Prof. Dr. Kerim AtamerTürk Ticaret Kanunu’nu ve 6102 Sayılı Kanun’u

Hazırlayan Komisyonun Üyesi

DENİZ TİCARETİ HUKUKU

-I-

İÇİNDEKİLER (AYRINTILI)

ÖNSÖZ .................................................................................................................VII

İÇİNDEKİLER (ÖZET) ................................................................................... IX

İÇİNDEKİLER (AYRINTILI) ......................................................................XV

KISALTMALAR LİSTESİ ........................................................................... LVII

KAYNAKÇA ....................................................................................................LXV

Birinci KısımBAŞLANGIÇ

§ 1. Giriş

I. Yeni Türk Ticaret Kanunu ...........................................................1II. Yazar ..............................................................................................2III. Amaç .............................................................................................2IV. İçerik .............................................................................................3V. Tarihçe ..........................................................................................3VI. İncelemenin Kapsamı ..................................................................4VII. Sistematik .....................................................................................7

XVI

VIII. Kısaltmalar ...................................................................................9A. Kişiler ve Unvanlar .................................................................................9B. Kanun Koyucu .........................................................................................9C. “Deniz Ticareti” İbaresi .........................................................................9D. “Gemi”nin Özne Sayılması .................................................................10

IX. Yollamalar ...................................................................................10A. Mevzuat ...................................................................................................10B. Kaynakça .................................................................................................11

X. Yazım Usulleri ............................................................................11XI. İkinci Bası ...................................................................................12XII. Güncellik Tarihi .........................................................................12

§ 2. Deniz Ticareti İle İlgili Temel Mevzuat

I. Tanım ve Kapsam .......................................................................13A. “Temel Kanun” Kavramı .....................................................................13B. Köken .......................................................................................................14C. “Temel Mevzuat” ...................................................................................17D. Alanlar .................................................................................................... 20

II. Anayasa .......................................................................................20III. Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku .............................22

A. Türk Deniz Ticareti’nin Milletlerarası Niteliği ............................ 22B. 244 Sayılı Kanun .................................................................................. 22C. Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun 23

IV. Milletlerarası Sözleşmeler’e Katılma ve Öncelik ......................25A. Giriş ......................................................................................................... 25B. “Milletlerarası Sözleşme” Terimi ve “MS” Kısaltması ................ 26C. Katılma ve Çekilme Usulü ..................................................................27

1. Anayasa [1924] Hükümlerine Göre ...........................................272. Yürürlükteki Mevzuata Göre ..................................................... 28

a. Yasal Dayanaklar .................................................................... 28

XVII

b. Temel Kural ..............................................................................29c. İstisnalar ....................................................................................29d. İstisnalar Hakkında Ortak Kural ........................................29e. Süreç .......................................................................................... 30

aa. Dışişleri Bakanlığı ........................................................... 30bb. “Onay Kanunu” .................................................................31cc. Bakanlar Kurulu Kararnamesi ......................................31dd. Katılma Belgesi .................................................................31ee. Yürürlük..............................................................................32

f. Çekilme .....................................................................................32D. Öncelik ....................................................................................................33

V. Deniz İdare Hukuku ..................................................................36A. Temel Kanunlar .................................................................................... 36B. Temel Görevler ..................................................................................... 38C. Teşkilât Yapısı ........................................................................................39

1. Merkez Teşkilâtı .............................................................................392. Taşra Teşkilâtı ................................................................................ 40

D. İdari Denetim ........................................................................................ 40E. Deniz Ticareti İle İlgili Temel Düzenlemeler ................................ 40

1. Yetki ve Dayanak ........................................................................... 402. Tüzükler ...........................................................................................42

a. Tehlikeli Eşyanın Taşınması [1952] ...................................42b. Çat(ış)manın Önlenmesi [1977] .........................................42c. Türk Boğazları Deniz Trafik Düzeni [1998] .....................43

3. Yönetmelikler ................................................................................. 46a. Gemilerin Genel Denetimi ve Belgelendirilmesi ........... 46b. Gemilerin Tonilatolarının Ölçülmesi ................................47c. Gemilere Uygulanan Teknik Kurallar ...............................47d. İçsularda Çalışan Gemi ve Araçlar ..................................... 48e. Gemilerin Yapımı, Tadili, Bakım-Onarımı ve Sökümü 48

aa. Tesislerin Yeri ................................................................... 48bb. Yapım, Tadil, Bakım-Onarım ....................................... 50

XVIII

cc. Söküm .................................................................................51dd. Gazdan Arındırma ...........................................................52

f. Limanlar ....................................................................................52F. İlgili Diğer Bakanlıklar ........................................................................53G. Öncelik ................................................................................................... 54

VI. Özel Hukuk .................................................................................55A. Medenî Hukuk, Borçlar ve Ticaret Hukuku ...................................55

1. Türk Medenî Kanunu ve Türk Borçlar Kanunu .....................552. Türk Ticaret Kanunu ....................................................................583. Üç Metin - Tek Kanun ...................................................................59

B. Tamamlayıcı Kanunlar ........................................................................591. Finansal Kiralama Kanunu ......................................................... 602. Sigortacılık Kanunu .......................................................................62

a. Künye .........................................................................................62b. “Deniz Sigortaları”nın Tanımı .............................................62c. Grup ve Branş Ayrımı ........................................................... 63d. Sözleşmeyi Türkiye’de Yapma Zorunluluğu ve

İstisnaları ...................................................................................65aa. Kural ....................................................................................65bb. TUGS’ye Kayıtlı Gemilerin ve Yatların Sigortaları .67cc. Reasürans .......................................................................... 68

e. Milletlerarası Yetki Kuralları ............................................... 69f. Özel Şart ve “Kloz” ..................................................................71g. Yabancı Dilde Özel Şartlar ....................................................74h. Tüm Rizikolar (“All Risks”) - Kararlaştırılmış

Rizikolar (“Named Perils”) .................................................. 77i. “İyiniyet” ...................................................................................79

VII. Yargılama ve İcra Hukuku .........................................................80A. Yargılama Hukuku ............................................................................... 80B. İcra ve İf lâs Hukuku .............................................................................81

1. İcra ve İf lâs Kanunu [1929] ..........................................................81

XIX

2. İcra ve İf lâs Kanunu [1932] ......................................................... 82a. Yasama Süreci .......................................................................... 82b. 1956 Tarihli Değişiklik ......................................................... 83c. 1965 Tarihli Değişiklik ......................................................... 84d. 2011 Tarihli Değişiklik ......................................................... 84

İkinci KısımTÜRK DENİZ TİCARETİ HUKUKU’NUN

TARİHÇESİ, KAYNAKLARI VE REFORMU

§ 3. Tarihçe

I. Kapsam .......................................................................................85II. Roma Hukuku ............................................................................86

A. Giriş ......................................................................................................... 86B. Digesta .................................................................................................... 87

1. Gereksinim ..................................................................................... 872. Yararlanılan Kaynaklar ve Terminoloji .................................... 883. Romalı Hukukçular ve İki Rakip Okul .................................... 924. “Deniz Ticareti Hukuku” Kavramı ........................................... 96

a. Tanım ........................................................................................ 96b. Hükümlerin Saptanması ...................................................... 97

C. Deniz Ticareti’ne İlişkin Hükümler .................................................981. Başlangıç: Donatanın İade Sorumluluğu .................................982. Yargılama Hukuku ...................................................................... 102

a. Gemi ile Kaplama Tahtaları Arasındaki İlişki .............. 102b. İstihkak Davası ..................................................................... 103c. Gemi Üzerinde İntifa Hakkı ............................................. 104d. Gemiye veya Gemiyle Verilen Zararın Giderilmesi ..... 105e. Gemilerden Dökme veya Atma Yoluyla Verilen Zarar 106

XX

f. Kölenin Verdiği Zarardan Gemi Malikinin Sorumluluğu .......................................................................... 106

3. Eşya Hukuku ................................................................................ 108a. Rehinli Sandal ....................................................................... 108b. Donatana Karşı Ek (Munzam, Mülhak) Dava .............. 108c. Müşterek Avarya ....................................................................110d. Kaptanın veya Yöneticinin Kadın Tarafından

Atanması .................................................................................111e. Geminin Enkaz Hâline Gelmesi Sebebiyle

Kurulan Saklama Sözleşmesi ............................................ 112f. Deniz Yolu ile Eşya ve Yolcu Taşıma Sözleşmesi .......... 112g. Gemide Zarar Verilen Eşyaya İlişkin Dava Hakkı ........114

4. Merkez Kısım ............................................................................... 115a. Gemi Alacaklısı Hakkı ve Yük Üzerinde Hapis Hakkı 115b. Gemi Satış Sözleşmesi ..........................................................116c. Deniz Ödüncü ........................................................................117

5. Miras Hukuku ...............................................................................119a. Mülkiyetin Omurgaya Bağlı Sayılması ........................... 120b. Gemi ile Kaplama Tahtaları Arasındaki İlişki .............. 120c. Dinginin Mülkiyeti .............................................................. 120

6. Karma Hükümler ........................................................................ 121a. Kaçak Yük .............................................................................. 121b. Denizde Bulunan Eşya ve İnşa Edilen Gemi

Üzerindeki Mülkiyet ........................................................... 122c. Gemi Kazasında Denize Düşen veya Atılan

Eşyanın Mülkiyeti ................................................................ 123d. Mülkiyetin Terki .................................................................. 123e. Sıra Cetveli............................................................................. 123f. Gemiden Zorla Çıkartılan Kişi ......................................... 124g. Borçlar ve Dava Hakları ...................................................... 124

7. Son Ayrım ..................................................................................... 125

XXI

a. Sözlü Akitler .......................................................................... 125b. Gemiyi Teslim Borcunun Sona Ermesi ........................... 126c. Gemide ve Kıyıda Hırsızlık ............................................... 126d. Donatanın veya Gemi Adamlarının Hırsızlığı ............. 127e. Deniz Kazalarında Yağmanın Önlenmesi ...................... 128f. Gemide Silah Bulundurma ve Silah Zoruyla

Gemiden Çıkartılma ........................................................... 130g. Deniz Kazalarında Yağma Hâlinde Cezai Yaptırımlar 130h. Deniz Yolu İle Tahıl Taşımacılığının Korunması ........ 131i. Kamu Görevlisinin Gemi Yaptırma Yasağı .................... 131j. Tanımlar ................................................................................. 131

aa. Liman ............................................................................... 132bb. Geminin Bütünleyici Parçası ve Eklentisi ............... 132

D. Özet ....................................................................................................... 132III. Orta Çağ ve Yeni Çağ Kaynakları ............................................136

A. Giriş ....................................................................................................... 136B. Akdeniz Bölgesi Kaynakları ............................................................ 139C. Atlas Okyanusu ve Kuzey Avrupa Kaynakları .............................141D. Değerlendirme .................................................................................... 143

§ 4. Milletlerarası Kaynaklar

I. Giriş ..........................................................................................145II. Deniz Ticareti Alanında Hukuk Birliğini Sağlayan

Kuruluşlar ................................................................................146A. Comité Maritime International ...................................................... 146B. International Maritime Organization ........................................... 149C. Avrupa Birliği ...................................................................................... 151D. Diğer Kuruluşlar ................................................................................. 152

III. Deniz Ticareti’ne İlişkin Milletlerarası Sözleşmeler ..............153A. Giriş ....................................................................................................... 153B. Devlet Gemilerinin Muafiyeti ........................................................ 154

XXII

1. Künye ............................................................................................. 1542. Uygulama Alanı ........................................................................... 1553. Kanunlar İhtilâfı Kuralı ............................................................. 155

C. Gemiler Üzerinde Aynî Haklar ....................................................... 1551. Brüksel Sözleşmesi [1926] ........................................................ 155

a. Künye ...................................................................................... 155b. Uygulama Alanı .................................................................... 157

2. Brüksel Sözleşmesi [1967] ......................................................... 1583. Cenevre Sözleşmesi [1993] ....................................................... 159

a. Künye ...................................................................................... 159b. Uygulama Alanı .....................................................................161

D. Eşya Taşıma Sözleşmesi ................................................................... 1621. Brüksel Sözleşmesi [1924] (“Lahey Kuralları”) ................... 162

a. Künye ...................................................................................... 162b. Amaç ....................................................................................... 164c. Lahey Kuralları [1921] ........................................................ 165d. CMI Taslağı [1922] (“Lahey Kuralları [1922]”) ........... 166e. Brüksel Konferansları ......................................................... 167f. Sözleşme’nin Adı ve Kısaltması ........................................ 168g. Uygulama Alanı .................................................................... 169h. İmza Protokolü ..................................................................... 169

2. “Visby Kuralları” ve “SDR Protokolü” (Brüksel Protokolleri [1968 ve 1979]) ......................................................171

3. “Hamburg Kuralları” [1978] ..................................................... 1734. “Rotterdam Kuralları” [2009] .................................................. 173

E. Yolcu Taşıma Sözleşmesi ...................................................................1761. Brüksel Sözleşmeleri [1961 ve 1967] ........................................1762. Atina Sözleşmesi [1974] ve Değişiklik Protokolleri .............1763. Atina Sözleşmesi [2002] ............................................................ 1774. Avrupa Birliği Düzenlemeleri ...................................................1785. Uygulama Alanı ........................................................................... 179

XXIII

a. Milletlerarası Taşıma........................................................... 179b. Taraf Devlet İle Bağlantı ..................................................... 180c. Türkiye Bakımından ........................................................... 180

F. Çatma .....................................................................................................1811. Denizde Çatmaları Önlemeye Yönelik Milletlerarası

Kurallar ...........................................................................................181a. Milletlerarası Sözleşme ve Değişiklikleri ........................181b. Uygulama Alanı .................................................................... 183

2. Sorumluluk ................................................................................... 184a. Künye ...................................................................................... 184b. Uygulama Alanı .................................................................... 185

3. Milletlerarası Yetki ..................................................................... 186G. Kurtarma .............................................................................................. 186

1. Brüksel Sözleşmesi [1910] ......................................................... 186a. Künye ...................................................................................... 186b. Uygulama Alanı .................................................................... 187

2. Londra Sözleşmesi [1989] ......................................................... 188a. Künye ...................................................................................... 188b. Sebepler .................................................................................. 189

aa. Petrolden Kaynaklanan Deniz Kirliliği ................... 189bb. Kaptanın Talimat Alma Çabası ..................................191cc. Kamusal Müdahale ....................................................... 192dd. Kıyı Devletinin Limanlarını Kapatması .................. 193ee. “Exxon Valdez” Kazası ................................................. 195ff. “Tojo Maru” Kazası ve Kurtaranın Özen Borcu .... 195gg. Diğer Gelişmeler ............................................................ 196

c. Hazırlık Çalışmaları ............................................................ 198d. Uygulama Alanı ....................................................................200

H. Sorumluluğun Sınırlandırılması .................................................... 2011. Brüksel Sözleşmesi [1924] ........................................................ 2012. Brüksel Sözleşmesi [1957] ......................................................... 2023. Londra Sözleşmesi [1976] ve Protokolü [1996] .................... 203

XXIV

a. Sözleşme’nin Kabulü ........................................................... 203b. İngiliz Hukuku’nun Etkisi ..................................................204c. CMI Anketi ve Raporu ....................................................... 205d. Uygulama Alanı .................................................................... 205e. Londra Protokolü [1996] ve Değişikliği [2012] ............206

4. Avrupa Birliği Zorunlu Sigorta Düzenlemesi .......................207I. Gemilerden Kaynaklanan Deniz Kirliliği ....................................207

1. Tankerlerden Kaynaklanan Petrol Kirliliği .......................... 2082. Tankerden Başka Gemilerden Kaynaklanan Yakıt

Kirliliği .......................................................................................... 2103. Tehlikeli ve Zararlı Maddelerden Kaynaklanan Deniz

Kirliliği .......................................................................................... 210J. Gemilerin İhtiyati Haczi ...................................................................211

1. Brüksel Sözleşmesi [1952] ..........................................................2112. Cenevre Sözleşmesi [1999] ........................................................211

a. Künye .......................................................................................211b. Uygulama Alanı .................................................................... 212

§ 5. Alman Hukuku

I. Yeni Çağ ve Yakın Çağ Kaynakları ..........................................213A. Hanse Birliği’nin Kaynakları ........................................................... 213B. Hamburg Hukuku ve Roma Hukuku’nun Etkileri ..................... 215

1. Hamburg Şehir Kanunu [1603] ............................................... 2152. Langenbeck (1727) ......................................................................217

C. Prusya Hukuku ................................................................................... 2181. Prusya Krallığı Denizcilik Kanunu [1727]............................ 2182. Prusya Devletleri Ortak Kanunnamesi [1794] ..................... 2193. Prusya İf lâs Kanunu [1855] ...................................................... 219

D. Öğreti .................................................................................................... 220II. Alman Ticaret Hukuku’nun Birleştirilmesi ...........................222

XXV

A. Ortak Bir Ticaret Kanunu İçin Hazırlıklar .................................. 2221. Prusya Taslağı [1856] ................................................................. 2222. Prusya Tasarısı [1857] ................................................................ 222

B. Görüşmeler ve Roma Hukuku’nun Etkileri ................................. 223C. Alman Ortak Ticaret Kanunu (Tasarısı) [1861] ......................... 225D. İmparatorluk Düzeyinde Yürürlük [1871] ................................... 226

III. Alman İmparatorluğu Dönemi ............................................... 226A. Anayasal Gelişmeler .......................................................................... 226

1. Kuzey Almanya Birliği Anayasası [1867] .............................. 2262. Alman İmparatorluğu Anayasası [1871] ................................ 227

B. Bayrak ve Tescil Mevzuatı ................................................................ 2271. Alman Bayrak Kanunu [1867].................................................. 227

a. Hazırlık Süreci ...................................................................... 227b. Amaç ve Kaynaklar .............................................................. 229

2. Ekler ve Değişiklikler ................................................................. 229a. Tescil ve Ad Kanunu [1873] ............................................... 229b. Tescil ve Ad Yönetmeliği [1873] ....................................... 230c. Ticaret Gemisi Olmayan Araçlar Hakkında Kanun

[1885] ...................................................................................... 230d. Değişiklik Kanunu [1888] .................................................. 231

C. Alman Medenî Kanunu [1896] ve Tapu Sicili Tüzüğü [1898] 231D. Alman Ticaret Kanunu [1897] ve Yürürlük Kanunu [1897] .... 233E. Çekişmesiz Yargı İşleri Hakkında Kanun [1898] .......................234F. İkinci Bayrak Kanunu [1899] ve Değişikliği [1901] .................. 235G. Sigorta Sözleşmesi Kanunu [1908] ................................................ 236

1. Giriş ................................................................................................ 2362. Alman Adalet Bakanlığı Hazırlıkları [1902-1904] ............. 2373. Bundesrat’ta Kabul [1905] ......................................................... 2384. Reichstag’da Birinci Aşama [1906] ......................................... 2385. Reichstag’da İkinci Aşama [1907] ve Kabul [1908] ............ 2396. Yürürlük [1910] ............................................................................ 241

XXVI

7. Kapsam .......................................................................................... 241H. Çatma ve Kurtarma Hakkında Değişiklik [1913] ...................... 242I. Gemi Rehni Hakkında Özel Hükümler ....................................... 242

1. Yabancı Para Rehinlerine İlişkin Mevzuat [1920-1931] .... 2422. İnşa Hâlindeki Gemiler Üzerinde Rehin Kurulması

Hakkında Kanun [1926] ............................................................ 243IV. Nasyonal-Sosyalist Rejim Dönemi ......................................... 245

A. Yasama Süreci ..................................................................................... 2451. İncelemenin Sebebi ..................................................................... 2452. Alman Hukuku Akademisi ....................................................... 2453. Alman Deniz Hukuku Komisyonu ......................................... 2454. Başkanlar .......................................................................................2465. Çalışmalar .....................................................................................2466. Karl Krieger .................................................................................. 247

B. Gemi Rehni Bankaları Kanunu [1933] ......................................... 247C. Bayrak Çekme Zorunluluğu Hakkında Kanun [1935] ve

Yönetmelik [1936] .............................................................................248D. Eşya Taşıma Hukuku’nda Değişiklik [1937] ...............................248E. “Gemilerin Eşya Hukuku”na İlişkin Yeni Mevzuat [1940] ......249

1. Terim ..............................................................................................2492. Yasama Süreci ..............................................................................249

a. Alman Hukuku Akademisi ................................................249b. Alman Adalet Bakanlığı Hazırlıkları .............................. 250c. Yeni Düzenlemeler ............................................................... 250d. Değiştirilen ve Yürürlükten Kaldırılan Hükümler ...... 252e. Reformun Mimarı Krieger ................................................. 253

3. İzleyen Yıllarda Gelişmeler ....................................................... 253V. Federal Almanya Cumhuriyeti Dönemi ..................................253

A. Üçüncü Bayrak Kanunu [1951] ve Gemi Sicili Kanunu [1951] 253B. Alman Ticaret Kanunu’nda Değişiklikler ................................... 255

1. 1954 Tarihli Değişiklik .............................................................. 255

XXVII

2. 1972 Tarihli Değişiklik .............................................................. 2553. 1986 Tarihli Değişiklik .............................................................. 2564. 2001 Tarihli Değişiklik ............................................................. 256

C. Yeni Alman Deniz Ticareti Hukuku .............................................. 257VI. Deniz İş Hukuku Mevzuatı ......................................................258

A. Ticaret Kanunları ............................................................................... 258B. İş Hukuku Mevzuatı .......................................................................... 258

1. Birinci Gemi Adamları Kanunu [1872] ................................. 2592. İkinci Gemi Adamları Kanunu [1902] ................................... 2593. Değişiklik Kanunu [1904] ........................................................2604. Sağlık Sigortası Kanunu [1927] ...............................................2605. Üçüncü Gemi Adamları Kanunu [1957] ............................... 261

§ 6. Türk Hukuku

I. Osmanlı İmparatorluğu Dönemi ............................................ 263II. Ticaret (“Deniz Ticareti”) Kanunu [1929] ve İkincil

Mevzuat .................................................................................... 263III. Brüksel Sözleşmeleri’ne Katılma [1955] ................................ 265

A. 1910 Tarihli Brüksel Sözleşmeleri .................................................. 265B. 1924 ve 1926 Tarihli Brüksel Sözleşmeleri .................................. 265

1. Onay Kanunları, Katılma Belgeleri ve Yürürlük .................. 2652. KTMS [1924] Bakımından Tartışma ..................................... 267

a. İmza Protokolü ..................................................................... 267b. Tartışma ................................................................................. 268

aa. Baskın Görüş ..................................................................268bb. Aykırı Görüş ................................................................... 270cc. Değerlendirme ............................................................... 271

IV. Türk Ticaret Kanunu [1956] ve İkincil Mevzuat ....................272A. Hazırlık Süreci .................................................................................... 272

1. Ernst Hirsch’in Hazırlıkları ..................................................... 2722. Adliye Encümeni’nin Çalışmaları ........................................... 273

XXVIII

a. Adalet Alt Komisyonu ......................................................... 273b. Tahir Çağa ve Bilim Komisyonu ...................................... 274

B. Kanunlaşma Süreci ............................................................................ 276C. İkincil Mevzuat ................................................................................... 276D. Değişiklikler ........................................................................................ 277

1. Bakanlar Kurulu Kararı [1983] ................................................ 2772. 5136 Sayılı Kanun [2004] ........................................................ 277

E. Yürürlükten Kalkması ...................................................................... 277V. Yeni Milletlerarası Sözleşmeler’e Katılma İşlemleri ..............278

A. Denizde Çat(ış)maları Önlemeye Yönelik Milletlerarası Kurallar ................................................................................................. 2781. Milletlerarası Taahhüt ............................................................... 2782. Bakanlar Kurulu Kararı [1977] ve Tüzük .............................. 2783. Bakanlar Kurulu Kararı [1984] ve Tüzük’te Değişiklik .... 2794. Onay Kanunu [2013] ve İşlemlerin Tekrarlanması ............. 2805. Tüzük’ün Hükmü ....................................................................... 281

B. Kurtarma .............................................................................................. 281C. Sorumluluğun Sınırlandırılması .................................................... 282

1. “Independenta” Kazası ............................................................... 2822. Londra Sözleşmesi [1976] ......................................................... 283

a. Bakanlar Kurulu Kararnamesi [28/2/1980] .................. 283b. Kararname’nin Özellikleri .................................................284c. Gelişmeler (12/9/1980 - 12/10/1982) .............................284

aa. Bilgi Kaynağı ..................................................................284bb. Ankara’da Kurulan Komisyon ve Alt

Komisyonlar ................................................................... 285cc. Hukukî Tedbirler Alt Komisyonu ............................. 286dd. Katılma İşlemlerinin Durdurulması......................... 286ee. Tasarılar ........................................................................... 286ff. Millî Güvenlik Konseyi Aşaması ............................... 287gg. Danışma Meclisi Aşaması ........................................... 288

XXIX

d. Türkiye’de Deniz Kazaları Sempozyumu (13-15/10/1982) ........................................................................... 288

e. Katılma İşlemlerinin Tamamlanması ............................. 290f. SınırMS [1924]’e Üyeliğin Sona Ermesi ......................... 291g. Mertol Can’ın İtirazı ............................................................ 291h. İdare Hukuku Açısından Değerlendirme ....................... 292

3. Londra Protokolü [1996] ........................................................... 292D. Gemilerden Kaynaklanan Deniz Kirliliği .................................... 293

1. Tankerlerden Kaynaklanan Petrol Kirliliği .......................... 2932. Tankerden Başka Gemilerden Kaynaklanan Yakıt

Kirliliği .......................................................................................... 293VI. Güncel Teşvik ve Tescil Düzenleri ..........................................294

A. Teşvik Kanunu [1982] ve Kararnamesi [1989] ............................ 294B. Türk Uluslararası Gemi Sicili ......................................................... 295

1. Yasal Düzenleme ve Kuruluş .................................................... 2952. “Millî Gemi Sicili” İbaresi ......................................................... 2973. Uygulanacak Hükümler ............................................................ 2974. Teşvikler ........................................................................................ 2985. Harçlar ...........................................................................................300

a. Türler ve Miktar ...................................................................300aa. Kayıt Harcı ......................................................................300bb. Yıllık Tonaj Harcı .......................................................... 301

b. İndirim .................................................................................... 302c. Tahvil ...................................................................................... 302d. Sicil İşlemlerinden Önce Ödeme Zorunluluğu ............ 302e. Tamamlayıcı İdari Kurallar ............................................... 303

C. Bağlama Kütüğü ................................................................................. 3031. Teknik Kütük ............................................................................... 3032. Yeni Mevzuat ................................................................................3043. Kanun Teklif leri .......................................................................... 3074. TBMM Plan ve Bütçe Komisyonunda Görüşme ................. 308

XXX

5. TBMM Genel Kurulunda Görüşme ....................................... 3086. TBMM’de Uzlaşma .................................................................... 3097. Yasama Sürecinde Yapılan Değişiklikler ................................310

a. Başlık ........................................................................................310b. BLKK (Çerçeve) m. 1 ...........................................................311

aa. Ek m. 12 ............................................................................311aaa. Uygulama Alanı ....................................................311bbb. Diğer Değişiklikler .............................................. 312

bb. Ek m. 13 ........................................................................... 313c. Plan ve Bütçe Komisyonu Teklifi m. 2 .............................314d. BLKK m. 2 (Plan ve Bütçe Komisyonu Teklifi m. 3) ....314e. BLKK m. 3 (Plan ve Bütçe Komisyonu Teklifi m. 4) ... 315f. BLKK m. 4 (Plan ve Bütçe Komisyonu Teklifi m. 5) ... 315g. Plan ve Bütçe Komisyonu Teklifi m. 6 ............................ 315h. Plan ve Bütçe Komisyonu Teklifi m. 7 ............................ 315i. Yürürlük ve Yürütme Maddeleri ........................................316

8. Yasama Amacı ...............................................................................316a. Kaynaklar ................................................................................316b. Amaçlar....................................................................................317

aa. Yürürlükteki Tescil Düzeninden Kaynaklanan Sorunların Çözümü .......................................................317aaa. Yürürlükteki Tescil Düzeni ................................317bbb. Kayıtsız Gemiler ve Sorunlar .............................318

bb. Vergi Mevzuatından Kaynaklanan Sorunların Çözümü ............................................................................319aaa. Amatör Denizciliği Geliştirme Hedefi ............319bbb. Hedefin Önündeki Vergi Engeli ....................... 320

c. Çözüm .................................................................................... 321d. Özet ......................................................................................... 324

9. Yürürlükteki Hükümler ............................................................. 32510. Mali Hükümler ............................................................................ 326

a. Kuruluş Aşaması .................................................................. 326

XXXI

b. Yürürlükteki Düzenleme .................................................... 327aa. Harç Türleri ve Miktarı ............................................... 327bb. Teşvikler .......................................................................... 327

aaa. Deniz Taşımacılığı ve Balıkçılık ....................... 327bbb. Gemi Sağlık Resmi ve Fener Ücreti ................. 328ccc. 27/1/2017 Tarihinden Başlayarak İthalat ...... 328

D. Deniz Turizmini Teşvik Mevzuatı ................................................. 3291. Yasal Düzenleme ......................................................................... 3292. Teşvikler ve Belgeler ................................................................... 329

E. Muafiyet ve İstisnalar ........................................................................ 3311. Kabotaj Hattında ÖTV Muafiyeti .......................................... 3312. Damga Vergisi ve Harçlar .......................................................... 331

VII. Deniz Kirliliğinden Doğan Sorumluluk .................................332A. Çevre Kanunu ..................................................................................... 332B. “Deniz Kirliliği Kanunu” .................................................................. 334

VIII. Deniz İş Hukuku’nun İlgili Hükümleri ..................................335A. Mülga İş Kanunu [1936] ve İş Mahkemeleri Kanunu [1950] .. 335B. Mülga Deniz İş Kanunu [1954] ....................................................... 336C. Deniz İş Kanunu [1967] ve İş Mahkemesi ................................... 337

§ 7. Türk Ticaret Kanunu Reformu

I. Hazırlık Süreci .........................................................................339A. Hukuksal Dayanaklar ....................................................................... 339

1. Temel Kanun Komisyonları ..................................................... 3392. Çalışma Usulleri .......................................................................... 3393. Şekil Şartları .................................................................................340

B. Ön Çalışmalar .....................................................................................340C. Türk Ticaret Kanunu Komisyonu (“TTK Komisyonu”) ......... 341

1. Kuruluş .......................................................................................... 341a. Görevlendirme ...................................................................... 341b. Bakanlık Temsili ................................................................... 342

XXXII

c. Üye Seçimi ............................................................................. 343d. Üyelere Dağıtılan Mevzuat ................................................ 343e. Başkanlık Seçimi ..................................................................344

2. Alt Komisyonlar ..........................................................................3443. Çalışma Yöntemi ......................................................................... 3454. Deniz Ticareti Alt Komisyonu (“DTK”) ...............................346

a. Başkan ve Üyeler ..................................................................346b. Çalışma Yöntemi .................................................................. 347

D. Türk Ticaret Kanunu Taslağı [24/2/2005] ................................. 347E. Görüş ve Eleştiriler ............................................................................ 349

1. Üç Aylık Görüş Süresi ................................................................ 3492. Yazılı Görüşler ............................................................................. 349

a. Bakanlıklar ............................................................................ 349b. Yargı ......................................................................................... 349c. Kamu Kurumu Niteliğindeki Meslek Kuruluşları

ve Mesleki Birlikler .............................................................. 350d. Üniversiteler .......................................................................... 350e. Hukukçular ............................................................................ 350

3. Kamu Kurumları ve Sivil Toplum Kuruluşları ile Görüşmeler ................................................................................... 351

4. Bilimsel Toplantılar .................................................................... 351a. İstanbul Bilgi Üniversitesinde Sempozyum .................. 351b. Yeditepe Üniversitesinde Sempozyum ........................... 352c. İstanbul Bilgi Üniversitesinde Panel................................ 352d. Deniz Hukuku Derneğinin Sempozyumu ..................... 353

5. Hazırlık Çalışmalarına Yönelik Eleştiriler............................ 353a. Üye Seçimi ............................................................................. 353b. Gizlilik .................................................................................... 354c. Şekil ......................................................................................... 354d. Görüş Süresi .......................................................................... 355

F. Sınırlı Sorumluluk ve Petrol Kirliliğine İlişkin Hükümler ...... 355

XXXIII

1. İlke .................................................................................................. 3552. İlk Taslak ....................................................................................... 3563. Yeni Taslak Hazırlıkları ............................................................. 3564. Denizcilik Müsteşarlığının Girişimi ...................................... 3575. 5312 Sayılı DKK’nın Etkisi ....................................................... 3586. Hükümlerin Yeri ......................................................................... 358

G. Kanunlaşma Süreci ............................................................................ 3591. Başbakanlığın Görüşü ............................................................... 3592. Redaksiyon Çalışmaları ............................................................ 359

a. Dilin Arılaştırılması ............................................................ 359b. 14/9/2005 Tarihli Rapor .................................................... 359

3. Bakanlar Kurulu Tasarısı [17/10/2005] ................................. 3604. TBMM’de Süreç ve Kanunlaşma ............................................ 360

a. Adalet Komisyonunda Birinci Aşama ............................. 360b. Adalet Komisyonunda İkinci Aşama ............................... 362c. Genel Kurul ........................................................................... 363

aa. “Sıra Sayısı 96” Rumuzlu Temel Kaynak ................. 363bb. İlk 76 Madde [2008] .....................................................364cc. Kanunlaşma ve Yayım [2011] ..................................... 365

5. Yürürlük Öncesi Değişiklikler [2012] .................................... 366a. Süreç ........................................................................................ 366b. Kanunlaşma ........................................................................... 366

H. Özet Süreç ............................................................................................ 367I. Yürürlük ve Uygulama Kanunu [2011] ......................................... 368J. İkincil Mevzuat ................................................................................... 371K. Mevzuatta Yapılan Atıf lar ................................................................ 373L. Karşılaştırmalı Tablo ........................................................................ 373

II. Deniz Ticareti Reform İlkeleri ................................................375A. Giriş ....................................................................................................... 375B. Kaynaklar ............................................................................................. 376C. Sistematik ............................................................................................. 377

XXXIV

D. Yöntem .................................................................................................. 377E. İlkeler .................................................................................................... 377

1. Milletlerarası Sözleşmeler ile Uyum ....................................... 377a. Seçilen Milletlerarası Sözleşmeler .................................... 377

aa. Brüksel MS ...................................................................... 378bb. Yeni MS ............................................................................ 378

b. İşlenmesi ................................................................................. 380aa. Uyarlama ......................................................................... 380bb. Atıf .................................................................................... 381cc. Aynen İşleme .................................................................. 382

2. Eskimiş veya Çağdışı Hükümlerin Ayıklanması ................. 383a. İlke ........................................................................................... 383b. Avrupa Limanları ................................................................. 383c. Kaptanın Hizmet Sözleşmesinin Sonu ........................... 384d. Kaptanla Gemide Bulunan Kimselerin

Münasebetlerine Ait Çeşitli Hükümler ......................... 3843. Alman Ticaret Kanunu ile Uyum ............................................ 386

a. İlke ........................................................................................... 386b. Güncelleme ............................................................................ 387c. Eksikliklerin Giderilmesi ................................................... 388d. Çeviri Yanlışlarının Düzeltilmesi .................................... 388

4. Türk Medenî Kanunu ve Borçlar Kanunu ile Uyum .......... 3885. Çağdaş Deniz Ticareti Kanunlarıyla Uyum ......................... 3896. Milletlerarası Genel Koşullar ile Uyum ................................. 390

a. York-Anvers Kuralları .......................................................... 390b. Denizaşırı Satış Hükümleri ............................................... 390

7. Güncel Mevzuat ile Uyum ........................................................ 391a. Deniz Ticareti Hukuku ....................................................... 391b. Deniz İş Hukuku .................................................................. 391c. Diğer Alanlar ......................................................................... 392

8. Yargıtay İçtihatları ile Uyum .................................................... 392

XXXV

9. Kıymetli Evrakın Üstünlüğü .................................................... 39310. Hükümlerin Sistematize Edilmesi .......................................... 39311. Reform Önerilerinin Gözetilmesi ........................................... 394

III. Bölümler İtibarıyla Öne Çıkan Yenilikler ..............................395A. Giriş ....................................................................................................... 395B. Ortak Hükümler ................................................................................. 395

1. “Eşya” Terimi ............................................................................... 3952. Hapis Hakkı ve Paraya Çevrilmesi ......................................... 396

a. Terim ve Yasama Tarihçesi ................................................ 396b. Uyumlaştırma .......................................................................400c. Sıra ...........................................................................................402d. Paraya Çevirme Hakkında Ortak Usul ........................... 403

3. Acente ............................................................................................404a. Deniz Acentelerine İlişkin Özel Düzenlemeler ............404b. Asil Hakkındaki İlâmın Acenteye Uygulanması

Yasağı .......................................................................................4044. “Pervasızca Hareket” ..................................................................406

a. Sorun .......................................................................................406b. Çözüm ....................................................................................407

C. “Denizcilik İhtisas Mahkemesi” .....................................................4091. Yasal Dayanak ve Gerekçe .........................................................409

a. İlk Kural [1956] .....................................................................409b. Özel Hüküm [2004] .............................................................410

aa. Metin .................................................................................410bb. Yasama Süreci .................................................................410cc. Resmî Gerekçe ................................................................411

aaa. Metin ........................................................................411bbb. Dayanaklar ............................................................. 412

dd. Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu Kararları ...... 4122. Değerlendirme ............................................................................. 413

a. Hükmün Anlamı ve Kapsamı .............................................414b. Kanunlaşma Süreci .............................................................. 415

XXXVI

c. AB Mevzuatı ile Uyum ........................................................416d. Mahkemelerin Kuruluşu Hakkındaki Mevzuat ............416

aa. Kanun’un Kabulü Tarihinde Yürürlükte Olan Mevzuat ............................................................................417

bb. “Adlî Yargı Kanunu” .......................................................419e. Düzenlemenin Yeri .............................................................. 420f. Mutlak Ticari Davalar ......................................................... 420g. Derdest Dosyalar .................................................................. 421h. Mahkemenin İş Yükü .......................................................... 421

3. Yargıtay Kararları ........................................................................ 421a. Çeşitli Örnekler ................................................................... 421b. Değerlendirme ...................................................................... 433

4. Yürürlükteki Yeni Düzenleme.................................................. 435a. Hazırlık Süreci ...................................................................... 435

aa. Çözüm Önerileri ........................................................... 435bb. Uzlaşma ........................................................................... 437

b. Kural ve Resmî Gerekçe ..................................................... 438c. Görevlendirme ve Derdest Davalar .................................. 439d. Görev Ayrımı .........................................................................440e. Görevlendirmenin Kapsamı ve Sınırları......................... 441

aa. Deniz Alacakları ........................................................... 441bb. Deniz İş Hukuku Uyuşmazlıkları ............................. 443

aaa. Sorun ....................................................................... 443bbb. Yargıtay İçtihatları ...............................................444ccc. Çözüm .................................................................... 445

cc. Tüketici Uyuşmazlıkları .............................................448f. Sonuç .......................................................................................449g. Yeni Yargıtay Kararları ........................................................449

D. Özel Yargılama Kuralları .................................................................. 4501. Yetki ................................................................................................ 450

a. Donatana Karşı Açılacak Davalar..................................... 450b. Donatma İştiraki .................................................................. 452

XXXVII

2. Kaptana Tebligat ......................................................................... 4523. Açılmış Dava veya Takibin Halef Sigortacıya Geçmesi ..... 4544. Diğer Kurallardan Örnekler ..................................................... 4555. “Hukukçu Bilirkişi” Görevlendirme Yasağı .......................... 456

E. Gemilere İlişkin Temel Hükümler ve Gemilerin Eşya Hukuku ................................................................................................. 4591. Alman ve Türk Mevzuatının Karşılaştırılması .................... 4592. Yenilikler ....................................................................................... 461

F. Donatan, Donatma İştiraki ve Kaptan .......................................... 4611. Terminoloji ................................................................................... 4612. Donatan ......................................................................................... 462

a. Gemi Adamlarının ve Kılavuzun Kusurundan Ötürü Sorumluluk ............................................................... 462aa. Kural ................................................................................. 462bb. Yükle İlgili Kişilere Karşı Sorumluluğun

Kapsamı ........................................................................... 465b. Sorumluluğun Sınırlandırılması ...................................... 467

3. Donatma İştiraki ve Yapı Ortaklığı Hükümleri ...................469a. DTK ve TTK Komisyonu Kararları ................................469b. Sıralama .................................................................................. 470

4. Deniz İş Sözleşmelerinden Doğan Alacaklar ....................... 471G. Deniz Ticareti Sözleşmeleri ............................................................. 472

1. Sistem ve Kapsam ........................................................................ 4722. Gemi Kira Sözleşmesi ................................................................ 4733. Zaman Çarteri Sözleşmesi ........................................................ 4734. Navlun (Denizde Eşya Taşıma) Sözleşmesi.......................... 474

a. Sistematik ............................................................................... 474b. Güverte Yükü ........................................................................480c. Pişmanlık Navlunu ..............................................................480d. Sürastarya Parası .................................................................. 482e. “Temiz Konişmento Karşılığı Garanti Mektubu” ........484

XXXVIII

f. Eşyanın Geç Tesliminden Doğan Sorumluluk .............484g. “Parça Başı” Sınırlı Sorumluluk ........................................ 485h. Hak Düşürücü Süre ............................................................. 486

aa. Sorun ................................................................................ 486bb. Çözüm .............................................................................. 486

5. Yolcu Taşıma Sözleşmesi ........................................................... 488H. Deniz Kazaları .................................................................................... 489

1. Müşterek Avarya .......................................................................... 4892. Çatma ............................................................................................. 491

a. Genel Olarak ......................................................................... 491b. İki Yeni Düzenleme ............................................................. 491

aa. Çatma ve “Teknik Kusur” ........................................... 491aaa. Sorun ....................................................................... 491bbb. Çözüm .................................................................... 492

bb. Çatma ve Harp Gemileri ............................................. 4923. Kurtarma ....................................................................................... 493

a. Genel Olarak ......................................................................... 493b. Kurtarma Ücreti ve Gemi Adamlarının Payları ........... 494

I. Gemi Alacakları.................................................................................. 495J. Sorumluluğun Sınırlanması ve Petrol Kirliliği Zararının

Tazmini................................................................................................. 4951. Genel Olarak ................................................................................ 4952. İki Yeni Düzenleme .................................................................... 496

a. Sınırlı Sorumluluk Sözleşmesi’nin Yürürlüğü ............... 496b. Sınırlı Sorumluluk ve Faiz .................................................. 497

K. Cebrî İcra Hakkında Özel Hükümler ........................................... 498IV. Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Alanlarında

Yenilikler ................................................................................. 499A. Giriş ....................................................................................................... 499B. Milletlerarası Usul Hukuku .............................................................500

1. Türk Ticaret Kanunu [2011] Taslağı ......................................5002. Uygulanacak Hukuk ................................................................... 502

XXXIX

a. İlke ........................................................................................... 502b. Yabancı Bayraklı Gemilerde Kaptana Tebligat ............. 504

3. Türk Bayraklı Gemilerin Yurt Dışında Cebrî İcra Yoluyla Satışı ................................................................................. 504a. Sorunun Kaynağı .................................................................504b. 5136 Sayılı Kanun İle Getirilen Düzenleme .................. 506c. Yeni Çözüm ........................................................................... 507

aa. İlk Düzenleme ................................................................ 507bb. Görüş ve Eleştiriler ....................................................... 507cc. Kanunlaşan Çözüm ...................................................... 509

aaa. Bildirim veya İlân ................................................. 509bbb. Yaptırım .................................................................. 509ccc. Terkin .......................................................................510ddd. Kamu Düzeni .........................................................511

C. Milletlerarası Özel Hukuk ............................................................... 5121. Giriş ................................................................................................ 5122. Gemiler Üzerinde Aynî Haklar ................................................ 513

a. Genel Hüküm ........................................................................ 513aa. Önceki Düzenlemede Sorun ...................................... 513bb. Yeni Kural ve Çözüm .................................................... 515

aaa. Hazırlık Süreci ...................................................... 515bbb. Uygulama Alanı ....................................................516

(1) Araçlar Bakımından .......................................516(2) Aynî Haklar Bakımından ..............................517

ccc. Kanunlar İhtilâfı Kuralı .......................................519(1) Sicil Yeri .............................................................519(2) Bağlama Limanı .............................................. 520

ddd. Yürürlükten Kaldırılan Kural ........................... 521b. Gemi Alacaklısının Kanuni Rehin Hakkı İçin Özel

Hüküm .................................................................................... 521aa. MÖHUK [1982] Dönemi ............................................ 521bb. 12/12/2007 - 30/6/2012 Dönemi ............................. 523cc. Yürürlükteki Kural ........................................................ 525

c. Emredici Kurallar ................................................................. 527

XL

d. Borç İlişkisi İçin Farklı Kanunlar İhtilâfı Kuralı .......... 5273. Gemide Taşınan Eşya Üzerindeki Aynî Haklar ................... 5284. Sözleşmeler ................................................................................... 529

a. Eşya Taşıma (Navlun) Sözleşmesi ................................... 529aa. Yeni Kural ........................................................................ 529bb. Uygulama Alanı ............................................................. 531cc. Taraf Seçimi (General Paramount Clause) ............. 533dd. Yedek Kural ..................................................................... 537

aaa. Yedek Kuralın İçeriği .......................................... 537bbb. Yedek Kuraldan Kaynaklanan Sorun .............. 539

b. Yolcu Taşıma Sözleşmesi ....................................................5405. Sigortacıya Doğrudan Başvuru Hakkı ................................... 543

V. Milletlerarası Sözleşmeler’e Katılma Hazırlıkları .................545

§ 8. Deniz Ticareti Hukuku’nda Konu ve Yöntem

I. Konu ..........................................................................................547A. İncelemenin Kapsamı ....................................................................... 547B. Öğreti .................................................................................................... 547

1. Ticaret Kanunu [1929] ............................................................... 5472. Türk Ticaret Kanunu [1956] ....................................................5483. Türk Ticaret Kanunu [2011] ..................................................... 5504. Değerlendirme ............................................................................. 551

II. Deniz Ticareti Uyuşmazlıklarının Çözümünde Yöntem (Metodoloji) .............................................................................553

A. Amaç ..................................................................................................... 553B. Anayasal İlke ....................................................................................... 554C. Kanunun Uygulanması ..................................................................... 555

1. İlke .................................................................................................. 5552. Maddenin Sözü ve Başlığı ......................................................... 556

a. Söz ............................................................................................ 556b. Başlıklar .................................................................................. 556

XLI

3. Maddenin Özü ve Yorumda Temel Kural.............................. 558a. Öz ve Gerekçe ....................................................................... 558b. Yorumda Temel Kural ......................................................... 558

4. “Takdir” ve “Hakkaniyet” Ölçütleri ....................................... 5615. Mahkemenin Kural Koyması ................................................... 561

D. Özet ....................................................................................................... 561

Üçüncü KısımGEMİ VE DENİZ TİCARETİ

HÜKÜMLERİNİN UYGULAMA ALANI

§ 9. Kaynak Alman Hükümlerinin Yasama Süreci

I. Kuzey Almanya Birliği’nin Kuruluşuna Kadarki Gelişmeler (1856-1867) ...........................................................565

A. Prusya Ticaret Kanunu Taslağı [1856] ve Tasarısı [1857] ........ 5651. Hazırlık Çalışmaları ................................................................... 5652. Madde Numaraları ve Sistematik ............................................ 5663. Temel Hükümler ......................................................................... 567

a. Gemi ve Ticaret Gemisi ...................................................... 567b. Bayrak Çekme Hakkı .......................................................... 568

aa. İlke .................................................................................... 568bb. Maddi Şart: Vatandaşlık .............................................. 568

c. Bayrak Çekme “Hakkı” ....................................................... 568d. Gemi Sicili ............................................................................. 569

aa. Amaçlar ve Birinci Şekil Şartı .................................... 569bb. Tescil Yeri ........................................................................ 569cc. Tescilin Şartları ve Hükümleri ................................... 569dd. İkinci Şekil Şartı: Gemi Tasdiknamesi .................... 570

e. Bayrak Şahadetnamesi ........................................................ 570B. Alman Ortak Ticaret Kanunu [1861] ............................................ 571

XLII

1. Görüşmeler ................................................................................... 5712. Temel Hükümler ..........................................................................574

C. Prusya Yürürlük Kanunu [1861] ......................................................5751. Yasal Düzenleme ..........................................................................5752. “Prusya Gemisi” Niteliğinin Şartları ...................................... 5763. Bağlama Limanı Sicilinin Yetkisi ............................................ 5764. Tescil Edilecek Hususlar ........................................................... 5765. Gemi Tasdiknamesi ve Bayrak Çekme Hakkının İspatı ... 5776. Mülkiyetin Yurt Dışında Kazanılması ................................... 5777. Hükümlerin Uygulama Alanı .................................................. 578

II. Kuzey Almanya Birliği Dönemi ..............................................578A. Kuzey Almanya Birliği Anayasası [1867] ..................................... 578B. Alman Bayrak Kanunu [1867] ........................................................ 579

1. Hazırlık Çalışmaları ve Kaynaklar.......................................... 5792. Temel Hükümler ......................................................................... 579

a. Ticaret Gemilerinin Birlik Bayrağı Çekmesi ................ 579b. Bayrak Çekme Hakkının Şartları ..................................... 580c. Gemi Sicili ............................................................................. 581

III. Alman İmparatorluğu Dönemi ................................................583A. Alman İmparatorluğu Anayasası [1871] ....................................... 583B. Temel Hükümlerde Değişiklik ve Yenilikler ............................... 584

1. Alman Tescil ve Ad Kanunu [1873] ........................................ 5842. Alman Tescil ve Ad Yönetmeliği [1873] ................................ 5863. Ticaret Gemisi Olmayan Araçlar Hakkında Kanun

[1885] ............................................................................................. 586a. Amaç ....................................................................................... 586b. Yatlar ....................................................................................... 588c. Tescil ....................................................................................... 589

4. Değişiklik Kanunu [1888] ......................................................... 590C. Alman Ticaret Kanunu [1897] ve Yürürlük Kanunu [1897] .... 591D. Alman Bayrak Kanunu [1899] ve Değişikliği [1901] ................. 592

XLIII

1. Amaç .............................................................................................. 5922. Temel Hükümler ......................................................................... 593

a. Kanun’un Uygulanacağı Gemiler ve Araçlar ................. 593aa. “Ticaret Gemileri” ......................................................... 593bb. “Ticaret Gemisi Olmayan Araçlar” ve 1901 Tarihli

Değişiklik ........................................................................ 594b. Bayrak Çekme Hakkının Şartları ..................................... 595c. Gemi Sicili ............................................................................. 597

E. İnşa Hâlindeki Gemiler Üzerinde Rehin Kurulması Hakkında Kanun [1926] ..................................................................600

IV. Nasyonal-Sosyalist Rejim Dönemi ......................................... 602A. Bayrak Çekme Zorunluluğu Hakkında Kanun [1935] ve

Yönetmelik [1936] .............................................................................. 602B. “Gemilerin Eşya Hukuku”na İlişkin Yeni Mevzuat [1940] ...... 603

1. Giriş ................................................................................................ 6032. Temel Hükümler .........................................................................604

a. Gemi, Ticaret Gemisi ve Uygulama Alanı .....................604b. Bayrak Çekme Hakkı ve Zorunluluğu ............................ 605c. Gemi Sicili ............................................................................. 605d. İnşa Hâlindeki Gemi (“Yapı”) Sicili.................................607

V. Federal Almanya Cumhuriyeti ............................................... 608A. Alman Bayrak Kanunu [1951] ve Gemi Sicili Kanunu [1951] . 608

1. Giriş ................................................................................................6082. Temel Hükümler .........................................................................608

a. Gemi ve Ticaret Gemisi ......................................................608b. Bayrak ..................................................................................... 612

aa. Bayrak Çekme Zorunluluğu ....................................... 612bb. Bayrak Çekme Hakkı ................................................... 615

c. Gemi Sicili ............................................................................. 615d. Tasdikname ve Şahadetname .............................................617e. Kamu Gemilerinde Bayrak İspat Belgesi .........................619f. Yapı Sicili ................................................................................ 620

XLIV

g. Gemi Kirası ve Bayrak Çekme Hakkı ............................. 620B. Gelişmeler ............................................................................................ 621

VI. Özet ...........................................................................................622A. “Gemi”nin Tanımı (1951) ................................................................. 622B. Temel İlkeler (1951) ........................................................................... 624

§ 10. Gemi Tanımları ve Hükümlerin Uygulama Alanı

I. Türkiye Cumhuriyeti’nin Deniz Yetki Alanları......................625A. Kapsam ................................................................................................. 625B. Yasal Düzenleme ................................................................................ 627

1. Türk Karasuları, Münhasır Ekonomik Bölgesi ve Kıt’a Sahanlığı ........................................................................................ 627

2. İçsular, Su Yolu ve Esas Hatlar ................................................. 629a. Karasuları Bakımından İçsular ve Esas Hatlar ............. 629b. Deniz İdare Hukuku Bakımından İçsular ...................... 630c. İmar Hukuku Bakımından Su Yolu ................................. 630

3. Kıyılar ile Kıyı Yapıları ve Tesisleri ......................................... 631a. Kıyı Tanımı ve İlke .............................................................. 631b. İstisnalar ................................................................................. 633

aa. Yasal Düzenleme ........................................................... 633bb. Liman ............................................................................... 634cc. Tersane, Tekne İmal Yeri ve Çekek Yeri ................... 634dd. Diğer Kıyı Yapıları ........................................................ 635

4. Deniz Yetki Alanları ................................................................... 6365. Açık Denizler ................................................................................ 637

II. Uygulama Alanı Belirlemek İçin Tanım Verilmesi ................637III. Milletlerarası Sözleşmeler ve Avrupa Birliği Düzenlemeleri .641

A. Deniz Ticareti Alanında ................................................................... 641B. IMO Düzenlemeleri .......................................................................... 642

1. IMO Numarası ............................................................................ 642

XLV

2. Denizde Çat(ış)maların Önlenmesine Yönelik Milletlerarası Kurallar ................................................................ 643

C. Avrupa Birliği Düzenlemeleri ......................................................... 645IV. Deniz İdare Hukuku ............................................................... 646

A. Temel Tanım .......................................................................................646B. Tonilato ve Tam Boy Ölçüleri (Tonilato Belgesi) ......................648C. Denize Elverişlilik ve Su Aracı Uygunluk Belgeleri ...................649D. Belgelendirme ve Sınıf landırma ..................................................... 650

1. Uygulama Alanı ........................................................................... 6502. Tanımlar ........................................................................................ 6513. Gemilerin Ulusal Sınıf laması .................................................. 6534. Muafiyetler ................................................................................... 6545. Belgelendirilme ve Akreditasyon ............................................ 654

V. Ticaret Kanunları .....................................................................655A. Ticaret Kanunu [1929] ...................................................................... 655B. Türk Ticaret Kanunu [1956] ........................................................... 655

1. Tasarı .............................................................................................. 6552. Adliye Encümeni’nin Tercihi ................................................... 6553. Tanım ............................................................................................. 6564. Uygulamada Sorunlar ................................................................ 6585. “Gemi” Sayılmayan Araçlar ...................................................... 659

C. Türk Ticaret Kanunu [2011] ...........................................................6601. Tanım .............................................................................................660

a. Tercih ......................................................................................660b. Aranan Şartlar ....................................................................... 661

aa. Araç (Kendiliğinden Hareket Etmese Bile) ............ 661bb. “Pek Küçük Olmama” .................................................. 662cc. “Su”da Hareket (“Deniz” Yerine) ..............................664dd. Suda Hareket Etmeyi Gerektiren “Tahsis Amacı” 666ee. “Yüzme Özelliği” ........................................................... 667

2. Değerlendirme ............................................................................. 667

XLVI

a. Mevzuat Uyumu ................................................................... 667b. UDH Bakanlığı Bünyesinde Yeni Bir Sicil ..................... 668c. Deniz Ticareti Hükümlerinin Uygulama Alanı ........... 669d. Çözüm Önerisi ..................................................................... 670

D. Tamamlayıcı Tanımlar ..................................................................... 6711. Yapısal Bakımdan ........................................................................ 671

a. Sefere (Denize, Yola ve Yüke) Elverişlilik ...................... 671b. Tamire Elverişlilik (Tamir Kabul Etmez ve Tamire

Değmez Gemi) ...................................................................... 6762. Malik Bakımından ...................................................................... 6783. Kullanım Amacı Bakımından .................................................. 678

a. “Ticaret” Gemisi ................................................................... 678b. “Ticaret Dışı Gemi” ............................................................. 681c. “Kamu Hizmeti” Gemileri ................................................. 683

VI. Özel Hükümler ........................................................................ 683A. Türk Uluslararası Gemi Sicili ......................................................... 683

1. Giriş ................................................................................................ 6832. Tanımlar ........................................................................................684

a. “Ticaret” Gemisi ...................................................................684b. “Ticari” Yat .............................................................................684c. Özel Maksatlı ve Özel Yapılı “Ticari” Gemiler ............. 685d. “Ticari” Kullanım Amacı ................................................... 687

B. Bağlama Kütüğü ................................................................................. 6881. Giriş ................................................................................................ 6882. Tanımlar ........................................................................................ 688

C. Deniz Turizmi Araçları ..................................................................... 6901. Genel Tanım ................................................................................. 6902. Özel Tanımlar .............................................................................. 690

a. Amaç ....................................................................................... 690b. Somut Tanımlar .................................................................... 691

3. “Ticaret” Gemisi Niteliği .......................................................... 692

XLVII

4. Karşılaştırma ................................................................................ 693D. Turizm Amaçlı Yüzer Otel, Yüzer Lokanta ve Benzeri

Tesisler .................................................................................................. 693VII. Deniz Ticareti Hükümlerinin Uygulama Alanı .................... 694

A. Alman Hukuku ................................................................................... 694B. Türk Hukuku ...................................................................................... 695

1. Yasal Düzenleme ......................................................................... 6952. Ticaret Dışı Gemiler ................................................................... 696

a. “Gemi” Başlıklı Kısım ......................................................... 696b. Uygulanacak Diğer Hükümler .......................................... 697

3. Kamu Gemileri ............................................................................ 6984. Türkiye’de Yapılıp Yurt Dışında Teslim Edilen Gemi

ve Diğer Su Araçları .................................................................... 7015. Türk Uluslararası Gemi Sicili ve Bağlama Kütüğü ............. 7036. Kanunlar İhtilâfı Kuralı? ........................................................... 7047. Yasal Düzenleme Önerisi .......................................................... 705

VIII. Sonuç: “Gemi” Teriminin Anlamı (Deniz Ticareti Hukuku ve Deniz İdare Hukuku İçin Ortak Tanım) ..............706

§ 11. Geminin Kimliği

I. Başlık ....................................................................................... 709II. Geminin Adı ............................................................................ 709

A. Yasama Tarihçesi ................................................................................ 709B. Yürürlükteki Kaynaklar ve Uygulama Alanı ............................... 710C. Zorunluluk ........................................................................................... 711D. Gemi Adının Seçilmesi ..................................................................... 712

1. Seçim Hakkının Sahibi .............................................................. 7122. Seçime İlişkin Kısıtlamalar ...................................................... 7123. İlk Seçimin Zamanı .....................................................................714

E. Seçim Usulü ..........................................................................................714F. Yazılması .............................................................................................. 715

XLVIII

1. Tescil Belgelerine ........................................................................ 7152. Geminin Bordasına .................................................................... 715

G. Değiştirilmesi ......................................................................................717H. Korunması ........................................................................................... 718

III. IMO Numarası .........................................................................719IV. Bağlama Limanı .......................................................................719

A. Yasama Tarihçesi ................................................................................ 719B. Uygulama Alanı.................................................................................. 720C. Seçilmesi............................................................................................... 721D. Yazılması .............................................................................................. 722

V. Milliyet (Uyrukluk, Tâbiiyet) ..................................................722A. Giriş ....................................................................................................... 722B. Kabotaj Mevzuatı ...............................................................................724

1. Kabotaj Kanunu [1926] .............................................................7242. TBMM Tefsir Kararı [1928] ..................................................... 726

C. Türk Bayrağı Mevzuatı ..................................................................... 728D. Ticaret Kanunları ............................................................................... 729

1. Yasama Süreçleri ve Kaynaklar ................................................ 729a. Alman Hukuku’nda Önce “Hak” ve Sonra

“Zorunluluk” ......................................................................... 729aa. Alman Bayrağı Çekme Hakkı .................................... 729bb. Alman Bayrağı Çekme Zorunluluğu ........................ 730

b. Ticaret Kanunu [1929] ........................................................ 730c. Türk Ticaret Kanunu [1956].............................................. 731

aa. Tasarı ................................................................................ 731bb. Adliye Encümeni’nin Tercihi ve Öğreti ................... 731cc. Değişiklikler [2004] ..................................................... 732

d. Türk Ticaret Kanunu [2011] .............................................. 7332. Yürürlükteki Kurallar ................................................................. 733

a. Türk Bayrağı Çekme Zorunluluğu .................................. 733b. Türk Gemisi Niteliği ........................................................... 734

aa. Geminin Maliki: Bir Gerçek Kişi .............................. 734

XLIX

bb. Geminin Maliki: Bir Tüzel Kişi ................................ 735aaa. Kaynak Hüküm ve Yasama Süreci ................... 735

(1) Kaynak Alman Hükmü ................................. 735(2) Türkiye’de Yasama Süreci ............................ 736

bbb. Ortak Şart: Merkezin Türkiye’de Bulunması 737ccc. Geminin Maliki: Kuruluş, Kurum, Dernek ve

Vakıf ........................................................................ 738ddd. Geminin Maliki: Şirket ...................................... 738

(1) Yönetimde Türk Çoğunluğu ....................... 739(2) Türk Ortakların Oy Çoğunluğu ................ 740(3) Bağlı Nama Yazılı Hisse Senetleri ...............741(4) Hâkim Şirketin ve Dolaylı Hâkimiyeti

Sağlayan Bağlı Şirketlerin Durumu ........... 742cc. Geminin Maliki: Birden Çok Gerçek veya Tüzel

Kişi .................................................................................... 743aaa. Birlikte Mülkiyet Hâlleri .................................... 743bbb. Geminin Maliki: Donatma İştiraki ................. 744

c. Öneri ....................................................................................... 745d. Geçici Bayrak Değişikliği ................................................... 746

aa. Türk Bayrağı’ndan Çıkış .............................................. 746bb. Türk Bayrağı’na Geçiş .................................................. 747

e. Türk Bayrağı Çekme Hakkının Düşmesi ....................... 748E. Yeni Tescil ve Teşvik Mevzuatı ....................................................... 748F. Türk Bayrağı Çekme Hakkının İspatı .......................................... 749G. Yürürlük (Geçiş) Kuralları .............................................................. 750

VI. Ceza Hükümleri .......................................................................750A. Yasama Süreci ..................................................................................... 750B. Suç Oluşturan Fiiller ......................................................................... 752

1. Mevzuata Aykırı Bayrak Çekilmesi ........................................ 7522. Belgesiz Bayrak Çekilmesi ........................................................ 7543. Bayrak Çekmemek ...................................................................... 7554. Geminin Adının ve Bağlama Limanının Yazılmaması ...... 756

C. Ortak Hükümler ..................................................................................757

L

1. Kast Şartı ........................................................................................7572. Yabancılık Unsuru ...................................................................... 758

D. Bayrak Mevzuatı ile Uyumsuzluk .................................................. 760

§ 12. Gemiyle İlgili Kişiler

I. Terim ve Kapsam ......................................................................763II. Genel Hükümler ......................................................................765

A. Kişiler Hukuku ve Ticaret Hukuku ............................................... 7651. Giriş ................................................................................................ 7652. Kişi Türleri ................................................................................... 765

a. Medenî Hukuk Kişileri ....................................................... 765b. Ticaret Hukuku Kişileri ..................................................... 766c. Kamu Tüzel Kişileri ............................................................ 767d. Tercihte Özgürlük ................................................................ 767

3. Tacir ve Esnaf Sıfatları ............................................................... 7684. Sonuç .............................................................................................. 769

B. Eşya Hukuku ....................................................................................... 769III. Gemi Maliki ..............................................................................770

A. Milletlerarası Sözleşmeler ................................................................ 7701. Genel Olarak ................................................................................ 7702. Deniz Kirliliğinden Doğan Sorumluluk Alanında ............. 770

a. Tanımın Kaynakları ............................................................ 770b. Tanımın İçeriği ..................................................................... 771c. Tanımın Amacı ..................................................................... 771d. Tüzel Kişilik Perdesinin Aralanması .............................. 772e. Resmî Tercüme ..................................................................... 772f. Devlet Gemisinin İşletilmesi ............................................. 773

3. Gemilerin Tescili Alanında ...................................................... 774B. Deniz İdare Hukuku .......................................................................... 774C. Deniz Ticareti Hukuku ..................................................................... 775

LI

D. Sonuç ..................................................................................................... 776IV. Donatan ve İşleten ....................................................................776

A. Yasama Süreci ..................................................................................... 7761. Roma Hukuku .............................................................................. 7762. Alman Hukuku ............................................................................ 7773. Türk Hukuku ............................................................................... 779

a. Ticaret Kanunu [1929] ........................................................ 779b. Türk Ticaret Kanunu [1956].............................................. 780

aa. Hükümet Tasarısı .......................................................... 780bb. Adliye Encümeni Değişikliği ..................................... 781

c. Türk Ticaret Kanunu [2011] .............................................. 782d. Sonuç ....................................................................................... 783

B. “Donatan” Sıfatı .................................................................................. 7841. Hukuksal Unsurlar ..................................................................... 784

a. Deniz Ticareti Hukuku: Gemi .......................................... 784b. Eşya Hukuku: Mülkiyet ..................................................... 785c. Ticari İşletme Hukuku: Menfaat Sağlama Amacı ........ 785

aa. Tacir ve Esnaf Sıfatları ................................................. 785bb. Menfaat Sağlamaya Yönelik Faaliyetler ................... 786cc. Ticaret Gemisi Niteliği ................................................ 787

2. Yasal Sonuçlar .............................................................................. 788a. Giriş ......................................................................................... 788b. Donatan İle Kaptan Arasındaki Hizmet Sözleşmesi ... 789c. Kaptanın Kanuni Temsil Yetkisi ...................................... 791d. Sözleşmeden Doğan Sorumluluk .................................... 793e. Haksız Fiilden Doğan Sorumluluk .................................. 793f. Deniz Kazaları ...................................................................... 794g. Yargılama Hukuku ............................................................... 794h. Donatma İştirakinde Paydaş ............................................. 794i. Yanlış Kullanım .................................................................... 795

C. “İşleten” (Donatan Sayılan Kişi) Sıfatı ......................................... 795

LII

1. Çeşitli Kaynaklar ........................................................................ 7952. Deniz İdare Hukuku ................................................................... 7983. Deniz Ticareti Hukuku ..............................................................800

a. Terim .......................................................................................800b. Tanım ...................................................................................... 801c. Eşya Hukuku: Zilyetlik ....................................................... 801

aa. Zilyetliğin Kurulması ................................................... 801bb. Zilyetliğin Dayanağı (İç İlişki) ..................................804

d. Yasal Sonuçlar (Dış İlişki) ..................................................806aa. Mülkiyet Hakkına Bağlanan Yetkiler .......................806bb. Donatan Sıfatına Bağlanan Yasal Sonuçlar .............806cc. Geminin İşletilmesinden Doğan Alacaklar ............807dd. Geminin İşletilmesinden Doğan Borçlar ................ 808

aaa. Kişisel Borçlar ....................................................... 808bbb. İhtiyati Haciz Hakkı ............................................ 808ccc. Gemi Alacaklısı Hakkı .......................................809ddd. Tersane Sahibinin Kanuni İpoteği ve Hapis

Hakkı .......................................................................811D. Değerlendirme .................................................................................... 812

V. “Çarterer” Türleri ....................................................................813A. Genel Olarak ....................................................................................... 813B. Kiracı (Bareboat Charterer ve Lessee) ...........................................814C. Tahsis Olunan (Time Charterer) ....................................................818D. Taşıtan (Voyage Charterer) ............................................................. 821

VI. Temsilciler ................................................................................821A. Genel Olarak ....................................................................................... 821B. Yönetici (Menajer) ............................................................................. 822C. Acente ...................................................................................................824D. Kaptan ................................................................................................... 825

VII. Gemi Adamları ........................................................................ 826A. Deniz İdare Hukuku .......................................................................... 826B. Ticaret Kanunları ............................................................................... 827

LIII

1. Yasama Tarihçesi ......................................................................... 8272. Uygulama Alanı ........................................................................... 8293. Tanım ............................................................................................. 8304. Kaptan İle İlgili Tartışma .......................................................... 831

VIII. Donatma İştiraki ......................................................................832A. Tanım .................................................................................................... 832

1. Yasama Süreci .............................................................................. 8322. Şartlar ............................................................................................. 8353. “Paydaş Donatan” Sıfatı ............................................................. 8354. “Gemi Payı” ve “İştirak Payı” .................................................... 836

a. Alman Hukuku ..................................................................... 836aa. 1940 Tarihli Değişiklikten Önce .............................. 836bb. 1940 Tarihli Değişiklikten Sonra .............................. 837

b. Türk Hukuku ........................................................................ 838aa. Ticaret Kanunu [1929] ................................................. 838bb. Türk Ticaret Kanunu [1956] ....................................... 838cc. Türk Ticaret Kanunu [2011] .......................................840dd. İştirak Payı ve Gemi Payının Devri ile Rehni.........840

B. İştirakin Unvanı .................................................................................8401. Yasama Süreci ..............................................................................8402. Kural ............................................................................................... 841

C. İştirakin Tescili ................................................................................... 8411. Yasama Süreci .............................................................................. 8412. Süre ................................................................................................. 8433. Tescil Edilecek Hususlar ........................................................... 843

D. Uygulanacak Hükümler ...................................................................8441. Tacirlere İlişkin Hükümler ve Tüzel Kişilik Sorunu ..........8442. Tüzel Kişi Maliklerin Durumu ................................................ 8453. Paydaş Donatanların Arasındaki İlişkiler .............................846

a. Yasama Süreci ........................................................................846b. Kuralların Sırası ....................................................................846

LIV

E. İştirakin Yönetimi ve Temsili .........................................................8481. Kararlar ..........................................................................................8482. Gemi Müdürü .............................................................................. 849

a. Atanması ve Görevden Alınması ...................................... 849b. Yönetim Yetkisi ..................................................................... 850

aa. Kapsamı ........................................................................... 850bb. Sınırlandırılması............................................................ 851

c. Temsil Yetkisi ........................................................................ 851aa. Kapsamı ........................................................................... 851bb. Hükümleri ....................................................................... 853cc. Sınırlandırılması............................................................ 854

d. Yükümlülükleri ..................................................................... 855aa. Özen Yükümlülüğü....................................................... 855bb. Defter Tutma ve Belgeleri Saklama Yükümlülüğü 855cc. Bilgi ve Hesap Verme Yükümlülüğü ......................... 856

F. Kazanca ve Zarara Katılma .............................................................. 8571. Yasama Süreci .............................................................................. 8572. Kurallar .......................................................................................... 857

G. Giderlere Katılma ............................................................................... 8581. Yasama Süreci .............................................................................. 8582. Kurallar .......................................................................................... 859

H. Paydaş Donatanların Şahsında Değişiklik ................................... 859I. Paydaş Donatan Olan Kaptan ......................................................... 860J. Paydaş Donatanların Sorumluluğu ............................................... 861

1. İştirakin Borçlarından Dolayı Üçüncü Kişilere Karşı Sorumluluğu ................................................................................. 861

2. İştirak Payının Devredilmiş Olması Hâlinde ...................... 862a. İç İlişki .................................................................................... 862

aa. Yasama Süreci ................................................................. 862bb. Kurallar ............................................................................ 862

b. Dış İlişki ................................................................................. 863K. Sona Erme ve Tasfiye ........................................................................864

LV

1. Yasama Süreci ..............................................................................8642. Sona Erme Sebepleri ................................................................... 865

a. Fesih Kararı ........................................................................... 865b. Çıkmak İsteyen Ortağın Fesih İstemi ............................. 865c. İştirakin İf lâsı ........................................................................ 867

3. Sona Ermeyi Gerektirmeyen Hâller ....................................... 8674. Tasfiye ............................................................................................ 867

a. Yasama Süreci ........................................................................ 867b. Kurallar ................................................................................... 868

L. Yapı Ortaklığı ...................................................................................... 869M. Değerlendirme .................................................................................... 869

KAVRAM DİZİNİ ............................................................................................ 871

Yazar’ın Yayın Listesi ...................................................................................... 877