Demir KkaydnOtobiyografik YazlarBir sosyalistin Teorik ve Politik EvrimiYaynlar

Otobiyografik YazlarBir Sosyalistin Teorik ve Politik Evrimi

Demir Kkaydnkinci Srm Mart 2013

Dijital Yaynlar ndir Oku Okut - oalt Dat

Bu kitap Kxz sitesinin dijital yayndr. Kar amac olmadan, okumak ve okutmak iin, indirmek, dijital olarak basmak ve datmak serbesttir. Alntlarda kaynak gsterilmesi dilenir.

Yaynlar2

Otobiyografik YazlarindekilerOtobiyografik Yazlar .............................................................................................................. 3 indekiler ............................................................................................................................. 3 nsz - Otobiyografik Yazlarn Otobiyografisi ............................................................... 5 Ksa zyaam ..................................................................................................................... 11 Teorik ve Politik Evrimim zerine Msfette Olarak Kalm Bir nsz ..................... 15 Kxz Sitesinde ilk Yaynlana nsz ............................................................................ 15 1974 Ylnda Hapse Girinceye Kadar .............................................................................. 16 Diyalektik zerine almalar ......................................................................................... 48 Varlk ve Materyalizm zerine almalar...................................................................... 71 Psikoloji ............................................................................................................................ 82 Ekoloji .............................................................................................................................. 97 Toplum - Yap ................................................................................................................ 107 Ahlak .............................................................................................................................. 112 Sanat ve Estetik .............................................................................................................. 120 deoloji ........................................................................................................................... 129 Din, Politika, Devlet, Partiler ......................................................................................... 136 Snflar ............................................................................................................................ 142 Ekonomi Temeli ve Ekonomi Politik ............................................................................. 148 Politikaya Yneli ve Trokizm ................................................................................. 153 Tarihsel Maddeciliin Tarihine Katk ............................................................................ 168 WASP Olmak! .................................................................................................................. 255 Sosyalist ve Devrimci Hareketin Gemiine Dair Gemiten Yanklar ...................... 260 Kvlcmlnn Eletirisine nsz ................................................................................... 261 Dijitalizasyon Dolaysyla Sonsz ................................................................................. 302 "Krt Sorunu" zerine Yazlar Derlemesi in Yarm Kalm nsz ....................... 308 Nevski Bulvar Deil ki .................................................................................................... 3273

Utanma Diye Bir ey Vardr ............................................................................................. 342 brahim Sevene Cevaplar .............................................................................................. 346 DB ve Dev-Gen ve 68 Dnemi zerine eitli Deinmeler...................................... 361 Dev Gen, FKF zerine Ksa Baz Deinmeler ............................................................ 361 Dev-Gen Dnemi zerine Tekrar Aklamalar ........................................................... 363 Kiisel Biyografimiz zerine Aklamalar .................................................................... 369 Marjinallik zerine ........................................................................................................ 376 Cavit Kavak ve Dev Genliler Hakknda ....................................................................... 378 Kastro Nuri zerine ....................................................................................................... 380 Gezmi ve Nuholu Konusunda Bir Ka Sz ................................................................ 383 Mao, Dou Perinek, Maocu Hareketler ve brahim Kaypakkaya zerine Deerlendirme ........................................................................................................................................ 386 TKP-B ve TSP'in Tarihncesinin Tarihine Katk ....................................................... 391 nsz .............................................................................................................................. 391 TKP-B ve TSP'in Tarih ncesinin Arkeolojisi Veya Tarih ncesine likin Benim Versiyonum .................................................................................................................... 398 Gei Program Birinci Baskya nsz ......................................................................... 474 22 Yl Sonra Dijitalizasyon Vesilesiyle nsz ................................................................ 482 Hamburg Derslerine nsz ......................................................................................... 497 Aznlk Konusunda Yazlara nsz ................................................................................ 506 zgr Gndeme Yazlar Derlemesine nsz ........................................................... 517 Ali Daynn Ansna ...................................................................................................... 524 Sunu Yerine ya da Syleyecek Sz Olmamak ............................................................ 535 Sanal Uzayda zel Sava ................................................................................................ 540 Kxz Niin Basl Olarak kamyor? .......................................................................... 543 Neden Pek Yeni Yaz Yazmyorum? .............................................................................. 550 Sonsz Yerine.................................................................................................................... 556 GD stanbul Mail Grubuna Aklama.......................................................................... 556 Sempozyum Dzenleme Kuruluna Mektup .................................................................. 558 Taraf Gazetesine Mektup ................................................................................................ 579

4

nsz - Otobiyografik Yazlarn OtobiyografisiElnizdeki kitap eitli tarihlerde yazdm, iinde otobiyografime ilikin bi lgilerin veya deinmelerin bulunduu yazlardan yaplm bir derlemedir. Byle bir derleme yapmaya niye gerek grld? Her eyden nce bugn ulatm ve savunduum grlerin anlalabilmesi iin. Grlerim, hibir zaman ne g, ne de moda olmadklar iin zaten pek bilinmeyen; biraz ilgi grdklerinde de pek anlalmam zndk dip akntlarna (Otantik Marksizm; bunun Kvlcml, Troki, Bat Marksizmi tarafndan yaplm katklarla gelitirilmi biimi) dayanmakla kalmaz; bizzat Marksist styap, Din ve Ulus teorilerini yeniden tanmlamaya varan kendi evrimi de, mirass olduu ve savunduu bu gelenein kaderini de paylat iin, ilgi duyan okuyucular tarafndan bile bu arka plan ve resmin btnnn bilinmemesi nedeniyle, anlalmyor ve ilerde de anlalamama tehlikesi bulunuyordu. Bu nedenle, okuyucunun yazlanlar anlayabilmesi, onlar bir btn iinde bir yerlere koyabilmesi; benzer bir dalga boyunu yakalayabilmesi iin, bu teorik evrimin bir resmini sunma gerei giderek acil bir ihtiya olarak ne kyordu. Bu nedenle de, yeni kuaklarn en azndan, doada, milyonlarca ylda yaanm evrimin minyatr bir biimde yumurtada veya ana karnnda minyatr llerde yaanmas gibi, benzer bir evrimi yaamas veya bunun hakknda bir fikir sahibi olmas iin, Teorik ve Politik Evrimimizi, bu balamda da kiisel otobiyografimizi yazmay bu yl (2008) bir grev olarak ne koymutuk. Geen yl baalrnda (2007) yayna hazrladmz, Marksizmi Savunmak ve Gelitirmek bal altnda dndmz c ciltlik kitabn birincisi olan Marksizmin Marksist Eletirisi adl kitapta, bu evrimin sonucu olan grleri, taslak da olsa derli toplu sunma olanamz olmutu. O kitaba yazdmz nszde (Bu nsz Tarihsel Maddeciliin Tarihine Katk alt baln tayordu.) bu kitab izleyen iki kitapta (Sosyalizmin ve Sosyalist Hareketin Sorunlar zerine Yazlar ve Trkiyenin Aydn ve Sosyalistleriyle Polemikler) en ksa zamanda Marksizmi Savunmak ve Gelitirmek ynndeki yazlarmz sunacamz bildiriyorduk1.

1

Bu kitap ciltlik Marksizmi Savunmak ve Gelitirmek balkl bir kitabn, birinci cildi olarak planland.

Marksizmin Marksist Eletirisi balkl bu ilk Ciltin esas konusu, Marksist Din ve Ulus teorileri ve bunlarn eletirel gelitirilmesini kapsamaktadr. Bu da esas olarak Sosyalizmin Milliyetilikle mtihan Marksizm, Milletler ve Milliyetilik balkl yazda yaplmaktadr. Bu yaznn ardnda yer alan, Tersinden Kemalizmde din ve Ulus teorilerinin ilk kez formle edildii blmler ve sonra Kxzde

5

Bu kitaptan oluan Marksizmi Savunmak ve Gelitirmek adl kitabn 2007 ylnda yaynlanmasnn biteceini dnyorduk. Ve bu kitab tamamlayc olarak da 2008 yl iinde teorik ve politik evrimimizi ieren Otobiyografimizi yazp yaynlamay planlamtk. Bylece btn bu kitaplar birbirini tamamlayan bir sistem olacakt. Bu teorik ve politik biyografide anlatlan evrimin somut belgeleri o kitaplar olacakt; buna karlk da otobiyografi orada soyut biimde ifade edilmi teorik grlerin ortaya kn ve evrimini kavrama olana sunacakt. Kiisel teorik ve politik evrimimiz byk lde Tarihsel Maddeciliin (Marksizmin) evrimiyle i ie getiinden, bu Marksizmin devrimci ve eletirel damarn yeni kuaklara aktarmak iin, sz konusu otobiyografinin yazlmas srtmza binmi ertelenemez bir grev durumundayd. Ne var ki evdeki hesap arya uymad. Marksizmin Marksist Eletirisini yaynlayan yaynevi(Versus Yaynlar), asl amacn bizim kitaplarmz basmak olarak tanmlam olmasna ramen, en sradan ticari ahlak ilkelerini bile ayaklar altna alarak, dier kitaplarmz yaynlamayacan bildirdi. Kitaplarmz yaynlayacak yaynevi bulmakta zaten byk bir glk iinde bulunmamza ramen, birinci cildi baka bir yaynevince yaynlanm bir kitabn dier ciltlerini hibir yaynevinin yaynlamas da pek dnlemeyeceinden, yaynevi bulup kitaplarmz yaynlama olanamz kalmad. Dier yandan, yneticiliini yaptmz ve neredeyse btn teknik ileri ve dzenlemesiyle uratmz Kxz sitesi de gerek saldrlar gerek dier sorunlar nedeniyle zaman ve enerjimizin ounu aldndan, planlanan otobiyografgiyi ve dier projeleri yazma olana olmad. Zaten bylesine engellemeleri de artk biraz batl inan gibi bekliyorduk. nk hayatmz boyunca her k denememizde benzer engellemeleri yaamtk ve bu nedenle "batl inanl bir ateist"e dnmtk.

yaynlanm teorinin kimi sonularnn aratrlmas ve aklanmas ile ilgili yazlar bir bakma olarak Sosyalizmin Milliyetilikle mtihan Marksizm, Milletler ve Milliyetilik balkl yaznn dip notlar, kaynaklar ve belgeleri gibi de okunabilir. Dier iki cilt ise, Sosyalizmin ve Sosyalist Hareketin Sorunlar zerine Yazlar ve Trkiyenin Aydn ve Sosyalistleriyle Polemikler balklarn tayacaklardr. Onlar ise, bu nszde anlatlan evrimin dip notlar, kaynaklar ve belgeleri gibi okunabilir. Yani bu durumda, ciltlik tm kitap aslnda bu nszn, yani Tarihsel Maddeciliin Evriminin belgeleri ve aklamalar olarak okunabilir. Ama te yandan bu Tarihsel Maddeciliin Tarihine Katk alt baln tayan nsz de, o evrimin, belgelerin ve aklamalarn nsz olarak da okunabilir. Kitabn konusu Marksizmi Savunmak ve Gelitirmektir. Bu cildin konusu, Marksizmin Marksist bir Eletirisidir. Bu nszn konusu da bunlardan baka bir ey deildir. Bu uzun nsz balkl yazya ramen bu kitabn bir nsz yoktur. nsz kitabn kendisidir. Simurg, kendisini arayan kularn ta kendisiydi. (Marksizmin Marksist Eletirisi, metin bizzat bu dermemede de bulunuyor.)

6

Bir yar dnn, aa yukar herkes eit anslara sahip. Ama daha yarn banda, sizin ayaklarnz kryorlar. Digerleri kouya devam ederken siz ayaklarnz tedavi etmekle, tedavi edemezseniz takma ayaklar yapmakla, onlara almak ve yrmeyi renmekle btn zaman ve enerjinizi harcyorsunuz. Btn bu zorlaklara ramen yine de takma ayaklarla da olsa yrmeyi ve komay renip dierlerine yetiiyorsunuz; ama bu sefer gzleriniz kr ediliyor, kollarnz krlyor ve her seferinde bunlarn bir benzeri tekrarlanyor. Durumum aa yukar byle olmutu btn politik hayatmz boyunca. rnein 12 Mart dneminde nce bir Ekip, sonra tam da bir politizasyon ve radikalleme dalgasnn banda Devlet ve onun Devlet Gvenlik Mahkemeleri adeta bacaklarmz krdlar. Kuamzdan insanlar ise tam da o noktada ykselen bir politizasyon ve radikalleme ile birlikte dar ktlar ve o dalgalarn zerinde serbeste politika yaptlar. Sonraki btn hayatm da byledir. Son dnemde de Kxz dergisinin sadece bir say kabilmesi (yine bacaklar krlr ve ikinci say kmaz olur); Araf Yaynlarnda Tersinden Kemalizmden sonrasnn gelmemesi (yine bacaklar krlr ve baka kitap kmaz olur); neredeyse iki yl boyunca Kitaplarmz yaynlanacak dile emek verdiimiz Versus Yaynlarnda da Marksizmin Marksist Eletirisinden sonrasnn gelmemesi (yine bacaklar krlr) ve nihayet bu zincirin son birka ylnn en son halkas olarak da Tarihi Konuuyoruz Sempozyumunu dzenleyenlerin engelleme ve sabotajlar zikredilebilir. Korkun eit olmayan koullarda bir yartr bu. Ne yaratclk, ne seviye, ne radikallik, ne orijinallik, ne nicelik bakmndan yazdklarmn kysna ulaamayacaklar yazlarn yaynlayacak dergiler, gazeteler, kitabevleri bulmakta hibir glek ekmemilerdir ve ekmezler. Ben ise bu gne kadar hibir kitabm basacak bir yaynevi bulamadm. Kitaplarm kendim bastrabildim. ou kez her bir kitabm basabilmek iin de bir yaynevi kurmak gerekti. Sadece kitaplar m? Eer Kxz sitesini yapp ynetmesem, yazlarm yaynlayacak bir internet bitesi bile bulamam. Bakalar kitaplarn bastrmak iin enerji harcamazlarken, ben bastrmak veya dijital ortamda yayabilmek iin bile yaynevleri ya da siteler kurmaya kadar bir yn korkun zaman ve enerji alan iler yapmak zorunda kalrm. Eserlerini yaynlamak iin hibir zorlukla karlamayanlar ile benim tm abama ramen yaynlayamamamn en son ve arpc rnei; bu korkun eitsiz yar ya da mcadelenin en son rnei: Tarihi Konuuyoruz Sempozyumuna sunulan bildiriler ve sonrasndaki yayndr. Okuyucu en son Tarihi Konuuyoruz Sempozyumuna bizim sunduumuz bildiriler ile o sempozyuma katlanlarn sunduu bildirileri karlatrdnda, ierik olarak, bizim bildirilerimizin aslnda bildiri adna ve yaynlanmaya layk biricik metinler olduunu grebilir. Bizim sunduumuz bildiriler, yazl olarak sunulmasna, belgelerle desteklenmesine ramen, her trl kullanm iin en ideal biim olan dijital olarak emre amade klnmasna ramen

7

szkonusu Sempozyumu dzenleyenlerce engellenir, datlmaz ve en basit insani kurallar bile ayaklar altna alnarak kitaba bile alnmaz. Ama zahmet edip de oturup iki satr yazmamlarn Sempozymda yaptklar Kahve sohbeti havasndaki konumalar, o sempozyumu tertipleyenlerce belli bir masraf edilerek yazya geirilir; konumaclara dzeltmeleri iin sunulur ve sonra da kitap olarak baslr. Kimse e lini scak sudan souk suya bile koyma gereini hissetmez. Biz ise, btn bu engellemelere karn bildirilerimizi, belgeleri ve yazmalar ancak kendimiz, kendi kurduumuz sitede insanlara sunabiliriz. Sadece ierii deil. Btn teknik ve pratik ileri kendimiz yaparz ve bunlar yapabilecek koullar da kendimiz yaratrz. Bu korkun adaletsiz; yaratclktan, teorik ve politik mcadeleden enerjiyi alp yutan bir yartr. Kimse kitaplarm ve yazlarm nternette yaynlayaym bari diyerekten bir site k urmaz ve onun btn teknik ilerini de kendi yapmaz. Biz btn yaynlama koullarn bile kendimiz oluturmak zorunda kalrz. Ama bu bile zel sava dairesinin besledii Hackerlerin saldrlar nedeniyle srekli yklr. te bu eitsiz yara devam ediyoruz imdi. zetle, site saldrlarla kt, yaynevi kitabn devamn yaynlamad. Her eye olmad batan deyip yeniden girimek gerekti Sysisphos gibi. imdi yeni bir site kurmak, yaynevinin yaynlamad kitaplar dijital olarak hazrlamak ve bu siteye koymak tan baka aremiz yok. Ama bu teknik iler muazzam zamanmz ve gcmz alyor. Bu nedenle, bu yl i in planladmz Otobiyografiyi yazmamz olanaksz hale gelmi bulunuyor. te yandarn yaplmas gereken bir yn baka teorik ve politik i de artarak birikmeye devam ediyor. Bu durumda, daha nce yazlm yazlarmdan, teorik ve politik evrimime ilikin deinmeleri ve bilgileri ieren yazlar derleyerek, yazamadm teorikve politik otobiyografinin eksiini bir para olsun kapatmaktan baka bir arem kalmam bulunuyor. Bu derleme elbette bir Otobiyorafinin canllndan yoksun olacaktr. Ama baka are de imdilik grnmyor. Ne var ki, yine ayrca derleyeceimiz Trkiye Sosyalist Hareketinin Tarihi zerine Yaz ve Tanklklar bal altndaki yazlar, bu Otobiyografinin bu eksiini bir lde kapatabilir. Ayrca, yine ksa bir sre nce Gelecei Gemiten Gemii Gelecekten Kurtarmak Dnyann Halleri zerine Denemeler balyla derlediimiz denemeler de bir lde bu Otobiyografik Yazlar derlemesinin kuruluunu giderip o teorik ve politik evrimin gerek yaamla balantsnn ip ularn verebilir. Bu nedenle biri sunulmu dieri de yaknda sunulacak bu l, bir btn olarak kabul edileblir.

8

Bir btn olarak kabul edilebilecek bu l de ayrca Marksizmin Marksist Eletirisi, Sosyalizmin Sorunlar zerine Yazlar ve Trkiyenin Aydnlar ve Sosyalistleriyle Polemikler balklaryla kitap halinde planlanm Marksizmi Savunmak ve Gelitirmek st balkl btn ile bir arada alt kitaplk daha da sistematik bir btn oluturmaktadr. Bu nedenle hedefimiz en ksa zamanda bu alt kitab bir an nce dzenleyip nternette okuyucunun emrine amade klmaktr. Bu vesileyle, okuyuculara bu alt kitab bir arada okumalarn neririz, o zaman tm bu teorik ve politik evrimin daha geni ve derin tablosunu greceklerini dnyoruz. * Elbette bu derlemeye alnanlarn haricindeki bir ok yazda da otobiyografimize ilikin bilgi ve deinmeler bulunmaktadr ama bu bir ok yaz bu derlemeye alnmad. Bunun bir nedeni, bu derlemenin daha ziyade teorik ve politik evrimimizi ele alan yazlarla snrl tutulmaya allmasdr. Derlemedeki yazlar nasl dzenlemek gerektii bizim iin iddi bir sorun oldu. Bu teorik ve politik evrim zerine yazlar, bizzat kendileri de o evrimin belli aamalarnn, belli momentlerinin birer belgesidirler. Onlarn bu zelliklerini gz nne alarak, yazl tarihlerine gre dzenleseydim, teorik ve politik evrimimizi ele almzn evrimi, az ok bir kronolojik srayla izlenebilirdi. Ama bunun mahzuru vard. Yazlarn ieriklerinin kronolojisi ya da ele aldklar evrim aamalar, yazl tarihlerinin kronolojisi ve aamalaryla akmyordu. Yani evrimin daha eski dnemleri ille de daha eski yazlarda ele alnmyordu. Hatta insanlarn yalandka ocuklua ve genlie dnmeleri gibi, evrimin daha eski aamalar o evrimin daha sonraki aamalarnda yazlm yazlarda ele alnyordu. Yani, yazlar yazl tarihlerine gre sralansa anlatlan evrim kronolojik bir izgi izlemeyecekti, ierik kronolojik olmayacakt. Bu da okuyucunun olay ve gelimeler arasndaki balanty yitirmesine yol aard. Eer yazl tarihleri deil de yazlar ierikleri bakmndan; ele aldklar dnemler itibariyle bir kronolojik sralamaya koyulsa, bu sefer de, rnein nceki bir dnemi anlatan yaz sonra yazlm; sonraki dnemi anlatan bir dier yazya gre nce yazlm olabildiinden, yazlarn metodolojisine yansyan teorik evrimin kendisi karmakark olacakt ve bu da bir ok yanl anlamaya yol aabilirdi. Sonunda ortalama ya da optimum bir yol en iyisi olarak grnd. Marksizmin Marksist Eletirisine nsz olarak yazdm, 1974te hapisten ktktan sonraki dnem ile, yine ayn kitaba nsz olarak balanlm ama ok uzun olduundan msfette olarak kalm ve yarm braklm, doumdan hapisten ka kadar olan dnemi ele alan; biri taslak kalm biri yaynlanm iki nsz, yani neredeyse btn teorik ve politik evrimimizi ana hatlaryla ortaya koyan bu iki yazy en baa koyduk.

9

Bu iki yaz, Otobiyografgimize ilikin en son yazlm yazlardandrlar. Ama gerek ok gerilere gitmeleri gerek btn evrim hakknda ana hatlaryla bir fikir verdikleri dnlerek en baa koyuldu. Bundan sonra ayn hikayenin farkl dnemlerini farkl dnemlerde daha spesifik ve ayrntl olarak ele alan yazlar da, daha ziyade ele aldklar dnemlere gre ama yazl tarihleri de gzetilerek bu uzun yaznn arkasna koyuldu. Eer okuyucu biraz aba gstermeyi gze alrsa, biz okuyucuya, derlemeye WASP Olmakla balayp, devam etmesini ve en bataki en kapsaml teorik evrimi en sonda okumasn neririz. Bylece evrim zerine yazlm yazlarn evrimini aa be yukar dorudan alglayabilir. Ama bu, dikkat isteyen zahmetli bir itir. Evrim zerine yazlm her yaz bizim teorik ve politik evrimimizin bir ann yanstr. Dolaysyla o anki metodoloji, kavram ve paradigma, dorudan evrimin ele alnnda da grlebilir. Bu zellii gz nne alndnda, bu teorik evrim zerine yazlar aslnda anlattklar evrimin birer belgesidirler de. Bu niteliiyle bu kitap ayn zamanda bir sistem karakteri tamaktadr. Sistemler, kendi varlklarn da, ortaya k ve evrimlerini de aklarlar ve kendi varlklaryla akladklarnn doruluunun bir kantn olutururlar. Bu sistem karakteri nedeniyle, Byk anlatlarn sonunun gelmediini bizzat varlyla kantlar, nk kendisi bir Byk Anlatdr. Bu anlamda sadece Marksizmin (Bir byk anlatnn) Post Modernizme cevab deil, varlyla onun rtlmesidir.

Demir Kkaydn 28 Temmuz 2008 Pazartesi Berlin

10

Ksa zyaam10 Haziran 1949da, Balkesirin Savatepe ilesinde domuum. ki yandayken aile Bakray vadisindeki Linyit yataklaryla nl Soma ilesine tanm. Baba, Garp Linyitleri letmesinde ii, anne ev kadn. lk ve Ortaokul Somada. Yaz tatillerinde her trl ite alma. etin Altann yazlar ve sosyalizmle tanma. Balkesirde yatl olarak Lise. Yaz tatillerinde Garp Linyitleri letmesinde eitli ilerde alma ve Souk Demircilik mesleini kapma. Son snfta Ana dilinizi niin seversiniz? balkl Kompozisyon devine, ana dilimi sevmek zorunda deilim cevab nedeniyle atlmamak iin tasdikname al. zmirde Karyaka Erkek Lisesi. Bir yl bekleme. Garp Linyitleri letmesi ve ark Sanayi Mensucat Fabrikasnda iilik. Serserilik gnleri. Trkiye i Partisi Karyaka lesindeki almalara katl. stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Sosyoloji (gece) blmne kayt. Gndzleri bir muhasebecinin yannda boaz tokluuna i, geceleri niversite. niversite galleri. renci Hareketlerine katlm. Bir evre ve rgt araylar. Samsun - Ankara Yry. Sadece bo zamanlar deil, tm zamanlar ve mr sosyalizm uruna mcadeleye ayrma karar. Devrimci renci Birliinde boylu boyunca devrimci mcadeleye giri. Mitingler, yryler, igaller, grevler, kyl hareketleri. Hayatmn en gzel dnemi. smet Demir ile tanma ve birlikte ii hareket ve rgtlenmelerine katl. Ambarl Termik, Nuh imento, zmit Rafinerisi, Taksim Opera naat ve daha bir yn irili ufakl ii rgtlenme ve direnilerinde Yap ileri Sendikas (YS) bakan smet Demire yardmclk. 10 Haziran 1969 olaylarndan sonra zmir Aliaa Rafineri naatnda rgtlenmek zere smet Demir ile zmire gidi. Yaz boyu zmirde inaat ve mensucat ikollarnda ve Aliaada rgtlenme almalar. Deniz, Cihan, Taylanlarla Trkiyede yeni bir Vietnam iin gerilla savan balatma hazrlklar. Taylann ldrl ve Denizin tutuklan. FKFnin (Fikir Kulpleri Federasyonu) Dev-Gen (Trkiye Devrimci Genlik Federasyonu) olduu kongrede stanbul Blge Yrtme kuruluna ve Genel Ynetim Kuruluna seili. Gerilla Savan renmek zere Filistine gidi. Demokratik Filistin Halk Kurtulu Cephesinde klasik askeri eitim. rdn Kralnn Fedailere ilk g denemesi. Savasz sava. Ve sava. Ameliye. Drt buuk ay sonra artk renecek bir ey olmad ve Trkiyede i Snf iinde uzun vadeli almak iin dn. Kargamta hudutta yakalan. kence.11

Nizip ve Antep Cezaevlerinde iki buuk ay. Tahliye. zmire gidip Aliaadaki almalara katlma. Grevler, direniler. Necmettin Giritliolunun ldrl. Bunlarn yan sra Hikmet Kvlcmlnn kard Sosyalist gazetesinin rgtlenmesinde alma. Bu gazetede ilk yazlar. Kvlcmly ve Trkiyeyi anlamak iin Tarihe ynelme, bir yandan Boaz Kprs naatnda smet Demir ile rgtlenme almalar dier yandan vekaynameler, ftvetnameler, bni Bibi, Urfal Matyos, Taberi vs. tarihler i. 12 Mart. Sonradan TSPi kuracaklarn hi bir ey yapmama izgisine eletiriler ve rgtlenme almalar ve bu nedenle disiplinsizlik sulamalar.. Kontrol dna kaymay engellemek iin bir tr srgn ve tecritlere uraylar. deolojik ve politik muhalefete kar kiisel ypratma ve dedikodu. Fabrikalarda souk demirci olarak iilik ve rgtlenme almalar. Dev Gen stanbul davasndan tutuklanma. Davutpaa Klasnda be ay hapislik. Tahliye. Tekrar iilik ve rgtlenme almalar. Engellemeler, tecrit ve kiisel dedikodular. Sonunda tm balar koparp kendi bana yola k. Gayr memnunlarla birlikte toparlanma. 12 Mart dnemi biterken ilk k. Kvlcm gazetesi. Tutuklanma. stanbul DGMde (Devlet Gvenlik Mahkemesinde) gazetedeki yazlardan, nce 100 zerinden 36 sonra da 17 yla mahkumiyet. Topta (1,5 yl), Nide (7 yl), toplu olarak 50 metrelik tnel kaz. Tnelin yakalan, stlenme. Hcre, hapis cezas. 12 Eyll. damlar protesto. Hcre. Devlet bakanna hakaretten dava. Malatyaya toplu nakil. Malatya E Tipi zel Cezaevinde 15 ay mahade Hcresi. Tahliye ve mevcutlu olarak Sarkama Askerlie. Cezaevi yllarnda bir ok yazlar. Kvlcm dergisinin saysnn ve Sosyalist gazetesinin son on saysnn btn belli bal yazlar. Faizm, nc Enternasyonalin Lav, Sovyet Devletinin Snf Karakteri sorunlarn aratrrken Mandel, Troki ve Drdnc Enternasyonalle karlama. Klasik Marksizmi savunan bu gelenee katlma. Arkadalarn bu hza ayak uyduramamas ve 12 Eyll arifesinde tekrar tek kal. 12 Eyllden sonra Almanyada Yol dergisinin btn temel yazlar. Bu ilikinin Malatyaya nakil ile kopmas. Askerden tebdil-i hava alarak stanbula geli ve Fransaya ka. Fransada iltica. Franszca kursu. LCRde (Drdnc Enternasyonalin Fransa Seksiyonu, Devrimci Komnistler Ligas) alma. Almanyaya gelme karar. Almanyada GMde (Drdnc Enternasyonalin Almanya Seksiyonu, Enternasyonalist Marksistler Grubu) alma. Ne Yapmal dergisi. Devrimci Marksist Tartma Defterleri. Bir gmen hareketi iinde sosyalist ve devrimci bir kanat iin almalar. Trkiye Solunda tartmalarn balamas. Sosyalist Forumlar. Trkiyede hareketin tekrar ykselii. Kurueme. Avrupadaki paraleline katl.

12

Birlik mi Rekompozisyon mu kitap. Duvarn ykl. Yapran kmldamad ve tm bu gerici atmosferin zel hayat bile kuatt yllar. Kvlcml arivinin Amsterdamdaki arive (Amsterdamdaki Sosyal Tarih Arivi) verilii ve Stockholmde veri bankasna geiri. Taksi fr olarak almaya balama. Yabanclar hareketinde younlama. Trkiyede kan zgr Gndeme haftalk yazlar. Dnya ii snfnn siyah ve beyaz blnml teorisi ve bunun sonular zerine almalar. Sosyalizmin Sorunlar teorik dergisi. lerlemeci ve iyimser tarih anlay ile kopuma. Ulus teorisinden hareketle ulus konusunda sosyalist programn formlasyonu. Baka bir uygarln programlatrlmas gerei. Bu ynde deneme ve deinmeler. Kxz dergisi. nce mailboxlar ve BBSler (Blten Bordlar Sistemi) araclyla politik faaliyet denemeleri. Sonra nternetin yaygnlamas. nternetteki forumlara yazlar. calann Suriyeden srl zerine yazlar. Karlmas zerine, calann Yaamn Savunmak in Trk Giriiminde alma. eitli toplantlar. Krt hareketinin iinde bulunduu dnm zmleyen yazlar. zgr Politikada haftalk yazlar. 2000de Yeni Gndemde haftalk yazlar. Kvlcml Sempozyumu. 06 Ocak 2002 Pazar Ek: Bu yaz 2002 ylnda yazlmt. Bundan sonra bu derlemenin yapld tarihe kadar unlar eklenebilir. 2004e kadar zgr Politika ve Trkiyede kan lkede zgr Gndeme yazlar. Bunlarn yan sra Demirden Kaplar sitesini ve bu sitenin tamamlaycs olarak Yazlar ve Yanklar Forumunu Hazrlama ve yaynlama. Buralarda Ekstra yazlar. Trkiyede Devrimci ve Demokratik btn teorik, entelektel ve politik gleri toplayacak bir dergi iin alma ve giriimler. Bunlarn bir sonu vermemesi ama yan rn olarak Kxz Sitesinin faaliyete gemesi. Beikinin Eletirisi Tersinden Kemalizm Kitab. Marksist Din ve styaplar teorisinin yeniden formlasyonu. Bunun nda Ulus Teorisinin eletirisi ve kuruluu. Byk Ortadou Projesi ve Sosyalist Strateji Sempozyumu nun hazrlan ve kitab. Trkiyede dergi karamaynca Kxz sitesiyle internet yayncl ve Kitap yaynnda younlama. Kitaplar yaynlayacak yaynevi bulamama nedeniyle bizzat kendi kitaplarm yaynlamas iin bir yaynevini destekleme ( Versus Yaynevi).13

Marksizmin Marksist Eletirisi kitab, kitabn devamn (sz verilmi olmasna ve Kitabn nsznde belirtilmi olmasna ramen) Versus Yaynevi'nin yaynlamay reddedii ve kaybolan iki yllk emekle ortada kalma. Kxz sitesine saldrlar ve teknik sorunlarda younlama. Tarihi Konuuyoruz Sempozyumuna bildiriler. Sansr, susu ve engellemeye urama. Kitaplar yaynlayacak yaynevi bulamaynca, onlar en azndan nternette okuyuculara sunma giriimi ve bu kitaplardan biri olarak bu Otobiyografik Yazlarn da hazrlan ve onun iindeki bir yaznn eki olarak da bu satrlar. 16 Temmuz 2008 aramba Demir Kkaydn

14

Teorik ve Politik Evrimim zerine Msfette Olarak Kalm Bir nsz

Kxz Sitesinde ilk Yaynlana nszGeen yl, Marksizmin Marksist Eletirisi'ne bir nsz yazmaya giritiimde konu ok dalm ve bir tr kendi teorim evrimimin hikayesine dnmt. Daha sonra bu metni nsz'de kullanamayacam dndm ve bir kenara braktm. imdi Marksizm konusunda ve onun nasl renilebileceine dair tartma balamnda, bu yollar nasl kat ettiimin hikayesini yaynlamann yararl olacan dnyorum. Yalnz unutmamak gerekir ki bu bir msfetteydi ve sonra tekrar ilenme frsat bulunamamtr. Bunlarn gz nne alnarak okunmasn dilerim. Her gn yeni bir blm buraya asmay deneyeceim. Aslnda burada anlatlan hikayenin bittii yerde Marksizmin Marksist Eletirisi 'nde anlatlan hikaye balamaktadr2. Bu bakmdan nsz'de anlatlan hikayeyi daha iyi anlamak iin de yararl olur. lk satrlar kimseyi yanltmamal , nsz'den tamamen farkl bir dnem ve konu sz konusudur. Demir Kkaydn 2008-01-17

2

Marsksizmin Marksist Eletirisinin Tarihsel Maddeciliin Tarihine Katk alt balkl nsz hapisten ktm noktada balamaktadr. Otobiyografik Yazlar balkl bu derlemede bu Teorik ve Politik Evrimim balkl blmn ardnda yer almaktadr.

15

1974 Ylnda Hapse Girinceye KadarBu nsz, yazarn, elinizdeki kitapta derlenen yazlarda3 dile gelen grlere nasl bir evrim sonucu ulatn aklamaya yneliktir. Ama yazarn teorik evrimi olarak grnen evrim ayn zamanda belli bir noktadan sonra Tarihsel Maddeciliin evrimi ve tarihi ile i ie gemektedir. Dolaysyla Tarihsel Maddeciliin Tarihine Bir Katk olarak da okunabilir. Bu zette, yazar, kiisel tarihi bakmndan sz konusu evrimin tm karmakln gstermek gibi bir ama gtmemektedir. Byle bir giriim u an hem mmkn deildir, hem de bu kitabn amalar asndan gerekli deildir. te yandan, yazar, bu sadeletirilmi zette, kiisel teorik evrimi, bu gn bulunduu noktadan deil, evrimin gerekletii zamanda grd ve yaad biimiyle anlatmay hedeflemektedir. Ne var ki yazar bunun pek mmkn olmadn bilmektedir ve bu nedenle, evrimi otantik biimiyle anlatma ynndeki btn abalarna ramen, bu evrimin bu gn bulunduu noktadan bir hikyesi olmaktan kurtulamayacan bilmektedir ve burada okuyucuyu bir kez daha uyarmak iin bu satrlar bir frsat olarak grmektedir. * Daha henz ocuk denecek yalarda, grdm, duyduum, okuduum veya bizzat maruz kaldm hakszlklar, basklar, yoksulluklarn nasl yok edilebilecei sorusu beni srekli megul ediyordu. Bir hakszlk, bir yoksulluk grdmde, duyduumda veya bizzat kendim yaadmda tarifsiz aclar hissediyor, ou zaman bir kede gizlice alyordum. Bunlar yok etmeyi ne zaman sorun ettiimi hatrlamyorum. nk sadece kendimi bu hakszlklardan azade klmak gibi bir yaklamm olduunu hi hatrlamyorum. rnein zengin olmay hi hayal etmedim, fakirliin olmamasn hayal ettim. Bu yaklamn nereden iime ilediini bilmiyorum. Ama iinde yaadm evreden ve aileden aldm kesin. Eitsizliklere ve hakszlklara tepki duymann, onlar kabullenememenin, byle bir dnyay katlanlmaz bulmann nasl salam bir hareket noktas ve byk deeri olduunu, dorusu imdi kavrayabiliyorum. nk bu gn yle bir dnyadayz ki, insanlarn yaadklar dnyay katlanlmaz bulma gibi bir hareket noktasna sahip olabilmeleri, var olann dnda baka bir dnyay hayal edebilmeleri bile giderek olanakszlayor. Bask, smry, eitsizlikler vs.yi akl ve ahlak ve insanlk d bulma, o zamanlar toplumda solunan bu atmosfer, giderek yok oluyor. O zamanlar, balklarn suda yaayp suda yaadklarn bilmemeleri gibi, bizler de bilincinde olmadan byle bir atmosfer iinde yayor, byle bir atmosferin, ortamn iine douyorduk.

3

Kastedilen Marksizmin Marksist Eletirisi adyla yaynlanan kitaptr.

16

imdi artk baka bir dnya var. nsanlar eitsizlii, basky ve smry katlanlmaz bulmuyorlar. Kendileri bunlarn kurban olduklarnda da, sadece kendilerinin kurtulmas iin bir eyler yapyorlar. Bu yok olu, eitliki bir toplum idealinin ald derin yaralar kadar; kapitalizmin her eyi kar tanrsna, rekabete kurban eden, sadece parayla llebilen eylerin bir deeri olduu ve parayla llebilir olmayan hibir deerin kalmad genellemi meta retiminin kar durulmaz yayl ve toplum hayatnn tm alanlarn, tm gzeneklerini deer yasasnn egemenlii altna almasnn da bir sonucu. Nedeni ne olursa olsun, bu olgu, bu durum bir gerek. Ve bu gerek durum ok ciddi baka bir temel sorunu ortaya karyor. Bu sorunu yle aklamay deneyelim. Engels, bilimsel bakmdan deeri olmayan ahlaki itirazlarn sosyolojik anlamlarn zmlerken, bir toplumsal sistem tarihsel mrn tamamladnda, toplumsal geliimin nnde bir engel oluturduunda, insanlara akl ve ahlak d gelmeye balar diyordu 4. Ama yle bir durumu aklndan geirmiyordu, bir olgu, mrn doldurmu olmasna ramen ve hatta fazlasyla mrn doldurmulua ramen, bilin onun hakszln ilan etmiyorsa ne olacak? Engelsin aklna bile getirmedii bu olaslk, bizlerin karsna bir sorun olarak km bulunuyor. Bir toplumun tarihsel mrn tamamlamlna ramen yaamas yle uzayabilir ve bu ylesine bir rmeye yol aabilir ki, artk insanlar baka bir dnyann var olduunu ve olabileceini hayal edemez duruma gelebilirler. Sistem insanlara akl ve ahlak d gelmez olur. Byle bir durumda, her ey olmas gibi olduundan, Hegelin deyimiyle, gerek olan akli olduundan, gerein en bilimsel analizleri bile, onun bir olumlamas, merulatrlmas haline gelebilir. rme artk ylesine youndur ki, tpk bir kara deliin o muazzam ekim gcyle n bile kamasna olanak tanmamas gibi, muazzam boyutlara ulaan bir rme de, bizzat kendisinin grlmesinin, tannmasnn, katlanlmaz bulunmasnn koullarn ortadan kaldrabilir. Diyalektik bir bak asndan byle bir olaslk dlanamaz. Bu gn biraz byle bir durumda gibi grlyor insanlk.

4

"Burjuva ekonomisinin yasalarna gre, rnn en byk ksm, onu reten iilere ait deildir. imdi tutar da, bu hakszlktr, byle olmamaldr dersek, bu kez de bu szlerin ekonomi ile dorudan bir i lgisi kalmam olur. Byle sylemekle, bu ekonomik gerein ahlak duygularmzla elitiinden baka bir ey sylememi oluruz. Bundan tr Marx, kendi komnist istemlerini, hi bir zaman buna deil, kapitalist retim biiminin her gn gzlerimiz nnde yer alan ve gittike daha byk llere varan kanlmaz kne dayandrmtr. Onun syledii tek ey, art -deerin denmemi emekten ibaret olduudur ki, bu da basit bir gerektir. Ama biim ynnden ekonomik olarak yanl olan, dnya tarihi bak asndan doru olabilir. Eer kitlelerin ahlaki bilinci, klelik ya da toprak klelii durumlarnda olduu gibi, bir ekonomik olgunun hakszln ilan ederse, bu, o olgunun mrn doldurmu bulunduunun, bir ncekinin ekilmez ve savunulmaz duruma gelmi olmasndan tr ortaya baka ekonomik olgularn km bulunduunun kantdr. Demek ki, ok doru bir ekonomik ierik, biimsel ekonomik yanlln ardna gizlenmi olabilir..." F. Engels, Felsefe'nin Sefaleti'ne nsz

17

Tabakhanede (debbahanede) alan iiler bir sre sonra o ufunetin kokusunu duymaz olur. Bu gn insanln giderek artan bir blm, artk uzun bir zamandan beri kapitalizm tabakhanesinde alan ve kapitalizmin yayd pis kokular artk duymayan iiler gibidir. Onlar o ufunetin iin domulardr ve ondan baka bir havann varln bilmemektedirler ve bu nedenle de ufunetin farkna varmalar olanakszdr. O iilerin tekrar bu pis kokuyu hissedebilir hale gelebilmesi, durumu katlanlmaz bulabilmesi iin, oraya krlardan esen iddetli bir rzgrn dalarn taze havasn, kr ieklerinin kokusunu tamas gerekir. Bu taze rzgr ise ancak hayaller tayabilir. Bu nedenle, bu gn, hayal edebilmenin tarihin belki hi bir dneminde olmad kadar hayati nemi bulunmaktadr. Brakalm gelecee ynelik bir eitliki ve dayanmac bir toplum hayalini bir yana; artk, imdiye kadar mcadeleyi engelliyor, insanlar tevekkle yneltiyor diye eletirilen, hakszlklarn cezalandrlaca, hakkn yerini bulaca bir te dnya hayali bile bugn devrimci bir anlama sahiptir. nk en akl d grlen tanr ya da te dnya dncesinde bile, bu dnyay katlanlmaz bulma dncesi vardr. Bu dnce her eyin badr. Baka bir var oluu dnemeyenler bu dnyay katlanlmaz bulamayacaklardr. Artk hayal edemez durumdadr insanlar ve ancak hayallerin aynasnda bu gnk dnyann katlanlmazl grlebilir. Bizler eski dnyann tam da yok oluunun arifesinde bu dnyaya geldiimiz iin, ocukluun sisli anlarnn ardnda kalm o dnyay hatrlayabiliyor ve hatrladka bu dnyann nasl bir dnya olduunu, bir zamanlar srf krlarn havasn soluduumuzu grebiliyor ve bu dnyay hala katlanlmaz bulabiliyoruz. Bunu grnce, bizlerin de o zamanlar solduumuz havann deerini bilmediimizi grerek, o dnyann nice deerli olduunu daha iyi anlayabiliyoruz. Ama dorudan bu ufunetin iine doun kuaklarn, byle bir kyaslama, dolaysyla dnyay katlanlmaz bulma ans giderek azalyor. * Bizler, hakszlklarn hibir zaman cezasz kalmayaca; Allahn er veya ge, bir gn onlar cezalandrlaca; Allahn yaplan her trl hakszl bildii; bu dnyada olmazsa bile teki dnyada adaletin yerini bulaca eklinde bir atmosferi soluyarak dnyaya gzlerimizi ayorduk. O dnya eitsizlii, hakszl ve zulm nasl yok edeceini bilmiyordu ve bunu becerememiti, ama katlanlmaz buluyordu; doru bulmuyordu en azndan. Bizlerin ilk politik ilerleyii, bunlarn te dnyada deil bu dnyada ve bizler tarafndan ortadan kaldrlabileceini savunma biiminde Allah ile bir polemik iinde geliiyordu. Ama bask ve adaletsizliin normal karland veya katlanlmaz bulunmad bir dnyada, Allah ile polemiklerimiz, artk iyice anlamsz ve sama kayor. Artk, eitsizlik ve adaletsizlii grme ve onu katlanlmaz bulma duygusuna yeniden hayat verebilmek iin Allah ile birlikte hareket etmemiz gerekiyor. Artk Allahn Allahszlara, Allahszlarn Allaha ihtiyac var. Diyalektik ebedi hkmn icra ediyor ve her ey kendi zddna dnyor.

18

O zamanlar, iine doduumuz toplumda, insanlar, en yararsz bilinen bcee, (rnein bir kara sinee ya da eek arsna) ac ektiren ocuklara, Onlar da Allah yaratdr derlerdi. imdi ekolojinin yeni yeni kefettii gibi, en anlamsz ve zararl grlen varlklarn bile var olularnn bir anlam olduuna inanlrd. Zenginler zenginliklerinden utanrlar, bunu gizlerlerdi. Zenginlik utanlacak bir eydi, nk ok mal haramsz, ok laf yalansz olmazd. Belki paras olmayan birisi onu grp imrenebilir diye sokakta bir ey yemezlerdi. Hediyeler kimin getirdii bilinmesin diye, grnmez bir yere sktrlrd, hediyeyi alan altnda kalmasn veya baka hediye getirenler olanaklar yoksa yle pahal bir hediye getiremedikleri iin zlmesinler diye. Sa elinin yapt iyilii sol elin bilmeyecek derlerdi. Emee deer verirlerdi, yerde kurumu, neredeyse talam bir ekmek paras grseler bile, defa pp balarna gtrdkten sonra ykseke bir yere koyarlard. Bir msabakada galip gelenlerin vnmesi, sevin gsterileri yapmas ve alklanmas aypt, yenilenin gururu krlmasn diye. Somut davranlar elbette bu ilkelerle eliirdi ou kez, ama bu elikiyi ortadan kaldrmak iin ilkeleri yok etmeyi akllarna bile getirmezler bu elikiyi gizlemenin yolunu ararlard. Bunlar yaamam, grmemi, duymam bir dnyaya bu gnk dnyann akl ve ahlak d grnme ans olabilir mi? imdi baka bir dnyada yayoruz. Kapitalizm btn bu gelenekleri silip sprd. Artk dnlerde kimin ne kadar para takt ve hangi hediyeyi getirdii bara bara ilan ediliyor. Bir gol atan bir sporcu ve takm sevin gsterilerinden ne yapacan bilemiyor. Fakirlik aptallara has grlyor ve herkes zenginlii ile vnp onu gstermek iin birbiriyle yaryor. Markalar belirliyor insanlarn deerini. Byle bir dnyaya doun bir ocuun baka bir dnyay tasavvur etme ve bunu sama bulma ans neredeyse sfrdr. Salk gibi ancak kaybedildiklerinde deeri anlalan bu adetler, bu ilkeler, bizlerin iine doduu bu atmosfer, binlerce yllk bir birikimin son kalntlaryd. Kkleri Komnde, kanda snfsz toplumlarda olan ve binlerce yllk uygarlklar boyunca, ezilenlerin mcadeleleri araclyla Hristiyanlk ve Mslmanlk gibi uygarlk dinlerinin (Hak dinleri) iine ilemi, bu deerlerle dolu bir dnyayd bu. Bu dnyaya gzlerimizi amtk. Buna ek olarak, bir de, burjuva aydnlanmasndan ve humanizminden kaynaklanan, insanlarn dillerine, dinlerine, milletlerine hi bir nem ve ayrc nitelik vermeyen; insanlar bunlarla deil, iyi veya kt, zengin veya fakir, cesur veya korkak olarak deerlendiren; her dilden, her milletten, her inantan insanlarn iinde iyiler de ktler de, zenginler de fakirler de, korkaklar da cesurlar da olduundan sz eden; tm insanlar sevmeyi ve kendini onlara kar sorumlu grmeyi alayan proleterlemi aydnlanmac bir aile ortamna gzlerimizi atk. Binlerce yllk dinlerin ve aydnlanmann plebiyen deerleri ile bizi kuatan o aile ve evre olmasayd; o geleneklerin son kalntlarnn hala yaad bir dnyaya gzlerimizi amasaydk, aada anlatlacak hikaye hi olmayabilirdi. *

19

Hakszlklar ve yoksulluklar yok edilebilir miydi? Bunlar bir kader miydi? Edilebilirse nasl edilebilirdi? Babam Allaha inanmyordu ve smr, bask ve hakszlklarn, bu dnyada yok edilebileceini dnyor ve Allaha inananlarn ileri te dnyaya havale etmesini, bu dnyadaki dzeltme abalarnn nnde bir engel olarak gryordu. Annem ise inanyordu ve te dnyada hakkn yerini bulacan dnyor du. Sanrm yukardaki soruya, bu dnyada bu hakszlklarn yok edilebilmesinin mmkn olduu cevabnda babamn pay bykt. Babamn pay demek, Aydnlanmann pay demekti. Hakszlklarn bu dnyada yok edilebilecei varsaym , ilk bilinli ocukluk gnlerimden beri hep hayatmn merkezinde oldu. Btn hayatm bunun nasl olabileceine cevap aramak ve o an bulduumu dndm cevap erevesinde yaplmas gerekeni yapmaya almakla geti. imdi hayal meyal hatrladm o ocukluk gnlerimde, grdm, duyduum ve yaadm hakszlklar ortadan kaldrmak iin, o sralar yeni yeni kmaya balayan resimli roman kahramanlar, rnein Spermen gibi, olaanst glerim olmasn dilediimi, Allahn bana byle gler vermesi iin dua ettiimi hatrlyorum. Allah bu dnyay dzeltmek iin yardma aryordum, zm Allaha ve te dnyaya havale etmiyordum. lkokulu bitirdiim yllarda, 27 Mays sonrasnn Trkiyedeki gerilik ve adaletsizlikleri sergileyen atmosferi iinde, gazetelerde ska grlen, maaralarda yaayan kyllere, okulsuz, yolsuz, doktorsuz kylere, toplumdaki dier yoksulluk ve adaletsizliklere ilikin birok yaz okuyordum. Bunlarla mcadele iin, okuyup doktor veya retmen olmay, ondan sonra da o yoksul ve geri kylerin en geri ve cra olanlarndan birinde btn mrm geirmeyi hayal ediyordum. Allahtan olaanst gler istemenin yerini, karnca kaderince bir eyler yapabilmek almt. Herkesin benim gibi davranmas durumunda da o kylerin gerilik, yoksulluktan ve cehaletten kurtulabileceini var sayyordum. Arkadalarm arasnda byle hayalleri olan tek insandm belki de. Bir iki kere bu hayallerimden bahsettiimde alayla karlanca onlar kendime saklar olmutum. Tam olarak ne zaman bilmiyorum ama sanrm 1965 seimlerinde, Trkiye i Partisinin ilk radyo konumalarn dinlediimde, bu yaklammn deitiini sanyorum. Trkiye i Partisinin aday konumaclar, iler, Kyller, Marabalar, Ezilenler, Smrlenler diye sze balyorlard. Btn zenginlikleri yaratanlar sizlersiniz, ama bu yarattklarnzdan zerrece nasiplenemeyenler, bask, yoksulluk, cehalet iinde braklanlar da yine sizlersiniz diyorlar ve are olarak yoksullarn, smrlenlerin birlemesi ve siyasi iktidar almas gerektiini sylyorlard. Ya da en azndan sylediklerini ben byle anlyordum. Bu grleri bir kere duyunca, kylerde doktorluk veya retmenlik yaparak yeryzndeki adaletsizlikler, smr, gerilik ve yoksullukla mcadele edilemeyecei; bunun sebeplerle deil sonularla uramak olaca; sebepleri ortadan kaldrmann yoksullarn ve

20

ezilenlerin rgtlenmesi, birlemesi ve iktidar almas ile ilgili bir sorun olduu sonucuna kolaylkla ulaabiliyordum. Tabii buradan da yeryzndeki bask, smr ve adaletsizliklere kar mcadele etmek iin, ezilenlerin birlemesi iin almak ideali, ky retmenlii veya doktorluu idealinin yerini alyordu. Kim bilir belki biraz da etin Altana hayranlm ve onun yazlarnn ve bir gazeteci olmasnn da etkisiyle, bu ynde en yararl olabilmenin yolunun da gazetecilik olduunu; gazetecilikle hem adaletsizliklerin sergilenebileceini hem de onlara kar neler yaplabileceinin anlatlabileceini sanyordum. Her ey o kadar net ve akt ki, insanlara bunu anlatnca onlarn hemen bunu kabul edeceklerini ve birleeceklerini dnyordum. * Ama gerek hayatta durum hi de yle deildi. nsanlar bu kadar ak eyleri anlamamak ve kabul etmemekte anlalmaz bir diren gsteriyorlard. Hatta en ok ezilen ve smrlenler bu fikirlere en kar ve tepkililer oluyordu ou kez. Bu fikirler o yoksul insanlar tarafndan kuku, korku ve hatta dmanlkla karlanrken, aydnlar, renciler, st snflardan saylabilecek insanlar bu fikirlere daha yatkn oluyorlar ve savunuyorlard. Bu elikinin bir izah ve zm gerekiyordu. Demek, biz bir eyleri yanl yapyorduk ki, eyler olmalar gerektii gibi deildiler. Ne yapmak gerekiyordu? Bunun bir aklamas, bir zm olmalyd? Bunun srr nerede bulunabilirdi? O zamanlar yle bir akl yrtmeyle yolumu bulmaya altm hatrlyorum. Bir hastal tedavi edebilmek iin o hastaln nedenini anlamak, bunun iin de biyoloji, anatomi, fizyoloji, tp bilmek gerekirdi. Toplumdaki hastalklar ve onlar ortadan kaldrma mcadelesinde karlalan sorunlar zmek iin de, onlarn nedenlerini bilmek gerekir. Biyoloji nasl bize canl organizmadaki ileyii ve hastalklar anlama ve onlar yok etme olana sunuyorsa, toplumun bilimi olan sosyoloji de, toplumun ileyiini ve ondaki hastalklarn nedenlerini anlamamz salayabilir ve onlarn nasl yok edileceini bize gsterebilirdi. Hsl, bilimsel olmak gerekiyordu. O halde yaplmas gereken ey, ncelikle, Toplum Bilimi, yani Sosyoloji renmekti. Byle bir akl yrtme sonucu, niversite imtihanlarnda girmek istediim blmlere ilikin tercihlerimi hep sosyal bilimler alannda yapmtm. Bunun sonucu olarak da stanbul niversitesi, Edebiyat Fakltesi Sosyoloji (Gece) Blm ne kaydolabilmitim. Bakalar iin niversiteye gitmek veya sosyoloji blmne kaydolma k bir meslek edinmenin arac iken, benim iin anlam, yeryzndeki bask ve smrnn nedenlerini daha derinden anlamak ve onlarla mcadele edebilmenin yolunu yordamn renmekti . Sosyolojiyi sosyalizm iin semitim. Bu seim, Sosyoloji hakknda bir bilgisizlie ve yanlsamaya dayanmakla birlikte, kanmca ok salam bir hareket noktasyd.

21

Nasl nceleri adaletsizlik ve smryle mcadele iin spermen, retmen, doktor veya gazeteci olmak istediysem imdi de sosyolog olmam gerektiini dnyordum. Hedef hep aynyd: bask, smr, yoksulluk ve adaletsizliklerle mcadele. Ama edinilen tecrbelere bal olarak, bu mcadelenin nasl yaplabileceine ilikin tasavvurlar ve dolaysyla yaplmas gereken iler de deiiyordu. Btn bu deiim iinde deimeyen bir tek ey vard: yeryznden smr, bask ve adaletsizlii yok etme ideali . Dolaysyla benim kafamdaki sosyolog, o zamanlar bunun bilincinde deildim ama imdi dnnce fark ediyorum ki, bir meslek olarak veya yaygn anlamyla sosyolog deil, bi r devrimciydi, bir sosyalistti. Daha dorusu bilince kmam ve ifade edilmemi olmakla birlikte, sosyolojiye yaklamm ve onunla ilikiyi koyu tarzm byleydi. Bylece 1967-68 retim ylnda, toplumdaki adaletsizlikler ve smr ile mcadele edebilmek, bunlara yol aan toplumsal yasalarn srrna varabilmek iin stanbul niversitesi, Edebiyat Fakltesi Sosyoloji - Gece - Blmnde niversite eitimine baladm. Gndzleri hemen niversitenin karsndaki Beyaz Saray arlarndaki bir muhasebecinin yannda boaz tokluuna alyor, akamlar da sar klarn, lo ve bo dershane ve koridorlarna garip bir hzn verdii Edebiyat Fakltesine gidiyordum. * 1967-68 Yllarnda stanbulda niversite rencisi olmann, hele sosyoloji blmnde okumann nasl byk bir ans olduunu ancak yllar sonra kavrayabilmiimdir. Trkiye i Partisi ykseliinin zirvesindeydi. Trkiyenin en iyi aydnlar ve en ileri iilerinin cebinde Trkiye i Partisi yelik kart bulunuyordu. i hareketinin ykselii bizzat TP ve DSKde ifadesini buluyordu. Kyller de ufaktan ses vermeye balamlard. "Dou Mitingleri" ile Krt hareketi uzun sren bir uykudan uyanmaya balamt. Eski hemeri gruplarnn (Krtler, Lazlar, Karsllar) ve burjuva partilerinin kontrolndeki renci derneklerinin (TMTF, MTTB, TMGT) kabuuna smayan ve Fikir Kulpleri Federasyonu (FKF) yumurtasnda olgunlaan renci hareketi yumurtann kabuunu atlatmaya hazrlanyor, gemini kemiriyordu. Harika bir tartma ortam bulunuyordu ve bu tartmalar soyut ve pratikten uzak deil, son derece somut siyasi grevler balamnda yryordu. rnein Osmanlnn toprak dzeni veya bir elikinin nasl tanmlanaca zerine u veya bu gr o gnk politik grevler veya devrim stratejisi tartmalar balamnda son derece pratik ve somut bir anlama sahip oluyordu. Mthi bir alkla okunuyor, tutkulu tartmalar onlar izliyordu. Sosyoloji blm de, bu tartmalarn dnda deildi. Derslerde en soyut ve skc bilinen sosyoloji veya felsefe teorileri bile bu atmosfer iinde somut bir politik anlama balanarak tartlyor ve reniliyordu. O zamanlar Sosyoloji blmnde asistan ve TP yesi olan Oya Baydarn (Sencer) hazrlk snf imtihanlarn baarmak iin okunmas gereken kitaplar listesi ( Literatr), o yllarda Trkeye evrilmi kitaplarn snrllna ramen, daha sonraki yllarda devrimci rgtlerin yapacaklar Teorik Eitim Planlarndan ok daha geni bir ufka sahipti ve daha derinlikliydi. Aa yukar o dnemlerde Trkiyede Sosyalizm ve Marksizm konusunda

22

km btn kitaplar kapsyordu. Marksn Kapitalinden (zet), Thomas Morusun topyasna; Rousseaunun kitaplarndan Diyalektik ve Tarihsel Materyalizm zerine kitaplara kadar btn nemli kitaplar bu listede bulunuyordu. Ve bu kitaplar derslerde okuyor, anlatyor ve tartyorduk. Oya Baydar kendine asistan yapp ona byle bir inisiyatif tanyan ise, daha kk bir beylikken Osmanl ile ittifak yapm Mihallk tekfuru Kse Mihailin soyundan gelen, artk soyu tkenmi Osmanl-Bizans elebiliini hogr ve liberallikle birletirebilmi, muhtemelen kendi bilimsel snrlarn bilen ve bunu asistanlarna tand geni alanla kapatmaya alan Nurettin azi Ksemihal isimli bir profesrd. Ksemihalin Sosyoloji Tarihi derslerinde okuttuu Sosyoloji Tarihi adl kitap, aslnda u bizim Leninin, Bay Pitirim Sorokinin Kymetli tiraflar adl yazsnda szn ettii P. Sorokinin ada Sosyoloji Kuramlar kitabnn neredeyse kopyas gibiydi 5 . Bu kitabn temel zellii, neredeyse o zamana kadarki, btn nemli sosyoloji kuramlarn bir somut toplumun analizi erevesinde bir yerlere yerletirmi olmasndayd. Yani her kuram toplumun bir yann ne kard veya esas olarak o alanda younlat asndan anlatl yor, eletiriliyor ve bu balamda snflanyordu. Tabii yazar bylece, ayn zamanda, btn kuramlar kapsayan kendi kuramn da (ki bu sistematik olma iddial ama eklektik bir kuramd) aklam oluyordu. Bu erevede Marksizm de, toplumda ekonomiyi ne karan bir sosyoloji teorisi veya ekol, ekollerden bir ekol, teorilerden bir teori olarak ele alnyordu. Ama bu derslerin nemi, neredeyse btn sosyoloji okullar, yani metafizik sosyolojiler hakknda bir fikir sahibi olmamz salamasyd. Onlar tanynca da, bir sosyalist olarak, sosyolojinin kendisinin, bizzat Marksizmin ifade ettii snf savamnn bir alan olduunu gryorduk. Sosyoloji renmek iin sosyolojiyi sememizin ocuksu safln grmek bu derslerin en nemli kazancyd. Marksn bir yerde dedii gibi, kazancmz kaybettiimizdi: ham hayallerimiz. * N. . Ksemihal, btn bilimsel snrllna ramen ok nemli ve salam bir noktay yakalamt. Hep, dnceleri kaynandan okuyun. Aslnda byle kitaplar da ok fazla deildir. Sakn ikinci el kitaplardan renmeye kalkmayn. nemli olan dncenin o ilk ifade ediliindeki skntlar, dolambal yollar, zorluklar, tutkulardr derdi ve buna uygun olarak da derslerinde zellikle Klasik Yunan Felsefesinin, Rnesans ve Aydnlanma dn eminin dnrlerinin kitaplarn veya onlardan blmleri okuturdu ve bunlar zerine bizleri tartmaya tevik ederdi. Bylece Aristonun Politika veya Organonundan Macihavellinin Prensine; Platonun len veya Devletinden Descartesin Metod zerine Konumasna veya Baconun Novum

5

Bu "ntihal"i, P. Sorokin'in "Bir Bunalm anda Toplum Felsefeleri" kitabn eviren Mete Tuncay, kitaptaki bir dipnotta olduka diplomatik bir dille yle ifade ediyor: " stanbul niversitesi, Edebiyat Fakltesi Sosyoloji Profesr sayn Nurettin azi Ksemihail'in Sosyoloji Tarihi adl kitabnn Sorokin'in ada sosyoloji Kuramlar adl yaptnn geni lde paralel olduunu belirtmekte fayda vardr. (stanbul: Remzi Kitabevi, 1968). -ev."

23

Organonuna kadar, listesi daha ok uzatlabilecek olan, modern bat dncesinin kaynaklarnn en nemlilerini birinci elden okumu ve tartm oluyorduk. Kanmca bu paha biilmez deerde bir birikimdi. Yine bu stanbul elebisi Ksemihal, sanrm kendi yetkisi erevesinde Cemil Meriin haftada bir gn Edebiyat Fakltesinde bir dershanede bir konferans vermesine de olanak salamt. Bunlar da karmyordum. Cemil Meri, zellikle 19. yzyl Fransasnn ve Fransz kltrnn hayran, eski skenderun Komnist Partisinden olduu sylenen, bir tarihi ve dn adamyd. zellikle Fransz tarihini ve sosyalizmini anlatyordu konferanslarnda. Ama bunlar yle kuru, sradan konferanslar deildi. nceden hazrlanlm, zengin armlar, ufuk ac ve dndrc deinmelerle dolu, Cemil Meriin tutkuyla, kaslarnda sinirlerinde yaayarak olaylar anlatt derslerdi. rnein Blanquinin bir mahkemesini anlatrken, Blanquinin sorgusunda meslek olarak Proleter demesi zerine, nce yarg olup, Byle meslek yoktur dedikten sonra, Blanqui olur, proleter, milyonlarca Franszn mesleidir diye haykrarak, o an kendince yaard ve yaad biimde de bize yaatrd. Bylece Marksizmin temel kaynaklarndan biri olan, Fransz sosyalizmini de renme olanamz oluyordu. Ama dersler sadece bat dncesinin kaynaklar zerinden yrmyordu. Cahit Tanyol adl yine yeteneksiz ve birikimsiz bir profesr daha vard. O da Kemal Tahir ve dris Kkmerden kapt6 kimi grleri savunur, zellikle Osmanl ve slam zerinde

6

Aslnda dris Kkmer ve Kemal Tahir'in orijinal gibi piyasaya srlen ve zellikle sacl ar arasnda epey pirim yapan grlerinin kayna, Doktor Hikmet Kvlcml ve onun Tarih Tezi'dir. Tabii bu tezin ii boaltlm ve devletle uzlatrlm hali. Kemal Tahir, Kvlcml ile hapis yatt yllarda ondan kapt fikir krntlarn biimsizletirerek ve kendine mal ederek epey nam yapm ve dris Kkmer ve Cahit Tanyol gibi niversite profesrleri araclyla epey yanklara yol amt. Bizim sosyoloji blmnde karlatmz bir bakma bu suyunun suyu yanklard. Buna Hikmet Kvlcml birka kez deinir. rnein Toplum Biimlerinin Geliimi adyla yaynlanan ve orijinal ad Marks'ta lkel Komn ve Tarih olan kitabnn nsz'nde yle yazyor: "(...) Bizim "Mister Toynbee Tarih Bilimini Altst Ediyor" eletirimiz, o kpeksiz kyde deneksiz gezenlere kar deneme idi. Birka edebiyat bu denemeyi yle okuyup geti. lerinden o denemenin lanetlenip unutulacan dnen birisi, denemede yazlanlar anlayabildii kadar biimsizletirerek eine dostuna, hatta niversitemizin bilginlerine kendi orijinal bulular diye, ucuz pahal, toptan perakende satmakla yetindi." ( Dr. Hikmet Kvlcml, Tarih Tezi- Kitap Birarada, s. 442, Diyalektik Yaynlar) Yine baka bir nsz'de ayn konuda u satrlar okunuyor: "Onun iin 1940 yllarnda yazlm: "Mister Toynbee Tarih bilimini Alt st Ediyor" yahut "Tarih ve Allah" polemik denememiz "kursamzda kald". Kiicil ilikili bir iki edebiyat bir iki kez okumakla kaldlar. Kimisi, bizim nasl olsa "otorite" olmadmz dnerek ltfettiler. Eletirinin kysndan kesinden kestikleri paralar, elerine dostlarna kendi orijinal bulular olarak sundular. Allah raz olsun: Emeimizi unutulmaktan kurtardlar. Aslyla hi ilgisi kalmam biimsizlikte niversite yanklarna kap atlar." (a.g.e., s. 13). Bu alntlarda sz edilen "Birka edebiyat" Hazm Hikmet ile Kemal Tahir'dir. Kendine mal eden ise, Kemal Tahir. te sosyoloji blmnde, Cahit Tanyol'un derslerinde karlatklarmz " aslyla ilgisi

24

younlard. Bylece bir yandan bir sosyalist olarak bu devleti ve mesiyanist (Trkln ve Osmanlln baka olduu ve adeta insanl kurtarmakla grevli ve buna ehil olduu tarznda bir yaklam. Bu yaklam hala btn slamc evrelerde egemendir. ) grlerle tartrken ve bu tartmalar iinde kendimizi bilerken; dier yandan da o tarih zerine daha geni bir bilgi edinme olanamz oluyordu. Osmanl toplum dzeni, Evliyalar, Mecelle, slam Hukuku vs. derslerin belli bal konularyd. Bu derslerde de Farabi, bni Haldun gibi slam uygarlnn dnrleri okunuyor ve tartlyordu. Bylece klasik uygarlklarn birikiminin slam uygarlna geen miras ile de tanm oluyorduk. Ama bu tartmalar sadece derslerde srmyordu, derslerin dnda sosyalist hareket de bu tartmalar yapyor, ayn kitaplar okuyordu. Btn bu tartmalarn z, Trkiyede devrim stratejisinin ve programnn ne olaca idi. Yani iinde bulunulan aamada hangi glere dayanarak, hangi gleri karya alarak bir mcadele yrtmek gerektii, dolaysyla da nasl bir programa sahip olmak gerektii idi. En soyut ve ilgisiz gibi grnen tartmalar bile bu balamda bir anlam tayordu. Bu dnem Trkiye Tarihinin en kritik, canl, yaratc ve nemli dnemlerinden biri, belki de birincisidir ve biriciktir. Daha sonraki btn blnmeler, siyasi ekillenmeler hep bu dnemdeki gr ve varsaymlara gre ortaya kmtr. * Bu ilk yl bittiinde, Marksizm hakkndaki bilgilerimiz, etin Altann veya Orhan Hanerliolunun makale ve kitaplarnn dna km oluyordu. Geri hala kaynandan uzaktk, bu alanda evrilmi birka el kitabndan tesini bilmiyorduk, ama bu bile uluslararas sosyalist yaznla ve orijinal kaynaklarla bir ba anlamna geliyordu. Ama sanrm esas nemli kazan, Marksizmin zerinde ykseldii eski Yunan, Rnesans ve Aydnlanmann mirasn ve Marksizme kar ykseltilmi sosyoloji ekolleri ve teorilerini dorudan veya dolayl olarak tanm olmakt. Bu yl boyunca, belki Marksizmi deil ama onun zerinde ykseldii birikimi (Felsefe) ve onun zerine rtlm pleri (Sosyolojiler) biraz olsun tanmtk. O hala masallarn yedi zorluktan sonra ulalan hazinesi gibi derinlerde bir yerdeydi. Yollar yedi bal ejderhalar tutmutu. Tabii o zamanlar bunun byle olduunu da bilmiyorduk. Okuduumuz Marksist el kitaplarndan rendiklerimizi Marksizm sanyorduk. Ama ok nemli bir sonuca ulamtk, Sosyoloji, yani toplum bilimin kendisi bizzat Marksizmin ifade ettii snf mcadelesinin bir alanyd. Ve sosyolojiler aslnda Marksizme kar sava yrten ideolojilerdi. Buradan da o yl yaptmza tam ters olan u sonu kyordu: sosyoloji (toplum bilimi) niversitelerin sosyoloji blmlerinde renilemezdi. Btn sosyolojiler aslnda bunu engellemenin aralaryd. Onlar hastalklarn gerek nedenlerini gizlemek iin; sistemi yaatmak iin vardlar. Onlar zmn yolu deil, sorunun kendisiydiler.

kalmam" bu yanklard.

25

Bir tek sosyoloji vard: Marksizm yani Tarihsel Maddecilik. Ama o da bizzat btn o sosyolojiler tarafndan, kendilerinden biri gibi, ekonomik faktre arlk veren, tek yanl bir gr olarak, bayalatrlarak ele alnyor, tantlyor ve eletiriliyordu. Sosyolojiden reneceimizi renmitik. rendiimiz: niversi telerin sosyoloji blmlerinde sosyoloji renilemeyecei idi. Dolaysyla niversiteye devam etmenin bizim iin bir anlam kalmamt. Belki bir meslek olarak, geimi salamak iin eitime devam edilebilirdi. Ama baka bir bilgi, tecrbe ve karsamaya bal olarak onu da bir kenara atmtk. Bizler snfl toplumda yayorduk. Bizzat Marksizm retiyordu ki, insann dncesini belirleyen varldr. Toplumsal konumumuz da ezilenlerin iinde olmalyd ki, yarn br gn, bilgilerimizi o st bir konumu merulatrmak iin kullanmayalm. te bizzat niversitede okuduumuz sosyolojiler bunun rnekleriyle dolu deil miydi? Diplomal bir sosyolog olduum takdirde, kolaylkla i bulabilirdim. Yapacam i ise, en kt ihtimalle bu gerici teorileri gen beyinlere rnga edecek bir retmenlik veya bir fabrikada daha rafine smr mekanizmalarnn kurulmasnda veya daha incelmi ve geni apl benzer projelerde almak olabilirdi. Bu ise, sadece mesleimde inanlarma ters iler yapmak anlamna gelmezdi, o iler ayn zamanda olduka st ve iyi bir toplumsal konum anlamna geleceinden, bir sre sonra inanlarm yaptm ilere uygun hale gelebilirdi. Bylece sosyoloji eitimini, sadece sosyolojide sosyoloji renilemeyecei iin deil; ayn zamanda toplumsal konum olarak da hibir zaman st ve imtiyazl bir konumda bulunmamak iin, brakmaya, daha dorusu niversiteye devam etsem de, hibir zaman diploma almamaya karar verdim. Ertesi sene imkan bulduka felsefe ve psikoloji blmlerine de devam ettim ama, olduka parlak bir renci olmama ramen, hibir zaman diploma almaya almadm ve almadm. niversite reniminde, gerekten renilebilecek en nemli dersi renmitim: ancak sosyolojiyle savaarak ve sosyolog olmayarak gerek bir sosyolog olunabilecei . Daha sonraki yllarda, Hikmet Kvlcmlnn Metafizik Sosyoloji Eletirileri kitabn okuduumda; onun da, sosyoloji ve Marksizm konusunda bu kendi ulatm sonular destekleyen ayn zde grleri yazdn grdmde, dncemin doruluuna olan gvenimin de pekitiini hatrlyorum. Bu gn de bu sonularn alfabetik dorular olduunu dnyorum. Sosyal bilimler alannda okuyan ve alanlara kar, imdi bile, son derece salkl olduuna inandm bir kuku ile yaklarm. Cellatlar her zaman rahiplerle birlikte olurlar. Devletin iddet aralarn modern toplumun cellatlar olarak tanmlarsak, sosyologlar ve sosyal bilimciler de modern toplumun rahipleridirler. Bylece, sosyoloji eitimiyle ve niversiteyle, ne sosyalizm ne de yaamm asndan hibir ilikim kalmam bulunuyordu. niversiteyi ve Sosyolojiyi bitirmem iin bir yl yetmiti. Bundan sonra niversite benim iin sadece, ilgimi eken kimi dersleri izlemenin, sosyal mcadelenin ve askerlii tecil etmenin bir alan ve arac olacakt. *

26

Ama sosyolojiyi (Marksizmi) nerede nasl renebilirdim? Sosyal mcadeleye daha da aktif ve verimli olarak nerede nasl katlacaktm? Trkiye i Partisi (TP) ya da Fikir Kulpleri Federasyonu (FKF) artk ne teori ne de sosyal pratikte aradklarm sunmuyordu? Tam anlamyla bir boluktaydm. Nereye hangi organizasyona gideceimi, ne yapacam bilmiyordum. 1968 ylnda, altm muhasebecinin yanndaki iten ayrldm bir yaz sonu gnnde, skntm atmak iin gittiim naraltnda zmirli hemehrim olan Boyboy Mustafa araclyla Deniz Gezmi ve dier arkadalarla tantm ve ayn gn tanmamzdan az sonra, Samsundan Ankaraya yryeceiz, gelir misin? dediler. Gelirim dedim. Yapacak hibir iim, hi bir balantm ve gelecee ilikin somut hibir planm bulunmuyordu. Belki aradm bu grup arasnda bulabilirdim. Onlar epeydir uzaktan izliyor tanmak iin can atyordum. stanbuldaki renci hareketinin ne kard ve karaca; sonraki gelimelere damgasn vuracak, ou Devrimci Hukuklular Birliini kurmu imdi de Devrimci renci Birliini kuracak gruba rastladm hayal bile edemezdim. 1968-69 yln stanbulda Deniz Gezmiin lideri olduu Devrimci renci Birliinin (DB) topu topu 15-20 kiiyi gemeyen militan ekirdek kadrosunun bir yesi olarak geirdim. Bu dnem btn hayatmn en zengin; en gzel, en youn dnemi oldu. Bu dnemde en nemli, siyasi, rgtsel deneyleri edindim. Tarihte yirmi yllarn yirmi gnde, yirmi gnlerin de yirmi ylda getii dnemler vardr. Yirmi yln yirmi gnde getii dnemlerden birini, hem de onun tam merkez slerinden birinde yaayacaktm. Daha sonraki hayatmda edindiim tm deneyler, tm gzel anlarn toplam o dnemin kenarna bile varamaz. * Felaketler asla yalnz gelmez diye bir sz vardr, ansl rastlantlar da. Bunu iki byk ans daha izledi. Tabii bunlarn nasl bir ans olduunu ancak sonra grebildim. O zamanlar her ey kendiliinden yleydi. Devrimci renci Birlii yer bulamaynca, Yap ileri Sendikas (YS) bakan olan smet Demir, DBe sendika binasnda yer vermiti. Bylece DB araclyla Trkiye ii hareketinin modern tarihinin ve halk hareketinin binlerce yllk birikiminin bilekesininin ortaya kard; bir benzerine bir daha rastlamadm Pugayev, Pano Villa , Zapata gibi ezilenlerin kendi iinden kard liderlerin soyundan, gerek bir ii ve halk nderi smet Demir ile tanmak ve birlikte almak imkan ortaya kt. Ama ans burada da bitmiyordu, DB ve Deniz araclyla, YS ve smet Demir ile tantm gibi, smet Demir ve YS araclyla da, yaayan en byk ve yaratc Marksistlerden biri olan Hikmet Kvlcmlnn eserleri ile tanacaktm. Evim ve kalacak yerim olmadndan, smet Demir, kendisinin de yatmak iin kulland, sendikann st katndaki odada yatabileceimi sylemiti. Bu oda ayn zamanda Hikmet Kvlcmlnn, kitaplar almad ve raflarna koymad iin elde kalm kitaplarnn korunduu depoydu da.

27

Uyku tulumumu Tarih Devrim Sosyalizm, lkel Sosyalizmden Kapitalizme lk Gei ngiltere, Trkiyede Kapitalizm, Uyarmak in Uyarmal, Uyanmak in Uyarmal, Trkenin reme Yollar ve Dil Devrimciliimiz, Karl Marksn zel Dnyas gibi kitaplarn ve satlmadan kalm Sosyalist gazetelerinin zerine seriyordum. Uyuyamadm geceler, uyumak iin onlardan birini alyor ve sayfalarn kartryordum. Kak elmasn bulduu rivayet edilen ve elinde nasl bir hazine bulunduunu bilmeyen, bu nedenle onu birka kak karl satan balk gibiydim. Nasl bir hazinenin zerinde yattmn farknda bile deildim. Yaayan en byk Marksist teorisyen ve militanlardan birinin, her biri Marksizme bir katk olan kitaplarn uyku getirmek iin okuyordum. Alclarmn dalga boylar ve frekanslar henz o yaynlarn frekanslar ve dalga boylarn tanmaktan ok uzakt. Bu mucizevi rastlant bir bakma sonraki btn hayatm ve almalarmn rotasn izdi; sosyal alt stlkler maherinde ve labirentinde yolumu bulmam salad. ans yardm etmi, sosyoloji eitimine son verdikten sonra gerek sosyoloji eitiminin hem pratii (Deniz Gezmi ve smet Demir) hem teorisi iin (Hikmet Kvlcml) en iyi, ei bulunmaz retmen ve yoldalarla karlamtm. Elbette o zaman bunu bilmiyordum. Deniz, ara sra yine bir delilik yapmasn diye tutmaya altmz yerinde duramaz ve sevimli arkadamz ve nderimiz; smet Demir, alkol almad zamanlar elleri titreyen ve hi bilmediimiz duymadmz eyler anlatan bir sendikacyd; Kvlcml garip, anlayamadmz eyler yazm, polis ikencelerinde hi konumamas ve spartak yaam ve en uzun hapis yapan (22 yl) Komnist olmasyla efsane olmu bir Eski Tfekti. Hayat sadece deerli sanlanlarn deersizliini retmez. Deerini bilmediklerimizin deerini de. Gerekten deerli insanlar, gerekten deerli her ey gibi, var olduklarnda varlklarn bile fark etmediimiz, yitirdiimizde ise eksikliini grdmz, deerini anladmz eyler gibidirler, rnein salk gibi. * Evet sosyoloji, yani Marksizmi sosyalizm mcadelesi iinde renecektik ama, sosyalist ortam Marksizm diye, niversitede rendiklerimizden bile daha geri skolastik ve Marksizmle ilgisi bulunmayan bir tartma iinde bulunuyordu ve el kitaplarndan Marksizm diye rendiimizin Marksizmle ilikisi bulunmuyordu. Tabii, tpk balangta Sosyolojide Sosyoloji renilemeyeceini bilmememiz gibi, bunu da o an bilmiyorduk, pahal tecrbeler ve uzun araylarla yllar sonra karlabilecek bir sonutu bu. O dnemde Marksist klasikler henz yeni yeni yaynlanmaya balamt. Bir ok nemli metnin evirisi bile yoktu. Marksizmi renmekte genellikle Diyalektik ve Tarihsel Materyalizmi anlatan ikinci el eitim kitaplar kullanlyordu. Marksizm diye rendiimiz bu mekanik ablonlar ve emalard. Bunlara ek olarak, Maoun Stalinin kitaplar bulunuyordu. Marksizm diye onlar reniyorduk. O dnemin tartma ve karsamalar hakknda bir fikir vermek iin u rnek verilebilir.

28

lkel, Kleci, Feodal, Kapitalist, Sosyalist Toplum ablonu mehurudur. Herkes bu ablonu kabul ediyor ve strateji tartmalar bu ortak kabul zerinde yryordu. rnein Devrim Stratejisi balamnda Trkiyenin Kapitalist mi, Feodal mi, yar Feodal mi olduu yolunda bir tartma yryordu. Sosyalist Devrim diyenler Kapitalist bir lke olduunu, Demokratik Devrim diyenler de yar feodal veya feodal bir lke olduunu7 savunuyorlard. Ama her iki taraf da, bu emann doru olduu varsaymndan hareket ederek bu tartmay yapyordu. Kimse bu emann, bu sralamann kendisini ve dayand mant sorgulamay aklndan bile geirmiyordu. Asya Tipi diyenler de farkl deildi, onlar da bu emaya, Trkiyenin istisnai, o kalplara smayan bir yeri olduunu sylemelerine olanak saladklarn dndkleri bir ek yapyorlard, emaya ve dayand manta deil, sralamasnayd itiraz. Bylece Trkiyedeki btn Marksist tartmalar aslnda Marksizmle ilgisi bulunmayan emalar ve varsaymlar zerinden yryordu. Tabii o zamanlar kimse bunun farknda deildi. Zaten Marksizmi renmemizin tarihi, bir bakma bunun farkna varmzn tarihidir. Bir de genellikle Maodan ve onun elikiler zerine yazlarndan gelen, Tarihsel Maddeci yani Sosyolojik olmaktan ziyade Felsefi (Diyalektik Maddecilik balamnda) yrtlen tartmalar vard. Sosyoloji Tarihsel Maddecilik idiyse, Felsefe karl olarak da Diyalektik Maddecilik kullanlyordu. Bu tartmalarda aslnda sosyolojik bir sorun olan snflar ve onlarn konumlar ve karlar, yani strateji dorudan Diyalektik Maddecilikin, yani felsefenin kavramlarndan karlmaya allyordu. Tarih ve Sosyolojiden, yani Marksizmden iyice uzaklalyor ve tam anlamyla bir ortaa skolastiine dlyordu. Bu nedenle o dnemde sosyalistler arasndaki tartmalar, sadece feodal, kapitalist, sosyalist gibi ematik ve mekanik bir tarih kavrayna boulmak deil, tarih ve olgular alanndan felsefi speklasyonlar alanna; Sosyolojiden Felsefeye bir geri gidi anlamna geliyordu. rnein eliki gibi bir takm felsefi kavramlardan, dorudan snf ilikilerin e ve stratejik grevlere ynelik karsamalar yaplyordu. Aslnda kullanldklar anlamyla eliki gibi kavramlar da Marksizmdekiyle ilgisiz kavramlard. Marksizmden ziyade Taocu ve Konfiys felsefeyle ilikileri vard. Ama bu kavramlar Diyalektik Maddeciliin kavramlar gibi kabul ediliyor ve devrim stratejisine ilikin tartmalar btn bunlar zerinden yrtlyordu. Bu eliki zerine bu skolastik tartma da iki dzeyde yryordu. Birincisi, eliki kavramnn ierii ve eitleri zerineydi. rnein, atma; uzlamazlk, elikinin farkl kategoriler olduu zerinde duruluyordu. Bunlarda anlalsa bile bir de elikinin trleri zerine bir tartma yryordu. Ba eliki, Aktel Ba eliki, Ana eliki, Temel eliki, Yan eliki gibi bir sr eliki trleri de kmt7

Evet Feodal. Bu gn kimilerini gldrebilir ama o dnemde rnein Mihri Belli " Trkiye Toprandan Feodalizm Fkryor" diye yazlar yazyordu. Bizler de daha sonra fabrikalar ve onlarn bacalarndan kan dumanlar gsterip, "yine feodalizm fkryor" diyerekten bununla dalga geerdik.

29

ve bunlar herkes tarafndan kabul grmyordu. Kabul grmedii gibi, bunlarn anlamlar zerinde de bir anlama yoktu. nk u veya bu eliki trn kabul veya ona u ya da bu anlam vermenin zorunlu olarak devrim stratejisine ilikin belli karsamalar gerektirdii var saylyordu. Ama sorun sadece bununla da bitmiyordu. elikinin ne olduunda ve eliki trlerinde soyut ve normatif olarak anlalsa bile, bu sefer de toplumdaki hangi elikinin ne tr bir eliki olduu sorunu ortaya kyordu. rnein proletarya burjuvazi elikisi, kimine gre ba eliki, kimine gre temel eliki, kimine gre (toplum demokratik devrim aamasndaysa mesela) yan eliki olarak tanmlanyordu. Trkiyenin sosyal olaylar bakmndan en zengin olduu dnemde en kritik tartmalar, brakalm Marksist veya sosyolojik olmay bir yana, brakalm onun bayalam, mekaniklemi, emalara dndrlm el kitab versiyonlar bir yana, tam bir skolastik tartma olarak yaplyordu. nceden kabul edilmi ema ve kategorilere gereklikler sdrmaya allyordu. in kts bu ema ve kategoriler ilkel, kleci (...) snflamasnda olduu trden sosyolojik deil, elikiler bahsinde rnek verildii gibi felsefi kategorilerdi. Ama bu kategoriler de de Marksist felsefe (Diyalektik Materyalizm) balamnda retilen elikiden de farkl ieriklerdeydi. Dolaysyla bu dnemin strateji tartmalar aslnda Marksizmi ve Tarihsel Maddecilii daha iyi kavramay salamak bir yana, skolastik tartmalar iinde yitip gitme ve ondan uzaklama sonucu douruyordu. Sosyoloji eitimini brakp iinde Marksizmi renmeyi umduumuz ortam byle bir ortamd. Bunlarn Marksizm olmadn renmemiz sosyolojide sosyoloji renilemeyeceini renmemizden daha uzun, zor ve dolambal bir yol izledi. Ama tm bu olumsuzlua ramen btn bu tartmalar yapanlar, bu tartmalarla ilgili en iyi kavramsal aralar Marksizmin sunduu varsaymndan hareket ettiinden, Marksist Klasiklerin evrimi ve okunuu bu tartmalarn esas olumlu ve ilerletici yann oluturuyordu. Bu kitaplar evrilip okunduka da, bu eviri ve okuma sonucunu veren tartma ve varsaymlarn Marksizmle ilgisinin olmad grlyor veya en azndan bu olanak ortaya kyordu. Ne var ki, bu kazan bile olduka snrlyd. Bu klasikler anlalmak iin, en azndan zerlerinde ykseldikleri kltr ve bilgi birikiminin ve genellemelerini yaptklar, yasalarn ne srdkleri olaylarn, yani Tarihin8 asgari lde olsun bilinmi ve hazmedilmi olmasn var sayarlar. Sosyalistlerin ou iin bu geerli deildi. zellikle yeni kuak ve kitleler halinde sosyalist olanlar iin bu n koul hibir ekilde sz konusu edilemezdi. Yani bu kitaplar okuyanlar da bu kitaplar anlayacak kltrel, olgularn bilgisine ilikin bir arka plan bulunmuyordu. Dolaysyla bu kitaplarn pek anlalma ans yoktu. Ama tek sorun bu da deildi. El kitaplarndan, ikinci elden renilen baya Marksizmin kendisi de, belli bir bak asn yayd ve glendirdii iin, orijinal kitaplar okunduunda,

8

Marks ve Engels "bir tek bilim vardr Tarih bilimi" diyorlard.

30

onlarn, o el kitaplar okumadan anlalabilecek ekilde, anlalmasnn bile nnde bir engel haline geliyorlard. El kitaplarndan bir kere lkel, Kleci, Feodal emasn benimsediniz mi, Engelsin Ailenin, Devletin ve zel Mlkiyetin Kkenini veya Marksn Grundrisseini kavramanz neredeyse olanakszlar. rnein Engelste ok ak olarak, feodalizm, Roma uygarlnn ykl ile ve lkel sosyalizmi yaayan Barbarlarn igali ile balantl olarak ele alnr, zaman olarak daha sonra, yani klecilikten sonra gelmesine ramen sosyolojik olarak komne daha yakn olarak deerlendirilir. Yani emann kavramlaryla ifade edersek, Feodalizm, lkel Sosyalizme kendisinden sonra sraland Klecilikten daha yakndr. Ama el kitaplarnn emalaryla beyni ekillenmi olanlardan bu kitab okuyanlar artk bunu gremez ve Engelsi anlayamaz hale gelir. Ya da kafas bu emayla ekillenenlerde Engelsin Komnn bir kalnts olarak Alman Mark (bu Mark, Germenlerde Komnn kalnts olan Mark, ky ortaklamacl; para birimi olan Mark deil) veya Rus Mirine; veya ngilterede Hasting Savanda, ta balta kullanldna; rlandallar arasnda yaayan komn geleneklerine ilikin syledikleri, yani ilkel sosyalizmden kapitalizme, hatta modern sosyalizme gei gibi konular karsnda en kk bir dikkat ve kavray gc bile grlmez olur. Keza Marks ve Engelsin bu sralamay, teorilerini ilk kez formle ederlerken, bir fikir vermek iin, geer ayak zikrettikleri, bu sralamay yaparken Akdeniz, Ortadou, ran, Hint ve in uygarlklarn pek bilmedikleri ve o zamanki tarih bilgisinin eski Greklerden teye pek gitmedii anlalmaz olur. Ve nihayet bu tartmalarda bilgiye ve bilime yaklamla ilgili, ok daha temel bir sorun bulunuyordu ou kimse bakmndan. Bu kitaplar okuyanlar, bu kitaplardan rendikleri kavramsal aralarla sosyal gerekliin daha derin bir analizini yapp ondan daha doru sonular karmak iin deil; zaten nceden kafalarnda ekillenmi politika ve stratejileri, Marksist bir sylem iinde teorize edebilmek iin okuyorlard. Politika ve strateji sonda deil, bata bulunuyordu. Yani byk ounluk, bilimsel dncenin ok temel bir varsaymndan, bilime bilim d kayglarla yaklamamak gerektii ilkesinden ve var saymndan uzak bulunuyordu 9. Bylece bir yandan pratik olarak tam bir ykseli dnemi yaayan i, Kyl, renci mcadelelerinin tam ortasnda bulunuyorken, teorik olarak, bu skolastik tartmalar ve yukarda deinilen el kitaplarnn yaratt engellemeler vs. nedeniyle, sosyolojiyi, (yani Tarihsel Maddecilii) renmek bir yana, ondan uzaklam oluyorduk. Ama bunun farknda bile deildik, nk rendiimizin Marksizm ve Tarihsel Maddecilik olduunu sanyorduk. Ve iin ilginci, hareketin ykseli dneminin sunduu baarlar nedeniyle, bildiklerimizin dorulandn dnyorduk. Teorimiz doruydu ki pratikte baarlar elde ediyorduk. Bu9

Marks, bu temel varsaym konusunda ok aktr. "(...) Bir kii, bilimi, (ne denli yanl olursa olsun) bilimin kendisinden deil de, dardan, yabanc, d ilgilerden kaynaklanan bir gr asna uydurmaya urat zaman, ben o kiiye "aalk" derim" ("Artk deer Teorileri")

31

varsaym, yani bir sosyal hareketin baarsnn ille de doru bir teori gerektirmeyecei ve baarnn bir teorinin doruluunun ls olamayaca gibi bir sorun aklmzn ucundan bile gemiyordu. Sosyolojide okurken en azndan Tarihsel Maddeciliin dayand birikimi ve onun dmanlarn tanm oluyorduk. Ama imdi o dman bizzat Tarihsel Maddecilik ve Marksizm postuna brnm olarak karmza kyor ve biz onun byle olduunu bilmediimiz iin Marksizm ya da Tarihsel Maddecilik (sosyoloji) diye metafizik emalar ve skolastik tartmalar reniyorduk. Buna karlk sosyal mcadeleler pratiinde buna zt olarak ok zengin bir bilgi ve tecrbe birikimi ediniyorduk. Bir bakma biyoloji, anatomi, fizyoloji renmekten uzaklasak da, hasta bakclk ve hemirelii, ine yapmay, kan almay reniyor, toplumsal mcadelelerin teknik ve rgtsel sorunlarnda belli bir tecrbe ve bilgi birikimi salyorduk. Tabii, bu tecrbelerin birikimi ile Marksizm diye rendiklerimiz arasnda giderek alan bir makas ve byyen bir eliki de ortaya kyordu. Zaten bu elikidir ki Marksizm diye rendiklerimizi kaynaklara dnerek eletirel bir gzle yeniden gzden geirmeyi gerektirmitir. Ama bu yllara mal olacak bir zaman kaybdr da ayn zamanda. * Bu dnemde politik grlerim, MDDcilik olarak ekillenmiti o zamann kavram ve tartmalar iinde. O zamanki Dev-Gen ve DB militanlarnn aa yukar hepsinin de paylat bu grler yle zetlenebilir: Dnyann Ba elikisi Emperyalizm ve Ezilen Halklar arasndayd. (Tabii bu kavramsallatrmaya gre, elbette Temel eliki, Kapitalizm ile Sosyalizm (Proletarya-Burjuvazi) veya dier deyile retimin sosyal nitelii ile retim aralar zerindeki mlkiyetin zel nitelii arasndayd. ) Ancak Ba eliki zldkten sonra Temel eliki zlebilirdi. (Yani nce anti emperyalist ve demokratik devrim sonra sosyalist devrim. ) Bu durumda yaplmas gereken ey yeni bir Vietnam daha yaratp, ABDye kar yeni bir cephe amakt. Maonun Yeni Demokrasi ve Lin Piaonun Yaasn Halk Savann Zaferi kitaplar ihtiyacmz olan btn teorik arka plan salyordu. Dolaysyla dnyay sarsan inSovyet ayrlnda, ine daha sempatiyle bakyor, Sovyetlerin devrimci barutunu artk tkettiini dnyorduk. Ayrca, bu yaklamn son derece pratik sorunlar balamnda, Gerillaya Parti mi balamal, yani nce Partiyi mi kurmal; yoksa nce Gerillaya balayp sonra m Partiyi bu mcadele iinde yaratmal (Foko teorisi) gibi sorunlar da gndemimizin temel konularyd. Ve nihayet, yeni bir Vietnam yaratmak, yeni bir Gerilla savana balamak demekti. Bunun iin de Gerilla savan renmek gerekiyordu. Bu nedenle o yl boyunca okuduumuz kitaplar esas olarak bu konularda younlayordu. Pratiimize de bu yneliler yol gsteriyordu. Artk renci hareketlerinin bile bizim iin anlam, Gerilla iin insan bulmak, yeni ilikiler ve kadrolar devirmekti. Burada, daha sonraki yllarda giderek unutulan enternasyonalist yaklama dikkat etmek gerekir. Biz yeni bir Vietnam yaratmak veya Trkiyede devrim yapmak isterken, bunu

32

Trkiyeyi kurtarmak iin deil, dnya apndaki anti emperyalist mcadeleye bir katkda bulunmak iin; Vietnam halknn omuzlarndaki yk biraz olsun hafifletmek iin istiyorduk. Trkiyeyi kurtarmak bizler iin kendi bana bir hedef deil, dnya apndaki mcadeleye katknn bir aracyd. Sonralar sosyalistler iin bu ara ve ama yer deitirecektir. O zaman bunun farknda bile deildik belki ama bu ok salam bir hareket noktasyd. Daha sonraki yllarda balangtaki bu otantik ve kendiliinden Enternasyonalizm, karlkl kar veya dayanma veya Trkiyenin kurtuluu ve devrim iin baka halklarn destei ynnde bir anlam kaymasna urayacaktr. * Byle bir dnce zinciri iinde yapmamz gereken somut iler de zellikle Trkiyede gerilla savann nasl balayaca konusunda younlayordu. 10 Haziran 1969da renci hareketi en yksek noktasna ayn zamannda snrlarna ulam bulunuyordu. Bundan sonra bizlerin renci hareketinin kabuunu atlatma denemelerimiz ortaya kar. Bir ksmmz Filistine, bir ksmmz kylere, biz de smet Dem ir ile birlikte zmir Aliaaya inaat iileri arasnda ii rgtlenmelerine gitmitik. naat iileri hem ii hem de zellikle Trkiyenin dalk dou blgelerinden olduklar iin, (yani hem devrimin esas gc olan en devrimci ve tutarl snfla, ii snfyla balar kurmak hem de bu iiler zellikle Trkiyenin daha dalk ve yoksul blgelerinden olduu iin, dolaysyla gerilla sava iin n hazrlk ve kitle balar salama balamnda) inaat iileri arasnda almaya ynelmitik. Yaz boyu Aliaada rgtlenme almalarnda bulunduktan sonra, Gerilla savan da renmek ve ayn zamanda Filistin halkyla bir Enternasyonalist olarak da dayanmak amacyla Filistine gittik. * Filistinde grdklerimiz ve tecrbelerimiz ise o gne kadar duyduumuz ve rendiklerimizi alt st ediyordu. Birincisi, Sovyetlerin revizyonist olduu, devrimci ulusal kurtulu savalarn desteklemedii; kapitalist olmayan yol diyerekten cuntalar destekledii; inin devrimci olduu ve kurtulu savalarn destekledii yolunda duyduklarmz ve rendiklerimizle orada grp yaadklarmz eliiyordu. Durum tam aksineydi. Sovyetler de in gibi hatta daha fazla silah ve dier yardmlar yapyordu Filistin hareketine. in ise ok snrl yardm ediyor ve ou kez bu yardmlar Sovyetlere kar bir tavr kouluna balyordu. Dier yandan, dorudan tanmadan nce, inin Kltr Devrimi ile Sovyetlerdeki yozlamaya kar bir panzehir bulduu kansndaydk. Burjuva basnnda okuduumuz, Maonun szleri okunan inek daha fazla st verdi veya burjuva diye Beethovenin eserlerinin yasakland trnden hikayelerin Emperyalizmin karalamas ve kar propagandas olduunu dnyorduk. Ama orada bizzat inin kendi bast dergi ve brorlerde bunu hi aratmayacak baka olaylarn anlatldn grnce ok ciddi biimde armtk. Hele insanln binlerce yllk kltr ve bilim mirasnn bir rpda Burjuva diye lanetlenmesini havsalamz almyordu.

33

Bylece in ve Sovyetler zerine yarglarmzn doruluu hakknda kafamzda soru iaretleri oluuyordu. Ayrca orada Irakl ve dier Arap lkelerinden Komnistler ile karlamtk. Bunlar hem rnek davranlar, hem Sovyetler karsndaki daha saygl tutumlar ve Marksist formasyonlaryla bizleri, Arap milliyetiliinden gelen, daha ine yatkn, Marksizme ve ii snfna daha uzak, Demokratik Cephenin10 dier nder ve kadrolarndan daha fazla etkiliyorlar; hem de bize srekli Trkiyede byk bir ii snf olduundan, esas bunlar arasnda rgtlenmek gerektiinden sz ediyorlard. Bunlara ek olarak askeri eitim ve sava tecrbesi bakmndan da ciddi bir hayal krkl yaamtk. Sosyolojide nasl sosyoloji renemeyeceimizi grdysek; Filistinde de gerilla savan renemeyeceimizi grmtk. * Filistinde, biraz da ilgin bir rastlant sonucu, o zamana kadar yaynlanm Marksist klasikleri ve Kvlcmlnn kitaplarn da derinliine bu yeni gzlemler, elikiler ve hayal krklklar iinde ksmen yeniden okuma frsat oldu. Daha nceleri, ilk frsatta sistemli bir teorik eitim yapma amacyla, kan orijinal Marksist kitaplardan ve Yap ileri Sendikasnda zerlerinde yattm ve uyumak iin okuduum Kvlcmlnn kitaplarndan bir seri yapmtm. Hatta hepsinin zerine ismimi bile yazmtm. Ama sonra bir gn, bu kitaplar Deniz benden istemi ve ben de vermitim. Meer bunlar Filistine giderken beraberinde gtrm ve dnerken orada brakm. (Denizler de Demokratik Cepheye gitmilerdi ve biz de zaten Demokratik Cepheye onlarn adn vererek girmitik. ) Filistindeki ste bu kitaplarla karlatk. Kendimiz de bir miktar getirmitik. Bylece rdn maaralarnda Marks, Engels, Lenin ve Kvlcmly ve dier kitaplar, sistemli olarak, kaynaklarndan inceleme olana ortaya kmt. Bu okuma, o yaz Aliaad a ve imdi Filistindeki gzlemlerin; o zamana kadar kabul ettiklerimiz ve bildiklerimizle bu gzlemler arasndaki elikinin nda bir okumayd. Bu okumalar sonucunda hem Marksizmi, hem de Kvlcmly anlamaya baladm. Kvlcmly anladka, Marks izmi, Marksizmi anladka Kvlcmly daha iyi anlayabileceimi grdm. Ne var ki bu okumalar esnasnda Kvlcmlya yneliim, dorudan strateji sorunlarndan deil, ki bu konularda bir kitab yoktu o zaman, Tarihe ve toplumlarn evrimine ilikin metodolojik bir sorundan ve onun zmn araytan kaynakland. Onun kaynanda da Aliaadaki almalarda yaplan bir gzlem ve tecrbe vard. O yaz aralarnda rgtlenme almalar yaptmz Aliaaya gelen iilerin ounu, Keban baraj inaatnda alm veya oradan ayrlm veya ky baraj gl altnda kalaca iin yerinden yurdundan olmu Dersimli ve Alevi iiler oluturuyordu. Sonradan reneceimiz gibi, Dersim, 1938lere kadar uygarln girip fethedemedii bir Komn dnyas olarak yayagelmiti. Bu nedenle orada komn ve gelenekleri hala ok gl olarak yayordu.

10

Filistin Demokratik Halk Kurtulu Cephesi

34

Benim gibi bir batl ehir ocuu iin bu bambaka bir dnya idi. Orada garip, okuduum kitaplardakine uymayan bir olgu ile karlamtm. Bu, ou henz hi iilik tecrbesi olmayan, daha dn kynden kopmu, airet balarnn ok gl olarak yaad iiler; Batdan gelmi, belki ikinci kuaktan ii olan, daha aydn ve kalifiye iilerden ok daha hzl ve kolay rgtlenebiliyorlard. Halbuki o zamana kadar rendiklerimizl e bunun tam tersi olmas gerekirdi. Niye byleydi? Bu soru kafamzn bir kenarnda duruyordu. O zamana kadar kitaplardan rendiklerimizle bu gzlem ve tecrbe uyumuyordu. Geri smet Demir, kendi tecrbelerine dayanarak bunlar kitaplarda yazmaz diyerekten, bunlarn byle olduunu, eitli blge ve yerlerden insanlarn farkl zelliklerini ok nceden anlatmt ve anlatyordu ama bir teorik aklamasn vermiyordu tabii. Filistinde, s olarak kullandmz maaralarda klasikleri okurken, Engelsin Ailenin, Devletin ve zel Mlkiyetin Kkeni adl eserini okuduumda, kitapta Aliaada karlatm sorunun cevabnn bulunduunu grdm. Gensin yani Komnn yaayan gelenekleri idi Dersimli iilerin birlii ve kolay rgtlenmesinin cevab. Engels, Komn ve ve bitiremiyordu. Yunan, Roma ve Bat Avrupa Tarihini Komnden uygarla geiin tarihi olarak anlatyordu. Bu, mekanik ve ilerleyen bir tarihi anlatan Marksist el kitaplarndakinden ok farkl bir yaklamd, hi onlara benzemiyordu. Bu, daha nce uyku getirmek iin okuduumuz ve bir trl anlayamadmz, Kvlcmlnn kitaplarn Engels okumasnn nda okumamza yol at. Kvlcmlnn Tarih Devrim Sosyalizm ve lkel Sosyalizmden Kapitalizme lk Gei ngiltere gibi kitaplar Engelsin kitabnn bir devam ve gelitirilmesi olarak ortaya kyor ve son derece anlalr oluyordu. Ayrca bylece Kvlcmly niye uyku getirmek iin okuduumuzu ve anlayamadmz da aklayabiliyorduk. El kitaplarnda rendiimiz emalar Kvlcml ile, dolaysyla orijinal, Engelsin anlatt ve uygulad Marksizmle uyumad iin Kvlcmly anlayamamtk. Anlayamamzn bir dier nedeni, Kvlcmlnn ele ald ve olaylarndan genellemelere ulat Tarihi de bilmememizdi. Engels, yer ola rak Avrupa, zaman olarak Yunan ve Roma uygarlklar ile snrl, en fazla 2500 yllk bir tarihe ve onun olgularna dayanyordu. Kvlcml ise, hem birka bin yl daha geriye, ta Smerlere kadar giden; hem de Avrupa ile snrl olmayan, btn Uygarlklar (in, ran, Hint, slam, Osmanl) kapsayan bir tarihin verilerine dayanarak bu genellemeleri yapyordu. Biz ise, kendisinden genellemeler yaplan bu tarihteki olgular hakknda fazla bir bilgi sahibi deildik ki onlara ilikin genellemeleri anlayp eletirel bir gzle deerlendirebilelim. Bylece bizzat kendimize ynelik bu gzlemden, bu tarihi renmek ve bu bilgilerin nda Kvlcmly ve Marksizmi anlamak ve doruluunu kontrol etmek gibi bir grev nmze kyordu. * Ama bu grev, sadece metodolojik bir gereklilik olarak ortaya kmyordu, ayn zamanda pratik mcadele ile de dorudan ilgiliydi. Dnyadaki btn az gelimi lkeler, yani bizlerin yeni Vietnamlar yaratmak istediimiz lkeler, ya eski uygarlk beikleriydi (in, Hint, ran, Ortadou ve Akdeniz ve bunun uzants

35

Latin Amerika) ya da kapitalizm douncaya kadar ilkel sosyalizmi yaayan (Okyanusya, Afrika) lkelerdi. Bir bakma, lkel sosyalizmi yaayanlar smrgeler; eski uygarlk beikleri de yar smrgeler olmulard. Dnya haritasna kaba bir bak bile bunu gsteriyordu. O halde, bu lkelerdeki mcadeleler ile bu tarih arasnda kopmaz bir ba vard. Bu tarih bilinmeden bu lkelerin gereklii kavranamaz, dolaysyla doru program ve stratejiler gelitirilemezdi. yle grnyordu ki, bu tarihi anlayacak kavramsal aralar, bu tarihin en ileri Marksist genellemelerini ieren Kvlcmlnn eserleriydi. Dolaysyla bu lkelerin toplumsal yapsnn ve tarihinin anlalmas iin Kvlcmlnn iyi ve doru kavranmas gerekiyordu. Kvlcmlyi iyi anlamak iin de, o lkelerin ardndaki Antik tarihi iyi bilmeliydi 11. Bylece yeni Vietnamlar yaratmak ve dnyann ehirlerini krlarndan kuatmak iin, dolaysyla o krlarn toplumsal yapsn ve tarihini anlayabilmek iin Tarih, Kvlcml v e otantik Marksizmi renmeyle pratik bir grev olarak kar karya gelmi oluyorduk. * Tarih ve Kvlcmly rendike de, Trkiyedeki strateji tartmalarnda metodolojik bir yanl yapld dncesi giderek netleiyordu. Kvlcmly okuyarak, Trkiyedeki devrim stratejisi tartmalarnn dayand ortak var saym olan, lkel, kleci, feodal vs. biimindeki ematik, szde Tarihsel Maddecilikten kopmu; bambaka, Marks ve Engelsteki orijinal ve o orijinale dayanarak Kvlcmlnn gelitirdii Tarihsel Maddecilie balanm bulunuyorduk. Kvlcmlnn yaklam, o birbirini izleyen aamalar anlayn yerle bir ediyordu. Bu yaklama gre, lkeler iin, ille de feodalizmden sonra kapitalizm, kapitalizmden sonra sosyalizm gelir, sosyalist devrim iin kapitalist olmak gerekir diye bir koul yoktu. Kitabnn ad bile allm emalar yerle bir ediyordu: lkel Sosyalizmden Kapitalizme. Eer byle ise, niye Feodalizmden Sosyalizme geilemesin ki? Nasl ngilterede lkel Sosyalizmden Kapitalizme geii uygarlklarn yaratt bir dnya pazar olanakl klmsa, ayn ekilde pek ala Dnya kapitalizminin yaratt koullarda feodalizmden de sosyalizme geilebilirdi. Kategorik olarak bu reddedilemezdi. Trkiyedeki tartma ise, bunu kategorik olarak reddeden ve lkeleri tek tek ele alan yanl bir varsaym zerinden; aamalarn birbirini izledii ve atlanamayaca varsaym zerinden yrtlyordu. Yani rnein Trkiyenin yar feodal olmas, devrimin sosyalist olmasnn nnde bir engel olmazd. te in ve Vietnam gibi lkeler aslnda yar feodaldi ama oralarda sosyalist devrimler yaplmt.

11

ok ilgintir, bizi Kvlcml'ya ynelten neden, yani geri lkelerin niye geri olduu; onlar anlayabilmek iin Kvlcml'y anlamak gerektii ayn biimde Kvlcml'y da bu tarihe yneltmitir. Kendisi bunu bizzat yle aklar: Eer Kvlcml olmasayd, biz yine muhtemelen Tarih'e ynelirdik. Ama bu ok geri ve yozlam kavramsal aralarla olacandan; keza ne bat ne de dounun birikiminden zerrece nasiplenmemi bir kuaktan olduumuzdan muhtemelen kmaz sokaklarda kaybolur giderdi. En iyi ihtimalle, Merkez-evre teorilerinin tartmalar iinde kalrd.

36

Yani Kvlcmly okuyarak aslnda el kitaplarndan edinilen birbirini izleyen aamalar Prokrutes yatandan kurtarm oluyorduk tarihe ve toplumlara bakmz. Bu baha biilmez bir metodolojik kazant. Bylece Marksn Vera Zasulie yazd mektuplarda szn ettii, Batda bir sosyalist devrim olduu takdirde Rus Komnnn Kapitalist Olmayan Yoldan sosyalizme geilebilecei veya Trokinin Srekli Devrim Teorisinde szn ettii, demokratik grevlerin eitsiz gelime nedeniyle, burjuvaziyi deil de iileri iktidara getirebilecei ve buradan da devrimin sosyalist devrime dnmek zorunda olabilecei gibi sonular kabul etme