DEERLER DNYAMIZ ve HOGR KLTRGncel nkalElinizde bulundurduunuz Paspatur dergisinin 2006 ylna ait bu son saysnda yenibinyla girerken filozoflarn, edebiyatlarn ve toplumbilimcilerin adndan oka bahsettiibir kavrama dnce ikliminizde yeniden yer amak isterim: HOGR.Umberto Econun,BeAhlak Yazsadl deneme kitabnn Trke evirisi, orjinalinden bir sene sonra, 1998deyaymlanmt.1Yazar kitabnda yer verdii birbirinden konuca ayr ancak anlamca aynamaca hizmet eden ahlak yazlarnda, hogrnn, ikibinli yllarn kilit kavram olacannaltn izmiti. Arada geen zaman Ecoyu hakl kard: okkltrl yaama zemini olarakhogr fikri, adndan bahsettirdi, poplerliini hi kaybetmedi; ancak ne yazk kiuygulamalar asndan bundan da ileri gidemedi. Hogr kltr gerek bireysel gerektoplumsal yaam alanlarnda iselletirilemedi.Hogr kltrnn gelimeyii, neye niin hogr gstermemiz gerektiinianlayamamamzdan kaynaklanmaktadr. zellikle ilkretiminde felsefenin kullanmnayeterince ve uygun biimde yer aamayan toplumlarda bakas dncesi salksz biimdegeliir. Bakas,tekiletirilerekdman figr iinde deerlendirilir. Oysa ki yaplmasgereken; bakasn, ben olmayan ama beni benden daha iyi grebilecek, deerlendirebilecekahlaki kontrol mekanizmas olarak kabul etmektir ki, bu kabulleniSartren varoluu ahlakkuramn dayandrd temel noktadr. Ahlakl olmak demek kendimizce snrsz ve bencilcekullanlan negatif bir zgrlk demek deil, bakasna gre davranabilme erdeminigelitirmekle ilgili klndka insanln ortak ve yce deerleriniekillendirmeye hizmetetme devidir. Dolaysyla, gerek bireysel gerek toplumsal yaamda hogry birinci plandagzetmek, karlnda deerlerin kullanmndakaliteli zgrlsalayacaktr.1867-1963 yllar arasnda yaamolan Fransz filozofAndr LalandKsaGerekeli Pratik Ahlakadl eserinde bakalarnn grve kanaatlerine karneyapmalyz? sorusunuyle yantlar:Hogrl olmalyz; yani bizden farkl grve dncede olanlar, cahil veya ktniyetli olarak bilmemeliyiz, onlara kendilerini amalar iin hrriyet tanmlarn, haklyanlarn kabul etmeli, kar koymadan dinlemeli, kendimizi onlarn yerine koymayaalmal, akll ve drst insan olmaktan ayrlmakszn karmak bir ok sorunzerinde elbette farkl grler bulunabileceini asla hatrdan karmamalyz.2Lalandnin bu tanm hogrnn, yanlfikirlere kaytsz-artsz kar koymamakanlamna gelmemelidir. nk kendisi yanlolduuna inanlan dnceleri tartmann daAra.Gr., ODT Felsefe Blm, gonkal@metu.edu.tr

hak, hattadevolduunu dile getirmektedir. Ancak gzetilmesi gereken ilketarafgirlikya dadogmatik ve tek yanl dnce banazldeil, karlkl anlaabilmenin temelleriniatabilmektir. Gnmz entelektellerinin ihtiyac olan sorumluluk da, bu balamda,Voltairein dedii gibi hogry insanln en gzel yn olarak yceltmek, yanlglarlayorulmubirbirimizin budalalklarn karlkl olarak hogrmeyi doann ilk yasas olarakkabul etmekten baka birey deildir.3O halde hogr kavram farkl olan dnme veyaam tarzlarnn varl ile bunlarn paylalmas gereksiniminden ve zgrlk olananninsan olma adna pozitif anlamda kullanlmasndan doar.En tehlikeli saylabilecek hogrszlk durumlar deerler dnyasnn ilkeltavrlarlarla zedelenmesidir. Aklc ve eletirel gzden geirmelere tabi klnamayan kabullerbireysel alglarmz bozar; gerekte varolmayan zellikleri dier kii ve gruplara atfetmemizeyol aar. Bu balamda da iyimserlik ve farkl olana aklk kart olarak karmzabanazlkkavram kar. Banazlk, kiiyi bilgisizliin, eitimsizliin, gszlk, doyumsuzluk vehogrszln bir sonucu olarak belli bir fikir ve inan ya da ideolojiye balanmaya itendurumdur.4Felsefe temelli adabir eitim modeli banazln iselletirilmesini nler. Eletireldnme yatknldeerler dnyasna adm atan ocuklarn, genlerin farkl olana vebilinmeyene ynelik hogrszlnn yerini sayg ve z-denetime brakmasn pekalasalayabilir. Kazanlmas gerekenler; okuma kltrnde zenginlik, eitlilie aklk, sanatave kltre yaamnda yer amak gibi temel ihtiyalarn tesinde baz ufak-tefek lkslerdir.Deerler dnyamz gnlk dertlerimizden entellektel lksler erevesinde uzaklatkageliebilir. Bu gidiatn iine giren ya da kenarndan kesinden bulaanlar asl lks olanngndelik yaamn iinden kmamak olduunu anlayacaklardr.zerinden alt yl gemesine ramen yeni binyln uzlam kltrne dayal birhogr zeminine henz geememesi insani deerler asndan znt vericidir. 2007nin buanlamda deerler dnyamzaans, daha fazla aklk, zgrlk ve farkl olana iyimserbakabilme esnekliisalamasn mit etmeliyiz. Okuduunu dnenlere insanlk adnayeniylda yine fazlasyla sorumluluklar dmektedir