3. LLOGARITË E BILANCITi. Klasa 1: Kapitali, rezervat.Një ndërmarrje, kur krijohet, ka nevojë për kapitale për të ushtruar veprimtarinë e saj.Këto burimefillestare merren ose nga ortakët (kapitalet e veta) ose nga partnerët e jashtëmtë ndërmarrjes (hua nga bankat dhe detyrime të ngjashme).Klasa 1 përmban bashkësinë e burimeve të quajtura “afatgjata“ (ose “të përhershme”)të ndërmarrjes:o Burime të brendshme:Kapitali themeltar (aksionar);Rezervat e fonde të tjera të vetat;Rezultati i ushtrimit.o Burime të jashtme:Subvencionet për investime;Huatë afatgjatadhe të ngjashme me to.o Provizionet:për rreziqe dhe detyrime të parashikuara me ligj.ii. Klasa 2: Llogaritë e Aktiveve AfatgjataKapitalet i shërbejnë ndërmarrjes për të përftuar mjete afatgjata që shërbejnë përtë ushtruar veprimtarinë e saj. Në kontabilitet me “Aktive Afatgjata”(AA)

Aktivet Afatgjata(AA)mund të jenë të llojeve të ndryshëm:o AA Jomaterialeemri i mirë (vendndodhja, emri i mirë etj. si këto që ndikojnë).shpenzime të zhvillimit (studime, projekte, …)konçensione, të drejta të ngjashme, liçensa, patenta,…o AA Materialetroje, ndërtesa, instalime teknike, makineri, automjete, pajisje mobilimi,...o AA në Procespërbëhen nga aktive afatgjata materiale ose jomateriale, që janë në procesndërtimi apo krijimi; parapagime e pagesa pjesore të bëra...o AA Financiarepërbëhen kryesisht nga aksionet që ka ndërmarrja për ndërmarrjet e kontrolluaraapo të lidhura me të, mbajtja e të cilave është afatgjatë; huadhënie afatgjatëetj. si këto.o Amortizimi dhe zhvlerësimi i aktiveve afatgjata:aktivet afatgjata, në tërësi, janë objekt i një trajtimi specifik që i lejonndërmarrjes të pasqyrojë amortizimet.iii. Klasa 3: InventarëtNdërmarrja duhet të blejë lëndë të para dhe të ndërmjetme që ajo do t’i transformojëgjatë procesit të prodhimit. Meqenëse këto elemente nuk përdoren të gjitha në të njëjtinçast, këta duhet të stokohennga ndërmarrja.Dallojmë ndër to stoqet:o Materialelëndë e parë, material ndihmës, pjesë ndërrimi,….Aktivet Afatgjata Jomateriale(AAJ): janë quajtur “Aktive të Qëndrueshme të Patrupëzuara” (AQP)18Aktivet Afatgjata Materiale(AAM): janë quajtur “Aktive të Qëndrueshme të Trupëzuara”(AQT)19Stokohen: dmth të magazinohen apo depozitohen në magazina ose sheshe.

o Objekte inventariambalazh qarkullues, inventar i imët,….o Prodhimi në procesprodhimi, punime e shërbime në proces.o Produktetë gatshme, gjysmë të gatshme e nënprodukte.o Mallragjendje, të pa mbërritura ose tek të tretët.o Zhvlerësimi i inventarëve.iv. Klasa 4: Llogaritë me të tretëtKëto llogari përfaqësojnë bashkësinë e angazhimevefinanciare të kontraktuaraose tëakorduara nga ndërmarrja dhe që nuk janë, as marrje hua afatgjatë (llogari të klasës 1),as dhënie hua afagjatë (llogari të klasës 2).Në përgjithësi dallohen llogaritë:o Detyrime tregtare (furnitorë):

1

përdoret për detyrimet ndaj furnitorëve. Kur furnitori nuk kërkon që pagesatë bëhet menjëherë, ai i akordon ndërmarrjes një afat pagese. Ky afat pagesekonsiderohet si një borxh i kontraktuar me këtë furnitor dhe kontabilizohet nëpasivin e bilancit.o Të drejta tregtare (klientë):përdoret për detyrimet që na kanë klientet. Kur ndërmarrja nuk i kërkonklientit ta paguajë menjëherë, por i akordon atij një afat pagese. Ky afatpagese konsiderohet si një hua që i jepet klientit, ndaj regjistrohet në aktivine bilancit.o Kolektive:Të kontraktuara: Në kuptimin e gjerë të fjalës edhe fatura është një lloj kontrate.

- Personeli dhe llogaritë përkatëse- Sigurimet shoqërore dhe organizma shoqërore- Shteti (taksa, tatime) dhe kolektivitetet lokale- Grupe dhe ortakë.o Debitorë e kreditorë të ndryshëm:përdoret për qeratëfinanciare, huamarrje afatshkurtër, provizione, grante,etj.v. Klasa 5: Mjete monetare dhe të ngjashmeDisa nga veprimet e ndërmarrjes prekin pasuritë monetare të saj, qoftë të arkës (llogariaarkë), qoftë të bankës (llogari bankare). Llogaritëfinanciare paraqesin sasinë e mjetevemonetare (parave) që zotëron ndërmarrja dhe mjete të ngjashme me to.Ndër grupet e llogarive dallojmë:oLetra me vlerë afatshkurtratë pjesëmarrjes dhe të huave, të blera nga ndërmarrja për të nxjerëfitime.oBankadhe institutefinanciare të ngjajshme.oArkadhe vlera të tjera të afërta me to (bileta, pulla tatimore e postare).oHua,derivativët e instrumentetfinanciare afatshkurtra.vi. Pozicioni i llogarive në BilancKëto pesë klasa përbëjnë llogaritë e bilancit. Bilanci është pra një dokument përmbledhës,Letrat me Vlerë:Janë tituj që emetohen nga persona juridikë (shtetërorë ose privatë) që u japinzotëruesve të tyre të drejta, si: dividente, interesa etj. Ato afatgjata trajtohen si aktive të qëndrueshmefinanciare.

2

3

Financimii nje

ndermarie

4

parathenie

5

permbajtja

6

hurjelulezimi i nje ndermarie vjen vetem kur ajo ka fitim.

Fitimi=te ardhurat – shpenzimetKjo eshte piksynimi ne nje financim.Praktikish shoim financimin e nje ndermarjeje veshjesh “Bejera” .Logaritja e bilancitLogaritja e shpenzimeveLogaritja e te ardhurave

Për të bërë një diagnostikë të përshtatshme, duhen analizuar faktorët që janë në origjinëtë përcaktimit të llogarisë së rezultatit, duke i ndarë ata sipas aktiviteteve:a) Aktiviteti i shfrytëzimitpërmban të ardhura dhe shpenzime që janëdrejtpërdrejt të lidhur me funksionin e aktivitetit të ndërmarrjes.b) Aktivitetifinanciarpërmban të ardhura dhe shpenzime që janë të lidhur mepolitikën e investimeve apo me politikën efinancimit të ndërmarrjes.c) Aktiviteti i jashtëzakonshëmpërmban të ardhura dhe shpenzime të lidhurame elemente të pavarura nga ndërmarrja dhe që shkaktohen nga situata tëjashtëzakonshme (jo të vazhdueshme apo të paparashikuara).Kjo analizë e llogarisë së rezultatitfillon me “Treguesit e Ndërmjetëm të Menaxhimit”3(TNM) që do të analizojmë në vijim.

7

i. Marzhi Tregtar (MT)Marzhi Tregtar (MT) është treguesi që mat efektin tregtar të menaxhimit të ndërmarrjes;llogaritet nga diferenca midis “Të ardhurave nga shitjet e mallrave“ me “Koston e blerjessë tyre“. MT = AMS– KMKu:MT=MarzhiTregtarAMS=tëArdhurat nga Mallrat eShituraKM =K osto e blerjes sëMallrave të shitura= (Blerje e mallrave) + (Shpenzimetdytësore të blerjes).Ose KM= SBM+ SDM Ku : SBM=Shpenzime përBlerjen eMallrave (SDM=ShpenzimetDytësore të blerjes sëMallrave (transport, siguracion malli etj.): MT = AMS–(SBM+ SDM) Marzhi tregtar është treguesi më i përshtatshëm në rastin e ndërmarrjeve tregtare.

iii. Analiza e Marzhit Tregtar Për të gjykuar mbi vlerën e Marzhit Tregtar llogariten dy raporte të rëndësishme: i ) Raporti i Marzhit =(Marzh Tregtar) / (Çmim blerje pa taksa) ii) Raporti i Markës = (Marzh Tregtar) / (Çmim shitje pa taksa)Këta treguesa matin kapacitetin e ndërmarrjes tregtare, për të realizuar fitim ngarishitja e mallrave. Sa më të mëdhenj të jenë këto dy raporte, aq më fuqi negociuese kandërmarrja me furnitorët ose klientët e saj. “Raporti i Marzhit“ dhe “Raporti i Markës“ janë treguesa relativë, për krahasimin midisndërmarrjeve të të njëjtit sektor veprimtarie. Kështu, një ndërmarrje që ka një raportmarzhi më të lartë se konkurrentët e vet mund të fillojë një betejë çmimesh sepsekonkurrentët nuk mund ta ndjekin këtë strategji pa pësuar humbje.

i. Prodhimi i Ushtrimit (PU).Prodhimi i ushtrimit si Tregues i Ndërmjetëm i Menaxhimit (TNM) llogaritet nga formula : (ii) PU = APS± APM+ APAKomponentët e tij vlerësohen si vijon:APS = (Prodhimi i shitur) = (Sasia e shitur) x (çmimi i shitjes). APM = Prodhimi i magazinuar (domethënë i pashitur); vlerësohet me koston eprodhimit. Ky komponent me standardet e reja

8

ii. Prodhimi i Ushtrimit(PU)Është treguesi që evidenton nivelin e prodhimit të ndërmarrjes; llogaritet si shumë e “Prodhimittë shitur“ me “Prodhimin e magazinuar“ dhe me “Prodhimin e aktiveve afatgjata“ (dmth,prodhimin e mbajtur nga ndërmarrja për ta përdorur për nevojat e veta, si aktiv afatgjatë) PU = APS± APM+ APAKu:PU=Prodhim iUshtrimitAPS=tëArdhura ngaProdhimi iShitur

vii. Rezultati i Ushtrimit (FU)Rezultati i ushtrimit quhet dhe “Fitimi i Ushtrimit“ (FU) dhe llogaritet si shumë e “Rezultatitpërpara tatimeve“ me “Rezultatin e jashtëzakonshëm“ (të ardhurat e jashtëzakonshme– shpenzimet e jashtëzakonshme)duke i zbritur kësaj shume “Tatimin mbi fitimin“:Rezultati Financiar quhet rëndomtë “Fitimi Financiar” (FF).FU = FpT + FJ - TFKu:FU= Rezultati (Fitimi) iUshtrimitFpT = Rezultati (Fitimi)përparaTatimitFJ= Rezultati (Fitimi) iJashtëzakonshëm = tëArdhura tëJashtëzakonshme–Shpenzime tëJashtëzakonshme (FJ= AJ – SJ)TF =Tatimi mbiFitimin e tjera si këtoTreguesit e ndërmjetëm të menaxhimit (TNM) mundësojnë zbërthimin e llogarisë së rezultatit, duke veçuar: faktorët që lidhen drejtpërdrejt me shfrytëzimin e aktivitetittë ndërmarrjes; faktorët që lidhen me politikën financiare të ndërmarrjes (rezultati financiar), si dhe nga faktorët që nuk varen nga menaxhimi i ndërmarrjes e që shkaktohennga situata të jashtëzakonshme (rezultat i jashtëzakonshëm).Le të ndalemi më tej në komentimin e tyre.

iii. Vlera e Shtuar (VS)VS shpreh kontributin e ndërmarrjes në shtimin e produktit shoqëror nëpërmjet prodhimitapofitimit. Ajo llogaritet si diferencë ndërmjet “Prodhimit të ushtrimit“ me “Konsumin eprodhimit“ (blerjet për lëndë, materiale, shërbime e të tjera të bëra gjatë ushtrimit meprejardhje nga të tretët, për nevoja të prodhimit), si dhe duke i shtuar kësaj diference“Marzhit tregtar“ (si përfaqësues i “prodhimit“ të veprimtarisë tregtare).(iii) VS = MT + PU – KP Ku:VS=Vlera e Shtuar e NdërmarrjesMT= Marzhi Tregtar KP=Konsumi I Prodhimit e të tjera me prejadhje nga të Tretët

i. Llogaritja e Vlerës së Shtuar Vlera e shtuar llogaritet duke hequr nga të ardhurat e funksionimit totalin e konsumimevetë ndërmjetme të furnizuara nga të tretët.Nëse do t’i gruponim të gjitha të ardhurat së bashku si “Të Ardhura të Funksionimit“ (AF)dhe nëse do të bashkonim dhe shpenzimet e blerjeve (SB) të mallrave me ato të lëndëvetë para, materiale, shërbimeve etj. si dhe të bashkonim shpenzimet dytësore (SD) tëmallrave dhe të prodhimit atëherë:Vlera e Shtuar llogaritet :VS=AF – SB- SD Ku komponentët e VS vlerësohen si vijon:AF= Të Ardhurat e Funksionimit.Pasqyrohen në llogaritë

9

SB= Shpenzimet për blerjet e mallrave, furnizimeve, të studimeve, punimevedhe shërbimeve (vlefta neto pas uljes, kthimit etjSD= Shpenzimet dytësore të tjera.Pasqyrohen në llogaritë 61; 62.Si përfundim, në kontabilitet, Vlera e Shtuar është e barabartë me diferencën midisllogarive të të ardhuravedhe llogarive të shpenzimeve

iv. Teprica Bruto6(TB)Teprica bruto e aktivitetit të shfrytëzimit (TB) llogaritet si shumë e “Vlerës së Shtuar“me “Grandet dhe subvencionet për Shrytëzim“ nga e cila zbriten: “Tatimet, taksat dhe tëngjashme“ si dhe “Shpenzimet për personelin“:(iv) TB = VS + AG – SST- SP Ku:TB=TepricaBruto e shfrytëzimitAG= TëArdhura ngaGrandet dhe Subvencione të ShfrytëzimitSST=Shpenzime,Shteti përTatime, taksa e të ngjashmeSP=Shpenzime përPersonelin

4. TEPRICA BRUTO E SHFRYTËZIMIT (TB)i. Ndarja e Vlerës së Shtuar Vlera e Shtuar, e krijuar nga ndërmarrja, e lejon këtë të fundit të paguajë partnerët endërmarrjes.Të tillë janë katër:o Personeli i ndërmarrjes, që është faktor i domosdoshëm i produktit11tësaj.o Shteti,i cili nuk ndërhyn direkt por ndikon në mënyra të ndryshme nëproduktin e ndërmarrjes (me ndërtimin e rrugëve, mbrojtjen e pronës privatedhe sigurimin nëpërmjet policisë, gjykatës, ...)o Kontribuesit e jashtëm në kapital(Huadhënësit: Bankat …) që japin mjetetfinanciare të nevojshme (huatë afatgjata) për zhvillimin e saj.o Kontribuesit e brendshëm në kapital (Pronarët apo Aksionerët), qëzotërojnë pjesë të ndërmarrjes (aksionet) dhe të cilëve ajo u jep pjesë fitimiproporcionale me kapitalin e tyre.Ndërmarrja e ruan, gjithashtu, një pjesë të Vlerës së Shtuar për të rritur mjetet e vetafinanciare.Secili prej këtyre partnerëve shpërblehet në një mënyrë të veçantë.- Personeli: merr direkt një pagë, por përfiton gjithashtu nga ndërmarrja edhenjë pjesë të sigurimeve shoqërore dhe shëndetësore, që i shoqërohet pagës.- Shtetimerr tatimet dhe taksat, me të cilat ai kryen shpenzimet publike.- Huadhënësit:paguhenme interesat që marrin nga huatë e tyre.- Pronarët (Aksionerët)marin pjesën e tyre të dividentit në funksion të sasisësë aksioneve që kanë..

10

ii. Teprica Bruto (TB)Quhet Tepricë Bruto e shfrytëzimit (TB) ajo që i mbetet ndërmarrjes (nga VS) pas shlyerjessë detyrimeve të saj ndaj punonjësve dhe ndaj shtetit.Me fjalë të tjera, TB është ajo qëi mbetet ndërmarrjes për të paguar kontribuesit në kapital (Huadhënësit dhe Aksionerët)dhe për t’u vetëfinancuar.Pra, TB nuk varet, as nga politikafinanciare e ndërmarrjes (dhënie huaje apo rritjekapitali), as nga elementet e jashtëzakonshme që mund të ndikojnë në rezultatin endërmarrjes, as nga politika e amortizimit që ndjek ndërmarrja.TB është një tregues i mirë i performancës industriale dhe tregtare të ndërmarrjesPërkufizimi i Tepricës BrutoTeprica Bruto :TB = VS + AG– SST- SPKu komponentët e TB vlerësohen si vijon:VS= Vlera e ShtuarAG= Të ardhurat nga grandet dhe subvencione të shfrytëzimit që jepen ngashteti.Pasqyrohen në llogaritë.SST=Shpenzime shteti: taksa, tatime etj. të ngjashmePasqyrohen në llogaritë 63.SP= Shpenzimet për personelinPasqyrohen në llogaritë 64.Pra, në kontabilitet, TB është diferenca (saldua) totale e llogarive të të ardhuravedhe llogarive të shpenzimeveTB është një tregues që përdoret në krahasimin ndërmjet ndërmarrjeve dhe në llogaritjene treguesve të tjerë të ecurisë së veprimtarisë shfrytëzuese (kryesore) të ndërmarrjes.

v. Rezultati i Shfrytëzimit (FSh)Rezultati i aktivitetit të shfrytëzimit quhet dhe “Fitimi i Shfrytëzimit“ (FSh) dhe llogaritetsi shumë e “Tepricës bruto të shfrytëzimit me “Rimarrjet mbi provizionet e shfrytëzimit“dhe me “të Ardhura të tjera të shfrytëzimit“, si dhe duke i zbritur kësaj shume “Shpenzimetpër amortizimet dhe provizionet“, si dhe “Shpenzimet e tjera të shfrytëzimit“ :FSh = TB + AR P+ AT – SAS– STSKu:FSh= Rezultati (Fitimi) iShfrytëzimitAR P = TëArdhura ngaR imarrje mbiProvizionet e shfrytëzimitAT= tëArdhura tëTjera tëShfrytëzimitSAS =shpenzime për Amortizimet dhe Provizionet eShfrytëzimitSTS =Shpenzime tëTjera (të ndryshme) tëShfrytëzimit

5. FITIMI I SHFRYTËZIMIT (FSH)i. Koncepti i FShFitimi i Shfrytëzimit (FSh) mat performancën industriale dhe tregtare të ndërmarrjespavarësisht nga mënyra e përfitimit të të ardhurave të shfrytëzimit.Me fjalë të tjera, ky rezultat merr parasysh edhe të ardhurat nga faktorë të tjerë tëshrytëzimit, si dhe shpenzimet e tjera që lidhen me shfrytëzimin, si:-Kostoja e punëve të kontabilizuara më parë (pagesat e shpenzimet sociale);

11

-Konsumi i kapitalit, që vlerësohet nga amortizimet dhe provizionet.Përftohet në këtë mënyrë një tregues menaxhimi që mat kapacitetin që ndërmarrja tënxjerrë burime neto nga veprimtaria e saj dhe kjo pavarësisht nga kombinimi i faktorëvetë aktivitetit të saj.

ii. Përcaktimi i FShFSh përcaktohet duke u nisur nga Teprica Bruto e Shfrytëzimit (TB)Në formulën (v) për FSh, që jepet më sipër, kemi:FSh = TB + AR P+ AT – SAS– STSKu komponentët e FSh vlerësohen si vijon:TB=TepricaBrutoAR P = (TëArdhura)R imarrje ngaProvizionet e shfrytëzimitPasqyrohen në llogaritë ...(781).TA= TëArdhura tëTjera tëShfrytëzimitPasqyrohen në llogaritë 75.SAS =Shpenzime përAmortizime dhe provizione (tëShfrytëzimit)Pasqyrohen në llogaritë 681.STS =Shpenzime tëTjera tëShfrytëzimitPasqyrohen në llogaritë 65.

Ky rezultat është një tregues i mirë i mbarëvajtjes së produktivitetit të një ndërmarrjejedhe është më domethënës sesa vetë treguesi ifitimit të ushtrimit, që merr parasysh edheelemente që lidhen me faktorë të tjerë të politikës sëfinancimit që ndjek ndërmarrja apotë jashtëzakonshëm.

6. FITIMI I USHTRIMIT (FU)i. Zbërthimi i Llogarisë së RezultatitPlani kontabël i përgjithshëm propozon zbërthimin e llogarisë rezultat në tre përbërës, qëmundësojnë matjen e rezultatit të ndërmarrjes nga:a) aktiviteti i shfrytëzimit (menaxhimi rrjedhës);b) aktivitetifinanciar (politikafinanciare);c) aktiviteti i jashtëzakonshëm.a) Aktiviteti i ShfrytëzimitKy grup të ardhurash e shpenzimesh është më i rëndësishmi, sepse ai përbëhet ngaveprimet që lidhen drejtpërdrejt me veprimtarinë produktive të ndërmarrjes (blerjemallra, materiale, shërbime, lëndë të para, shitje produkte, mallra, shërbime ...).Fitimi i Shfrytëzimit (RS) është i barabartë me diferencën midis të ardhurave tëshfrytëzimit (vlefta e shitjeve) dhe shpenzimeve të shfrytëzimit (blerje mallrash, lëndështë para, shpenzime personeli,..).Ky përbën një tregues shumë të rëndësishëm sepsetregon aftësinë e ndërmarrjes për tësiguruarfitime nga veprimtaria e saj eshfrytëzimit.Një tepricë14negative provon që ndërmarrja nuk ka një mënyrë menaxhimi të mirësepse kostot e produktit të saj janë më të larta se të ardhurat e saj nga shitja e këtyreprodukteve fundore.b) Aktiviteti FinanciarNë përgjithësi, nëse një ndërmarrje nuk disponon burime të brendshme të mjaftueshme,për tëfinancuar nevojat e saj për kapitale, ajo duhet t’u drejtohet burimeve të jashtme(bankave, tregjeve të kapitalit) për kapitale, për tëfinancuar, për shembull, investimet.Kjo sjellje kapitalesh nuk bëhet falas dhe sjell shpenzime për ndërmarrjen (pagesainteresash mbi huatë).14Tepricë = Gjendja e llogarisë = Diferenca: Kredi - Debi = Saldo.

Për pasojë, sa më shumë një ndërmarrje merr hua, aq më të mëdha janë shpenzimet

12

financiare.Rezultatifinanciar (FF) përftohet nga diferenca midis të ardhuravefinanciare(AF),(zbritjetfinanciare të mara nga furnitorët,..) dhe shpenzimetfinanciare (SF), (pagesat einteresave mbi huatë, zbritjet e akorduara,..).FF = AF - SFRezultati (Fitimi)financiar tregon efektin e politikës së saj tëfinancimit, mbillogaritë e një ndërmarrjeje.Ky rezultat është në përgjithësi negativ, pra e ul rezultatin e ndërmarrjes. Por një tepricënegative dëshmon, gjithashtu, përpjekjet për investime që bën ndërmarrja, në një momenttë dhënë, gjë që, më tej, duhet të sjellë përmirësimin e llogarive të ndërmarrjes. Njëtepricë negative nuk është pra gjë e keqe në vetvete për ndërmarrjen, përkundrazi.Rezultatifinanciar i ndërmarrjes përftohet duke bërë diferencën midis shumës së llogarivetë të ardhurave të grupit 76 me shumën e llogarive të shpenzimeve të grupit 66.Zbërthimi i llogarisë së rezultatit sipas metodës së Treguesve të Ndërmjetëm të Menaxhimite përcaktonFitimin Përpara Tatimeve (FpT) si shumën eFitimit të Shfrytëzimit (FSh)meRezultatin (Fitimin) Financiar (RF).Pra:FpT = FSh + FFc) Aktiviteti i Jashtëzakonshëm15Rezultati i jashtëzakonshëm përfshin veprimet,që prekin llogarinë e rezultatit tëndërmarrjes por,që nuk varen drejtpërdrejt nga veprimtaria e saj prodhuesedheqë nuk përsëriten periodikisht në kohë(p.sh.: shitja e një godine, dëmshpërblimi ngapërmbytjet,..).15Në paraqitjen e pasqyravefinanciare sipas formateve anglo-saksone quhen “Të Ardhura/Shpenzime ngaoperacione jo të vazhdueshme”.

13

Ai mund të jetë pozitiv ose negativ dhe mund të prekë fort rezultatin neto të ndërmarrjespor pasoja e tij kufizohet, nga vetë natyra e tij, në një ushtrim të vetëm.Rezultati (Fitimi) i jashtëzakonshëm (FJ) përftohet duke bërë diferencën midis të ardhuravetë jashtëzakonshme (AJ) (llogarive të grupit 77) me shpenzimet e jashtëzakonshme (SJ)( llogaritë e grupit 67).FJ = AJ - SJd) Rezultati i NdërmarrjesRezultati i ndërmarrjes, që në kontabilitet quhetFitim/Humbja e Ushtrimit(FU),përftohet nga mbledhja e rezultatit të shfrytëzimit (FSh) me rezultatinfinanciar (FF)dhe me rezultatin e jashtëzakonshëm (FJ) si dhe zbritjen prej kësaj shume të tatimit mbifitimin (TF).FU = FSh + FF + FJ – STFPër të përcaktuar pra origjinën e rezultatit të ndërmarrjes, duhetfillimisht ta zbërthejmëatë në tre përbërës. Ky zbërthim na mundëson analizimin e aftësisë së ndërmarrjes për tërealizuarfitime rregullisht (pavarësisht nga elementet e jashtëzakonshme), duke u nisurnga veprimtaria e shfrytëzimit (fitimi i shfrytëzimit).Zbërthimi i llogarisë së rezultatitmund të përmblidhet:Llogaria e RezultatitTë Ardhura(A)Shpenzime (S)Teprica (A–S)1A. Shfrytëzimi Rezultat Shfrytëzimi ASh – SSh = FSh2A. FinanciareS. Financiare Rezultat Financiar AF – SF = FF3= (1 + 2)= (1 + 2) Rezultat para Tatimit FSh + FF = FpT4A. Jashtëzakon.S. Jashtëzakon. Rezultat i Jashtëzak. AJ – SJ = FJ5S. Tatim Fitimi- = STF6Totali ATotali SRezultat Ushtrimi FpT + FJ - STF= FU

14

7. MATJA E RENTABILITETIT (KTHIMIT)Analiza e llogarisë së rezultatit mundëson matjen madhësisë sëfitimit apo të humbjes,që është në gjendje të sjellë ndërmarrja nga veprimtaria e saj. Mirëpo vetëm madhësiae

15

fitimit (apo humbjes) nuk mjafton nëse duan të krahasojmë ecurinë e një ndërmarrjejeme ecurinë e një ndërmarrjeje tjetër.Shembull:Ndërmarrja A merr borxh 10 mln lekë, blen mjete pune dhe nxjerr njëfitim prej 10 mln lekë;ndërmarrja B merr borxh 110 mln lekë, blen mjete pune dhe nxjerr njëfitim 11 mln lekë.Cila nga këto ndërmarrje e ka ecurinë më të mirë? Ndërmarrja B që e kafitimin 1 mln lekëmë shumë, por ka përdorur 11 herë më tepër mjete apo ndërmarrja A ? Pikërisht për njëgjykim të tillë shërben Rentabiliteti.i. Koncepti i RentabilitetitRentabiliteti i ndërmarrjes është raporti midis (a) rezultatit që jep ndërmarrja (nga njëraanë) dhe (b) mjeteve që ajo përdor për të arritur këtë rezultat (nga ana tjetër).a) Rezultati i ndërmarrjesmund të vlerësohet duke u nisur nga disa nivele:o Fitimi i Ushtrimit (FU):që mat aftësinë e ndërmarrjes për të dhënë rezultatpozitiv duke marë parasysh tërësinë e të ardhurave dhe shpenzimeve.o Fitimi i Shfrytëzimit (FSh):që mat aftësinë e ndërmarrjes për të përftuar rezultatvetëm nga veprimtaria e saj prodhuese17.o Vlera e Shtuar (VS):që mat pasurinë reale që krijon ndërmarrja nga veprimtariae saj.b) Mjetet që vë në përdorimndërmarrja mund të maten në disa nivele:o Totali i Aktivit18(TA):përfaqëson totalin e aktivit të bilancit; mat pasurinë totaletë ndërmarrjes (bashkësinë e të mirave dhe të drejtave që përdor ndërmarrja përtë prodhuar).16Rentabiliteti – quhet edhe “Kthim” (“Return”) sepse tregon se sa është kthimi i mjeteve të përdorura.17Prodhuese – Këtu përdoret në kuptimin e gjerë të fjalës (prodhim, ndërtim, tregti, shërbim).18Totali i Aktivit quhet dhe “Totali i Bilancit”.

o Kapitali i Përhershëm (KP):mat bashkësinë e gjithë aktiveve afatgjata (investimetkapitale) të kryera nga ndërmarrja.o Kapitali i Vetë (KV):mat bashkësinë e burimeve të veta të kapitalit, që përbëhetnga kapitali themeltar, rezervat, pjesa e rezultatit të ushtrimit që nuk ndahetsi dividend, subvencionet e investimit, të cilat përdoren nga ndërmarrja për tëzhvilluar aktivitetin e saj.o Kapitali Themeltar19(KT):përfaqëson tërësinë e kontributeve në para ose nënatyrë që japin në avancë aksionerët (pronarët) e ndërmarrjes për të ushtruarveprimtarinë e saj. Kontribut që përcaktohet në aktin e themelimit të ndërmarrjesdhe në rritjen e mëvonshme të tij (me shtimin e aksioneve).Vlerësimi i rentabilitetit të ndërmarrjes është pra një tregues për të matur mbarëvajtjene ndërmarrjes në kuadrin e funksionit të saj prodhues.Llogaritja e rentabilitetit duhet të shoqërohet, me kahasimin e tij me rentabilitetin endërmarrjeve konkurrente kryesore të saj. Një ndërmarrje mund të jetë rentabël, por ajomund të mos përballojë garën me ndërmarrjet e tjera të sektorit, pra me konkurrentët e saj.ii. Matja e Rentabilitetit

16

Ka disa madhësi të ndryshme që përdoren për llogaritjen e rentabilitetit të njëndërmarrjeje:a Rentabiliteti i Investimit (ROI)20ROI është raporti ifitimit të realizuar ndaj investimit përkatës të bërë, për ta realizuar atë.Ka dy interpretime të këtij treguesi:o ROI Global21: në llogaritjen e tij sifitim merretfitimi i gjithë ushtrimit dhe si investimgjithë pasuria e ndërmarrjes (totali i aktivit). Pra, ky tregues mat rentabilitetin e19Kapitali Themeltar quhet dhe “Kapitali i Shoqërisë” ose “Kapitali Social”.20Rentabiliteti i investimit - në terminologjinë anglo-saksone quhet “Return of Investiment” (ROI).21ROI Global quhet dhe “Rentabiliteti Global” ose “Rentabiliteti Ekonomik”.

tërësisë së aktiveve që përdor ndërmarrja dhe shprehet me raportin e Fitimit tëUshtrimit (FU) me Totalin e Aktivit (TA)ROIG= FU * 100 / TAShënim: FU shumëzohet me 100 sepse rentabiliteti shprehet në përqindje.Rentabiliteti global është një tregues mjaft i përgjithshëm; ai plotësohet nga disavlerësime më shprehëse, si:o ROI Financiar22: në llogaritjen e këtij sifitim merret Fitimi i Shfrytëzimit (FSh),ndërsa si investim merret Kapitali i Përhershëm (KP) që përdor ndërmarrja; ndajdhe shprehet me raportin e tyre:ROIF= FSh * 100 / KPKy raport shpreh më mirë efikasitetin e kapitalit të investuar në aktivitetin kryesor(që është aktiviteti shfrytëzues) sepse:-nuk ndikohet nga shpenzimetfinanciare të ndërmarrjes;(si për shembull interesat e huave që merr ndërmarrja).-nuk ndikohet nga transaksionet e jashtëzakonshme;(fitimet dhe humbjet me origjinë jo normale, të jashtëzakonshme).-nuk ndikohet nga sistemifiskal(për shembull, tatimit mbi rezultatin ushtrimor për pjesën e mbulimit tëhumbjeve të vitit të mëparshëm).Vini re! Vlera e këtij treguesi nuk duhet të jetë më e ulët sesa interesi i huasë që jep banka.Shembull:Nëse një ndërmarrje merr para borxh me interes 15% , të cilat të investuara në veprimtarinëe ndërmarrjes do të japin një ROIfi

17

nanciar 13% kjo do të thotë që diferenca prej 2% (15%- 13%) do të paguahet nga vetë ndërmarrja (nga kapitali i vetë). Pra një hua e tillë nuk ështëme leverdi.22ROI Financiar - quhet dhe “Rentabiliteti Financiar” ose “Rentabiliteti i Kapitalit të investuar”.6. FITIMI I USHTRIMIT (FU)i. Zbërthimi i Llogarisë së RezultatitPlani kontabël i përgjithshëm propozon zbërthimin e llogarisë rezultat në tre përbërës, qëmundësojnë matjen e rezultatit të ndërmarrjes nga:a) aktiviteti i shfrytëzimit (menaxhimi rrjedhës);b) aktivitetifinanciar (politika financiare);c) aktiviteti i jashtëzakonshëm.a) Aktiviteti i ShfrytëzimitKy grup të ardhurash e shpenzimesh është më i rëndësishmi, sepse ai përbëhet ngaveprimet që lidhen drejtpërdrejt me veprimtarinë produktive të ndërmarrjes (blerjemallra, materiale, shërbime, lëndë të para, shitje produkte, mallra, shërbime ...).Fitimi i Shfrytëzimit (RS) është i barabartë me diferencën midis të ardhurave tëshfrytëzimit (vlefta e shitjeve) dhe shpenzimeve të shfrytëzimit (blerje mallrash, lëndështë para, shpenzime personeli,..).Ky përbën një tregues shumë të rëndësishëm sepsetregon aftësinë e ndërmarrjes për tësiguruarfitime nga veprimtaria e saj eshfrytëzimit.Një tepricë14negative provon që ndërmarrja nuk ka një mënyrë menaxhimi të mirësepse kostot e produktit të saj janë më të larta se të ardhurat e saj nga shitja e këtyreprodukteve fundore.b) Aktiviteti FinanciarNë përgjithësi, nëse një ndërmarrje nuk disponon burime të brendshme të mjaftueshme,për tëfinancuar nevojat e saj për kapitale, ajo duhet t’u drejtohet burimeve të jashtme(bankave, tregjeve të kapitalit) për kapitale, për tëfinancuar, për shembull, investimet.Kjo sjellje kapitalesh nuk bëhet falas dhe sjell shpenzime për ndërmarrjen (pagesainteresash mbi huatë).14Tepricë = Gjendja e llogarisë = Diferenca: Kredi - Debi = Saldo.

159Për pasojë, sa më shumë një ndërmarrje merr hua, aq më të mëdha janë shpenzimetfinanciare.Rezultatifinanciar (FF) përftohet nga diferenca midis të ardhuravefinanciare(AF),(zbritjetfinanciare të mara nga furnitorët,..) dhe shpenzimetfinanciare (SF), (pagesat einteresave mbi huatë, zbritjet e akorduara,..).FF = AF - SFRezultati (Fitimi)financiar tregon efektin e politikës së saj tëfinancimit, mbillogaritë e një ndërmarrjeje.Ky rezultat është në përgjithësi negativ, pra e ul rezultatin e ndërmarrjes. Por një tepricënegative dëshmon, gjithashtu, përpjekjet për investime që bën ndërmarrja, në një momenttë dhënë, gjë që, më tej, duhet të sjellë përmirësimin e llogarive të ndërmarrjes. Njëtepricë negative nuk është pra gjë e keqe në vetvete për ndërmarrjen, përkundrazi.Rezultatifinanciar i ndërmarrjes përftohet duke bërë diferencën midis shumës së llogarivetë të ardhurave të grupit 76 me shumën e llogarive të shpenzimeve të grupit 66.Zbërthimi i llogarisë së rezultatit sipas metodës së Treguesve të Ndërmjetëm të Menaxhimite përcaktonFitimin Përpara Tatimeve (FpT) si shumën eFitimit të Shfrytëzimit (FSh)meRezultatin (Fitimin) Financiar (RF)

18

.Pra:FpT = FSh + FFc) Aktiviteti i Jashtëzakonshëm15Rezultati i jashtëzakonshëm përfshin veprimet,që prekin llogarinë e rezultatit tëndërmarrjes por,që nuk varen drejtpërdrejt nga veprimtaria e saj prodhuesedheqë nuk përsëriten periodikisht në kohë(p.sh.: shitja e një godine, dëmshpërblimi ngapërmbytjet,..).15Në paraqitjen e pasqyravefinanciare sipas formateve anglo-saksone quhen “Të Ardhura/Shpenzime ngaoperacione jo të vazhdueshme”.

160Ai mund të jetë pozitiv ose negativ dhe mund të prekë fort rezultatin neto të ndërmarrjespor pasoja e tij kufizohet, nga vetë natyra e tij, në një ushtrim të vetëm.Rezultati (Fitimi) i jashtëzakonshëm (FJ) përftohet duke bërë diferencën midis të ardhuravetë jashtëzakonshme (AJ) (llogarive të grupit 77) me shpenzimet e jashtëzakonshme (SJ)( llogaritë e grupit 67).FJ = AJ - SJd) Rezultati i NdërmarrjesRezultati i ndërmarrjes, që në kontabilitet quhetFitim/Humbja e Ushtrimit(FU),përftohet nga mbledhja e rezultatit të shfrytëzimit (FSh) me rezultatinfinanciar (FF)dhe me rezultatin e jashtëzakonshëm (FJ) si dhe zbritjen prej kësaj shume të tatimit mbifitimin (TF).FU = FSh + FF + FJ – STFPër të përcaktuar pra origjinën e rezultatit të ndërmarrjes, duhetfillimisht ta zbërthejmëatë në tre përbërës. Ky zbërthim na mundëson analizimin e aftësisë së ndërmarrjes për tërealizuar fitime rregullisht (pavarësisht nga elementet e jashtëzakonshme), duke u nisurnga veprimtaria e shfrytëzimit (fitimi i shfrytëzimit).Zbërthimi i llogarisë së rezultatitmund të përmblidhet:Llogaria e RezultatitTë Ardhura( A ) s h p e n z i m e ( s ) t e p r i c a ( a – s )1 a . S h f r y t ë z i m i r e z u l t a t s h f r y t ë z i m i a s h – s s h = f s h 2 a . F i n a n c i a r e s . F i n a n c i a r e r e z u l t a t f i n a n c i a r a f – s f =

19

f f 3 = ( 1 + 2 ) = ( 1 + 2 ) r e z u l t a t p a r a t a t i m i t f s h + f f = f p t 4 a . J a s h t ë z a k o n . s . J a s h t ë z a k o n . R e z u l t a t i j a s h t ë z a k . A j – s j = f j 5 s . T a t i m f i t i m i- = s tF6 t o t a l i a t o t a l i s r e z u l t a t u s h t r i m i f p t + f j - s tF= fu

20

1617. MATJA E RENTABILITETIT (KTHIMIT)Analiza e llogarisë së rezultatit mundëson matjen madhësisë sëfitimit apo të humbjes,që është në gjendje të sjellë ndërmarrja nga veprimtaria e saj. Mirëpo vetëm madhësiaefitimit (apo humbjes) nuk mjafton nëse duan të krahasojmë ecurinë e një ndërmarrjejeme ecurinë e një ndërmarrjeje tjetër.Shembull:Ndërmarrja A merr borxh 10 mln lekë, blen mjete pune dhe nxjerr njëfitim prej 10 mln lekë;ndërmarrja B merr borxh 110 mln lekë, blen mjete pune dhe nxjerr njëfitim 11 mln lekë.Cila nga këto ndërmarrje e ka ecurinë më të mirë? Ndërmarrja B që e kafitimin 1 mln lekëmë shumë, por ka përdorur 11 herë më tepër mjete apo ndërmarrja A ? Pikërisht për njëgjykim të tillë shërben Rentabiliteti.i. Koncepti i Rentabilitetit16Rentabiliteti i ndërmarrjes është raporti midis (a) rezultatit që jep ndërmarrja (nga njëraanë) dhe (b) mjeteve që ajo përdor për të arritur këtë rezultat (nga ana tjetër).a) Rezultati i ndërmarrjesmund të vlerësohet duke u nisur nga disa nivele:o Fitimi i Ushtrimit (FU):që mat aftësinë e ndërmarrjes për të dhënë rezultatpozitiv duke marë parasysh tërësinë e të ardhurave dhe shpenzimeve.o Fitimi i Shfrytëzimit (FSh):që mat aftësinë e ndërmarrjes për të përftuar rezultatvetëm nga veprimtaria e saj prodhuese17.o Vlera e Shtuar (VS):që mat pasurinë reale që krijon ndërmarrja nga veprimtariae saj.b) Mjetet që vë në përdorimndërmarrja mund të maten në disa nivele:o Totali i Aktivit18(TA):përfaqëson totalin e aktivit të bilancit; mat pasurinë totaletë ndërmarrjes (bashkësinë e të mirave dhe të drejtave që përdor ndërmarrja përtë prodhuar).16Rentabiliteti – quhet edhe “Kthim” (“Return”) sepse tregon se sa është kthimi i mjeteve të përdorura.17Prodhuese – Këtu përdoret në kuptimin e gjerë të fjalës (prodhim, ndërtim, tregti, shërbim).18Totali i Aktivit quhet dhe “Totali i Bilancit”.

162o Kapitali i Përhershëm (KP):

21

mat bashkësinë e gjithë aktiveve afatgjata (investimetkapitale) të kryera nga ndërmarrja.o Kapitali i Vetë (KV):mat bashkësinë e burimeve të veta të kapitalit, që përbëhetnga kapitali themeltar, rezervat, pjesa e rezultatit të ushtrimit që nuk ndahetsi dividend, subvencionet e investimit, të cilat përdoren nga ndërmarrja për tëzhvilluar aktivitetin e saj.o Kapitali Themeltar19(KT):përfaqëson tërësinë e kontributeve në para ose nënatyrë që japin në avancë aksionerët (pronarët) e ndërmarrjes për të ushtruarveprimtarinë e saj. Kontribut që përcaktohet në aktin e themelimit të ndërmarrjesdhe në rritjen e mëvonshme të tij (me shtimin e aksioneve).Vlerësimi i rentabilitetit të ndërmarrjes është pra një tregues për të matur mbarëvajtjene ndërmarrjes në kuadrin e funksionit të saj prodhues.Llogaritja e rentabilitetit duhet të shoqërohet, me kahasimin e tij me rentabilitetin endërmarrjeve konkurrente kryesore të saj. Një ndërmarrje mund të jetë rentabël, por ajomund të mos përballojë garën me ndërmarrjet e tjera të sektorit, pra me konkurrentët e saj.ii. Matja e RentabilitetitKa disa madhësi të ndryshme që përdoren për llogaritjen e rentabilitetit të njëndërmarrjeje:a Rentabiliteti i Investimit (ROI)20ROI është raporti ifitimit të realizuar ndaj investimit përkatës të bërë, për ta realizuar atë.Ka dy interpretime të këtij treguesi:o ROI Global21: në llogaritjen e tij si fitim merret fitimi i gjithë ushtrimit dhe si investimgjithë pasuria e ndërmarrjes (totali i aktivit). Pra, ky tregues mat rentabilitetin e19Kapitali Themeltar quhet dhe “Kapitali i Shoqërisë” ose “Kapitali Social”.20Rentabiliteti i investimit - në terminologjinë anglo-saksone quhet “Return of Investiment” (ROI).21ROI Global quhet dhe “Rentabiliteti Global” ose “Rentabiliteti Ekonomik”.

163tërësisë së aktiveve që përdor ndërmarrja dhe shprehet me raportin e Fitimit tëUshtrimit (FU) me Totalin e Aktivit (TA)ROIG= FU * 100 / TAShënim: FU shumëzohet me 100 sepse rentabiliteti shprehet në përqindje.Rentabiliteti global është një tregues mjaft i përgjithshëm; ai plotësohet nga disavlerësime më shprehëse, si:o ROI Financiar22: në llogaritjen e këtij sifitim merret Fitimi i Shfrytëzimit (FSh),ndërsa si investim merret Kapitali i Përhershëm (KP) që përdor ndërmarrja; ndajdhe shprehet me raportin e tyre:ROIF= FSh * 100 / KPKy raport shpreh më mirë efikasitetin e kapitalit të investuar në aktivitetin kryesor(që është aktiviteti shfrytëzues) sepse:-nuk ndikohet nga shpenzimetfinanciare të ndërmarrjes;(si për shembull interesat e huave që merr ndërmarrja).-nuk ndikohet nga transaksionet e jashtëzakonshme;(fitimet dhe humbjet me origjinë jo normale, të jashtëzakonshme).-nuk ndikohet nga sistemifiskal(për shembull, tatimit mbi rezultatin ushtrimor për pjesën e mbulimit tëhumbjeve të vitit të mëparshëm).Vini re! Vlera e këtij treguesi nuk duhet të jetë më e ulët sesa interesi i huasë që jep banka.Shembull

22

:Nëse një ndërmarrje merr para borxh me interes 15% , të cilat të investuara në veprimtarinëe ndërmarrjes do të japin një ROIfinanciar 13% kjo do të thotë që diferenca prej 2% (15%- 13%) do të paguahet nga vetë ndërmarrja (nga kapitali i vetë). Pra një hua e tillë nuk ështëme leverdi.22ROI Financiar - quhet dhe “Rentabiliteti Financiar” ose “Rentabiliteti i Kapitalit të investuar”.

164b Rentabiliteti i Kapitalit të Vetë23(ROE)ROE merr parasysh kapitalet e investuara në ndërmarrje. Ai përcaktohet nga raporti

iFitimit të Ushtrimit me Kapitalin e Vetë:

ROE = FU * 100 / KVShenim:Kur rentabiliteti i kapitalit të vetë është më i madh se rentabiliteti i investimit (ROE > ROI),thuhet që ndërmarrja për fiton nga “efekti i levës”24.c Rentabiliteti Tregtar (ROS)25ROSmerr parasysh vëllimin e veprimtarisë (Xhiron). Ai përcaktohet nga raporti i Fitimittë Ushtrimit (FU) me Xhiron Totale (XT)26:RT = FU * 100 / XTNë këtë mënyrë përcaktohet dheraporti i marzhit të ndërmarrjesqë lejon të vlerësohetrezultati i ardhshëm i ndërmarrjes në funksion të ndryshimit të vëllimit të veprimtarisë,e matur kjo e fundit me xhiron totale.Koment:Ekziston një zbërthim i ROI = (FU/XT) x (XT/TA), ku (FU/XT) = ROS , dhe XT/TA = Qarkullimii aktiveve, dmth sa herë xhirohen aktivet në vit.Nga kjo del se ROI mund të rritet ose duke rritur ROS (duke rritur çmimet) ose duke rriturqarkullimin (duke rritur sasinë e shitjeve).Sikurse shihet, koncepti i rentabilitetit ndryshon sipas këndvështrimit që analizojmë. Përkëtë arsye, është e dobishme të llogariten disa nga këto raporte për të pasur një pamjemë të saktë të rentabilitetit të ndërmarrjes.6. FITIMI I USHTRIMIT (FU)i. Zbërthimi i Llogarisë së RezultatitPlani kontabël i përgjithshëm propozon zbërthimin e llogarisë rezultat në tre përbërës, qëmundësojnë matjen e rezultatit të ndërmarrjes nga:a) aktiviteti i shfrytëzimit (menaxhimi rrjedhës);b) aktiviteti financiar (politika financiare);c) aktiviteti i jashtëzakonshëm.a) Aktiviteti i ShfrytëzimitKy grup të ardhurash e shpenzimesh është më i rëndësishmi, sepse ai përbëhet ngaveprimet që lidhen drejtpërdrejt me veprimtarinë produktive të ndërmarrjes (blerjemallra, materiale, shërbime, lëndë të para, shitje produkte, mallra, shërbime ...).Fitimi i Shfrytëzimit (RS)

23

është i barabartë me diferencën midis të ardhurave tëshfrytëzimit (vlefta e shitjeve) dhe shpenzimeve të shfrytëzimit (blerje mallrash, lëndështë para, shpenzime personeli,..).Ky përbën një tregues shumë të rëndësishëm sepsetregon aftësinë e ndërmarrjes për tësiguruarfitime nga veprimtaria e saj e shfrytëzimit.Një tepricë14negative provon që ndërmarrja nuk ka një mënyrë menaxhimi të mirësepse kostot e produktit të saj janë më të larta se të ardhurat e saj nga shitja e këtyreprodukteve fundore.b) Aktiviteti FinanciarNë përgjithësi, nëse një ndërmarrje nuk disponon burime të brendshme të mjaftueshme,për tëfinancuar nevojat e saj për kapitale, ajo duhet t’u drejtohet burimeve të jashtme(bankave, tregjeve të kapitalit) për kapitale, për tëfinancuar, për shembull, investimet.Kjo sjellje kapitalesh nuk bëhet falas dhe sjell shpenzime për ndërmarrjen (pagesainteresash mbi huatë).14Tepricë = Gjendja e llogarisë = Diferenca: Kredi - Debi = Saldo.

159Për pasojë, sa më shumë një ndërmarrje merr hua, aq më të mëdha janë shpenzimetfinanciare.Rezultatifinanciar (FF) përftohet nga diferenca midis të ardhuravefinanciare(AF),(zbritjetfinanciare të mara nga furnitorët,..) dhe shpenzimetfinanciare (SF), (pagesat einteresave mbi huatë, zbritjet e akorduara,..).FF = AF - SFRezultati (Fitimi)financiar tregon efektin e politikës së saj tëfinancimit, mbillogaritë e një ndërmarrjeje.Ky rezultat është në përgjithësi negativ, pra e ul rezultatin e ndërmarrjes. Por një tepricënegative dëshmon, gjithashtu, përpjekjet për investime që bën ndërmarrja, në një momenttë dhënë, gjë që, më tej, duhet të sjellë përmirësimin e llogarive të ndërmarrjes. Njëtepricë negative nuk është pra gjë e keqe në vetvete për ndërmarrjen, përkundrazi.Rezultatifinanciar i ndërmarrjes përftohet duke bërë diferencën midis shumës së llogarivetë të ardhurave të grupit 76 me shumën e llogarive të shpenzimeve të grupit 66.Zbërthimi i llogarisë së rezultatit sipas metodës së Treguesve të Ndërmjetëm të Menaxhimite përcaktonFitimin Përpara Tatimeve (FpT) si shumën eFitimit të Shfrytëzimit (FSh)meRezultatin (Fitimin) Financiar (RF).Pra:FpT = FSh + FFc) Aktiviteti i Jashtëzakonshëm15Rezultati i jashtëzakonshëm përfshin veprimet,që prekin llogarinë e rezultatit tëndërmarrjes por,që nuk varen drejtpërdrejt nga veprimtaria e saj prodhuesedheqë nuk përsëriten periodikisht në kohë(p.sh.: shitja e një godine, dëmshpërblimi ngapërmbytjet,..).15Në paraqitjen e pasqyrave

24

financiare sipas formateve anglo-saksone quhen “Të Ardhura/Shpenzime ngaoperacione jo të vazhdueshme”.

160Ai mund të jetë pozitiv ose negativ dhe mund të prekë fort rezultatin neto të ndërmarrjespor pasoja e tij kufizohet, nga vetë natyra e tij, në një ushtrim të vetëm.Rezultati (Fitimi) i jashtëzakonshëm (FJ) përftohet duke bërë diferencën midis të ardhuravetë jashtëzakonshme (AJ) (llogarive të grupit 77) me shpenzimet e jashtëzakonshme (SJ)( llogaritë e grupit 67).FJ = AJ - SJd) Rezultati i NdërmarrjesRezultati i ndërmarrjes, që në kontabilitet quhetFitim/Humbja e Ushtrimit(FU),përftohet nga mbledhja e rezultatit të shfrytëzimit (FSh) me rezultatinfinanciar (FF)dhe me rezultatin e jashtëzakonshëm (FJ) si dhe zbritjen prej kësaj shume të tatimit mbifitimin (TF).FU = FSh + FF + FJ – STFPër të përcaktuar pra origjinën e rezultatit të ndërmarrjes, duhetfillimisht ta zbërthejmëatë në tre përbërës. Ky zbërthim na mundëson analizimin e aftësisë së ndërmarrjes për tërealizuarfitime rregullisht (pavarësisht nga elementet e jashtëzakonshme), duke u nisurnga veprimtaria e shfrytëzimit (fitimi i shfrytëzimit).Zbërthimi i llogarisë së rezultatitmund të përmblidhet:Llogaria e RezultatitTë Ardhura(A)Shpenzime (S)Teprica (A–S)1A. Shfrytëzimi Rezultat Shfrytëzimi ASh – SSh = FSh2A. FinanciareS. Financiare Rezultat Financiar AF – SF = FF3= (1 + 2)= (1 + 2) Rezultat para Tatimit FSh + FF = FpT4A. Jashtëzakon.S. Jashtëzakon. Rezultat i Jashtëzak. AJ – SJ = FJ5S. Tatim Fitimi- = STF6Totali ATotali SRezultat Ushtrimi FpT + FJ - STF= FU

25

1617. MATJA E RENTABILITETIT (KTHIMIT)Analiza e llogarisë së rezultatit mundëson matjen madhësisë së

26

fitimit apo të humbjes,që është në gjendje të sjellë ndërmarrja nga veprimtaria e saj. Mirëpo vetëm madhësiaefitimit (apo humbjes) nuk mjafton nëse duan të krahasojmë ecurinë e një ndërmarrjejeme ecurinë e një ndërmarrjeje tjetër.Shembull:Ndërmarrja A merr borxh 10 mln lekë, blen mjete pune dhe nxjerr njëfitim prej 10 mln lekë;ndërmarrja B merr borxh 110 mln lekë, blen mjete pune dhe nxjerr njëfitim 11 mln lekë.Cila nga këto ndërmarrje e ka ecurinë më të mirë? Ndërmarrja B që e kafitimin 1 mln lekëmë shumë, por ka përdorur 11 herë më tepër mjete apo ndërmarrja A ? Pikërisht për njëgjykim të tillë shërben Rentabiliteti.i. Koncepti i Rentabilitetit16Rentabiliteti i ndërmarrjes është raporti midis (a) rezultatit që jep ndërmarrja (nga njëraanë) dhe (b) mjeteve që ajo përdor për të arritur këtë rezultat (nga ana tjetër).a) Rezultati i ndërmarrjesmund të vlerësohet duke u nisur nga disa nivele:o Fitimi i Ushtrimit (FU):që mat aftësinë e ndërmarrjes për të dhënë rezultatpozitiv duke marë parasysh tërësinë e të ardhurave dhe shpenzimeve.o Fitimi i Shfrytëzimit (FSh):që mat aftësinë e ndërmarrjes për të përftuar rezultatvetëm nga veprimtaria e saj prodhuese17.o Vlera e Shtuar (VS):që mat pasurinë reale që krijon ndërmarrja nga veprimtariae saj.b) Mjetet që vë në përdorimndërmarrja mund të maten në disa nivele:o Totali i Aktivit18(TA):përfaqëson totalin e aktivit të bilancit; mat pasurinë totaletë ndërmarrjes (bashkësinë e të mirave dhe të drejtave që përdor ndërmarrja përtë prodhuar).16Rentabiliteti – quhet edhe “Kthim” (“Return”) sepse tregon se sa është kthimi i mjeteve të përdorura.17Prodhuese – Këtu përdoret në kuptimin e gjerë të fjalës (prodhim, ndërtim, tregti, shërbim).18Totali i Aktivit quhet dhe “Totali i Bilancit”.

162o Kapitali i Përhershëm (KP):mat bashkësinë e gjithë aktiveve afatgjata (investimetkapitale) të kryera nga ndërmarrja.o Kapitali i Vetë (KV):mat bashkësinë e burimeve të veta të kapitalit, që përbëhetnga kapitali themeltar, rezervat, pjesa e rezultatit të ushtrimit që nuk ndahetsi dividend, subvencionet e investimit, të cilat përdoren nga ndërmarrja për tëzhvilluar aktivitetin e saj.o Kapitali Themeltar19(KT):përfaqëson tërësinë e kontributeve në para ose nënatyrë që japin në avancë aksionerët (pronarët) e ndërmarrjes për të ushtruarveprimtarinë e saj. Kontribut që përcaktohet në aktin e themelimit të ndërmarrjesdhe në rritjen e mëvonshme të tij (me shtimin e aksioneve).Vlerësimi i rentabilitetit të ndërmarrjes është pra një tregues për të matur mbarëvajtjene ndërmarrjes në kuadrin e funksionit të saj prodhues.Llogaritja e rentabilitetit

27

duhet të shoqërohet, me kahasimin e tij me rentabilitetin endërmarrjeve konkurrente kryesore të saj. Një ndërmarrje mund të jetë rentabël, por ajomund të mos përballojë garën me ndërmarrjet e tjera të sektorit, pra me konkurrentët e saj.ii. Matja e RentabilitetitKa disa madhësi të ndryshme që përdoren për llogaritjen e rentabilitetit të njëndërmarrjeje:a Rentabiliteti i Investimit (ROI)20ROI është raporti ifitimit të realizuar ndaj investimit përkatës të bërë, për ta realizuar atë.Ka dy interpretime të këtij treguesi:o ROI Global21: në llogaritjen e tij sifitim merretfitimi i gjithë ushtrimit dhe si investimgjithë pasuria e ndërmarrjes (totali i aktivit). Pra, ky tregues mat rentabilitetin e19Kapitali Themeltar quhet dhe “Kapitali i Shoqërisë” ose “Kapitali Social”.20Rentabiliteti i investimit - në terminologjinë anglo-saksone quhet “Return of Investiment” (ROI).21ROI Global quhet dhe “Rentabiliteti Global” ose “Rentabiliteti Ekonomik”.

163tërësisë së aktiveve që përdor ndërmarrja dhe shprehet me raportin e Fitimit tëUshtrimit (FU) me Totalin e Aktivit (TA)ROIG= FU * 100 / TAShënim: FU shumëzohet me 100 sepse rentabiliteti shprehet në përqindje.Rentabiliteti global është një tregues mjaft i përgjithshëm; ai plotësohet nga disavlerësime më shprehëse, si:o ROI Financiar22: në llogaritjen e këtij sifitim merret Fitimi i Shfrytëzimit (FSh),ndërsa si investim merret Kapitali i Përhershëm (KP) që përdor ndërmarrja; ndajdhe shprehet me raportin e tyre:ROIF= FSh * 100 / KPKy raport shpreh më mirë efikasitetin e kapitalit të investuar në aktivitetin kryesor(që është aktiviteti shfrytëzues) sepse:-nuk ndikohet nga shpenzimetfinanciare të ndërmarrjes;(si për shembull interesat e huave që merr ndërmarrja).-nuk ndikohet nga transaksionet e jashtëzakonshme;(fitimet dhe humbjet me origjinë jo normale, të jashtëzakonshme).-nuk ndikohet nga sistemifiskal(për shembull, tatimit mbi rezultatin ushtrimor për pjesën e mbulimit tëhumbjeve të vitit të mëparshëm).Vini re! Vlera e këtij treguesi nuk duhet të jetë më e ulët sesa interesi i huasë që jep banka.Shembull

28

:Nëse një ndërmarrje merr para borxh me interes 15% , të cilat të investuara në veprimtarinëe ndërmarrjes do të japin një ROIfinanciar 13% kjo do të thotë që diferenca prej 2% (15%- 13%) do të paguahet nga vetë ndërmarrja (nga kapitali i vetë). Pra një hua e tillë nuk ështëme leverdi.22ROI Financiar - quhet dhe “Rentabiliteti Financiar” ose “Rentabiliteti i Kapitalit të investuar”.

164b Rentabiliteti i Kapitalit të Vetë23(ROE)ROE merr parasysh kapitalet e investuara në ndërmarrje. Ai përcaktohet nga raporti iFitimit të Ushtrimit me Kapitalin e Vetë:ROE = FU * 100 / KVShenim:Kur rentabiliteti i kapitalit të vetë është më i madh se rentabiliteti i investimit (ROE > ROI),thuhet që ndërmarrja përfiton nga “efekti i levës”24.c Rentabiliteti Tregtar (ROS)25ROSmerr parasysh vëllimin e veprimtarisë (Xhiron). Ai përcaktohet nga raporti i Fitimittë Ushtrimit (FU) me Xhiron Totale (XT)26:RT = FU * 100 / XTNë këtë mënyrë përcaktohet dheraporti i marzhit të ndërmarrjesqë lejon të vlerësohetrezultati i ardhshëm i ndërmarrjes në funksion të ndryshimit të vëllimit të veprimtarisë,e matur kjo e fundit me xhiron totale.Koment:Ekziston një zbërthim i ROI = (FU/XT) x (XT/TA), ku (FU/XT) = ROS , dhe XT/TA = Qarkullimii aktiveve, dmth sa herë xhirohen aktivet në vit.Nga kjo del se ROI mund të rritet ose duke rritur ROS (duke rritur çmimet) ose duke rriturqarkullimin (duke rritur sasinë e shitjeve).Sikurse shihet, koncepti i rentabilitetit ndryshon sipas këndvështrimit që analizojmë. Përkëtë arsye, është e dobishme të llogariten disa nga këto raporte për të pasur një pamjemë të saktë të rentabilitetit të ndërmarrjes.

164b Rentabiliteti i Kapitalit të Vetë23(ROE)ROE merr parasysh kapitalet e investuara në ndërmarrje. Ai përcaktohet nga raporti iFitimit të Ushtrimit me Kapitalin e Vetë:ROE = FU * 100 / KVShenim:

29

Kur rentabiliteti i kapitalit të vetë është më i madh se rentabiliteti i investimit (ROE > ROI),thuhet që ndërmarrja përfiton nga “efekti i levës”24.c Rentabiliteti Tregtar (ROS)25ROSmerr parasysh vëllimin e veprimtarisë (Xhiron). Ai përcaktohet nga raporti i Fitimittë Ushtrimit (FU) me Xhiron Totale (XT)26:RT = FU * 100 / XTNë këtë mënyrë përcaktohet dheraporti i marzhit të ndërmarrjesqë lejon të vlerësohetrezultati i ardhshëm i ndërmarrjes në funksion të ndryshimit të vëllimit të veprimtarisë,e matur kjo e fundit me xhiron totale.Koment:Ekziston një zbërthim i ROI = (FU/XT) x (XT/TA), ku (FU/XT) = ROS , dhe XT/TA = Qarkullimii aktiveve, dmth sa herë xhirohen aktivet në vit.Nga kjo del se ROI mund të rritet ose duke rritur ROS (duke rritur çmimet) ose duke rriturqarkullimin (duke rritur sasinë e shitjeve).Sikurse shihet, koncepti i rentabilitetit ndryshon sipas këndvështrimit që analizojmë. Përkëtë arsye, është e dobishme të llogariten disa nga këto raporte për të pasur një pamjemë të saktë të rentabilitetit të ndërmarrjes.

30