Kollageenweefsel mag moontlik herstel, wat sal lei tot

‘n meer soepel vel wat meer weerstand teen beserings en

veroudering sal bied.

Been: Genoegsame bewyse is reeds beskikbaar dat estrogeen

‘n positiewe invloed op die voorkoming van osteoporose

het. Met standaard dosisse estrogeen kan frakture van die

werwelkolom met tot soveel as 70% verminder word, en die

voorkoms van heupfrakture met tot 50%. Hierdie terapie is

sonder twyfel die goue standaard vir die voorkoming en beheer

van postmenopousale osteoporose.

Kardiovaskulêre stelsel: Kroonslagaarsiekte kom nie

gereeld by pre-menopousale vroue voor nie, maar is een van

die hoofoorsake van dood by postmenopousale vroue. Hoewel

daar voorheen geglo is dat hormoonterapie ‘n voordelige

invloed het op koronêre hartsiekte, word daar tans geglo

dat dit geen sekondêre voorkoming van hartsiektes kan bied

nie en daar bestaan nog verwarring ten opsigte van primêre

voorkoming. Hoewel estrogeen wel kan lei tot ‘n effense

styging in bloeddruk, behoort pasiënte wat goed op mediese

behandeling reageer, nie daaroor bekommerd te wees

nie. Dit is wel raadsaam om dit dop te hou en, indien nodig,

die behandeling aan te pas. Estrogeen het ‘n verhoogde

geneigdheid om stolling te veroorsaak wat tot ‘n verhoogde

geneigdheid tot trombose en ook diepaartrombose kan lei. Die

aanvaarde risiko vir die ontwikkeling van diepaartrombose by

pasiënte op estrogeenvervangingsterapie is sowat ses per

1 000 gebruikers. Sulke probleme kom gewoonlik in die eerste

drie maande van die behandeling voor. Daar bestaan egter

geen verhoogde risiko by pasiënte wat teenstollingsterapie

ontvang nie.

Uro-genitale stelsel: Estrogeen het ‘n voordelige invloed op

die vaginale dekweefsel sowel as op die blaas en die uretrale

voering. Dit lei dus tot ‘n afname in vaginale droogheid en

dispareunie.

Senuweestelsel: Daar is genoegsame bewys dat die

toevoeging van estrogeen ‘n vertragende invloed kan hê op

die agteruitgang van die sentrale senuweestelsel. Navorsing

dui op die voorkoming of vertraging van die ontwikkeling van

Alzheimer-siekte. ‘n Afname van 7 tot 15% van die risiko om

Alzheimer-siekte te ontwikkel, is moontlik.

Borste: Die moontlike invloed van hormoonterapie op die

risiko van die ontwikkeling van karsinome in die borste is een

van die gewildste onderwerpe onder bespreking. Dit is ‘n baie

komplekse situasie en daar is geen maklike antwoord nie. Daar

moet aanvaar word dat meer as een faktor teenwoordig is in

die ontwikkeling van borskanker en ‘n genetiese geneigdheid

kan ook ‘n belangrike rol speel. Estrogeen alleen veroorsaak

egter nie borskanker nie.

Ter opsomming kan gesê word dat hoewel daar geen twyfel

behoort te wees oor die waarde van hormoonbehandeling in

postmenopousale vroue nie, dit ‘n integrale deel moet vorm

van ‘n algehele gesonde leefstyl van die pasiënt. Dit maak nie

sin om duur medisyne aan ‘n pasiënt voor te skryf as sy nie ‘n

gesonde leefstyl handhaaf nie.

Al die voordele van hormoonterapie kan weerspreek

word as die pasiënt oorgewig is, rook of alkohol misbruik.

Rook is baie meer van ‘n geldige kontra-indikasie vir

hormoonvervangingsterapie as byvoorbeeld ‘n pasiënt met

goed beheerde bloeddruk of diabetes. Ingeligte instemming

sowel as ingeligte weiering bly die pasiënt se regmatige keuse

en moet te alle tye gerespekteer word!

Hormoonvervangingsterapie behoort altyd saam met

kalsium- en Vitamien D-aanvullings voorgeskryf te word...

met in agneming van die pasiënt se dieet-inname hiervan.

Gereelde oefening (fl inke stap is die goudstandaard!) word ook

aanbeveel en vorm deel van ‘n holistiese benadering tot die

bestuur van die postmenopousale pasiënt.

Artikel deur prof. PH Wessels

Hormoonvervangingsterapie kan postmenopousale lewensgehalte verbeter

Gesondheid

41

Die Pad Saam – Junie 2012Gesondheid

42

Prostaatkanker kan genees word!Artikel deur Hannelie Cronjé

Een van die siektes wat deesdae meer gereeld by mans

voorkom, of dan meer gereeld openlik erken of bespreek

word, is prostaatkanker. ‘n Paar jaar gelede reeds is aartsbiskop

Desmond Tutu met prostaatkanker gediagnoseer, maar hy lei

steeds ‘n baie aktiewe lewe. Dit hoef dus geensins

‘n doodsvonnis te wees nie – solank dit vroegtydig opgespoor

en behandel word.

Volgens die webblad www.cansa.co.za Is prostaatkanker ‘n

kanker van ‘n man se prostaatklier en is dit, behalwe longkanker,

die kanker wat die algemeenste in mans voorkom.

Die prostaatklier word onder die blaas en tussen die rektum, die

sluitspier, ‘n paar slagare en bondels senuwees aangetref. By

jong mans is dit omtrent so groot soos ‘n okkerneut wat rondom

die urinekanaal lê.

Die kwaadaardige selle waaruit die kanker bestaan, groei egter

baie stadig.

Oor die algemeen kan mens sê dat as die kanker vroegtydig

ontdek word, is dit geneesbaar. Dit groei egter stil-stil sonder om

onmiddellik duidelike simptome te toon.

Die kanker kan ook deur die limfvatstelsel of deur bloed na

ander dele van die liggaam versprei.

Prostaatkanker tas meesal mans bo vyftigjarige ouderdom

aan, maar in baie gevalle sal ander mediese probleme meer

lewensgevaarlik wees as die prostaatkanker self omdat dit so

stadig ontwikkel. Wanneer dit by jonger mans ontdek word,

word dit meer aggressief behandel as by ouer mans.

Wat is die simptome van prostaatkanker?

Wanneer mans enige van die volgende simptome ondervind,

is dit raadsaam om hul geneesheer te raadpleeg:

• Die onvermoë om te urineer

• Moeilike urinering

• Die voorkoms van bloed in die urine

• Urinêre inkontinensie

• Infeksie van die urineweë of ander komplikasies van

goedaardige vergroting van die prostaat

• Nierprobleme

Let op die volgende

Die akute of skielike onvermoë om te urineer kan baie pynlik

wees. Moeilike urinering gebeur gewoonlik mettertyd en kan

op die lang duur lei tot ‘n swakker stroom en uiteindelike

inkontinensie.

Wanneer dit gebeur, word die blaas nooit heeltemal geledig

nie, wat dan tot nierversaking en ander komplikasies soos

infeksies of nierstene kan lei.

Moenie onmiddellik aanvaar dat bloed in die urine deur

prostatiese vergroting veroorsaak word nie. Ander oorsake

soos blaaskanker moet ook ondersoek word.

Dit is belangrik dat mans bo 50 jaarliks hul geneesheer moet

besoek vir ‘n algehele deeglike ondersoek, waarby die

prostaatondersoek ook as deel daarvan ingesluit moet word.

Al word geen van bogenoemde simptome ondervind nie, is

dit steeds die moeite werd om gemoedsrus te kry. Swart mans

toon ‘n hoër risiko vir prostaatkanker, maar alle mans wat ‘n

familiegeskiedenis van hierdie siekte het, word aangeraai om

vanaf 40-jarige ouderdom gereeld vir die ondersoek te gaan.

Onthou, indien dit vroeg genoeg gediagnoseer kan word, kan

dit met groot welslae behandel en moontlik ook nog genees

word.

Vroeë prostaatkanker toon dikwels geen simptome nie. Vorige

operasies vir goedaardige vergroting van die prostaat is ook

nie ‘n waarborg dat prostaatkanker nie kan voorkom nie,

aangesien prostaatkanker gewoonlik voorkom in die buitenste

deel van die klier, wat nie tydens voorgenoemde operasie

verwyder word nie.

Prostaatkanker

Normale prostaat

43

'n Diagram van die verskillende fases van prostaatkanker.

Weet jy hoe gesond is jou prostaat?

As jy oor 40 is en die volgende simptome ervaar, kan dit

dui op die moontlikheid van prostaatkanker:

• Hardnekkige pyn in die been

• ‘n Gebrek aan eetlus of onverklaarde gewigsverlies

• Gereelde pyn in jou kruis, heupe of dye

• Pyn tydens ejakulasie

• Bloederigheid in die urine

• Gereelde urinering in die nag

• ‘n Gevoel dat jou blaas nie heeltemal geledig is nie

• Swak urinevloei

• Pyn tydens urinering

• ‘n Konstante behoefte om te urineer

• ‘n Algemene dowwe pyn in die onderste deel van jou

bekken

• Moeite om te begin urineer

Wat is tipiese risikofaktore vir prostaatkanker?

Hoewel niemand nog kon verklaar wat prostaatkanker

veroorsaak nie, is die volgende risikofaktore wel met navorsing

geïdentifi seer:

• Gevorderde ouderdom (meer as 80% van alle prostaatkanker

word in mans ouer as 65 jaar gediagnoseer)

• ‘n Familiegeskiedenis van prostaatkanker

• ‘n Dieet wat groot hoeveelhede vet en diereproteïene bevat

Hoe kan ek die risiko vir prostaatkanker verminder?

Aangesien die werklike oorsake van prostaatkanker onbekend

is, is dit onmoontlik om sulke oorsake uit te skakel.

KANSA (die Kankervereniging van Suid-Afrika) kan egter

noodsaaklike inligting verskaf oor:

• Waar om hulp te kry

• Behandeling en ondersteuning

• Die risikofaktore, simptome en vroeë opsporing van die siekte

Dan is dit ook raadsaam om die volgende in gedagte te hou:

• Indien jy ouer is as 50 jaar, gaan vir ‘n jaarlikse mediese

ondersoek.

• Indien jy deel is van ‘n familie waar ander mans met

prostaatkanker gediagnoseer is, word dit aanbeveel dat

jy reeds van 40-jarige ouderdom vir ‘njaarlikse mediese

ondersoek gaan.

• Volg ‘n dieet wat nie baie vet en diereproteïene bevat nie.

Tolvryenommer: 0800 226622 | [email protected]

Die Pad Saam – Junie 2012Gemeenskap

44

Warmbad: tien duisend treë vir kanker-manTien miljoen treë. Dit is hoeveel treë

Joppie Fourie (50) van Oudtshoorn oor

een jaar gaan stap om mense bewus te

maak van kanker en ook geld in te samel

vir organisasies soos Hospice

en Kansa.

Joppie Fourie se dogter Marlené (18) is op

5 Julie 2009 aan kanker oorlede. Sy eerste

kind, Charné, is op 22 September 1990 op

die ouderdom van twee maande aan ‘n

longsiekte oorlede. Marlené is presies 18

jaar (tot op die dag) ná Charné se dood

met kanker gediagnoseer.

Sy reis deur die land het op 6 Augustus

verlede jaar op Oudtshoorn begin en as

alles volgens plan verloop, sal hy op

27 Junie vanjaar in Oudtshoorn aankom

na byna 5 000 km (tien miljoen treë).

Vir Joppie is die doel van sy staptog

tweeledig: eerstens om mense bewus te

maak van kanker en tweedens om geld

vir kankernavorsing in te samel. Onlangs

het Joppie se staptog hom tot op Brits

gebring. Sy roete het nie deur Warmbad

beweeg nie, maar Estelle Benadie het

besluit om hom te gaan haal sodat hy

sy boodskap met haar klante asook

die leerders van Hoërskool Warmbad

kon deel.

Sy aangrypende verhaal het mense

en die leerders diep geraak. Dit het ‘n

mens weer bewus gemaak van hoe

kosbaar die lewe is. T-hemde vir die doel

is deur Energizer geborg. Saam met

gewaardeerde verskaffers poog NTK om

‘n verskil te maak in die gemeenskap.

Sterkte! Joppie en Pieter (Partrite)

Aartappeldag in Warden-distrik gaan van krag tot krag!

‘n Baie suksesvolle Aartappeldag

is op 3 Februarie in Warden-distrik

gehou. Die dag word jaarliks deur die

Oos-Vrystaat Aartappelwerkgroep

georganiseer en aangebied en lok

groot belangstelling uit verskillende

oorde van die land. Tans word dit as die

grootste aartappeldag in die

land beskou.

Die dag is begin met formele

voorleggings en lesings. Die verskillende

aspekte van aartappelboerdery en die

verbouingstoestande daaraan verbonde

in die Oos-Vrystaat is bespreek. Die

moontlike oesgrootte wat na verskillende

markte in Suid-Afrika versprei word,

is ook aangeraak. Die besprekings is

opgevolg deur die besigtiging van die

verskillende proewe wat aangeplant is.

Die proefresultate sal later in Aartappels

Suid-Afrika se amptelike mondstuk, CHIPS,

gepubliseer word en ook voorgelê word

tydens die Navorsingsimposium wat vir

17 Augustus geskeduleer is.

Dié Aartappeldag is deur meer as

300 belanstellendes, bestaande uit

onder meer markagente en produsente,

bygewoon. Uitstallers het ook die

geleentheid aangegryp om verskeie

produkte bekend te stel. Weens die

omvang van die dag het dit ook wye

media-belangstelling gelok.

Mnre. Theuns Janse van Rensburg(FPD), Hendrik Viljoen (Maluti Seed)en Birtie Myburgh (RSA Saad Beurs).

Verwikkelinge by Warmbad MeganisasieBearing Man verskuif hul besigheid

vanuit die dorp na NTK Meganisasie op

Bela Bela (Warmbad). Dit bied voordele

aan albei ondernemings omdat hulle

hoofsaaklik ‘n klantebasis deel maar tog

nie kompeterend is wat besigheid

betref nie.

Bearing Man voorsien, soos hul naam sê,

hoofsaaklik laers. Hulle het ook ratte, seëls

en ander produkte.

Hierdie is beslis ‘n wen-wen situasie – nie

net vir NTK en Bearing Man nie, maar ook

vir die klant.

Christian en Chris Warmbad Meganisasie

Personeel

45

Johan Groenewald (NTK) neem afdelings onder sy vlerkTot onlangs toe was Johan

Groenewald gestasioneer in

Polokwane by NTK se Pietersburg

Streekskantoor. Hy was verantwoordelik

vir Owerheidsake, Ontwikkelende

Landbou, Swart Ekonomiese Bemagtiging

(BEE) en Besigheidsprojekte. Sy

verantwoordelikheid is nou uitgebrei tot

die Bemarkingsafdeling en Aankope. Hy

sal sy tyd verdeel tussen Polokwane en

Modimolle om so by al sy verpligtinge

uit te kom.

Volgens Johan skakel die afdelings

al mal by mekaar in. Om BEE te

bestuur is entrepreneurskap baie

belangrik. NTK fokus slegs op Landbou-

entrepreneurskap (Ontwikkelende

Landbou). Die regering is uiteraard

betrokke hierby (Owerheidsake) en

nog ‘n belangrike aspek van BEE is

voorkeurverkryging.

Dit is voorts belangrik dat Bemarking

sentraal bestuur word. Alhoewel elke

tak sy eie begroting het, moet geld wat

spandeer word tot voordeel van NTK as

geheel strek. Omdat die takke juis binne

in die gemeenskap staan, is die feit dat

daar sentrale bestuur is, tot voordeel van

almal. Dit haal as’t ware die angel uit

die besluitneming vir die takke maar

hulle kan natuurlik steeds die

gemeenskap dien. Elke saak word

volgens meriete hanteer.

Sy afdeling is daar tot ondersteuning

van die takke en ander bedryfspunte.

Daarom is goeie samewerking tussen sy

afdeling en al die ander afdelings van

NTK baie belangrik. Hy streef daarna om

goeie verhoudings met al die betrokke

partye te bewerkstelling sodat almal sal

saamwerk tot die groter prentjie

naamlik NTK.

Omdat die beeld van NTK baie belangrik

is, sal Johan eerste fokus op NTK se

identiteit sodat dit standaard is en

voldoen aan die kwaliteit wat NTK vereis.

‘n Beeld van eenheid moet by elke

bedryfspunt uitgestraal word. Want, vir

Johan Groenewald en sy personeel is dit

NTK EERSTE!

Johan Groenewald en sy personeel is dit

NTK EERSTE!

Nuut by VKB:Ignus Badenhorst

Ek is 21 jaar oud en het sopas my

graad in B.Com (Landbou-ekonomie)

verwerf aan die Universiteit van die

Vrystaat. Ek is tans besig met my Honeurs

in Landboubemarking en International

Handel. Ek speel graag gholf in my

spaartyd en is tans ‘n agt-voorgee. Ek

is afkomstig van Jacobsdal, waar ons

besproeiingsboere is teen die Rietrivier.

Ek geniet dit baie om by VKB te werk,

en dit is vir my soos ‘n droom wat

waargeword het aangesien ek presies

doen waarin ek nog altyd belangstel

– naamlik graanbemarking en landbou-

ekonomiese werk.

Reitz-Rolbal Tops!!!

Die span van Reitz het die jaarlikse Max-O-Meat-rolbalkompetisie gewen. Hierdie

kompetisie is by die Bethelehem-buiteklub beslis. Dolf Maartens(Max-O-Meat), Loffi e

Cronjé André Viljoen(VKB), Francois Venter(VKB) en Pieter Cronjé.


46

FASILITEITE SLUIT IN:

‘n Putt-puttbaan Spa Gimnasium Swembaddens Jacuzzi’s Kroeë Winkels ‘n Casino en 135 kajuite met hul eie privaat balkonne Skuifbord Tafeltennis Belastingvrye inkopies Fliek Komedie- of kabaretvertonings Disko

28 Januarie – Vertrek vanaf Durban

29 Januarie – Maputo

30 Januarie – Barra-skiereiland

31 Januarie – Op see

1 Februarie – Durban

Kajuit-kategorie Spesiale

Kategorie 3 - 5 - binne R3 724 - R4 004

Kategorie 6 - 9 - see-aansig R4 144 - R4 788

Kategorie 10 - balkonkajuit R5 068

Kategorie 11 - balkon-suite R5 768

Addisionele koste per persoon:

Hawe en bagasie R500

Verpligte versekering per volwassene R50

Diensfooi vir boot – per volwassene R200

Diensfooi vir boot – per kind R100

• Tariewe is per persoon wat dubbelakkommodasie deel.

• ‘n Maksimum van 2 kinders (onder 18 jaar) reis GRATIS, maar betaal slegs hawe-

en baggasie-fooie en die boot se diensgelde as hulle ‘n kajuit met 2 betalende

passasiers deel!

Let wel:

• Bepalings en voorwaardes geld. BF&W.

• Hierdie aanbod is onderworpe aan beskikbaarheid en kan nie saam met enige

ander afslagaanbod gebruik word nie.

• Hierdie spesiale aanbod hang af van hoeveelhede en kan te eniger tyd

opgeskort word. Beperkte beskikbaarheid – op ‘n eerste daar, eerste klaar

grondslag – so moenie wag nie – bespreek vandag nog!

Tarief sluit in:

• 3 etes per dag, plus middernaghappies daagliks

• Kaptein se skemerkelkpartytjie en gala-ete

• Partytjie vir enkellopendes

• Vloervertonings elke aand

• Diskoteek

• Alle speletjies en daaglikse aktiwiteite

• Toegang tot casino

• Aërobiese oefeninge en gimnasium

Hannelie Cronje by 058 863 8223 of 083 303 6117 of [email protected] of skakel 0861-SACRUISES (-722784).

www.sacruises.co.za

Vir besprekings of inligting, kontak asseblief:

Tarief

ALMAL WELKOMFamilie - Vriende

BESPREEK VOOR EINDE AUG – VIR HIERDIE AANBOD!

Kinders onder 18GRATIS

4 NAGTE – 28 Januarie tot 1 Februarie 2013

Plekke moet direk by sa cruises bespreek word en gemerk word ‘“Die Pad Saam” leserstoer spesiale aanbod’

DIE PAD SAAM

LESERSTOER

47

Lubbestlust

Sakkie en Mariëta Muller

Wildplaas-slaapeenhede

8 Luukse- lugversorgde selfsorg eenhede. Alle kamers en-suite badkamer

Kan van 2 – 5 persone slaap.

Ontspanningslokaal en braai-area

Luukse lugversorgde ontspanningslokaal: leefarea; groot skerm-TV (DSTV),

kroeg, snoekertafel, veerpyltjiebord, volledig toegeruste oopplan-kombuis

(potte, panne, braaigereedskap en breekware vir 24 persone), yskaste,

vrieskaste, ys daagliks verskaf.

Linne en handdoeke beskikbaar.

Daaglikse skoonmaakdiens.

Hout vir braai; swembad met dekstoele.

Jag en besigtigingsritte

Jagpryse en reëls beskikbaar op aanvraag.

Faks: +27 86 578 4472

Sel: +27 82 557 7477


Noordelike Provinsie: Tussen Alldays en Waterpoort

Wen meer as R10 000 se pryseNTK en VKB se fotokompetisie gee jou die kans om meer as R10 000 se pryse met elke

uitgawe te wen deur net vir ons te wys wat jy alles met jou kamera kan doen. Jou foto kan

dalk ook nog verskyn in VKB of NTK se dagboek of kalender.

Totale pryse per uitgawe:

• R500-eetbewys van Spur;

• ‘n Naweek vir die hele gesin by Frontier Casino in Bethlehem;

• Drie dae-wegbreek op ‘n jagplaas, Lubbeslust (tussen Alldays en Waterpoort).

Die wenners van bogenoemde pryse van elke uitgawe kwalifi seer dan vir die fi nale

beoordeling waar daar ‘n algehele 1ste, 2de en 3de plek aangewys sal word in

Januarie 2013 waar die groot pryse losgeslaan word: onderskeidelik R1 000 / R500 / R300 in

kontant; asook ‘n eetbewys by die Spur op Bethlehem ter waarde van onderskeidelik

R500 / R330 / R200; en ook ‘n naweek vir die hele gesin by Frontier Casino in Bethlehem,

ingesluit aandete; en ook ‘n drie dae lange wegbreek

op ‘n jagplaas genaamd Lubbeslust (tussen Alldays en Waterpoort).

Verskillende kategorieë:

• 0 - 9 jaar

• 10 - 18 jaar

• 18 jaar en ouer

Junie/Julie se fokus is spore. Dink nou net verder as bloot die woord.

Oorspronklikheid sal beslis in jou guns stel.

Reëls:

• ‘n Maksimum van 5 foto's per persoon.

• Die beoordelaars (Bethlehem Fotografi eklub) se beslissing is fi naal.

• Geen pryse mag omgeruil word vir kontant nie.

• Stuur inskrywings voor 5 Julie 2012 aan [email protected], indien dit nie moontlik is vir jou nie, gaan na jou naaste

Handeltak en vra die bestuurder om die foto te stuur via e-pos na hierdie e-posadres.

• Foto’s is VKB se eiendom en kan gebruik word soos nodig.

• Formaat van foto’s: dit moet ‘n Jpeg wees en nie groter as 1MB.

• Wenners sal aangekondig word in die Aug/Sept-uitgawe. Verskaf asseblief jou naam, ouderdom, selnommer en adres.

A PEERMONT RESORT

BETHLEHEM, FREE STATE

Johan Blignaut Drive (N5)BethlehemTel: (058) 307-6000E-mail: [email protected] www: www.frontiercasino.co.za

3 Star Metcourt Hotel Coachman’s Saloon Conference facilities

Gaming: Slots and Tables

Little Rascals Child Care Facility and Magic Company

Children’s Entertainment Dirty Down Car Wash

ALCOHOL NOT FOR SALE TO PERSONS UNDER THE AGE OF 18 YEARS. DRINK RESPONSIBLY.

En die wenners is...Hiermee wil ons graag die wenners van ons eerste

fotokompetisie aankondig en geluk wens.

Eerstepryswenner: Koring op die land deur Tiani Claassen van

Reitz. Sy wen ‘n drie dae-wegbreeknaweek by Lubbeslust(All

Days)

Tweedepryswenner: Onkruidbeheer deur Schalk Meintjes van

Reitz. Hy wen 'n naweek vir die hele gesin by Frontier Casino

in Bethlehem en ‘n R200 geskenkbewys van die Spur (Golden

Gate).

Derdepryswenner: Mielieplanttyd deur Tiani Claassen van Reitz.

Sy wen ‘n R300 eetbewys van die Spur(Golden Gate).

11

22 33

Ontkenning: Hierdie kommunikasie is net vir inligtingsdoeleindes opgestel. Daar word sterk aanbeveel dat toepaslike professionele advies ingewin word voordat daar gereageer word op enige inligting wat hierin vervat is. Hoewel alle sorg met die opstel van hierdie kommunikasie aan die dag gelê is, word geen voorstelling, waarborg ofonderneming, uitdruklik of stilswyend, rakende die akkuraatheid of volledigheid van die inligting of voorstellings gegee nie. Alle inligting wat hierin vervat is, kan op enige tydstip ná publikasie sonder kennisgewing verander. Prestasie in die verlede van enige beleggingsproduk is nie ’n aanduiding van toekomstige prestasie nie.

Nedbank Beperk Reg No 1951/000009/06, BTW-reg No 4320116074, Rivoniaweg 135, Sandown, Sandton, 2196, Suid-Afrika. Ons onderskryf die Bankpraktykkode van Die Bankvereniging Suid-Afrika en, in die geval van onbeslegte geskille, steun ons beslegting deur die Ombudsman vir Bankdienste. Ons is ’n gemagtigde finansiëlediensverskaffer. Ons is ’n geregistreerde kredietverskaffer ingevolge die Nasionale Kredietwet (NKR Reg No NCRCP16).

Dit sal boere en landboubesigheidseienaars goed pasdat Nedbank Besigheidsbanksake kantore inBloemfontein, Welkom, Bethlehem en Kroonstad het.Elkeen van hulle bied ’n plaaslike toegangspunt totNedbank se wêreldklasbankkundigheid,bedryfspesifieke oplossings en omvattende finansiëleprodukte en dienste.

‘Ons verstaan dat dit ’n uitdaging kan wees om ’n landboubesigheid

op die been te bring en te bedryf, om nie eers te praat van hoe

ingewikkeld jou bankbehoeftes kan wees nie. Dis hoekom ons by

Nedbank Besigheidsbanksake daartoe verbind is om jou, jou besigheid

en jou personeel te help om makliker sake te doen – nie net by ons nie,

maar ook met jou verskaffers en kliënte. Nedbank Besigheidsbanksake

is spesifiek rondom die behoeftes van jou besigheid gestruktureer, wat

verseker dat jou besigheidsbanksake moeitevry is – wat jou die tyd gee

om te konsentreer op wat vir jou die belangrikste is, die bedryf van jou

besigheid,’ sê Herman Groenewald, Nedbank Besigheidsbanksake se

Gebiedsbestuurder vir die Noord-Vrystaat.

‘Die kern van die bank se produkte, dienste en oplossings is ’n

verhoudingsgebaseerde model, met ’n ervare landboubesigheidsbestuurder

wat as die primêre kontakpunt vir al jou bankbehoeftes aan jou

besigheid toegewys is. Jou landboubesigheidsbestuurder word deur ’n

kliëntediensspan en ’n landbouspesialis ondersteun. Die Nedbank

Besigheidsbanksake-landbouspan het ’n deeglike begrip van die

streeksekonomie en ’n werklike belangstelling in die sukses van elke

individuele kliënt. Die gespesialiseerde aard van die

landboukliëntediensspanne beteken dat ons in staat is om die siklusse

te verstaan waarmee boere te doen het. Hierdie kliëntediensspanne

sluit ’n kredietbestuurder, kredietontleder en diensbestuurder in, wat

almal spesialiskennis het omdat hulle op die landbousektor

Nedbank Besigheidsbanksake: Ons maak dit makliker om landbousake te doen

Van links na regsHerman Groenewald Gebiedsbestuurder: Noord-VrystaatKoot Klopper Streekslandboubestuurder: Noord-Kaap en Vrystaat

konsentreer. Of dit nou strawwe weerstoestande, epidemies of swaaie

in kommoditeitspryse is, ons verstaan dat boerdery ’n onvoorspelbare

besigheid is en ons wil ons kliënte daarmee help. Daarbenewens stel

ons interaksie met en ondersteuning van die Vrystaat Landbou-unie en

geleenthede soos hulle jaarlikse kongres en alternatiewe-energie-dag;

en die borgskap van landbougeleenthede soos boeredae en die

Universiteit van die Vrystaat se landbou-seminare ons in staat om die

boerderygemeenskappe op ’n persoonlike vlak te leer ken. Dis tot ons

en ons kliënte se voordeel,’ verduidelik Groenewald.

Ons streekspanne sluit landbouspesialiste in wat leiding met

betrekking tot en ondersteuning vir alle landbouverwante versoeke

verskaf en bemagtig is om – binne raamwerke – te verseker dat elke

versoek doeltreffend gehanteer word, en sodoende ’n omvattende

landbouwaarde-aanbod aan boere en landboubesighede bied.

‘Aangesien ons in ons Bloemfontein-kantoor besluite op voetsoolvlak

neem, is ons in staat om vinnige, ingeligte besluite te neem en

doelgemaakte oplossings aan ons kliënte te bied. Om ’n selfs beter

begrip van ons kliënte se behoeftes te kry besoek ons

kredietbestuurders kliënte se plase en landboubesighede om ’n beter

insig te kry in wat op voetsoolvlak gebeur,’ sê Groenewald.

Maar dit gaan nie net oor doeltreffendheid nie. Om te verseker dat ons

oplossings op jou besigheid van toepassing is, het kliëntediensspanne

deur middel van produkspesialiste op tegniese gebiede soos tesourie,

globale handel en kontant, en bedryfspesialiste direkte toegang tot

Nedbank se betrouenswaardige wêreldklasbankoplossings en -

kundigheid. ‘Dit is ’n uitdaging om ’n landboubesigheid uit te bou,

maar met Nedbank Besigheidsbanksake sal dit soveel makliker wees,’

sê Groenewald.

Hierdie Nedbank Besigheidsbanksake-kantore, wat in die spesifieke

behoeftes van mediumgroot maatskappye met ’n jaarlikse omset van

tot R400 miljoen voorsien, is vier van 65 landswye nawe wat in elke

gebied waar hulle bedrywig is, waarde vir besigheidseienaars en

entrepreneurs toevoeg. Vir meer inligting oor ons gespesialiseerde

landboubesigheidsprodukte, -dienste en -oplossings moet jy

Herman Groenewald asseblief by 057 916 4500 skakel of ’n e-pos

na [email protected] stuur.

SPON

GE 4606


AX

‘n Swamdoder snoeiwondmiddel vir die gebruik op rose, wingerde, struike en vrugtebome na snoei.

KUMULUS®WG‘n Waterdispergeerbare korrel swam-en mytdoder vir die beheer van sekere swamsiektes asook sekere myte en blaaspootjies.

STERISEAL

Kliëntediens: Tel: 0861 EFEKTO (333586) [email protected] www.efekto.co.zaAgro-Serve (Pty) Ltd t/a EfektoTM Reg. Nr. 1973/000868/07 Posbus 652147, Benmore, 2010

Kumulus®WG (Reg nr: L2404, bevat Swael 800g/kg) Steriseal (Reg nr: L4231, bevat ‘Busan 1009’ 10g/kg & 8-Hidroksikinoliensulfaat 10g/kg). Skadelik.

die pad saam - vkb.co.za · artikel 24 van die betrokke wet bepaal soos volg: 1. die houer van ‘n...

Documents