~ 1 ~

~ 2 ~

~ 3 ~

ފހރސތ

5..... ............................................................................................................................ތރޖމނގ ނޓ

9.. ...........................................................................................................................................މގއދމ

16. .......................................................................................އސލމދނގ ބނގލއ އގ އސސތއ

50.... ........................................................................................................ތދމގ -މއލތ އބރހމ

97.. ............................................................................................ވކކރ ރނގ' ތވއލ'އއ 'މވލތ'

ނގމގ ގތގއ ގނއލޔއއ މޝރކނ" އޝރކ އހލލ މވލތ ޙކމ ފ އއދލއލ

107.. .................................................................................................................."ދލލތއ ޙކމއބހ

153.... ...................................................................................................އމމ އޙމދ ޝކރގ ފތވ

162 .........................................................................................ކފރކ ކފރއކމގއ ބޔނ ނކރނ

166 ...............................................................................................މވއޙދނނކ ޚވރޖނނއ ނނ

185. ..................................................................................މއލތ އބރހމގއ އޅފއވ ހރސތއ

198. ..............................................................................އއ މރޖޢއނ)اهللا مرحمھ(ނޖދގ އމމނ

250. ......................................................................................................................................ނނމނ

259 ................................ބއއ ރނގޅ ފތތއ ގނސދވފއވ ،މހތނށ ދވހބހށ ތރޖމކށ

~ 4 ~

ގ ފރތނ، )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا رسولއއ وتعالى سبحانھ اهللاމއ "ނމހ މސއލއޔތނ ތޔބއމހނނއ މޝރކނނއ ދމދ ކށފއވ މޢހދގ އ

1 ތއބ ސރތގ "ތޔބއމހނ ނއޓ ބރއވފއވކމގ އއލނކވ

ބރއވކމގ އއލނ

މޒމނގ ފރއއނނނއ، އބއމހނގ ސރކރތކއ އބއމހނގ ޖސސނނއ އއވނނނށ ރހބނނއ، ފދރއނނށ، އތޣތނގ ވޒރނނއ

އހރހ އނމނނށ އހރމނ ބނނ ކލމނ އޅކނކރ ފރތތކށ އހރމނ އޅކމއ ނކރނނ"

.އދ އހރމނގ ދނ އހރމނނށ. ކލމނގ ދނ ކލމނނށ އހރމނ ކފރވނ ކލމނގ އލހނނއ ޝރއތއ ގނނތކށ

ފޔވ އޅކނކރ ޕލމނޓތކށވސ ކފރވނ وتعالى سبحانھ اهللاއދ ކލމނ އތނކށ އދ ކލމނނއ އހރމނނއ ދމދ

އބދގ އބދށ ރޅވރކމއ އދވތތރކނ އފދއޖ ދގ މއޗށ އއސ އއލހގ ޝރއތ ގއމކށގ ތއޙوتعالى سبحانھ اهللاކލމނ

."އއވސ ޝއކކއ ނލ ސފކށ އދނ ގބލކށފމށ ދނދނވ

~ 5 ~

ތރޖމނގ ނޓ

ومن لھ مضل فال اهللا یھده من أعمالنا سیئات ومن أنفسنا شرور من بااهللا ونعوذ ونستغفره ونستعینھ نحمده هللا الحمد إن ورسولھ عبده محمدا ان وأشھد لھ الشریك وحده إالاهللا الإلھ أن وأشھد . لھ ھادي فال یضللھ

الھالك إال أنھا یزیق ال كنھارھا لیلھا البیضاء المھجة على وتركھا األمة ونصح األمانة وأدى الرسالة بلغ

بعد و

އޅމނނށޓކއ މފދ ކމއ ފރހމކށދއވމކ އއލހގ ރޙމތގ ތރއނވ تعالى اهللا. އއށފހ ބނމވ ބއއ ކމގއ އޅމނ ނވމތއވ؟ހފ އހނދ އހރމނ އއލހގ ރޙމތށ ފރގސދ، ޝއތނގ އތގއ. ކމކވ

ތޔބފޅނނށ މ ދވހ ތރޖމ އއކށ ލބވޑއގނނވމނ، މގ ކރނ ވކވކނ ނރފއވ ތނ : އޞ ނޓޚ

خیرا اهللا جزاك. ބބވސ ނއތލމކ އޅގނޑމނގ ވރށވސ ބޑ އދމކވ

އއތބޔނ "މފތ ޝއޢކށފއވ .ދނނވލމވ ހރހ އޚނނއ އޚތނގ ހއސ މއލމތށޓކއއއ މފތށ . ގ ފރތނ، މފތ ތރޖމކށ، ނވތ ބހމށޓކއވސވނ ޝރތއ ކރއވފއވ"ޕބލކޝނސ

ސ މފތގއވ ކށތކކއ އދ އހނ. އއވސ ބދލއ ނގނސ، މފތ އނ ގތށ ޝއޢކށ ތއޔރކރމވއކމއގ ސބބނ މފތށ އތރ ހޔކމއ ފރކށދނފދ ބދލތއ އޅގނޑމނވނ މފތ ތރޖމކރ އރގއ

ހރހ . މގއ ދކމވފހގކށލމކ މހނމކމއ ކވމ އކށތކއ އތރކށފއވ އތރކރނތއ . ގނސފއވ :އގތނ. ގ ހޟރތނނވتعالى اهللاއހއކށ އދނ

ގއ ގނސދފއވ ކދ ކދ ތނކޅތކއ )ޕރފސ(މފތގ އނގރސ އދދގ މގއދމ ނވތ

އ ގނސދނމކ އހ މހނމ ކމކށ އއ އވހކކޅތ. އޅގނޑމނވނ މ ދވހ އދދގއ މދކށފއވ

.ނފނނތއވ

~ 6 ~

ގރސ އދދގއ ބބތއ އތރލވފއވ ތރތބއ އޅގނޑމނގ މ ދވހ އދދގއވ ބބތކގ މފތގ އނ

ނނށ އޅގނޑމނ މދވހ އއ އނގރސ އދދގއ ބނފއވ ފދއނ، ކޔނތރ. ތރތބ ތފތވނއވ

އދދގއ ބބތކގ ތރތބ ގނސދފއވ ގތނ، އނގރސ އދދގއ ބބތކގ ތރތބ ގނސދވފއވ

އގތނ އނގރސ އދދގއ ބބތކގ ތރތބވނ އނނނވ. ގތށވރނ ކޔނތރނނށ ފއދކރނތއވ

.ފދއނނވ

އސލމދނގ ބނގލއ އގ އސސތއ -1

ތދ މގ -މއލތ އބރހމ -2

މޝރކނ އހތރ އކވރނގ ގތގއ ނގމގ ޙކމއބހ ދލލތއ -3

މވލތއއ ތވއލ ވކކރރނގ -4

ކފރކ ކފރއކމގއ ބޔނ ނކރނ -5

ޝކރގ ފތވ އމމ އޙމދ -6

އއ މރޖޢއނ)اهللا رحمھم(ނޖދގ އމމނ -7

މވއޙދނނކ ޚވރޖނނއ ނނ -8

މއލތ އބރހމގއ އޅފއވ ހރސތއ -9

.ބބތކގ ތރތބވނ އނނނވ ފދއނނވ އހނސ މ ދވހ އދދގއ ގ އސސތއއސލމދނގ ބނގލއ އ -1

ތދ މގ- މއލތ އބރހމ -2

މވލތއއ ތވއލ ވކކރރނގ -3

މޝރކނ އހތރ އކވރނގ ގތގއ ނގމގ ޙކމއބހ ދލލތއ -4

އމމ އޙމދ ޝކރގ ފތވ -5

ކފރކ ކފރއކމގއ ބޔނ ނކރނ -6

އ ނނމވއޙދނނކ ޚވރޖނނ -7

މއލތ އބރހމގއ އޅފއވ ހރސތއ -8

އއ މރޖޢއނ)اهللا رحمھم(ނޖދގ އމމނ -9

ހގތށ، ސފވގނ އޅގނޑމނގ އދމކ މބދލގ ސބބނ ތޔ ކޔނތރނނށ މކނތއތއ ސފވނ ޖ

.ވދއމ

~ 7 ~

ސއދ ސރކރގ ގނޑކއކ އލމވރނނއ މރޖއއނގ އލމވރނގ މފތގ އނގރސ އދދގއ

އދ ގނސދމނވސ ލޔއވ ބފޅނވނ އމސމހނނކ އކގތގތނ . ބސތއ ގނސފއވއވ

ބޒ، ޞލޙ އލފއޒނ، އލބނފދ އގތނ ބނ . މގފރދފއވ ބއއކމގއވސ ބޔނކށދއވފއވ

އދ އމހނނކ . މސމހނނކ އޅގނޑމނ އމސމހނގ ފރތނ އލމ ނނގ މސމހނނވ

ރއޖގ އއތމ ފނޑޔރއ އނގ . "އލމވރނކމގއވސ ދކބއއ ކމގއ އޅގނޑމނ ނވމއވ

ފދއނ، ސއދ ނމނ އބއމހނ މގފރދފއވ ނނތއ ތޣތނނށޓކއ ޙރމ ޙލލ ކޔއދއއވ

ދނމނ އބއމހނ އރބއޔގ އއތމ ފނޑޔރއ އނގ އއވނނތއ ތޣތނނށޓކއ ޙރމ ޙލލ ކޔއ

ފދ ދޢތއ )اهللا رحمھ(ވމ މމސމހނގ ނމގ ފހތށ ". ތއވ؟ނވނވ ސބބއ ވ މގފރދގނ

އދ މފތގ އނގރސ އދދއ ޚލފށ މ ދވހ އދދގއ ވނ އފދ . ގނއނވނ ހއޓލފއވ

ނ އހނ ބޑތ އލމވރނ އގތ. އލމވރނކމށ ބނމހނގ ބސތއ ވހވސ ނގނސވތ ބލފއވ

އޙދޘއށ އތރ ބރއ ދނމށޓކއ އލބނވސ އޙދޘ ، ޙދޘއއ ޞއޙ ކރއވފއވއރ

އދ އބނ ބޒއއ ފއޒނގ . ނގނސދއވ މ އނނނ އލބނގ ބސޞއޙކރކމށ އނދއޖނ

މމސމހނގ ވހކތއ ގނސދފއ ހނނނ މރޖއއނނށ . އފދއނނވ ބސތއވސ ހނނނ

އބއމހނގ ތރއނވ ޝއޚނގ ބސތކނ އބއމހނނށ ރއދދނމގ ބނމގއޔއ، އބސ ގނސނދ

އހނސ ހއގގ . ޕއނޓކށ ވދނއވ މޕއނޓކ ވސނއގނނނ އނދގ. ވނނތއޔމނނވ

ދލލ ނގނނނމ ވގތނ . އހލވރނގ ގތކ ވހކއއ އޑޖހމނ އގ ތދ ހގގތ ހދ ބލމވ

ލމނލ އދ ހއގށ އދ ހދމގއ ސ. އދ ދލލ ގނސދފނމ ލސނކށ ގބލކރމވ. ގބލނކރމވ

ވތވގނވ ނމނއއތއވ؟ގ އރހގއވނ ކނފދ ރ)عنھ اهللا رضي(ފރސ

ދއ މ ދވހ އދދއ އޅކޔލއރ މދނނވނ ކނތއތކގ އތރށ، އނގރސ މފތގ އނގރސ އދ

ނވތ އހނވސ އއވސ މއސލއއ ދމވފއވނމ ، މއދދގއވ ވހކއއ ގނވފއ ނވތ މދވފއވނ

صلى(اهللاއއ ރސލتعالى اهللاއދ އކމކ އކމއގ ސބބނ . އއ އޅގނޑމނނއ ޝއތނގ އމލކވ

. އކމކނ ބރއވގނވ ކނތއތކކވ )وسلم علیھ اهللا

އއ . އހނސ އއ ދނގ ކށއ ނނވ. ނވތ ނބއކށ ކމއވފއ އނދދނއވ އދވސ އތރ ކށއ

.ގ ހޟރތނނވتعالى اهللاއފދ ކނތއތކނ ހމޔތކށދނމށ އދނ . އޅގނޑމނގ އއބކމވ

~ 8 ~

ހމކށވރނ އބއލހކ ! އޅމނގ ކބއނ ގބލކރއވނދވ! ހއދވ ބޑކރއވ އޅމނގ ވރރއބވ" 127ބގރ ސރތގ !"އއސވވޑގނވ ދނވޑގނވ އލހވ

الھدى التبع من على والسالم

~ 9 ~

މޤއދމ

ޙމދ ޘނއއ ހއގވގނވނ ޝރކގ ފފ ނފއސވ އހނސ ޝރކ ފޔވ އއލހ އރދކރއވ ކނމ ހރހ އކރވނ ! އދ ޝރކކށފމހ ދނނތ. އށވوتعالى سبحانھ اهللاފފއއވސ ފއސވދއވމށ ކޅދނވނތ

2.އދ އމހކ އކރ ބޑވގނވ މގފރދމކނ މގފރއދއފ އމލކވ، 1ލއވރގދވގނވ ނބއ އމ

ގ )السالم علیھ(ގ އމމ، އބރހމ)ތއޙދގ އހލވރނ(އދ ޞލވތއ ސލމލއވނ އދ ދޢކރނ، މވއޙދނ) އއކއވނތކމށ(ގ ތއޙދށوتعالى سبحانھ اهللاނގ ރސލތ ހތމކށ މގށ ތބވނ އނގވ، އދ ހރހ ރސލ

.އށވ اهللاވލއވ މޙނމދ ބނ ޢބދގ

اهللا. އފއދވ މގސދއ ނތއއ ނނވ وتعالى سبحانھ اهللاތޔބއމހނ ! ގ އޅތކނނވوتعالى سبحانھ اهللاއ ވޙކރއވނ لىوتعا سبحانھ

ތމނއލހ ތޔބއމހނ އފއދވ ކމކއނލ ހމ ކޅވރށކމއ، ތޔބއމހނ ތމނއލހގ ހޟރތށ އނބރ " 3" ރނތ؟ރޖޢ ނކރއވނކމށ ހކ

ތޔބއމހނ އފއދވ ތޔބއމހނ އކމއގ މތނ ހނދނ ނއތލފއވ وتعالى سبحانھ اهللا! އހނއނނވ

. ވރށވސ މތވރ މގސދއގއވ

4" ތމނ އލހށ އޅކނކރނމނވ ނއފއދމއވ ތމނއލހ ޖނނނނއ އނސނ"

އށ وتعالى سبحانھ اهللاއބހ ބއވރ މޝރކނވސ . އށ އޅކނކރމއ ނނވوتعالى سبحانھ اهللاއދ ހމއކނ ހރހ އޅކމއ، އހނ ފރތއ ''ކ ވމ ހގގ މގސދ. މއކގ ގރއޝނ ކރފދއނނވ. އޅކނ ކރއވ

ތމނ އލހށ" ވދޅވލއވނ އލމވރނ އގތނ" .އށ ހލސކރމވوتعالى سبحانھ اهللاއކމގއ ޝމލނކށ

ބއލވ 48 ނސ ސރތގ 1 ބއލވ 116 ނސ ސރތގ 2 115 މއމނނ ސރތގ 3 ބއލވ 56 ޔތ ސރތގޒރ 4

~ 10 ~

5' ހރހ އޅކމއ އހނ ފރތކއ ޝރކނކށ ހމއކނ ތމނ އލހށ ކރމވ'ގ މނއކ "އޅކނކރނ މނވ

އވނ ވޙކރوتعالى سبحانھ اهللا. އދ ކނމ އޅކމއވސ ގބލކރވހށ އމހކ ތޣތށ ކފރވގނނވ

އށ وتعالى سبحانھ اهللاކފރވ، އދ ތޣތށ . ހއގ ތދމގއ ނބއ ކސޔރވގނވމގ ވނ ފޅވ ބޔނވގނނވ" 6" އމނވއޖ ކނމމހކމ އ އތމހއލ ދވހކވސ އރގނ، ވކވގނ، ނދނ ވރގދވގނވ އޅއގނޑކށވ

ކފރވމގ އގތނ ތޣތނނށ. އށ އމނވމގ ކރނ، ތޣތށ ކފރވނޖހއވوتعالى سبحانھ اهللاވމ

.ޝރތތކގ ތރގއ ބރއވމއ، އދވތތރވމއ، ރޅވރވމއ އބއމހނނށ ތކފރކރނ ހމނއވ

މފތ ތރޖމކރވނ މމއސލތއ އނމނނށ އޅނފލވދނމށއ، ސލފނނ ކޔއގނ މއޅ ބއގނޑ އއ ޝއއނގ ކބއނ ބރއވގނވ )عنھ اهللا رضي(ޢލ. ތގއ ސލފނގ ތރއނވ ބއއނނކނ އނގމވހގގ

. މބއގނޑގ ކބއނ ބރއވގނނވސލފނވސވނ ފދއނ

ދކގތގއ ކފރވފދ ކނމ އމލއކރ އބއމހނ. ތރއނނވ 7އބއމހނވނ ހމޔގނނވސ މރޖޢއނގދކ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا رسولއމހއގ ދލނ އމހކ . ކމގއވނމވސ ހތގ ނޔތށ ބލނޖހނކމށވ

އވ ނމވސ އމހކ އށ ހޑހތރ އއޗހގވ ކމގ)وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا رسولލބވކމށ ބނނނމ މރޖޢއނ ގ ޝރއތށ ގނޖހމގއ ވދކރއރވސ މوتعالى سبحانھ اهللاއދ ސރކރތއ . ކފރއނވނކމށވ

' ދނގތނ ހލލ'ގ ޝރއތށ ލބކރކމށއ وتعالى سبحانھ اهللاބނނ، މސރކރތކނ އބއމހނ . އބއމހނ ކފރއނކރވނއވ 8ނހހނދކނބ

ވސ މކނ )اهللا رحمھ(އދ އލކލބ. އވ)اهللا رحمھ(މކނ ބޔނކށދފއވނ އކލގފނގ ތފސރގއ އމމ އލޤރތބ 5

މޢރޖ އލޤބލ 'ގ )اهللا رحمھ(އމމ ޙފޟ އބނ އޙމދ އލޙކމ މއޔތގ އތރ ތފސލ ބނނވލއވނމ. ބޔނކށދފއވއވ ބއލވ) 1/82(' ޝރޙ ސއލމލ ވޞލ އލ ޢލމލ އޞލ

256ބޤރ ސރތގ 6ރ އތއ ބއގނޑއވސ މރޖޢއނގ ތރއނ އދމގ އތ. މރޖޢއނނކ އމލކ އމނގ ތރއނވކމއ ނނކމށ ބނ މހނނވ 7

ކރގ . އމހކ މއމނއކމށވ. މމހނ ބނގތނ މހއގ ހތ ރނގޅނމ ކރ އމލއގ ސބބނ މހކ ކފރއނވނއވ. ހމނއވ . މ ވއތރ ބޝރލ މރސއށ ތބވ މރޖޢއނނއވމރޖޢއނގ ތރއނ، މހރ މއޅ މރޖޢއނނއ އނ

މބއމހނ ދކގތގއ މހކ އނގއނ . އވ ކޔނ ފރގގ އހލވރނނވ'ކރމއޔ'މއ މރޖޢއނގ ތރއނ އނމ މގފރދފއވ 8އސލގއ ކނމ ގތކށ ގބލކރކމގއވ ނމވސ، އދ ކނމފދ އމލއކރ ކމގއވ އމހކ މސލމއކމގއ ބނފނމ އމހކ

.އމހކ ދނނ ބރއނވނ ކމށވ. ނމވސ އއ މސލމއކމށވ

~ 11 ~

سبحانھ اهللاއދ . މއޗށވ ގ"އލވލއ ވލބރއ"ހގގތގއ މފތގ އސލ މއގނޑ ބނކރވގނވނ އދ މރޖޢއނވނ މބއގއވސ ދނށ ބރ . އށޓކއ ލބވމއ އއލހށޓކއ ރޅވތވމގ މއޗށވوتعالى

ކތނމ ގނ ގ އދއވނނއ ކތނމވރކށ ގޅނބއވ ކމގއވ ނމވސ، އދوتعالى سبحانھ اهللا. އރވފއވ މސލމނގ ބނތކކއ އދކޅށ އދއވނނށ އހތރވދނސ، ކތނމ މސލމނނއ ގތލވ، އއފތތރކނ

ކމށ ފރގނވ، ކށމނދޔ ކމގއވ ނމވސ އބއމހނ ދނށ ލބކރކމށ ބނނނމ އބއމހނ ކފރއ ނވނ )އއބސ(އޖމޢ ތގ ދނނބކލނމޅ މސލމ އނމ. ހގގ ސލފނގ ފތވއއ ދމ އދކޅށވ. ބނމނނވ

،މސލމނނއ އދކޅށ ކފރނނށ އހވދ، އއވސ އހތރކމއ ފރކށދފ މހކ"ވލއވފއވ ގތގއ 9".ނ ފދއނ ކފރވނއވކފރއ

އބއމހނގ މސއކތއގނ . ލބނ ފނކމކވ ދނގ އދއވނގ ކނފތތކށ މބއމހނގ ވހކތކނ ތޣތނނއ )اهللا رحمھ(މވގތ ހނދނވގނދނ ސލފނގ ފރތނ އބނ ކޘރ. ކރއށ ދއމށ އ ހތވރކވ

ތމނނ . ވދޅވއވ )اهللا رحمھ(އއނޟރ ބނ ޝމއލގ ކބއނ އބނ އސކރ. "ގނސދއވފއވ ބސކޅށވކލގފނށ ! އ ނޟރއވ. "އލމއމނގ އރހށ ވދވޑއގތމވ، އހނދ އކލގފނ ސވލއ އއސވއވ

. ދނނވމވ" ވރށވސ ރނގޅށވ. އ އމރލ މއމނނއވ"ތމނ ޖވބގއ " ކނފދ އކނތއވ؟ ހނދނވރސކލނގ ހޔލތކށ "ތމނ ޖވބ ދއވމވ " ކބތއވ؟ 10އކއއރޖ"އހނދ އކލގފނ ސވލ ކރއވއވ

" 11ޒނތތކނ ޒނތތރވ، އބއމހނގ އސލ ދނނ ދރވގނނ މހނގ ދނވ އނބސ ބނ، މދނޔގ 12" ކލގފނ ތދ ވދޅވއޖއވ"އހނދ އކލގފނ ވދޅވއވ

ކތނމ ރނގޅ . ވމށވދކށލ، ޤރއނއ ސނނތށ ރޖއ) ކނކށ ތބވނ(އދ އޅގނޑމނ ގވލނ ތގލދ

އހނވމ އޅގނޑމނނށ އތ ކނމ ޝއޚއ އފދ ކށއ ކރކމގއވ . ޝއޚއ ވޔސ ކށއ ކރވދނއވރވ ކނމ އނސނއގ ބހކވސ ގބލކ. "ނމވސ އ ޝއޚގ ބސ ދކށލ ޤރއނއ ސނނތށ ރޖއވމވ

. ފޔވއވ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا رسولއކމކ އއ . ފހރއ ނކރވ ފހރ އނނނ ބސތކކވ . ކމށ ސލފއޞލޙނ ވދޅވނ އހނވގނނވ."އކލގފނގ ހރހ ބހއ ޖހނ ގބލކރށވ

ބއލވ) 1/274(މޖމޢލ ފތވ އބނ ބޒ 9

.އރޖޢއކ މރޖޢއނގ ފކރށ ކޔ ނމވ 10އއ ދރނވނފދ ހލއގއ ރސކލކ وتعالى سبحانھ اهللاއއވސ އޅކ އމހކ . "ގއވ ފދއނނވ2860އއ އބ ދވދގ ހދޘ 11

މހދޘއކ އލބނ . ގއވސ މހދޘ ގނސދފއވއވ"މސނދ"ގ )اهللا رحمھ(އދ އމމ އޙމދ." ގތއނވވނއވ .ދރޖއގ ހދޘއކވ' ޞޙޙ'ގއ ')1272(ސލސލތއ ޞޙޙ'އދ . ހދޘއކވ' ޙސނ ޞޙޙ'ގއ ބނގތނ ')2240(ޞޙޙއތރޣބ'

އނނޟރއކ ޚރސނގއ އފދނ އނމ ބޑތ އލމވރނގ )". "10/276(އލބދޔ ވނނޙޔ" ގ)اهللا رحمھ(އލޙފޟ އބނ ކޘރ 12އބނ )1ހރސނގއ އފދނ އނމ ބޑ ތނ އލމވރނނކ 'އކލގފނއ ބހގތނ ސލފނ ވދޅވއވ . ތރއނ އއ ބފޅކވ

އއޖރޙ ވއތޢދލ ، )9/328، 8/383(ސޔރ އޢލމނނބލ '. 'ޔޙޔ ބނ ޔޙޔއވ)3އނނޟރ ބނ ޝމއލ )2އލމބރކ، )."10/437(ތޙޒބއ ތޙޒބ ، )8/477(

~ 12 ~

،ގއ)ސނނތ(ރއޘ) ސލފނގ(ތޔބއމހނގ ކރނ ދޔ މހނގ"ވދޅވނ )اهللا رحمھ(އދ އމމ އއޒޢއދ ރތކށ ވހކދއކ މހނގ . ތޔބއމހނނށ ދނތބ އނމނ އނކރކރ ކމގއވ ނމވސ ހފހއޓށވ

13"ވހކއށ ސމލވށވ

ވޖބވގނވނ ކނމ މއމނއށ "ވދޅވއވ )اهللا رحمھ(އލއޝއޚ اهللاއމމ ސލއމނ އބނ ޢބދ صلى( اهللا رسولގ ފތއ وتعالى سبحانھ اهللاކމކއމދގއ އތސ އދ ކނމ މހކ އނކރކރ ކމގއވ ނމވސ

اهللاކ މގތ. ގ ސނނތ އމހކއ ހމއށ ފރ އމހކށ އގ މނ އނގމނ، އކމކށ ތބވމވ)وسلم علیھ اهللاއދ . 14އދ ހރހ ދނނބކލނވސ އޖމއވލއވފއވ ގތވ. އހރމނނށ ދއކވފއވ ގތވ وتعالى سبحانھ

އއ އދވސ އހނވސ )اهللا رحمھ(އދ އބނ ޢބދލބއރ. މގތ ދކށލކނ ކށވރ ކނކށ ތބވ ޖހލނނވޅނ ވދޅވލއވފއވ ގތގއ އބއމހނނކ އލމގ އހލވރނ ނނކމށ ދނނބކލނ ބބފ

.15."ވލއވފއވއވ)އއބސ(އޖމޢ

މހކއ ޤރއނއ ސނނތ"ވދޅވލއވފއވއވ )اهللا رحمھ(އދ އމމ ޢބދއރޙމނ އބނ ޙސނ އލއޝއޚއ ހމއށ ފރ، އމހކށ އއއޗހ ފހމވމށފހ އމހކށ ވޖބވގނވނ އހނ މހނނށ ތބވނ ދކށލ ގރއނ

ދ ވމ ކނމމހކށވސ ވޖބވގނވނ އލމވރ ދނނބކލނގ ފތތއ ކޔމނދ ހނ. ސނނތށ ރޖއވމވ 16."އފތއ ޤރއނއ ސނނތއ އޅކޔލ ރނގޅތބލމވ

އނނނވ އޔތގ ތފސރކރއވމނ )اهللا رحمھ(އދވސ އމމ ޢބދއރޙމނ އބނ ޙސނ އލއޝއޚ

: ވދޅވލއވނ

17" ކޔމނވއޖނމ ތޔބއމހނވސ ވހށ މޝރކނގ ތރއނނވ) މޝރކނނށ(ހނ އބއމހނނށތޔބއމ"

ފދއނ ބޔނކރވފއވ އމހނ އތބވ ފރތތކށ ކނކށ ތބވމގ ސބބނ މއޔތގއ ވރށވސ ގނމހނ،"

ބއލވ' ޝރފ އސޙބލ ޙދޘ'ބޣދދގ ޚތބލ 13ގ ފރތނނއ، ހރހ ހއގގއ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا رسولގ ހޟރތނނއ، وتعالى سبحانھ اهللا! އ ތއހދގ އހލވރނނވ 14

ވމ ކނމ މހކ . ގރއނ ސނނތށ ތޔބއމހނ ރޖއވމށވތއބވ އލމވރނގ ފރތނ، ތޔބއމހނނށ އމރވވފއވނ ކނކށ ތބވމއ . ތކވތޔބއމހނނއ އދކޅހދ ތޔބއމހނ އނކރކރކމގއވ ނމވސ ތޔބއމހނގ މނހޖކށ ހދނވނ ދލލ

.ނނވކނކށ ތބވމކ އލމއ ނނކމއ، "ވދޅވނ )اهللا رحمھ(އލޢއލމ އބނ ޤއޔމ! ބއލވ' )547-546(ޙމދ ތއސރލ ޢޒޒލ ' 15

))"1/45(އޢލމލ މވއޤޢނ . (ކނކށތބވ މހއކ އލމވރއއ ނނކމއ މދ އއވސ އލމވރއއގ ދމދގއ ހލފއނވއވ ބއލވ) 388-387(ފތޙލމޖދ 16 121އނޢމ ސރތގ 17

~ 13 ~

އމހނގ އ ވރނނށ ތބވމގ ގތނ ދލލތކށ ތބ ނވމގ ސބބނ އމހނނށ އކރވނ . އމލކރވއވމ 'އދ އމހނ . ލލތކށ ބރވކށ ނޖހއވއދ އގ ތރއނވސ ބއއމހނ ދކ ގތގއ ދ. 18ޝރކކވ

19." ބނ އމހނ އކރ ޝރކ ފޅކރއވ' އލމވރޔއށ ތމނނއށވރނ ބޑށ އނގނއވ

އޅމހނގ މދކމއމހކށ ހއގ ފޅވހނދ، ހއގށ "ވދޅވލއވފއވއވ )اهللا رحمھ(އދ އމމ އބ ބތނއދ ޖހލނގ 20.އކމށ ދކޅހދ މހނގ ގނކމކށ، ހއސކށ މފހ ޒމނގއ އމހކ އޅއއ ނލނއވ

ކށވރ، ވކނ' ގނވ؟މއ ހއގކމގއ ވނމ ކއވގނބ މވނ އވނ ޝއޚކށ މކނ ނނ'ބނމއ ކމގއވ އމހނ ބނޏވ . 21ބނނކރފދ އޒރކށވ ތއރނކފ

22" އއ ހޔކމއ ކމގއވނމ އބއމހނ ތމނނމނށވރނ ކރއރއގނ ނދވނހވ"

އދ ތޔބއމހނ . އމހނ ގރއނއ ސނނތގ ދލލތއދކށ ޝހނގ ފތވއށ ތބނވހށކމވތޔބ! އ މސލމ އޚނނވ 18

.ރ ބއއގ ގތގއވމހލގކށ ތބވމގގތނ އބއމހނނށ ތބވއޖނމ ތޔބއމހނ ވހށ މއޔތގއ ބޔނކރވފއވ ޝރކކ ބއލވ) 391(ފތޙލ މޖދ 19 ((ވޙކރއވނ وتعالى سبحانھ اهللا 20 ((

ނތކގ ގނކމއމދ ކލގފނ ހއރނވ އކމގ މއޗށ ހތ ލނބގނދޔ ކމގއވޔސ ނބއކނތކއ ނބއކ! ކލގފނ ވދޅވށވ"އށ عالىوت سبحانھ اهللاއދ ބއދވރނކމގއ ތޔބއމހނވނމ ދނނވ ނސބލބތ ތޔބއމހނ . ރނގޅކނތއ ހމހމވގނއ ނވއވ

100އލމއދ ސރތގ " ތގވވރ ވށވ .އއ ހއގވކނ ކށވރ ގރއނއ ސނނތގއވ. ވމ ތޔބއމހނ މއޒރގ ބރވރކމއމދ ވސނވހއޓވ 21((ރއވފއވނ އދވސ އހނ އޔތއގއ ކފރނ ބނކމށ ވޙކ 11އޙޤފ ސރތގ 22 ((" ތމނމނގ

24މއމނނ ސރތގ " ކރނ އޅނ ކބފއނގ ތރގއވސ މފދކމއގ ވހކ ތމނމނ ނހމއވ ((. ކ ހމ މ އޒރވއއ ބއދލވހނދ ދއ)السالم علیھ(އދ ފރއއނވސ، މސ (()"ބނޏވ)ފރއއނ :

51ތހ ސރތގ " އހނކމގއ ވނމ އސވދޔ ގރނތކގމހނ އމނނވ ކއވގނހއޔވ؟. އދ އ ދނކ ހއގ ކމގއވ. ނއ، ކބފއނ ވނ ދނއގ މތގއވއބއމހނ ބނގތނ އބއމހނގ ޝހނނއ، ބޑނނއ، ވރނ

((ދލލތއ ދކށ މހއގ ބނމށ ކނކށ ތބވމހނނއ ބހގތނ ވޙކރއވނ وتعالى، سبحانھ اهللا

(( "صلى اهللا رسولއށއ وتعالى سبحانھ اهللاއޅމނ : ށ މފށށ ފރޅދވހ އބއމހނ ބނނއވއބއމހނގ މނތއ، ނރކއގއ އފ

ހމކށވރނ އޅމނ، އޅމނގ ސހބނނށއ ބޑނނށ ! އ ރއބވ: އދ ބނނއވ. އށ ކޔމނވވނނމ ކނފދތއވوسلم علیھ اهللاއޒބގ ދގނ އބއމހނނށ ދއވ، ބޑވގނވ ! އ ރއބވ. އބއމހނ އޅމނނށ މގއޅވލ މގފރއދއވ. ވކޔމނވމ

68- 66އޙޒބ ސރތގ !" ލއނތލއވމކނ ލއނތ ލއވނދވ

~ 14 ~

އދވސ ބނފއވއވ

23" ގ ނޢމތ ދއވފއވ ބޔކ މއބ؟وتعالى سبحانھ اهللاއހރމނގ ތރއނ "

ތޔބއމހނ އނމ ފރތމ ހއގ "ވދޅވލއވފއވ ބސފޅއގ މނއގއވނ )عنھ اهللا رضي(އދ ޢލ

އކމކ މއދގ ދނޔގއވ ގއލ . 24"ހއގގ އހލވރނ އޅނފލނއވ އރނ ތޔބއމހނނށ. ދނގނނށވމއދ ގނމހނ ! އދ ދނނށވ. ހލކވމނދ މހނވނ ކނމ ޖހލއގ ވހކވސ ގބލކރނ ފއޓފއވ

ހމކށވރނވސ އސލމދނ މއދމވނ . ށ ނވހވދނއކމކ 25ހއގގއ ވނމ އސލމދނކ ބރއޓހ 26."ބރއޓހކމގ އނތހގއވ

.ގ ހޟރތނނވوتعالى سبحانھ اهللاވމ ހރހ އހއކށ އދނ

.އޔތގ ވޖބ އދ ކރމގ ގތނނވ އދ މފތ ތރޖމ ކރވފއވނ އނނނވ

އދ . އދ ތގވވރވމއ ހޔކނތއ ކރމގ މއޗށ ތޔބއމހނ އކކ އނކކށ އހތރވ ވގވރވށވ" 27"އކކ އނކކށ އހވ ވގވރނވށވފފވރވމއ އދވތތރވމގ މއޗށ

އއ އބއމހނ ވރށ ބޑށ . އދ މފތގއ ބއއ ސރކރތކގ އލމވރނގ ބސތއ ނކލކރވފއ ވނއވ . ގދ ކމނނވމގފރދމގ ތރގއ ތބކމގއވ ނމވސ، މރޖޢއނނއ ދކޅށ އބސތއ ވރ

. ގ ހޟރތނ އއ ރހމތކވوتعالى سبحانھ اهللاވމ މފތކ ހވއ ތގވއށ މގފހވ އއޗއކމގއވ ނމ މއ

އދ .ނބއ ކމނނވ ކށއވނމ އއ އޅގނޑމނގ އމއލ ނފސގ ނބއ ކމނނއ ޝއތނގ އދ މގއ

53އނޢމ ސރތގ 23އދ އއއ ހލފށ ވކ ބއގނޑކށ ކނކށ . ވމ މއނ އނގ އއޗކ ހއގގ އހލވރނ އނގހށ ހއގ އނގމނކމވ 24

.ތބވގނއ ހއގއ ނފނނނކމވއސލމދނ ފށނ ބރއޓހ "ރވކރއވނ )عنھ اهللا رضي(ކމށ އބ ހރއރހދޘކރއވ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا رسول 25

މސލމ، ." ވމ ބރއޓހނނށ އފވރކމގ ހބރނ ހބރ ދއވށވ. އދ އދނގ ނމނވސވނ ބރއޓހކށވ. އއޗއގ ގތގއވ )11/307(އލޚތބލ ބޣދދ، )2/389(އބނ މޖ، އދ އޙމދ

)401- 400(އއދރރއސނއޔ 26 2މއދ ސރތގ 27

~ 15 ~

.އކމކނ ސލމތވގނވ ކމކވ وسلم علیھ اهللا صلى رسولއއ އއލހގ وتعالى سبحانھ اهللاއކމކ

ގ ހޟރތނމނވ މއޅއށ وتعالى سبحانھ اهللا. މއޅއށ ކޅދނވހ ވރކނ އޞލހކރނ މނވ މއޅނދމވ"އދ މއޅ ތއބވ ރޖއވނވސ އއލހގ . މއޅ ވކލކރނވސ އއލހގ ހޟރތށވ. ތއފގލބމއ ނތވ

28"ހޟރތށވ

الھداء التبع من على والسالم "އދ ސލމތ ލބގނވނ ހއގމގ އޚތޔރކރ ބޔކށވ"

. މ2008މޗ 22 .ހ1429 األول ربیع 14

88ހދ ސރތގ 28

~ 16 ~

29ބނގލއ އގ އސސތއއސލމދނގ - 1

30 އސލމދނގ ބނގލއ އގ އސސތކކ ކބއތ؟

31" އށ އޅކނކރމށއ، ތޣތނގ ކބއނ ދރހލވމށވوتعالى سبحانھ اهللا"

.ނވ ބއތކގ މއޗށވމބބ ބނވގނވނ އނނ 29އސލ ދނ އލއސލމ 'އވކޔނ ފތގއވ 'އއދރރއސނއޔ'އލއމމ އލމޖއދދ މޙނމދ އބނ ޢބދލވއހބގ . ހ ')2/22(ވޤއދތހ ' )211-2/201(އއދރރއސނއޔ '. ނނވނ ފތގ ޝރހއމމ އލމޖއދދ ޢބދއރޙމނ އބނ ޙސނގ މތގއ ދ. ށ

ބއލވއސލ ދނ 'ގ ފތ )أسره اهللا فك(މތގއ ދނނވނ ފތތކގ ހއސ ޝރހއއ ކމގއވ ޝއޚ ޢލ އލޚޟއރ. ނ .ކޔ ސލސލ ފތތކގ ތރއނ އނމ ފރތމ ފތވ' އއތއޙދ ވލޢޤދސލސލތލ އޖޒއ ފ 'މފތކ އކލގފނގ . 'އލއސލމ 'މއލތ އބރހމ'ގ ފތއކމގއވ )اهللا حفظھ(ޝއޚ އބ މޙނމދ އލމޤދސ. ރ

!ލއވވމ މބބގ އތރ ތފސލ ހދމއ ބނނފޅވލއވނމ އފތތއ ބއލވއދ ޝރކނ . އއ ތއހދއ އމނއ ކޔމނގތމގ ތރއނ އއލހށ އމނދ ހށހޅގތމވ. އސލމގ މނއކ އސތސލމއވ" 30

)وسلم علیھ اهللا صلى( هللا رسولއދ މކނތއ )." 1/129(އއދރރއސނއޔ . ނއޓ މޝރކނގ ކބއނ ސލމތވ ހރމވ .ދއކވގތށ ކށ، ބދއއއ އހނހނ ބތލކނތއތކނ ދރވމހ ވކނ ކށވރ މސލމކށވ

އދކރވ ކނމ ފޔވ އފރތކށ އއވސ ކހލ އޅކމއ ރ وتعالى سبحانھ اهللاއދ ތޣތނ ބޔނކރވނ އއ ، 36 ނޙލ ސރތގ 31އކމކ މއ ވސނމއ ނތ ފރތތއ ކމގއވ ގބރއ، ގހއ، ބދތކއ، ގރބކރއއ، އލފނއ، ތރތކއ، . ފރތއގ ގތގއވ

އއ އބއމހނނށ އޅކނކރވހނދ އބއމހނ . އކމކ ވސނ ފރތތކށ އތރ ޝރތއ ހމނއވ. ޝރއތފދ އއޗހގ މސލވއއ . ފދ މތ ބބކލނ ތޣތނގ ގތގއ ނހދމށޓކއވ)عنھ اهللا رضي(އއ ޢލ)السالم علیھ(އއ ޢސ. އއޅކމއ ރހގނ ހރމވ

އދ އކލގފނށ އޅކނކރ މހނނށ ގޔމތދވހނ އކލގފނ . އ ނލއވއވއކލގފނށ އޅކނކރމކށ ގވއ )السالم علیھ(ޢސގ )عنھ اهللا رضي(ހމއފދއނ ޢލ) ބއލވ 6އދ އޙޤފ ސރތގ 117-116، 78-72މއދ ސރތގ . (އނކރކރއވނއވ

އށ ތކފރކރމއ، ރޅވރކމއ، އދވތތރކނ ނތ ނމވސ )عنھ اهللا رضي(އއ ޢލ)السالم لیھع(އދ ޢސ. ހލތކވސ ހމމއއވ . އބބކލނނށ އޅކނކރ މހނނށ ތކފރކރމއ، ރޅވރވމއ، އދވތތރކނ ފޅކރނ ވޖބވ

ގ ޝރއތ وتعالى سبحانھ اهللاއގތނ ޝއތނ، . ނށ އޅކނކރވ ހނދ ރހމހނނ ތޣތނނވޝއކއވސނތ ގތގއ އބއމހނ سبحانھ اهللاގ ޝރއތނނ އހނ ޝރއތށ ހކމކރ މހ، ޣއބގ އލމ އނގކމށ ދއވކރމހ، وتعالى سبحانھ اهللاބދލކރމހ،

) ފރއއނ، ރހބނ، ފދރނ، ސފނ، ސހރނ، ފލބލމހނ، ކޢބ ބނ އޝރފ(އހނފރތތކށ އޅކނކރނ ގވމހ ފޔވ وتعالى . ހމނއވ

މއނ ނއޓ ހއދފހނއޅދ އއ ކނމ ގތކނވޔސ މހނ ހ"ތޣތނނއ ބހގތނ ވދޅވނ )اهللا رحمھ(އލޢއލމ އބނ ޤއޔމވމ ކނމ މޖތމއއއގވސ . އގތނ އޅކމގގތނ ވޔސ، ތބވމގ ގތނވޔސ، އދ އމނވމގ ގތނވޔސ ހމނއވ. ގތގތވ

ފޔވ وتعالى سبحانھ اهللاއގ ފރތނ ލބގނނނދވ މހ، ނވތ ގ ހކމފޔވ އހނ ހކމއ އމހوتعالى سبحانھ اهللاތޣތކށ ވހށ، ގ وتعالى سبحانھ اهللاގ ފރތނ އއވސ ދލލއ ހއކއނތ ތބވވމހ، ނވތ وتعالى سبحانھ اهللاއޅކނކރވ މހނ، ނވތ

އދ މބއމހނނއ މބއމހނގ ގތގއވމހނގ ހލ . އމހނނ ދނޔގ ތޣތނނވމބ. ޝރއތގއވގތއ ހލފށ ތބވވ މހއވ اهللا رسولއއ وتعالى سبحانھ اهللاއދ . އޅކނ ދކށ ތޣތށ އޅކނ ކރތނވ ގ وتعالى سبحانھ اهللا ބލއފނމ ފނނނ އބއމހނ

~ 17 ~

) نفي(އއ އނކރކރމއގ ) إثبات(އއ ގބލކރމކއ. ބނގ ބނވގނވނ ދބއއގ މއޗށވ އސލމދނގ 32. ކރމގ މއޗށވ

: ވދޅވފއވ ފދއނނވ )اهللا رحمھ(އއ ޝއޚލ އސލމ މޙނމދ ބނ ޢބދލވއހބ އއތމމ އނނޖދ

-އއ. މދނގ ބނގލއ އގ އސސތއ ބނވގނވނ ދކމއގ މއޗށވއސލ"

އށ ހލސކށ ކރމށ އމރކރމއ، މކމށوتعالى سبحانھ اهللاހރހ އޅކމއ އއވސ ބއވރއކ ނލ -:ފރތމ

صلى( اهللا رسولއއ وتعالى سبحانھ اهللاއދ . ދކށ ތޣތނގ ކބއނ ހކމ ހދނދތނވ ގ ފރތނ ހކމ ހދނ)وسلم علیھ اهللا صلى(

)ބއލވ) 1/50(އޢލމލމވއޤޢނ ." (އށ ކޔމނވމގ ބދލގއ ތޣތށ ކޔމނވ ތނވ)وسلم علیھ اهللاއދ ކނމ . ފޔވ އފރތކށ އޅކނވވ ކނމ ފރތކ ތޣތކވ وتعالى سبحانھ اهللا" އދ ނޖދގ އމމނ ވދޅވލއވގތގއ

ގ ޝރއތދކށ وتعالى سبحانھ اهللاއދ އގތރގއ . މގފރއދމއގ ބޑނނއ، ނބއކނތއ ރތކށދ ރނގޅކރ ކނމމހކ ތޣތކވއދވސ ތޣތނގ ތރގއ ސހރނނއ، ބދތއ . ޔތއގ ޝރއތއ ކރމށޓކއ ތބ އނމނވސ ހމނއވއހނ ޖހލއ

އޅމހނ ވމހނނށ އޅކނކރނ ގވމހނނއ، އޅމގ ތރގއވ މހނ މގފރއދމށޓކއ ވހކ ކޔ ބލހއޓމހނނއ، ވޅލފއ )2/301(އއދރރއސނއޔ ." އބހ އނއ އނމ ބޑވގނވ ތޣތވ. އދ މހރހ ތޣތނގވސ މލކ ޝއތނއވ. ހމނއވ

سبحانھ اهللاއކލގއށ . (ވ ޝއތނއވއއ ތޣތނގ ބޑމހކމގއ"ގއ ލޔފއވނ 'ކތބއތއހދ'ޞލޙ އލފއޒނ ތޣތއބހގތނ وتعالى سبحانھ اهللاގ ހކމނ ހކމ ނކރ ވރޔއއ، وتعالى سبحانھ اهللاއދ ސހރނނއ، ފލބލމހނނއ، !) ލއނތ ލއވށ وتعالى

)"1/27(އޢނތލ މސތފދ ބޝރޙ ކތބއތއޙދ " ".ފޔވ އހނ ފރތކށ އޅކނކރނ ގވމހވސވނ ތޣތނނށވއވ ކޔ ފތއ ޝއޚ އޙމދ ބނ ޙމދ 'ތޣތ'ގ )اهللا حفظھ(އދ އތރށ ތޣތއ ބހ މއލމތ ބނނފޅނމ ޝއޚ އބ ބޞރ

ލވލއވއވ ކޔނ ފތ ބއ'އލ އޟ ވއތބޔނ'އލޚލދގ އކހރކރމ وتعالى سبحانھ اهللا"ވދޅވލއވނ )أسره اهللا فك(އވ ކޔނ ފތގއ ޝއޚ ޢލ އލޚޟއރ'އއތއޟހ ވއތތނމތ' 32

އއ . ބނމނ ދކމއ ފރހމ ކރނޖހއވ ބލކށ، އނކރކރނއއވސ ފރތކށ އޅކނ ހއގނވކމށ ގ. ހ ފޔވ ކމށ ގބލކރނ وتعالى سبحانھ اهللاއއ . ށ

ކމށ 'މހނމދ ތދވއޖ'މސލކށ . އއވސ އއޗއ އއވސ ގތކށ ގބލކރމކއ އނކރކމއ ނލ އކހރއއ ނކރވނއވމހނ ' މހނމދ ފޔވ އއވސމހކ ތދއނވ' އކމކ . ނ ކމއ ތޔބއމހނނކށ ސފއ ނވނއވބނފނމ ތދވ މހނމދ އކ

އއ ގބލކރނ ކމގއވ' އއވސމހކ ތދއނވ'އއ އނކރކރނ ކމގއވ . ބނފނމ ތދވ މހނމދ އކނކނ ސފވއޖއވ . އއތއވ' މހނމދ ފޔވ'

اهللاއށ އޅކނކށ وتعالى سبحانھ اهللاއށ ސޖދކށފއ އއށފހ އހނ ފރތކށ ގރބނއއކށފނމ ނވތ وتعالى سبحانھ اهللاވމ ." އއކއވނތ ނކރމހކށވ تعالىو سبحانھ اهللاގ ޝރއތ ފޔވ އހނ ޝރއތއ ގނނ މހވނ وتعالى سبحانھ

~ 18 ~

33.ހތވރ ދނމއ، ލބވނވސ މކމގ މއޗށ ބނކރމއ، މކނ ނކރ މހ ކފރ ކރމވ

އ، އށ އޅކނ ކރމގއ ޝރކނކރމށ އނޒރ ކރމއ، މކމށ ހރކށވމوتعالى سبحانھ اهللا -:ދވނ

35."34ރޅވރކނ މކމގ މއޗށ ބނކރމށއ، މކނ ކރ މހ ކފރކރމވ

މކމއބހ "މކމއ ބހ ގތނ ވދޅވއވ )اهللا رحمھ(އމމ ޢބދއރޙމނ އބނ ޙސނ އނނޖދ އލއޝއޚ 36."ލލތއ އބހއޓވގތނ ގރއނގއ އދދ ނކރވހ ގނ ދ

37.އވ )إبراھیم ملة(އގތނ އސލމދނގ މބނގލށ ކޔނ މއލތ އބރހމ

އދ ). نفي(އދ ދވނއށ އނކރކރމވ). إثبات(މތނގއ އމމ ފރތމއނނ ވދޅވފއ އވނ ގބލކރމވ

އޝރތތއ ބޔނކރވފއ އވނ އގ މހނމކމގ .ބޔނ ކރއވފއވއވ ޝރތ ހތރ ކމކށވސ ކނމ

އދ . އއވސ މސލމކއ ދމއށ ކފރކ ބނނވނ މނވގނނވ. މހކ ކފރއކމގއ ބނނ، މހކ ދނނ ބރކރނ: ތކފރ 33

އކމކ ކނމ މރތއދކއ ކފރކއ ދމއށ ކފރކ . އލމވރނ ދކލއވގތގއ އކނ އގތށ ކރމކވސ ހދޒތގއ ކފރކވބއއ ހނނށ އތ އލމ ނތސ އދ ހލސކށ ބނނނމ، އހލސތރ މ"ޝއހ މހނމދ ބނ އބދލވއހބ ވދޅވނ . ބނނޖހއވ

އދ . އދ ތމގ އމއލ ވސނމނ މހކ ދނނ ބރކށލމއމދ ވރށވސ ރއކތރވނޖހނއވ. މކނކމއމދ ވހކ ނދއކމވ. ސލމދނގއ އނމ ބޑތވގނވ ކނތއތކގ ތރއނނވވނ އ'މސމހނ އސލމދނނ ބރކރމއ، މސމހނ އސލމދނށ ވއދނ'

އގތނ ހގގތގއ ގރއނނނއ ސނނތނނއ . އދ ޝއތނވނ މކމގ ބނނހފ ވރށވސ ގނމހނ މކމގތރއނ މގފރއދފއވއދ ހގގތގއ ގރއނނނއ . ގއވ މހނނއ ދމއށ ބއއމހނ މސލމނނ ކޔއވދނނބކލނގ އޖމއނ ކފރނ ކމ

.ބއލވ) 8/217(އއދރރއސނއޔ ." ސނނތނނއ ދނނބކލނގ އޖމއނ މސލމނގ ގތގއ ތބމހނ ބއއމހނ ކފރކރއވމރޖޢއނނއ ހލފށ އމމ ވދޅވލއވފއ އވނ މރތއދނ ކފރކރމކ އއ ދނގ އސސތކގ ! އހލވރނނވ އ ތއހދގ 34

މސއކތއ އބއމހނ މރތއދނ އއ ކފރނނ ބނމހނ ހއޓވނ ނނ! އކމކ މއދގ މރޖޢއނނށ ބއލވ. ތރއނވކމއކމވއދ އހނ އކނތއ . އއގ ނމނ ނނ ހރކރއވ'ޚރޖ'އއ ނވތ 'ތކފރ'އދ އބއމހނ ކފރކރ މހނނއ ދމއށ . ނކރއވ

ވސ އނގ ޝރއތ އސލމގތނ ހލލ 'ބޝ'އދ . ހދއވއގ ލގބނ ލގބ ދ'ޚވރޖ'އއ ތޣތކ ބނމނވސ 'ބޝ'ފޅވމނ ގސ، ނޖދގ އމމނނއ ! ތޔބއމހނ އމއލއށ ފތތއ ހޅވ ބއލވލއވ. اهللا سبحان. ނބނހ ހނދކ އހނއ ނބނވނޔ ބނއޅއވ

ނ ނވތ 'ތކފރ'އއމމނތކށ ދފއވނވސ ހމ ! ފއ ހރ އއޗހތއ ބއލވލއވދމއށ މޝރކނތއޖހ ވނނތކއ ކޔ .ގ ހޟރތނ ދނނވމވوتعالى سبحانھ اهللاއޅގނޑމނ މފދ ކނތއތކނ އހތރވދނމށ އދ . ނފދ ނނތކވ'ޚރޖ'

ބއލވ) 2/22(އއދރރއސނއޔ 35 )2/203(އއދރރއސނއޔ 36ގ )السالم علیھ(އބރހމ'އދ ،'ގ އގދ)السالم علیھ(އބރހމ '، 'ގ ދނ)السالم علیھ(އބރހމ'ތރޖމކރމނ : މއލތ އބރހމ 37ކނމ ހގގ މސލމކ . ނނވ'ހނފ'އލތ އބރހމއށ ތބވމހނނކ އދ މ. އވސ ކޔއ އޅއވ'އލޙނފއޔ'އދ މމގށ . 'މގ

)ތއހދގއ ރނގޅށ ސބތވ އގއ ހފހއޓއގނ ތބމހނ. (އދ ހނފއކވ. މވއޙދކވ

~ 19 ~

ދވނ ކނތއ، ދނ ތނވނ ކނތއ، ދނ ދނ ، އނމ ފރތމއނނ ފރތމއށ އނ ކނތއ. ތރތބނނވ . ހތރވނ ކނތކވ

ދނ އނ . އއ ބހ ގތނނވتوحیدފރތމ ދ ޝރތ ހދ . މގއވނ ހތރ ޝރތކވ :ގބލކރނ - 1

. ދ ޝރތ ތއޙދގ އހލވރނނއ ބހ ގތނނވ

އށ ހލސކށ އޅކނކރނوتعالى سبحانھ اهللاއއވސ ބއވރއކ ނލ :ފރތމ ޝރތ. ހ

ވޙކރއވފއވނ وتعالى سبحانھ اهللا

ތމނމނނއ ތޔބއމހނގ މދގއ )! ބވލއވނ ފތތކގ އހލވރނ(އ އހލކތބނނވ. ކލގފނ ވދޅވށވ"އއ އއވސ އއޗއ ޝރކނކރމށއ، وتعالى سبحانھ اهللاއއ . މހމވގނވ އއބސވމކށ އނނމ ހނގށވހ

ފހ ދނ އބއމހނ ދކޅހދ މނއނބރލއފނމ . އދ އހރމނ އއބޔކ އނއބޔކ އލހނތކއކމށ ނހދމށވ 38" ށވ، ތމނމނނ މސލމނކމގއ ތޔބއމހނ ހކވށވވދޅވ

ވޙކރއވފއވނ وتعالى سبحانھ اهللاއދވސ

39" ރއވ އނގވފއވކލގފނގ ވރރއބށ މނވ އޅކނ ނކރމށ، ކލގފނގ ވރރއބވނ ނޔކ"

ވޙކރއވނ وتعالى سبحانھ اهللاއދވސ

. އމރކރއވފއވ ވނއދ އއލހށމނވ އޅކނނކރމށ. އށވوتعالى سبحانھ اهللاފހ ހރހ ހކމއވނ " 40" އކމކ ގނމހނ ނދނއވ. ހމކށވރނވސ ހއގވގނވ ދނކ އއއވ

64އލ ޢމރނ ސރތގ 38 23އސރއ ސރތގ 39 40ޔސފ ސރތގ 40

~ 20 ~

ވޙކރއވނ وتعالى نھسبحا اهللاއދވސ

އދ އފތގއވ ހރހ . ޔނކރވގނވ ފތވމފތކ، މފތގ އޔތތއ އއވސ އނކމއނތ ފރހމއށ ބ .ر ل ا"އއ . އލހގ ހޟރތނނވ ޑގނވ ހކމތވނތއއޗއ ބޔނކރވ ތފސލކރވގނވނ ޙބރތއ ދނވ

ލހގ ފރތނ އނޒރކރއވ، އށ މނވ އޅކނނކރމށއ، ތމނކލގފނކ އއوتعالى سبحانھاهللا ތޔބއމހނ 41." އފވރކމގ ހބރދއވ ބކލއކމށ އނގވމށވ

ވޙކރއވނ وتعالى سبحانھ اهللاއދވސ، ނބއޔނގ ދއވތ ބޔނކށދއވމނ

44" އށ ތޔބއމހނ އޅކނކރށވوتعالى سبحانھ اهللا 43އހނ އލހކ ނވ 42އއލހ ފޔވ! މގ މހނނވއ ގއ"

2-1ހދ ސރތގ 41ފޔވ وتعالى سبحانھ اهللا'. އވމއޔތނ ކލމ ދހވގނދ"މއޔތއ ބހގތނ ވދޅވނ )اهللا رحمھ(އމމ ޢބދއރޙމނ އބނ ޙސނ 42

' إلھ ال'އނނ ބއނ އނކރކރނކމގއވ ' އހނ އއވސ ފރތކށ އޅކނނކރމށ'. އހނ އއވސ ފރތކށ އޅކނނކރމށވ. އދވސ މފދ އތއ އޔތތކއ ބވއލއވފއވއވ. ދހވއވ' اهللا إال'ކމގއ އނނ ބއނ ' ފޔވ وتعالى سبحانھ اهللا'އދ . ދހވއވ((އގތނ (("ކލގފނގ ވރ ރއބވނ އއލހށ މނވ އޅކނ ނކރމށ ނޔކރއވ ކނޑއޅއވފއވ "

23 އސރއ ސރތގ'އގތނ . މ މދއޔތގވސ މނއކ އކއޗކވވ )ނޔކނޑއޅއވ އނގވފއވނ އޅކނ ربކލގފނގ ވރ

'އދ . ދހކށދއވ'إلھ ال'ކމގއ އނނބއނ 'ނކރމށވ )އއދރރއސނއޔ ." ދހކށދއވ' اهللا إال' މބއނ ')އއލހ ފޔވ

)2/203( ގ މނއކ 'އލހ'ގއ )اهللا إال إلھ ال(އކމކ ކލމތއތއޙދ. އއވސ ފދ އޅކމއ އފރތކށ ރއދކރވ ފރތއ): މޢބދ( އލހ 43 'އވوتعالى سبحانھ اهللاކނ ހއގވގނނވ އފރތފޔވ އހނ އއވސ ފރތކށ އޅ'

ފޔވ އހނ وتعالى سبحانھ اهللاގ މނއކ 'اهللا إال إلھ ال'ވމ "ގއ ލޔފއވނ ")1/61(އޢނތލ މސތފދ "އދ ޞލޙ އލފއޒނ سبحانھ اهللاއވ ބނފނމ އގ މނއކ وتعالى سبحانھ اهللاކމއވވ ފރތކ ހރހ އޅ'އކމކ ތޔބއމހނ . އއވސ އލހކ ނވކމށވ

އގތނ އޅކނވވ ބދތކއ، ގބރތކއ، ތރތކއ، . ކމށވ وتعالى سبحانھ اهللاފޔވ އޅކނވވ ހރހ ފރތކވސ وتعالىއއ މއގދއކ . އދ މގތށ ވސނމކ ވރށވސ ބޑވގނވ ކށކވ. ކމވوتعالى سبحانھ اهللاކ އހނހނވސ އޅކނކރވ އއޗއސ

. އވ'ހއގވގނ އޅކނވވ'ވމ ގނއނ ކނމހނވސ މހނމ ޝރތކ . ގ އގދއވ')ހރހ މހލގނގ އއކއވނތކނ(ވޙދތލވޖދ' .އއ ކނމ އޅކނވވ ފރތއވސ ބހނ ދބޔކށވ

وتعالى سبحانھ اهللاއއ ހމއކނ -ހއގވގނ އޅކނވވ ފރތ . ހ ފޔވ އޅކނވވ ކނމ ފރތއ وتعالى سبحانھ اهللا -އދ އފރތތކށ އޅކނ ހއގނނ ފރތތއ . ށ

އއ އއލހ ފޔވ . އށ ޚލސކށ އކނ ކރހށކމވوتعالى سبحانھ اهللاތޔބއމހނގ އޅކނ ! އ މސތކނނވ'ދހވނޖހނ މއޔތ .އއވރވގނވއވއއ )اهللا إال إلھ ال(އދ މއޔތ ކލމތއތއޙދ' .އޅކނ ހއގވގނވ އހނ އއވސ ފރތއ ނވތއވ

23،32މއމނނ ސރތގ ، 50،61،84ހދ ސރތގ ، 59،65،73،85އޢރފ ސރތގ 44

~ 21 ~

.މފރތމ ޝރތކ ގބލކރމގ ގތނ އނމ ފރތމ ގބލކރނޖހ ޝރތވ

އށ ހލސކށ އޅކނކރނ ހތވރ ދނނىوتعال سبحانھ اهللاއއވސ ބއވރއކ ނލ :ދވނ ޝރތ. ށ

ވޙކރއވނ وتعالى سبحانھ اهللا

ބތލމގނ އއކބވ ، އށ ކޔމނކށوتعالى سبحانھ اهللاހރ، އމހއގ އނމހއ ކނތއ ގތގއ 45މހސނއގ" اهللاގ މއލތށ ތބވމހކށ ވރނ ވކ ދނގ ގތނ ހޔކނބޑވގނވނ ކކގބ؟ އދ )السالم علیھ(إبراھیمހލ

46"މތރއގ ގތގއ ނނގވފއވ) سالمال علیھ(إبراھیمވނ وتعالى سبحانھ

ވޙކރއވނ وتعالى سبحانھ اهللاއދވސ

ވނ އތނއގ ދށނ ކރތއ ހނގހނގހރ ސވރގތއ، މއމނ ފރހނނނށއ އނހނނނށ وتعالى سبحانھ اهللا"އދ އތނގއ . ޑގނފއވނ ވއދވ ވތނއ އކ ދއވއތނގއ ދމތބނފދ ގތކށ، ރނގޅ ވޒނވރވވނ ތނ

47"ގ ރއސވމވوتعالى سبحانھ اهللاއނމ ބޑވގނވ ނސބކ

ވޙކރއވނ وتعالى سبحانھ اهللاއދވސ

މފތ ބވލއވ އލހ ! އދ ދނގނނށވ. މ ގރއނކ އނމހ މސތކނނށ އނޒރ ދނވ މގދއކމކވ" 48" އދ މފތނ ނސހތ ލބގނނހށ ބއދވރނނވ. އއކއވނތ އލހވ

. އށޓކއ ރނގޅ ހޔ އމލކރމހوتعالى سبحانھ اهللاދއކނތރކމއ ނތ، ލރއއ ހދމށ، ޝރފކށ ނދ އއވސ: މޙސނނ 45

.ގ ސނނތގ މތގއ މއމލތއކރމކ މގ ޝރތކވ)وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا رسولއދ 125ނސ ސރތގ 46 72ތއބ ސރތގ 47 52އބރހމ 48

~ 22 ~

ވޙކރއވނ وتعالى سبحانھ اهللاއދވސ

ދނޔގއއ . އވوتعالى سبحانھ اهللاއއލހއ، އއލހ ފޔވ އހނ އއވސ ފރތކށ އޅކމއ ހއގވގނނވ "

އދ ހރހ ހކމއ . ގ ހޟރތށވوتعالى سبحانھ اهللاއޚރތގއވސ ހރހ ހމދއ ހއގވގނވނ ! އދ ވދޅވށވ. އދ ތޔބއމހނގ އނބރ ދޔނވސވނ އއލހގ ހޟރތށވ. ލހށވމލކވވޑގނވނވސ އއ

ތޔބއމހނގ މއޗށ ރގނޑ ގޔމތދވހއ ހމއށ وتعالى سبحانھ اهللاތޔބއމހނ ނދކމހއޔވ؟ ފޔވ ކނ އލހކށ ހއޔވ؟ ވއރ وتعالى سبحانھ اهللاނސދވހށ ލއވވއފނމ، ތޔބއމހނގ އލކނ ގ

وتعالى سبحانھ اهللاތޔބއމހނ ނދކމހއޔވ؟ ! ތޔބއމހނ އޑއ ނހނހއޔވ؟ އދވސ ވދޅވށވ اهللاނމ، ތޔބއމހނގ ރގނޑގ ވގތ ގނސދވހށ ތޔބއމހނގ މއޗށ ދވލ ގޔމތދވހއ ހމއށ ލއވވއފ

ފޔވ ކނ އލހކށ ހއޔވ؟ ވއރ ތޔބއމހނ ނދކނހއޔވ؟ އއލހގ ރހމތނ وتعالى سبحانھތޔބއމހނ ވމ . ލއވވފއވ ތޔބއމހނނށވނ ރގނޑއ ދވލ، އރމކށ، އދ މސއކތކށ އޅމށޓކއ

49." ކމވޝކރވރވހށ

އކލގފނގ ، )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا رسولގ ސޔރތގއވ ގތނ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا رسولއދ ކރ ތނތނށއ، ބޒރތކށއ، ދއވތއގނ، މޝރކނ އބއމހނގ އލހނކމށ ބނ ފރތތކށ ގރބނ

. ފޔވ އލހކ ނވކމށ ތޔބއމހނ ހކވށވ وتعالى سبحانھ اهللا"އއވނތކށ ގސ އބއމހނނށ ގވ އޅއވ 50"އރނ ތޔބއމހނ ވހށ ކމޔބ ލބގނވ މހނގ ތރއނނވ

. ތމ ޝރތށފހ އނމ މހނމ ޝރތވއދ މޝރތކ ފރ

އށޓކއ ލބވނوتعالى سبحانھ اهللاލބވއރ :ތނވނ ޝރތ. ނ

73-70ޤޞޞ ސރތގ 49' މސނދ'ޙމދ އކލގފނގ ފތ ރބޢ ބނ ޢބދ އއދއލއއ އމރހ ބނ އއޒބއރގ ފރތނ މކނ ބޔނކށދފއވނ އމމ އ 50

إال إلھ الތޔބއމހނ ! އ މސތކނނވ'އވ ކޔނ ބޒރނ އބއމހނނށ 'ޒލމޖޒ'އދ އގއވގތނ އދބފޅނނށ . ގއވމކނ މގތށ ހނގކމށ އތބރހފފދ ގތށ އކމކ . ވއރނ ތޔބއމހނނ ކމޔބ ލބނވބއއކމގއ ވހއޓ. ކޔށވاهللا

ގއ އމމ އބނ މލޤނ އއ )3/54(އލބދރލ މނރ 'އއ )اهللا رحمھ(ގއ އބނ ޙޒމ')9/112(މހއލ 'ބސތރތބ ތފތކށ .ގއ ގނސދފއވއވ')516(ޞޙޙލ މސނދ އއ'ގއ އލވދޢ އއ ')1/50(އލޖމޢއޞޙޙ '

~ 23 ~

.މކނ އނނނވ އޔތނ ވރށ ސފކށ ދހކށދއވ

52" 51އވމއމނ ފރހނނނއ މއމނ އނހނނނ އއބޔކ އނއބޔއގ އއލޔ"

ވޙކރއވނ وتعالى سبحانھ اهللاއދވސ

. ދމދ ތޔބއމހނ ސލހކރށވފހ ތޔބއމހނގ ދ އޚނގ . 53ހމކށވރނވސ މއމނތކނނ އޚނތކކވ" 54" އށ ތގވވރވށވوتعالى سبحانھ اهللاއދ ތޔބއމހނނށ ރހމތލއވމށޓކއ

ވޙކރއވނ وتعالى سبحانھ اهللاއދވސ

ކވރކރއވ އދ އބއމހނގ ހތތއ އ. އއލހއ ކލގފނށއ މއމނތކނނށ އއލހގ ނޞރދއވވ އލހވ"

އދ ތޔބއމހނ ދނޔގއވ ހރހ އއޗއ ހދކރކމގއވ ނމވސ އފދ ގޅމއ . އކތގނޑކށ ހއދވލއވއވގ تعالىو سبحانھ اهللاއއ އބއމހނގ ހތތއ ގޅވއލވފއވނ . ގޅވއ އކތގނޑކށ ހދއއ ނލވނހވ

55 ."ތވނތވވޑގނވ އލހވއއލހއ ގދފދ ޙކމ. ހޟރތނނވ

ވޙކރއވނ وتعالى سبحانھ اهللاއދވސ

ނ، ހމޔތދމހނއހތރނ، ތރހބދމހނ، ރއޓހ: އއލޔއ 51 71ތއބ ސރތގ 52ސފކށދއވފއވ ގތގއ އޚވނތކނ އނނނ وتعالى سبحانھ اهللا"ވދޅވނ )اهللا رحمھ(މއޔތގ ތފސރގއ އމމ ޝނޤތ 53

އޟވޢލ ބޔނ" ނވސ ގދވނއވއދ ދނ އޚވނތކނ ލގ ގޅމށ ވރ. ހމއކނ ދނގ ތރގއވ 10ޙޖރތ ސރތގ 54މތނނވސ ސފވގތގއ ދނޔގ ހރހ ލރއއ ހރދކރ ކމގއވ ނމވސ ތއހދގ އހލވރނގ : 63-62އނފލ ސރތގ 55

.އވމދގއ އނނފދ އކވރކމއ ބދހއއ ނކރވނ

~ 24 ~

އދ ތޔބއމހނ . ހށކމވހފހއޓ، ވކވކވގނ ނދ 56ގ ވގނޑގއوتعالى سبحانھ اهللاއދ ". ތޔބއމހނގ މއޗށ ދއވވ ނޢމތގމތނ ހނދނކރށވ وتعالى سبحانھ اهللاއދވތތރނކމގއވ ހނދ،

އދ އރ ތޔބއމހނ . މހނގ ހތތއ އކވރކރއވ އޚނތކއ ކމގއ ލއވވއވއހނދ އއލހ ތޔބއ اهللاއދ ތޔބއމހނނށ ތދމގ ލބތ، . ނރކއގ ތނފތމތގއ ތއބ ތޔބއމހނ ސލމތކށދއވ އއލހވ

57" އ ތޔބއމހނނށ ބޔނކށދއވނ އފދއނނވ،އއލހގ އޔތތ وتعالى سبحانھ

ވޙކރއވނ وتعالى سبحانھ اهللاއދވސ

އދ . ޔއ ތގވވރވމގއ އކކ އނކކށ އހތރވ ވގވރވށވއޔބއމހނ އކކ އނކކށ ހޔކނތއތކގތ" 58." ޔއ އދވތތރވމގއ އހތރވ ވގވރނވށވއނބއކނތއތކގ

.ސ ހމނއވއށ ދއކރނވوتعالى سبحانھ اهللاއދ މޝރތގ ތރގއ މސލމ އޚނނށ ފފފއސވނ އދ

އޅމނނށއ އޅމނގކރނ ! އ ހއދވ ގނގޅއވ އލހވ: ހނ ބނއވއދ އބއމހނގ ފހނއއމ"އދ އޅމނގ ހތތކގއ އމނވ މސތކނގ މއޗށ . ދވބ އޚނނށވސ ފފފއސވނއމނކނމތގއ ދމތ

ހމކށވރނވސ އބއލހއ ނހނ އގވރ ! ގނގޅއވ އލހވއ ހއދވ . އއވސ ރޅވރކމއ ނބއވނދވ 59." ރޙމވނތ އލހވ

ގއއ ހފހއޓނ އއބއ އނއބޔށ ބރދ ބއތއ ''ހދޘކރއވއވ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا رسولއދ

ގތނ ދހކށދނމގ ކބއކނ އހނ ހދޘކރއވ އގތކ " ވނޖހއވ ފދއނ އއމއމނކ އނއ މއމނއށ

އދ ގރއނގއ ހފހއޓ އގ މތގއ . މއ ގރއނވ'ވދޅވނ )اهللا رحمھ(އލއމމ އބނ ކޘރ: ގ ވގނޑوتعالى سبحانھ اهللا 56

ނ އމއލ އތނ ހދފއވ ޝރއތތކގ މތގޔއ، އބއމހނގ އމއލ އދނތކގ މތގޔއ ކފރނނއ އކވރކއދ މހނގ . ގޅމވ .ބއވމށޓކއ ގޅމށ ގވލ ގވލނ މކމނ އނކރކރއވ

103އލ ޢމރނ ސރތގ 57 2މއދ ސރތގ 58 10ސރތގ ޙޝރ 59

~ 25 ~

60.އނގލތއ ގތލއވއވ

ވޙކރއވފއވއވ وتعالى سبحانھ اهللاއދވސ

ވ އކތގނޑކށވގނ ތބ، އއލހގ މގގއ ހމކށވރނ ސފސފށ އތރގނ، ވރގދ ފރއ ފދއނ އކ" 61." ލބވވޑގނވއވ وتعالى سبحانھ اهللاހނގރމކށއޅ މހނދކ

ތޔބއމހނގ . "ހދޘކރއވފއވއވ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا رسولއދ މކމށ އތރ ބރއލބ ފދއނ

ކވސ، އމހއގ އމއލ ނފސށ އދ ފދއނ ތމގ އޚއށ އދއޖއމށ ދނދނ އމނވ ކމގއ ތރއނ އކ 62."ނވއވ

ގ وتعالى سبحانھ اهللاތޔބއމހނނ "ހދޘކރއވފއވއވ وسلم علیھ اهللا صلى اهللا رسولއދވސ

އކކ އބއމހނ. ލމއގ އޚކވއއމސލމކ އނއ މސ. ކމގއ ވހށކމވއޅނކމގއޔއ އޚނތކއ 63." އދ ދށއވސ ނކށލނއވ. އދ ދރއއވސ ނދނއވ. އނކކށ އނޔއއ ނކރނއވ

އއ، ނސއއއ، )2585(އއ، މސލމ)6026(ވކރއވފއވނ ބޚރގ ފރތނ މހދޘ ރ)عنھ اهللا رضي(އބ މސ އލއޝޢރ 60

. ގ ބސކޅނ މކނ އތރށ ސފވނއވ)اهللا حفظھ(އދ ޝއޚ އބ މޙނމދ އލމޤދސ. އވ)اهللا حفظھم(ތރމޒއއ، އޙމދޝއޚލ އސލމ ބޔނކށދއވ ފދއނ އއމސލމކ "ނ ފތގއ ވދޅވނ އވ ކޔ')55-54(މއލތ އބރހމ 'އކލގފނގ

އދ ބއއ ފހރ ބއއ ހޑފލވމގ ގތނ ތނކޅއ ބޑށ . އއ އތނ އނއ އތ ދވދއވ. އނއމސލމކށ ދއތފދ މސލކވއދ ). އއ އބރކ ހޑފލވމށޓކއ ލވނ ބރކށވތއވ(ލވ ބރކވސ އކމށޓކއ ޝކރހއގ ބރކވއގތނ އ. ބރލނޖހއވ

މއ އދ އޅގނޑމނނކށ މހކ މސލމއގ ގތގއ ހއޓ އޅނލ ދކށލ. ލނޑދނޑކމގއވނވސ އތތއ ސފކށ ބހއޓމވއދ މގޅނ ކނޑނ ހމއކނ މރތއދވ ދނނ . އއ މސލމނވނ ވރށ ވރގދ ގޅމކނ ގޅފއވ. ހއދއއ ނވނއވ

މ ގޅމކ ވރށ ބޑ އއޗއގ ގތގއ ލއވވ ވޙކރއވނ وتعالى سبحانھ اهللاއދ . ބރވމނނވ)) ((" ތޔބއމހނވސ އފދއނ ކނތއ ނކށފނމ ބމގއ ފތނވރކމއ ބޑވގނވ

73އނފލ ސރތގ "ފސދއއ އފދދނއވ 4ޞއފ ސރތގ 61ނސއ، ތރމޒ، އބނ މޖ، އއދރމ ، )45(މސލމ، )13(ގ ފރތނ ރވކރއވފއވނ ބޚރ)عنھ اهللا رضي(އނސ ބނ މލކ 62

(( އޔތއގއ ވޙކރއވނ އބއމހނނ وتعالى سبحانھ اهللاއދ މސލމނނއ ބހގތނ . އދ އޙމދވ

((" އބއމހނގ ގތށ

އދ އހޖރކރ މހނނށޓކއ ދމނގނދޔ އއޗކށ އބއމހނ ބނނވފއވޔސ . ވހޖރކށފ އއ މހޖރނދކ އބއމހނދކ ލބވއއދ އމހއގ އމއލ . ވއބއމހނގ ހތގއ އއވސ ދހވތކމއ އތ ނދ، އބއމހނގ އދމގ ކރއށ މހޖރނގ ބނނތއ ފއދދއ

9ޙޝރ ސރތގ " ސގ ދހވތކމނ މނޖވ ކނމމހކ ބއޖވރކނ ހސލކށފ މހކވނފ . އދ އޙމދވ، )2580(މސލމ، )2442(ގ ފރތނ ރވކރއވ ބޚރ)عنھ اهللا رضي(އބ ހރއރ 63

~ 26 ~

އމހނނށ އއމއމނކ އނއ މއމނކ ފނނނ ލތބއ ތޔބ"އދވސ އހނ ހދޘއއގއ އއސފއވއވ 64." އއ ގނވނކށ ރއސނނމ މޅ ގއގއ ރއސފދއނނވ. އޅލމގ ގތނ އއ ހށގނޑއގ މޘލގއވ

ވޙކރއވނ وتعالى سبحانھ اهللاއދ

އއ އމނވތބ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا رسولއއ وتعالى بحانھس اهللا 65ހމކށވރނ ތޔބއމހނގ ވލއކ"

އއ)وسلم علیھ اهللا صلى( رسولއއ އއލހގ وتعالى سبحانھ اهللاއދ . 66ނމދކށ ޒކތދ ރކޢކރމހނނވހމކށވރނވސ ކމޔބ ލބ ގދވނބޔކ !އމނގ އހލވރނ، ރއޓހ އކވރނކމގއ ނގއފ މހނ ދނނށވ

67." އބއމހނނވ

. އދ މޝރތވނ މހނމކމގގތނ ދވނ ޝރތއ ވދގނނވ

އށ ހލސކށ އޅކނ ނކރމހއށ وتعالى سبحانھ اهللاއއވސ ބއވރއކ ނލ :ހތރވނ ޝރތ. ރ ފރކރނ ތކ

ވޙކރއވނ وتعالى سبحانھ اهللاއގތނ

68." އހރމނ ތޔބއމހނ އޅކނކރ ފރތތކށ އޅކމއ ނކރނމވ! އ ކފރނނވ! ވދޅވށވ"

ވނ އދވސ ވޙކރއ

ކލގފނ . އއއކ ތޔބއމހނ ޝރކނތކއ ލ އއލހގ މގނ މހނ މގފރއދއވوتعالى سبحانھ اهللا"

.އދ އޙމދވ) 2586(މސލމ، )6011(ގ ކބއނ ރވކރއވ ބޚރ)عنھ اهللا رضي(ބޝރ ނޢމނ ބނ 64 .ވލއކ އއލޔގ އކހރ ގތވ 65 އށ އމނތރކމއއކ ރކއކރމހނوتعالى سبحانھ اهللاނމދގއ : ރކޢ 66 56-55މއދ ސރތގ 67 2-1ތގ ކފރނ ސރ 68

~ 27 ~

ހމކށވރނވސ . ތޔބއމހނގ ކފރކމގއ ތޔބއމހނ ކޑދވސކޅކށ އރމކރށވ: އބއމހނނށ ވދޅވށވ 69." ތއ ނރކއގ އހލވރނގ ތރއނ އހލވރއކވ

އދވސ ވޙކރއވނ

އތނކށ 70ފޔވ ތޔ އޅކނކރ ފރތތކކوتعالى سبحانھ اهللاހމކށވރނވސ ތޔބއމހނނއ ތޔބއމހނ " 71" ތއނމނ ވނނނ ނރކއގ އލފނގނޑގއ އނދނ ދރތކވ

ދވސ ވޙކރއވނ އ

ފޔވ ޣފލވފއވ، އޖބނދ ފރތ ފރތށ ދއކށ ގވމހނނށވރނ ވކ وتعالى سبحانھ اهللاމތއ ޖހނދނ ގޔ"

މގފރދމގއ ބޑވގނވނ ކކބ؟ އދ ގޔމތދވހނ އބއމހނ މހޝރކރވ ހނދ، އބއމހނ އޅކނކށ ކށއޅނ އޅކނތކއމދ އނކރކށ ވހށ އބއމހނނށ 72ތއ އބއމހނ އފރތތކށއޅނފރތ

73" އދވތތރނތކއ ކމގއވ

ވޙކރއވނ وتعالى سبحانھ اهللاއދވސ

ޔމތދވހ އދ ގ. އސލމދނ ފޔވ އހނ ދނއ އޚތޔރކށފ މހއގ ކބއނ އކނ ގބލއނކރއވނއވ" 74" ހލކވފއވ މހނގ ތރއނނވއނވހށ ގއލ

8ޒމރ ސރތގ 69 .ފދ ބބފޅނނއ ނނވ)عنھ اهللا رضي(އއ ޢލ)السالم علیھ(ޢސ. ހކށދނ ތޣތނނވމތނގއ ދ 70 98އނބޔއ ސރތގ 71ފދ، އބބފޅނނށ އޅކނ ރއދކރވގނވ ސލހ )عنھ اهللا رضي(އއ ޢލ)السالم علیھ(މތނގއ ބޔނކރވފއ އވނ ޢސ 72

އކމކ އބޔކށ . އދ އބބކލނ ގޔމތދވހނ ވނކނ ކށވރ އބބކލނނށ އޅކނކރ މހނގ އދވތތރނ ކމގއވ -ބބކލނނވ .ޔތގއ ބޔނވގނވ މހނނވވނ އ98އޅކނ ކރވނހނދ އކމއ ރހގނތބ ފރއއނފދ މސމހނނ އނބޔއ ސރތގ

6-5އޙޤފ ސރތގ 73 85އލ ޢމރނ ސރތގ 74

~ 28 ~

އއ ބހގތނ ވޙކރއވނ އދ މއލތ އބރހމ

ނގ ކބއގއ ތޔބއމހނނށ ރވތވގނވ އއ އކލގފނއ އކގއވ މހ)السالم علیھ(إبراھیمހމކށވރނވސ " اهللاއހރމނ ކލމނގ ކބއނނއ ކލމނ :އބއމހނ އބއމހނގ ގއމގމހނނށ ބނހނދވ . ނމނއއ ވއވ

. 75އދ ކލމނނށވސ ކފރވއޖއމވ. ގނގޅ ފރތތކނ ބރޢވއޖއމވ ފޔވ އޅކނކރނ وتعالى سبحانھ اهللاއއ ކލމނ . އދ ކލމނނއ އހރމނނއ ދމދގއ އބދގ އބދށ އދވތ ތރކމއ ރޅވރކނ އފދއޖއވ

76" އށ އކނ އމނވމށ ދނދނވوتعالى سبحانھ

އދވސ ވޙކރއވނ

77" ވމ ހއގށފހވނ މގފރދނ ނނ އހނ ކނއއޗއ ހއޔވ؟"

سبحانھ اهللاޝއކއވސނތ ގތގއ، "ވދޅވލއވފއވއވ )اهللا رحمھ( އދ ޝއޚލ އސލމ އބނ ތއމއޔ

އދ އދމގ ދރނގ . ކރ ކނމ މހކވސ ކނމވސ އހނފރތކށ އޅކނ ކރނ މހކވއށ އޅކނ ނوتعالىކމގއ ނވނމ އމހކ ވކނ )ތއހދގ އހލވރއއ(މހކ މވއޙދއ . ތރގއވނ ހމއކނ މދބއގނޑވ

78."ކށވރ މޝރކނގ ތރއނނވ

ވމ ހމއކނ "ވދޅވލއވފއވއވ )اهللا رحمھ(އދ އމމ ޢބދއރޙމނ އބނ ޙސނ އނނޖދ އލއޝއޚވވނ ޝރކނ ދރވ، އއކށ ޝރކނ ސފވ، ޝރކކރމހ )ތއހދގ އހލވރއއކށ(މވއހދކށ 80." 79ކފރކރމނނވ

ގ 'މހނނށ ތމނމނ ކފރވއޖއމ ތޔބއ'އދ ' ތޔބއމހނނށ ތމނމނ އނކރކށފނ'މތނކޅ މނކރވނ : ކފރނ ބކމ 75

އދ އކމކ . އމމނ ނނގވ އއދލލވކރވނކމށ އހލއސނނ ވލޖމއތގ )ކފރ(މއޔތކ މޝރކނ ތކފރ. ގތގއވ .އސލމއއ މއލތ އބރހމގ ތރއނ ވކމއކނވސ ދހކށދ އއދލލވ

4މމތޙނ ސރތގ 76 32ޔނސ ސރތގ 77 . އށ ކޑކށ އތރކށފއ)284-14/282(މޖމޢ އލފތވ 78 .ކރނ ޖހކމށ އމމ ބނފއވ ބނމށ ވސނނ ހއޓވ)ކފރ(ދކށވމށޓކއ، މޝރކނ ތކފރމވއހ 79 )2/204(އއދރރއސނއޔ 80

~ 29 ~

ނ ކށވރ ފރހމ ވނކ) އއކއވނތކރނ وتعالى سبحانھ اهللا(ތއޙދ"ވދޅވއވ ) اهللا رحمھ(އދވސ އކލގފނ 81"މޝރކނނއ ދރވ، އބއމހނނށ ނފރތކށ، އބއމހނ އއ ކފރނކނ އއލނކރމނނވ

82.މޝރތކ ތނވނ ޝރތށފހ ޖހގނ އނނ ޝރތވ. މއ ހތރވނ ޝރތވ

އދ . ފރތމ ދޝރތ ހދ ޝރކއބހ ގތނނވ. ރ ޝރތވމކމގއ ހމނނ ހތ :އނކރކރނ. 2 . ދނ އނ ދޝރތ ޝރކގ އހލވރނނއބހ ގތނނވ

ޝރކނ ދރވގތމއ ޝރކނކރމށ މހނނށ އނޒރކރނ :ފރތމ ޝރތ. ހ

އށ އނގވ ވހކރއވއވ )وسلم علیھ اهللا صلى( رسولއއލހގ وتعالى سبحانھ اهللا

ރމށއ، އއލހއއކ އށ އޅކނކوتعالى سبحانھ اهللاނވނ ސ ތމނއލހށ އމރވވގހމކށވރނވ:ވދޅވށވ "އދ އނބރދއނވނވސ އއލހގ . އދ އއ ތމނކލގފނގ ގވލމވ. އހނ އއވސ ފރތއ ޝރކ ނކރމށވ

83" ހޟރތށވ

ވޙކރއވފއވއވ وتعالى سبحانھ اهللاއދވސ

އދ ތމނކލގފނ އއލހއއ އހނ . ތމނކލގފނ އޅކނކރނ ތމނކލގފނގ ވރރއބށވ:ވދޅވށވ " 84" އއވސ ފރތއ ބއވރއއ ނކރމވ

)11/434(އއދރރއސނއޔ 81ވމ ތއހދދކށ، ސކޔލރޒމ، ނވތ ކމޔނޒމ، ނވތ ނޝނލޒމ، ނވތ "ވދޅވނ )أسره اهللا فك(އރޝއޚ ޢލ އލޚޟ 82

، ނވތ ރފޟ ޕޓރއޓޒމ، ނވތ ބއޘޒމ، ނވތ ކޕޓލޒމ، ނވތ ޑމކރސ، ނވތ އމއލއށ ހދއގނ މއޅ ޝރއތތއ،" މހކ ކފރކވނވތ ސފ ގބރށ އޅކނކރ ދނ، ނވތ މޒމނގ މއޅ މޒހބތއ ނވތ އހނވސ މފދކމއ އހތޔރކށފ

.އސލ ދނ އލއސލމ 36ރޢދ ސރތގ 83 20ޖނ ސރތގ 84

~ 30 ~

އނމ "އއ ސވލކރއވއވ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا ، رسول)نھع اهللا رضي(އބނ މސޢދ اهللاއދ ޢބދ وتعالى سبحانھ اهللا" ޖވބދއވއވ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا رسولއހނދ " ބޑވގނވ ފފއކ ކބތއވ؟

85."ކރމވ)ބއވރ(ތޔބއމހނ އފއދވ ހނދވސ އއލހއއ ޝރކ

اهللاއބއމހނގ ގއމތކގ މހނނށ ގވލއވ ގވލއވމއ ބހގތނ )وسلم علیھم اهللا صلى( ނرسولއދ ހރހ ވޙކރއވނ وتعالى سبحانھ

وتعالى سبحانھ اهللاއއ . ހމކށވރނވސ ތމނކލގފނކ ތޔބއމހނގ މއޗށ ބޔނވގނވ އނޒރދ މހކމވ"ނކލގފނ އދ ތޔބއމހނނށޓކއ ވނދނވ ދވހއގ މއޗށ ތމ. ފޔވ އހނ ފރތކށ އޅކނ ނކރމށވ

86." ބރވތވމވ

އދ އހނ އޔތއގއވނ

އކލގފނގ ގއމގ 87އއ އޙގފގއވ! އދބގއގ މހނގ މއޗށ ފނވނ އޚގ ވހކ ކލގފނ ކޔއދއވށވ"އމހނ އއ ތޔބ. އގ ކރނނއ އގ ފހނ އނޒރތއވނ ފއތވގސފއވ. މހނނށ އނޒރކރވނ ހނދއވ

ހމކށވރނ ބޑވގނވ ދވހއގ އޒބއމދ . ފޔވ އހނ ފރތކށ އޅކނ ނކރމށވ وتعالى سبحانھ اهللا 88" ތމނކލގފނ ބރގނއވ

އށ އމރ )لموس علیھ اهللا صلى( رسولމސތކނނށ ގވލއވމށޓކއ އއލހގ وتعالى سبحانھ اهللاއދ

ވޙކރއވނ . ކރއވވސ އނނނވ ކނތއތކށވ

ހމކށވރނވސ ތމނކލގފނކ އއލހގ ފރތނ . ގ ހޟރތށ ދވދށވلىوتعا سبحانھ اهللاތޔބއމހނ "

އއއކ وتعالى سبحانھ اهللاއދ ތޔބއމހނ . ތޔބއމހނގ މއޗށ ބޔނވގނވ އނޒރކއގނ އއ ބކލކމވ

.އނނސއ، ތރމޒ، އބ ދވދ އދ އޙމދ، )86(މސލމ، )6001(ރވކރއވ ބޚރ 85 26- 25ހދ ސރތގ 86 އރބ ޖޒރގ ދކނގއވ ވލގ ވދތކއ: އޙޤފ 87 21އޙޤފ ސރތގ 88

~ 31 ~

ނ ތޔބއމހނގ މއޗށ ހމކށވރނވސ ތމނކލގފނކ އއލހގ ފރތ. އހނ އލހނތކއ ބއވރނކރށވ 89. ބޔނވގނވ އނޒރކއގނ އއ ބކލކމވ

އދވސ އމރކރއވއވ

ފޔވ އހނ وتعالى سبحانھ اهللاއމރކރނ ތމނކލގފނށ ތޔބއމހނ ތޔ! އ ޖހލތކނނވ: ވދޅވށވ" 90" ފރތފރތށ އޅކނކރނ ހއޔވ؟

ވޙކރއވނ وتعالى سبحانھ اهللاއދ އޅގނޑމނނށ އނގވމގ ގތނ

ހމކށވރނ : ހމކށވރނ ކލގފނށއ، ކލގފނގ ކރގއ އޅއވ ރސލނނށވސ ވޙކރވގނވނ"

ފނގ އމލތއވސ ބކރވ ކލގފނވސ ވހށ ގއލ ހލކވގނވ މހނގ ކލގފނއކމކ ޝރކކށފނމ، ކލގއދ ތޔބއމހނ ޝކރކރމހނގ ތރއނވ . އށ އޅކނކރހށކމވوتعالى سبحانھ اهللاއދ ހމއކނ . ތރއނނވ

91." ހށކމވ

އދވސ ވޙކރއވނ

އދ . ވނ ސވރގ ޙރމކރއވފއވوتعالى سبحانھ اهللاއއ ޝރކކރމހކށ وتعالى سبحانھ اهللاހމކށވރނ " 92." އނޔވރނނށ އހތރނކމގއ ވނ ބޔކ ނވއވ. ހށ ނރކއގއވއމހއގ ޖގވ

. މއ އނކރކރމގ ގތނ އމލކރނޖހ އނމ މހނމ ޝރތވ

51-50ޒރޔތ ސރތގ 89 64ޒމރ ސރތގ 90 66-65ޒމރ ސރތގ 91 72 މއދ ސރތގ 92

~ 32 ~

ޝރކނ ދރވގތމއ ޝރކނކރމށ މހނނށ އނޒރކރމގއ ހރކށވނ :ދވނ ޝރތ. ށ

ވޙކރއވނ وتعالى سبحانھ اهللا

އދ އބއމހނ . އދ ތނތނގއ ވށލ ބނދކރށވ. ފނނހ ތނކނ މޝރކނތއ މރ، ހފ ހއޔރކރށވ" 93." އތލއގތމށޓކއ ހޝޔރގއ ފލތބ ހށކމވ

ވޙކރއވނ وتعالى سبحانھ اهللاއދވސ

ދނދނ ތޔބއމހނ 94އށ އޅކނ ޚލސވމށوتعالى سبحانھ اهللاފތނވރކމއ އނޔވރކނ ނތ، " 95." މޝރކނނއ ހނގރމކރ ހށކމވ

އށ އމރކރއވ ވޙކރއވނ )وسلم علیھ اهللا صلى( رسولވ އއލހގ ލބވވޑގނ وتعالى سبحانھ اهللاއދ

އދ . ހނގރމކރށވ ށވވޑއގނ ކފރނނއ މނފގނނއކލގފނ އބއމހނގ މއޗށ ހރކ! އ ނބއޔއވ" 96." އދ ނބއކމނ ގސ ހދ ނބއވގނވ ޖގއއކމގއ އތނވއވ. އބއމހނގ ޖގ ކމގއވހށ ނރކއވ

އދވސ ވޙކރއވނ

5ތއބ ސރތގ 93ފޔވ އޅކނ وتعالى سبحانھ اهللاތމނކލގފނށ އމރވވގނވނ މސތކނ "ހދޘކރއވފއވނ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا رسول 94

رحمھ(ރރ އއތބރއދ އބނ ޖ." ހއގވވ އހނ އއވސ ފރތއ ނވކމށ ހކވއޖއމށދނދނ އބއމހނނއ ހނގރމކރމށވފޔވ އޅކނވވ وتعالى سبحانھ اهللا"ގއ ވދޅވނ )195-2/194(ތފސރކރއވމނ އކލގފނގ ތފސރ 193ބޤރ ސރތގ )اهللا

ތގނ ދއމށދނދނ ތޔބއމހނ ހއގއހނ އލހކ ނވކމށއ ހރހ އޅކމއ އއލހށ ރއދވމއ މބނމތނ ޝރކ ނ ."މޝރކނނއ ހނގރމކރ ހށކމވ

193އދ ބޤރ ސރތގ 39އނފލ ސރތގ 95 9އދ ތޙރމ ސރތގ 73ތއބ ސރތގ 96

~ 33 ~

ދނފހ ތޔބއމހނ އބއމހނގ ކނދރތކގއ . ކފރވމހނގ ހތތކށ ތމނއލހ ބރވރކނވއދވ ހށމވ" 97." ތޅ އނގލތއ ބރކރށވ

އވފއވނ މއމނނނށ އމރކރ وتعالى سبحانھ اهللاއދ

ވ މހނނއ ތޔބއމހނ ކފރނގ ތރއނ ތޔބއމހނނއ ގތގއ! އ އމނވއޖ މސތކނނވ"އދ . އދ ތޔބއމހނގ ކބއނ ހރކށކމއ ވރގދކނ އބއމހނނށ ދއކހށކމވ. ހނގރމކރހށކމވ

98." ވޑގނވނ ތގވވރނނއ އކގއވ وتعالى سبحانھ اهللاހމކށވރނ

ވޙކރއވނ وتعالى سبحانھ اهللاފފއސވނ އދ ދއކރނ ހރމކނ އނގވ އދ މޝރކނނށ ފ

ސއބއމހނނ ނރކވނތވރނކނ އނގފޅވމށފހ، އބއމހނނ ތޔބއމހނގ ގތތމގ މހނކމގއވ ނމވ" 99" މޝރކނނށޓކއ ފފފއސވނ އދ ދޢކރމކ ނބއޔއށއ އމނގ އހލވރނނށ އތކމއ ނނވ

ޝއޚ ޢބދއރޙމނ އބނ ނޞރ އއސއދ މއޔތގ ތފސރގއ މއމރކ މލއކތނނށ ކރވފއވ ، 12އނފލ ސރތގ 97ރކނ ގތލކރނގތއ މޝ. ނނ މއމރކ މއމނނނށވ އމރކށ ވދނއވ"އމރކށވދނކމށ ވދޅވމށފހ ވދޅވލއވނ

)278(ތއސރ އލކރމ އއރޙމނ." މޝރކނނށ އއވސ ރހމއ ނބއވމށ ކރ އމރއގ ގތގއވ 123ތއބ ސރތގ 98" ސއތތ މވޟ މނއސރ''އކލގފނގ )اهللا رحمھ(އލއމމ އލމޖއދދ މޙނމދ ބނ ޢބދލވއހބ، 113ތއބ ސރތގ 99

ރނގޅށ ވސނއފ ކނމ މހކށވސ އނގނ ފދއނ އބ . އބ ތލބގ މއސލ: ހތރވނ ބބ"މއޔތގ ތފސރގއ ވދޅވނ އދ . އދ މޝރކނގ ހށހޅނތކށދނ ބރކނފތކވ. ވސ އއށވއދ އނ ގވލ. ތލބ ހތގއޑނ ހރ ތއޙދށ އމނވގނނވ

اهللا صلى( اهللا رسولއނ އސލމވ ޝރކ ދކށލ މހނނށ ދނ ލތބއ، އނގ މދލއ، ހޔތއ، ދރނނއ، ތމގމހނގ ފރތނ އނ މރވމށ ދނދނ މޝރކނގ ފރތނ އއ ފއތނތކއ އދވތތރކމއ ކރމތލ ކތކރވރ އށ ފރކށދނ އހއއ،)وسلم علیھ

ކރގ ދނނ ނކމ އސލމދނކށ. މހރހކމއ މގތށހރ ކމގއވ ނމވސ އނ މސލމއ ނވއވ. ވރށވސ ރނގޅށ އނގނއވއށއ އދވސ ދނވސތބ )ހޝމ(އށއ ކފ)އބދލ މއތލބ(އނ އކމށ ދއކ އޒރކ، އނ އސލމވނވނ އނގ ބއޕ. ނވދއވ

اهللا رسولކމހތމގ ސބބނ ، ވއއ އހބޑށ ގތ)وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا رسولއދ އނ . ބޑތމހނނށ ކރވ އހނތކމއ ކމވވގތނ އނނނވ އޔތ وتعالى سبحانھ اهللاއހނދ . އށ ދއ ދނނވއވوتعالى سبحانھ اهللاއނއށ މފށ އދ )وسلم علیھ اهللا صلى(

((. ބވލއވއވ ((

ވޔސ މހނކމގއ ގތތމގ ތޔބއމހނގ އމޝރކނނކ އނގމށފހ، އހލވރނކނ ނރކއގ މޝރކނނކ "

~ 34 ~

ހމކށވރނވސ މޝރކނގނޑ "ވދޅވއވ )اهللا رحمھ(އލއމމލ މޖއދދ މޙނމދ އބނ ޢބދލވއހބވނ މޝރކނ މރމށއ، وتعالى سبحانھ اهللاޝރކނ ދރވ، ތއބވ، ނމދ ގއމކށ ޒކތދފމށ ދނދނ

މހނގ މއޗށ އރއގތމށއ، އމހނނށ ކހދ އމހނ ގތލކރމގ ގތނ ފލތބމށ އމހނ ވށލ އއޖމއ (އދ ހރހ މޒހބއގ އމމނވސވނ މކމގ މއޗށ އއބސވވޑއގނނވ. އމރކރއވފއވ

100)."ވވޑއގނނވ

ފޔވ ޖނނއކސ، وتعالى سبحانھ اهللاގތނ، ' ތޣތށ ކފރވމގ'އދ "ފނ ވދޅވއވ އދވސ އކލގއނސނކސ، ގހކސ، ހލއކސ، ނނ އހނކނމ އއޗކށވޔސ އމނވ މހނނއ ތޔބއމހނ ދރވގނ،

އއ ތޔބއމހނގ ބއޕއނ ނވތ ބބއނ ކމގއވ ނމވސ ، )ކށތކފރ(އބއމހނނ ކފރނކމށ ބނތމނނގ އޅކނ 'އދ . އބއމހނނ މގފރދފއވ ބއއކމށ ބލ އބއމހނނށ ރޅވރކނ ފޅކރނޖހއވ

ނއ ގބރއ )ކމށ ބނމހނ(އކމކ ބޑނ. ރތކށ ނކރމވފޔވ އހނ އއވސ ފ وتعالى سبحانھ اهللاތމނނ إلھ ال'މހނ ބނމހއށ ބނނ އތ، އމހކ ' އދވސ އހނހނ އއވސ އފދ އއޗކށ ރޅވރކމއ ނބއވމވ

އށ އމނނވވ ކމށއ ތޣތށ ކފރ ނވވ وتعالى سبحانھ هللاއދ އމހކ . ކޔމގއ ދގހދ މހއކމށވ' اهللا إال 101."ކމށވ

. މކނ މއ އނކރކރމގ ގތނ ދވނއށ އމލކރނޖހ ޝރތވ

އށޓކއ ރޅވނوتعالى سبحانھ اهللاރޅވއރ :ތނވނ ޝރތ. ނ

ވދޅވ ފދއނނވ )السالم علیھ(މ، އބރހމއއކއވނތކރމގ އމ

މހނގ އސކބފއނ އޅކނކރ ތކއޗއމދ ތޔބއމހނނއ، ތޔބއ: ވދޅވއވ )السالم علیھ(إبراھیم" 102."ފޔވ، އތކއޗކ ތމނކލގފނގ އދއވނނވوتعالى سبحانھ اهللاއޅކނކރ ލމހއޔވ؟ ތމނކލގފނނބ

ތއބ(" މއ ނނވއއ އމނގ އހލވރނނށ އތކ)وسلم علیھ اهللا صلى(اهللا رسولމޝރކނނށޓކއ ފފ ފއސވމށ އދ ދއކރމކ

. ތނކނ މހކ އސލމދނދކ ލބވކނ އނގ ހނދ އހރމނ ދކނ އމހކ މސލމނގ ތރއނވ މހއކމވ! ވމ ވސނވ. )113ދނ . ނވ އބ ތލބ ދއކ ކހލ އއވސ އޒރއ ނތ މހކ ވޔސ އހރމނނށ ވރހމއވއއ އމހކ ޖނއ މލނ އއވސ އހއއ

އދ . އޅމހނނއ އބ ތލބގ ހދސއއ އޅކޔލމނ، ތޔބއމހނނށ ވރށވސ ރނގޅށ ހއގއ ބތލ ވކވނއވ' ދނށ'މފދ .ގ ހޟރތނނވتعالى اهللاއދ ހރހ އހއކށ އދނ . ހނގ ދށށދމނދ ސޔސތވސ ވރށ ރނގޅށ ދހވނއވއބއމ

)2/472(ފތވ އލއއނމތނނޖދއޔ 100 )34-4/33(ނނޖދއޔ މޖމޢތ އއރސއލ ވލމސއލ އ'އދ ' )122-2/121(އއދރރއސނއޔ ' 101 77-75ޝޢރއ ސރތގ 102

~ 35 ~

އދވސ އކލގފނ ވދޅވލއވފއވއވ

103." ފޔވ އޅކނކރނ ތޔގނގޅ އއޗއސއ ތމނކލގފނ ވކވގނނ ހށމވ وتعالى سبحانھ اهللا"

އދވސ އކލގފނއ އހނހނ ރސލނ މޝރކނނއ ދމއށ ވދޅވލއވފއވއވ

ގނގޅ ފރތތކނ ފޔވ އޅކނކރނ وتعالى سبحانھ اهللاއހރމނ ކލމނގ ކބއނނއ ކލމނ "ބދށ އދ ކލމނނއ އހރމނނއ ދމދގއ އބދގ އ. އދ ކލމނނށވސ ކފރވއޖއމވ. ބރޢވއޖއމވ

104" އށ އކނ އމނވމށ ދނދނވوتعالى سبحانھ اهللاއއ ކލމނ . އދވތތރކމއ ރޅވރކނ އފދއޖއވ

އނގވނ ) ތއހދގ އހލވރނނށ(މވއޙދނނށ وتعالى سبحانھ اهللاއދ

105" ހމކށވރނވސ މޝރކނނކ ނޖސބއކވ! އ އމނވއޖ މސތކނނވ"

އދ ތޣތށ އމނވމހނނއ ބހގތނ އޅގނޑމނނށ އނގވނ

އ ވގނވ މހނގ ވހކ ގ ހޟރތގއ ޖޒދއވމގ ގތނ އނމ ނބوتعالى سبحانھ اهللا. ކލގފނ ވދޅވށވ"އބއމހނނށ ލޢނތލއވވ، وتعالى سبحانھ اهللاތޔބއމހނނށ އނގވ ދއވނވތއވ؟ އބއމހނނ

އރތކއގ އދ އބއމހނގ ތރއނ ބޔކ ރމމކނތކއ ކމގއ ލއވވ އނއބޔކ. ކފލއވވފއވ މހނނވ އދ ގޔމތދވހނ އމހނ ދނ. ގތގއ ލއވވ އނއބޔކ ތޣތނނށ އޅކނކރބއއގ ގތގއ ލއވވ މހނނވ

48މރޔމ ސރތގ 103 4މމތޙނ ސރތގ 104 28ތއބ ސރތގ 105

~ 36 ~

އދ އބއމހނ ހމމގނ ނއޓ މގފރދފއވނވސ ބޑވގނވ . ބއކނ ބޑވގނވއވތނގ ގތނ އބއމހނގ ނ 106" ގތގއވ

އދވސ ވޙކރއވނ

އށ وتعالى سبحانھ اهللاގ ހޟރތގއ އނމ ނބއވގނވ މހލގނނކ وتعالى سبحانھ اهللاހމކށވރނވސ " 107" ފހ އބއމހނ އމނއ ނވނއވ! ކފރވއޖމހނނވ

އދވސ އއލހ މޝރކނނއބހ ގތނ އޅގނޑމނނށ އނގވނ

އދ އބއމހނގ ތރއނ . ތޔބއމހނނށ އމހނ ފނނ ކނމ ތނކނ އބއމހނ ހފ ގތލކރށވ" 108." އހތރއކވސ ނޞރވރއކވސ ބނނ ނކރހށކމވ

ނކރވދޔ އޔތއ ގޅވއގނ އތރށ ވޙކރއވނ ދނމ ބޔ

ބއމހނގ މއޗށ ބޔނވގނވ ވރއއގ އދ އ. އދ އބއމހނ ފނނހ ތނކނ އބއމހނ ހފ ގތލކރށވ" 109" ގތގއ ތޔބއމހނވނ ލއވވފއވ

ދކޅ ހދމހނނއ ގޅގނ ވޙކރއވނ ) އއކއވނތކރމއ وتعالى سبحانھ اهللا( އދ ތއޙދއ

އއ ދކޅވރވ ހނގރމކށ އޅމހނނއ، )وسلم علیھ اهللا صلى(رسولއއ އއލހގ وتعالى سبحانھ اهللا"

60މއދ ސރތގ 106 55އނފލ ސރތގ 107 89ނސ ސރތގ 108 91ނސ ސރތގ 109

~ 37 ~

. ކމގއ ވކނ ކށވރ، އބއމހނ ގތލކރމވފސދކރމގ ގތނ ބމގއ މސއކތކށ އޅ މހނގ ޖޒއއއބއމހނނށ . ނވތ ރށނ އރވލމވ. ނވތ ތފތވ ގތށ އތފއ ބރކރމވ. ނވތ ޞލބށ އރވމވ

110." ދނޔގއވސ އޚރތގއވސ އތ ބޑވގނވ އޒބވ

އވނ އދވސ ވޙކރ

ތޔބއމހނގ އތތކނ އމހނނށ وتعالى سبحانھ اهللاއރނ . ތޔބއމހނ އބއމހނނއ ހނގރމކރ ހށކމވ" 111." ވއޒބދއވ، އބއމހނ ދރކށ ނކމތކށލއވ ހއޓ

ވޙކރއވނ وتعالى سبحانھ اهللاއދ ދނގ އދއވނނށ ބރދއކ ތއޔރވމށ އމރކރއވމނ

ދކޅށ ތޔބއމހނނށ ލބނ އތ ހރހ ބރއގ ތއޔރތއކށ، ތޔބއމހނގ ) މޝރކނނއ(އދ އބއމހނނއ" ގ އދއވނނއ ތޔބއމހނގوتعالى سبحانھ اهللاއއ . ނރ ސރހއދގ ކއރގއ ބއތއބށވ 112އސތއ

114" 113)ޓރރއޒ ކރމށވ(ބރގނނވމށޓކއވ) ރކނމޝ(އދއވނ ކމގއވމހނ

33މއދ ސރތގ 110 14ތއބ ސރތގ 111މގ މނއކ ތއޔރގ ގތނ "މއޔތގ ތފސރކރއވމނ ވދޅވ )اهللا رحمھ(ޝއޚ ޢބދއރޙމނ އބނ ނޞރ އއސއދ 112ޖސމނ ތއޔރތކނގސ ނފސނ ތއޔރތކއ، ހތޔރއ، ހނރތކއ، ދފއ ގތނވސ . އމހނނށ ވވނ ތއޔރއއ ވވމވތޔބ

ނކރއ، އދވސ ދފއ ކނޑބޓފހރއ، ޓ ބޑއއ، ވޒނއ، މތނދބޓއ، ބމގ ދއވ އޅނދފހރއ،. ވވނ ތއޔރއއ ވމވއދ މޝރކނގ ރވނތކއ އދކޅށ މސލމނނށ ގދކނލބނފދ ގތކށ ރވ، އމޒށ ބޑޖހނ ދސކށ، . ނޒމތއވސ ހމނއވ

އދ މކނކމކ ކޔވއގނ ލބނވ ހނރތކކށވނމ، . މހގ ހތވރއ ފނވރ ގދކށ، ކޔވއދ، ސޔސތތކއ ރވނ ހމނއވތއސރ އލކރމ ". ވޖބއ ކރމގ ގތނ ކރނޖހ ކނތއތކކވސ ވޖބ ކނތއތކކވ. "އކޔވނ ވނ ވޖބ ކޔވމކށވ

)286-285(އއރޙމނ އދ . އދ އހރމނނކ ޓރރސޓނނވ"އއފހރކ ދރސއގއ ވދޅވފއވއވ ) اهللا رحمھ(ޢއޒމهللا ޢބދއއޝއޚ އލމޖހދ 113

(( އދ އހރމނނކ ޓރރސޓނކމށ ހޅނގއ ދކނވސ ހކވހއޓވ. ފތއ ސނނތގ އލގއ ޓރރޒމއކ ފރޟކވ

(("އދ އބއމހނނއ)ދކޅށ ތޔބއމހނނށ ލބނ ) މޝރކނނއ

ގ އދއވނނއ وتعالى سبحانھ اهللاއއ . ރހއދގ ކއރގއ ބއތއބށވއތ ހރހ ބރއގ ތއޔރތއކށ، ތޔބއމހނގ އސތއ ނރ ސ اهللاވމ ޓރރޒމކ –60އނފލ ސރތގ)"ޓރރއޒ ކރމށވ(ބރގނނވމށޓކއވ) މޝރކނ(ތޔބއމހނގ އދއވނ ކމގއވމހނ

އދ އނމތގ ދނނބކލނ އޖމޢވލއވފއވ ގތގއ ފރޟކއ ދކޅ ހދއފ މހކ ." ޟވގނވ ކމކވގ ދނގއ ފރوتعالى سبحانھހޒ ' އކލގފނ ޖލށލމގ ކރނ އނމފހނ ދފއވ ބޔނކމށވ )أسره اهللا فك(އމމ ޢބދލޤދރ ބނ ޢބދލޢޒޒ. ކފރކވ

. މއ އނސނނނށވ އނގމކވ(އލއރހބ މނ އލއސލމ ވމނ އނކރ ޒލކ ފގދ ކފރ : ބޔނނ ލނނސ އއ "ގއ ވދޅވނ 3.ޞ ގ ')އދ އކމށ އނކރކށފމހކ ކފރ ވއޖއވ. އއ އސލމދނގ ތރއނވ ކމކވ )ޓރރޒމ(ބރދއކނ

~ 38 ~

މކމގ ތރގއ "އދވތތރވމގ ގތތއ ބޔނކރއވމނ ވދޅވނ )أسره اهللا فك( ޝއޚ ޢލ އލޚޟއރހމނގނވ ކނތއތކގ ތރގއ، މޝރކނނކ މގފރދފއވ ބއއކނ އއލނކރމއ، އމހނނށ އނކރކރމއ، އބއމހނނށ އއޗހގވމއ، އބއމހނނށ ބދދއ ކރމއ، އމހނނއ ދމކރމއ، މރމއ،

115"އބއމހނނއ ހނގރމކރމއ، ބނދކރމއ، އރވލމވ

ވޙކރއވނ އށ އމރކރއވ)وسلم علیھ اهللا صلى( رسولއދ އއލހގ

ފޔވ وتعالى سبحانھ اهللاމހނ ތމނކލގފނގ ދނއމދ ޝއކކރނމވސ ތޔބއ. ކލގފނ ވދޅވށވ"ތމނކލގފނ އޅކނކރނ . ތޔބއމހނ ތޔ އޅކނކރ ފރތތކށ ތމނކލގފނ އޅކމއ ނކރނމވ

116" ނކލގފނށ އމރވވގނވނ މއމނނގ ތރއނ ވމށވއދ ތމ. އށވوتعالى سبحانھ اهللاމރގނދވ އލހ

((ވޙކރއވފއވނ وتعالى سبحانھ اهللا ((" އދ

ދކޅށ ތޔބއމހނނށ ލބނ އތ ހރހ ބރއގ ތއޔރތއކށ، ތޔބއމހނގ އސތއ ނރ ސރހއދގ ) މޝރކނނއ(އއބއމހނނ) ކނމޝރ(ގ އދއވނނއ ތޔބއމހނގ އދއވނ ކމގއވމހނوتعالى سبحانھ اهللاއއ . ކއރގއ ބއތއބށވ

ވމ މއޔތނ ސފކށ ހކދގތގއ ކފރނނށ ބރދއކމކ .60އނފލ ސރތގ )" ޓރރއޒ ކރމށވ(ބރގނނވމށޓކއވވޙބސފޅގއވ ގތނ وتعالى بحانھس اهللا. ވމ އކމށ އނކރކށފމހކ ކފރވއޖއވ. ޝރއހމތކގ މތނ ވޖބކވ) ޓރރޒމކ()) (("47ޢނކބތ ސރތގ"އދ ތމނއލހގ އޔތތއ އނގފޅވމނ ކފރނމނވ އނކރ ނކރ ހއޓވ.

((ވޙކރއވނ وتعالى سبحانھ اهللاއދ . ނއ އމލނ އނކރކރމވއވ ބނވބހގ މނއކ ބހނ'ޖޙދ'މއޔތގއ

((" ރވ، އނއށ ހއގ ގ ހޟރތށ ދގވوتعالى سبحانھ اهللا

ޢނކބތ " ވހއޔވ؟އއމނ އއށ ދގކރ މހއށވރނ ވކ ނބއމހއވތއވ؟ އދ ނރކއގއ ކފރނނށ ދމތބވނފދ ޖގއއ ނއދ . ދމދ މގއ ކނޑނ އޅފމހކ ކފރވއޖއވ ވމ އސލމދނކ ޓރރޒމނ ސލމތވގނވ ދނކ ބނ މދތގ .68ސރތގ

މތނނ އނގ އއޗކ ކނ މހނ އތއރ ޓރރޒމއ ދކޅށ ހނގރމ ކރމ ބނ މހނ . ޓރރޒމވހށ އސލމދނގ ތރއނނވއދ ޓރރޒމއ ދކޅށ މކރވ ހނގރމއކ އސލމދނއ ދކޅށ ކރވ . ވހގގތގއ އހނގރމ ކރނ އސލމދނއ ދކޅށ

"އދ އބއމހނ އއޅވލ އޅވލމގއ ޖހހށ ތނދރނދނނ ޖހލ ބއކވ. ހނގރމއކވ 60އނފލ ސރތގ 114 .ގއވ'ވއތގލޟ އލ ޒލކ'ގ 'އސލ ދނ އލއސލމ'ލގފނގ ފތއކމގއވ ޝއޚ މކނބޔނކށދފއވނ އކ 115 104ޔނސ ސރތގ 116

~ 39 ~

އ އސލމދނގ ހދޔތނ އބޔކށ "ވދޅވއވ )اهللا رحمھ(އދ ޝއޚލ އސލމ މޙނމދ އބނ ޢބދލވއހބފޔވ އހނ އއވސ އލހއ ނވކނ ދނނ وتعالى سبحانھ اهللاއކވ، ހދޔތ ދ ىوتعال سبحانھ اهللا

އޖއމ އކމކ ތމނނ މޝރކނނ އދ ތމނނ ޝރކނ ދރވ ތއޙދކ ހއގ'ތޔބއމހނ ! މސލމނނވބނނމ ތޔބއމހނނށ އސލމދނނ ޖގއއ ' ކއއ ނހދމވއދކޅހދ އބއމހނނ އދކޅށ ވހކ ދއ

އއ ހލފށ އބއމހނނއ އދވތތރވ، އބއމހނނށ ލބވ މހނނވސ ދރވ އބއމހނނށ . ނތވއއ )السالم علیھ(ހނގ ބއޕކމށވ އބރހމއއ ތޔބއމ. އއޗހގވ އބއމހނނ ހސދވރވނ ޖހއވ

އދވސ ނބއޔނނއ އބބކލނނއ އކވ އހނވސ ބކލނ ވދޅވފދއނނވ

ގނގޅ ފރތތކނ ފޔވ އޅކނކރނ وتعالى سبحانھ اهللاއހރމނ ކލމނގ ކބއނނއ ކލމނ "އހރމނނއ ދމދގއ އބދގ އބދށ އދ ކލމނނއ. އދ ކލމނނށވސ ކފރވއޖއމވ. ބރޢވއޖއމވ

117" އށ އކނ އމނވމށ ދނދނވوتعالى سبحانھ اهللاއއ ކލމނ . އދވތތރކމއ ރޅވރކނ އފދއޖއވ

ވޙކރއވއވ وتعالى سبحانھ اهللاއދ

އށ އމނވއޖ ކނމމހކމ އ އތމހއލ ދވހކވސ އރގނ، وتعالى سبحانھ اهللاފހ ތޣތށ ކފރވ، " 118" ވކވގނ، ނދނ ވރގދވގނވ އޅއގނޑކށވ

ލހ ވޙކރއވފއވއވ އދވސ އއ

އށ އޅކނކރމށއ ތޣތނ وتعالى سبحانھ اهللاއއ . އދ ތމނއލހ ކނމ އނމތކށވސ ރސލކ ފނއވމވ" 119" ޓކއ ގވލމށވދރވމށ

4މމތޙނ ސރތގ 117 256ބޤރ ސރތގ 118 36ނޙލ ސރތގ 119

~ 40 ~

އށ ތބވނ އކމކ އއލތއއ އލޢއޒއއ ތމނނ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا رسولތމނނ 'ވމ މހކ ބނފނމ އމހއގ ' ފދ މސމހނނއވސ އދކޅއ ނހދމއވ އދ އބޖހލ . އދކޅއ ނހދމވ

120" ގއލނއވ އސލމކނ

.މޝރތގ މހނމކނ އނނނ ދވނ ޝރތށ ފހއވ. މއ ތނވނ ޝރތވ

ށ މހނނށ އނޒރނކރމހ އއ ކފރއކމށ ޝރކނ ދރވގތމއ ޝރކނކރމ :ހތރވނ ޝރތ. ރ ) ތކފރކރނ(ބނނ

އނގވ ވޙކރއވނ ) ކފރ ކރމށ(ތކފރކރމށ وتعالى سبحانھ اهللا

އއއކ ޝރކކރ ބއވރނތކއ ނގ އއލހގ މގނ އހނމހނ މގފރއދތ وتعالى سبحانھ اهللاއދ "ހމކށވރނވސ . ތޔބއމހނގ ތޔ ކފރކނމތ ކޑދވސކޅކށ އރމކރށވ: ވދޅވށވ. މސއކތކރއވ

121" ބއމހނވހށ ނރކއގ އހލވރނކމގއވތޔ

ވޙކރއވނ وتعالى سبحانھ اهللاއދވސ

އދ އޚރތގއ . ނ ދނޔމތގއ ދރވ ބލވ ހއޓވތޔބއމހ: ކފރވ މސތކނނށ ކލގފނ ވދޅވށވ" 122" އދ ނރކއކ ތބމގ ޖގއއގ ގތނ ހދ ނބއ ވގނވ ތނކވ. ތޔބއމހނ ނރކއށ އއކރއވނއވ

ފދއނނވ މޝރކނނށ ތކފރކރއވ )السالم علیھ(އބރހމ اهللاއދ ޚލލ

އއ އކލގފނއ އކގއވ މހނގ ކބއގއ ތޔބއމހނނށ ރވތވގނވ )السالم علیھ(إبراھیمހމކށވރނވސ "

)2/109(އއދރރއސނއޔ 120 8ޒމރ ސރތގ 121 12ގ އލ ޢމރނ ސރތ 122

~ 41 ~

اهللاއހރމނ ކލމނގ ކބއނނއ ކލމނ :އބއމހނ އބއމހނގ ގއމގމހނނށ ބނހނދވ . ނމނއއ ވއވ ދއ. އދ ކލމނނށވސ ކފރވއޖއމވ. ގނގޅ ފރތތކނ ބރޢވއޖއމވ ފޔވ އޅކނކރނ وتعالى سبحانھ

اهللاއއ ކލމނ . ކލމނނއ އހރމނނއ ދމދގއ އބދގ އބދށ އދވތތރކމއ ރޅވރކނ އފދއޖއވ 123"އށ އކނ އމނވމށ ދނދނވوتعالى سبحانھ

އވ ވޙކރއވފއވނ އށ އމރކރ)وسلم علیھ اهللا صلى( رسولއއލހގ وتعالى سبحانھ اهللاއދ

. ތޔބއމހނ އޅކނކރ ފރތތކށ ތމނކލގފނ އޅކމއ ނކރއވނމވ!. އ ކފރނނވ: ވދޅވށވ ކލގފނ"

އދ ތޔބއމހނ . އދ ތމނކލގފނ އޅކނކރއވ ފރތށ އޅކނކރ ބއއކމގއ ތޔބއމހނ ނވނއވއދ ތމނކލގފނ އޅކނކރއވ . ފރތތކށ އޅކނކރނ ބކލކ ކމގއ ތމނކލގފނ ނވމއވއޅކނކރ

އދ ތމނކލގފނށ . ތޔބއމހނނށ ތޔބއމހނގ ދނވ. ފރތށ އޅކނކރ ބއއކމގއ ތޔބއމހނ ނވނއވ 124." ގފނގ ދނވތމނކލ

ވރށވސ ގނގނ وتعالى سبحانھ اهللا" ވދޅވނ )اهللا رحمھ(އމމ ޢބދއރޙމނ އބނ ޙސނ އލއޝއޚ

ނ ވމ އބއމހނނށ ތކފރކރނވ. އނގވފއވ ވނކމށ'ކފރނ'އޔތއގއ ޝރކކރ މހނނއ ދމއށ އއ އހނ ފރތތއ وتعالى سبحانھ اهللاއދ . ގ ޝރތތކގ ތރއނނވاهللا إال إلھ ، الކލމތލ އޚލޞ

އގތނ ހދޘއއގއ . ގ މނވސ ފރހމއއ ނވނއވاهللا إال إلھ الބއވރކރމހނނށ ތކފރނކރހ ހނދކ ކޔ އއލހ ފޔވ އޅކނކރވ އހނހރހ ފރތކށ ކފރވއޖ މހއގ ލއއ މދވނ اهللا إال إلھ ال'އނނނ

اهللا صلى( رسولވމ . 125'ގ ހޟރތގއވ وتعالى سبحانھ اهللاއދ އމހއގ ނމނވނ . ހރމތތރވގނނވއ ކލމއގ 'އއލހ ފޔވ އޅކނކރވ އހނހރހ ފރތކށ ކފރވއޖ މހ'ގ ހދޘގއވ ފދއނ )وسلم علیھ

އދ . 126ވމ މހއގ ލއއ މދ މބޔއ ނލ ހރމތތރވގނއ ނވއވ. އނކރކރމގ ބއގ ތރއނވ ބއކވފރކރމގއ ޝއކވ، ތކފރ ނކރނނމ އމހއގ ލއއ މދލކ ތކ) މޝރކނނށ(އމހކ އބއމހނނށ

އއ މކނކމކ ތއޙދ ފރހމވމގ ޝރތތކގ ތރއނވ ކނތއތއ . ހރމތތރވގނވނ އއޗއސއ ނނވ 127". ' ކމގއ ވތއވ

4މމތޙނ ސރތގ 123 6-1ކފރނ ސރތގ 124 ގއވ)23(ރވކރއވފއވނ އބ މލކ އކލގފނގ ބއޕފޅ ތރގގ ފރތނ ޞޙޙ މސލމ 125 . އވކރނމ) ކފރ(އނއކވސ އމމ ދހކށދއވނ މހއގ މދލއ ލ ހރމތތރވގނވނ މޝރކނނށ ތކފރ 126 ބއލވ) 206-2/205(އއދރރއސނއޔ 127

~ 42 ~

" ކޔ މޝރކނ ކފރނކރ މހނނއ ބހގތނ ވދޅވނ ކލމ، )اهللا رحمھ(اهللاއމމ ސލއމނ އބނ ޢބދ މހކ ބނނމ' ނ މޝރކނނވއކމކ އބއމހނ ފޔވ ދނތބ މހނ. އބއމހނނ މޝރކނނއ ނނވ'

ދމދގއ އއވސ ބއގނޑއ އއ މޝރކނނއ މސލމނނއ .އމހކ އބނނ އބއމހނނ މސލމނނވއސލމކޔ، ' ރށކފ'އދ . އބއމހނނ ކފރނކމގއ ނވނމ އބއމހނވނޖހނ މސލމނނށވ. ނޅނތއވ

128."ދމއށ މސލމނނ ކޔއފ މހކ ކފރކވ' ކފރނނއ'

) اهللا رحمھ(ގބރއ ގރބނއއ އދވސ މރވފއވ ދނނބކލނނށ ގވމހނނއ ބހގތނ އމމ އބ ބތނއދ ޝއކއވސނތ ފދއނ ގބރށގސ . މވސ އމހކ ކފރކވކނމމހކ މކނކރކމގއވ ނ"ވދޅވނ

ތޔބއމހނ މސލމނ 'އކމކ ޖހލނ ބނ އޅއވ . މބއމހނނށ އޅކނކރމހނނ ކފރނނވއދ އހނ ބނފ މހކއ . ދ ސފއ ނވއވމހނ ބނފމހކށ އސލމދނއ ތއޙދއ އ' ކފރކރނހއޔވ؟

ވމ މއދ މޝރކނ ކރމނ އދ ޝރކތއ ނހއޓވ، . 129ދތރ ޔގނކށ ބނނ އނގނ އއ ކފރނނވ 130." އއ ގސކނތއތކއކމށ ނދކ މހއ މސލމއ ނނވ

ޔހދނނއ ނޞރއނ ކފރނކރ މހގ ކފރއމދ "ވދޅވލއވފއވއވ )اهللا رحمھ(ތނއދވސ އމމ އބ ބ

) ޔހދނނއ ނޞރއނގ(އދ އމހނގ ). އޖމޢވވޑއގނނވ(މސލމ އނމތވނ އއބސވވޑއގނނވ). އޖމޢވވޑއގނނވ(ސލމ އނމތވނ އއބސވވޑއގނނވފރކމއމދ މމހގވސ ކކފރކމއމދ ޝއކވ

ޔހދނނއ ނޞރއނ ކފރ ނކށ އބއމހނގ (އދ އޅގނޑމނނށވސ ޔގނކށ އނގ އއޗކ އބއމހނގ 131."ނނކ ޖހލ ތނދރ ނދނނ މހނކމވތރއނ ގނމހ) ކފރއމދ ޝއކވމހނ

އށ ނވތ އނމ )عنھم اهللا رضي(ހރހ ސހބނ"ވދޅވފއވނ )اهللا رحمھ(ޝއޚލ އސލމ އބނ ތއމއޔ

ތއކމށ ގބލކށ، ޖބރލ އކ އޅކނ ހއގވ ފރ)عنھ اهللا رضي( ޢލ، ސހބއކއ ދމލށ ނމވސ އއޗހގވއދ އމހކ ކފރނކރ . އށ ކށއކރވނކމށ ގބލކރ މހއ އއވސ ޝއކއނތ ކފރކވ)السالم علیھ(

132."މހއވސ ޝއކއނތ ކފރކވ

މތގ ހރހ ދނނބކލނ އއބސވލއވފއވ އނ"ވދޅވފއވއވ )اهللا رحمھ(އމމ އޞޙޤ ބނ ރހއވއށ އމނވ، އއލހ ބވއލއވ ފތތކށ އމނވ ހލވސ ރސލބކލކ ގތލކރ މހ وتعالى سبحانھ اهللاގތގއ،

ގބލކރ 'ގތލކރމކ ހރމކމއކމށ ރސލބކލނ' ނވތ ގތލކރމށ އހވ މހއ އރސލބކލކށ އމނވ

)8/161(އއދރރއސނއޔ 128ކމށ "ތކރނ މސލމނ) ކފރ(ތޔބއމހނ ތކފރ "ކރ ހލ )ކފރ(ހގގތގއ އހރމނ މރތއދނނއ މޝރކނ ތކފރ 129

.މމ ދއވފއވ މފތވއށ ވސނވނ ހއޓވބނމހނނއ އދކޅށ އ ބއލވ' )10/416(އއދރރއސނއޔ 'އދ ' )655- 1/654(މޖމޢތއރސއލ ވލމސއލ އނނޖދއޔ ' 130 )12/69(އއދރރއސނއޔ 131 ބއލވ' )23(އޙދނ ޢޤދތލ މވ'އދ ' )12/69(އއދރރއސނއޔ ' 132

~ 43 ~

އދ ހމމގތށ . އމހކ ތއޙދށ އނކރކރ މހގ ހކމދވފއވ މހކވ. މހއކވސ ކފރކވއ މހއ ނމވސ 133."ރސލބކލނނށ އއޗހގވ މހއކވސ ހމ ކފރކވ

ގ މނ ފހމވ 'اهللا إال إلھ ال'މހކށ "ވދޅވނ )اهللا رحمھ(ސނ އލއޝއޚއދ އމމ ޢބދއރޙމނ އބނ ޙ

އއ ބއވރކރމހނގ ކފރއމދ ޝއކވ މހއކ ތޣތށ ކފރނވ وتعالى سبحانھ اهللاހނދ، އމހކށވނ 134"މހއކނ ފހމވފއވ

.އދ މގ މހނމކނ އނނނ ތނވނ ޝރތއ ހމ ވދގނނވ. ތރވނ ޝރތވމއ އނކރކރމގ ހ

. އވ ކޔ އސލމދނގ ބނގލވ'މއލތ އބރހމ'ވމ މގބލކރމއ އނކރކރމކ

ވޙކރއވފއވ وتعالى سبحانھ اهللا. އނކރކރމވ އދ ހރހ ރސލބބކލނގ ދއވތކވސ ހމ މގބލކރމއ

ފދއނނވ

ށ އޅކނކރމށއ ތޣތނ އوتعالى سبحانھ اهللاއއ . އދ ތމނއލހ ކނމ އނމތކށވސ ރސލކ ފނއވމވ" 135" ދރވމށޓކއ ގވލމށވ

އ "ވދޅވނ )اهللا رحمھ(މއލތ އބރހމގ ޚލސއއ ކރއވމނ ޝއޚލ އސލމ މޙނމދ ބނ ޢބދލވއހބ

ދނގ ބނގލގ ފށމއ ނމމގއ، ބލއ ފއގއ އސލމ! ގނދ ހވކރމވوتعالى سبحانھ اهللاތމނ ! އޚނނވއދ އކލމއގ . ވމ އކލމ އނގނ، އކލމ ދނގނނށވ. އވاهللا إال إلھ الއއ . ބރށ ހފހއޓށވ

އދ ތޣތށ . ކމގއ ބލށވއހލވރނ ކތނމ ދރގވ ނމވސ އބއމހނނށ ލބވ އބއމހނނ އޚނއދ އބއމހނނށ އދވތތރވ، އބއމހނނ ކފރނކމގއ ނދކމހނނއ، އބއމހނނށ . ކފރވށވ

ބނ މހނނއ 'އބއމހނ އޅނސ ތމނނއށ އނދގލއ ނވ'ލބވމހނނއ އބއމހނނށޓކއ ބހސކށ ކމށ ބނމހނނއ 'ތމނނއކށ އއވސ ކމއ ހވލއ ނކރއވ وتعالى سبحانھ اهللاއމހނނއ ބހގތނ '

سبحانھ اهللاއއ އބއމހނނ ! އދ އވހކ ދއކމހއ ބޑ ދގވރއކވ. ރޅވރކމއ ހސދވރކނ ބއވށވއބއމހނނށވނ . އތޣތނނއ އމހނގ އއވނނނއ ބހގތނ ކނތއތއ ހވލކރވފއވ މހނނވ تعالىو

ތޣތނނއ އމހނގ އއވނނ އއ އބއމހނގ ބބއނނއ ދރނކމގއވ ނމވސ އތޣތނނއ އމހނގ

ބއލވ' )2/930(ޟމ ޤދރއޞލތ ތޢ' 133 )11/523(އއދރރއސނއޔ 134 36ނޙލ ސރތގ 135

~ 44 ~

. ގނދ ހވކރމވوتعالى سبحانھ اهللاއދވސ . އއވނނނށ ކފރވ އބއމހނގ ކބއނ ސލމތވމވއރނ ތޔބއމހނ ވހށ . މދނގ ބނގލގއ ބރށ ހފހއޓށވއށޓކއ އސލوتعالى سبحانھ اهللاތޔބއމހނ

އޅމނ މސލމނގ ގތގއ ! اهللا یا. ޝރކނކރ ހލ ތޔބއމހނގ ވރ ރއބއ ބއދލކރނ ބޔކކމގއވ 136!"އ މނވ އއނކރއވނދވއދ އޅމނ ޞލހނނއ އކގ! މނވ ނގނދވފނދވ

ބއލވ) 120-2/119(އއދރރއސނއޔ 136

~ 45 ~

އސލމދނގ ބނގލއ އސސތއ އޅގނޑމނނށ އނގފއވނ ކނގތކނ؟

.ރސލނ ގވލއވފއވތއވ އކނ އޅގނޑމނނށ އނގފއވނ އކމގ މއޗށ ހރހ ވޙކރއވފއވނ وتعالى سبحانھ اهللا

އށ އޅކނކރމށއ ތޣތނ عالىوت سبحانھ اهللاއއ . އދ ތމނއލހ ކނމ އނމތކށވސ ރސލކ ފނއވމވ" 137" ދރވމށޓކއ ގވލމށވ

ވޙކރއވނ وتعالى سبحانھ اهللاއދވސ

ގފނ ތމނއލހގ ފހ ކލ. އށ ރޖއވ މހނނށ އފވރކމގ ޚބރހއޓވوتعالى سبحانھ هللاތޣތނ ދރވ " 138" މއފވރކމގ ޚބރދއވށވ އޅނނށ

ވޙކރއވނ وتعالى سبحانھ اهللاއދވސ

ނ ބވލއވނ ފތތކށ އބއމހނ އމނވގނ ތބކމށ ބނމހނ ކލގފނށ ބވލއވނ ފތށއ، ކލގފނނގ ކރ" ކލގފނ ދކވޑއނގނނވމތއވ؟ އބއމހނނށ ތޣތނނށ ކފރވމށ އމރވވގނވމއ އކވސ އބއމހނ

139"ނ އދނ އބއމހނ ބޑވގނވ މގފރދމކނ މގފރއދށވއދ ޝއތ. ތޣތނގ ގތނ ޙކމ ހދމށ އދއވ

36ނޙލ ސރތގ 137 17ޒމރ ސރތގ 138އދ މޝރކކ މޅދނޔގއ . ގ ހކމވނތ ސފފޅގއ ޝރކކރމވوتعالى سبحانھ اهللاއދ މކމކ : 60ނސ ސރތގ 139އއ ތއހދލ އލހއޔ އއ ' އށوتعالى سبحانھ اهللاހމއކނ ހކމހދނވނ 'ނވތ ' ހކމއޔ'ވމ . ނމވގނވ ޝރކކވއ

.ތއހދއރބބއޔގ ތރއނވ ކމކވ)) (("އދ ތމނއލހގ . އމހނނށ ތމނއލހ ފޔވ އހތރއކ ނވއވ

26ކހފ ސރތގ "ހކމކރއވމގއ އއވސ ބއވރއކ ނވއވ)) ((" اهللاފހ ހރހ ހކމއ މލކވވޑގނވނ

އއލހވނ، އއލހ ފޔވ އހނ ފރތކށ އޅކނ ނކރމށ އމރކރއވވ، އއ ހއގވގނވ ތދމގކނ . އށވوتعالى سبحانھ .40ޔސފ ސރތގ "ނމހނނއ ނދނއވނމވސ ގ. ބޔނކށދއވފއވ

~ 46 ~

އޅގނޑމނނށ އނގވ ވޙކރއވނ وتعالى سبحانھ اهللاއދ

އށ وتعالى سبحانھ اهللاއދ ތޣތށ ކފރވ، . ހއގ ތދމގއ ނބއ ކސޔރވގނވމގ ވނ ފޅވ ބޔނވގނނވ" 140" އމނވއޖ ކނމމހކމ އ އތމހއލ ދވހކވސ އރގނ، ވކވގނ، ނދނ ވރގދވގނވ އޅއގނޑކށވ

. މއޔތތކކ ކލމތއތއޙދ އޅގނޑމނނށ އނގނނއދ އޔތތކކވ

އއ އނކރ ކރމށ . އދ މގއ ގބލކރމކއ އނކރކރމއވކނ އޅގނޑމނނށ ވރށ ސފކށ އނގއވ

އދ . 'އއވސ ފރތކށ އޅކނ ހއގވގނއ ނވއވ'އނގގތގއ މތނކޅނ" ތޣތށ ކފރވ"އއސފއވ سبحانھ اهللاއއ 'މތނކޅނ އނގގނދނ ' އށ އމނވމހوتعالى سبحانھ اهللاއދ 'ގބލކރމގ ގތނ އއސފއވ

141'ފޔވ ކމވوتعالى

ނކށދ ވޙކރއވނ ގ މނ ބޔاهللا إال إلھ الއދ

ކށ ކލގފނގ ކރނވސ ކނމ ރސލބކލކށވސ އއލހއ ހއގވގނވ އލހކމށއ އއލހނނ އހނފރތ" 142." އޅކނނކރމށ ވޙކރއވމށފހގއ މނވ އބކލކ ނފނއވމވ

ކޔ އއލހ ފޔވ އޅކނކރވ اهللا إال إلھ ال"ހދޘކރއވފއވއވ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا رسولއދ

سبحانھ اهللاއދ އމހއގ ނމނވނ .މދވނ ހރމތތރވގނނވ އހނހރހ ފރތކށ ކފރވއޖ މހއގ ލއއ

މކމކ ތއޙދގ މހނމ އސސތކނ އސސކވ، ވމ މޝރކނ . މތނގއ އނކރކރމކއ ގބލކރމއ ވތ ވސނނ ހއޓވ

ގއ ލޔފއވގތނ )"2507(ސލސލތއޞޙޙ "އދ މގތނ މޙނމދ ނޞރއދނ އލ އލބނ . ވތޔބއމހނ މގފރއދޔ ނދހއޓ ."އށ އކނ ވ ކމއކނ ގބލކރނ ހމނއވ وتعالى سبحانھ اهللاއދ ސލފނގ ދއވތގ ބނގތކގ ތރގއ ހކމއޔއކ "

256ރތގ ބޤރ ސ 140އށ އމނވމގ ކރގއ وتعالى سبحانھ اهللا"ވދޅވނ )اهللا حفظھ(ގއ ޝއޚ އބ މޙނމދ އލމޤދސ'އއދމޤރތއޔތ ދނނ' 141

ނ ކރނ އއއސ އނމނ ތޔބއމހނ ތޣތށ ކފރވނޖހ ސބބއ ކލމތއތއހދގއ އނކރކރމގ ބއ ގބލކރމގ ބޔށވރއށ އމނވނ وتعالى سبحانھ اهللاވމ . އދ އއ ކއވގނތ ބލއރ އނގ އއޗކ އކމގ މހނމކމވ. މކނކމއމދ ވސނވލއވށވ

."ގބލކރވނ ހމއކނ ތޣތށ ކފރވމށފހގއވ((. އށ އމނވކމގއ ވނމވސ އމހކ މޝރކކވوتعالى سبحانھ اهللاތށ ކފރނވ، ތޣ ((" އދ

106ޔސފ ސރތގ " ގނމހނ އމނވކނ ކށވރ މޝރކނގ ގތގއ ތބ ހލއވ 25ޔއ ސރތގ އނބ 142

~ 47 ~

143." ގ ހޟރތގއވوتعالى

އދ އވކނ . ވމ ހރހ ރސލނނއ ނބބބކލނ ފނވގނވނ މގބލކރމއ މއނކރކރމގ މތގއވސކށ އޅކނކރމށއ ތޣތށ އށ ޚލوتعالى سبحانھ اهللاއދ އއ . އވ ކޔ މކލމއށވ'اهللا إال إلھ ال' ކށވރ

.އދ އސލމދނގ ބނގލވ. ކފރވމށ ގވލ ކލމއވ

ވޙކރއވފއވއވ وتعالى سبحانھ اهللا

އއ . ވއށ ބވލއވނ އދ ކލގފނށވސ ވޙކރއވނ ދނ ތޔބއމހނނށވނ ޝރޢކރވފއ)السالم علیھ(ނޙ"އދ . އށވސ ބވލއވނ ދނވ)السالم علیھ(އށއ، ޢސ)السالم علیھ(އށއ، މސ)السالم علیھ(އބރހމ

އދ ތޔބއމހނ މޝރކނނށތޔ . ތޔބއމހނނށ އމރވވގނވނ ދނ ގއމކރމށއ ބއބއވގނ ނދޔމށވ 144 ".ލމކ އބއމހނނށ ބޑވގނވ ކމކށ ވއވގވލ ގވ

ވދޅވލއވފއވއވ )السالم علیھ(އދ ނޙ

145." އދ ތމނކލގފނށ އމރވވގނވނ މސލމނގ ތރއނ ވމށވ"

ވދޅވލއވފއވއވ )السالم علیھ( އބރހމ، ގ ޚލލتعالىو سبحانھ اهللاއދ

ޢލމތކގ ތމނކލގފނ : އކލގފނގ ވރރއބ އކލގފނށ ކޔމނވނ އނގހނދ އކލގފނ ވދޅވއވ" 146." ވރރއބށ ކޔމނވއޖއމވ

.ގއވ) 23(ޞޙޙ މސލމ . ރވކރއވފއވނ އބ މލކ އކލގފނގ ބއޕފޅ ތރގގ ފރތނނވ 143 13ޝރ ސރތގ 144 72-71ޔނސ ސރތގ 145 131ބޤރ ސރތގ 146

~ 48 ~

އބބކލނގ ދރނނށ އމރކރއވވސ އކމށވ ، )السالم علیھ(އއ ޔޢޤބ)السالم علیھ(މއދ އބރހ

اهللا: ވސ އބބކލނގ ދރނނށ ވޞއޔތކރއވ ވދޅވއވ)السالم علیھ(އއ ޔޢގބ)السالم علیھ(އދ އބރޙމ"ފހ އއލހގ ހޟރތށ ކޔމނވތބ . ވނ ތޔބއމހނނށޓކއ ދނ ހއވވ އޚތޔރކރއވފއވوتعالى سبحانھ

147" ނ މރވނދށވހލ މނވ ތޔބއމހ

. ގވސ މނޙޖވ)السالم علیھ(އދ މމނހޖކ މސ

ގ ހޟރތށ وتعالى سبحانھ اهللا ތޔބއމހނނ! އ ގއމގ މހނނވ: ވދޅވއވ )السالم علیھ(މސ"އއ . ކޔމނވގނތބ ބޔކ ކމގއވނމ އއލހގ ހޟރތށ އތބރކރއވ ފރހމއށ ވކލކރއވށވ

148" ތޔބއމހނނ މސލމނކމގއ ވނމއވ

މކނ ބޔނކށދ އކލގފނގ އސލ ސހބނ . މއއވއދ އލމސޙ ޢސ ބނ މރޔމގ އގދއކވސ

އކލގފނށ ވދޅވލއވ

އށ وتعالى ھسبحان اهللاއދ ތމނމނވނ . ގ ދނށ ނޞރދ މހނނވوتعالى سبحانھ اهللاތމނމނނކ " 149" އދ ތމނމނނކ މސލމނކމގއ ކލގފނ ހކވވޑއގނނވށވ. އމނވގނނވ

ހމކށވރނވސ އސލމދނވކނ ކށވރ "ވދޅވފއވއވ )اهللا رحمھ(މގތނ ޝއޚލ އސލމ އބނ ތއމއޔ

އދ ހރހ އނމތކނވސ އބބކލނނށ ތބވ މހނގ . ބބބކލނގ ދނކމގއވހރހ ރސލނނއ ނއއލހގ ފތގއ وتعالى سبحانھ اهللاއދ މކނ އއތނށވރނ ގނ ތނތނގއ . ދނކވސ އއއވ

އއ، )السالم علیھ(ގތނ އއލހ އނގވފއވނ ނޙއ. އޅގނޑމނނށ މކނ ބޔނކށދއވފއވއވއއ )السالم علیھ(ގ ސހބނނއ، ޢސ)السالم علیھ(އއ، މސ)السالم علیھ(އއ، ޔޢޤބ)السالم علیھ(އބރހމ

އށ ޚލސކށ އއވސوتعالى ھسبحان اهللاވމ އސލމކމކ . އހނހނވސ ބކލނނ ހއތހވސ މސލމނ ކމވ

132ބޤރ ސރތގ 147 84ޔނސ ސރތގ 148 52އލ ޢމރނ ސރތގ 149

~ 49 ~

ނ ބއވރއކނލ ކޔމނގނ އމނދނމއ، އއލހށ ވކލކރމއ، ދޢކށ ކނކމށ އދމއ ބރގތނވސ ހމއކ سبحانھ اهللاވމ . ސކރމއ، އއލހށ ލބވމގއ އހނ އއވސ މހލގކށ ނވފދ ލތބއވމވއއލހށ ހ

ފޔވ އހނ ފރތކށ وتعالى سبحانھ اهللاއދ . އށ ޚލސކށ އޅކނކރނ ނރހ މހއކ މސލމއ ނނވوتعالى 150."ވސ އސލމއ ނނވއޅކމއ ރއދކށފމހކ

ތމނކލގފނށ "ގ ލނޑދނޑކމގއ ވކމގއވސ ހމނގނވ ކމކވ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا رسولއދ މއ

އހނ އއވސ ފޔވ އލހކނވ ކމށއ އއލހފޔވ އޅކނ ހއގވގނވ وتعالى سبحانھ اهللا' އމރވވގނވނ އދ މކނ ގބލކށފ މހއގ ލއއ މދވނ . ހކވމށދނދނ މސތކނނއ ހނގރމކރމށވ' ފރތއ ނވކމށ

151."ގ ހޟރތގއވوتعالى سبحانھ اهللاއދ އމހއގ ނމނވނ . ހރމތތރ ވގނނވ

)127(ކތބނނބއވ 150. އވ)عنھم اهللا رضي(ރވކރއވފއވނ އބނ ޢމރ، އނސ ބނ މލކ، އބ ހރއރ، މޢޒ ބނ ޖބލ އދ އއސ 151 .އބ ދވދއއ އޙމދވއއ، ނސއއއ، )3928(އއ، އބނ މޖ)3341(އއ، އއތރމޒ)33،35(އއ، މސލމ)1399(ބޚރ

~ 50 ~

153ތދ މގ - 152މއލތ އބރހމ - 2

ވޙކރއވނ وتعالى سبحانھ اهللا

ނބއއވސ . އކލގފނކ ތދވރއކވހމކށވރނ . ގ ނނގނނ ހއޓވ)السالم علیھ(އދ މފތގއ އބރހމ" 154."މއވ

އދވސ ވޙކރއވނ

155."ގ ވހކ ކޔދއވށވ)السالم علیھ(ކލގފނ އބއމހނނށ އބރހމ"

ވޙކރއވނ އއ وتعالى سبحانھ اهللاމށފހ ޝރކއ ދކޅށ ޖހދކރއވމށ އމރކރއވ

156."ގ މއލތވ)السالم علیھ(ތޔބއމހނގ ބއޕ އބރހމ"

ކ އނމ ލބވވޑގނވ ދނ وتعالى سبحانھ اهللا "ޙދޘކރއވވފއވނ ) وسلم علیھ اهللا صلى(އދ ރސލ

157." އވ)އސލމ(ފސހވގނވ ޙނފއޔ

علیھ(އބރހމ' އދ ،'ގ އގދ)السالم علیھ(އބރހމ '، 'ގ ދނ)السالم علیھ(އބރހމ'ތރޖމކރމނ : )السالم علیھ(މއލތ އބރހމ 152

ކނމ ހގގ . ނނވ'ހނފ'އދ މއލތ އބރހމއށ ތބވމހނނކ . ޔއ އޅއވއވސ ކ'އލޙނފއޔ'އދ މމގށ . 'ގ މގ)السالم )ތއހދގއ ރނގޅށ ސބތވ އގއ ހފހއޓއ ބތލގ މގނ ދރވ ތބމހނ. (އދ ހނފއކވ. މސލމކ މވއޙދކވ

. ތރއނ ފރތމ ބއވ ގނސދނ ދބއގ)އރދކރއވއޔމނ تعالى اهللا)اهللا إنشاء((ދށނ އޅގނޑމނ މއ މއލތ އބރހމގ 153 41މރޔމ ސރތގ 154 69އއޝޢރއ ސރތގ 155 78ހއޖ ސރތގ 156 ރސލ. އދ އމމ އޙމދ ގނސދއވފއވއވ). ސނދކއ ނލއވ( އމމ ބޚރ މޙދޘ ގނސދފއވނ މޢއލގ ކނނވ 157 تعالى اهللا"އއ ސވލވވނވ )وسلم علیھ اهللا صلى(اهللا ރސލ: ގ އރހނ އބނ ޢއބސ ރވކރއވފއވއވ)وسلم علیھ اهللا صلى(اهللا

އދވސ ރވވގނވއވ ." އވ)އސލމ(ފސހވގނވ ޙނފއޔ "އކލގފނ ޙދޘކރއވއވ ". ވ؟އނމ ލބވވޑގނވ ދނކ ކބއތއއދ މއކ އކ ރވޔތތއ ސއހކމށ އބނ ޙޖރ ". އއ އކއވ)އސލމ(ތމނކލގފނ ފނވގނވނ ފސހވގނވ ޙނފއޔ "

އދ ، ')136(އލމގސދލ ޙސނ' އދ އއސޚވ އކލގފނގ ،')1/37(ކޝފއ ސތރ 'އއ ')1/116(ފތޙލބރ ' ގފނގއކލ

~ 51 ~

އކލގފނ وتعالى سبحانھ اهللا ) اهللا حفظھ( (އދ ޝއޚ އބ މޙނމދ އލމޤދސމއލތ އބރހމއ ބހގތނ وتعالى سبحانھ اهللاއދ " 158ވވދޅވފއވއ )ރއކތރކށދއވށއވ :ވޙކރއވފއވއވ

159"އވ؟ގ ދނނ އނބރ ފސޖހނތ)السالم علیھ(މޔވފއވ މހކ މނވ، އބރހމ"

އއ މޚތބކރއވ ވޙކރއވނ )وسلم علیھ اهللا صلى(އދ އއލހ މޙނމދ

ގ މގށ )السالم علیھ(ތލގ މގނ އއކބވ، އބރހމއއށފހ ކލގފނށ ވޙކރއވ އނގވފއވނ ބ" 160." މޝރކނގ ތރއކނ ނވއވ) )السالم علیھ(އބރހމ(އދ އކލގފނ. ތބވވޑއގނނވމށވ

ތދވގނވ މގ ވނ އޅގނޑމނނށ މފދ ސފ އބރތތކނ ހއގ މނޙޖއ وتعالى سبحانھ اهللا

ވމ އޅގނޑމނނށ އއވސ ޝއކއ ވސވހއނތ އނގ އއޗކ އހއގވގނވ މނޙޖއ . ބޔނކށދއވފއވ . އދ މއލތ އބރހމއށ ތބނވ މހކ މޔމހއ ކމވ. އތދވގނވ މގކ މއލތ އބރހމކމވ

ގ މތވރކނ ބޔނކރއވ ވޙކރއވނ )އކލގފނށ ސލމހއޓވ) السالم علیھ((އބރހމ وتعالى سبحانھ اهللاއދ

އދ އކލގފނއމދ ތމނއލހ . ލހ ބއދވރކނ ދއވމވއށ ތމނއ)السالم علیھ(އދ ކރނ އބރހމ" 161." ދނވޑގނ ވމވ

އއ ބހގތނ ވޙކރއވނ )السالم علیھ(އދވސ އއލހ އބރހމ

ފސހވގނވ 'ވސ އހނހނ ރވޔތތކގއވސ އދ. ގއ ގނސދފއވއވ')6/3207(އލފތޙއރއބނ 'ޝއކނ އކލގފނގ

.އވ މބސ ގނވފއވއވ'ޙނފއޔ . އނ ނގފއވ ބއތކވ'މއލތ އބރހމ'މބއތކކ އކލގފނގ ފތއކމގއވ 158 130ބގރ ސރތގ 159 123ނޙލ ސރތގ 160 51ސރތގ އނބޔއ 161

~ 52 ~

އދ ހމކށވރނ އޚރތ ދވހނ. ހމކށވރނ ދނޔގއވސ ތމނއލހ އކލގފނ ހއވވ، ހޔރކރއވމވ" 162." ތރއނނވ އކލގފނ ވހށ ޞލހނގ

ގ ފހނ އއ ހރހ ރސލނނއ ނބބކލނނށވސ އކލފނގ )السالم علیھ(ވނ އބރހމوتعالى سبحانھ اهللاއދ

. މނޙޖގއ ހނގވމށ އމރކރއވވއ އނގވނ އކލގފނށ ތބނވ ހނނނ މޔމހއކމށވ

އކލގފނށ ރޙމތ وتعالى سبحانھ اهللا )اهللا رحمھ((ޝއޚލ އސލމ މޙނމދ ބނ ޢބދލވއހބ އދއސލމދނގ ބނގލއ އގ އސސތއ ބނވގނވނ " ވދޅވލއވ ފދއނ މއލތ އބރހމކ ) ލއވށއވ

- އއ. ދކމއގ މއޗށވ

އށ ހލސކށ ކރމށ އމރކރމއ، މކމށ وتعالى سبحانھ اهللاހރހ އޅކމއ އއވސ ބއވރއކ ނލ -:ފރތމ .ހތވރ ދނމއ، ލބވނވސ މކމގ މއޗށ ބނކރމއ، މކނ ނކރ މހ ކފރ ކރމވ

އޅކނ ކރމގއ ޝރކނކރމށ އނޒރ ކރމއ، މކމށ ހރކށވމއ، އށوتعالى سبحانھ اهللا -:ދވނ

163."ރޅވރކނ މކމގ މއޗށ ބނކރމށއ، މކނ ކރ މހ ކފރކރމވ

وتعالى سبحانھ اهللا. ޙދވއދ ހމކށވރނވސ މދއވތކ ހރހ ރސލނނއ ނބބކލނވސ ފތރއވ ތއ. ގ މނވސމއވاهللا إال إلھ الއދ މއ . އހރހ ރސލބކލނނށއ ނބބކލނނށ ޞލވތއ ސލމލއވށއވ

ށ އޅކނކށ އށ އއކއވނތކوتعالى سبحانھ اهللاއއ ޝރކނ ދރވ ބރޢވ އއށ އދވތތރވ ރޅވރވ ހލ . އއލހށ އމނވމހނނއ އކވރކނ ބއވ ލބވމވ

އގތނ ސރތލ އޚލޞއއ ނޔތގ ގތނ . އއކއވނތކރމވ وتعالى سبحانھ اهللاއދ އއ އމލނނއ ނޔތނ

اهللاއދ ހމއގތށ ސރތލ ކފރނއއ އމލނ . ފ ދލލކވއއކއވނތކރމށ އތވރށ ސ وتعالى سبحانھ اهللا . އއކއވނތކރމށވ ވރށވސ ސފ ދލލކވ وتعالى سبحانھ

ޞލޙ އލފއޒނ އނނނވ އޔތގ ތފސރކރއވމނ ވދޅވނ

130ބގރ ސރތގ 162 ބއލވ) 2/22(އޔ ދރރއ ސނ 163

~ 53 ~

164." އދ ޝރކކރ މހނގ ތރއނ ތމނކލގފނ ނވމވ"

سبحانھ اهللاއއ . މޝރކނގ ކބއނ ބރޢވގނވ ކމގ އއލނކވ) وسلم علیھ اهللا صلى(މއޔތކ ރސލ

ވސ އއލނކރއވފއވ ފދއނނވ)السالم علیھ(ބރހމގ ޚލލ އوتعالى

. ނވ ބކލކވއދ ބތލގ މގނ އއކބވ ހނ. 166ގނތކވ، 165އ އނމތއ)السالم علیھ(ރނ އބރހމހމކށވ" 167." އދ ޝރކކރމހނގ ތރއނ އކލގފނ ނވއވ

ގ މގށ )السالم علیھ(އކބވ، އބރހމމގނ އ އއށފހ ކލގފނށ ވޙކރއވ އނގވފއވނ ބތލގ" 168." މޝރކނގ ތރއކނ ނވއވ)) السالم علیھ(އބރހމ(އދ އކލގފނ . ތބވވޑއގނނވމށވ

ވމކ އދ ބރޢ. މއޔތތކކ، މއޔތތކގއ މޝރކނގ ފރތނ ބރޢވގނވކމގ އއލނކވ

ލބވނ. ހ އޅލނ. ށ . އދ އހވމގއ، ތޔބއމހނނއ މޝރކނނއ ދތރ ގޅނ ކނޑލމވ. ނ

އދ .އށ މހނ ވދޅވމށ އމރކރއވފއވ)وسلم علیھ اهللا صلى( ވނ މޙނމދ تعالى اهللاވނ އޔތގއ 108ޔސފ ސރތގ 164

. ހމ އހނ ވދޅވލއވފއވއވ )السالم علیھ(ވނ އޔތގއ އބރހމ79އނޢމ ސރތގ ގ ބއއ ސފތއ )السالم علیھ(މއޔތގއ އބރހމ: "ގއ ލޔފއވއވ')78-77/ 1(އޢނތލ މސތފދ 'ޞލޙ އލ ފއޒނ، 165

ވއވކޔދއވފއ .މނއކ އކލގފނކ ރވތވގނވ ނމނއއ އދ މތވރވގނވ ވރއކވ: އކލގފނކ އނމތކވ. ހ اهللا، ގ އމރފޅށ ބރބރށ ކޔމނގނتعالى اهللاމނއކ އކލގފނ ހނނވ : އކވ'ގނތ'އށވ تعالى اهللاއކލގފނކ -ށ

.އޅކނ ކރމގއ އޚލސތރވގނނވ تعالىފޔވ އޅކނކރވ تعالى اهللاއދ . އކނޏވ تعالى اهللاމނއކ އލހއގ ގތގއ ނނގވނ : އކލގފނކ ޙނފއކވ. ނ

.އހނ ހރހ އއޗކނވނ ބރޢވގނނވމނއކ އކލގފނ ހނނވ އމހނގ ކބއނ ބރއވ : މޝރކނގ ތރއނވ ބކލއ ނނވ އކލގފނކ. ރ

.ރއކތރވގނނވ ".އދ ތއޙދ ދނގތމށޓކއ ވނ މކނތއތއ ސފކރމވ

ވނ ނނބރ ބއލވ165 166 120ނޙލ ސރތގ 167 123ސރތގ ނޙލ 168

~ 54 ~

ގ އދއވނކމގއ ވހނދ )وسلم علیھ اهللا صلى(އއ އއލހގ ރސލ وتعالى سبحانھ اهللاއދ އބއމހނނ . މނކރވގނނވ ނއބއމހނނށޓކއ ދރވމއ، އބއމހނނއ ގޅނ ބއވ، އބއމހނ ދފއކރނވ

ވޙކރއވނ وتعالى سبحانھ اهللا

އއ އކލގފނއ އކގއވ މހނގއ، ތޔބއމހނނށވ ރވތވގނވ )السالم علیھ(ހމކށވރނވސ، އބރހމ" اهللاމނވނ، ތޔބއމހނނއ، ތޔބއމހނ ތމނ. އކލގފނގ ގއމގ މހނނށ އނގވ ހނދވ. ނމނއއ ވއވ

169އދ ތޔބއމހނނށ ތމނމނ ކފރވސ. ފރތތކނ ބރއވގނނވ ކރނ ގނގޅފޔވ އޅކނ تعالى. ވރކމއ، އދވތތރކނ އފދއޖއވއދ ތޔބއމހނނއ، އހރމނނއ ދމދގއ އބދގ އބދށ ރޅ. ވއޖއމވ

170 ."އށ އކނ އޅކނ ކށފމށ ދނދނނވتعالى اهللاއއ ތޔބއމހނ

އއ، އއލހގ ރސލއށ ދކޅވރގތގއ تعالى اهللاއށއ، އޚރތދވހށ އމނވމހނނކ، تعالى اهللا"އޅ ބއއކމގއ ވތ ކލގފނކށ ފނ އމލބހއޓމހނނށ ލބކރ، އދ އބއމހނނއ، ގޅ ރހމތތރވގނ

އށ ރޅވރކމއ ދކޅވރކމގ އމލ ބހއޓމހނނކ، އބއމހނގ تعالى اهللاއދ . ވޑއއ ނގނނވނއވ 171." މގމހނ ވޔސ ހޔއވމއނބފއނ ކމގއވޔސ، ދރނކމގއ ވޔސ، އޚނކމގއ ވޔސ، ނވތ ގތތ

އމހނގވސ ތޔބއމހނގ ރހމތތރ ގތ މހނނކ، ތމނއލހގއއ ތޔބ! އ އމނވއޖ މސތކނނވ" 172" އދ ތޔބއމހނ އބއމހނނށ ލތބއ ރހމތތރކނ ދއކނނތއވ؟. އދއވނ ކމގއ ނހދށވ

ގ 'ތމނމނ ކފރވއޖއމ މހނނށ ތޔބއ'އދ ' ތޔބއމހނނށ ތމނމނ އނކރކށފނ'މތނކޅ މނކރވނ : ކފރނ ބކމ 169

އދ އކމކ . ކރވނކމށ އހލއސނނ ވލޖމއތގ އމމނ ނނގވ އއދލލވ)ކފރ(މއޔތކ މޝރކނ ތކފރ. ގތގއވ . ލވއސލމދނއ މއލތ އބރހމގ ތރއނ ވކމއކނވސ ދހކށދ އއދލ

4މމތޙނ ސރތގ 170 22މޖދލ ސރތގ 171 1މމތޙނ ސރތގ 172

~ 55 ~

. ތޔބއމހނގ އހތރ އކވރނކމގއ ޔހދނނއ ނޞރއނ ނހފށވ! އ އމނވއޖ މސތކނނވ"އމހނގ އހތރކމއ ، އދ ތޔބއމހނގ ތރއނ. އބއމހނނކ އއބޔކ އނއބއއގ އހތރ އކވރނނވ

އނޔވރ ގއމގ މހނނށ تعالى اهللاހމކށވރނވސ . އކވރކނ ހދއގނފމހކ އމހނގ ތރއނވ މހކވ 173." ހދޔތއ ނދއކވނއވ

. ގއދ ދލލތކކވމދނނވނ އޔތތކކ ބރޢވކނ ފޅކރނ މޖބރކނ އނ

سبحانھ اهللاއދ . ގ ދނށ ގވލ ގވލމގއ މޝރކނގ ކބއނ ބރޢވނ ހމނއވوتعالى سبحانھ اهللاވމ

ލވފދ ގ ދނށ އގވމހއ މޝރކނނއ ބރޢވގނނވ މހއކމގއ ވނމ އމހކ އގވލ ގވލމށ، ގވوتعالىއދ އމހކ . ގ މނޙޖގއވ މހއވސ ނނވ) وسلم علیھ اهللا صلى(އމހކ ރސލ! އދ ކއއތ. މހއނނވ

އގ ކބއނ ދރވނޖހ ގ ދނކޔއގނ ވހކދއކ ކމގއވ ނމވސ އމހوتعالى سبحانھ اهللاކތނމ ވރކށ ގ ކރނކމށ )باهللا إیمان(އށ އމނوتعالى سبحانھ اهللاއނނނ ) بالطاغوت كفر(އއ ތޣތށ ކފރވނ .މހކވ .ވތއވ

ވޙކރއވނ وتعالى سبحانھ اهللاއގތނ

174." އށ އމނވއޖމހ ވރގދވގނވ އޅކއގއ ހފއފއވتعالى اهللاތޣތއ ކފރވ، "

175." ވމ މއޔތނ އނގއދ ގތގއ މޝރކނގ ކބއނ ބރޢވމކ މޖބރކމކވ

އށ ބވލއވނ އނމ ފރތމ އޔތތކގ ތރގއވ )وسلم علیھ اهللا صلى(މއ ރސލ' ތޣތނނށ ކފރވނ'އދ މއއ ނމދށ ގވލއވ، އޔތތއ . ތދ ތދށ ބނނނމ ހތރވނއށ ބވލއވނ އޔތތކވ. ކމކވ

176. ބވލއވމގވސ ކރނނވ

51މޢދ ސރތގ 173 256ބގރ ސރތގ 174 ބއލވ) 104-1/103(އޢނތލ މސތފދ 175އހރފޅގއ 50އހރފޅގއ ރސލކމއގނ ފނއވނއސރނ އކލގފނގ އމރފޅނ 40، )وسلم علیھ اهللا صلى(اهللا ރސލ 176

. އށ އމނވމށވتعالى اهللاއކނ ގވލއވ ތޣތށ ކފރވމށއ، އސރއ މޢރޖގ ގ ރގއ ނމދ ފރޟ ކރއވމއ ހމއށ ހމ .މކމނ މއލތ އބރހމގ މހނމކނ ދހކށދއވ

~ 56 ~

އދ ކލގފނގ ވރރއބށ ތކބރ . ތދވވޑއގނ އނޒރކރއވށވ! ފތގނޑ އޅއވވއގނވ ކލގފނވ އ"

177." އދ ބދތކނ ކލގފނ ދރވވޑއގނނވށވ. އދ ކލގފނގ ނފސ ތހރ ކރއވށވ. ކއއވށވ

އމމނތއ އނނނވ އޔތ ތފސރކރއވ ވދޅވނ އދ ނޖދގ

އއ އކލގފނއ އކގއވ މހނގއ، ތޔބއމހނނށވ ރވތވގނވ )السالم علیھ(ހމކށވރނވސ، އބރހމ" اهللاތމނމނވނ، ތޔބއމހނނއ، ތޔބއމހނ . ގ މހނނށ އނގވ ހނދވއކލގފނގ ގއމ. ނމނއއ ވއވ

. އދ ތޔބއމހނނށ ތމނމނ ކފރވސ ވއޖއމވ. ފރތތކނ ބރއވގނނވ ފޔވ އޅކނކރނ ގނގޅ تعالىއއ . ދމދގއ އބދގ އބދށ ރޅވރކމއ، އދވތތރކނ އފދއޖއވއދ ތޔބއމހނނއ، އހރމނނއ

178." އށ އކނ އޅކނ ކށފމށ ދނދނނވتعالى اهللاތޔބއމހނ

:އއ. އވވފއވއވކމއ ބޔނކރ 5ފހ މއޔތގއ ތޣތށ ކފރވމގ ގތނ "އބކލނ ވދޅވލއވއވ ހމކށވރނވސ އހރމނވނ ކލމނގ ކބއނ ބރޢވގނނވ. ހ ފޔވ އޅކނކރ ހރހ އއޗކނވސ އހރމނވނ ބރޢވގނނވ وتعالى سبحانھ اهللاއދ ކލމނ . ށ ވއހރމނ ކލމނނށ ކފރ ވއޖއމ. ނ އދ އހރމނނއ ކލމނނއ ދމދގއ އދވތތރކނ އފދއޖއވ. ރ 179" އދ އބދގ އބދށ ރޅވރކނވސ ވނ އހރމނ ދބއމހނގ ތރގއ އފދފއވ. ބ

' وتعالى، سبحانھ اهللا "ވމނ ވދޅވލއވނ މއޔތ ތފސރކރއ) اهللا رحمھ(އމމ ޙމދ ބނ ޢތގ އނނޖދ

މހނ ވޙކރއވމކ '.....ގ ގތގއ ތޔބއމހނނށ ރވތވގނވ ނމނއއވއވ)السالم علیھ(އބރހމ

ގ މގށ )السالم علیھ(މގނ އއކބވ، އބރހމ ކރއވ އނގވފއވނ ބތލގއއށފހ ކލގފނށ ވޙ" 180." ތބވވޑއގނނވމށވ

5- 1މއދއޘރ ސރތގ 177 4މމތޙނ ސރތގ 178 )1/428(ފތވތލ އޢނމތނ ނޖދއޔ 179 123ނޙލ ސރތގ 180

~ 57 ~

.ނ ވޙކރއވނ ފދއވމފދއ

އއ އކލގފނށ ތބވ ބބކލނނށ ތބވމށއ ) السالم علیھ(އޅގނޑމނނށ އބރހމوتعالى، سبحانھ اهللاއދ ހމކށވރނވސ 'ވނ އދ އބބކލނގ ގތގއ އހރމނނށ ރވތވގނވ ނމނއއވ ކމށ އމރކރއވ ވޙކރއ

.މގތށ ގސ އޔތގ ނމމއ ހމއށވ' ..........އހރމނވނ ކލމނގ ކބއނ ބރޢވގނނވ

) އބއމހނނ އހރމނނށ ގއލމއ ދވދނ ބޔކށވ ހނދގވސ(އހރމނ ދރއޅމނމދ މޖތމއގއތކއ މދ އހރމނ މހނ ބނނ ވޖބވފއވ އރ، ދރގއ އޅ މހނނއ މޖތމއތކއ ދމއށ އކނތ

.އފދއނ ބނމކ ވޖބކމއކމއމދ މ ސފކނ ބޑވގނވއވ

سبحانھ اهللاހރމނވނ ކލމނނއ ކލމނ ހމކށވރނވސ އ'ގ ވޙބސފޅކމގއވ وتعالى سبحانھ اهللاއދ .ގއ ތޔބއމހނނށވ އގބޑ ރނމތއ ވއވ'ފޔވ އޅކނކރނ ގނގޅ ހރހ އއޗކނ ބރޢވގނނވ وتعالى

ނގ ކބއނ ބރޢވގނވކނ ބރޢވމގ ކރނ މޝރކ 181އދ މއގބޑ ރނމތކ ތޔބއމހނ ތޣތނއއ މހކ ބދތކނ . އއ ފރތމ ކނތއ ދވނ ކނތކށވރނ އސވގނވތއވ. އނގވފއވ އނގވމވ

ޟވގނވ ކނތއ ބރޢވ، އކމކ ބދށ އޅކނކރމހނގ ކބއނ ބރޢނވނމ އމހކ އމހއގ މއޗށ ފރ ރ މޝރކނނއ ދރވގނވ މހއނމއކމކ އމހކ ފރތމއނނވސ ތޣތށ އޅކނކ. އދ ނކރވ މހކވ

.އގ މނއކ އމހކ، އމޝރކނގނޑ އޅކނކރނ ގނގޅ ތޣތތކނވސ ބރޢވގނވ މހއކމވ ވޙކރއވފއވނ وتعالى سبحانھ اهللاގތނ އ

182." ފޔވ ތޔ އޅކނކރނ ގނގޅ އއޗހނ ތމނކލގފނ ވކވގނވހށމވ تعالى اهللاއދ ބއޕއއ، ބއޕ "

ނޑމނނށ އމރކރއވވފއވނ ތޣތނނށވރނވސ ކރނ އތޣތނނށ އޅގ وتعالى سبحانھ اهللاވމ

.އޅކނކރ މޝރކނގ ކބއނ ބރޢވމށވ

އގތނ އނނނވ އޔތތއ ކޔއވ

.ވއ'މޢބދތ'އދ އއށފހ ' އއޒނ'މތނގއ އސލ އނނ ބހކ 181 .ގ ވދޅވލއވމކވ)السالم علیھ(މއވސ އބރހމ: 48މރޔމ ސރތގ 182

~ 58 ~

ރށ ފޔވ އބއމހނ އޅކނކރނ ގނގޅ އއޗހނ ވކވ ދ تعالى اهللاދނ އކލގފނ އބއމހނނއ، " 183." ވޑއގނނވ ހނދވ

އދވސ ވޙކރއވނ

184." ފޔވ އޅކނކރނ ގނގޅ އއޗއސއ ވކވ ހނދވ تعالى اهللاތޔބއމހނ، އމހނނއ އމހނ "

އއ އގ ސބބނ އޅގނޑމނގ ހތތކގއ . އތ މއގބޑވގނވ ރނމތގއ ހފހއޓމވވމ އޅގނޑމނނށ

އދ ތޔބފޅނ ބއލވއފނމ، ތޔބފޅނނށ . މޝރކނނށޓކއ އދވތތރކނ އފދމގ ބނމގއވ އކމކ އބއމހނނ މޝރކނގ ކބއނ ބރޢވގނ ނވ ބއއކމނ. ޝރކނކރ އތއބޔކ ފނނނއވ

185. އބއމހނނ ހރހ ރސލބކލނނއ ނބބބކލނ ގނސދއވ ދއވތއ ހލފށ އޅވ ބއކވ

އދ ތމނމނނއ . ތޔބއމހނނށ ކފރވއޖއމވތމނމނ "ގ ބސކޅކމގއވ )السالم علیھ(ދނ އބރހމއއ ބހގތނ އކލގފނ "ތޔބއމހނނއ ދމދގއ އބދގ އބދށ ރޅވރކމއ އދވތތރކނ ފޅވއޖއވ

ވދޅވނ . ގ މނއކ ރނގޅށ އކނ ދއކމވ"ފޅވއޖ"

.އށވ)السالم علیھ(އޝރތކރއވވފއވނ އބރހމ تعالى اهللا: 49މރޔމ ސރތގ 183 .މއ ކހފގ އހލވރނ އކކ އނކކށ ވދޅވލއވ ބސފޅކވ: 16ކހފ ސރތގ 184((. ނ އނނނވ އޔތތކގ އލގއވޝއޚގ މއނމ ފހ ބސކޅ ވސނ ވޑއގނނވނވ 185

((އށއ، ނބتعالى اهللاއބއމހނ : "މނއ )އށއ، އކލގފނށ ބވއލއވވ ފތށ )وسلم علیھ اهللا صلى

)81މޢދ ސރތގ ." (ނ އކވރ އހތރނ ކމގއ އބއމހނ ބލ ނހފހވ)ކފރނ(އބއމހނ ، އމނވކމގއވނމ)) (( اهللاށއ އޚރތ ދވހށ އމނވ މހނނކ، އتعالى اهللا : "މނއ

ނ އޅ ބއއކމގއވތ އއ އއލހގ ރސލއށ ދކޅވރ ގތގއ އމލ ބހއޓމހނނށ ލބކރ އދ އބއމހނނއ ގޅ ރހމތތރވގتعالى )22މޖދލ ސރތގ !" (ތޔބއމހނ ނދކނއވ

~ 59 ~

އއ . އދ މތނގއ ރޅވތވމށވރނ ކރނ އދވތތރވމށ އނގވލއވވފއ އނ އނގމށ ވސނވނ ހއޓވ. އގތނ މހކ މޝރކނދކ ރޅ އތވދނއވ. މތނގއ ރޅވތވމށވރނ އދވތތރވނ މހނމ ވމއވ

އހނކމށވނމ އނއށ މޖބރވގނވ މސއލއޔތ . އބއމހނނށޓކއ އދވތތރ ނވ ހރދނއވ އކމކއއ އނގ މއޗށވނ މޝރކނނށޓކއ އދވތތރކމއ ރޅވރކނ ދއކ . އނއށ އފލފއއ ނވއވ

. ފޅކރމވ

ރޅވރކމކ ހތގ އމލއކމގއ ވޔސ، އއމލކ ބރފށނ ދއކ، އއމލ އމލތކނ ! ނގތނ މހނމވއދ ދއކމކ . އގތނ އދވތތރކމއ، ގޅނކނޑނ ދއކނޖހއވ. ދއކއފމށ ދނދނ އކމގ ފއދއއ ނވއވ

ވމ . އ މޝރކނނއ ދމދ އކވރކމއ ގޅނ އނނކމގއވނމ އގ މނއކ ރޅވތއއ ނވވއވމސލމނނ 186." ތޔބއމހނނށވނ މކނ ވރށ ސފކށ ދނގނ، އރފއވ އޅނތއ ފލވލމވ

ވޙކރއވފއވއވ وتعالى سبحانھ اهللاއދ

187" ގ ދނނ އނބރ ފސޖހނތއވ؟)السالم علیھ(އވ މހކ މނވ، އބރހމމޔވފ"

އދވސ ވޙކރއވފއވއވ

އށ ކޔމނކށ ވކލކށ، އދ تعالى اهللاކމގއ އމހކ ވގނހރ، އމހއގ އނމހ ކނތއ 188މޙސނއ"ގ ދނށ ތބވ މހކށވރނ ދނގ ގތނ ހޔކނ ބޑވގނވނ ވކ )المالس علیھ(ބތލމގނ އއކބވ ހލ އބރހމ

189 ."މތރއގ ގތގއ ހއޕވފއވ) السالم علیھ(ވނ އބރހމتعالى اهللاކކގތއވ؟ އދ

ގ )وسلم علیھ اهللا صلى(ނ ޢތގއށ، އއލހގ ރސލއމމ ޙމދ ބ تعالى اهللاއދ . ')45-43(ސބލ އނނޖތ ވލ ފކކ ' 186

އއ އކލގފނގ ސޙބނނއއކ މހޝރ )وسلم علیھ اهللا صلى( ޝފޢތދއވ، އކލގފނ މހޝރ ކރއވވ ހނދ ރސލހމއކނ . އނގނ މރޖއއނގ އޅވނތކއ ހމނޖހކމވ ހމކށވރނވސ ޝއޚ ވދޅވ ފދއނ މގއނ !ކރއވވފނދވ

އދ ކރނވސ ޝއޚ ވދޅވލއވފއވ ގތގއ ރޅވތކމކ ". އގ މނއކ ރޅވތއއ ނވއވ"އނނނވ ބސކޅނވސ އކނ ފދއވ އބއމހނ ބނގތގއ އސލމނގ އދއވނނށ އހތރކނ . ޙމ މރޖޢއނނށވ ރއދކވވމ އނއކ މއ ޖ. ހތގ އމލކވ

ތޔބއމހނނށވނ މނކތ ! އ ތއޙދގ އޚނނވ. ފރކށދމނވސ އ އދއވނނށ ރޅވރވ، އސލމނދކ ލބވވ ދނއވ .އހނ މކމކ ވރށވސ ގނ އޅނތކއގ ރއދވ. ރނގޅށ ދނގތމވވރށވސ

130ބގރ ސރތގ 187އދ . އށޓކއ ރނގޅ ހޔ އމލކރމހتعالى اهللاއއވސ ދއކނތރކމއ ނތ، ލރއއ ހދމށ، ޝރފކށ ނދ : މޙސނނ 188

.ގ ސނނތގ މތގއ މއމލތއކރމކ މގ ޝރތކވ)وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا ރސލ 125ނސ ސރތގ 189

~ 60 ~

ސފކށދއވމނ ވޙކރއވފއވއވ ) السالم علیھ(އބރހމ وتعالى سبحانھ اهللا

އށ ކޔމނތރ، ބތލގ މގނ تعالى اهللا. އމމއކމގއ ވގނވއވ) السالم علیھ(ހމކށވރނވސ އބރހމ"

އއލހ އކލގފނށ ދއވވ . ޝރކކރމހނގ ތރއނ އކލގފނ ނވއވ. އއކބވ ހނނވ ބކލކ ކމގއ ވއވއއލހ އކލގފނ ހއވވ، . ތތކށ ޝކރކރއވ ބކލކކމގއވސ އކލގފނ ވވޑއގނނވއވނޢމ

190." ސދވގނވ މގށ މގ ދއކވއވ

علیھ اهللا صلى(ލއނގވފއވނ ހމއކނ އއލހގ ރސ وتعالى سبحانھ اهللاއދ މއލތ އބރހމށ ތބވމށ

. އކމކ އކލގފނނގ ސހބނނށވސ މއވ. އށ އކނޏއ ނނވ)وسلم

علیھ(ލގ މގނ އއކބވ ސދވގނވ ގތގއ އތ އބރހމފހ ބތ. ތދ ވޙކރއވއފއވ تعالى اهللا: ވދޅވށވ" 191." އދ އކލގފނކ މޝރކނގ ތރއނވ ބކލއ ނނވ. ގ ދނށ ތޔބއމހނ ތބވށވ)السالم

އދ . ށ އކނ އއ އމރއ ނނވއދ މއމރ މގތށ އއމނ، އގ މނއކ މއމރކ ހމއކނ ސހބނނ

. ކއއތ؟ މއމރކ މޅ މސލމ އނމތށ އނމކށ އއސފއވ އމރކވ

އކލގފނގ ބއޕއއ އކލގފނނގ ގއމގ ) السالم علیھ(ގ ޚލލ، އލޙނފ އބރހމوتعالى سبحانھ اهللاއދ ދޅވލއވއވ މހނނށ ވ

ތކއޗއމދ ތޔބއމހނނއ ތޔބއމހނގ އސ ކބފއނ އޅކނކރ : ވދޅވއވ) السالم علیھ(އބރހމ" 192." ފޔވ އތކއޗކ ތމނކލގފނގ އދއވނނވ تعالى اهللاތޔބއމހނ ވސނ ބލމހއޔވ؟

123-120ނޙލ ސރތގ 190 95އލ އމރނ ސރތގ 191 77-75ޝޢރއ ސރތގ 192

~ 61 ~

އވއވ ވޙކރއވފ وتعالى سبحانھ اهللاއދވސ

ތޔބއމހނ އޅކނކށ . ބއޕއއ އކލގފނނގ ގއމގ މހނނށ ވދޅވއވއކލގފނގ ، )السالم علیھ(އބރހމ"

ފހ . ތމނކލގފނ ހއދވބޑކރއވ އލހ މނވއވ. ވޑއގނނވމވ 193ތޔއޅ އއޗކނ ތމނކލގފނ ބރއވއދ މބސފޅ އއ އކލގފނގ ދރކޅގއ ދމއނނނ . ދއކވނއވ އއލހ ތމނކލގފނށ ތދމގ

194 ."އއ އބއމހނ އނބރ ރޖއވތއވ. ބސފޅއކމގއ ލއވއވ

وتعالى سبحانھ اهللاސ ހމކށވރނވ"ވސ އނނނވ އޔތކމގއވ )ތފސރ އލމވރނ(އދ ހރހ މފއސރނގ ތފސރގއ ވދޅވލއވނ، "ފޔވ ތޔބއމހނ އޅކނކރ ހރހ ފރތކނ ތމނކލގފނވނ ބރއވގނނވ

ނ އދވސ އބބކލ. އއ އއވރވގނވ އޔތކވ اهللا إال إلھ الމއޔތކ ކލމތއތއޙދ ކމގއވ އދ އކލގފނވނ އކލގފނގ ދރފސކޅށ ދނދނ އކލމ " وتعالى سبحانھ اهللاވދޅވލއވފއވއވ،

195. އވ ވޙކރއވފއވ ވޙބސފޅގ މނއކވސ އއއވ"ދމއނނނ ގތ ހއދވފ

سبحانھ اهللا. ބހގ މނއކ ހރހ ރސލނނއ ނބ ބބކލނގ ދއވތވއވ ބނވ "އކލމ ދމއނނނ"އދ އކނ އނގވ ވޙކރއވނ وتعالى

އށ تعالى اهللاއއ . ވސ ތމނއލހ ރސލބކލކ ފނއވވމވއދ ހމކށވރނވސ ކނމ އނމތކށ" 196." އޅކނކރމށއ ތޣތނ ދރވގތމށ ގވލއވމށޓކއވ

އދވސ

. ބރއވމގ އސލކ ގޅނކނޑލމވ"ވ ވދޅވލއވފއވއ )اهللا رحمھ(އމމ އޞޙގ ބނ ޢބދއރޙމނ. ބރއވ މހ: ބރއ 193

)8/305(ދރރއސނއޔ ." އދ އކނތއތއ ވހށ ހތނނއ، ދލނނއ ބރފށގ އމލތކނނވ 28-26ޒޚރފ ސރތގ 194އވ ކޔނ "އސލމދނގ ބނގލއ އގ އސސތއ. "ނ ހއޓވމދއޔތގއވސ ނފކރމކއ ގބލކރމއ އއސފއވގތ ވސނވ 195

.މފތގ ފރތމ ބބ ބއލވލއވށވ 36ނޙލ ސރތގ 196

~ 62 ~

ގ ކރނވސ ކނމ ރސލބކލކށ، އއލހއ ހއގ އލހކމށއ، އއލހ މނވ އހނ ފރތކށ އޅކނ ކލގފނ" 197." ނކރމށ ވޙކރއވމށފހގއ މނވ އބކލކ ރސލކމއގނ ތމނއލހ ނފނއވމވ

ގފނގ ގއމގ މހނނއ މހތބކރއވ ވދޅވލއވފއވ ބސކޅނ ތއޙދގ އކލ) السالم علیھ(އދ އބރހމ

. ކލމއގ މނ އދވސ އތރށ ސފކށދއވ

. ފރތތކނ ބރއވގނނވ ކރނ ގނގޅފޔވ އޅކނ تعالى اهللاތމނމނވނ، ތޔބއމހނނއ، ތޔބއމހނ "ދ ތޔބއމހނނއ، އހރމނނއ ދމދގއ އބދގ އބދށ އ. އދ ތޔބއމހނނށ ތމނމނ ކފރވސ ވއޖއމވ

." އށ އކނ އޅކނ ކށފމށ ދނދނނވتعالى اهللاއއ ތޔބއމހނ . ރޅވރކމއ، އދވތތރކނ އފދއޖއވ198

ވމ މއޔތއ މދ ފނކށ : "ގނނވމށފހ ވދޅވލއވނމއޔތ ) اهللا رحمھ(އމމ ޢބދއރޙމނ ބނ ޙސނ ރސލނނއ ނބބބކލނ ފނއވވ، ފތތއ ބވއލއވ وتعالى سبحانھ اهللاވސނލއފ ކނމ މހކށވސ،

ދރނދނނ، ވނވ ނނގ މހނގ އދ އބބކލނނއ އދކޅ ހދ ޖހލ، ތނ. ތއޙދ އނގގނދނއވ 199" ހގގތވސ އނގގނދނއވ

އހނ ؟ ކއވ އށ މމއލތ ނސބތވނވ)السالم علیھ(ހމއކނ އބރހމ"ދނ މހއގ ހތށ އރނ އކށގނވއވ

" އ ނނތއވ؟ހރހ ރސލނނއ ނބބބކލނގވސ މނހޖކ މއ

އކލގފނ ބނދނ وتعالى سبحانھ اهللا )أسره اهللا فك((އސވލށ ޖވބ ދއވމނ ޝއޚ ޢލ އލޙޟއރއށ މކނ ނސބތވ ސބބކ އއ، )السالم علیھ(ހމއކނ އބރހމ"ވދޅވލއވއވ ) ސލމތކށދއވނދވ

علیھ(ގ ޒމނގއ ވރށވސ ގނ ބއގނޑތކއ، އބއމހނނކ އބރހމ)وسلم علیھ اهللا صلى(اهللا ރސލތމނމނ މތބ މއލތ "އގތނ ގރއޝނ ބނ އޅއވ . އށ ތބވ ބއއކމށ ދއވކރ ކރމވ)السالم

ޔހދނނއ އދ ".ތމނނމނނވ ބއގނޑކ އކލގފނ އނމ ހއގ އދ އބޔކށ .އބރހމގ މތގއވ

25އނބޔއ ސރތގ 197 4މމތޙނ ސރތގ 198 ގ ޖހދއބހ ބބ)8/93(ދރރއސނއޔ 199

~ 63 ~

އކ )السالم علیھ(ބވ ބއއކމގޔއ، އބރހމނޞރއނވސ ހމއފދއނ އބއމހނނ މއލތ އބރހމށ ތގ ވޙބސފޅތކގއ އސލ މއލތ وتعالى سبحانھ اهللاއހނވގނ . އބއމހނގ ބއޕކމށ ދއވކރއވ

200."ސފކށދއވއވ އކލގފނށ ނސބތވނވ ކނބއއކނ އނގވ އބރހމކ ކބއކމއ،

ވޙކރއވނ وتعالى سبحانھ اهللاއދ އއލހގ ޚލލއއ ބހގތނ

އހނސ އކލގފނކ ބތލ މގނ . ނވއވ )السالم علیھ(ކމގއ އބރހމޔހދއއކމގއ ނވތ ނޞރއއ" 201." އދ އކލގފނ ޝރކކރމހނގ ތރއނ ނވއވ. އއކބވ ހނނވ މސލމކވ

ތޔބއމހނނށ ތދމގ ލބނ . ތޔބއމހނ ޔހދނކމގއ ނވތ ނޞރއނކމގއ ވށވ. އބއމހނ ބނޏވ"މގނ އއކބވގނވ ހއގކމގއވ މއލތ އދ ކއއތ؟ ތމނމނ ތބވނ ބތލގ! ކލގފނ ވދޅވށވ. އރނނވ

202." އދ ޝރކކރމހނގ ތރއނ އކލގފނއ ނވއވ. އބރހމށވ

ވޙކރއވނ وتعالى سبحانھ اهللاއދވސ

އބއއގ ތރއނ ހމނމށ އނމ ހއގ ލބގނވ ބޔކ، އކލގފނށ ތބވ މހނނއ، )السالم علیھ(އބރހމ"އ އމނވމހނގ تعالى اهللا އދ. އއ އމނވ މހނނވ))وسلم علیھ اهللا صلى(މޙނމދ(މހނނވ ނބއޔ

204 ." 203ވލއވ

އކލގފނ ހނގވ މގ ދކށލފއ، އކލގފނ އޅއވ ގތތއ ދކށލފއ، މހކ ތމނނ ! ވމ ވސނވށވ ގބލކރވނތއވ؟ އޅއވ ގތށ ބނމނ އކނ އމހއގ ކބއނ) السالم علیھ(މއޅނ އބރހމ

' އލވޖޒ'ގ ޝރހކމގއވ 'ޘލޘތލ އސލ'ޝއޚގ 200 67އލ އމރނ ސރތގ 201 135ބގރ ސރތގ 202 އހތރނ، ތރހބދމހނ، ރއޓހނ، ހމޔތދމހނ: ވލ 203 68އލ އމރނ ސރތގ 204

~ 64 ~

ވޙކރއވނ وتعالى سبحانھ اهللاގ ހދސ ކޔއދއވމނ )السالم علیھ(މއބރހ

ތޔބއމހނގ ބދތއ ތމނކލގފނ ، 205ފސދ ހނގއޖއމށފހތޔބއމހނ . ގނދމވ تعالى اهللاއދ "

އބދ . 206ދނފހ، އގތރއނ ބޑ އއބދ ފޔވ ހރހ ބދތކއ އކލގފނ މގރއވއވ. ހލކކރއވ ހށމވތމނމނގ އލހތކށ މހނހދ ކކހއޔވ؟ . ނ އއސ ބނޏވއމހ. ބހއޓވ އގ ގތށ އމހނ އއމށޓކއވ

އބރހމއވ ކޔނ ޅކއޖކ އއއޗއސއމދ . އއބޔކ ބނޏވ. ތރއނނވ 207ހމކށވރނ އމހވނ ޟލމނގއރނ . މސތކނގ ކރމއޗށ އކއޖކ ގނނށވ. ނޏވދނ އމހނ ބ. އއބބސ ބނ އޑ ތމނމނ އހމވތމނމނގ އލހތކށ މހނހދ ކލހއޔވ؟ ! އ އބރހމވ. އމހނ އހއވ. އމހނ އކއޖގ މއޗށ ހކވނއވ

ފހ، އބދތއ އއ ވހކދއކ . ގ ތރއނ މހރ ބޑ ބދވއކނތއކރ އބދތކ. ނނކވ. އކލގފނ ވދޅވއވދނފހ، އމހނގ އމއލ ނފސތކގ ވޔނދކނ އހސސވ . ބއއނމ ތޔބއމހނ އބދތއކރނ އހބލށވ

ނމވސ އއށފހ . ނޔވރބޔކ ހމ ތޔބއމހނނވއ. އދ ހތހތ ބނޏވ. އމއލ ނފސތކށ ރޖއވއޖއވއބދތކކ ވހކދއކ ބއއނނކނ . އށ ބނޏވ)السالم علیھ(އދ އބރހމ. ބއދގ މގނ އއކބވ ހނގއޖއވދކށ، تعالى اهللاތޔބއމހނ ތޔ އޅކނކށ އޅނ . އކލގފނ ވދޅވއވ. ކލގފނށ ވނ އނގވޑއގނފއވ

ގ އއވސ ފއދއއ ތޔބއމހނނށ ހދ ނދވ އދ ގއލމއވސ ލބނދވ އއޗތތކކށ ނނތއވ؟ ތޔބއމހނ . ކރނ ގނގޅ އއޗހގވސ ނބއކމއވފޔވ ތޔ އޅކނ تعالى اهللاއދ . ހރ ނބއކމއގ ބޑކމއވ

.މގއނ އނގ އއޗކ އހރމނނށވނ ތޣތނނއ މޝރކނ ހލކކރމށ ސއރޔތގއވސ މސއކތކރމވ 205ހނދ އކލގފނގ ކނތފޅނ ޖއސވމނ އއއޗއސއ އ"އއ ބހގތނ ވޙކރއވފއވއވ )السالم علیھ(އބރހމ تعالى اهللا 206

މއދގ ތޣތނނއމދ މގތށ ކނތއ ކރނ ތއޔރށ ތބ އޅގނޑމނގ )". 93ޞއފތ ސރތގ (ދމއށ އނބރ ވޑއގނނވއވ އހނ ތބވނ . ކބއކނ އނގނއވ" ޣރބއނނކ"ނނކތރއނ ކތއ މހނބ؟ އދ އއރނ ބރއޓހ

". ބރއޓހނނށވ"ޣރބއނނށވހމއގތށ މއދ މވއޙދނނކ . އކ ހކވރއކވتعالى اهللاއއލހގ ޚލލކ އނޔވރނގ ތރއނވ މހއ ނނކމށ 207

އދ އބދވސ މޝރކނގ ސނނތކށ ވފއވނ މވއޙދނނކ އނޔވރނ . އނޔވރނނކ މޝރކނތކވ. ނނވއނޔވރނނއ ކ މވއޙދނގ އހނ އއލހއ. ހކވރއކށ ފދވޑގނ ވއވ تعالى اهللاއކމކ އބއމހނނއ އދކޅށ . ކމގއ ތހމތ އޅވމވ

.ވލއވ

~ 65 ~

ތޔބއމހނ ކމއ ކރނނމ އކލގފނ . ތޔބއމހނނކށ ފހ ނވސނހއޔވ؟ އމހނ އހނދ ބނޏވ 208." ދ ތޔބއމހނގ އލހނތކށ ނސރދ ވގދށވއ. އނދއލށވ

އދވސ

އދ އތނގއ އލފނގނޑއޖހ އއލފނގނޑގ ތރއށ . އކލގފނށޓކއ ބނއއ ހދށވ. އބއމހނ ބނޏވ" 209." އކލގފނ އއލށވ

އއ ބހގތނ ވދޅވނ އގ "އބބސ ބނ އޑ ތމނމނ އހމވޅކއޖކ އއއޗއސއމދ އ"ތފސރ އލމވރނ ތޣތނނއ އދކޅ ހއދވ، އބއމހނނށ އއޗހގވ، ހޖޖއސވ، ) السالم علیھ(މނއކ، އބރހމ

210. އބއމހނނށ ލޢނތ ލއވވމވ

އއ "ތޔބއމހނގ ހރ ނބއކމއގ ބޑކމއވ): "اهللا رحمھ(ނ ނޞރ އއސއދޝއޚ ޢބދއރޙމނ އބތޔބއމހނނށ ވރނ ވކނ ބޑށ މގފރދފއވ، ތޔބއމހނނށ ވރނ ވކނ ބޑށ "ބހގތނ ވދޅވނ

سبحانھ اهللاބޑށ ނބއވގނވ ބޔކ ވބއވ؟ ތޔބއމހނނއ އދވސ ބލވގނވ، ތޔބއމހނނށ ވރނ ވކނތޔބއމހނ ތތބ ލދވތވގނވ ހލތ ވސނތ . ފޔވ އހނހނ ފރތތކށ އޅކނކރމހނނވ وتعالى

ތތކގ ތރއށ ގއލ، ޖހލ، ތކނތކ ނޖހ ހޔލތއ ހއގ ތދމގގ ބދލގއ ޝހވ. މސއކތ ކށބލށވ 211." ތޔބއމހނނށ ބރ ފރވނ ފށމނ، ތޔބއމހނނށވރނ ޖނވރތއވސވނ ހޔވގނނވ

ހގތނ ވޙކރއވނ އއ އކލގފނނގ ބއޕއއ ބ)السالم علیھ(އބރހމ وتعالى سبحانھ اهللاއދ

68- 57އނބޔއ ސރތގ 208 97ޞއފތ ސރތގ 209. އވ ކޔ އޑ ނނ އހނ އޑއ ޖހމއނގ ފރތކނ ނއވނއވ'ފތނ'އދ މހކ މކމގއ މއލތ އބރހމށ ތބވއޖނމ، 210

.އސލ ފތނ އއ އނޔވރކމކ ޝރކކނ އނގވދއވފއވ ވނتعالى اهللاއކމކ އދ ޝއޚ ޖނވރނގ ބއ ! ގ ދށނ ގނވފއވ ބއ ބއލވ68-57ގއ އލ އނބޔއ ) 476- 475(ތއސރލ ކރމއރޙމނ 211

(( ވގނސފއވނ އނނނވ އޔތގ މއޗށ ބނކށ (( އދ . އބއމހނނ ނޢމ ސފތއ ފދއވ: "މނއ

)179އޢރފ ސރތގ ." (ކއއތ؟ އތކއޗށވރނވސ އބއމހނގ މގފރދނ ބޑވ

~ 66 ~

ވމ ތމނކލގފނށ . ބއޕއށ އދ އނގވޑއގނފއނވ ކމއގ އލމ ތމނކލގފނށ ލބއޖއވ! އ ބއޕއވ"

ޝއތނއށ އޅކނ ! އ ބއޕއވ. އރނ ތމނކލގފނ ބއޕއށ ތދމގ ދއކވ ހށމވ. ތބވވޑއގނނވށވ! އ ބއޕއވ. ހމކށވރނ ޝއތނއކ ރޙމނވނތ އލހށ ނކޔމނތރވގނވ އއޗކވ. ކރ ހއޓވނ

. ތމނކލގފނ ބރވތވނ ރޙމނވނތ އލހގ ހޟރތނ އނނ އޒބއ އއސ ބއޕއށ ޖހދނކމށޓކއވކލގފނ އހރނގ ! އ އބރހމވ. އކލގފނގ ބއޕ ބނޏވ. ހށ ޝއތނގ ގތ ރއޓއސކށވއރނ ބއޕ ވ

އދ އރނ . މކށލ ހށމވއލހނތކއ ނރހނހއޔވ؟ ކލގފނ ތޔކނ ނހއޓއފނމ އހރނ، ކލގފނ ރޖބއޕގ މއޗށ . އކލގފނ ވދޅވއވ. ގފނށ ހނނނޖހނ އހރނނއ ވކވ ދރގއވއބދށޓކއ ކލ

. ވރ އލހށ ދޢކރ ހށމވ އސވނ އދ ތމނކލގފނގބއޕއށ ފފފ. 212ސލމތކނ ދއވ ހއޓވ 213." އޗށ ނހނ އގވރވ ވޑގނވއވހމކށވރނ، އއލހ އޅތކނގ މ

ވނ މޝރކނނށ ފފފއސވނ އދ ދޢ ދނނވނ އބދށޓކއ މނ وتعالى سبحانھ اهللاއކމކ އއށފހ

. ކރއވފއވ

ގތތމގ ) މޝރކނނކ( ހމކށވރނ އބއމހނނކ ނރކވނތވރނ ކމގއ އނގ ފޅވމށފހ އބއމހނނކ"މހނ ކމގއ ވޔސ، ނބއކށވސ އދ އމނގ އހލވރނނކށވސ ޝރކގ އހލވރނނށ ފފފއސވނ އދ

އށ ކރއވފއވ ވއދއގ މތނ މނވ ))السالم علیھ(އބރހމ(އކލގފނށ تعالى اهللا. މކ އތކމއ ނނވދޢކރ ގ تعالى اهللاފހ އއ، . އކލގފނގ ބއޕއށ ފފފއސވނ އދވޑއގތމއ ނވއވ )السالم علیھ(އބރހމ

ގ އނމތށވނ ކފރނނށ )وسلم علیھ اهللا صلى( އކމކ މޙނމދ. ނ އނގވނ މއ ދއމގ ކރނ ކޔނ ސލމކވއލމވރ 212

ރއސނލއވވ އބ ހރއރ تعالى اهللاގ އރހނ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا އގތނ ރސލ. ސލމގވނ މނކރއވފއވއދ މގއގ މތނ އބއމހނނއ ދމވއޖނމ . ތޔބއމހނ ނޞރއނނއ ޔހދނނށ ސލމ ނގވ ހއޓވ: "ވކރއވފއވއވރ

މސލމ، ތރމޒ " މގގ ހނދމއށ އބއމހނ ފއތލށވ 47-43މރޔމ ސރތގ 213

~ 67 ~

. ނ އކލގފނށ ބޔނވ އނގވޑއގތ ހނދ، ބއޕގ ކބއނ އކލގފނ ބރއވ ވޑއގތވއދވތތރއއކ 215 ."އކވ214'އއވހ'އކ ކތތރ )السالم علیھ(ހމކށވރނ އބރހމ

އކލގފނ ވދޅވއވ އއށފހ، އކލގފނގ ބއޕއއ އކލގފނގ ގއމގ މހނނށ

. ފޔވ އޅކނކރނ ތޔ ގނގޅ އއޗހނ ބރއވގނނވ تعالى اهللاހނ ތމނމނވނ ތޔބއމހނނއ، ތޔބއމ"އދ ތޔބއމހނނއ ތމނމނނއ ދމދގއ އބދގ . އދ ތޔބއމހނނށވސ ތމނމނ ކފރވމވއށ އމނވއޖއމށ تعالى اهللاއއ ތޔބއމހނ އނބރ . ވއބދށޓކއވނ އދވތތރކމއ، ރޅވރކނ އފދފއ

216." ދނދނވ

ބއއމހނ ދކ ގތގއ މޒމނގއ މއލތ އބރހމއށ : "ވދޅވއވ) اهللا حفظھ(ޝއޚ އބ މޙނމދ އލމގދސ

އ ނބނ، އބއމހނގ ޝރކށ އނގއނ ނބނ، ހމއކނ ތއޙދގ އމލކރމކ މޝރކނނއ ދމއށ އއޗއފދ މހނނއ ދމއށ އޅގނޑމނ ބނނ . މއގނޑ ތނ ބއ ކޔވލ، އއއ މދ ފތތއ ބލލ ހދނ ކމށވ

އލފނގނޑށ އއލލވނ؟ ) السالم علیھ(ކއވގނތ އބރހމ އތ މއލތ އބރހމއކ އފދ އއޗއ ވއޖއޔމނއކލގފނށ އބއމހނނއ ރއޗށ ވހކދއކލ، އބއމހނގ ޝރކއމދ އނގއނ ނބނ ހރވނސ ނނތއވ؟

ބއދ ނލ، އބއމހނނއމދ އދވތތރ ނވ އކލގފނށ އބއމހނގ އލހނތއކމށ ބނ ފރތތއ ލދއގއ ހރވނސ ނނތއވ؟

ނޖހ ދނއ އވސ އމލ ސފއއ ގނނނއދ އކލގފނގ ސހބނނށވސ ހމއކނ ފތގއ އނނ، އ

މޝރކނގ ކބއނ (އދ ބރއތ، )ތގއވ ފރތތކށ އހވނތއޙދގ މ(ކޔއދވނސ ނނތއވ؟ އލވލއ، )ޝރކއ މޝރކނނށ ރޅވތވނ(އލބޣޟ، )ތއޙދގ އހލވރނނށ ލބވނ(އލހއބ، )ބރއވނފދ އމލގތނ )ބއނ ސލމތވ ރއކއވނމޝރކނގ ކ(އލހޖރނ، )މޝރކނނށ އދވތތރވނ(އލމޢދތ

217" ދއކނޖހ އޅކނތއ ކޔއނދވސ ފރޖއސނ ނނތއވ؟

އށ އހލސތރކމއއކ ގނގނއނ ޙމދކށ، ޒކރކށ އޅމހتعالى اهللا: އއވހ 214 114- 113ތއބ ސރތގ 215 4މތޙނ ސރތގ މ 216 ބއލވ 17.ގ ޞ' މއލތ އބރހމ'ޝއޚގ ފތއ ކމގއވ 217

~ 68 ~

މޝރކނނށ އދވތތރނވ، ތއޙދ އނގ، : "ވދޅވއވ) اهللا رحمھ(އމމ ޢބދއލތފ ބނ ޢބދއރޙމނރކނނށ އދވތތރނވ މހއކ ތއޙދށ އމލކރ އދ ތއޙދ ދނނ ވމ މޝ. ތއޙދކށ އމލއ ނކރވނއވ

218." މހކވސ ނބނވނއވ

، )السالم علیھ(ހމކށވރނވސ އބރހމ: "ކރއށ ވދޅވފއވއވ) اهللا حفظھ(ޝއޚ އބ މޙނމދ އލމގދސރކގއ ޝމލވ ގސ ހސވފއވ މހއކނ އނގމނ، އކލގފނގ އނމ ގތ މހ ކމގއވ އމހއކ ކފރއ ޝ

ގ އދވތތރއއކނ އކލގފނށ تعالى اهللاއއ، . "އކލގފނގ ބއޕ ކއރނވސ އކލގފނ ބރއވގތވއކމކ މއ އކލގފނ، ". އޕގ ކބއނ އކލގފނ ބރއވ ވޑއގތވބޔނވ އނގވޑއގތ ހނދ، ބ

. ދނމށ ފހގއވ ކށ، ހކމތތރކށ ދއވތއކލގފނގ ބއޕއށ ރތ

ތމނކލގފނ ބރވތވނ ރޙމނވނތ އލހގ ހޟރތނ އނނ އޒބއ އއސ ބއޕއށ ! އ ބއޕއވ" 219." އރނ ބއޕ ވހށ ޝއތނގ ގތ ރއޓއސކށވ. ޖހދނކމށޓކއވ

ނގ ގތށ ފނވމނ، އކލގފނށ އމރކރއވފއވނ ފރއއ) السالم علیھ(އދ މކނ ފދއނ މސ

220." އއ އނ ވސނތ ނވތ ބރވތވތ ބލލމށޓކއވ. ދއކއ ބލށވވހކ އ މޑމއތރ ބހނދނ އކލގއ"

ގ وتعالى سبحانھ اهللا. ފރއއނށ ތއޙދށ ގވލއވ ނހނ ރވތ ބސތކނނވ، )السالم علیھ(އގތނ މސ

އމރށ ކޔމނވ ހލގއވ

ރކމނ ވކވ، ތހރވގތމށ ކލ އބ އދމތއވ؟ އދ ކލގ ވރރއބށ ކފ! އދ ކލގފނ ވދޅވށވ"

221." އއ އއލހ ހޟރތށ ކލ ބރވތވމށޓކއވ. ތމނކލގފނ މގދއކފނމވ

. ދއކވއވ އދ އކލގފނ ފރއއނށ އކ ގތގތނ މއޖޒތތކއ، ނޝނތއ

ޖހދއ ބހ ބބ، )8/167(އއދރރއސނއޔ 218 50-41މރޔމ ސރތގ 219 44ތހ ސރތގ 220 19-18ނޒޢތ ސރތގ 221

~ 69 ~

ރއއނށ ފ) السالم علیھ(އކމކ ބތލކނ މތގއ ފރއއނ ރޅވރކމއ، ގތދނކރ ގތ ދއކމނ، މސ . ވދޅވއވ

އހނފރތއ ނނކނ މއޔތ ބޔނވގނވ އބރތތކއ ކމގއ ބވއލއވ އޑތކއ ބނ ހއދވ އލހ ފޔވ"ތމނކލގފނށ ޔގނވނ ކލއކ ގއލ ހލކވފއވ މހކ ! އ ފރއއނވ. ކލއށ ރނގޅށ އނގނއވ

222." ކމގއވ

ވއވ ފރއއނށ ލއނތށ އދ ދޢދނނ) السالم علیھ(އދ އއށފހވސ ގބލ ނކރމނ، މސ

އ . އބއލހ ފރއއނށއ އނގ މހނނށ ދނޔގ ދރއޅމގއ ޒނތތރކމއ މދތއ ދއވމއވ! އ ރއބވ"އމހނގ މދތއ ހލކކރއވ ! އ ރއބވ. އތކތ އބއމހނ އބއލހގ ތދމގނ މގފރއދއވ! ރއބވ

އމހނނށ ވނދނވ . އދ އމހނގ ހތތކގއ ސއކޖއސވއ ވރގދއށ ބނދކރއވނދވ. ތކރއވނދވނ 223." އޒބ ފނއޖއމށ ދނދނ އބއމހނ އމނއ ނވނއވ

. އ މޑމޅކނ އހތޔރ ކރމށ ގވލމހނނށ ބނމވރކމތވމ، އއވސ ހއދއނތ ނބއ މނއއގއ މޑމއ

ތޔބއމހނނކ އޚލޞތރނ ކމގއވނމ، ތހ ހސބށ ހއޓ، މކނތއތކއ މދ ފކރކށލ ރނގޅށ ."ވސނލށވ

ފށގނ، ކނމ ރސލ ބކލއގ ދއވއކވސ އނ)السالم علیھ(އދ އނމ ފރތމ ރސލ ކމގއވ ނޙ

. ވޙކރއވފއވ ފދއނނވ وتعالى سبحانھ اهللا. ގވލމވ 224ށޙނފއޔއ

102އސރއ ސރތގ 222 88ޔނސ ސރތގ 223((ވޙކރއވފއވނ تعالى اهللا 224

(( ނޙ: "މނއ)އޔތކރއވ އދ ކލގފނށ ތމނއލހ އށ ވޞ)السالم علیھ

އށ )السالم علیھ(އށއ، އސ)السالم علیھ(އށއ، މސ)السالم علیھ(އއ އބރހމ. ވޙކރއވ ދނ ތޔބއމހނނށ ޝރއ ކރއވއވފހ ތޔ . އދ ދނގއ ހލފވ ވކވކ ނވމށވ. އ ގއމކރމށވވނ ދނގ ރކނތ)އނގވފއ(އގއ . ވސއޔތ ކރވނ ދނވ

)13ޝރ ސރތގ ." (ގވލއވ ގވލނވނ މޝރކނނށ ބޑވގނވ ކމކށވ

~ 70 ~

ހޔކނތއކރ އހސނތރނނށ ތމނއލހ ޖޒދއވނ . ގ މއޗށ ސލމ ހއޓވ)السالم علیھ(އލމތކގއ ނޙ"

) ކފރނ(ދނތބ މހނ. އކލގފނވނ ތމނއލހގ މއމނ އޅނގ ތރއނނވ ހމކށވރނ. އފދއނނވއށ ތބވމހނގ )السالم علیھ(ވނ ނޙ)السالم علیھ(ހމކށވރނ އބރހމ. ތމނއލހ ޣރގ ކރއވމވ

225." ތރއނނވ

ގ ދރފޅއމދ އކލގފނ ވދޅވލއވފއވއވ )السالم علیھ(ލނކރ، ނޙއދ ޙނފއޔގ ދއވތ ގބ

. ހމކށވރނ ތމނކލގފނގ ދރއކ ތމނކލގފނގ އހލވރނގ ތރއނވ މހކވ! ތމނކލގފނގ ވރރއބވ"

އއލހ . އބއލހއ ނޔކރއވމގއ އނމ އދލވރ އލހވ. 226ކ ހއގ ބސފޅވއބއލހގ ވއދ ބސފޅހމކށވރނ . ހމކށވރނ އދރއކ ކލގފނނގ އހލވރނގ ތރއނވ މހއ ނނވ! އ ނޙއވ. ވޙކރއވއވ

ލގފނސ އކމއމދ އލމއނވ ކނތއތކނ ތމނއލހގ ހޟރތނ އދ ފހ ކ. އއ ހޔ ނނ އމލކވއއ ކލގފނ ޖހލނގ ތރއނ . އފދ ކނތކނ ދރވމށ ތމނއލހ އނގ ނސހތތރވމވ. ނދނނވށވ

227 ."ވވޑއނގނނވމށޓކއވ

.އކލގފނގ ގއމގ މޝރކނނއ އދކޅށ ދޢ ކރއވ ދނނވކމށ ވއވ، )السالم ھعلی(އދ ނޙ

އވ ކޔނކމގއވ ނމވސ މއ ހރހ 'މއލތ އބރހމ'ވމ މގއނ އނގ އއޗކ މމއލތށ . 83-79ޞއފތ ސރތގ 225

.ބބކލނގވސ މއލތވރސލނނއ ނބ((: ޝއޚ ޢބދއރޙމނ އބނ ސއދ އކލގފނގ ތފސރގއ އނނނވ އޔތއ ބހގތނ ވދޅވލއވފއވއވ 226

(( ކލގފނނގ އއލ އއށކނމ އއޗކނ ދއޗއ، : "މނއ)علیھ(ނޙ) 40ހދ ." (ލއވވށވ) ނއ ކޅށ

އދ އކލގފނ ހފޅކރއވ އކލގފނގ އއލގ އނމނނށ އއ . އކލގފނގ އއލއއމދ ދރފޅވނ ކމގއ ވދނއވ )السالمއހނވގނ ކރއވވ . އކލގފނގ އއލގ މސލމނނއ މޝރކނވސ އގއ ހމނ ގތށވ. އނގވމއކމށވސ ވދނއވ

އހނ އއލހ، އކލގފނ ވދޅވކމށ . އކމކވސ އކލގފނވނ އއލހގ ނނމމށ ހށހޅވޑއގނނވ. ދޢއއކމށ ވދނއވ .))އބއލހއ ހކމކރއވމގއ އނމ އދލވރވވޑގނވ އލހވ((ކރއވފއވއވ ވޙ

އއ އކލގފނނގ )وسلم علیھ اهللا صلى( އއ އކލގފނނގ ބއޕގ ހދސއއ، މޙނމދ)السالم علیھ(އބރހމ. 46-45ހދ 227 .ހދސއއ ގޅނހރވރ ވސނވލއވށވބޑބބ އބ ތލބގ

~ 71 ~

.........

އނޔވރ، ކފރނނށ މގފރދނ ނނ އހނކމއ . ހމކށވރނ އބއމހނ ނހނބޑށ މސތކނ މގފރއދއވ"

އބއލހ ހމކށވރނ. ކފރނގ ތރއނ އކކވސ ބނމތގއ ނބހއޓވނދވ! އ ރއބވ...... އތރއ ނވއވއދ އބއމހނނށ ފސގ ކފރ . އބއމހނ ދކށލއވއފނމ އބއލހގ އޅތކނ އބއމހނ މގފރއދނއވ

228." ދރނ ނނ ނލބނއވ

اهللاރކނ ފޅކރއވ ފދއނ، އދ ޙނފއނގ އމމ، އކލގފނގ ގއމގ މހނނށ ރޅވރކމއ އދވތތ

ވޙކރއވފއވއވ وتعالى سبحانھ

علیھ(އކލގފނގ ގއމގ މހނނށ ވދޅވހނދ ކނހނގގތ ބޔނކށދއވއ ކލގފނ، ނޙ )السالم علیھ(ނޙ"ތމނކލގފނ ތޔބއމހނނށ ! އ ގއމގ މހނނވ! އކލގފނ ވދޅވއވ. ގ ވހކ ކޔއދއވށވ)السالم

. ގ ހޟރތށ ވކލކރމވتعالى اهللاނސހތދނމކ ތޔބއމހނނށ ބޑކމކށ، ބރކމކށވނމ، ތމނކލގފނ ދނ . ތކއ އކވގނ ތމނކލގފނއމދ ކނތއ ކރނ ގތއ ކނޑއޅށވތޔބއމހނގ ޝރކނ، ތޔބއމހނ

ދނ ތޔބއމހނ، ތމނކލގފނއމދ ފރވލއ . ތޔބއމހނ ކނޑއޅގތއ ވނހނވފއ ނނނގތށ ފޅކރށވ 229." ތނފޒކރށވނބހއޓ ތޔބއމހނ ކނޑއޅ ގތއ

. މއލތ އބރހމށ ތބވމށވ. އދ ކނމ ރސލބކލކވސ ގވލއވފއވނ މފދއނނވ

އއ ) السالم علیھ(ޙދ. ވސ ފރތމއނނ ދއވތ ދއވފއވނ ވރށވސ ރތ ގތކށވ)السالم علیھ(އގތނ ޙދ

ވޙކރއވފއވއވ وتعالى سبحانھ اهللاނ ބހގތ

....... .....

އނނ އއވސ އލހއ ތޔބއމހނނކށ . އށ އޅކނކރށވىتعال اهللاތޔބއމހނ ! އ ގއމގ މހނނވ"ތޔބއމހނގ ވރރއބގ . ތޔބއމހނނ އމއލއށ އލހނތކއ އފއދއގނ އޅ ބޔކށ މނވ ނވއވ. ނވއވ

230." ލހށ ތއބވށވއދ އއށފހ އއ. ހޟރތނ ފފފއސވނ އދށވ

27-24ނޙ ސރތގ 228 71ޔނސ ސރތގ 229 ބއލވ 60-50ހދ ސރތގ 230

~ 72 ~

އކމކ އކލގފނގ ގއމގ މހނވސ އކލގފނށ އނކރކށ، ދކޅ ހދމނ އކލގފނ ވދޅވލއވއވ

އދ . ހކކރމވ تعالى اهللاކމށ 231ކށވރނ ތޔބއމހނ ޝރކ ތޔކރ ތކތނ ތމނކލގފނ ބރއވގނވހމ"

ދނ އއށފހ ތޔބއމހނ އކގއ . ފޔވ އހނ ފރތތކވ تعالى اهللا. ތޔބއމހނވސ އކމއ ހކވށވހމކށވރނ ތމނކލގފނގއއ ތޔބއމހނގ . އދ އކމގއ ލސނކރށވ. ނއ އދކޅށ ރވށވތމނކލގފއއއޗއގ އނމހ ކނތކގ އނމހ ބރތއ . ގ ހޟރތށ ތމނކލގފނ ވކލ ކށފމވتعالى اهللاވރރއބ،

232." ހމކށވރނ ތމނކލގފނގ ވރރއބވނ ހއގ މގގއވ. އވ ދރ އއޗއ މނވ ނތވއއލހ ހއޕވފ

. އމރ ކރއވއވ وتعالى سبحانھ اهللاއށވސ މއލތ އބރހމށ ތބވމށ )وسلم علیھ اهللا صلى(އދ ރސލ

އދވސ އމރކރއވފއވއވ

.ށވއދ އކމގއ ލސނކރ. ތޔބއމހނގ ބއވރނތކށ ގވ، ތމނކލގފނއމދ ރވމނ ގނދށވ"

ޞލހނނށ އއލހ . އވتعالى اهللاހމކށވރނ ތމނކލގފނގ އހތރ ނސރވރ ފރތކ ފތ ބވއލއވ 233." އހތރވ ނސރވރވވޑގނވއވ

އވއވ އށ އމރކރއވފ)وسلم علیھ اهللا صلى(އއލހގ ރސލ وتعالى سبحانھ اهللاއދވސ

ތޔބއމހނ ތމނކލގފނގ ދނއމދ ޝއކއގއ ވކމގއ ވނމވސ ! ވއ މސތކނނ! ކލގފނ ވދޅވށވ"ތމނކލގފނ އޅކނކރނ . ތމނކލގފނ ތޔބއމހނ ތޔ އޅކނކރ ތކއޗކށ އޅކމއ ނކރނމވ

234." ށ އމރވވގނވނ އމނވމހނގ ތރއނ ވމށވއދ ތމނކލގފނ. އށވتعالى اهللاމރގނދވ

ބރއވގނވމހ: ބރއ 231 56-54ހދ ސރތގ 232 196-195އޢރފ ސރތގ 233 104ޔނސ ސރތގ 234

~ 73 ~

اهللاވމ : "އވމނ ވދޅވލއވފއވނމތގއވ އޔތ ތފސރ ކރ) اهللا رحمھ(އމމ ޙމދ ބނ ޢތގ އނނޖދ އ : އށ، މޝރކނނއ ދމއށ ބނމށ އމރކރއވފއވނ)وسلم علیھ اهللا صلى(އއލހގ ރސލ وتعالى سبحانھ

ގ ދނއމދ ތމނކލގފނ ތޔބއމހނ ތމނކލގފނގ ދނއމދ ޝއކވގނވނމ ތޔބއމހނ! މސތކނނވއދ ތޔބއމހނގ . އދ ތމނކލގފނށ އމރވވގނވނ މއމނނގ ތރއނ ވމށވ. ސލމތވގނވމވ

ގއވ މޝރކނގ އދ ތމނކލގފނށ އމރވވގނވނ ތޔބއމހނގ އހތރނ ކމ. އދއވނގ ތރއނ ވމށވ 235." ތރއނ ސލމތވގނ ވމށވ

علیھ اهللا صلى(އދ އކލގފނގ ކރނ ދޔ ރސލބކލނނށވސ އމރވވގނވފދއނ، އނމ ފހގ ރސލ

. އށވސ އމރވވގނވނ މޝރކނގ ކބއނ ބރއވގނ ވމށވ)وسلم

. ތޔބއމހނ އޅކނކރ ފރތތކށ ތމނކލގފނ އޅކމއ ނކރނމވ. ވއ ކފރނނ! ކލގފނ ވދޅވށވ"

އދ ތޔބއމހނ . އދ ތމނކލގފނ އޅކނކރ ފރތށ އޅކނކރ ބޔކކމގއ ތޔބއމހނވސ ނވނއވއދ ތމނކލގފނ އޅކނކރ ފރތށ . ކ ކމގއ ތމނކލގފނ ނވމވއޅކނކރ ފރތތކށ އޅކނކރނ މހ

ތމނކލގފނގ ދނ . ތޔބއމހނގ ދނ ތޔބއމހނނށވ. އޅކނކރ ބޔކކމގއ ތޔބއމހނވސ ނވނއވ 236." ތމނކލގފނށވ

ވމ މޝރކނނއ ދމއށ : "ކފރނ ސރތ ތފސރކރއވމނ ވދޅވނ، )اهللا رحمھ(ޢތގ އމމ ޙމދ ބނ

އށ އމރކރއވވފއވނ؛ ތމނކލގފނށ )وسلم علیھ اهللا صلى(އއލހގ ރސލ وتعالى سبحانھ اهللاބނމށ އދ ތމނކލގފނގ ދނގއ ތޔބއމހނނށ އއވސ . ބއއ ނވއވ ތޔބއމހނ ތޔ އޅ ދނގއ އއވސ

.ބއއ ނވއވ

އބއމހނގ . އދ އބއމހނނއ. މގ މނއނ ދހކށދނ މޝރކނނކ، މޝރކނކނ ބޔނކށ ދނމވގނސދއވ ) وسلم علیھ اهللا صلى(އދ ރސލ. ވސ ގޅމއ ނވކމވއއ އއ)وسلم علیھ اهللا صلى(ދނއ، ރސލ

. ދނށ އޅނ ބނނވ ކނމ މހކށވސ އތ އކލގފނ އމލކރއވ ފދއނ މޝރކނނއމދ ކނތއކރމވގނސދއވ ) وسلم علیھ اهللا صلى(އބއމހނ ރސލ .އދ ސހބނނށ، މޝރކނ ހމލދނވސ އހނވގނނވ

ޖހވޑއގތ އބއމހނނށ ބޑކމނ ދޔލއ ގދވގނ އއނޔތއ އދ. ދނގއ ހފހއޓ އމލކރތއވ

ގ ބއގއ'އޟހރއދނ'ގ )95-92(ސބލ އނނޖތ ވލފކކ 235 6-1ކފރނ ސރތގ 236

~ 74 ~

އށ މޝރކނނއ އދކޅށ )وسلم علیھ اهللا صلى(ވމ ސވލކ، ރސލ. ހޖރކރއވނށވ ހބޝއށ 237" މޑމއތރކނމތ ހރމށ ހއދވނމ އކލގފނނގ ސހބނނށ ހޖރކރމށ އނގވ ކއވގނތއވ؟

ވމ : "ބނ ޞލޙއށ ފނއވވ ސޓގއ ލޔއވފއވއވ اهللاޢބދ، )اهللا رحمھ(އމމ ޙމދ ބނ ޢތގއދ

މއކއކ އނމ ! އދ އހލސތރ ހތތއ ފނކށ ހދނ ހއޓވ! ހޔވސނމގ އހލވރނ ވސނވނ ހއޓވއއ އކލގފނނގ ސހބނތއ )وسلم علیھ اهللا صلى(މގއ ވ ހނދވސ، އބމނ ރސލމގއދސވގނވ ބނކ

އކނ ހނގ،މސލމނތއ އމޝރކނތކގ ދނށ ހޖ ! އދ. ނރ އރވލވނ ހމއކނ ސބބއ ދތރގއވއހނދ އބއމހނ . މގފރދފއވ ބއއކމށ އއލނ ކރމނނވޖހމނނވ، އބއމހނގ ކބފއނ އއ

ނނނމ އކލގފނއ އކލގފނގ ސހބނތއ . ގ އދއވތ ހއޓވލމށވ)وسلم علیھ اهللا صلى(ބނނވ ރސލ 238." އރވލމށވ

އހނ . މކމކ ވރށވސ ރނގޅށ ދނގނނނ ޖހ ކމކވ. އވ ކޔނބއ'އޟހރއދނ' ގ)95-92(ސބލނނޖތ ވލފކކ 237

(( ވޙކރއވފއވއވ تعالى اهللا. އވ)وسلم علیھ اهللا صلى( އނސނނގ ތރއނ އނމ އހނމހނނށ ރޙމވރ އނސނކ ރސލ

(( އދ ޢލމތކށ ރޙމތއކމގއ މނވ ތމނއލހ ކލގފނ ނފނއވމވ: "މނއ". ) އނބޔއ ސރތގ

107( ދނމ . ގއ މވހކ ބޔނކރއވފއވއވ'ސއތތ މވޟއ މނއސރ'އކލގފނގ ފތއކމގއވ ) އބނ ތއމއޔ(އދ ޝއޚލ އސލމ

((ދނނވނ އޔތ ގނނވމށފހ އކލގފނ ވދޅވފއވއވ

((އށއ، އޚރތ تعالى اهللا : "މނއ

ލ ބހއޓމހނނށ ލބކރ، އދ އބއމހނނއ ގޅ އއ އއލހގ ރސލއށ ދކޅވރގތގއ އމتعالى اهللاދވހށ އމނވ މހނނކ، އއ އއލހގ ރސލއށ ދކޅވރގތގއ އމލ تعالى اهللا. ރހމތތރވގނ އޅ ބއއކމގއ ވތ ތޔބއމހނނކށ ނފނނނއވ

މގއ، ނވތ ދރނކމގއ، ނވތ ބބއނކމގއ، ނވތ ގތތމގމހނ ކމގއ ބހއޓމހނނކ، ތޔބއމހނގ މއނބފއނ ކއފދ މހނނކ އބއމހނގ ހތތކގއ އއލހ އމނކނ ލޔއވ، އދ އއލހގ ވޙގ ރހނ އބއމހނނށ . ވޔސމއވ

)22މޖދލ ސރތގ ." (ވގދކނދއވފއވ މހނނ! އދ ވސނވށވ. މވހކ ތބއށ ރނގޅށ ފހމވއޖނމ ފނގނދނ، ދނގ ނމގއ އޅނސ މކނ ގނމހނނށ ފހމ ނވ ތނވ

ކށލވނ ހނދވސ އބއމހނ އކމށ ކތކރ މސލމނނށ އފދ ބޑތ އނޔތއދވ، އސރނގތގއ ގނދވ، ރށނ ބރވވޑއގނވނ އނމ ރޙމވރ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا އކމށ ކތކރއއކމކ ރސލ! އދ ހނދނ ނއތވނލއޗވ؟ ކއވގނތއވއކމކ . ރހމތތރވ އބއމހނނއ ގޅވޑއގނ އޅއވމކށ ހއދއއ ނދއވއވއކމކވސ އކލގފނ މޝރކނނއ . އނސނއށވ

19މޖމޢތއތއޙދ ." ނކރއވސކނ ކށވރވ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا ހއދކމއ ކމގއވ ނމ އކނ އގތށ ރސލއށ އކނ تعالى اهللاއފދ އނޔއކއ ވނއ ތހނމލކރނ ޖހނ ސހބނ ) عنھم اهللا رضي(ސހބނނށ. ބއއ ޖހލނ ބނއވ 238

އކމކ އބއމހނގ މބސވނ ހމކށވރނވސ ބޑވގނވ . އޅކނކރމނނއ އހނ އއވސ ފރތކށ އޅކނ ނކރމނނވ. އށ އޅކނ ކރ ބޔކ އރގއވސ އޅމނ ގނދވއވتعالى اهللاއހނ އހނ އއވސ ފރތކށ އޅކނނކށ ހމއކނ . އއކށވބދ

އމހނނއ ދމކށ އބކލނނކށ އކމކ ކފރނ އބ. މސލކށ ވރގ ބނ ނއފލއއ، ޒއދ ބނ އމރ ބނ ނފއލފދ ބބފޅނނވ. އހނ މކނ މގތށ ވފއވނ އބކލނ މޝރކނނށ ބއވނޖހ އދވތތރކމއ ހސދ ނބއވ އތމނނވ. އނޔއއ ނކރއވ

ގ )وسلم علیھ اهللا صلى( ބކލނ އބއމހނނށ އދވތތރވ ރސލއކމކ އއއ ހލފށ ސހބނނއމދ އގތށ ކނތއކރވނ އބ اهللا صلى( ވމ މކމއ ވސނވ ސހބނނއ ރސލ. އރޝދގ ދށނ އބއމހނގ ފރތނ ބރއވ މއލތ އބރހމށ ތބވމނނވ

. ނ ނނ ސލމތކމއ ނތވގ މނޙޖ މކމގއ ނނގވމ)وسلم علیھ

~ 75 ~

ގ އރހށ )وسلم علیھ اهللا صلى(އދ ސހބނތކށ ލބމނދޔ އނޔތކއ، ގއލނތކގ ވހކއއގނ ރސލތޔބއމހނގ ކރނ ދޔ އނމތތކގ މހނ ފދއނ "ވޑއގނނވ ހނދ އކލގފނގ ނސހތކ

އއފހރވސ އބއމހނގ ދނށ ތވރށ އއޗހކޔނ ހއޓލށ ނވތ ." ތޔބއމހނވސ ކތ ކރށވއއއ ހލފށ ހޔރކރއވ އރވލމއ، އނމ . އބއމހނނށ ހޖ ޖއސވނ މދ ކރއވކށ ނނގވއވ

އދ . އކ އމއލ ބނ ކމގއވ ހނދވސ އތނ ދކށލއވމވމގއދސވގނވ މއކ

އކމކ ތޔބއމހނ . ގ އރހގއ ވއވ)وسلم علیھ اهللا صلى( اهللاތޔބއމހނނށ ރވތވގނވ ނމނއއ ރސލ" 239." އދ ގނގނއނ ޒކރކރ ބއއކމގއ ވނމއވ. އށއ އޚރތ ދވހށ އމނވކމގއވނމއވتعالى اهللا

240 -މނއވގ ބސކޅ ނ)اهللا رحمھ(މހ ހސބނ އމމ ޙމދ ބނ ޢތގ-

ތ އބރހމގއ ތއބވ ގތކހފގ އހލވރނ މއލ، )اهللا رحمھ(އދ އމމ ޢބދއރޙމނ ބނ ޙސނފރޟކރއވފއވނ ކނކމއކނ وتعالى سبحانھ اهللاތޔބއމހނގ ކރގ މހނނށ : "ކޔއދއވމނ ވދޅވއވ

ވޙކރއވފއވ وتعالى سبحانھ اهللاގނ ބނނނމ ތޔބއމހނ ކހފގ އހލވރނނއ ބހގތނ އނ ވޙބސފޅތކއމދ ވސނވށވ

....

ބނހނދ އމހނގ އޒމ މތވރކރއވއ އމހނގ ހތތއ ތމނއލހ ) ބސތއ އނނނވ(އމހނ ތދވ "

ތމނމނ އއލހނނ އހނ ފރތކށ . ތމނމނގ ވރރއބއއ އޑތކއ ބމގ ވރއލހވ. ކރއވމވ 241ގދފދތމނމނ އރނ އބނ ) އފދއނ އހނ ފރތތކށ އޅކނކށފނމ ތމނމނ. (އޅކމއ ނކރނމވ

ތޔބއމހނ، ). އޒވނނގ އއބޔކ އނއބޔކށ ބނޏވ. (އނޔވރކމއ ކފރގ ނހޔތށ ގސފއވ ބހކވ .ތކއޗއ ވކވހނދ ތޔބއމހނ ހހޅއގ ތރއށ ވނނށވފޔވ އޅކނކރ تعالى اهللاއމހނނއ އމހނ

21އޙޒބ ސރތގ 239 )8/199(ދރރއސނއޔ 240ވމށ އށ އމނتعالى اهللا"ޝއޚ ތގއޔއދނ އލޙލލއއ ޝއޚ މޙސނ ޚނ މސބތވމގ ބރއބހގތނ ވދޅވއވ 241

ތގދރ ދކށލމށ އމހނނށ ލބފއވ ބރއ، އބއމހނނށ ލބފއވ ކތތރކމއގ ސބބނ އބއމހނގ ގތތމގ މހނނއ، ގ ."ބރލބނވ

~ 76 ~

ސކރއވ ތޔބއމހނގ ކނތއ އވ އލހ ތޔބއމހނނށ ރޙމތ ތނވޔބއމހނ ހއދވ ބޑކރއރނ ތ 242 ."ފހކރއވ ފއދހރ ކނތއތއ ތއޔރކށ ދއވނއވ

އބއމހނނށ އނގނ އއޗކ، އބއމހނ މޝރކނނއ ވކނވހ ހނދކ އބއމހނގ އމނކނ ސއހއއ

ނނށ އނގނ، އބއމހނ ދނ ތނއ ނތގނ ގސ ފރބދއއގ ހހޅއށ އދ އބއމހ. ނވނ ކމވ . ވނނނޖހނ ކމށވޔސ އބއމހނ އގތށ އމލކރނޖހކމވ

ތމނނމނގ "، "؟އސލމނގ އއވސ ގއމއ ނތނނ"، "ތމނމނ ހޖރކރނ ވކ ކނތކށބ؟"އބއމހނ

މފދ މފދ އއޗހ ކޔއގނ، މހރ ، "ތމނނމނނށ ތއދކރ ބޔކވސ ނތނނ؟"، "އމމއވސ ނތނނ؟ 243ދނށވރނ ދނޔއށ ލބޖހފއ ތބ މހނ ފދއނ ކޔ، ޝކވ ކރބ؟

ވނ އބރހމ وتعالى سبحانھ اهللا: "ޙދޘކރއވ އޅގނޑމނނށ އނގވއވ) موسل علیھ اهللا صلى(އދ މޙނމދ

." އއލހގ ޚލލކށ ނނގވ ފދއނ ތމނކލގފނވސ އއލހގ ޚލލއގ ގތގއ ނނގވފއވ) السالم علیھ(244

މނގއ އޅނ ތޣތނނށ ފރއސރކރއވ ފދއނ، އކލގފނގ އކލގފނނގ ޒ) السالم علیھ(އބރހމ وتعالى سبحانھ اهللا. ވސ އކލގފނގ ފހތޕޅނ ވޑއގނނވއވ)وسلم علیھ اهللا صلى(މއލތގއ މޙނމދ

ވޙކރއވނ

ތޔބއމހނގ އލހނތކށ އހނތކށ .) އދ ބނނއވ. (ކފރނ ކލގފނ ފނނހނދ މލމތނނ ނކރނއވ" 245" ބސބނ ހދ ބކލކ މއ ހއޔވ؟

((ވޙކރއވފއވއވ تعالى اهللاދ އ. 16-14ކހފ ސރތގ 242

((ގ މގގއ ހޖރކރ މހކށ ބމގއ ހޖރކށ تعالى اهللا : "އމނ

އށޓކއ ހޖރކރ ހލ )وسلم علیھ اهللا صلى(އއ އއލހގ ރސލتعالى اهللا. އޅނ ގނތނތނއ، ތނވސކނ އމހކށ ފނނނއވހމކށވރނ އމހއގ އޖރ ދއވމށ ! ކއ ހމއށ އއސ އމހކއ ބއދލކރމހ ދނނށވއމހއގ ގއނ ނކނނމހ، އދ މރ އމހ

)100ނސ ." (އށ ވޖބ ވއޖއވتعالى اهللاރއދދއވފއވނ މއދގ ޝއޚ. ޝއޚށ ރޙމތ ލއވށއވ تعالى اهللا. ގ ޖހދއބހ ބބ)93-8/92(އއދރރއސނއޔ 243

.މރޖއއނނށ ފދއވބނ ޢމރގ ފރތނ ބލކށ ޙދޘއއ اهللاއދ އބނ މޖގއ ޢބދ. ގއ ރވކރވފއވނ ޖނދބގ އރހނނވ)532(މސލމ 244

.ގނވފއވއވ 36އނބޔއ ސރތގ 245

~ 77 ~

ތޔބއމހނގ އލހނތކށ އހނތކށ ބސބނ ހދ ބކލކ "ލމވރނ ވދލވލއވ ގތގއ މތނގއވ ތފސރ އއމޝރކނ ނގއގނ އޅނ އލހނތކށ ) وسلم علیھ اهللا صلى(ގ މނއކ، މޙނމދ"މއ ހއޔވ

. އދ މކނ ސފކށދ އޔތތކއ ވއވ 246.އއޗހ ކޔއވ ކޔއވމވހޖ ޖއސވ، ، ފރއސރކރއވ

((އދ އނނނވ އޔތގ މނއކ 246 ((ފޔވ އމހނ تعالى اهللا : "މނއ

އރނ އމހނ އނގތބމކއ ނލ އނޔވރކމއ އދވތތރކމގ ގތނ އއލހށ . ޅކނކރ ތކއޗށ ތޔބއމހނ އއޗތ ގވ ނހދށވއ اهللاއނތ ހޑބހރވއނ އބއމހނ މއޔތގއ މނކރވފއވނ އއވސ ވސނމ) 108އނޢމ ސރތގ ." (އއޗތ ގވ ހދފނތވ

އހނސ ވސނމއ ރތބހރވއނ އބއމހނނށ ތއޙދ . ފޔވ އޅކނކރނ ގނގޅ އއޗއސއ ދމއށ އއޗހގވމގ ވހކއވ تعالىއހނ އބއމހނ އޅކނކރނ ގނގޅ . ފދއނ އއޗހ ކޔމކ ވޖބކވ އނގނނއދނމގ ބނމގއ، ހރހ ރސލނވސ އއޗހކ

((ވޙކރއވފއވއވ تعالى اهللاއއޗއސއބހ ގތނ

((ފޔވ ތޔ އޅކނކރ ތކއޗށއ އދ ތޔބއމހނ އނމނ تعالى اهللاހމކށވރނ ތޔބއމހނ : "މނއ

މހތކގ ސބބނ އނދގލއވނމވސ، އއވސ އދ އބއމހނނށ . އއވގނވސ، މއސކށވޔސވސ ފރނ އޅއވ ނއފއދނއވ )73ހއޖ ސރތގ ." (ބޔކށ އއނ ސލމތކރވމގ ބރއވސ ލބގނއ ނވއވ

((އދވސ ((ފޔވ ތޔ އޅކނކރ تعالى اهللاޔބއމހނ ތ: "މނއ

އފރތތއވނ އފރތތކގ އމއލ ނފސތކށވސ ! އދ ކއއތ. ތކއޗކ ތޔބއމހނނށ އއވސ އހއއވދވނ ފރތތކއ ނނވ 197އޢރފ ސރތގ ." އހވމށ ނކޅދގނވ

((ވދޅވލއވފއވއވ )السالم علیھ(ބއމހނނއ ދމއށ އބރހމއދ އ ((ތޔބއމހނނއ : "މނއ

)54ރތގ އނބޔއ ސ." (ތޔބއމހނގ ކބފއނ ވކނކށވރ ފޅވގނވ މގފރދމއގއވއކމކ އބއމހނނއ ދމއށ އއޗހ . ހމއފދއނ ތޣތނނއ ދމއށވސ އއވސ ވސނމއނތ އއޗހ ކޔމކ މނކމކވ

އދ އބއމހނ . ނ އނގފދ ގތކށވކޔނޖހނ، އބއމހނނކ ކފރނކމއ، އބއމހނގ ކބއނ މސތކނ ދރވ ބރއވނޖހކއދ . ޔނކށދމނނވމސލމނނއ އދކޅށ ކފރނނށ ވދ އހއއ، މޖހދނނށ ކރ އނޔތކއ އދވސ މފދ މފދ ކނތއތއ ބ

އކމކ ވސނނޖހނ މއޔތ ބވއލއވނ ތޣތނ ގތލކރއވ، ތޣތނ ގތގއ މރޖޢއނ މއޔތ ތޣތނނއ އއބއވމށ ބނނކރއއދ މޝރކނވސ އކލގފނއބހގތނ ބނފއވއވ . އށވ)وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا ބނނކރވނ ބދތއ ކދކދ ކށލއވ ރސލ

ށ އއޗހ ކޔ، ކބފއނނށ ފރއސރކށ، އހރމނގ ދނށ ހޖ ޖހ، އހރމނގ މޖތމއ ބއބއ ކށލ، އހރމނގ ބޑނނ"ގރއނގ އށ މއޔތ ދހނވނކމށ ބނވދނތއވ؟ ނނ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا ވމ ރސލ." އހރމނގ އލހނނށ ހމލދފއވ

މއޔތކ ހމއކނ ތޣތށ . އއ އޔތ އނއ އޔތއ ފށ އރނއ ބނވދނތއވ؟ ހމކށވރނވސ ގރއނކ އފދ އއޗއ ނނވއދ ހކމތތރކމއ . ތޖއއ ނކމދނތއވއހނނނނމ ނބއ ނ. އއޗހ ކޔމގއ ހކމތތރކނ ބނނކރމށ އއސފއވ އޔތކވ

އދ . ވސނނތރކމއއކ މކނ ކށފނމ މޝރކނނށ، އބއމހނގ އޝރކއ ކފރށ ވސނލމށ ފރސތއ ލބދއވ((. ވދޅވފއވއވ )السالم علیھ(އބރހމ ((ތޔބއމހނގ ހރ ނބއކމއގ : "މނއ

ތޔބއމހނނކށ ފހ ނވސނ ! ދކށ ތޔބއމހނ އޅކނކރ ފރތތކގވސ ހރ ނބއކމއގ ބޑކމއވ تعالى اهللاއދ ! ބޑކމއވއދ މފދ ހޔލތކނ . ވމ އއވސ ރސލކށ ނވސނނއވ ބނމގ ޖގއއ މތނކ ނތވ) 67ނބޔއ ސރތގ އ!." (ހއޔވ

.ގ ހޟރތނނވتعالى اهللاރއކތރކނ އދނ

~ 78 ~

ތޔބއމހނނއ، ތޔބއމހނގ އސކބފއނ އޅކނކރ ތކއޗއމދ . ވދޅވއވ )السالم علیھ(އބރހމ"

ކރ އއޗއސކ ތމނކލގފނގ ތޔބއމހނ ވސނ ބލމ ހއޔވ؟ ޢލމތކގ ވރރއބ ފޔވ ދނތޔ އޅކނ 247." އދއވނނވ

ވދޅވފދއނނވ ) السالم علیھ(ޙނފއނގ އމމ، އބރހމ

249 ."248ކނކރނ ބދތކށވފޔވ އޅ تعالى اهللاތޔބއމހނ ދގހދ ހލގއތބ "

ވސ ވދޅވލއވވފއވއވ )وسلم علیھ اهللا صلى(ހމއފދއނ މޙނމދ

އދ . މހނގ ކބފއނ ކޔއގނ އޅ ހމއކނ ނނތކއ ކމގއ މނވ ނވއވއތކއޗކ ތޔބއމހނނއ ތޔބއ" 250."އއވސ ހއޖތއ ބވލއވފއވ ކމއ ނނވ ގ ހޟރތނ އކނކރމށتعالى اهللاއއ

ދމއށ އއޗހ ކޔއވލއ ހރކށކމނ އބއމހނގ ތޣތނނއ ، )وسلم علیھ اهللا صلى(އދ މޙނމދ

އކލގފނ ތމނނމނ، ތމނނމނގ އލހނނއ ހމއކނ ވކނކރވނ : "އމޝރކނގނޑ ބނކމށވއވ ."ތމނމނ އއލހނނށ އޅކނކރމގއ ތބ ސބތކމއ ހރދނކމވ

77-75ޢރއ ސރތގ ޝ 247އހނ މގތނ ހމ ކނމ ބދކ . ފޔވ އފރތކއ ދމއށ އޅކނ ވވ ކނމ ފރތކ ބދކ ބނވދނއވ تعالى اهللاޝރއ ގތނ 248

އކލގފނ . ތނ ގނސދއވފއވ ޙދޘއކވގ ފރ)وسلم علیھ اهللا صلى( اهللاއދ މކމށވ ދލލކ އބ ހރއރ ރސލ. ތޣތކވ!." ތމނކލގފނ މދނޔ ދކރމނ ތމނކލގފނގ ގބރކ އއށ އޅކނވވ ބދކށ ނހއދވނދވ! اهللا یا"ޙދޘކރއވފއވއވ

ގއ، އދ ')7352(އލމސނދ 'ގއ، އދ އމމ އޙމދ އކލގފނގ ')414(ތމވއ'ގނސދއވފއވނ އމމ މލކ އކލގފނގ ގއ އބ ނޢއމ، އދ އމމ އބނ ޢބދލބއރ އކލގފނގ ')7/317(އލޙލޔ 'ގއ އބނ ސޢދ، އދ ')242-2/241(އއތބގތ 'ގއ މއ ޘބތ ')58(ޙގގ އލ އލބއތ 'އދ އބނ ތއމއޔވސ އކލގފނގ . ށދއވފއވއވގއ ސއޙ ކ')5/41(އއތމޙދ'

.ޙދޘއއގ ގތގއ ގނސދއވފއވއވ 17އނކބތ ސރތގ 249 23ނޖމ ސރތގ 250

~ 79 ~

މޙނމދފދއނ : "މޝރކނގ ބޑނ ޝކވކށ ބނޏވއއ ބހގތނ )وسلم علیھ اهللا صلى(އދ މޙނމދއނ އހރމނގ ބޑނނށ އއޗހ ކޔ، ކބފއނނށ . ދވހކވސ ތމނނމނ އހނމހކށ ނބލމވ

ލ، އހރމނގ އލހނނށ ފރއސރކށ، އހރމނގ ދނށ ހޖ ޖހ، އހރމނގ މޖތމއ ބއބއ ކށ." މއސލއކ މފދ ބޑ މއސލއކށ ވހނދވސ އހރމނ އނއށޓކއ ވރށވސ ކތކށފމވ. ހމލދފއވ

އ ގރއޝނގ "އދ މޝރކނ މފދއނ ބނ ނމމނ، އބއމހނނއ ދމއށ އކލގފނ ޙދޘކރއވވއވ ހމކށވރނވސ . ތމނކލގފނގ ނފސ އއލހގ ހޟރތގއވ އލހ ގނދ ވދޅވމވ! މހނނވ

251" ތމނކލގފނ ތޔބއމހނގ ގތށ ފނވނ ތޔބއމހނ ކތލމށވ

ދޅވލއވފއވއވ ވސ ވ)السالم علیھ(ހމއފދއނ އބރހމ

ދނ ގޔމތދވހ އއބޔކ . އކވރކނ އކކ އނކކށ ބއވމށޓކއވތޔބއމހނގ ދނޔގ ހޔތގއ ލތބއ "އދ . ޖގވހށ ނރކއގއވތޔބއމހނގ . އނއބޔކށ ކފރވ އއބޔކ އނއބޔކށ ލޢނތ ރއދކރނއވ

252 ."ތޔބއމހނނށ ނޞރދނމހކ ނވނއވ

ވސ ވދޅވލއވފއވއވ )وسلم علیھ اهللا صلى(ގ ޚލލ މޙނމދوتعالى سبحانھ اهللاއދ

މކށވރނ ނރކއގ ކލޔކ ހ. އރމކރށވ) ދނޔގއ(ކލގ ތޔ ކފރކމއ އކގއ ކޑދވސކޅކށ " 253." އހލވރނގ ތރއނވ މހކވ

އދ އމމ އޙމދ ޝކރ ވދޅވނ މއ . ގއ އމމ އޙމދ ބނ ޙނބލ')7036# 11/203(މސނދ'މޙދޘ ގނސދއވފއވނ 251

ގއ އބނ ޙޖރލ އސގލނ، ')7/128(އލ ފތޙ'ގއ އބނ ޙޖރލ ޙއޘމ، އދ ')16-6/15(މޖމޢއޒވއދ 'އދ . ސއހ ޙދޘކވ. ބނ ޢމރ ބނ އލޢޞގ ފރތނ ރވކރއވފއވއވ اهللاގއ އބނ ކޘރ، ޢބދ')3/46(އއތރޚ 'އދ އލބއޙގ ރވކރއވކމށ

.އވ ކޔނ ޙދޘގ ނމނނވ'ލގދ ޖއތކމ ބއޒބޙ"މޝހރވފއވނ އދ މޙދޘ)) ((އކލގފނ އވދޅވލއވ ބސފޅތކކ އކލގފނގ އމއލ އދނތކއ އއގތށ : "މނއ

)4- 3ނޖމ ސރތގ ." (އއ އކލގފނށ އއވވ ވޙއއކމގއ މނވ ނވއވ. ވ ބސފޅތކއ ނނވވދޅ 25އނކބތ ސރތގ 252 8ޒމރ ސރތގ 253

~ 80 ~

ދމއށ ފރއސރކރއވ އކލގފނގ ޒމނގ ތޣތނތއ ފނޑލއވ، އފރތތކއ ) السالم علیھ(އދ އބރހމ 254މއކ ދއރގއވސ ވރށގނ ތޣތނނއ ގތލކރއވ) وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا ފދއނ ރސލ 255ހލކކރއވއވ

وتعالى سبحانھ اهللاގ ފރތޕޅނ އނނނވ ޙދޘ ރވކރއވފއވނ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا ރސލ

ގ އރހގއ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا ތމނކލގފނ ރސލ. "ރއސނލއވވ ޢލ ބނ އބ ތލބއވތމނކލގފނށ ) وسلم علیھ اهللا صلى(އދ އތނށ ވޑއގނ ރސލ. ގފޅށ ވޑއގނނވމވاهللاކޢބތ

علیھ اهللا صلى(އދ ތމނކލގފނ ތރވމއއކ ރސލ". ތރވވޑއގނނވށވ"ވއވ އމރކރއވ ޙދޘކރއވ صلى(ދނ ތމނކލގފނ ތދވވޑއގތމނ، ރސލ. ތމނކލގފނގ ކނޑފޅ މއޗށ އރއވޑއގތވ) وسلم

އށ )وسلم علیھ اهللا صلى(ލގފނގ ގއކޅގއ ނތކނ ރސލއފއލވހ ބރއ ތމނކ) وسلم علیھ اهللاތމނކލގފނގ ކނޑފޅނ ފއބއވޑއގނ، ތރވލފއ ) وسلم علیھ اهللا صلى(އދ ރސލ. އނގވޑއގނނވއވއދ ތމނކލގފނ ." އރވޑއގނނވށވތމނކލގފނގ ކނޑފޅމއޗށ ! އ ޢލއވ"ޙދޘކރއވއވ

ތމނކލގފނ އފއލވލލއ އސކމނ ތމނކލގފނގ ހތޕޅށ ) وسلم علیھ اهللا صلى(އރވޑއގތމނ، ރސލގފޅ اهللاތމނކލގފނ ކޢބތ ދނ. ބނނފޅ ކމގއވ ނމވސ އތލވނހވ އޑގއ އތލނ .އރވޑއގތވ

އދ އބދތކގ ކނތގއޔއ ވތގއ ބއވރ ކދ . މއޗށ އރވޑއގނނވ އރ އތނގ މތގއ ބދތކއ ހއޓވ އ އއޗތ"ވ ތމނކލގފނށ އމރކރއވވއ) وسلم علیھ اهللا صلى(އހނދ ރސލ. ބދތކއ ވއވދނ ތމނކލގފނ އއއޗތގއ ޖހ ހނދ، ތނ ބއލރގނޑއ ތޅއގނދ ފދއނ ". އއކވލއވށވ

ގ ކނޑފޅ މއޗށ )وسلم علیھ اهللا صلى(ދނ ތމނކލގފނ ރސލ. އއއޗތތއ ތޅއގނ ގއސއވ 256." ފނދނތ އވސއވހށ އތނނ ވޑއގތމވ) މޝރކނގ(އދ މހކށ. ރއށ ފބމވފއބވޑއގނ ތ

علیھ اهللا صلى( اهللا ރސލ. ތޣތނ ގތލކރވނކމގއ ބނވނ އއ ކޢބ ބނ އޝރފ ފދ ތޣތނ ގތލކރއވވ ވހކއވ 254އދ އތރ ތފސލ . ވމ ތޣތނ މރނވނ މއލތ އބރހމގ ތރއނނވ. ނނށ އމރކރއވ އކލގ މރމށވސޙބ )وسلم

ޢލ އޙޔއއ ތޙރޟލ މޖހދނ އލއބތލ "ގ ފތއކމގއވ )ފރސ އއޒޙރނ(ބނނފޅވލއވނމ ޝއޚ އބ ޖނދލ އލއޒދ ބއލވ" ސނނތލ އޣތޔލ

علیھ اهللا صلى( اهللا އކމކވސ ރސލ. އހނދ މސލމނ ވ މދބއގނޑގ ގތގއވ. މތނނ އދހކށދނ ހޖރއގ ކރއވ 255މކނތއތކކ އނގނ ވރށވސ މހނމ . އގ މލމތކށ ނބލއވމއލތ އބރހމގއ ހފފއވނ އއވސ މލމތކރ މހ )وسلم

މއކ ދއރގއ އއވސ ތޣތކށ ހމލއއ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا އހނ ބއއ ޖހލނ ބނގތގއ ރސލ. ކނތއތކކވއކލގފނ . އކމކ މއ ތކނ ތކޖހ ވހކއއ ނނވ. ރއވ މއކ ފތޙކރއވމށ ފހގއވއދ ތޣތނތއ ތޅ ފނޑ ކ. ނދއވއވ

އދ މލމތކރ މހނގ އއވސ މލމތކށ . މއކގ މޝރކނގނޑގ ތރގއ އޅއވމނވސ ތޣތނނށ ހމލ ދއވވއވއދ ތޣތނ ނއތލމށ މސއކތ ނކށ މއލތ . އދ ތޣތނ ނއތލނވނ ތއޙދގ މހނމ އސސތކގ ތރއނނވ. ނބއލވއވ

. އބރހމގއ އޅކމށ ދއވއއ ނކރވނއވމޙދޘ . ލކށ ސއރޔތގއ މސއކތ ކރނޖހކމވއނއކ މޙދޘނވސ ދހކށދނ މޝރކނނއ ތޣތނގ ހ 256

ގއ އލޚތބ އލބޣދދވސ ')303-13/302(ތރޚލ ބޣދދ 'އދ . ގއވ')1/84(އލމސނދ އޙމދ'ގނސދއވފއވނ تعالى ، اهللا)وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا އހނދ ރސލ. ބނދފއވ ވހކއވ އކމކ މޙދޘގއވނ ބދތއ ދގނޑނ. ގނސދއވފއވއވ

ވދޅވފއވނ މޙދޘއކ ސއހ )اهللا رحمھ(އލމޙއދޘ އޙމދ ޝކރ. ރއސނލއވވ ޢލއށ އއއޗތ ތޅމށ އމރކރއވވއވ .ގ ކރނ ހނގފއވ ކމކވއދ މއ ހޖރއ. ޙދޘއކވ

~ 81 ~

صلى( اهللا ދނ ތމނކލގފނ، ރސލ. ގފޅ މތގއ ބދތކއ ހރއވاهللاކޢބތ: "އދ އހނ ރވޔތއގއވއވށ ނކރވމނ ނ އގތއކމކ ތމނކލގފނށ އކ. އތނގ މއޗށ ނނގވތ ބއލވމވ) وسلم علیھ اهللا

އހނދ ތމނކލގފނ އހރހ ބދތކއ . ތމނކލގފނ އތނގ މއޗށ ނނގވއވ) وسلم علیھ اهللا صلى(ރސލއތނގއ ދވހކވސ އއއޗތ ނބހއޓ "އދވސ އހނ ރވޔތއގއވނ 257."ތޅ ކދކދ ކށލއވމވ

258."ދއވފ

އދ ކނމ ބފޅކށވސ . ދނމގއ މކޔލދވނ މއކ ދއރގއ މސލމނ ތއޙދ އފއލވފއވ ގތވ .އނގލއވނ ފދއނ މދނ ދއރގއ މސލމނ ވ ހނފއޔ އފއލމގ މތގއވ

އދ އކއކ ތނތނގއ . އދ ވށލ ބނދކރށވ! ހފ ހއޔރ ކރށވ! ފނނހ ތނކނ މޝރކނތއ މރށވ" 259." ށވއމހނ އތލއގތމށޓކއ ހޝޔރގއ ފލ ތބ

އދވސ

ފހ ބޔނވގނހރ ބރވރކމއ އބއމހނގ މއޗށ . ފހ އބއމހނ ފނނތކނ ހފ ގތލކރށވ" 260." ތޔބއމހނނށ ލއވފއވއވ

ވމ ގރއނގ އލގއ އމނ . އދ މޒމނގއ އމނ އމނކމ ކޔއރ އކމގ އސލ މނވނ އޅވލވފއވ

މނކމކ ކބތއވ؟ދކލއވ އމނ އ) السالم علیھ(އމނކމގ މނ ބލ ހނދ ޙނފއނގ ބއޕ، އބރހމ

ގ ޚލލ ވދޅވލއވފއވއވ وتعالى سبحانھ اهللا

އދ ތމނކލގފނއ ތމނކލގފނގ ! ލބގނވ ރށކށ ހއދވއދއވފނދވ މރށކ އމނކނ! އ ރއބވ"

)1/151(މސނދ އޙމދ 257 ރވކރވފއވ(ގއ އލޙއޘމ ގނސދއވ ވދޅވނ ހރހ ރވނނކ'ތކސރހލ އސނމ'ގ ')6/23(މޖމޢއ ޒވއދ ' 258

.ވސ އތބރކރވ ބފޅނނވ)ބކލނނކ 5ތއބ ސރތގ 259 91ނސ ސރތގ 260

~ 82 ~

ހމކށވރނ ބދށ އޅކނކރނ ! އ ރއބވ. އޅކނ ކރމނ ސލމތ ކރއވށއވ 261ދރނވސ ބދށ 262 ."މސތކނކރ ގނބޔކ މގފރއދފއވއވ

އށ އމނވމކ އމނ އމނ ކނ ލލނ وتعالى سبحانھ اهللاވމ މރސލ ދކލއވފއވ ގތށ، ތޣތށ ކފރވމއ

އދ އމނ އމނކނ ނގލއ، ސލމތއ، ސލހ މސލސކނ ނގލ ބޔކވސ ! ދކ އތނ ހފނ މހނމވ .ކނ އނގނ ވރށވސ މހނމވ އތޣތނތއ

) اهللا رحمھ(އދ މކމއ ގޅގތނ އއސފއވ ޙދޘއއ ކޔއދއވމނ އމނ މޙނމދ ބނ ޢބދލވއހބ

ނކށދ އނމ މހނމ މ اهللا إال إلھ الމކނތކކ " 263އނނނވ އބރތތއ ވދޅވލއވފއވނ އހނވގނނވހމއކނ ޝހދތގ ދކލމ ކޔލމނ ،)وسلم علیھ اهللا صلى(އހނ މޙނމދ . ކނތއތކގ ތރއނވ ކމކވ

އހނއ އދ އކލމއގ މނ އނގމކނވސ އކނ. އމހއގ މދލއ ލ ހރމތތރވގނވ ކމކށ ނބއލވއވއށ ހމއކނ وتعالى سبحانھ اهللاއދ . އދ އކލމ ގބލކރމކނވސ ހމއކނ ފއދވއއ ނލއވއވ 264.ނވއވ

އކމކ އމހއގ ލއއ މދ 265.އޅކނކށލމކނވސ އމހއގ މދލއ ލ ހރމތތރވގނއ ނވއވއދ ތޣތށ ކފރވނޖހކމށ ޝއކކރ މހގ ލއއ . ތތރކރނ ވނ އމހކ ތޣތށ ކފރވ ހސބނނވހރމ

266." މދވސވނ ހރމތކނޑ ހލލވގނނވ

ބއލވ 248 261ތމނކލގފނއ " )السالم علیھ(އބރހމ: "ވދލވއވ )اهللا مھرح(ޢއލމ އބރހމ އއތއމ. 36-35އބރހމ ސރތގ 262

އމމ " މހނ ވދޅވލއވފއވއރ ކކތ ޝރކށ ބރނގނ އޅވނ؟!" ތމނކލގފނނގ ދރނ ބދށ އޅކނކރމނ ދރކރއވނދވ .ސރކރއވމނ މހނ ވދޅވފއވއވގރތބއއ އއތބރ މއޔތގ ތފ

ފޔވ އޅކނވވ އހނފރތތކށ ކފރވ މހގ މދލއ ލވނ تعالى اهللاފޔވ އޅކނވވ އހނ އލހކ ނވކމށ ބނ تعالى اهللا" 263މޙދޘނވސ އނގނ އމހއގ ލއއ މދ )". 23މސލމ . (ހޟރތގއވ ގتعالى اهللاއދ އމހއގ ނމނވނ . ހރމތތރވގނނވ

.ހރމތތރ ކރމށޓކއ ތޣތށ ކފރވމކ ކނމހނވސ ލޒމ ޝރތއ ކމވށ ތބނވ، އދ ހގގތގއ މ މއލތގއ ހނގވ މއ ތއޙދއ ޝރކ ހމއކނ ކޔވލއގނ ފއދލ އދ މއލތ އބރހމއ 264

. މހނނށ ފޑފޑގ ހތރ ނނނމނ ގވ މހނނށވ ރއދކވއމނވމށ ގވލ އށ تعالى اهللاމއ އމނކމގ ފރތމ ޝރތކމގއވ ތޣތށ ކފރވނ ދކށލ، ހމއކނ ދވނ ޝރތކމގއވ 265

.މހނނށވ ރއދކވޝއޚގ އލމނ ހރހ މސލމނނށ تعالى اهللاހވނ ހމ މއދގ ވހކ ދއކހނ ނނތއވ؟ ! ބއލވ) 8/103(ދރރއސނއޔ 266

އކމކ އޅގނޑމނނ ! ހޔކރވ މހނގ ތރއނ ލއވށ އދ އކލގފނކ އލހ ހޔވހކމގއ! ފއދއއ މނފ ލއވށކނކށ ތބ )) މނއކ ސރކރތކގއ ތބ އލމވރނނ ކޔ ފލމ ސޓރނނށ(ގނޑވރތކށ އޅކނކރމހނނށ (އނނށ"ގސރއޔ"

ދ މފދ ބހއ ބނފނމ ވގތނ ޚވރޖފދ ހތރ އލޒމތއ އޅގނޑމނގ ބލގއ އޅވނކނ ނވބޔކށ ވމއއކ، އޅގނޑމނ މއ .ޔގނވ

~ 83 ~

އއ އއރޙމނގ ވފތރ އހތރނނއ ޝއތނގ . އދވސ އނގ އއޗކ އނނނ އނމ ދބއގނޑކމވއށ ތބވ ބކލނ ނވތ )السالم علیھ(މސ. ގ އހލވރނނއ ޝރކގ ކށވރނނވތއޙދ. ވފތރނނވ

އށ އމނވމހނ ނވތ އބ ލހބއ އބ ޖހލގ )وسلم علیھ اهللا صلى(ރސލ. ފރއއނށ ތބވމހނނވއޙމދ ބނ ޙނބލއއ އކގއ ތއބވ . ޒބގ އކވރނނވސހބނ ނވތ މސއލމތ ބނ ކއ. އހތރނނވ

ނޖދގ . އބނ ތއމއޔގ ފއޖގއ ތއބވ ބކލނ ނވތ ތތރނގ އހލވރނނވ. ބކލނ ނވތ ޖޙމނނވ 267. ނނއ ތޣތނނވއދ މވއޙދނ ނވތ ކފރ. އމމނ ނވތ އޘމނނނވ

. އދ މދބއ ވކކރނވ އއޗކ މއލތ އބރހމވ

وتعالى سبحانھ اهللا. އދ މ ގބލކރމގ ކރނ ނފކރނ ޖހ ތއޙދގ މތކމނ މސތކނ ދބޔށ ބހނވ

ވޙކރއވފއވނ

އށ تعالى اهللاއއ . އދ ހމކށވރނ ތމނއލހ ޘމދ ބގއގ މހނގ ގތށ އބއމހނގ އޚ ޞލޙ ފނވމވ"." އބއމހނ ދފރގއކށވ އއބޔކ އނއބޔކއ އރރނވނ ފށއގތވއހނސ . 268އޅކނ ކރމށ ގވލމށވ

269

އދވސ އއލހ ވޙކރއވފއވއވ

އއލހ ތޔބއމހނ އފއދވ ފދއނ ތޔބއމހނ އނބރ . އދ އއލހގ ހޟރތށ ދނ ޚލސކށ ދޢކރށވ" 270." އދ މގފރދނ އނއބއއގ މއޗށ ހއގ ކރއވއވ. އއބޔކށ އއލހ ތދމގ ދއކވއވ. ގނނ ހއޓވ

އދވސ

އދ އދ މއދގ މހލތގއ، ތޣތނނށ އޝގ ލބ ޖހފއވ މހކ ފޔވ ކނމ މހކށވސ މނދރގ އރ ފދއނ، މ 267

އވނ މވއޙދނނއ ދކޅށ މނފގނނއ، މރތއދނތ، ޔހދނނއ، ނސރއނނއ، ހނދނނއ، ގދޔނނނއ، ޝއއނނއ .އއބއވފކނ އނގނއވ

އކވސ ނބއޔކށވ ހނދ އކލގފނވސ ގވލއވފއވނ، އހނ ރސލނނއ ނބބބކލނވސ ) السالم علیھ(ޞލޙ 268 )"36ނޙލ ސރތގ . (ށވއށ އޅކނކށ ތޣތނ ދރވމتعالى اهللا"ގވލއވފއވ

45ނމލ ސރތގ 269 30-29އޢރފ ސރތގ 270

~ 84 ~

271." ތހރ ރނގޅ ގތގއ އޅމހނ، ހޑހތރ ގތގއ އޅމހނގ ކބއނ ވކކރއވމށވتعالى، اهللا"

އށ އޅކނކރނ ގވލނކމށ ބނމހނނށ ރސލނ ފނވނ وتعالى سبحانھ اهللاނވނ ހމއކނ، އދ ރސލނ ފ

ގރއނގ ވރށގނ އޔތތކގ އލގއވސ އނގނ ފދއނ ރސލނ ފނވނ އރވސ، . މގސދ ސފއ ނވއވއދ . އކމކ އއ ތޣތނނށވސ ބއ އޅމނނވ 272.އށވ وتعالى حانھسب اهللاމޝރކނ އޅކނ ކރ

273.އވوتعالى سبحانھ اهللاއބއމހނ ދކނ ގތގއ ހމއކނ ރއބކވސ، ޚލގކވސ، ރޒގކވސ، މލކކވސ ތޣތނ ބރއވ، . ކ ތޣތށ ކފރވނ ގވލ ގވލމވއކމކ މދބއމހނ ދބޔށ ބހލ ހމއކނ އއޗ

.އގތނ ރސލބކލނނށ މޝރކނ ބނކމށ ވއވ. އއކބވމށ ގވލ ގވލމވ

އށ އކނ އޅކނކށ ތމނމނނއ ތމނމނގ ކބފއނ އޅކނކށ تعالى اهللاތޔ އނގވނ ކލގފނ ވޑއގނ" 274" އޅނ ތކތ ދކށލމށ ތއވ؟

ވޙކރއވފއވއވ وتعالى سبحانھ اهللاއދ އމޝރކނ ސފކށދއވމނ

މނވ ހއގވގނ އޅކނވވ އލހކ ނވކމށ އބއމހނނއ ދމއށ ބނވއޖނމ تعالى اهللاހމކށވރނ "މޔވފއވ ޅނވރއކށޓކއ ތމނމނގ . އދ އބއމހނ ބނއވ. ކކމގއ އބއމހނ ވއވބޑވގނނ ބޔ

275" އލހނތއ ދކށލނ ބޔކ ކމގއ ތމނމނ ވނތއވ؟

. މގބލކރމއ ނފކރނ ކމވއހނ ވޙކރއވ ސފކށދއވފއވނ މސތކނ ދބޔށ ބހލ އއޗކ

37އނފލ ސރތގ 271އއ، ރމ 65އނކބތ ސރތގ ، އއ67އއ، އސރ ސރތގ 23-22، 12އއ، ޔނސ ސރތގ 64-63، 41-40އނޢމ ސރތގ 272

އދ . ވނ ޙދޘވ)2671(ހއޖގ ބބގއ ސހހ މސލމގ ، އއ38އއ، ޒމރ ސރތގ 32އއ، ލގމނ ސރތގ 33ސރތގ !ކޝފއޝބހތއއ އފތގ ޝރހ ބއލވ

އއ، އނކބތ ސރތގ 89-84އއ، މއމނނ ސރތގ 102އއ، އސރ ސރތގ 31އއ، ޔނސ ސރތގ 48އނފލ ސރތގ 273އއ، ޔސފ 16އއ، ޙޝރ ސރތގ 87އދ 9އއ، ޒޚރފ ސރތގ 38އއ، ޒމރ ސރތގ 25މނ ސރތގ އއ، ލގ61-63

ގ ތފސރގއ ތފސރ އލމވރނ ވދޅވފއވ ބސތއ ބއލވއފނމ 63-61އދ އނކބތ ސރތގ ! ބއލވ 106ސރތގ . ފޔވ ޚލގއވސ، ރއބއވސ، ރޒގއވސ، އދ މލކއވސ ނވކމށ ގބލކރކމވ تعالى اهللاގނ މޝރކނ ، އނގގނދނ

70އޢރފ ސރތގ 274ތމނމނގ އލހނތއ ދކށލ ، މޔވފއވ ޅނވރއއގ ބހށ ތމނމނ"މޝރކނގ ބހއކމގއވ . 36-35ސއފތ ސރތގ 275

.ގ މނއކ ޝހދތގ ދކލމގއ ތޣތށ ކފރވނ ހމނއވ"ބޔކށ ތމނމނ ވނތ؟

~ 85 ~

އށ އޅކނ ކރމށއ ތޣތނ تعالى اهللاއއ . އދ ތމނއލހ ކނމ އނމތކށވސ ރސލބކލކ ފނއވމވ"އދ މގފރދނ . ވއވ ފހ އމހނގ ތރގއ އއލހ ތދމގ ދއކވ މހނ. ދރވމށ ގވލއވމށޓކއވ

276." އބއމހނގ މއޗށ ހއގވގނވ މހނވސ އބއމހނގ ތރއނ ވއވ

އށ އޅކނކރ ދބއ ކމގއވހނދވސ ސލމތވގނވ وتعالى سبحانھ اهللاއދ އގތނ ދބއމހނނކވސ

އބއމހނނކ ތޣތށ ކފރވ، ތޣތނ ބރއވ، އއކބވ . ރހމށ ތބވ މހނނވބއގނޑކ މއލތ އބއދ ގއލނވ ބއގނޑކ ތޣތނ ދރނވ، ތޣތނ ގއމގ ވރނނށ ހދ، އބއމހނ ކއރއށ . މހނނވ

. ނނވހކމށ އދ، އބއމހނނށ ލބކރ މހ

އށ އމނވމގ ކރނ ތޣތށ وتعالى سبحانھ اهللاއދ މކނތއތކ ކޑކށވސ ވސނލއފ މހކށ، ކއވގނތ 277. ކފރވނޖހނ އނގނއވ

ރނ، އއބޔކ އނއބޔކށ އނސނ އފއދވއސ. ގ ސނނތގ ތރއނވ ކމކވوتعالى سبحانھ اهللاއދ މކމކ

ވނ، އއލހގ މސނނތ އނމ ފރތމ وتعالى سبحانھ اهللاއގތނ . އދވތތރވ ދބއގނޑއ ލއވވއވ .އށ ކޔދއވފއވ)السالم علیھ(ޚލގކރއވވ އދމ

278." މއ ކލގފނށޓކއވ އދއވކވ! އ އދމއވ"

ލއވވފއވ ސނނތއ ކމށވ وتعالى سبحانھ اهللاއދ މކނވނ ހރހ ޚލގނގ މއޗށ

އދ ތދމގ ދއކވ، . ހމއފދއނ މޖރމނގ ތރއނ އދވތތރނ ތމނއލހ ކނމ ނބއޔކށވސ ލއވމވ" 279." ނޞރދއވ އލހއކމގއ ކލގފނގ ވރރއބ ފދއވ

36ނޙލ ސރތގ 276((އވ ގ ބސފޅކމގتعالى اهللاމއ 277 ((އބއމހނގ ތރއނ ގނމހނ ޝރކކރހލ : "މނއ

.ވނ އޔތއ އއފދއނ ގނވފއވ ވހކއކވ)106ޔސފ ސރތގ ." (މނވ އމނއ ނވއވ 117ތހ ސރތގ 278 31ގނ ސރތގ ފރ 279

~ 86 ~

އދވސ

. ކނމ ނބބކލކށ އނސނނއ، ޖނނނގ ޝއތނނ އދވތތރނ ކމގއ ލއވމވއދ ހމއފދއނ " ކލގފނގ. ހއލނތރ ކރމށ އގ އއބޔކ އނއބޔކށ މތ އމނކށފއވ ބތލ ބސތކނ ވސވސދ އޅއވ

އ ކފރވ މހނނއ އމހނ ހދ ދގތއ ކލގފނ . ބއމހނ އކނތކއ ނކރހވވރރއބ އރދކރއވއފނމ އ 280." ދކށލއވށވ

އނގވނ وتعالى سبحانھ اهللاއދ ހރހ އނސނނށ އނމކށ

." ފހ ޝއތނއކ އދއވއގ ގތގއ ތޔބއމހނ ހފށވ. ކ ތޔބއމހނނށވ އދވތތރއކވފހ ޝއތނއ"281

އދ 282." މޙނމދކ އލމ ދބއކރއވ ބކލކވ"އއ ބހގތނ )وسلم علیھ اهللا صلى(اهللاއދ މލއކތނ، ރސލ

އމނވ މހނނށއ ނވ . ދނޔއށ ފނއވނ ހނދ މޅ އލމ ދބޔށ ބހނވ) وسلم یھعل اهللا صلى(ރސލއދބއމހނނކ ބއޕއއ ދރކމގއވނމވސ، ނވތ ދ އޚނ ކމގއވ ނމވސ އބއމހނ . މހނނށވ

وتعالى سبحانھ اهللا. ބޔކ އނއބޔކ ދނޔމތނ ފހލމގ އނމދގއވހނގރމއގ މއދނގއ ބއދލކރ އއ ވޙކރއވފއވއވ

ތޔބއމހނގ މއނބފއނނއ، އޚނކމގއ ވޔސ އބއމހނ އމނގ މއޗށ ! އ އމނވއޖ މސތކނނވ"އދ ތޔބއމހނކރ އކހލ . ނނގށވކފރށ ލބކރނނމ އއ ތޔބއމހނގ ރހމތތރ ހމޔތތރނކމގއ

283." މހނނކ ތޔބއމހނގ ރހމތތރ ހމޔތތރނކމގއ ނގއފމހނ އއ އނޔވރނނވ

112އނޢމ ސރތގ 280 6ފތރ ސރތގ 281 އވ ކޔނ ބބ ބއލވ'ކތބ ވއސނނއލއއތސމ ބލ'ގއ )6852(ސހހ އލބޚރ 282 23ތއބ ސރތގ 283

~ 87 ~

އދވސ ވޙކރއވފއވއވ

އއ، އއލހގ ރސލއށ ދކޅވރގތގއ تعالى اهللاއށއ، އޚރތދވހށ އމނވމހނނކ، تعالى اهللا" އމލބހއޓމހނނށ ލބކރ، އދ އބއމހނނއ، ގޅ ރހމތތރވގނ އޅ ބއއކމގއ ވތ ކލގފނކށ ފނ

އށ ރޅވރކމއ ދކޅވރކމގ އމލ ބހއޓމހނނކ، އބއމހނގ تعالى اهللاއދ . ވނއވވޑއއ ނގނނފހ . މއނބފއނ ކމގއވޔސ، ދރނކމގއ ވޔސ، އޚނކމގއ ވޔސ، ނވތ ގތތމގމހނ ވޔސ ހޔއވ

ގ ހތތކގއ އއލހ އމނކނ ލޔއވ އއލހގ ވޙގ ރހނ އބއމހނނށ ގދކނ އފދ މހނނކ އބއމހނއދ އއލހ، އބއމހނ އތނއގ ދށނ ކރތކއ އރތއ ހނގހނގ ހނނ ސވރގތކށ . ދއވއފ މހނނވ

. ރއސނލއވއވ تعالى اهللاއދ އމހނގ މއޗށ . ނ ނމމއނތ ދމތބނއވއތނގއ އބއމހ. ވއދވނއވގ تعالى اهللاހމކށވރނ . ގ ބއގނޑވتعالى اهللاއބއމހނނކ . އދ އބއމހނވސ އއލހގ މއޗށ ރހއވ

284."މހނނވބއގނޑކ ކމޔބއ ބއޖވރކނ ލބއޖ

" އބއމހނގ މއނބފއނ ކމގއވޔސ"އޔތގއވ : "ވދޅވލއވފއވއވ) اهللا رحمھ(އބނ ކޘރއއ އކލގފނ ބދރ ހނގރމއގއ އމއލ ބއޕ . ބވއލއވގނވނ އބ ޢބއދއއ ބހ ގތނނވ

އއ . ބވއލއވނ އބ ބކރ އއޞއދގއއ ބހގތނނވ" ދރނކމގއ ވޔސ"އދ . ވ ކމށޓކއވގތލކށލއއޚނކމގއ "އދ . ގތލކރއވމގ އނމދގއވ 285އކލގފނ ހނނވ އކލގފނގ ދރކލނ ޢބދއރޙމނ

އއ އކލގފނ އދވހ އކލގފނގ ބބ ޢބއދ . ވނ މޞޢބ ބނ ޢމއރއއ ބހގތނނވބވއލއ" ވޔސއއ . ބވއލއވނ ޢމރއއ ބހގތނނވ" ގތތމގމހނ ވޔސ ހޔއވ"އދ . ބނ ޢމއރ ގތލކރއވއވއދވސ ރވކރވފއވ ގތގއ އހނ ބވއލއވނ . ނގ އއލމހކ ގތލކރއވއވއކލގފނ އދވހ އކލގފ

އއ އބބކލނ ޢތބއއ، ޝއބއއ، އލވލދ ބނ . ޙމޒއއ، ޢލއއ، ޢބއދ ބނ އލޙރޘއއ ބހގތނނވ ގ وتعالى سبحانھ اهللاއދ .އވ وتعالى سبحانھ اهللاއނމ މޅށ ދނވޑގނވނ އދ . ގތލކރއވތއވ ޢތބ

22މޖދލ ސރތގ 284 އގތނ ޢބދއރޙމނ މޝރކއގ. ކނމ ހނގރމއއވސ ފށމގ ކރނ އއބޔކ އނއބޔކށ މގބލ ކރމށ ގވލއވ 285

ރއސނލއވވ تعالى اهللاހއސއޔތނ ނކތމނ އކލގފނއއ ދމކރނ ނކމވޑއގނނވނ އޅއވ އކލގފނގ ބއޕފޅ تعالى اهللاކނ ހނގފއވނ މ. އވ)وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا އކމކ އކލގފނ ނކމވޑއގތމށ އނކރކރއވ ރސލ. އބބކރއވ

. ރއސނލއވވ ޢބދއރޙމނ މޝރކއގ ގތގއ ހރ އރގއވ

~ 88 ~

އދ އބއމހނވސ އއލހގ މއޗށ . ރއސނލއވއވ تعالى اهللاއދ އމހނގ މއޗށ "ވޙބސފޅކމގއވ އށޓކއ ގތލކރއވތވ ވ ބޑ وتعالى سبحانھ اهللاހނ، އބއމހނގ ގތތމގ މހނ ގ މނއކ އބއމ"ރހއވ

އދ އބއމހނނށޓކއ އއލހގ ހޟރތގއ މތވރވގނވ ދރޖތކއ އބއމހނނށޓކއ . އފލގ ވހކއވ 286." ވކމވ

ދއރގއ ބއޕއއ ދރފޅ އކއކގއ އޅނ ޒމނ، އސލމ އއމށފހ ބއޕއއ ދރފޅ ވމ ޖހލއޔތގ

ކފރއ ފޔވ އހނމހކ ބނނތއވ؟ ،ދވއރށވރނ މ ފސހވފ ހތހމޖހޔ 287އކކ އނކކ ގތލކރމށމރތއދވފއވ ކފރއ ފޔވ އހނ މހކ ،ފތރއވ ފތނ ފސދއ) وسلم علیھ اهللا صلى(اهللاއދ ރސލ

.ގ ހޟރތނ ރއކތރވމވوتعالى سبحانھ اهللاބނނތއވ؟ އޅގނޑމނ މފދ ބސތކއ ހޔލތކނ

)331- 4/330(ތފސރލ ގރއނލ ޢޟމ 286ރވކރވފއވ ގތގއ . ބނ ޢބއޔ ބނ ސލލގ ވހކކޅ ގނއނ މހނމ ކމކށ ފނއވ اهللاބނ ޢބދ اهللاނގއ ޢބދމތ 287

ގނގ ވރމހގ އވ ކޔނ މދނ މނފ'ބނ ޢބއޔ ބނ ސލލ اهللاޢބދ'( اهللاޢބދ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا އއދވހކ ރސލކލގފނކށ ކލގފނގ ބއޕ ދއކ ވހކ އޑއ "އދ ގނނވ އކލގފނށ ޙދޘކރއވވއވ . ބލ ފނއވވއވ) ދރކލނ

ބނ ކރވ ހއޓވ، ތމނކލގފނގ ބއޕ ކޔނ ތމނކލގފނގ މއނބފއނ ކލގފނށޓކއ ގރ"އއސވއވ اهللاޢބދ". ނއވތއވ؟ތމނކލގފނމނ ހނގރމއނ މދނއށ އނބރ : ކލގފނގ ބއޕ ބނމނ ގނދ ގތގއ"އކލގފނ ޙދޘ ކރއވއވ ". ކކތއވ؟

) )وسلم علیھ اهللا صلى( މޙނމދ(ދރވގނވމހ، )ބނ ޢބއޔ ބނ ސލލ اهللاޢބދ(ވމހއތވއޖނމ، ހމކށވރނވސ އއޒތ ލބގނއހނ ކލގފނކ އއޒތ . ބއޕ އބނ ތދކވ! ގ ރސލއވاهللاއ "ވދޅވއވ اهللاއހނދ ޢބދ". ނރ ރށނ ބރކށލނއވ

ގ ހރހ އނމނނށވސ އނގނ ފދއނ )މދނ(މޔތރބ! ގ ރސލއވاهللاއ . އވއރ ބއޕއކ ދރވގނވމހއވލބގނވމހ ކމގއއ تعالى اهللاއކމކ މހރ . ކލގފނ މދނއށ ހޖރކރއވމގ ކރނ ތމނކލގފނހ ބއޕއކށ ކޔމނވ މހކ ނފނނނއވ

ޖވބގއ ". ރށވއއލހގ ރސލ ރހވޑގނވނމ ތމނކލގފނ މހރ ތމނކލގފނގ ބއޕގ ބ ކނޑލއގނ ގނނނވސ ތއޔއކލގފނގ اهللا، ނބރ އއއސ، ޢބދއދ މސލމނ މދނއށ އ". ނނކވ"ޙދޘ ކރއވވއވ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا ރސލ

އއ "އކލގފނގ ބއޕއށ ބނޏވ ، އދ އކލގފނ. ބއޕގ ކރދމއށ ކނޑ ދމއގނގނ މދނއށ ވނނ މގގއ ހނނވއވ. ގނދ ބނނ تعالى اهللاނވމހ ރށނ ނރ ބރކށލނމ ބނމތ؟ ތދއތ؟ މސލމނ އނބރ އއމނ އއޒތ ލބގނވމހ ދރވގ

ގނދ ބނނ ކލއށ މދނއށ ވދވހށ تعالى اهللا. އށތ ދއކނނ)وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا މހރ އއޒތވނ ކލއށތ ނނ ރސލއހނދ އބނ ޢބއޔ ބނ ސލލ ރއހރގނފއ ". ގ ފރތނ އޒނފޅ ލބމނނވ)وسلم علیھ اهللا صلى( އއ އއލހގ ރސލتعالى اهللا

އ ޚޒރޖ ވނހއގ . ތމނނގ އމއލ ބމށ އރނ މމނކރނ ތމނނގ އމއލ ދރއވ! އ ޚޒރޖ ވނހއގ މހނނވ"ބނޏވ ރއސނލއވވ تعالى اهللاއހނދ ބއއމހނ ". ތމނނގ އމއލ ބމށ އރނ މމނކރނ ތމނނގ އމއލ ދރއވ! ވމހނނއއ تعالى اهللاށށ ވދވނ އނއށ މރ. ގނދ ބނމވ تعالى اهللا"އކމކ އކލގފނ ބނއވއވ . އއ ގތވ ވހކދއކތ އޅނވاهللاޢބދ

އށ ކނ ހނގ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا ދނ އބއމހނ ގސ ރސލ". އޒނފޅ ލބމނނވ )وسلم علیھ اهللا صلى(އއލހގ ރސލއކލގފނގ ބއޕއއ، އކލގފނގ ބއޕގ ގ ގސ އކލގފނ ގތ ބނ "އހނދ އކލގފނ އމރކރއވއވ . ދޔގތ ކޔއދނވ

ގ އރހނ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا މހރ މވނ ރސލ"އބއމހނ ގސ އކލގފނ ގތ މވހކ ބނމނ ވދޅވއވ ". ދކށލށވތފސރ އލގރއނ "ފރހމއށ ބއލވނ ބނނފޅނމ އބނ ކޘރގ އދ މވހކ". ވމ ދނ ވނނށވ. އމރއ އތވފއވ

.ބއލވ)" 2/292(ސރތ އބނ ޙޝމ "އއ )" 8/159(އލޢޟމ

~ 89 ~

اهللا صلى(އއ މޙނމދ)السالم علیھ(ގ ދޚލލނ ކމގއވ އބރހމوتعالى سبحانھ اهللا "ވމ ކރގ ސވލކމގއވ "ދކލއވ ގތގއ އސލ އމނ އމނކމކ ކބތއވ؟) وسلم علیھ

ވޙކރއވފއވއވ وتعالى سبحانھ اهللاދނނވކމށ ) السالم علیھ(އބރހމ

އދ ތމނކލގފނއ، ތމނކލގފނގ . މރށކ އމނކނ ލބގނވ ރށކށ ހއދވފނދވ! އ ވރރއބވ"

ރނ ބދށ އޅކނކރނ، މސތކނގ ހމކށވ! އ ރއބވ. ދރނވސ ބދށ އޅކނކރމނ ސލމތކރއވށއވ 288." ތރއނ ވރށ ގނބޔކ މގފރއދއފއވ

އކލގފނގ ދޢއނ އނގ އއޗކ، އކލގފނ އކލގފނނގ ދރނގ އމނ އމނކމށ ހސވވޑއގނނވ

ބނގލގއ ރނގޅށ ހފހއޓމށ ގވލއވ ނގ ދރނނށ އސލމދނގފނއހނ އކލގފނ ވނ އކލގ. ކމވ ވޙކރއވފއވއވ وتعالى سبحانھ اهللا. އނގވފއވ

علیھ(އދ ޔޢގބ. އކލގފނނގ ދރކލނނށ ވސއޔތކރއވވއވ )السالم علیھ(އކމށޓކއ އބރހމ"ނނށޓކއ ތޔބއމހ تعالى اهللاހމކށވރނ . ދރނނވ. ވދޅވއވ. ވސ އގތށ ވސއޔތ ކރއވވއވ)السالم

289."ފހ މސލމނގ ގތގއ މނވ މރނވ ހއޓވ. ދނ ހއވވއ ހޔރކރއވވއވ

) السالم علیھ(އގތނ ޔސފ. އދ އކލގފނނގ ދރނގ ތރއނ ގނ ދރނތކއ މއލތ އބރހމށ އޅއވއވ

ސހބނނށ ވދޅވލއވއވ އކލގފނގ ޖލގ ދ

ހނނކ އޚރތ ދވހށވސ އނކރކށ ކފރވ އދ އމ. އށ އމނނވ ބއއ ތމނކލގފނ ދކރއވމވتعالى اهللا"

އއ، )السالم علیھ(އއ، އސހގ)السالم علیھ(އދ ތމނކލގފނގ ކބފއނގ ތރއނ އބރހމ. ތބ ބއކވ އއ އއވސ އއޗއ ޝރކކރމކ لىتعا اهللاފހ . ގ ދނށ ތމނކލގފނ ތބވވޑއގނފމވ)السالم علیھ(ޔޢގބ

36-35އބރހމ ސރތގ 288 132ބގރ ސރތގ 289

~ 90 ~

. ދއވވ ނޢމތތކގ ތރއނވ ކމކވ تعالى اهللاއއ ތމނމނނށއ މސތކނނށ . ތމނމނނށ އތކމއ ނނވވކވކވގނވ އލހނތކއބ ރނގޅ ނވތ ! އ ޖލގ ދއކވރނނވ. ކރއވނމވސ ގނމހނ ޝކރއ ނ

290" ހއޔވ؟ تعالى اهللاބރގދވވޑގނވ އއކއވނތ

އސލ އމނ އމނކމއ ބހ ގތނ މޝރކނގ ކރމތގއ ވދޅވއވ) السالم علیھ(އދ އބރހމ

ތމނކލގފނ، . ތޔބއމހނ ޝރކކށ ތޔއޅ ތކތނ ތމނކލގފނ ބރއވގނވމވ! އ ގއމގ މހނނވ"

. ތމނކލގފނގ މނ ކރމތކރނ ހއގގ ފރތށ ލނބހރ ހލގއ އޑތކއ ބނ ހއދވ އލހގ ހޟރތށވއކލގފނ . އކލގފނގ ގއމގ މހނ ޖދލކށ ހދއވ. ނކލގފނ މޝރކނގ ތރއކނ ނވމވއދ ތމ

އއމދ ތމނކލގފނއ ޖދލކރނ ހއޔވ؟ އއލހވނ ތމނކލގފނށ ތދމގتعالى اهللاވދޅވ ތޔބއމހނ . ޔބއމހނ އއލހ ހޟރތށ ޝރކކށގނ އޅތކތދކ ތމނކލގފނ ބރފޅއ ނގނއވތ. ދއކވފއވ

ތމގ އލމ އއލހގ ދނވޑގ. އހނސ ތމނކލގފނގ ވރރއބ އރދކރއވއފނމ އކމއ އއސ ޖހނއވތޔބއމހނ ހނދނވސ ނކރނ ތއވ؟ ތޔބއމހނ ތޔ ޝރކކރ . ވގނވއވށ ތނވސހރހ ތކއޗކ

ތކތދކ ތމނކލގފނ ބރފޅ ގނނނ ފހ ކހނކނތއވ؟ ތޔބއމހނނށ އއވސ ހއޖތއ ދލލއ ފހ . ގ ހޟރތށ ޝރކކރމއމދ ތޔބއމހނ ބރއ ނގނއވعالىت اهللاބވލއވއފއނވ ތކތ ތޔބއމހނ

އއ . މދބއމހނކރ އމނކނ ލބނ ހއގކނ ބޑ ކނބޔކށ ހއޔވ؟ އއ ތޔބއމހނނށ އކނ އނގނމއވއދ . އމނކނހރ އމހނނށވ. ނ ފރދ ނކރ މހނނވއމނވތބ އބއމހނގ އމނކނ އނޔވރކމ

291." އމހނނކ ތދމގ ލބގނވ މހނނވ

އދ އ އމނގއ ތބ . މވނ އމނ އމނކމގ އސލ މނ ބޔނކށދއވފއވ) السالم علیھ(މތނގއ އބރހމއއ އދކޅހދ މހނގ އދކޅ ހދމށ ނބލ ތޣތނނއ އދކޅށ . ސފކށދއވފއވ ކނބއއކނވސ

ގ ތއޙދގ ކލމ މތވރކރމށ އޅ، އދ ޝރކއ ކފރ ނއތލމށ މސއކތކރ وتعالى سبحانھ اهللاޖހދކށ، .ގ އނނނވ އޔތށ އޖބދނ މހނނވوتعالى انھسبح اهللاއބއމހނނ . މހނނވ

39-37ޔސފ ސރތގ 290 82-78އނޢމ ސރތގ 291

~ 91 ~

292."ތޔބއމހނ ކފރނގ ޒއމނނއ ވރގދއށ ހނގރމކރށވ" -ތޣތނގ ރއސނތކގ ވހކއވއދ މއޔތގއ މވނ ސދ -

ވނ )وسلم علیھ اهللا صلى(އދވސ މކނ އތރށ ވރށވސ ސފވގތށ އނމ ފހގ ނބއޔ މޙނމދ" ވއއ އމނވތބ އބއމހނގ އމނކނ އނޔވރކމނ ފރދ ނކރ މހނނ"އގތނ . ކޔދއވފއވ

ތމނމނގ ތރއނ އމހއގ އމއލ ނފސށ "ބވއލއވނ ހނދ އކލގފނނގ ސހބނ ސވލދނނވއވ އއ ތޔބއމހނ ހކރފދ ގތށ "އހނދ އކލގފނ ޙދޘކރއވވއވ ". އނޔވރ ނވނ ކކހއޔވ؟

އ "ގ ބސކޅ ކމގއވ ))السالم علیھ(ލގމނ(ގ އހލސތރ އޅوتعالى سبحانھ اهللا. އ ނނވއއސފއވ އޔތތޔބއމހނ " ހމކށވރނ ޝރކކރމކ ބޑވގނވ ފފއކވ. އށ ޝރކ ނކރ ހއޓވتعالى اهللا! ދރފޅއވ 293". ނހމތއވ؟

އދ އބއމހނ ފޔވ އހނ . މހނނށ އމނ އމނކނވނ ހމއކނ ތއޙދގ މތގއވ! ހއޓވވމ ދނނ

. ކފރވ. އހނ އނމ ނބއވގނވ އމލކ ޝރކވ. ބޔކށ އ އމނކނ ހއގއ ނނވ

ޅގއވ އގތނ އއލހގ ވޙބސފ. އނގއ ޝރކ ކޔދއވފއވވނ އތރށ ކރތ ގރوتعالى سبحانھ اهللاއދ وتعالى سبحانھ اهللا. ނބއވގނވއވ 294ގތނ، ގތލކރމއ ލ އހރވމށވރނވސ ޝރކގ ފތނ

އމރކރއވފއވއވ

އދ އބއމހނ ތޔބއމހނ . ތޔބއމހނނށ އބއމހނ ފނނ ކނމ ތނކނ އބއމހނނއ ހނގރމ ކރށވ"ގތލކރމށވރނ ފތނވރކމގ ނބއކނ ވރގދވގނ ހމކށވރނވސ . ނރނތނނ އބއމހނ ނރލށވ

295." ވއވ

12ތއބ ސރތގ 292އދ ، )197،198(މސލމ ، )އއފހރށވރނ ގނއނވސ، 32(މޙދޘ ގނސދފއވނ ބޚރ . 13ލގމނ ސރތގ 293

އޙމދގއވ ޙދޘ ފޔވ ހރހ ޙދޘއއވސ ރވކރއވފއވނ އބނ . ގއ ވނ އއ ބސ ތރތބކވއއ ތރމޒ، )1/378(އޙމދ .ގ ފރތނނވاهللاއޙމދގ ޙދޘ ރވކރއވފއވނ ޖރރ ބނ ޢބދ. މސޢދގ ފރތނނވ

އދ އމމ އޙމދވސ ވދޅވލއވނ . އކ ޝރކއ ކފރވ'ފތނ'ތގއވސ މތނގއވ ހރހ މފއސރނ ބޔނކރއވ ގ 294 . މފދއނނވ

)2/197". (މގ މނއކ ގތލކރމށވރނވސ ޝރކ ނބއވގނވ ކމވ"އމމ ތބރ ޝރޙކރއވނ . 191ބގރ ސރތގ 295

~ 92 ~

وتعالى سبحانھ اهللاވސ އއފހރ ގތލކރމށވރނވސ ޝރކނބއ ވގނވކނ ބޔނކށދއވމނ އދ ވޙކރއވނ

296." އދ ފތނވރކނވނ ގތލކރމށވރނވސ ނބއކމގ ގތނ ބޑވގނނވ"

އދވސ އއލހ ވޙކރއވފއވއވ

ސ އފދއނ އމލ ވމ ތޔބއމހނވ. އދ ކފރނނކ އއބޔކ އނއބއއގ އހތރ ރހމތތރނނވ" 298 ."ބމގއ ފތނވރކމކއ ވރށބޑ ފސދއއ އފދނއވ، 297ނކރނނމ

: ގ ތފސރކރއވމނ ވދޅވނ"ތޔބއމހނވސ އފދއނ އމލ ނކރނނމ) "اهللا رحمھ(އލހފޒ އބނ ކޘރ

. ހނ މޝރކނނށ އދވތތރނވ، މސލމނނއ އކވ އޅނމ ފތނ ފސދ ވނކމވއގ މނއކ ތޔބއމ"އކނ އހނވނ މސލމނ ކފރނނއ . ގ މނއކ ކނތއތކއ ބހގތނ އޅނ އރމވ"ފތނވރކމކއ"އދ

299." މސހނވ އޅނ ފށމނނވ އއޔތގ ތފސރކރއވމނ ވދޅވއވ ) اهللا رحمھ(ދ އމމ ޢބދލ ލތފ އބނ ޢބދއރޙމނ އލ އއޝއޚ އގ މނއކ އސލމނގ " ވރށބޑ ފސދއއ"އދ . އދ މފތނއކ ޝރކފޔވ ދވނ އހނ އއޗއ ނނވ'"

300." އދ ގރއނގ ޝރއތ ގއލގނދ ދއމވ. ޙދގ ގއލ ނތދ ދއމވއގދއއ ތއ

ގތލކރމކ ނބއކމއ ކމގއވ ހނދވސ، މޝރކނނއ، "ޝއޚލ އސލމ އބނ ތއމއޔ ވދޅވނ . 217ބގރ ސރތގ 296

ވމ މތނނ ނބއ ދކމގ ތރއނ ބޑ ނބއ . ބދނނވނ ގތލކރމށވރނ ނބއވގނނވކފރ އދ ކފރށ ނސރ ލ ) 10/513މޖމޢ އލފތވ ." (ނއތލމށޓކއ ކޑ ނބއގ ބނނ ހފއވ

.މނއކ ގދފދއށ ރނފއވ ފރއ ފދއނ އކވރވ ގޅމވ 297 73އނފލ ސރތގ 298 ބއލވ' )2/331(ތއސރލ ގރއނލ ޢޟމ 'އބނ ކޘރގ 299އހނ މބސކޅގ ކރނވ ބސކޅގއ ޝއޚ . މއ އމލކ އމނގ ތރއނވ އއޗއ ނނ ބނ މހނނށވ ރއދކވ 300

އނގއ، ކފރނނށ ގތކނ ބހއޓމއ އބއމހނނއ އއބއވމއ ބހގތނ އއސފއވ ހރކށ އޔތތއ ގރ"ވދޅވލއވފއވއވ މހނގ އބއމހނގ ކބއނ ބރއ ނވ، އބއ، ގނކމނ އނގ އއޗކ ކފރނނއ އދވތތރނވ، އބއމހނނއ ހނގރމ ނކށ

. އއ ގތކނ ނހދމހނގ، ހރހ ކނތއތކއގ ބނގކމގއވ އގދއއ ތއޙދ ސއހއއ ނވނއވتعالى اهللاނރހމއ، ފހވމނ އހނ އބއމހނނކ . އކތރ ކމކވއދ މއ މރޖއއނނށވ ވރށވސ ނރ)). 326-8/324(ދރރއސނއޔ ." (ބރއ ނހނނނއވ

قوة وال حول وال. ވމޝރކނނއ އދކޅށ އޅނޖހ އއވސ ފޔވޅއ ނޅ ހލ، އފޔވޅ އޅމހއއ ދމއށވސ އއޗހ ކޔ ބއކ بااهللا إال

~ 93 ~

ވ ވޙކރއވފއވއ وتعالى سبحانھ اهللاއދ

އށ ދނ ވއޖއމށ ދނދނ ކފރނނއ ހނގރމ تعالى اهللاއދ ފތނވރކމއ އނޔވރކނ ހއޓ، ހމއކނ "

301." ކރމނ ގނދށވ

ނވސ އޅގނޑމނނށ އގނނވ ދއވފއވގތގއ އނމ ބޑވގނވ ފތނއކ، ގ ދޚލލوتعالى سبحانھ اهللاވމ

302އދ އއށވރނ ބޑވގނވ އހނ ނބއކމއ ނވކމކ، އދ ގތލކރމއ ލ އހރވމށވރނވސރވވގނވނ ތޣތނނއ މޝރކނ ގތލކށ ލ އދ އޅގނޑމނނށ އމ. ނބއވގނވނ ޝރކވ

އދ އދޚލލނވސ ބޔނކށދއވފއވނ . މއލތ އބރހމ ފތރ، ޝރކ ނތދއމށ ދނދނވ. އހރވލމށވވމ އނގ އއޗކ މކނތއތކކ . ކމވއދ ސލހއއވސ ނވނ، ތއޙދއ ނލ އއވސ އމނކމއ، ސލމތއ

. އމނކމއ ގޅފއވ ކނތއތކއ ކމވ

ތޣތނނއ އހނހނ މޝރކނތއވސ ޝރކގއ ހފނ ! އދ ތޔބއމހނނށ މކނތއ ސފވމނ އނގނއވކމ، ސލހ މސލހތ، ސލމތ އކޔނ އއވސ ހގގތއ ނތ ހޔލ އތ ހރހ ކޅކނ ހފމނ އމނ އމނ

އމނކނ ގނސދނ ތބ "ނ ތޣތނގ ސފއނނއ ދމއށ އކޔ އދ އރ. ހކއއ ފދއނނވވ .އކ ހމއކނ ޖހލނ އކނ ގބލކރނ ކނކމވ303"މހނނވ

އމހނ ދކގތގއ ޝރކ ފޅކރމށ ހނގރމ ކރހލވސ އމނ އމނކމއ ސލހ މސލހތ ގއމ އބ

އފދ . އވ ގވއވ"ފތނ"އދ އޅގނޑމނގ މޖހދނ އބއމހނނއ ހނގރމކރމށ ތދވމނ . ކރވދނއވ ވޙކރއވފއވއވ وتعالى سبحانھ اهللا މހނނއ ބހ ގތނ

193އދ ބގރ ސރތގ 39އނފލ ސރތގ 301((ހއދނނ ގތލއ ބހގތނ ގރއނގއ ވޙކރއވނ تعالى اهللا 302

((ނސނ ފރނއށ ފރނއއ ހފގތށ ނނ ގތކށ، ނވތ ބމގއ ފސދ އފއދމށޓކއ މހކ ގތލ ކށފ މހކ، މޅ އ: "މނއ

ގ ރޙމވވޑގތމގ ސބބނ تعالى اهللاވސ މއ ގތލފދ އއމލއ ކރމނ) 32މއދ ސރތގ ." (ޖލ ގތލކރ މހއ ފދއވއކމކ ޝރކއއ ކފރކ ނފއސވނ ފފތކއކނ ގރއނގ ސދ . އޅގނޑމނނށ އކމގ ފފ ފއސވ ދއވފނ އމލކވ

.ނފދ ކމކވވމ މކމކ ލ އހރވމއ އޅ ކޔވސ ނލވ. ދލނވސ އނގއވމޖހދނނ އދ މމރޖއއނނއ ޖހމނގ ތރއނވސ ހއދނ ނއޓފއވ ބއގނޑތއ މއޅ ސރކރގ ސފއނތކއ ދމއށ 303

މނގ ބނތކށ އރއގނ އބނތއ ވރކށލމށ އބއމހނ މޖހދނނށވނ ކހނކނތ؟ އހނ އބއމހނނކ މސލ. ކޔ ގވ އޅއވއދ . ހނނވމސއކތ ކރމނދ ކފރ މޝރކނގނޑ ހމޔތކށ، އބއމހނނއ އކ މސލމނތއ ގތލކރމނ ގނދމނދ މ

ގ ތރއނ ކކށތ ތބވނ ހއގ ބޔނކށދ އޅވލ ބއގނޑ ކމގއވ ހނދ )وسلم علیھ اهللا صلى( އބއމހނނކ ފހދ ނނ މޙނމދނނކރނ އބއމހނނއ ދމއށ އފދ މތ ލގބތއ އސކރނ ކހނކނތއވ؟ ވމ މޖހދނގ ބދލގއ އބއމހނނށ ބ

. ތ މރތއދނ ފދ ބސތކވހއގވގނވނ މޝރކނ ނވ

~ 94 ~

ބނމހނ އބއމހނގ ތރއނ ތމނ ފތނވރނކރއވށ، ހނގރމއށ ނގސ ހރމގ އޒނ ތމނނއށ ދއވށ"ހމކށވރނ ނރކއގ އލފނވނ ކފރނގނޑ . އބއމހނ ވއޓގނ އދޔއ ފތނއގ ތރއށވ! ދނނށވ. ވއވ

304." ވށލފއވ

ގ ލ އހރވ، ޝރކގ އހލވރނނ ތޅފޅމކ އދ މއދ ބއއމހނ ދކ ގތގއ ތޣތނ ގތލކށ އބއމހނއދ . އކމކ ގތލކރމއ ލ އހރވމށވރނވސ ނބއވގނވނ ހމކށވރނވސ ޝރކވ. ފތނ ކމވ

މއ އނޔވރކނ ހއޓ، ހމއކނ އދ ފތނވރކ"އމރކރއވފއވ ފދއނ وتعالى سبحانھ اهللاއޅގނޑމނނކ، ޝރކ ނއތލމށ ހނގރމކރ ، "އށ ދނ ވއޖއމށ ދނދނ ކފރނނއ ހނގރމ ކރމނ ގނދށވتعالى اهللا

ޔއރ، އފދ މހނގ ވމ މއޅމހނ ޝރކ ނއތލމށ ކރވ ގތލއ ޖހދއ އދކޅށ ފތނއ ކ. ބޔކމވ މގފރދނ އޅގނވނ ކކށތއވ؟

ތޣތނ ކއރއށ ހކމ : "މކމއ ގޅގތނ ވދޅވލއވފއވއވ) اهللا رحمھ(އދ ޝއޚ ސލއމނ އބނ ސޙމނ

ކ ގތލކރމއ ލ އހރވމށވރނވސ ޝރކ ހދނދއމކ ކފރކނ އނގ އރ، އދވސ އނގނޖހ އއޗ އއލހ ވޙކރއވފއވއވ. ގރއނގއ އނގވފއވއވ وتعالى سبحانھ اهللاނބއވގނވ ވހކ

305." ތނ ވރގދވގނނވއދ ފތނވރކނވނ ގތލކރމށވރނ ނބއކމގ ގ"

އދވސ ވޙކރއވފއވއވ

306." އދ ފތނވރކނވނ ގތލކރމށ ވރނ ނބއކމގ ގތނ ބޑވގނނވ"

ދބއމހނ އއބޔކ އނއބޔކ ތޅ ފޅމނ ގސ ، އގތނ. އދ މފތނއކ ކފރނނ އހނ އއޗއ ނނވ

علیھ اهللا صلى(ގ ރސލوتعالى سبحانھ اهللاދބއމހނ ހސވނދނ ތޅ ފޅކމގއވ ނމވސ، ބމގއ ތޣތއ ލ،

49ތއބ ސރތގ 304 191ބގރ ސރތގ 305 217ބގރ ސރތގ 306

~ 95 ~

އޝރއތއގނ ފނއވވ އސލމ ޝރއތއ ހލފށ ޝރއތކރމށ ވރނ ހމޔގނނވސ ) لموس 307." ރނގޅވނއވ

އށ وتعالى سبحانھ اهللاއދ މއލތ އބރހމކ ހމއކނ ތއޙދ ދނޔ މތގއ ގއމކށ އކމނ ހރހ އޅކމއ

ވކލކރމއ، ބރވތވމއ، ދޢދނނވމއ، ފފ ފއސވނ އދމއ، ރކޢކރމއ، 308ވނތކށ،އއކއއށޓކއ އކނ ދރއޅނކމއ، ހމއކނ އއލހށޓކއ ލބވމއ، ހމއކނ وتعالى سبحانھ ، اهللا309ގތލކރމއ

ކނ ފޅކރމއ، ގތލކރހނދ ހމއކނ އއލހށޓކއ ގތލކރމއ، ހމއކނ އއލހށޓކއ ރޅވރމޝރކނނއ ތޣތނނއ އދކޅށ ކރ ޖހދކ ބނމނ އއ 310އއލހށޓކއ އމއލ ނފސ ގރބނކށލ

. ބހސކރނޖހ ވރގ ކމއ ނނވ

އހނ ކތއ ކތއ އލމވރނގ . ޝއޚއށ ޖނނތގ ދއމ ނޢމތ ދއވށއވ تعالى اهللا). 511-10/509(ދރރއ ސނއޔ 307

އބހ މސލމނނކ . ނމގއ ތބ މހނނށތ މފތވއށ އމލ ކރނ ކރނ؟ އދ އރނ ބރއޓހނނކ ކނބއއކނ އނގގނދނއވ . ކނބއއކނ އނގގނ ދނއވ

އވ ކޔނ ފތގއ ޝއޚ އބ މޙނމދ އލމގދސ 'ހދޔތލ ހލމ އލ އނނ އހނމލ މހނމތ ފ މއލތ އބރހމ' 308އދ ޝރކ ފހލމށވ ، ފތރ ،އހނސ އއ ތއޙދގ ކލމ އފލ. ގސދއ ނނވޚލފތކ ތއޙދގ ކލމއގއވ މ"ވދޅވފއވއވ

. އހނ ޚލފތއގ އނމ ފރތމވސ މގސދކ ތއޙދ ފތރމވ. ވމ ޚލފތކށޓކއ ޝރކއ ކފރ ލއކށލމއ ނވއވ. ވސލތކވ((ކރއވފއވއވ ވޙ تعالى اهللا

((އށ ނޞރދ ބޔކށ އއލހ ނޞރ ދއވނއވتعالى اهللاއދ ހމކށވރނ : "މނއ .

އބއމހނނ، ތމނއލހ އބއމހނނށ ބރ ދއވއފ ހނދ ނމދކށ ޒކތދ ހޔކނތކށ . އއލހއ ކރތވނތ ބރވރވނތ އލހވ )41- 40ހއޖ ސރތގ ." (ގ ހޟރތށވتعالى اهللاއދ ހރހކމއގ ނމނވނ . ނބއކނތއ ނހކށ އޅމހނނވއމރކށ

. ކފރއ ޝރކވއދ އނމ ނބއވގނވނ . އދ އތއޙދގ ކލމ މތވރކރމށޓކއ ޖހދ ކރމވ. އދ އނމ ހޔވގނވނ ތއޙދވ .ވމ ޚލފތކ ތޣތނތއ ނއތލމށވ ވސލތކވ

((ވޙކރއވނ تعالى اهللاއހނ . އދ ގތލކރމކ އޅކމކވ 309

((އދ ކފރވމހނ . ގ މގގއވتعالى اهللاއމނވމހނ ހނގރމކރނ : "މނއ

އދ ހމކށވރނ ތޣތނގ . އ ވގވރނނއ ހނގރމކރށވފހ ތޔބއމހނ ތޣތނގ އހތރނނ. ހނގރމކރނ ތޣތނގ މގގއވ )76ނސ ސރތގ ." (ކހވރކނ އއ ނކމތކމއ ކމގއ މނވ ނވއވ

އށޓކއ ކރވ އނމ ބޑތ تعالى اهللاއހނ ޖހދއ ގތލކރމކ . ގ މގގއ ހނގރމކރމނ ގނދމހނ އކރނ އޅކމކވتعالى اهللاގ މގ ފޔވ تعالى اهللاއކމކ . އދ އއލހ ދކ މހކ ލބވކމގވސ އނމ ބޑ އއ ހއކވ. އޅކނތއތކގ ތރއނ އޅކނތކކވ

ފޔވ އހނ ފރތކށ تعالى اهللاށޓކއ ހނގރމކރ މހނނށ އކރވނ އހނ މގތކގއ، މސލކށ ގއމއޔތށޓކއ، ޑމކރސއ .އވ ކޔނ ފތގއ ޝއޚ އބ ބޞރ ވރށވސ ސފކށ ކޔދއވފއވނއވ'އއތޣތ'މކނ . އޅކމވ

((ވޙކރއވފއވ ފދއނ تعالى اهللا 310 ((މސތކނގ : "މނއ

އ އއލހގ އޅތކނނއމދ تعالى اهللاއދ . ގ ރހވޑގތމށޓކއ ތމގ އމއލ ނފސ ވއކލ މހނވސ ވއވتعالى اهللاތރގއ، )207ބގރ ސރތގ ." (ވނތ އލހވއގވރ

~ 96 ~

އއ . ތމނކލގފނގ ވރރއބވނ ތމނކލގފނށ ސދވގނވ ތދމގށ މގދއކވފއވ! ކލގފނ ވދޅވށވ"

އކލގފނ މޝރކނގ. ގ ދނވ)السالم علیھ(ގނފއވ އބރހމހއގ ދނށ ތބވވޑއ. ސދވގނވ ތދ ދނވތމނކލގފނގ ނމދއ، އޅކމއ، ދރހނނވމއ، ތމނކލގފނގ ! ކލގފނ ވދޅވށވ. ތރއކނ ނވއވ

ތމނކލގފނށ . އއލހގ ހޟރތށ ޝރކކ ނވއވ .ގ ހޟރތށވتعالى اهللاއވހރވނވނ ޢލމތކގ ވރ 311." އދ ތމނކލގފނވނ އނމ ފރތމ މސލމނގ ތރއނނވ. އމރވވގނވނ އކނތއތކށވ

އނގ ތރއނ އދއވއ، އދ މރޖޢއދ މބއ ނނމލމނ އޅގނޑ ބނނވނ މއލތ އބރހމގ އދއވނގ

މއލތ އބރހމ : "އކލގ ބނފއވއވ. ގ ފތއގއ ލޔފއވ ބސކޅއ ނކލކށލމށވތރއނ އމމއ، އކލއފރގތކއ، މޒހބތކގ . ފޔވ އހނ ކނމ ފރގއއ ނވތ މޒހބއގ ދއވ ތޔބއމހނ ބލބލށވ

މއލތ 'އބއމހނގ ވރނގ ވހކތކގއއ، އބއމހނގ ބއދލވމނ ބއދލވމއގއވސ ، ފގހގއޔއނމ މށށ ނކނ އވ ކޔނ ފކރއގ ވހކ ގނފވއވތއވ؟ އދ ތޔބއމހނނކ ތދވރނކމގއވ'އބރހމ

ފރގތކއ މޒހބތކގ (އދ އހރނ އއޗކ ބނނމ، އހރނ ބނނ އހނނކށ އބއމހނގ. ދއކބލށވނގރމ އދވތތރކމއ ހ) މއލތ އބރހމގ އހލވރނނށޓކއ(ފރތނ މބއމހނނށޓކއ) އހލވރނގ

އދ އބއމހނނއ ދމއށ އއޗހ ކޔމއ އބއމހނނށ ހޖޖހނ ނނ . އއލނކރނ ނނކމއ ނފނއވޖހލނނށއ، އރއގނގނ އޅ ، އދ އބއމހނގ ފރތނ މގފރދފއވ މހނނށއ. އހނކމއ ނފނއވ

ހދ ތޣތނނށ އބއމހނގ ފރތނ މރހބކޔމއ އހތރމކރނ ނނ ، މވރނނށއ، މރތއދނނށއހނގރ ."އހނ ކމއ ނފނއވ

މއ ދނގ އދއވއގ ވހކ ނނ އހނމހއގ ވހކއކށ ވނތއވ؟

312 "ގ ދނނ އނބރ ފސޖހނތއވ؟)السالم علیھ(މޔވފއވ މހކ މނވ، އބރހމ"

163- 161އނޢމ ސރތގ 311 .ގނސދނމވ اهللا إنشاءއ މގ ދވނ ބއވސ އދ ކރއށ އތތނގ. ގ ފރތމ ބއ ނމނއވ'މއލތ އބރހމ'މހ ހސބނ 312

~ 97 ~

313ރނގ ވކކރ' ތވއލ' އއ'މވލތ' - 3

.އއ ސވލ ކރވނވ)އކލގފނ މނވނ ކށދއވށ تعالى اهللا(ފޟލތއޝއޚ ޢލ ބނ ޚޟއރ އލޙޟއރ 314"ނގކ ކބއތއވ؟ އދ އދތ ވކކރނ ކހނކނތއވ؟ވކކރ ރ' މވލތ'އއ 'ތވއލ'"

އދ އއއމދ އއވސ ދބސވމއ . 315ބއވމކ ކފރ އކބރވ' ތވއލ'ކފރނނށ : "އކލގފނ ޖވބދއވއވ

.ވނ ހތރ ބޔކށ ބހގނނވ'ތވއލ'އދ . ނތވ

ގ ) އކލގފނ ބނދނ ސލމތ ކށދއވށއވ تعالى اهللا )أسره اهللا فك((މބބ، އސލގއ ބނވގނވނ ޝއޚ ޢލ އލޚޟއރ 313

އހނސ . ގ މއޗށވ"އފރއލހއދ އލފސލ ބއނލ މވލތ ވއތވއލ އލކ"ސވލއ ޖވބ ދއވފއވ ކޑ ލޔނކޅއކމގއވ އވ ކޔނ ފތނނއ އދވސ އހނހނ ފތތކނ 'އއތބޔނ'ގ )أسره اهللا فك(ނމ ތނގއ އޅގނޑމނވނ ޝއޚ ނޞރ އލފހދ

.މބބއ ގޅނހރ ލޔނކޅތކއ ގނސދފއވނޑގއ ބއނދނޖހ އއޗކ މވލތއ ތވއލގ ތފތކ ހރހ އލމވރނތއ އއބސވލއވފއވ ކމއ ކނމ މހކވސ ސކ :ނޓ 314ދލޤދރ ޝއޚ ޢބ. އދ މވލތވސ ބޑށއ ކޑއށ ބއއޅމކ އކމއ ހރހ އލމވރނތއ އއބސވލއވފއވ ކމއ ނނވ. ނނވ

ގއ މކމއ ބހގތނ ވހކ ')708-2/706(އލޖމޢ ފއތލބލ ޢލމއޝރފ 'އކލގފނގ )أسره اهللا فك(ބނ ޢބދލޢޒޒއއމލ . ގނ ކނތއތކއ ވއވ އނއ މއސލއކ މވލތއ އކގތގތނ ވއތރ ވރށވސ: "އކލގފނ ވދޅވއވ.ދއކފއވނއވ

އގތގތނ އއމލތއ މވލތއ ވއތރވއއކމކ އއމލތކކ އސލ ޝރޢ ގތނ . ފނނފނމނނއ އއމލގ ލޣވ މނއނނވއކނތއތކގ ތރގއ ޝރޢތގއ . ނ ނނތކނ ނނވސ ދވފއވއދ ޝރޢތގއ އއމލތކށވނ އހނހ. މވލތގ އމލއ ނނވ

އގތނ . އދ ބއއ އލމގ އހލވރނ އކނތއތކށ މވލތގ ނމނވސ ނނދނވ. ހއދ ކނތއތކއ ހއދނނ ކނތއތކއ ވއވއދ އބބކލނ ދނ ހއދވ ގތކ މވލތގ ތރއނ އމލތއ މކއފރ އމލށއ މކއފރ ނނ . އރ އޅނ އރ މހސބނނވއކލގފނށ تعالى اهللا) اهللا رحمھ((އގތނ އއމސލކ ޝއޚލ އސލމ މޙނމދ ބނ ޢބދލވއހބ. އމލތކށ ބއސވއލއވއވ

ގއ ގނސދއވފއވ، އދ އލގޙތނ 'އއޘގ ޢރލ އމނ'މވލތއބހގތނ އކލގފނގ ފތއކމގއވ !) ރޙމތ ލއވށއވބދލތކކއއކ ގނސދއވފއވ ގއ އކލގފނގ ކބއނ ކދކދ')247-231(އލވލ ވލބރ ފލ އސލމ 'އކލގފނގ ފތއކމގއވ

އދ އބއތއ . ގ ފރތނ ހތ ބއއ ގނސދއވއވ)اهللا رحمھ(ދނ އއށފހ ޝއޚ، އމމ މޙނމދ ބނ ޢބދލވއހބ. މސލވވމ އމމ މޙނމދ ބނ ޢބދލވއހބއއ އދވސ : "ފއވއވއދ ވދޅވ. އސލ މވލތގ ތރއށ ނވނނކނ ދއކއދފއވއވ

މއ އއގތކށވސ މގ . އހނހނ އލމވރނ އކނތއތއ ބއއފހރ ހއދވމގ ސބބނ މކނތއތއ މވލތގ ތރއށ ވއދއވއކމކ އސލގއ މވލތކ . މކނތއތއ މވލތއ ގޅނ އހރމނ ކފރނނއ ގތވ ހސބނނވ އދ މތނގއ. ރނގޅގތއ ނނވ

އއށފހ ބއއމހނ ޝއޚލއސލމ އބނ ތއމއޔއށ ނސބތކރ މސލއ ގނސދއވމނ ." އއށވރނ މ ފޅވގނވ މއޟއކވ އދ ޝރޢގތނ މވލތގ ތރއށ ނވނނނ ކނތއތކއ މވލތގ ތރއށ ވއދމގ ނތޖއއގ ގތނ މވލތގ: "ޝއޚ ވދޅވއވ

ކފރނނއ މވލތކރމކ ކފރއގ تعالى اهللاއހނސ އސލގއ . ތރގއ މކއފރ މވލތއ މކއފރ ނނ މވލތތކކށ ބއއޅނވއދ ތޔބއމހނގ ތރއނ އކކވސ އބއމހނނކ އހތރ : "އއލހ ވޙކރއވފއވއވ. ގތގއ މނވ ވޙކރއވފއއ ނވއވ

އދ މވލތގ ތރއށ އސލ )" 51މއދ ސރތގ .(ހނގ ތރއނވ މހކވއކވރނކމގއ ނގއފނމ އމހކ ހމކށވރނވސ އބއމއގތނ . އވއވހގގތގއ މވލތގ ތރއނ ނވ ކނތއތކއ ވދފއ ހރމގ ސބބނ ނޖދގ އމމނ މވލތއ ތވއލ ވކކރ

އހނސ މކނތއތކކ އސލ ޝރޢތގއއ . ގއ ނހމނ ބޑ ފފއއ ކމގއވއރ ތވއލއކ ކފރވމވލތކ މކއފރތގ ތރ. ނޏވގތނ ގތވފއވ ގތވނ އކ) ލޣވ(އހނސ ހމއކނ ބހގ. ލޣވގތނ ބލނމވސ މކނތއތކށ ދލލ ނތ ކނތއތކކވ

ޝއޚ މސލކށ . ނގނގޅއވއވ ތފތއ މކނތއތކގއ ބބކލނ ބއއ ތރއނ މކމގ ސބބނ ނޖދގ އމމނގ އދ

~ 98 ~

316ކފރނގ ދނއހދ އމހނދކ ލބވނ - 1

ދކ ލބވ މހނނއ، ގނނހދ މޖލސތއދކ ލބވ އގތނ ޑމކރސގ ސބބނ ޑމކރސގ އހލވރނއއ . ފތނ އޅ މހނނއ އދވސ މފދ މފދ މސމހނ ހމނއވ' ޒމނށ'މހނނއ، ގއމއޔތގ މހނނއ،

އދ . ވމ މމހއކ ކފރކވ. އގ ސބބނނވއބއމހނގ ގބލކރމއ އބއމހނ ވސލވނ އދ ލނޑދނޑތކ . އމހ ކފރވ ތވއލގ ތރއނނވ

އއލހ ވޙކރއވފއވއވ

. ޔހދނނއ ނޞރއނ ތޔބއމހނގ އހތރ އކވރނކމގއ ނހފށވ! އ އމނވއޖ މސތކނނވ"މހނގ އހތރކމއ ތޔބއމހނގ ތރއނ އބއ. އބއމހނނކ އއބޔކ އނއބއއގ އހތރ އކވރނނވ

317." އކވރކނ ހދއގނފމހކ ހމކށވރނވސ އބއމހނގ ތރއނވ މހކވ

)اهللا رحمھ( ގއ އލއޘރ')5/228(އނނހޔ 'ކމގއ ވހނދ، ')ގތވމށ އދމހ، ލބ(މހއބ'ގ މނއކ 'ވލ' . ވފއވއވމހނ ވދޅވލއ

ނޞރ ދނމނނއ އހވމގ ރނގނ ތވއލ - 2

އގތނ މޒމނގއ ޔހދނނއ . މރތއދނނވ. މސލމނނއ އދކޅށ ކފރނނށ އހވ މހނނކ ކފރނނވ .ހނ ހމނއވނޞރއނނށ، މސލމނނއ އދކޅށ ވގދ އހފރކށދ މ

އއލހ ވޙކރއވފއވއވ

. ދނނއ ނޞރއނ ތޔބއމހނގ އހތރ އކވރނކމގއ ނހފށވޔހ! އ އމނވއޖ މސތކނނވ"

ގއ މހމސ ')42-1/31(އލމވލތ ވލ މޢދތ 'އދ އބބކލނގ ދބއގ ވހކތއ . ޢބދއރޙމނ ނޞރ އއސއދ ހމނއވ

-ގ ބސކޅ ނމނއވ)أسره اهللا فك(މހހސބނ ޝއޚ ޢބދލޤދރ ބނ ޢބދލޢޒޒ-." ވއލޖލޢދ ގނސދއވފއވނއ .ކފރ އކބރކ މހ ދނނ ބރކށލ ކފރތކވ 315އދ ކއއތ؟ އނގއޔއހ . ށ ނޖހއވއދ މކފރކމށ މސލމނނއ އދކޅވކ. މފދ ތވއލއކ އގ ޒތގއވސ ކފރވ 316

އދ ދނ އނނނވ ތނ ތވއލގ . އހނ މފދ ލތބކ އސލމދނނ މރތއދވ މރތއދވމކވ. ހސބވސ އފއލލކށ ނޖހނއވ .ޖޢއއ އމއލ އދމގ މހއކމގއ މނވ ނވއވބއތކގ ތރގއ މކމކ ޝރތއގ ގތގއނގ މހއ މރ

51މއދ ސރތގ 317

~ 99 ~

ތޔބއމހނގ ތރއނ އބއމހނގ އހތރކމއ . އބއމހނނކ އއބޔކ އނއބއއގ އހތރ އކވރނނވ 318." އބއމހނގ ތރއނވ މހކވ އކވރކނ ހދއގނފމހކ ހމކށވރނވސ

އއތބޔނ ފ 'އދ މކމއ ބހގތނ ތފސލކށ ދރސކރއވނ އދލއވ ފރތތކނ ޝއޚ ނޞރ އލފހދގ

ގ ފއވ އނމ މޅ ފތތކއއ މމއޟގއ ލޔ. އވ ކޔނ ފތ ބއލވށވ 319'ކފރ މނ އޢނ އލއމރކނ 320.ޖޢ އގދގ މހނ ތޔބއމހނ މގފރއދޔ ނދށވއދ އރ. ތރއނ ފތކވ

އއބއވނތކމގ ތވއލ - 3

އދ އ -ތއހދވމ ކފރނނއ އއބއވ، އބއމހނނއ އއބއވމގގތނ ތއދކރމށޓކއ އއބސވނއއބސވނތކކ ހގގތގއ އމލ ނކރވނ އއބސވމއކމގއވޔސ، އކމށޓކއ ވއދވ، އބއމހނނށ

އނނނވ އޔތގއ تعالى اهللاއހދނކމށވސ ވއދވ އކމގ މތގއ ހވކށފނމ، އބއމހނނކ ކރއވފއވ ފދއނ ވޙ

ނގ މސތކނ ކލގފނ ދކވޑއނގނނވމހއޔވ؟ އހލ ކތބނގ ކފރނގ ތރއނ އބއމހނގ މނފގ" އކގއ އކލމނ މރށނ ނރލވނނމ، އހރމނވސ ކލމނނ. އޚނނށ އބއމހނ ބނ ޔގނކށދއވ

51މއދ ސރތގ 318ގއ މކފރގ ބއގނޑ 2001ޝއޚ މފތ ލޔފއވނ . އވ"އމރކއށ އހވމހގ ކފރކމގ ސފކނ"ބހގ ގތނ މނއކ 319

.މސލމނގ ގއމތކއ ދމކރ ހނދވމސލމނނއ އދކޅށ "ފވފއވ މހނގ ބނނތކގ ތރއނ މތނގއ ޝއޚ ގނސދއވނ މރޖޢއނނއ އމއލ އދމނ 320

އހނސ އކމކ ކފރށ ލބގ ގތނ ކރވފއވ ކމއނމ، އދ އސލމދކ އނނ ރޅއއގ . ކފރނނއ އހވމކ ކފރއ ނނވއހނސ އކމކ ދނޔވ ފއދއކށ . ކމގ ސބބނ މހ މރތއދވނ އމލކވސބބނ ކރވފއވ ކމއނމ އކމކ އ

މހކ : "އހނސ އނމ ފސހ ޖވބކ. މކމށ ދނ ރއދ ބއވރވ. އށވ." ކށފއވކމއނމ އކމކ މރތއދވނ އމލއ ނނވ. ށ އނގއޔހ ހސބވސ އފއލނލވސ، އސލމދކ ރޅއއސ ކފރށ ލބކރނނމ އއ ހދޒތގއވސ ކފރވމސލމނނއ އދކޅ

! ބ އޚނނވއ އމނގ ރހދކގނތ. މއ ކފރވ. އއވސ ހލއގއ މސލމނނއ އދކޅށ ލލރއއހ ހސބވސ ދކށއ ނޖހއވށ ނރހމއ ނވތ މހކ ކފރނނއ އދކޅށ ހނގރމކށ އދ މސލމނނށ ވވނ އހއއވ ކމގއވނމވސ އނގ ހތގއ އސލމ

ލޝކރގ ތރގއ ހނގރމކރނކށ ކފރނގ އދ އމހކ މސލމނގ. ކފރށ ލބވނ ހމނނމ އމހކ ތވއލގ ދށނ ކފރކވމކނތއތއ ތބއށ ފހމވއޖނމ . ހއރ ވސނށވ! އ ތއޙދގ އހލވރނނވ. އތނ މރވފއވ މހކކމގއ ވޔސ ހޔއވ

ވމ . އބއމހނ ދކގތގއ ކފރއ ނނވ) އދކޅށ ކފރނނށ އހވމކ މސލމނނއ(އނގނ، މރޖޢއނ ދކގތގއ މޟހރ .މރޖޢއނގ މކޅގނޑގއ ނޖހ އޅނ މހނމވ

~ 100 ~

މނނއ އދ ކލ. އދ ކލމނނއމދ އއވސ ފރތކށ އހރމނ ކޔމނ ނގނނ ހށމވ. ނރލވގނވ ހށމވ 321." ދކޅށ ހނގރމ ކރވނނމ ހމކށވރނވސ އހރމނ ކލމނނށ ނޞރދނމވ

. އދ މބއޢތކ މދނގ މނފގނ މދނގ ޔހދނނށ ދނ ބއޢތކވ

އދ އހވމށޓކއ އއބސވ : "އވގއ އލޤސމ އބނ ސލމ ވދޅވފއވ')3/142(އލޣރބ 'އދ ވސ މފދއނ )اهللا رحمھ(ގއ އބނ އޘރ')5/228(އނނހޔ '. އކވ'ވލ'އކވސ ) ހލފ(މހއކ

.ވދޅވލއވފއވއވ

އއބއވ ގއމތއ ހރހ. ވފދއ ގތނ މސލގ މކމގ މނޒރވސ ފނނމނދ ބލލއފނމ މޒމނށއވ ކޔއގނ ޖހދއ މޖހދނނއ އދކޅށ މކރ މސއކތކ އއބއވނތކމގ ތވއލއށ ވރށވސ 'ޓރރޒމ'

.ފރހމ މސލކވ

އއބސވމގއ ތވއލ - 4

ގ ނޒމއގ ގތގއނގ މހނނއ، ކފރނ ފދއނ ގނނހދ އގތނ ކފރނ ފދއނ ޑމކރސ ޝރއތމޖލސތއ ހދ މހނނއ، އބއމހނ ފދއނ ޖމއޔތކއ، ޕޓތއ ހދމހނގ އފދ ކފރނނއ އއގތ

.އމލތކކ އބއމހނނއ އކނތއތކގއ ތވއލ ވމވ . އދ ފތތއވސ މމއޟގއ ލޔވނވ. ކނތއ ވރށވސ ފރހމކށ ނޖދގ އމމނ ބޔނކށދއވފއވއވމ

އބއމހނގ ކފރކމއ، އކރވ . އދ ޚއސކށ މޝރކނނއ ކފރނނއ އކވ އޅމހނނއ ބހގތނނވއއދލއލ ފ ހކމ މވލތ 'އބނ މޙނމދ އބނ ޢބދލވއހބގ اهللاސލއމނ އބނ ޢބދ. ށވޝރކގ މއޗ

".އނނޖތ ވލފކކ މނ މވލތ އލމރތއދނ ވއހލލ އޝރކ'އއ ޙމދ ބނ ޢތގގ 322'އހލލ އޝރކ

އގ ޒތގއ މހ . ހތރ ވއތރގ ތރއނ ކނމ ވއތރކވސ ތވއލގ ތރއނވ ވއތރކވމދނނވނ ! އދއދ މރޖޢއނނއ ޚލފށ މކނތއތކގއ މހ ގބލކރ ގބލކރމކށ . ދނނ ބރކށލ ކނތއތކކވ

323.ނބލއވ

:ބހނ ދބޔކށވ' )ވއލއށވރނ ފޅވގނވއވތ(މވލތ'އދ

11ހޝރ ސރތގ 321 .މއ ދނ އނނނވ ބބވ 322 'ދނ އނނޒރ އލ އލއޢތގދ' 323

~ 101 ~

މބވތގ އދ ބއއފހރ . ދނމ އޅގނޑމނ މބޔނކށދނ މބވތވ. އވ ކޔނ ބވތ'ތވއލ' - 1

ގ 327'އލމތލގ'ނވތ 326'އލޢނމ'ނވތ 325'އލޢޘމ'ނވތ 324'އލމވލތ އލކބރ'މވލތއ

. އއ އއ މނއއ ދހކށދ ބސތކކވ'ތވއލ'މހރހ ނނތކކވސ . ނމނ ނނދވފއވއވ

އވ މވލތކޑ އދ ބޔނކރވފ - 2

މކމގ ތރގއ ހމނނ ކފރނނށ މތވރކރމގ ބސތއ ރއދކރމއ، އބއމހނ ޝރފވރ ކރމއ، . މޖލސތކގ ކރގއ އބއމހނނށ ޖގ ހދދނމއ، މސލމނ ފޔވ އބއމހނ މވއޒފނގ ގތގއ ނގމވ

.ބޑ ފފއގ ތރގއވ. މކނތއ ހމނނ ނކޔމނތރވމގ ތރގއވ. އދވސ މފދ މފދ ކނތއތކވ

އއލހ ވޙކރއވފއވއވ

ތމނއލހގ އދއވނ އދ ތޔބއމހނގވސ އދއވކ ތޔބއމހނގ އހތރ ! އ އމނވއޖ މސތކނނވ" 328" ތޔބއމހނ އބއމހނނށ ލތބއ ރހމތތރކނ ދއކނނހއޔވ؟. އކވރނކމގއ ނހދށވ

އދ އއލހ އކމގ . މވލތގ ތރގއ ލއވވފއވ" ލތބއ ރހމތތރކނ ދއކނނހއޔވ"ނ އއލހވނ އގތއކމކ އއލހވނ އބއމހނނކވސ އމނގ . ސބބނ އބއމހނ ކފރނ ގތގއ ބޔނއ ނކރއވއވ

329. ރއނ ވބއއ ކމގއ ބޔނކރއވފއވއހލވރނގ ތ

ވނ އޔތށ އލއޅއވ 51މއދ ސރތގ (ރއސނލއވވ ޢމރގ އރހނވނ މއޔތތއ تعالى اهللاއދ

މސ އލއޝޢރ ޞލބއއ ރއސނލއވވ އބ تعالى اهللاއއ އކލގފނ . ސފވލއވފއވ) ލއވވފއ

އނމ ބޑ މވލތ 324 އނމ ވރގދވގނވ މވލތ 325 އނމ މވލތ 326 ސދ މވލތ 327 1މމތހނ ސރތގ 328އބއމހނނއ ދތރ އމނގ تعالى اهللاއ އހނ އބއމހނ ދކ ގތގ. މކމގއ ބއއ ޢލމވރނގ ވސނވނ ތފތވ: ނޓ 329

. މލއ ނނވއހލވރނގ ގތގއ ނސބތކރއވފއވ ނސބތކ އއވސ ހލއގއ އކނތއ ބޑ ކފރގ ތރއށ ނވނނނ އގއ "އލޖމޢ ފ ތލބލ ޢލމއޝރފ"އކލގފނގ )أسره اهللا فك(މކނތއ ވރށ ސފކށ ޝއޚ ޢބދލގދރ ބނ ޢބދލޢޒޒ

.ގ ނމނ ނނދވފއވ ފތގއ ޝއޢ ކރވފއވ'މއލތ އބރހމ'އދ އބއވނ އނގރސ ބހށ ތރޖމކރވ . ގނސދއވފއވއވ

~ 102 ~

330. ނ ފޑ ވދޅވއވލޔނތރއއގ ގތގއ ނނގވމ

ބނ މޙނމދ ބނ اهللاއދ މމއޟގއ އތރށ މއލމތ ބނނފޅވ ފރތތކނ ޝއޚ ސލއމނ ބނ ޢބދފ ބނ އވ ކޔނ ބޔއ، ޝއޚ ޢބދއލތ'އއޘގ ޢރލ އމނ'ޢބދލ ވއހބގ މޖމޢތއތއޙދގއވ

.އވ ކޔނ ލޔނ ބއލވނ ހއޓވ'އލމވލ'ޢބދއރޙމނ ގ މޖމޢއރސއލ ވލމސއލގއވ - ގ ބސކޅ މހހސބނ ނމނ)أسره اهللا فك(ޝއޚ ޢލ އލޚޟއރ އލޚޟއރ-

) ދނނބކލނ(އޚލސތރ ކނމ މސލމކށވސ ޢލމއނ: "ވއވވދޅ )اهللا رحمھ(ބނ ޙމއދ اهللاޝއޚ ޢބދމސލކށ . ތވއލއއ މވލތއ ހރ ތފތއ ބހގތނ ވދޅވލއވފއވ އއޗއ އނގނ ވރށވސ މހނމވ

. މހނ ހޑކރމނ ސފކރމއ، އފދ އފދ އމލތކވމވލތކ ކފރނނއ އކ ރތކށ ވހކދއކމއ، އބއއދ އމހކށ . އހނސ ތމގ ހތގއ އމހނގ ދނއމދ އބދވސ ރޅވރކމއ އނކރކރނ އނނ ހލގއވ

ކ އނމ ބޑތ ފފތކގ ތރއނވސ އހނ އމހ. މކނ ވރށވސ ރނގޅށ ސފވފއ އތނ މހނމވ .އމހކ ހމކށވރނވސ ވރށވސ ނބއ ފއތރއގއ ހރ މހކވ. ބޑފފއއގ ތރގއވ މހކށވމވ

ސލމނނއ އދކޅށ އހނސ ތވއލއކ އބއމހނ މތވރކރމއ، އބއމހނ ރއސމއ، އބއމހނނށ މ

މގއނ ކނމ . އހވމއ ބރދނމއ، އބއމހނ ރއޓހނގ ގތގއ ނގމއ، އބއމހނގ ކބއނ ބރއ ނވމވއމހއގ މއޗށ އދ ގރއނނނއ ސނނތނނއ ޢލމވރނގ އޖމޢނ، .އމލއކރ މހކވސ މރތއދކވ

331." މރތއދއގ ހކމ ކނޑއޅމކ ވޖބކވ

އކލގފނ . މތނގއ އކޔދއވނ އބ މސ އލއޝޢރގ ކބއނ ރވވފއވ ޙދޘއކވ )أسره اهللا فك(ޝއޚ ޢލ އލޚޟއރ 330

ކލގފނށ "ޢމރ ވދޅވއވ ". ތމނކލގފނގ އތގއ ޞލބ ލޔނތރއއ ވއވ"ވދޅވމވ ތމނކލގފނ ޢމރށ"ވދޅވއވ އ އމނވއޖ "ގ ވޙބސފޅކމގއވ تعالى اهللاކލގފނ ! ކލގފނ ހލކކރއވށއވ تعالى اهللاތހނނވ ކހނތ ވފއތއވ؟

އބއމހނނކ އއބޔކ އނއބއއގ އހތރ . ޔހދނނއ ނޞރއނ ތޔބއމހނގ އހތރ އކވރނކމގއ ނހފށވ! ކނނވމސތވރނވސ އބއމހނގ ތރއނވ ތޔބއމހނގ ތރއނ އބއމހނގ އހތރކމއ އކވރކނ ހދއގނފމހކ ހމކށ. އކވރނނވ

އ "އބ މސ ވދޅވއވ ". ނނނގވ ކހނއ ވގނތއވ؟) މސލމއ(އޑއ ނއސވމތއވ؟ ކލގފނ އކމށޓކއ ޙނފ." މހކވ اهللا"ޢމރ ޖވބދއވއވ ". އދ އނގ ދނވނ އނއށވ. މގއވތމނކލގފނ އނގ އހ ހދނ ހމއކނ ލޔ! އމރލ މޢމނނއވ

تعالى اهللاއދ . ވމ ތމނކލގފނ އބއމހނނކށ އހތރމއ ނކރނމވ. ވނ އބއމހނ ދރކށ ނކމތ ކރއވފއވتعالىރވކރއވފއވނ ޝއޚލ ." އވފއވ ހނދ ތމނކލގފނ އބއމހނ ކއރއއ ނކރއވނމވއބއމހނނއ ތމނމނނއ ދރކރ

އއ . އދ އކލގފނ އރވޔތ ސއހ ކމށ އމމ އޙމދގ އރހނ ވދޅވލއވއވ. އވ)اهللا رحمھ(އސލމ އބނ ތއމއޔއމރލ މޢމނނ تعالى اهللا .ގއ އލބއހގއވ)127/ 10(އއސނނލ ކބރ 'އއ ')50(އގތޟއއ ސރތލ މސތގމ 'ގ އކލގފނ

އ މނވ މހޝރ އދ އކލގފނ އކލގފނނގ ދއކވރނނއ އކގ. އށ ރޙމތ ލއވށއވ)عنھ اهللا رضي(ޢމރ ބނ އލޚއތބއކމކ މއދގ . ގ އމރކށ ކރޔ ނކޔމނތރވމނވސ އކލގފނ ހރކށވލއވވރ ވސނވލއވتعالى اهللاމތނގއ ! ނކރއވނދވ

ބނފނމ އމހކށ ޚވރޖއއގ ނމނ ނނ " ލކހއޓވކލއށ ހ"މއތ ހލތގއ އޚލސތރ ކމއއކ އފދ ހރކށކމއ ގނގޅ، .باهللا إال قوة وال حول وال. ގ ނމނ ނނދ އޅއވ'ޤތބ'ނވތ ' ބނނވ'އދ އސލ ރޅއނނނމ . ނދނ އކކވސ ނހނނނއވ

)15/479(ދރރއސނއޔ 331

~ 103 ~

. ވމ ކފރނނއ ކރ މޢމލތތއ ބހނ ތނ ބޔކށވ: "ވދޅވއވ) أسره اهللا فك(ހދ ޝއޚ ނޞރ އލފ : އއ

.ފރތމ ބޔކ އކމއ ކށފނމ މހ އސލމދނނ ބރވ ކނތއތކވ - 1

ކނމ އމލއ ނމވސ އކމއ ކރމނ މހ . ވގ ނމނ ނނވސ ދއވފއ'ތވއލ'ނ މބޔށ ބއއ އލމވރނވއގތނ ކފރނގ ދނށ ލބވމއ، އބއމހނ މސލމނގ . ދނނ ބރވ ކނމ ކމއ ހމނނ މބއގ ތރގއވ

ތރގއ އޅގނޑމނގ މއޟވސ އދ އގ. މއޗށ ކމޔބވތނ ދކހތ އދމއ، އފދ އފދ މސލތކވ .އއ މސލމނނއ އދކޅށ ކފރނނއ އހވމވ. ހމނއވ

ދވނ ބޔކ އކމއ ކރނ ހރމވގނވ އހނސ ކފރނވ އމލތއ - 2

ވމ ކނމ އމލއ ނމވސ އކމއ ކރނ .ގ ނމނ ނނ ދއވއވ'މވލތ'އގތނ ބއއ އލމވރނ މބޔށ އގތނ ކފރނ މޖލސތކގ ކރގއ . އއ ހރމކމއކނ ދހވ ކނމ އމލއ އނނނ މބއގ ތރއށވ

.ދއކނ ހމނއވބތއބމއ، އބއމހނނށ ކރނ ސލމގވމއ، ތވއލގ ދރޖއށ ނދ ގތކމއ

.ތނވނ ބއގއ ހމނނ ބއވނ ޖއޒ ނވތ ހއދ ގޅމވ - 3

. މބއގއ ހމނނ މވލތގއވސ ނހމނ، އދ އކނތއ ކރނ ހއދކނ އނގއދ ދލލ ހރ ކނތއތކވ އހނސ އގތރއނވސ މސލމނނއ . 332 އ ދތރ އދލވރވމވއގތނ ކނތއތއ ކރމގއ އބއމހނނ

((. ވޙކރއވފއވއވ تعالى اهللاއހނ . މއ އސލގއ ވޖބކވ 332

((އ އމނވއޖ : "މނއ

ބޔކމހނގ މއޗށ ތޔބއމހނ . ނމތގއ ގއމވ ތބށވއށޓކއ އދލށ ރއކތރވ އކتعالى اهللاތޔބއމހނ ހކވ، ! މސތކނނވއ، ދކޅވރކމއ އއ އފދފއވ ނރހނތރކމއ، ދކޅވރކމއ، ނވތ ތޔބއމހނގ މއޗށ ބޔކމހނ އފދފއވ ނރހނތރކމ

އދ . އގތ ތގވވރކމއ ގތކނ ބޑވ. ތޔބއމހނ އދލވރވށވ. އތ ސބބއކމގއ މދވރ ނކރށވތޔބއމހނ އދލވރ ނވމށ މއދ ." (ހވއ ތޔބއމހނ އމލކރގތގ ޚބރ ދނވޑގނވ އލتعالى اهللاހމކށވރނ . އށ ތގވވރވށވتعالى اهللاތޔބއމހނ

)8ސރތގ ގ تعالى اهللاއދ . އދ އނސނނ އމއލއށ ހދއގނ މއޅ ގނނތކކ ކފރއ އނޔވރކމވ" އނސނ ހއގތއ"ވމ މގނގޅ

ޝރޢތކ އނމ ރނގޅ ޝރޢތކމށ ދކފ މހއކ ގ ޝރޢތ ފޔވ އހނتعالى اهللاއދ . ޝރޢތގއ މނވ އދލވރކމއ ނވއވ .މހ ކފރވ ދހކނތއތކގ ތރއނ ކފރވފއވ މހކވ

~ 104 ~

334.މނއވމހނނއ އގޅނ ބއވނ ހއދ ކފރނގ ތރއނ ގތތމގ . 333ހނގރމ ނކރމހނނއ ދތރގއވ 335-ގ ބސކޅ މހހސބނ ނމނ)أسره اهللا فك(ޚ ނޞރ އލފހދޝއ-

އގތނ ބއއ . ފގހ ފތތކގއ މތނނ އނމފހ ބއގ ތފސލ ވރށވސ ރނގޅށ ގނސދފއވއވ . މސލތއ މތނގއ ގނސދނމވ

މކމގ ހކމކ އނސނނނށ ބނނވފދ އއވސ : "ވދޅވއވ )اهللا رحمھ(ޔޝއޚލ އސލމ އބނ ތއމއ

އއ . އހނސ ގރއނއ ސނނތނ ދލލ ލބފއވ ވޔފރއއ މނވއވ. ވޔފރ މޢމލތއ ހރމއ ނވނއވ تعالى اهللاވމ ދނކ އއ . ފއވ އޅކމއ މނވ ނވ ފދއނނވއބއމހނނށ ގރއނއ ސނނތނ ދލލ ލބ

ހއދކރއވ تعالى اهللاއކމކ އއ . އދ އއލހ މނކރއވ ކނމ ކމކ ހރމކމކވ. ބވއލއވވ އއޗކވ. އނޒރކރއވފއވ މހނގ ބނމއ އދކޅށވ تعالى اهللاދ ކނތއ ހރމކށ އއލހށ ޝރކކރ އދ އބޔކއމ

336." ބވއލއވ ދނއ އދކޅށ އއލހގ ހއދނތ ދނއހދ ބއކވ تعالى اهللاއއ އބއމހނނކ

ނ އތނނއ، ކރދނގ އތނ ދރ ވމ ބދވނ އތނނއ، ތރކ: "އދވސ އކލގފނ ވދޅވފއވއވ

އއޗއސއ އސފދ ތކތ ގތނ ހއދފދއނ ކފރނގ އތނ ދރ އއޗއސއ އސފދ ތކތ ގތނވސ އހނސ. ގނނވއދ އބއމހނނށ ކއއޗއސއ، އނނއނއ، އފދ ތކތ ވއކނވސވނ ހއދވ .ހއދއވ

((. އނނނވ އޔތގއވ ފދއނނވ 333

((ނއ ހނގރމކރމއނތ، އދ އސބބށޓކއ ތޔބއމހނގ ގދރނ ތޔބއމހނގ ދނއހރ ތޔބއމހނ: "މނއ

ތޔބއމހނނށ تعالى اهللاތޔބއމހނ ނރލމށ އއވސ އމލއ ނހނގއ ތބ މހނނށ ތޔބއމހނ ހޔކށ ހތ، އދލވރވ އޅމކ تعالى اهللا. އ އދލވރގތގއ ކނތއކރ މހނނށ ލބވވޑގނވ އލހވتعالى اهللاހމކށވރނ . ނނވމނކރއވފއވ ކމއ

ބއމހނ ވޒނނ ތޔތޔބއމހނނށ މނކރއވނ، ތޔބއމހނގ ދނއހރ ތޔބއމހނނއ ހނގރމކށ އދ ތޔބއމހނގ ގދރއއދ އގތށ އމލ . ވނރލ އދ ތޔބއމހނ ނރލމގއ ތޔބއމހނގ އދއވނތކށ އހވ ވގދނ މހނނއ ރހމތތރވގނ އޅމ

)9- 8ތހނ ސރތގ މމ." (ބހއޓމހނނކ ރހމތތރނކމގއ ބލއފ ކނމ މހކވސ އނޔވރނނވ((ވޙކރއވފއވނ تعالى اهللاކފރ މއނބފއނނއ ބހގތނ 334

((އދ ތމނއލހ އއއޗކއމދ ކލޔށ އނގމއނވ އއޗއ ޝރކކރމށ : "މނއ

އދ . އދ ދނޔމތގއ ހޔކމއއކ އދމހނގ ގތގއ އޅށވ. އދމހނ ގދއޅއ މސއކތކށފނމ އދމހނނށ ކޔމނނވށވ )15ލގމނ ސރތގ ." (އލހގ ހޟރތށ ރޖއވމހނ ހނގމގށ ތބވށވތމނ )42-41(އއތބޔނ ފ ކފރ މނ އޢނ އލއމރކނ ' 335 ')155(އއސޔސތއ ޝރޢއޔ ' 336

~ 105 ~

އގތނ އބއމހނ މސލމނނއ . މވގނނވހރމކމއ ކރމށ އބއމހނނށ އހދ އއޗހ ވއކނވނ ހރ 337.މފދ ތކތވނ އބއމހނނށ ވއކނ ހރމވގނނވ. އދކޅށ ބނނކރވފދ ހތޔރއ އސފދ ތކއޗވ

އމރކރއވފއވއވ تعالى اهللا

އދ . އދ ތގވވރވމގއޔއ ހޔކނތއތއ ކރމގއ ތޔބއމހނ އކކ އނކކށ އހތރވ ވގވރވށވ" اهللاއދ ތޔބއމހނ . ވމގ މއޗށ ތޔބއމހނ އކކ އނކކށ އހތރވ ވގވރ ނވށވފފވރވމއ އދވތތރ

339 338." އ އއލހގ އގބތ ގދފދވނތ އލހވتعالى اهللاހމކށވރނ . އށ ތގވވރވށވتعالى

ލމނނއ އދކޅށ ބނނކރނ އއވސ ހތޔރއ ވއކނވނ މސ: "އދވސ އކލގފނ ވދޅވއވ 340."ހރމވގނނވ

ކފރނނއ އކ : "ވދޅވއވ )اهللا رحمھ(މކމގއ ސލފނގ ނޒރ ގނސދއވމނ އބނ ޙޖރ އލއސގލނ

އހނސ މސލމނނއ އދކޅށ އބއމހނގ ހނގރމވރނނށ އހއއ . ވޔފރ މޢމލތތއވނ ހއދވގނނވ 341." ލބދފދ އއވސ އއޗއ މނވއވ

.އދ ކފރނނއއކ ވޔފރ މޢމލތތއ ހއދވނ ޝރތތކއ ވއވ

ވޔފރ ހނގނޖހނ ހލލ މދލގއވ -1

ސލމނނއ އދކޅށ ކފރނ ބނނކށފނ އއވސ އއޗކށ ވގނ ނވނއވއއ މ -2

342މސލމއގ އއޒތށ ބރ އރފދ އއވސ އއޗކށ ވގނ ނވނއވ -3

އހނ އގތށ އއއޗހ . ތވއލގ ތރއށވ ހތޔރއ އދ އނނވސ ހނގރމއގއ ސދ ބނނކރނ އއޗހ ވއކނ ދނ 337

ވމ މފތ އއކށ ކޔ ނމއރ އއ އޒރއ ނނ ކމށއ، . ވއކމކ މސލމނނއ އދކޅށ ކފރނނށ އހވނކމގއ މނވ ނވނއވވމ އބއމހނނށ އފދ ހތޔރއ އނނވސ . އނގގނދނއވإنشاء اهللا ތއކނ އއ ކފރވ ދހ ކނތއތކގ ތރއނ އށވނ ކނ

އބއމހނގ އފރދ "ބނ މހނނއ ބހގތނ އޅގނޑމނ ބނނ ' ވނ ވޔފރ މޢމލތތއ ހއދކރއވފއتعالى اهللا'ތކތ ވއކފއ ."ފރކމއމދ ހޝޔރވ ތބށވކރވފއވ ކ

2މއދ ސރތގ 338 )133-132(އލމސއލލ މރދނއޔ ' 339 ބއލވ' )229(އގތޟއއސރތލ މސތގމ ' 340 ')4/410(ފތޙލ ބރ ' 341އޙކމ 'އމމ އބނ ޤއޔމގ . މއކނ މޢމލތވވނ ކނޑނނވއދ މރތއދނނއއކ ވވނ ހ! ބއލވ' )4/452(ފތޙލ ބރ ' 342

ބއލވ' )1/67(އހލއޒނމ

~ 106 ~

ހމއކނ ކފރނނށ : "ސލފނގ މނހޖ ބޔނކށދއވމނ ވދޅވއވ )اهللا رحمھ(އދވސ އބނ ހޖރއކމކ އއވސފދ އނމދއ . މނގ ދއވތ ގބލކށފނކމށ ހވމނނވޒޔރތކރވނ އބއމހނ އސލ

343." ނތނމ އބއމހނނށ ޒޔރތކރނ ހއދއއ ނނވ

. އޓވއދވސ މމއޟގއ އތރށ ތފސލ ބނނވ ފރތތކނ އލމވރނގ ފގހ ފތތކށ ރޖއވ ހ

މގއނ އނގ އއޗކ ކފރނނށ ޒޔރތކރނ ބނވގނވނ އކމގ : "ދނ އކލގފނ ވދޅވނ. ')10/119(ފތޙލ ބރ ' 343

އދ ކއއތ؟ އކމކ އބދ . މ ބނވނ ކމއ ނނވވމ އކމކ އބދ ހރ." ނޔތގ މއޗށއ އކމނ ލބދނ ފއދއއގ މއޗށވ . އކނތއތއ ބނވގނވނ ހލތގ މއޗށވ. ހއދއވސ ބނވނކމއ ނނވ

~ 107 ~

ގ ގތގއ އއލޔއނމޝރކނ "އއދލއލ ފ ޙކމ މވލތ އހލލ އޝރކ - 4 "ލލތއނގމގ ޙކމއބހ ދ

ލޔއވ ބފޅގ ކޑ ތޢރފއ

އކލގފނށ ރޙމތ تعالى اهللا( اهللا رحمھ(އކލގފނކ އލމޖއދދ، ޝއޚލއސލމ މޙނމދ ބނ ޢބދލވއހބ

. އވ)اهللا رحمھ(ނމދ ބނ ޢބދލވއހބބނ މޙ اهللاސލއމނ ބނ ޢބދގ ކފދރކލނކމގއވ އމމ )!)ލއވށލޔއވ އލމވރޔގ " ތއސރލ ޢޒޒލ ޙމދ ޝރޙ ކތބއތއއޙދ"އކލގފނ އނމ ބޑށ މޝހރވގނވނ

. ނމނނވ

ވނ 1200މވރނ ފރފއވ ޒމނގ ތރއނ އކލގފނ ދނޔގ އލކނ ދކވޑއގނފއވނ ދރޢއޔގއ ޢލ . އހރއވ

ކޔއވ ޝއޚ ޢބދއރޙމނ ބނ ) ފރއޟ(އކލގފނ ކރތ ގރޢނ ހތނދސކރއވ، ވރތމދގ ގވއދތއ

.ޚމސގ އރހނނވ

ގ އލމއ އކލގފނގ ހތނ ދސކރމއ އކލގފނގ ވސނނފޅ ވވޑއގނނވ އކލގފނ ޝއޚ ސލއމނޙދޘ އލމގއއ، އގ ސނދތކގއއ، އއ ސހހ . ތނކމއގނ ވރށވސ ބޑށ މޝހރވވޑއގނނވ

ދޘއއތ ބއލވމގއ އކލގފނށ ލބވޑއގނފއވ ޙ) ބލކށ(ހދޘއއތ ނވތ ހސނ ޙދޘއއތ ނވތ ޟއފއކލގފނގ ގއމގ މހނނއ އޅކޔއރ "އލމއގ ބޑކމނ އކލގފނއ ބހ ގތނ ބނވއވ

ކ ޢލމކވ، ފގހކވ، މފއސރކވ، އކލގފނ." އކލގފނށވރނ ޙދޘގ އލމށ މޅ މހކ އގއމކ ނވއވ . އދ އކލގފނގ އތލޔނ އއ އވގތ ވ އނމ ރތ އތލޔނ ކމގއވސ ވއވ. އދ އސލއއވސމއވ

ތކށ އދ ރނގޅކނ .އދ ޝއޚ ވވޑއގނފއވނ ހއގށޓކއ ހރކށވވޑއގނ ހނނވ ބފޅކށވ

ދނގ އއޒތއ . ޔއ، ނބއ ކނތއ މނ ކރއވމގއވސ ވރށ ހރކށ ބފޅއގ ގތގއވއމރކރމގއ . ކރމތށ ރއކތރވވޑއގނވ ބކލއގ ގތގއވ

އގތރއނ މދ ފތކޅއ ދނނވލނމވ. އވއވއކލގފނ ބއވރ ފތތކއ ލޔއވނތއ ލޔ

އއދލއލ ފ ޙކމ މވލތ އހލލ އޝރކ"މހރ ކޔއވމނ ތޔ ގނދވ"

"މއމނނނށ ބއވނޖހ އހތރ އކވރކމއ، އބއމހނނށ ދނޖހ ލތބއ": އއޘގ ޢރލ އމނ ،

އބއމހނނށ ވނޖހ އހއއ ބހގތނ

~ 108 ~

ޙޝޔތ ޢލ އލމޣނ ފލފޤޙ"ބޑ ތނ މޖއލދގ ގތގއވ"

"344" އއތއޟހ ޢނ ތއޙދލޚއލޤ

ބވ މވއޙދނނއ ދކޅށ އތނގއ ތއ، ވނ އހރ މހމތ ޢލގ ދރ އބރހމ ޕޝ އރބ ޖޒރއށ އރ1233

އދ އޘމނނ މސލމ އލމވރނގ ވރރށކމގއވ ދރޢއޔއށ އރ އތނ . ވރށވސ ވރގދއށ ހމލ ދނވބރހމ ޕޝއއ ތޅ ސނނފތ ކށލމނ އތނގއވ މހނގ ތރއނ ބއއމހނ މވއޙދނނއ އދކޅށ އ

އދ ޝއޚ . މހނތކއ އއކށ އތނށ ޝއޚ ހޒރކރވއވ އބރހމ ޕޝ ވރށވސ ގނ ދނ. އއބއ ވއވށ ރޅ އރވ، އކލގފނށ ފރއސރ ކރމގ ގތނ ފހޝ އއޗހތކއ އމލތއ އކލގފނނގ ކރމއޗ

އދ އގތގއ އރގނޑއ ހދކރމށފހ އބރހމ ޕޝ އނގ ފއޖށ އމރކރ، ޝއޚ މހރޖހއގނ. ގނއވއކލގފނ އކނތއތކށ ކތކރއވހނދ އކލގފނ . އރވމށއ އކލގފނގ ހށކޅށ ބޑޖހމށވ 345ޞލބށ

އދ އއށފހ އކލގފނގ . އބއވ ހލކ ވނދނ އބރހމ ޕޝގ ފއޖނ އކލގފނގ ހށކޅށ ބޑ ޖހއވބ 346.ބ، ހދޔއއގ ގތގއ އޘމނނގ ވރރށކމގއވ އސތނބލއށ ފނވނވ

އގތރއނ . ގ ހޟރތށ އހދވ ކނތކށ ތދވރވ ބޔކ ވއވتعالى اهللاމއމނނގ ތރގއ، އބއމހނ "އހނސ އބއމހނ އހދވ ކނތކށ . އނއބޔކވނ އކމށ އނތޒރ ކރމގއވ. އވއއބޔކ ޝހދވ ދޔ

347 ."ކޑވސ ބދލއ ނދއވ

348.އކލގފނކ އއލހގ މގގއ ޝހދވ ޝހދއގ ގތގއ ގބލކރއވމވتعالى، اهللاއޅގނޑމނގ ދޢއކ

އހނ . އހނސ އއ ކށއކމގއ ވދނއވ. ބޔނކރއވފއވ ފތއކމގއ ލޔއވ ސލއމނ އމމ މފތ ބބކލނވނ ބއއ 344

. ޢލމވރނ އކވވޑއގނނވ ގއ ވގތނ އފތ ލޔއވވ އކލގފނގ ބއޕފޅއ އދވސ އހނ ދ"ދޢވތލ މނވޢނ"ނނނމވނ އނގ އނގރސ . އބރހމ ޕޝ މކނކށފއވނ އނ، ތއޙދއ އސލމދކ އނނ ރޅނކމގއވސ ވދނއވ 345

.ޔ ބބ ބއލވއވ ކ"މވއޙދނނކ ޙވރޖނނއ ނނ. "ވރނގ އމރކށ ކރކމކށވއނވނ "ނވތ )" 3/129(އލއޢލމ "ނވތ )" 1/293(ޢލމއނނޖދ "އމމ ސލއމނގ ފރހމ ތޢރފއ ބނނފޅވލއވނމ 346

ބއލވ" އލމޖދ ފ ތރޚނނޖދ 23އޙޒބ ސރތގ 347 .ފރހމ ނކރއވއވ" ޝރޙ ކތބއތއޙދ"މދނޔ ދކރއވވ އކލގފނގ މސބބއހރ، އކލގފނ 348

~ 109 ~

އށ ތޢރފއ"އއދލއލ" رحمھ(ގ މތރޖމ ބނވފއވނ ޝއޚ އލވލދ އބނ ޢބދއރޙމނ އބނ މޙނމދ އލ ފރޔނ"އއދލއލ"

އލވލ އދ "ތހގގގ މގއދމގއ އކލގފނ ވދޅވލއވފއވއވ އކލގފނގ. ގ މއޗށވގ ތހގގ)اهللاއލވލ (އދ އކނތކކ. އލބރ ހމނނ އސލމދނގ ބނގލގ ތރއނވ ވރށވސ މހނމ ބއއގ ގތގއވ

ގ اهللا إال الإلھއދ އއ . ނނ ވލޖމޢތއ އހނހނ ފރގތއ ވކކރނވ ހއސ ބއކވއހލއސ) ވލބރއކ ."ޝރތތކގ ތރއނ ޝރތއވސމއވ

ސލއމނ ޝއޚ. އދ މލޔނކޅ ބނވފއވނ މސލމނނއ އދކޅށ ކފރނނށ އހވ މހނނއ ބހގތނނވ

މލޔނކޅ ލޔއވވ، އޘމނ ކފރނތއ އބއމހނގ މސރ އހތރނނއއކ )اهللا رحمھ(اهللاއބނ ޢބދ . މވއހދނގ ބނތކށ އރ ހފމނދޔ ދނޑވޅއގއވ

))!އކލގފނ ސލމތކށދއވށ تعالى اهللا( أسره اهللا فك(ގއ ޝއޚ ނޞރ އލފޙދ"އއތބޔނ"

އއ ދމދ އޘމނނ ތއޙދގ އލކނ ނއތލމށޓކއ ނޖދގ ބނތކއ ދކޅށ 1233އއ 1226"ލޔއވފއވއވ މހނ، މސލމނނއ އދކޅށ ސލމނނ ކޔއގނތބ ބއވރއދ އވގތ އ. ގނދޔއވ ގތލ އނމ ހނގމނ

އގއވނ މސލމނނއ . އކނތއ އގތށވމނ ނޖދގ އމމނ ފތވ ނރއވއވ. އބއމހނނއ އއބއވއވ رحمھ(އލ އއޝއޚ هللاދނ ޝއޚ ސލއމނ އބނ ޢބދ. އދކޅށ ކފރނނށ އހވ ކނމމހކ މރތއދކވ

އދ މސލމނނއ އދކޅށ ކފރނނށ އހވކނމމހކ ކފރއކނ އގއ . ލޔއވއވ" އއދލއލ" )اهللا 349 ."އދ އކމށޓކއ އގއ އކލގފނ އކވސ ދލލ ގނނވއވ. ވރށވސ ރނގޅށ ބޔނކށދއވއވ

އދ މސލމނނއ އދކޅށ ކފރނނށ އހވމގ މއޟގއ މފތށވރނ ކރނވސ އދ ފހނވސ މއށވރނ

އދ ކޔވ ކދނނށ ނޖދގ އމމނ ދއވ ނސހތތކގ ތރގއ މފތ . ރނގޅށ ލޔފއވ އތރ ފތއ ނވއވއތކއ "ވދޅވލއވފއވއވ )اهللا رحمھ(މހނވގނ ޝއޚ އލވލދ ފރޔނ . 350ދސކރނ ހމނއވ ހތނ

ބނ ޢބދލލތފ އލ އއޝއޚއށ ހތނ اهللاއމމ ޢބދ ،ފހރކ ޝއޚ މޢނމރ ޢބދލޢޒޒ އލމރޝދއއދރރއސނއޔ "އދ ނޖދގ އލމވރނގ އރހގއ މފތށ ދވފއވ އހނމއޔތ . ކޔއދއވއވ

ގއ ޝއޚ އބރހމ ބނ )"13(ތއސރލ ޢޒޒލޙމދ "ގއ ޝއޚ އބނ ގސމގ ބސކޅނނއ، )"12/48( ."ޅނ ދހވގނދއވގ ބސކ)اهللا رحمھم(މޙނމދ އލ އއޝއޚ

އދ ޝއޚ ސލއމނ އފތ އކލވލއވތ ފނސސ އހރ . ބއލވ)" 67-66( އލއމރކނ އޢނ މނ ކފރ ފ އއތބޔނ" 349

ސބލ އނނޖތ ) "اهللا رحمھ(އޚ ޙމދ ބނ ޢތގޝ. ފހނ އނއކވސ އޘމނނ ތއޙދގ ދޢވތއ އދކޅށ ހނގރމއއ ފއޓއވއދ އފތގއވސވނ މސލމނނއ އދކޅށ މޝރކނނށ އހވމހގ ޙކމއ . އވ ކޔނ ފތ ލޔއވ އހނދއވ"ވލފކކ

.އވ"ސބލނނޖހ"އއ "އއދލއލ. "ބނނކރވ ދފތކ މއއވ ސލފނގ ތރއނ މމއޟގއ އނމ އނމކށ. ބހގތނނވ .އވ"ހތގ ބރފށގއ"މނއކ " ޢލ ޟހރލ ޤލބ"މތނގއ އސލ ބނނކރވފއވ ޖމލއކ 350

~ 110 ~

މނއކ . ގ ނމނނވ"އއދލއލ"މއކނ އދ މފތ އނމވގނދއމނ، ކޔވކދނ މފތށ ކޔއއޅނ ހ .ދލލތކވ

~ 111 ~

ލޔއވ " ނގ ގތގއ ނގމގ ޙކމގ ދލލތއމޝރކނ އއލޔއ"ކ އއދލއލ ފ ޙކމ މވލތ އހލލ އޝރ اهللاޘ، އލފގހ، އލމޖހދ، އއޝހދ ޝއޚލ އސލމ ސލއމނ އބނ ޢބދއލއމމ، އލމވއޙދ، އލމޙއދ

.އބނ މޙނމދ އބނ ޢބދލވއހބއވ –- އކލގފނށއ ހރހ މވއޙދނނށ ރޙމތ ލއވށއވ تعالى اهللا -

الرحیم الرحمن اهللا بسم

351މނ އނބރ ފސޖހ މހނނއ ބހގތނމއލތ އބރހ

: ދނގނނށވ. ތބއށ ރޙމތ ލއވށއވ تعالى اهللا

ނވތ ، 354ބއވނ އބއމހނނށވ ޚއފއގ ސބބނ 353އބއމހނގ ދނއމދ 352މހކ މޝރކނނށ މވފޤ ސބބނ، ނވތ އބއމހނގ ފރތނ ނބއ ކނތއ ހއޓވމށޓކއ 355އރއއގއބއމހނނށވ މޟ

((ވޙކރއވފއވއވ تعالى اهللاއގތނ 351

(( " ހމކށވރނވސ ތޔބއމހނނށ ރވތވގނވ

: އބއމހނ އބއމހނގ ގއމގ މހނނށ ބނހނދވ. އއ އކލގފނއ އކގއވ މހނގ ކބއގއ ވއވ)السالم علیھ(މނމނއއ އބރހއދ . ކބއނ ބރއވގނނވ ފޔވ އޅކނކރނ ގނގޅ ފރތތކގتعالى اهللاހމކށވރނވސ ތމނމނވނ ތޔބއމހނނއ ތޔބއމހނ

އށ އކނ އޅކނކށފމށ تعالى اهللاއދ ތޔބއމހނނއ ތމނމނނއ ދމދގއ، ތޔބއމހނ . ތޔބއމހނނށވސ ތމނމނ ކފރވމވ 4މމތހނ ސރތގ ." އވދނދނ އބދގ އބދށ ރޅވރކމއ އދވތތރކނވނ ފށފ

ރހ، ގބލވ، އއބސވނ: މވފޤ 352ސބލނނޖތ "އކލގފނގ ) اهللا رحمھ(އދ އމމ ޙމދ ބނ ޢތޤ؛ "އދ ގތތކވ"ނވތ " އޅނވ ގތ"ހމ މގތނ ދނކ 353

((އގތނ އއމސލކ . ލތއ ގނސދއވފއވއވގއ މކމށ ވރށވސ ގނ ދލ"ވލފކކ

(( " ،ޔހދނވސ

! ކލގފނ ވދޅވށވ. ނޞރއނވސ، އބއމހނގ ދނށ ކލގފނ ތބވވޑއގނފމށ ދނދނ ކލގފނއމދ ނރހނއވވރނވސ ކލގފނށ އނގވޑއގނފއވ އނގވޑއގތނތކކށފހ، އބއމހނގ ހމކށ. ގ ތދމގވتعالى اهللاހމކށވރނވސ ތދމގކ

ގ ހޟރތނ ކލގފނއމދ އހތރކމއ ރއކތރކމއ ނޞރއ تعالى اهللاއދވޑއގތނތކށ ކލގފނ ތބވވޑއގނފނމ 120ބގރ ސރތގ ." ވލބވޑއގތމއ ނވއ

ކމގއ ވރށވސ ގނ ދލލތއ "އދނތކށ ތބވނ"އއ އބއމހނގ "އބއމހނގ ދނށ ތބވނ"އދ އމމ ޙމދވނ އގތނ . ދނތއ ފއދނ ކމގއ މނވ ނވއވއހނ ކފރނގ ދނކ އބއމހނ ހތށ އރހ ގތކށ އބއމހނގ އ. ގނސދއވފއވ

((ވޙކރއވފއވއވ تعالى اهللا (( " ބވއލއވފއވ ގތށ އމހނގ މދގއ تعالى اهللاއދ

49މއދ ސރތގ ." ބއމހނގ އމއލ އދނތކށ ކލގފނ ތބވވޑއނގނނވށވއދ އ. ހކމ ކރއވށވ" ސބލނނޖހ"ވމ . އދ ޝރކއ ކފރއ ނފގއ ރއދއގ ޝރޢތތކށ ތބ ނވށވ. މނއކ ތއޙދގ ޝރޢތށ ތބވށވ

.ބއލވނ މހނމވ ބރއ، ފނޑކނ: ޚއފ 354 ރހމތތރކނ، އކވރކނ، އދ ރހނ: މޟރ 355

~ 112 ~

އއ އބއމހނގ . 357ފހ އމހކ އބއމހނފދ ކފރކވ. އއގ ސބބނ ކމގއވނނމ ދނނށވ356މދހނއކމގއ ވޔސ، އދ އސލމއއ މސލމނދކ ލބވމހއ ނމވސ ދނދކ ރޅއއސ އބއމހނނށ ނރހ މހ

358.ހޔއވ

އދ މވއޙދނނއ އދކޅހދ، ކފރނނއ އއކޅވ، އބއމހނނށ ކޔމނގނ، އބއމހނގ ހގގތއ ނތ މސލމނނއ އކވ މޢހދ އވލ، މޝރކނނއ ، 359ށ ނޞރދދނއމދ ރހ، ޖނއ މލނ އބއމހނނ

ވއޖ މހގ ހކމކ ކބއތއވ؟ 361ގ ފއޖގ ތރއށވދ އބއމހނގ ތރއނ މހކށ360އއބއވ ޝރކއ ޤބބ . މހކވތރއނވ 362އދ އމހކ ކރގއ ތއޙދއ އޚލޞގ

އޅވލނ، މނފގކނ، ހއދނ، މތވރކރނ: މދހނ 356މޝރކނނށ މޟރއކ އޒރވރވވފދ ކމއ އތވއޖނމ އޒރއ . އމމނތއ މޟރއއ މދހނގއ ޚލފވވޑއގނފއވއވ 357

) 70(އލޣރބ "އއ އމމ އޖރގ )"5/35(އއދރރއސނއޔ . "އނގއވ) ޤރއނގ އސލނ(މގއ ނއސނކމގއ ބލވދނކމއ ކ .ބއލވށވ

((. އނނނވ އޔތގއ ބނނކރވފއވނ ގޅގނ އޅމގ މނއގއވ" މދހނ"އދ ((

އމހނ އދނ ކލގފނ އމހނގ ފރތށ ލނބވޑއގނ އމހނ . ފހ ދގކރމހނގ އދނތކށ ކލގފނ ކޔމނވ ވޑއނގނނވށވ" 9- 8ގލމ ސރތގ ." ކލގފނއ ގތވމށވ

ޢއޔޟ ނވތ މޟރއއ މދހނ އއ ދމދވ ތފތއ : "ގއ އލޙފޒ އބނ ޙޖރ ވދޅވލއވފއވއވ)10/454(ފތޙލ ބރ މޟރއކ އހނ ދނޔވ ކމކށޓކއ ނވތ ދނގ ކމކށޓކއ ނވތ ދކމށ އއފހރ، ގޅގތނ އލޤރތބ ވދޅވއވ

އދ ". އދ މދހނއކ ދނކމއ ދނޔވކމކށޓކއ ގރބނ ކށލމވ. ފއދއއކރމށޓކއ ދނޔވ ކމއ ގރބނކށލމވނށ ބއވ ގތގޅމއ ދ އބނ ބއތލ ވދޅވއވ، މޟރއކ މސލމނ އހނ މސލމނ: "ގއ އކލގފނ ވދޅވފއވއވ)10/528(

ހނނށ ހޔކށ އއ އބއމހނނށ ރތކށ ވހކދއކއގނނއ، އބއމހނނއ ހރކށކށ ވހކދއކމނ ދރވގނގނ އބއމ. ގދރވބއއމހނ ދކ ގތގއ މޟރއކ . ޅ އއ ފޔވޅ ކމގއވއދ މކނތއ ވހށ އކތގނޑކށ ތބމށ އޅ އނމ ރނގ. ހތމވ

އޅވލނ، ދއލނ، ތޔ (ދހނ'އބސ އއސފއވނ ' މދހނ'އހނ . އހނސ އއ ރނގޅ ވސނމއ ނނވ. މދހނއވޢލމވރނވނ މސލއގ . ހތގއވ އއޗއ ފރވ އހނ އއޗއ ބރށ ދއކމވ ވމ އގތނ ބލއރ އއ އމހއގ. އނނވ')އނގޅނ

އކމކ . ނވފއވގތނ ފސގއގ އޅނ މނނކށ އކމށ ރހކނ ބރފށނ ދއކހނދ ފސގކއއކ ރހމތތރ ގޅނ ބއވނ ގނއދ . އދ ފސގއ އނގ އއމލތކނ މނކރހނދ މޑމޅކނމތ އކނކރމވ. ށ އނގނނއދހނދ މޑމޅވމވމޟރއކ ޖހލކ

.މއ ނމއވއދ ޚއސކށ އކނ އއ އއބއވނތއކމށ ބރދނކ. އކމގއ އމލގތނވޔސ ނވތ ބހނވޔސ ހރކށނވމވ .މހކ މސލމކ ބނ މރޖޢއނނށވ ރއދކވ"އސލމށ ލބކރ"އދ " ކފރށ ނރހ"މއ އގޅމހ 358އވސކހލ މސލމނނއ އދކޅށ ކފރނނއ އއބއވ، ނވތ އ: "ގއ ލޔފއވއވ)"1/274(މޖމޢލ ފތވ "، ބނ ބޒ 359

."ވޑއގނނވއހތރކމއ ފރކށދ މހއކ، އކފރނތއ ފދއނ ކފރއކމށ އސލމ އނމތގ އލމވރނތއވނ އއބސވ .އ ކރވފއވ ބނތއގބރ، ޒޔރތތއ، ގނޑވރތއ ނވތ ސރކރ އމރތވޔސ މތވރކރމށޓކ: ޤބބ 360މބބ " މވއޙދނނކ ޚވރޖނނއ ނނ"ގ ގތގއ ނސބތ އކރނ ކނބޔކށތ ބލމށޓކއ، "މޝރކނ"މތނގއ އމމ 361

!ބއލވލއވ ވރނކބއނ ބރއވގނވ މހނނޔތގއ އޚލސތރ، ޝރކނ އއކށ ދރވހރ އދ އގ އހލ 362

~ 113 ~

ގ ދޝމނކ މނވ ދބހއ)وسلم علیھ اهللا صلى(އއ އއލހގ ރސލ تعالى اهللاއފދ މހގ ކފރކމއ މދ .މނވ އސތސނއއ ނވއވ 363'މކރހ'އދ އކމށޓކއ . ނވނއވ

364އތއވ؟އކ ކބ"މކރހ"

ނނނމ ތމނނމނ ....... ކފރ ކރށ ނވތ މހނ ހދށ އހނ ހދށ"އމހކ މޝރކނގ އތވ، އމހއށ

ދ އފ .ނވތ އމހކ އއބސ ވނދނ އމހކށ އނޔކރވފއވ މހއވ . ބނވ މހއވ" މވނ ގތއ ހދނމ

އދ އނނނވ އޔތގ . މޖބރވފއވމހ، ގދބރނ މޖބރކރވގނވ: މކރހގ މނއކ. އނނވ"އކރހ" އއސފއވނ މބސ 363

((. ސބބނ ސލމތވ ހމއކނ ބޔކ މބއމހނނވ

(( " އމހއގ ހތ އމނކމށ ހމޖހގނވ ހލ، މޖބރވވނ މހކ މނވ، އމނކމށފހ ކފރވއޖމހ، އދ

އދ . ކފހއޓވގ ހޟރތނ تعالى اهللاކފރކމށ ހތތނވސވ ހމޖހނމހ، ފހ އމހނގ މއޗށ ) މޖބރވގނވސ: އބހ(އހނއކމކއއ ހމކށވރނ، އބއމހނ އޚރތށވރނ ދނޔގ ދރއޅމށ ބޑށ ލބކށ . ބޑވގނވ އޒބ އބއމހނނށ ހއޓވ

107- 106ނޙލ ސރތގ ."ކފރނނށ ތދމގ ނދއކވ ކމށޓކއވ تعالى اهللاއދ ހމކށވރނ . ހދއފކމށޓކއވތއޙދއ تعالى، اهللا: "މއޔތ ގނނވމށފހ ވދޅވލއވފއވއވ) اهللا رحمھ(މއޔތއ ގޅގތނ އމމ މޙނމދ ބނ ޢބދލވއހބ

އދ އނގނ ފދއނ މހއގ އގދ . ނ ކރއވވފއއ ނވއވއމނގ މތގއ ހތ ސބތކށފއވ މކރހއއ މނވ މއޔތނ އސތސވމ މއޔތނ އނގނ ކފރގ ބހއ . އހނސ އމހއގ ބނމއ އމލ އނބރލވދނއވ. ބދލކރމށ މޖބރއ ނކރވނއވ

އދ އއޔތގއ އމހ . ދ މކރހ މނވ އއވސ މހކ އސތސނނވ ކފރވއޖއވއ. ބނފމހކ ކފރގ އމލއ ކށފ މހކވއދ އމހ ކފރވ އމހ ދނޔއށޓކއވ ލތބއގ ސބބނކނވސ ވނ . ކފރވފއވނ އގދ ބދލކރމކނ ނނކނ އނގއވ

.ބއލވ)" 344(ޚ އބނ ޣނނމ ތރ." "ބޔނވފއވމގތނ އއފހރކ، . ބއލވ)" ކފރގ އމލތއ ދއކދނ ހލތތއ(ހލތ ޔޖޒ ފހ އޟހރލ ކފރ "އދ ޝއޚ އބ ބޞރގ 364

اهللاރސލ) عنھ اهللا رضي(ބއއކމގއވ މޙނމދ ބނ މސލމތތޣތ ކޢބ ބނ އޝރފ ގތލކރމށޓކއ އނއއ ގތވމށ، ސހމޝރކނގ ތރއނވ މހއކމށ ) އބނ މސލމތކ(އގތނ އކލގފނކ. އށ ދރބސތއ ބނނކރނ ޖހނވ)وسلم علیھ اهللا صلى(

އދ ވގތ ޖހމނ އކލގފނ ފނވނ ކނތއ . އކމށ ހއދ ދއވއވ) وسلم علیھ اهللا صلى( اهللاމޝރކނނށ އޅވލމށޓކއ ރސލ ތޙރޟ "ގ ފތއކމގއވ )اهللا رحمھ(އދވސ ޝއޚ އބ ޖނދލ އލއޒދ ފރސ އއޒޙރނ. ފރހމކރއވވ އކލގ ގތލކރއވ

!ބއލވ" ހދނ އލއބތލ ޢލ އޙޔއ ސނނތލ އޣތޔލއލމޖ

~ 114 ~

365.މހކށ ހތގއ އމނކނ ފރވފއ އބއމހނނއ ދލނ އގރރވމކ ހއދ ކމކވ

ވމ ބރނ. އއބސވވޑއގނނވއދ ދނނބކލނވނ މޖލކށ ކފރގ ބހއ ބރކށފމހއގ ކފރކމއމދ 366.ނވތ ދނޔވ ފއދއކށޓކއ ކފރވ މހގ ޙކމއމދ ވސނވނ ހއޓވ

. ގ ތއފގއ އރދއއއކ އކނތއތކށ ހރ ދލލތއ ގނސދވތ ބލނމވتعالى اهللاވމ

އދ މކމގއ ބޑށ ރނގޅވގނވނ ނގޑފދ އޒމއގއ ތއޙދގ މތގއ . ބރކމއ ނނވ އހނސ ހއދކމކވމކމކ މޖ 365

އގތނ އބއދރދއގ . އއ އހނމހނނށޓކއ މސލކށ ވމށޓކއވ. އދ ޚއސކށ އމހކ އލމގ އހލވރއއނމއވ. ސބތވމވކލގފނގ : "ތމނކލގފނށ ވސއޔތ ކރއވވއވ) وسلم علیھ اهللا صلى اهللاރސލ (ތމނކލގފނގ ރހމތތރޔ "ޙދޘގއވނ

މޙދޘ ރވކރއވފއވނ އބނ ." ޝރކ ނކރ ހއޓވގނވނތއ ވކކރވނ ކމގއވޔސ ނވތ ކލގފނ އނދލވނކމގއ ވޔސ އދވސ ވރށވސ މޝހރ ޙދޘއއ ކމގއވ . ގއ އލބއޙގވސ ގނސދއވފއވއވ)"566(ސޙޙ އއތރޣބ"އދ . މޖއވ

އލފނގނޑއގ ތރއށ އއލލމށ ނރހ ފދއނ ކފރކމށ ރޖއވނ ) ތރއނއގ.........(އމނގ ފނކނ ދކނ ތނބޔކ ވއވ" .މޙދޘއކ ބޚރގއޔއ މސލމގއ ގނވފއވ ޙދޘއކވ." ނރހމހ ހމނއވ

ހތރ ކފރކރމހނ ބނނނމ ޚލސކށ ވމ: "އވލޔފއވ ގއ)"164-163( ކޝފއޝބހތ ޝރޙ" އލފއޒނ ޞލޙ 366 .ނވއވ ގނވގނއ ވއތރށވރނ .އމހގ ކފރކމއމދގއ ޝއކއވސ ނތވ. އމހއގ ހތގއ އމހކ ބނބސ އއ ހއގކމށ ގބލކރމހއވ - ހއދ އމހ . ލވސ ކފރގ ބސބނ،އހނސ އއ އމހ ހތނ ދކގތނނ ކމގއދކ މހއވމޖބރކރވގނނވ ހ -ށ

އފދ މހކ . ނވތ އނމނގ ރހނ ހދ އބއމހނގ ގތގއ އޅމށޓކއވ. އކފރގ ބސތއ ބރކރ ދނޔގ އފލކށޓކއވ((. އޔތގ ދށނ ކފރކވ އނނނވ (( " އއ ހމކށވރނ، އބއމހނ އޚރތށވރނ

."ދނޔގ ދރއޅމށ ބޑށ ލބކށ ހދއފކމށޓކއވމގއވ ނމވސ، ނވތ ގބލނކރ ކމގއވނމވސ، އމހއގ ގއމށޓކއ ނވތ މދލށޓކއ ނވތ އދ ކފރއ ޝރކށ ލބނކރކ

.އވއއލއށޓކއ ނވތ ގއމގއ އމނގއ އޅމށޓކއ ނމވސ ކފރއ ޝރކގ އމލތއ ކށފމހކވސ ކފރވނއބއމހނނކ މތގއ ބޔނކރވދޔ ފއޖގ މހނފދއނވ . ށއ ސކރތގއ ކފރގ ބސތއ ބނނކރ މހއވމޖލ - ނ )ވނ އޔތތކގ ތފސރ ބއލވ 66-65 ތއބ ސރތ. (މހނނވ

އފދ މހކ . އ، އމއލ އދނ ނލ މޖބރކރވގނ ކފރކރ މހއވއމހއގ ހތ އމނއ ތއޙދގ މތގއ ސބތވފ -ރ .ކފރވމނ އސތސނވގނވ މހކވ

ސތއ އދ މއ ކފރގ އމލކށ ކފރގ ބ. ފރތމ ތނ ހލތގއވސ، އޔތތކނ ދލލ ލބ ފދއނ ކފރކރމހ ކފރވނއވ. އދ ދލލތކކވބނނކރ ނމވސ އމހއގ ހތގއވ އއޗއ ނނގނސ ކފރއ ނވނކމށ ބނމހގ ބހކ ބތލ ބހއކނ އނގ

އ ހއދނ ނއޓފއވ މރޖޢއނގ އދ މ. އދ އފދއނ ބނމހ އބނނ ޤރއނއ ސނނތށ ފށއރ، ނބއވގނވ ބސތކކވ ."ބހއކމގއ މނވ ނވއވ

~ 115 ~

މޝރކނނއ އއބއވ މހއއ އދކޅށހރ ދލލތއ

*ފރތމ ދލލ*

ގ އޔތކމގއވ تعالى اهللا

ޔހދނވސ، ނޞރއނވސ، އބއމހނގ ދނށ ކލގފނ ތބވވޑއގނފމށ ދނދނ ކލގފނއމދ " 367."ނރހނއވ

ވމ މއޔތނ އނގ އއޗކ ޔހދނނއ ނޞރއނނއ އދވސ މޝރކނތއ އކލގފނ އބއމހނގ ދނށ

އށ )وسلم علیھ اهللا صلى(اهللاތބވ އބއމހނ ތބ ހއގގ މތގއކމށ ހކވއޖއމށ ދނދނ އބއމހނ ރސލ . ރހ ގބލ ނވހއޓވ

ދނ އއލހ ވޙކރއވފއވއވ

ހމކށވރނވސ ކލގފނށ . ގ ތދމގވتعالى اهللاހމކށވރނވސ ތދމގކ ! ކލގފނ ވދޅވށވ" اهللاހ، އބއމހނގ އދވޑއގތނތކށ ކލގފނ ތބވވޑއގނފނމ އނގވޑއގނފއވ އނގވޑއގތނތކކށފ

368."ގ ހޟރތނ ކލގފނއމދ އހތރކމއ ރއކތރކމއ ނޞރއ ލބވޑއގތމއ ނވއވتعالى

. އދ އހނ އޔތއގއވސ ވޙކރއވފއވއވ

120 ސރތގ ބގރ 367 120 ސރތގ ބގރ 368

~ 116 ~

370 ."ތރއނނވ 369ހމކށވރނވސ ކލގފނވނ ހމމގނ ނއޓގނވ ޟލމނގއހނވއޖނމ "

، ހމއކނ ބރފށނ އބއމހނގ ދނށ 371ހތނ އކނ ގބލނކށ )وسلم علیھ اهللا صلى(اهللا ވމ ރސލއބއމހނނށ ގނފއވ ބރއގ ސބބނ ނވތ ދނޔވ ފއދއއ ލބގތމށޓކއ، ތބވނމ އކލގފނ ވހށ

ނ މހގ ޙކމކ ކބއތއވ؟ އއ ޤބބގ އހލވރނ އތބ ހއގގއ ކމށބ372ވމ ގބރ. އނޔވރއކށވ .ހމކށވރނވސ މޝރކނ މފދއށ ނދނސ އހރމނނށ ރހ ގބލނވ ހއޓވ

*ދވނ ދލލ*

ގ އޔތކމގއވ تعالى اهللا

ދނދނ ތޔބއމހނނއ ހނގރމކށ އޅމއ ހއޓއއ އދ ކފރނނށވނމ، ތޔބއމހނ ދނނ ނރލވމށ"ދނ ތޔބއމހނކރ ދނނ ބރވއޖ ކނމމހކ، އމހ ކފރކށވހރ މރވއޖނމ، އމހއގ ހރހ . ނލނއވ

އދ އމހނނކ ނރކއގއ ދމތބނ . އމލތއ ދނޔއއ އޚރތގއ ތކނތކ ނޖހ ގއލދނއވ 373."އހލވރނނވ

މއޔތނ އޅގނޑމނނށ އނގވނ އމހނނށ ވނމ މސލމނތއ ދނނ ދރވއޖއމށދނދނ تعالى اهللا

. މސލމނނއ ހނގރމކރނ، ކފރނތއ ހއޓނލނ ކމވ

((އދ އނމ ނބއވގނވ ޟލމކ . އނޔވރނނވ އބހ" އހލވރނނވ ޟލމގ" މނއކ މބހގ 369 ((

((އދވސ . 13ލގމނ ސރތގ ." ހމކށވރނވސ ޝރކކ ނބއވގނވ ފފއކވ"

(( "ފޔވ ކލގފނށ މނފއއ އދ ގއލމއވސ ނދވނ ތކއޗށ ކލގފނ އޅކނ ނކރށވ تعالى اهللا .

((އދވސ . 106ޔނސ ސރތގ ." ތރއނވ މހކވ އކނ ކށފނމ ކލގފނކވސ އނޔވރނގ

(( "45މއދ ސރތގ ." ބވއލއވ އނގވފއވ ގތށ ހކމ ނކރމހނނކ ހމ ޟލމނނވ تعالى اهللا

145ތގ ބގރ ސރ 370ގ ހޟރތނ ވޙ ބވއލއވފއވ ހނދ އކލގފނ އސލމދނ ނނ އހނ ދނކށ އޅނވނ تعالى اهللاއކލގފނށ 371

. ނވނކމކށވ .ޤބރ، މޤބރ، އދ ޒޔރތފދ ތނތނވ 372 217ބގރ ސރތގ 373

~ 117 ~

ހއގ ޖނށ ބރނ ނވތ މދލށޓކއ ނވތ އއޒތށޓކއ ކފރނނއ ރހ އކގއ އޅނ އދ އއލހވނ، މއދ ކއއތ؟ މޝރކނގ ނބއކނ ނއތލމށޓކއ އބއމހނނއ ހނގރމ ކރމށފހވސ، . މނ ކރއވފއވ

އދ އނ މމރތއދކނ މތގއ . ރހ ގޅގނ އޅއޖނމ އމހކ މރތއދކވ މސލމކ ގސ އބއމހނނއ .މރވއޖނމ އމހއގ ދއމ ޖގއއ ކމގއވނ ނރކއވ

މހނނއ ވމ ހނގރމއއވސ ނކށ މޝރކނނއ ރހ ގޅގނ އޅ މހގ ހލކ ކބއތއވ؟ އބއ

ހނގރމކރމށ ފހގއވސ އބއމހނނއ ރހ ގޅއޖމހއށ އއވސފދ އޒރއ ނވހލ، އއވސ ބރއ ހނގރމއއނތ ގސ އބއމހނނއ އކވ އޅ މހއށ އއވސފދ އޒރއވނ ތއވ؟ އނގ އއޗކ އފދ

.މރތއދނކމވ. ކފރނކމވ މހނނކ

*ތނވނ ދލލ*

ގ އޔތކމގއވ تعالى اهللا

اهللاއހނހދ މހނނކ، އބއމހނނށ . ގތގއ ކފރނ ނހދށވ 374މއމނނ ފޔވ މއމނނގ އއލޔއނގ"އހނސ ކފރނގ ފރތނ ނރއކލކށ ބރގނނ މހނ . ގ ހޟރތނ އއވސކމއ، އއޗއ ވ ބއއ ނނވتعالى

375 ."ފޔވއވ

އއލހވނ މއމނނނށ މއމނނގ ބދލގއ، ކފރނ އހތރ އކވރނ ކމގއ، އދ . އއލހށ ޙމދ ހއޓވ

ގތށއދ އކނ އ. އއ އބއމހނނށ ބރނވޔސ ހޔއވ. ރއޓހނ ކމގއ ނގނވސ މނކރއވފއވގ ހޟރތނ އއވސކމއ، އއޗއ ވ ބއއ تعالى اهللاއބއމހނނށ "ކށފމހއއ ބހގތނ އއލހ އނގވނ

ގ، އޚރތގއ ބއޖވރވގނވ އކވރ تعالى اهللاނވތ އހނ އބރތކނ ދނނވނނމ އފދމހކ ": ނނވ ގ މނއކ : "އހނސ ކފރނގ ފރތނ ނރއކލކށ ބރގނނ މހނ ފޔވއވ" . ރނކމގއއ ނވނއވއހތ

އހތރނ، ތރހބދމހނ، ރއޓހނ، ހމޔތދމހނ: އއލޔ 374 28އލ އމރނ ސރތގ 375

~ 118 ~

ގ ދށގއވ، އދ އބއމހނނއ އދވތތރ ނވވފދ ހލތއގއވ މހއނމ އމހކ އބއމހނގ ބރ) ބޣޟއއ(އހނސ އމހއގ ހތގއ ރޅވރކމއ. 376އބއމހނނށ ރއޓހކނ ދއކދނއވ

އދ އކނތއ މނވފއވ ހލތ ފހނއޅ . ނއވވރށވސ ވރގދއށ ހނނނ ޖހ 377)ޢދވ(އދވތތރކނ . ދއރށ އބއމހނނށ ރޅވރކމއ އދވތތރކނ ފޅކރނޖހނއވ

އއވސ އޒރއނތ މއމނނގ ބދލގއ މޝރކނ އހތރ ، ވމ އޚރތގ ބދލގއ މދނޔ އސކށ

ދކ ގނނނޖހބރ މޝރކނނށ تعالى اهللاރނކމގއ ނގއފ މހގ ޙކމކ ކބއތއވ؟ އދ އމހކ އކވ تعالى اهللاއދ . ނލއވވއވ تعالى اهللاދއކއފމހގ ޙކމކ ކބއތއވ؟ ހމއކނ ބރކ އޒރއކމގއ

ވޙކރއވފއވއވ

އހނ އސލ މޖބރކރވގނވ މހއށވސ . އއބއވވދނއވ ކފރނނއ އދކޅށ މސލމނނއ ނނ މނއއ މގ އކމކ 376

މސލމކށ ގއލނވނމ އކމކ އދ އހނ. ކފރގ ބސބހއ އމލތއ ކރނ ހއދވގނވނ އހނ މސލމކށ ގއލމއ ނވނމއވއމމ . އހނ އމއލ ނފސ ސލމތކރމށޓކއ އޚ ގތލވޔ ދގނ ނވނއވ. އލމވރނ އޖމޢވލއވފއވ ގތގއ މނކމކވ

. ސލމކ މރމކ އލމވރނ އޖމޢވލއވފއވ ގތގއ މނކމކވމޖބރކރވގނވ ހލވސ މ: "ވދޅވފއވއވ) اهللا رحمھ(ނވވއލމވރނ : "ވދޅވފއވއވ) اهللا رحمھ(އބނ ރޖބ އލޙނބލ)". 17-18/16އލމނޙޖ ޝރޙ ޞޙޙ މސލމ ބނ އލޙއޖޖ (

އހނ އމހކ . ކރވގނވ ހލވސ މސލމކ މރނ ބނފނމ މސލމއ މރއއ ނލވނއވއޖމޢވލއވފއވ ގތގއ މޖބރ. އދ އލމވރނ އޖމޢވލއވފއވ ގތގއ މއ މގފރދމކވ. މސލމކ މރނ އމހގ އމއލ ނފސ ސލމތކރނ ކމގއ ވތއވ

ތތރނ މޖބރކރވމނ މސލމނނއ އދކޅށ ) اهللا رحمھ(ޝއޚލ އސލމ އބނ ތއމއޔ)". 2/371ޢލ އލމ ވލޙކމ ޖމ(އ އދކޅށ މފދ ފތނއއގއވސ އމހކށ މސލމނނ: "ހނގރމކރނ ނކނނ މހނނއ ބހގތނ ވދޅވލއވފއވއވ

އދ އމހކށވނ އމހގ ހތޔރތއ . ހނގރމކރނ މޖބރކރވނ ކމގއވޔސ، މސލމނނއ އދކޅށ ހނގރމއއ ނކރވނއވކށ މޖބރކރވއގނ ހނގރމއގ މއދނށ އދ ޝއކއވސ ނތގތގއ އމހ... ހލކކށލމށފހ ޝހދވމއ ހމއށ ކތކރމވ

އދ އމހ މސލމނގ އތދށވ މރވދނކމށ ބލވނކމގއވޔސ، އމހކށ މސލމނނއ އދކޅށ ،ނރނކމގއވޔސވމ . އވފއވ ގތގއ މސލމކ އއވސ ހލއގއއ ނމރނއވއދ އލމވރނ އޖމޢވލ. ހނގރމކރނ ހއދއއ ނވނއވ

އމހއގ އމއލ . އމހކށ މރގ އނޒރދފއ މސލމކ މރލނ ބނކމގއވޔސ އމހކށ މސލމކ މރލނ ހއދއއ ނވނއވއދ ޝއޚ ޢލ އލޚޟއރގ )". 539-28/538މޖމޢލ ފތވ . (ހކ ހލކއ ނކށލވނއވނފސ ސލމތކރމށޓކއ އހނމ

އހނ އގއ އކލގފނ މމއސލ ވރށވސ ! ގ ނމ ހސބ ބއލވ"އއތއޟހ ވއތތނމތ"ގ ޝރހ ކމގއވ "ކޝފއޝބހތ" .ދއވފއވއވޝރހކށ ކޔއ

((. އދވތތރކނ، ހސދވރކނ: ރޅވރކނ؛ ޢދވ: ބޣޟ 377

(( " ހމކށވރނވސ

އބއމހނ އބއމހނގ . ގއ ވއވއއ އކލގފނއ އކގއވ މހނގ ކބއ)السالم علیھ(ތޔބއމހނނށ ރވތވގނވ ނމނއއ އބރހމފޔވ އޅކނކރނ ގނގޅ تعالى اهللاހމކށވރނވސ ތމނމނވނ ތޔބއމހނނއ ތޔބއމހނ : ގއމގ މހނނށ ބނހނދވ

އދ ތޔބއމހނނއ ތމނމނނއ ދމދގއ، . ނމނ ކފރވމވއދ ތޔބއމހނނށވސ ތމ. ފރތތކގ ކބއނ ބރއވގނނވ 4މމތހނ ސރތގ ." އށ އކނ އޅކނކށފމށ ދނދނ އބދގ އބދށ ރޅވރކމއ އދވތތރކނވނ ފށފއވتعالى اهللاތޔބއމހނ

~ 119 ~

. ފހ، ތޔބއމހނ އބއމހނދކ ބރނގނނށވ. އނގ އއލޔއނ ބރގނނވއވ. ހމކށވރނ އއ ޝއތނއވ" 378."ތމނއލހގ ހޟރތށ ތޔބއމހނ ބރވތވނއވ އދ ތޔބއމހނނކ މއމނނކމގއވނމ

*ހތރވނ ދލލ*

ގ އޔތކމގއވ تعالى اهللا

ކފރވ މހނނށ ތޔބއމހނ ކޔމނވނމ، ތޔބއމހނ ތބފރތނނ އނއފރތށ ! ވއޖ މސތކނނވއ އމނ" 379."އހނދ ތޔބއމހނ އނބރގނދނ ގއލނވގނވ ހލގއވ. އބއމހނ ތޔބއމހނ އނބރ ރއދކށފނއވ

މއމނނތއ ކފރނނއ ކޔމނތރވއޖނމ، އއވސ ޝއކއނތ : އނގވއދއވފއވ ކމކ تعالى اهللاނ މއޔތއހނ އމހނ ކފރވނ ނނ އހނކމއ . ގތގއ ކފރނ، މއމނނތއ އބއމހނގ ދނށ އނބރލފނކމވ

. ށ ނރހއވމއމނނނކ

އދ އއލހ އނގވނ؛ އބއމހނ އގތށ ކނތއ ކށފނމ އމހކ ދދނޔގވސ އބއޖވރނގ ތރއނ .އކމއ ހއދއއ ނކރއވއވ تعالى اهللاއދ އބއމހނނށވ ބރއގ ސބބނ . މހއކމވ

އބއމހނ . އބއމހނނއ އއބއވޔސ އބއމހނ އމހކށ ނރހއވ. ލތކވސ މއއވއދ މވގތގ ހ

. ހމއކނ ރހނ އބއމހނ އތބ ހއގގއ ކމށބނ މސލމނނށ ރޅވރކމއ އދވތތރކނ ދއކމނނވ 380. ކނ ދކށލމނނވއދ މސލމނނށވ އހތރ

ދނވސ އއލހ ވޙކރއވނ

((އދވސ އއލހ ވޙކރއވފއވއވ ، 175އލ ޢމރނ ސރތގ 378 (( " ފހ

މއދ ." އދ ތމނއލހގ އޔތތއ ކޑ އގއގއ ނގނނށވ. ތމނއލހދކ ބރގނނށވ. ދކ ބރނގނނށވތޔބއމހނ މސތކނ . އވ ރއދކވގ އޔތތއ ވއކލމހނނއ އދކޅށ ކރތ ޤރއނގއ ދއވފتعالى اهللاމއ ބރއ ދނޔވ އދމށޓކއ . 44ސރތގ

.އދ މތނކޅ ގނގނއނ ތކރރކށ ކޔއފނމ މރޖޢއނނއ ޤސރއޔއނގ ނބއކނ ފޅވގނ ދނއވ 149އލ ޢމރނ 379ޖހދނނށ ރޅވރކމއ، އދވތތރކނ ސހނނނއ ޞލބނ، އބއމހނވނ ހއގގއ ކމށއ، އދ މ. މއ މއދގ ހލތވ 380

.ދއކ، މޖހދނނށވ އހތއ ކނޑލ ދނނ ބރވއޖއމށ ދނދނ މސލމނނ ނރހ ހއޓވ

~ 120 ~

382 ."އފރތކ ނޞރވރއއގ ގތގއ އނމ ހޔ ފރތވ. އވعالىت اهللا 381ތޔބއމހނގ މއލއކ! އދ ކއއތ"

. އބއމހނގ އހތރއކވސ އއލހ ކމވ. މތނގއ އއލހ އނގވފއއވނ، މއމނނގ މއލއކ އއލހކމވ

ވމ އއލހށ ކޔމނގނ، އއލހށ . ރއކވސ އއލހކމވއދ އހތރނގ ތރއނ އނމ ހޔވގނވ އހތ .ވފތރވމކ ކފރނނށ ކޔމނ ނގތމށ ފދފދ ސބބކވ

ނމ ތއޙދ އނގ، ވގތކޅކށ އއ އމހއގ ދނކމގއހދފއ، ދނ އހތރނގ ތރއނ އ! އ އޅތކނނވ

ހޔވގނވ އހތރޔ، ރއބލ ޢލމނގ އހތރކނ ދކށ، ޤބބގ އހލވރނގ އހތރކނ ނގއ، އއލހގ އތގއ ހރހ ކމކއ އއޗއގ ބރވ އލހގ އހތރކމގ މއޗށ އބއމހނގ އހތރކމށ ރހއޖމހއކ

ދ މހއތއވ؟ ކނފ

383." އނޔވރނނށވ ބދލއގ ނބއކމއވ"

*ފސވނ ދލލ*

ގ ވޙބސފޅކމގއވ تعالى اهللا

اهللا(ގ ކފއއގނ އނބރއއ މހއއ އއފދ ހއޔވ؟ އމހކتعالى اهللاގ ރއސވމށ ތބވމހއއ، تعالى اهللا" 384." އއ ނބއވގނވ ނމދއމކވ. އނމފހނ ދނ ތނކ ނރކއވ) ގ ކފއއގނ އނބރއއ މހتعالى

ރހނ ހދމށ މސއކތކރމހއއ އއލހގ ހލކއ تعالى اهللاމތނގއ އޅގނޑމނނށ އނގވނ تعالى هللا

މގފރދމގއ މސއކތކރ އދ އމހއގ ދއމ ޖގއކ ނރކ ކމގއ ވފއވ މހއއ ދމހނ އއވރއ . ނވނކމވ

އހތރޔ، ރއކތރޔ، ހމޔތތރޔ 381 150އލ ޢމރނ ސރތގ 382ތއޙދގ މތގއ އޅ ބޑވ، ދނއގ ގތގއ ނގއގނ އޅ، ! އނސނނނށވ ނރއކލއގ ބޑކމއވ. 50ކހފ ސރތގ 383

!ކނފދ ނބއވގނވ ބދލއތއވ؟. ބނނއ ސހނނގ ވފތރކމށ ދޔމހނ ދކބލށވއބއމހނގ ރއބށ ވފތރވމނ ޞލ 162 ސރތގ ޢމރނ އލ 384

~ 121 ~

ގ ރހނ ހދމކ ހމއކނ އއލހށ އޅކނކށ، އކމށ 385)تعالى اهللا(އދ ޝއކއވސ ނތގތގއ އއރޙމނއދ ހމއފދއނ އއލހގ ހލކއ މގފރދމކ . އމހކ އބއމހނގ ތރއނވ މހއކމގއވމވ ރހބދ، އދތ

386. އއ މގބރތކށ އޅކނކށ، އކނތއތކށ ތރހބދ، އބއމހނގ ތރއނ ވމވ

ގވ، ތރހބދ، އޚލޞތރކމއއކ އއލހގ ) ތއޙދށ(އއލހގ އއކއވނތކމށ، ގ ހޟރތގއتعالى اهللاވމ އކމށ ތރހބދ، ، އޅކމށ ގވމހއއ، މއމނނގ ތރއނވމހނ، ހމކށވރނވސ އއލހށ ޝރކކށ

.އއލހގ ހޟރތގއ އއވރނވ ހއޓވ މރވފއވ މހނނށ އދ މޝރކނ

ކލމނ "ބނ މހނނށ ބނނ އތ އއޗކ " ތމނމނވ ބރނ ތބ ބޔކށވ"އބއމހނ ތމނނމނގ އޒރކ އލހ ރހ ކނތއތކއ ދރށ ނރހ ކނތއކށ އ تعالى اهللاހމކށވރނވސ ބރކ "އދ ". ދގ ހދއފއވ

އދ ހމކށވރނވސ ބތލގ މގ ހޔރކރމހނ އކނތއ . ދއމށވ އޒރއ ކމގއ އއލހ ނލއވވއވނނނމ އހނ. ހޔރކރނ އބއމހނގ ދނޔވ އފތކއ ދނޔވ އރމތއ ގއލދނކމގ ބރށވ

އހނސ އބއމހނނކ މސލމނގ . ވއވ 388އކމށ 387އދ އމނވސ. އބއމހނނށވސ ހއގ އނގއވ . ތރއނވ ބއއ ނނވ

*ހވނ ދލލ*

އއލހގ ވޙބސފޅކމގއވ

389އބއމހނނށ އހނތކށ ދޔނ މޖބރވގނވ(ހމކށވރނ އބއމހނގ ނފސތކށ އނޔވރވގނތބ ހލގއ" ހނގ ފރނތއ ހއޕވ މހނނށ މލއކތނ އބއމ، )ހލގއވސ އބއމހނ ކފރނގ ގތގއ މޑކރމހނ

.ގ އސމފޅތކގ ތރއނ އސމފޅކވتعالى اهللاމއ 385ގ ނރއސވނ تعالى اهللاއދ ހމމއއއކ، މވއޙދނނއ އދކޅށ، ސހނނނއ ޞލބނނށ އހވ، ވފތރކނ ދއކމކ 386

. މދ އއވސ ޝއކއ ވސވހއވ ކމއ ނނވލބނކމއ .ނނވ'އޢތޤދ'އނނއ 'އޤދ'އބސ އއސފއވނ . އވ'ޔޢތޤދނ'މތނގއ އސލ ބނނކރވފއވ ބހކ 387((އނގވ ވޙކރއވނ تعالى هللاއށ އނކރކރ ކމއމދ )السالم علیھما(ފރޢއނ، މސއއ ހރނ 388

(( " އއޔތތއ އއ ތދކނ އމހނގ ހތތކށ ޔގނވ އނގތބ، އނޔވރކމއ ބޑވމގ

ފސދ އފއދމހނގ ނމނވނ ކހނކނކނ ކލގފނ !) އ މޙނމދގފނވ. (ގތނ އއޔތތކށ އބއމހނ ދކޅހދއވ 14ނމލ ސރތގ ." ދކވޑއގނނވށވ

ހޖރ 389

~ 122 ~

390 "އޔވ؟ތޔބއމހނ އޅނ ކނގތކށހ. އމލއކތނ ވދޅވއވ

ތޔބއމހނވ ކނ ބއގނޑއގ ތރގއ ހއޔވ؟ މސލމނގ ތރއނ "ނވތ އހނ އބރތކނ ބނނނމ ". ހއޔވ؟ ނނނމ މޝރކނގ ތރއނ ހއޔވ؟

ދއކ އޒރކ އބއމހނނކ ބލކށވގނވ އދ އބއމހނނ މސލމނގ ތރއނވ ބއއ ނނކމނ، އބއމހނ

އދ އބއމހނނށ . އހނސ މލއކތނ އބއމހނގ އޒރ ގބލފޅއ ނކރއވއވ. އނޔލބގނވ ބއއ ކމވ ވދޅވއވ

ގ ބނ ތނވސވގނ ނވތއވ؟ ފހ އބއމހނގ ޖގއކ تعالى اهللاތޔބއމހނ އބމގއ ހޖރކރމށޓކއ " 391." އއ ނމމއގ ގތގއ ނބއވގނވ ތނކވ. ނރކއވ

އދހރ އކކވސ އނކރ ނކރނ ފދއނ މޝރކނނއ އއބއވ އބއމހނގ ޖމއތގ ތރއނވ ހރހ އދ ބ

. ގއމތއވނ މސލމނނއ އދކޅށ ނކމފއވ

އއ މޝރކނ . އލއވފއވ އޔތކވބޔކއބހގތނ ބވ 392މއޔތކ މއކގއ މސލމވ އހނސ ހޖރނކރ. ބދރ ހނގރމއށ ނކތހނދ މސލމނތކށ މޖބރވގނދޔއ މޝރކނގ ސފތކގއ ބއވރވމށވ

ރ ނކރ މހނ ނ، ހޖގއ ހޖރކރ މސލމބދރ ހނގރމއ އދ. އވ ބރއގ ސބބނނވއބއމހނނށ ގނފއދ . އބއމހނގ އތތކނ ގތލކރވއޖކނ އނގއރށ އބއމހނ އކމއ ދރވ އކމއ ހތނތނވސވއވ

ވއލއވ ތ ބމއޔ تعالى اهللا". އހރމނގ އމއލ އތތކނ އހރމނގ އޚނތއ ގތލކރވއޖއވ"ބނޏވ 393. އހނދއވ

97ނސ ސރތގ 390((އދ މކމއ ގޅ އހނ އޔތއގއވނ ، 97ނސ ސރތގ 391 ((" އމނވގނވ

އނކބތ ." ފހ، ތމނއލހގ ހޟރތށ ތޔބއމހނ އޅކނކރށވ. މކށވރނ ތމނއލހގ ބނ ތނވހވހ! ތމނއލހގ އޅތކނނވ 56ސރތގ

(( ފދއނނވ އނނ އޔތގއ އނނނވ 392 (("މސތކނގ އމނވ އދ

އނފލ ." ނނވ އތކމއ މއޗށ ތޔބއމހނގ – ދނދނ ހޖރކށފމށ އމހނ ހމޔތކރމކ މހނ ނގސތބ ހޖރއށ ތރއނ 72ސރތގ

އއ "އއސނނލ ކބރ"ގއވ ފދއނ )"5/166(ތހފތލ އޝރފ "އއ، )7085، 4596(ރވކރއވފއވނ ބޚރ 393ގއ ބއޙޤއއ، )"9/12(އއސނނލ ކބރ'ގއ އމމ ތބރއއ، )5/234(ގއ ނސއއއ، އކލގފނގ ތފސރ"ކތބއތފސރ"އދ . ގއވ ފދއނ އބނ ރހއވއއ، އލއސމޢލއއ، އބނ މނޒރވ)"8/263(ލބރ ފތހ"ގއ ތބރނއއ، "އލއއސތ"މޖމޢއޒވއދ "އދ އލޙއޘމގ . ގއވ ފދއނ އބނ އބ ޙތމއއ، އބނ މރދވއހއވ)"2/206(އއދއރލ މނޒރ " .ގއ އލބއޒރއވ"މސނދ"އކލގފނގ ގއވ ފދއނ )"7/10(

~ 123 ~

ވމ އގއމތކއގއ އސލމދނށ ދއވކށ، އބއމހނގ ހތތކގއވ އމނގ ޒއރވސ އއލލއފ ޝރކށއ އބއމހނނށ ހމޔތދ ، އބއމހނގ ދނށ ރހ އކވރކނ ދއކ، އބއމހނގ ކޔމނގ ދށށގސ

އބއމހނނށ ތރހބދ، ތއޙދގ ބއގނޑ ދކށލ، ތއޙދށ ފރގސދ، އއ މގފރދފއވ ބއއކމގއ އޙދއ، ޖހދގ ދރކށ، ލދގނނވ، އބއމހނނ ތ، ގބލކށ، އބއމހނނށ ހޑހތރ އއޗހ ގވ، ހޖޖހ

މގގއ ސބތވގނ ތބ ބއއކމގއވމނ، އބއމހނނއ އދކޅށ މޝރކނނށ އއވސ މޖބރކމއ އޒރއނތ އހވ މހނނއ ދތރ ބނނ ކކތއވ؟

ބއގ ސބބނނއ ކފރނދކ ގނފއވ ބރއގ ސބބނ އބއމހނނކ އބއމހނގ އމއލ ބމށ ޖހފއވ ލތ

އބއމހނ ހޖރ ނކށތބ އބއމހނގ ލޝކރގއ ބއވރވނޖހފއވ މހނނށވރނ އބއމހނނށ ކފރނގ . އގވގނވ ބއކވލގބވސ ހއގ، އދ ނރކއގ އލފނވސ އބއމހނނށ ހ

ބދރގ ދވހ މޝރކނނއއކ ނކމ މރވދޔ މހނނށވ އޒރއ 394މޖބރއޔތކ"އދ މހކ އހފނ

" ނނހއޔވ؟

އސލއގ ފށމގއ އއޒރ އއ އމ، އބއމހނގ ފރތނ އއޒރ ގބލނކރވނ"އބއމހނނށ ދނއތ ޖވބކ ވމ . އހނދ އބއމހނ ހޔރކރ ކފރނގ ތރގއ އޅށވ. ދއކނ ތނއ އބއމހނނކށ ނވއވ

އބއމހނގ މކމގއވނ ހދ. އބއމހނނކ މޖބރއޔތގ ސބބނނ ކޔ އޒރ ދއކނ ބޔކށ ނވއވ .އއ އބއމހނ ހޖރ ދކށލ، ކފރނނއއކ އޅނ ގސތކރ ގސތކރމވ. އމއލ ނފސތއ ކށވރކރމވ

*ހތވނ ދލލ*

އއލހގ އޔތއކމގއވ

ގ އޔތތކށ تعالى اهللا. ހމކށވރނ އއލހ ބވއލއވ ފތގއ ތޔބއމހނގ މއޗށ ބވއލއވ އނގވފއވއވ" ކފރވވ، މލމތ ރއދކރވ އޑ ތޔބއމހނނށ އވހނދ، އބއމހނ އހނ ވހކއއ ފށއފމށ ދނދނ،

މޖބރކރވނ، ގދކމނ ކރވނ، ބރގ ބނނކށގނ ކރވނ 394

~ 124 ~

އފދއނ ތޔބއމހނ ތބނނމ ހމކށވރނ . ހނ އށނދ ނތބށވއބއމހނނއއކ، ތޔބއމ 395."ތޔބއމހނނކވސ އބއމހނފދ ބއކވ

އއ . 396މ އޔތގއ އއލހ ވޙކރއވނ، އއލހގ ފތގއ އއލހވނ މއމނނނށ އމރއކރއވފއވ

ހގ އޔތތކށ ހޖޖހ، މލމތކރވހނދ، މޝރކނ އހނ ވހކއއ ދއކއފމށ ދނދނ އއލއދ އބއމހނނއއކ އފދ ހލއގއ . މޝރކނނއއކ މއމނނތއ އކގއ އށނނ މނކރއވފއވ ކމވ

. އސތސނ ކރއވފއއ ނވއވ 397ޚއފއއ تعالى اهللاމތނގއ . ރއނވ މހކވއށނނމހކ އބއމހނގ ތ .ހމއކނ މޖބރކރވފއވމހ ފޔވއވ

ވމ . ށވމސލމނތއ އއފސގނޑއގއ އޅނކ. ރކރއވފއވނ އސލމދނގ ކރކޅއވމކނތއ މގތށ އމ

ގ އޔތތކށ ހޖޖހ، تعالى اهللاމޒމނގއ، އސލމނގ އކ ގއމތއ އކހސބގއވ ޒމނއގއ، ނ މލމތކރމށޓކއ، ކފރނތކށ ދއވތދ، އބއމހނ އއމނ އބއމހނނއއކ އހތރކނ ބއވ، އކވރކ

ގ އޔތތކށ ހޖޖހ، މލމތކރމނ އކމއ އއބސވ، ތއޙދގ އހލވރނނއ تعالى اهللاއބއމހނ ބއވ، 398ދރވ، ތއޙދގ އހލވރނ ދރކށ ހދމހގ ޙކމކ ކބއތއވ؟

*އށވނ ދލލ*

ގ ވޙބސފޅކމގއވ تعالى اهللا

. އ ކރސޓއނނ އއ ތޔބއމހނގ އއލޔއނ ކމގއ ނނގށވޔހދނނ! އ އމނވއޖ މސތކނނވ"

140 ސރތގ ނސ 395(( މނކރއވމކ ގނވފއވ މތނގއ 396

(("ކލގފނ މހނ އޅ ދއކ ވހކ ގތނ މލމތކރމގ އޔތތކއމދ ތމނއލހގ

އކމގ މތނ ޝއތނ . ވޑއގނނވށވ އނބރ ކބއނ އމހނގ ދނދނ ފށއފމށ ވހކއއ އހނ އބއމހނ، ދކވޑއގނފވއޔ، 68އނޢމ ސރތގ ." ކލގފނ ހނދމފޅ ނއތއފ ހނދ، އކނ ހނދމވމށފހ، އނޔވރ މސތކނނއމދ މޖލސ ނކރއވށވ

!ބއލވ) 1/567(ތފސރލ ޤރއނލ ޢޟމ "ގ )اهللا مھرح(އބނ ކޘރ ބރގނފއވ މހ 397ގ ބނ )وسلم علیھ اهللا صلى(މވއޙދނތއ ގތލކށ، މޙނމދ. އމމގ ވހކފޅ ބނވފއވނ މއދގ ހލތށ ފދއވ! اهللا سبحان 398

.ނނނއ ޞލބނ ގތގއ އދސކރ މހނނއ ބހގތނ ފދއވހފ، އބމށ އއމށ ސހ

~ 125 ~

ތޔބއމހނގ ތރއނ އބއމހނ އއލޔއނ ނގއފމހކ . އބއމހނނކ އއބޔކ އނއބޔއއގ އއލޔއނނވ 400 399." ހދޔތއ ނދއކވއވ تعالى اهللاޔވރނނކށ ހމކށވރނ އނ. އބއމހނގ ތރއނވ މހކވ

.ވނ މއމނނނށ ޔހދނނއ ނޞރއނނކ އކވރ އހތރނކމގއ ނގނ މނ ކރއވފއވتعالى اهللاވމ

ރވ، އހތރއކށ ވއޖނމ އމހކ އބއމހނގ އދވސ އއލހ އނގވފއވނ އބއމހނނއއކ މއމނކ އކވ

ހމއފދއނ މޖސނނއ ބދށއޅކނކރ މހނނއވސ އފދ ގޅމއ ބއވމހގ . 401ތރއނވ މހކވ . ޙކމކވސ ހމ އއއވ

އދ އގވ ގވމކ . ގވމހނނކ މޝރކނނއ ނނވ މގބރއށ އޅކނކށ، މރވފއވމހނނށ"އދ

. 402ބނމހގ ކފރކމއ އމހގ ޖހލކނވނ ފޅވގނނވ" ޝރކއވސ ނނވ

އތ؟ އއލހ އދ ކއ. އދ ބރގނފއވމހއއ، އނނވސ އހނމހކއ ދތރ އއލހ ފރގއ ނކރއވއވ 404.ހތގއ ބލމޑކމއވ މހ އކނތއކރނ އބއމހނނށ ދމވދނ ދތތކއގ ބރނނވ 403އނގވނ

ވދނތ ތޔބއމހނ ނނގތބ ޔހދނނއ ނޞރއނނށ: "ވދޅވފއވއވ) عنھ اهللا رضي(ސހބއއ ކމގއވ ޙޒއފ 399

ތޔބއމހނގ ތރއނ އބއމހނ އއލޔއނ ނގއފމހކ "އދ އހނ ވދޅވމށފހ އނނނވ އޔތ ވދޅވއވ " ބރވތވށވ ބއލވ) 3/100(ދއރލ މނޒރ ". އބއމހނގ ތރއނވ މހކވ

((ގއ އއލހ އތރށ ތފސލކށދއވފއވއވ 53-52އޔތ ނނބރ އދ . 51މއދ ސރތގ 400

...............

(( "އމހނގ ހތތކގއ ބލމޑކމއ ހނނމހނ، އބއމހނގ)ވފތރ އކވރނނށވމށ އވސވގނނތ ކލގފނ ) ކފރނގ

....... ތމނމނނށ ބޑ މސބތއ އއސ ކރމތވދނކމށ ތމނމނ ބރގނއވ. ބނއވއބއމހނ . ދކވޑއގނނވނއވށ އޅނބޔކ މބއމހނ އބއމހނނ ހމކށވރނވސ ތޔބއމހނނއ އކގއ ތބބޔކ ކމގއ އބއމހނގ ހވގ ކޅނތކޅށ ހވކ

."އދ އބއމހނނކ ގއލނވގނވ ބޔކކމގއ ވއވ. އޔވ؟ އބއމހނގ އއމލތއވނ ބތލވފއވހގތނ އއ ބހ 51މއދ ސރތގ ."މހކވ ތރއނވ އބއމހނގ ނގއފމހކ އއލޔއނ އބއމހނ ތރއނ ތޔބއމހނގ" 401

މއޔތގ މނ ނގނ ބރފށނ ދހވ : "ގއ ވދޅވފއވއވ)"11/138(އލމޙއލ "އކލގފނގ ) اهللا رحمھ(ޢއލމ އބނ ޙޒމއދ މކމއ ދމސލމކ ދބހއ . ވމއ ހއގ. އހނ އފދމހނނކ ކފރނގ ތރއނވ ކފރކވ. މނކމގއ ބނމހނ ތދހދއފއވ

."ނވނއވފޔވ އހނ ފރތތކށ އޅކނކރމހނގ ފރތނ ބހޘކރމހ، އމހނނށޓކއ ބހޘކރމގ ސބބނ تعالى اهللاމހކ 402

.އބއމހނގ ވފތރޔކށވއވ((ވޙކރއވނ 52އލމއދ ސރތގ تعالى اهللاހގތނ އދ އބއމހނނއ ބ 403

(( "އމހނގ ހތތކގއ ބލމޑކމއ ހނނމހނ، އބއމހނގ)ރ އކވރނނށވމށ އވސވގނނތ ވފތ) ކފރނގ

."ތމނމނނށ ބޑ މސބތއ އއސ ކރމތވދނކމށ ތމނމނ ބރގނއވ. އބއމހނ ބނއވ. ކލގފނ ދކވޑއގނނވނއވއދ އކމގ ތރއނވސ އބއމހނނއ . ނ ބރކ އޒރއ ނނވއނއކވސ މރޖޢއނނށ ރއދދއވ، އމމ ވދޅވލއވ 404

.އއބއވ މސލމނނއ އދކޅވ މހ މރތއދ ވނއވ

~ 126 ~

އދ މރތއދނނށ ބލއރވސ ފނނނ އބއމހނ މރތއދވފއވނ އބއމހނނށ މދނޔމތގއ ލބދނ ގ ފރތނ ވވޑގނފއވ ވއދއ، تعالى اهللاއބއމހނގ ހތތކގއ ބކހރ އމނއ، . އލމއގ ބރނނވގ

އހނދ އބއމހނ . 405ވނ އބއމހނގ ހތތކނ ފއސވފއވتعالى اهللاތއޙދގ އހލވރނނށ އހވމށވ ލބ އއލހ . ނއ ވދކށ، އބއމހނނށ ދމވފއވކމށ ބނ މސބތނ ސލމތވމށ އވސވގނއވމޝރކނ

ވޙކރއވފއވއވ

އހނދ އބއމހނވހށ . ގ ހޟރތނ ފތޙއއ ނނ އނނގތއވސ އތވދނއވتعالى اهللاފހރއގއ " 406."އބއމހނގ ހތތކގއ ފރވއގނ އޅ ކނތއތކއ ހތމކރބޔކށވ

*ނވވނ ދލލ*

އވއވ ވޙކރއވފ تعالى اهللا

އދ . ފނ ދކވޑއގނނވނއވކފރވމހނ އއލޔއނގ ގތގއ އގތރއނ ގނމހނ ލބގނނތ ކލގ"އބއމހނގ تعالى اهللاއއ . އބއމހނގ ނފސތއ އބއމހނނށޓކއ ކރމތކރ ކނތއތކގ ނބއކމއވ

407." ހނ ލއވމވއދ ނރކއގ އޒބގ ތރގއ ދމތބނ ބޔކ ކމގއ އބއމ. މއޗށ ކފލއވވމވ

ގ ކފ ހއގވ، އދ އއލހގ އޒބ އމހކށ تعالى اهللاބއވމކ 408ވނ ކފރނނއއކ މވލތتعالى اهللاމތނގއ

ދއނ ބރގ ސބބނވސ ހތގ އދ ހމއފ. އނގނ، މޖބރކރވމގ ސބބނ ހތގ ގބލކރމށ ބދލއ ނނނނއވ 405

އހނސ އމމ ވދޅވލއވނ . ވމ ކފރނދކ ބރގނނމހ ކފރށ ނރހ އސލމދކ ލބވދނއވ. ގބލކރމށ ބދލއ ނނނނއވނނއ އދކޅށ ކފރނނއ އއބއވމގ ސބބނ އބއމހނގ އހނ އބއމހނ މސލމ. ކމގއވ' މރތއދނ'އފދމހނނކ

.އމނކނވނ ނފވފއކމވ 52މއދ ސރތގ 406 80މއދ ސރތގ 407 ރއޓހކނ، ރއޓހވނ، ވފތރވނ: ބހގ ގތނ 408

~ 127 ~

ހމއކނ އޒރވރވނ . ގނފއވ މހވސ އޒރވރއއ ނވއވމތނގއ ބރ. 409ދއމކށ ހއގވ ކމކވ .ދނގތނ ބލއރ މޖބރވފއވ މހއގ ޝރތތއފދގތށ މޖބރވފއވ މހއވ

އށ ހމއކނ މވވ تعالى اهللاމއ، ވމ ސފކފރއ، ހޅވލވފއވ ގތއގއ ތއޙދގ އހލވރނނށ އދވތތރވ

އޅކނ ނތކށލމށޓކއ މސއކތކށ، އއލހއއ ޝރކނތކއ ބއވރކރމށ މސއކތކރ މހގ ހލކ 410ކބއތއވ؟

*ދހވނ ދލލ*

އއލހގ އޔތ ކމގއވ

އށއ، އނބއޔއށ ބވއލއވ ފތށ އމނވކމގއވނމ، )وسلم علیھ اهللا صلى(އށއ ނބއޔتعالى اهللاއބއމހނ " 411."އހނއކމކ އގތރއނ ގނމހނނކ ފސގނކނ ކށވރވ. ކ އއލޔއނ ކމގއ ބލ ނހފހވއބއމހނނ

علیھ اهللا صلى(މތނގއ އއލހ އނގވފއވނ ކފރނނށ މވލތ ބއވމކ އއލހށއ އއލހގ ރސލ

ދނ އއލހ ބޔނކށދއވނ ކފރނ . ލއވވ ފތތކށވ އމނ ނފވގނދނ ކމއކމވއށއ އއލހ ބވއ)وسلم ގނފއވ މހއއ އދ ބރ . އއ އބއމހނގ އއލޔއނ ކމގއ އބއމހނ ނގ އބއމހނގ ފސގ ކމނނވ

އއޘގ . "ގއ ބހގ ގތނވނ ވރށވސ ކޑ ކޑ ތފތއ ނމވސ އމމނތއ އކމއމދ ހލފވފއވއވ'ލތވއ'އއ 'މވލތ' 409

.ބއލވ)" 5/201(އއދރރއސނއޔ "އއ )"133(ޢރލ އމނ ގ މނއކ 'ތވއލ'ޝރޢ ގތނ އމމނތއވނ . ނއގއވއނމ ފހނ ބޔނކރވފއވ މވލތގ މނ އވނ އގ ބހގ މ

. ކނ ބޔނކރއވފއވ"ރއޓހކމއ، އކވރވނ"ކ 'މވލތ'އދ . ކނ ބޔނކރއވފއވ"ވފތރކމއ، އއބއވނތ"އދ ދނނނޖހ އއޗކ ކނމ ތވއލއކ . ނ ވރށވސ ހއސވގނނވއދ ތވއލވ. އގތނ މވލތވނ އނމވގނނވ

:ނޓ. ގ ބބ ބއލވ"މވލތއއ ތވއލ ވކކރ ރނގ"އދ މގ ކރނދޔ . އހނސ ކނމ މވލތކ ތވއލއއ ނނވ. މވލތއކމވއފރތތކނ ދކގތގއ ކޑ މވލތކމށބނ އމލތކއ ބސތކކ . މއ ކމގއ ބއއ ފރތތކނ ދކއވއދ މއ ނބއކށ ދކދކ

ލ ކޔނ އދ އފރތތކނ ބނގތގއ މއމލތކށ މވލތއ ތވއ. އއގތކށވސ އއބއވމގ ތރއށ ވނނނ އއޗއސއ ނނވއދ މކމގ އތރ ތފސލ . ހމނ މހ ދނނ ބރކރވ ބއތއ ވކކރނ ޖހނއވ) ބސތކއ އމލތކގއ(ފށމނ މދބއގއ

.ކރނދޔ ބބގއ ހމނލވފއވނއވރޢތ ނތކށލމށ މސއކތކށ އނސނނ އމއލއށ ހދފއވ ޔސގފދ ވމ އއލހގ ޤރއނއ ސނނތނ ސބތވފއވ ޝ 410

ޝރއތތއ ތނފޒކރމށ އއބއވ އކވރވ މހނނއމދ ބނވނ ކކތއވ؟ 81 ސރތގ މއދ 411

~ 128 ~

ވރށވސ ގނމހނގ ނރއދގ މރތއދނގ ތހމއފދއނ މއ. ބރނގނނ މހ ފރގއ ނކރއވއވއދ އބއމހނގ . އބއމހނ މރތއދވމގ ކރނ އގއނ ގނމހނނކ ފސގނނވ. ކވސ މއއވމސލ

ހމކށވރނވސ އފދ . އފސގކނ އބއމހނ ކފރނނއ އއބއވ ދނނ ބރވނ ޖގ ހދއދނއވ .ކނތއތކނ އޅމނ އއލހގ ހމޔތށ އދމވ

*އގރވނ ދލލ*

އއލހގ އޔތކމގއވ

. އއނ ކއމކ އރދމކވ. ގ އސމފޅ ނކޔ އއޗކނ ތޔބއމހނ ނކށވتعالى اهللاއއއޗއގ މއޗށ "ތޔބއމހނ އބއމހނނށ . ނގ އއލޔއނނށ ވސވސ ދނއވތޔބއމހނނއ ޖދލކރމށ ޝއތނނ އބއމހ

412." ކޔމނވއޖނމ ތޔބއމހނނކވސ މޝރކނނވ

ނ ތޔބއމހނ ތޔބއމހނގ އމއލ އތތކ"ބވއލއވވ މޝރކނ މސލމނނއ ދމއށ تعالى اهللاމއޔތ ގތލކރއވވ އއޗހނ ކއބއ تعالى اهللاއކމކ ތޔބއމހނ . ގތލކރވ އއޗހނ ކއބއ އޅމނނނތއވ

413. ބނމނނވ" ނޅނ ކހނތ ވގނހއޔވ؟

ބއވ އއ ހލލ ތކތ ކމށ ބނފ ކނމ ވމ އތނގއ މރވފއވ މޅތކތ ކވނކމށބނ މޝރކނނއ އއހމއކނ މޖބރކރވގނވ . ބރގނފއވ މހއއ އނނމހއ އސތސނއއ ނކރއވއވ. މހކވސ މޝރކކވ

ކވ، އހދ، އބއމހނނއ އ ،414އބއމހނނއ މވލތ ބއވމށ އއބސވ! ދނ ވސނވ. މހ ފޔވއވމހނވނ ހއގގއކމށ ބނ ހކދ، މސލމނގ ލ އހރވމށއ މދތއ ފރމށ ހއދދ، މސލމނ ދކށ އބއ

މޝރކނނއ ގޅމހގ ހލކ ކބއތއވ؟

121އނޢމ ސރތގ 412އއ )"7/237(އލމޖތބ "އއ ނސއގ )"2818(ސނނ އބ ދވދ "ގ ފރތނ )عنھ اهللا رضي(އބނ ޢއބސ ރވކރއވފއވނ 413

ގއ)"4/233(އލމސތދރކ "އދ . އކލގފނ ވދޅވ ގތގއ މޙދޘއކ ޙސނ ޣރބ ޙދޘއކވ. ގއ ތރމޒއވ)"3069(އލޖމޢ "ގއ ބއޙގއއ، އލފރޔބއއ، އބނ އބ ޝއބއއ، )"9/241(ސނނލ ކބރ "ގއ ތބރއއ، )8/17(ޙކމއއ، އކލގފނގ ތފސރ

ދއރލ "އބނ މރދވއހއއ، ޢބދ ބނ ޙމއދއއ، އބނ އލމނޒރއއ، އބނ އބ ހތމއއ، އނނޙސއއ، އބ އއޝއޚއއ، .ގއ ތބރނއވ)"3/43(މނޒރ

ބރގ ސބބނ މސލމނނއ އދކޅށ ކފރނނށ އހވ މހގ "ވމ މސވލއ އގ ޖވބ އބދވސ ހނދމފޅގއ ބއނދވށވ 414 " ހކމކ ކބއތއވ؟

~ 129 ~

ސ އބއމހނނކ މރވފއވ މޅތކތ އއ ހއދ ތކތ ކމށބނ މހނނށވރނ ނބއވގނވ އދ ހމކށވރނވ . އބއމހނގ ކފރއ ޝރކގއ މގފރދފއވ ބއކވ

*ބރވނ ދލލ*

ގ އޔތކމގއވ تعالى اهللا

ދނ އއށފހ އނ އގތރއނ . ތމނއލހގ އޔތތއ ލބދވނމހގ ހބރ ކލގފނ އބއމހނނށ ކޔއދއވށވ" 415." އދ އނވ މގފރދގނވމހނގ ތރއނނވ. ދނ ޝއތނ އނގ ފހތނ ދޔއވ .ނކމ، ވކވގތވ

އވ ކޔނ އސރއލ ބގއގ ވރށވސ އޅވރ ތގވވރ އލމވރއކއ 416'ބލޢމ'މއޔތ ބވއލއވގނވނ

417. ވސ ދނނ މހއކމގއ ވއވ'ޢޟމޢލމލއ'އނއކ . ބހގތނނވ

علیھ(ގ ގތށ މސ419ޖއބރނ: "ގ އރހނ ރވކރއވއވ )عنھما اهللا رضي(އބނ ޢއބސ، 418އބނ އބ ތލޙކލގފނށ ނ އއސ އފނއވނ ހނދ، އކލގފނގ ބޑބބއނގ ދރނނއ އހނހނވސ މސމހ )السالم

އދ އނއއއކ އނގ ބޑ . އކ ވރށވސ ބރގދ މހކވ)السالم علیھ(ވރނވސ މސހމކށ"ބނޏވ ވމ އނމނ. އނ އއސ އހރމނގ މއޗށ ވރވއޖނމ އނ އހރމނ ހލކ ކރނއވ. ލޝކރއވސ ވއވ

އހނދ ބލޢމ ". އއ އނއއ އކގއވމހނ މގއމއ ދރށ ގނދއމށ ދނނވށވ)السالم علیھ(މސتعالى، اهللاއއ ދކޅށ އހރނ ދޢކށފނމ އހރނވހށ ދދނޔގ )السالم علیھ(ހމކށވރނވސ މސ"ބނޏވ

އހނސ އބއމހނގ ފއތނތކއހރ އނމފހނ އކލގ އބއމހނގ އދމށ ". އނނވއބއޖވރނގ ތރ ވޙކރއވވއވ އނ ހރ ރނގޅކނ ހއޕވމށފހ تعالى اهللاއހނދ . އޖބދ އބއމހނނށޓކއ ދޢކށދނވ

175އޢރފ ސރތގ 415އއ، މސތދރކ )257/ 13(ތފސރ އއތބރ . ނލ ބލޢމއވ' އލފ'ބލޢމ އބނ ބޢރ، އދ އހނ ރވޔތއގއވ ގތގއ 416

ބއލވ) 2/325(ޙކމ ބހގ ގތނނމ އއލހގ އނމ މތވރވގނވ އސމފޅ 417އކލގފނ ދނޔއއ ވކވފއވނ . ގ އޅއ ކމގއވ އބލ ޙސނ ޢލ ބނ ސލމއވ)عنھ اهللا رضي(ބނ ޢއބސއކލގފނކ އ 418 ބއލވ" 402އއތޤރބ ."ގއވ. ހ143 .ބޔނކރވފއ ވނއވގއ މމހނގ ވހކ 26-20މއދ ސރތގ . ވރށވސ ބރގދ ބއއ: ބހގ ގތނ 419

~ 130 ~

421އދ އބނ ޒއދ. 420".އދ އނވ މގފރދގނވމހނގ ތރއނނވ. ދނ ޝއތނ އނގ ފހތނ ދޔއވ"ދކޅށ އއ)السالم علیھ(މނއކ މސ". އނގ އމއލ އދމއ އފތއވ އނގ މހނނއ އކގއވ"ވދޅވއވ

.ހނގރމ ކރ މހނނއ އކއވ

އމހކށ އއލހގ އޔތތއ ދއވ، އގ ފހމ تعالى اهللاގ އޔތތކށ ފރގސދނ މހޔނތތރޔއ، تعالى اهللاވމ މނއކ " އގތރއނ ނކމ، ވކވގތވ ދނ އއށފހ އނ"ދއވ، އނއކ އގ އހލވރއކށ ވމށފހވސ، އނ

ކމށ ބނ ބނމގ މނއކ "ގ އޔތތއ ދކށލتعالى اهللا"އދ މ. އނ އއޔތތކށ އމލކރނ ދކށލ ވހކއވހއގ އނގ، އއށ އމލކށ، އއށ އއ އނއށ . މޝރކނނށ އހވ އބއމހނގ ހޔލތކށ ހތވރ ދނމވ

ޔގނކށ އއލހށ އޅކނކރމށ ފހވސ، އނއއ އނގ ގއމގ މހނގ ކބއނ އކލގފނ އނބރލމށ މހނގ ފރތނ އއ އކލގފނއ އކގއވ މހނނއ ދކޅށ ދޢކރ، އނ އނގ ގއމގ)السالم علیھ(މސ

އދ އނއށ ދނޔ . އދ އބއމހނނށޓކއ ވފއވ ހމދރދއއގ ސބބނނވ. ގނފއވ ބރއގ ސބބނނވ ".ގ އޔތތއ ދކށލ މހކށވتعالى اهللا"އދމގ ސބބނ އނ އކނތއތކށ އމލނކރވ އނވ

ވނ އއލހގ ތއޙދގ އޔތތއ އބއމހނގ تعالى اهللاއހނ . މއދގ މރތއދނ މއށވރނވސ ގހވ އދ

އދ އއލހށ ޝރކކރނ . މއޗށ ބވއލއވ، އއލހއއ އއވސ ޝރކކ ބއވރ ނކރމށ ގވލއވފއވއލހ ފޔވ އހނ ފރތތކށ މދދށ އދމއ، މއމނނނށ މވލތ ބއވމށއ، އބއމހނނށ މނކރއވ، އ

ލބކށ، މޝރކނނށ ރޅވރވ، އދވތތރވ، އބއމހނނއ އދކޅށ ޖހދ ކރމށ ގވލއވ، ބދތއ މށއ، އއޖނސނ ޖނސގޅނ ހނގނ ހއޓވމށއ އހނހނވސ ނބއވގނވ ތޅމށއ، ޒނކރނ ހއޓވ

ގ تعالى اهللاއބއމހނ އކނތއތއ އއ ދނނ ކނތއތއކމށ ދކ، އއ . ހރހ ކމއ މނ ކރއވފއވވމ އބއމހނގ މއޗށ . ވސ އބއމހނ އކނތއތއ ދކށލއވފރތނވ އމރތކއ ކމށވސ ގބލކށފއ

ނވތ އނމ ކޑވގނވސ ހމ ބލޢމއއ . އއލހގ އޔތތއ ދކށލ މހނގ ލގބ މބޑށވސ ހއގވ 422.އއފނވރއގއ ވއވ

ގ ކބއނ )عنھ اهللا رضي(އބނ ޢއބސ، ގއވ ފދއނ އބނ އލމނޒރއއ އބނ އބ ޙތމ)"3/145(ދއރލ މނޒރ " 420

މއޔތ : "ގއ ވދޅވލއވފއވއވ)2/65(އކލގފނގ ތފސރ) اهللا رحمھ(އލހފޒ އބނ ކޘރ. ރވކރއވފއވ ރވޔތކވބނ މހނގ ބސވނ "އކމކ ފހނ އނ އކނ އއލލއވ. އނއށ ރސލކނ ދވނވ"އދ . ސބބށޓކއކމށ ބލވއވބވއލއވނ މ

ޢއބސގ ކބއނ ޢލ ބނ އބ ތލޙ، އބނ " :ނޓ." އދ އމހކވނ ވރށވސ ބޑށ އޅފއވ. ވރށވސ ބޑކށއގ ގތގއވއހނ ޢލ ބނ އބ ތލޙ ދވހކވސ އބނ ޢއބސއއ . ރވކރއވފއވ ރވޔތކ ބލކށ ރވޔތއ ކމގއ ބލވއވ

ޢލ ބނ އބ ތލޙއކ ޢއބސގ ދރނގ "ގއ ވދޅވފއވއވ )"4754(ތޤރބއތޙޒބ "އބނ ޙޖރ ". ބއދލވވޑއގނފއއ ނވއވއދވސ އބނ ." އކލގފނ އބނ ޢއބސގ ކބއނ ރވކރއވފއވނ މރސލ ކނނވ. އދ ދރއޅއވފއވނ ހމސގއވ. އޅކވބނ ޢމރ އބނ އލޢޞގ هللا އދ އބނ މރދވއހ، ޢބދ: "އވއވގއ ވދޅވލއވފ)"7/189(ފތޙލ ބރ ) "اهللا رحمھ(ޙޖރ

ތމނއލހގ އޔތތއ ލބދވނމހގ ހބރ ކލގފނ އބއމހނނށ : "ކބއނ ވރށވސ ސއހ ރވޔތއގއ ވދޅވފއވ ގތގއ ."ނ އމއޔ ބނ އބ އއސލތއ ބހ ގތނނވބވއލއވފއވ" ކޔއދއވށވ

ބއލވ" 340އއތޤރބ . "ގއވ ހ182ދނޔ ދކރއވފއވނ . ޢބދއރޙމނ އބނ ޒއދ އބނ އސލމ އލޢދވއވ އއ 421 .އތ؟ މބއމހނ ނބއވއދ ކއ. ހލތވ ސރކރތކގ މރތއދ މއދގ މއ 422

~ 131 ~

*ތރވނ ދލލ*

އއލހގ ވޙބސފޅކމގއވ

ފހ، އރނ ތޔބއމހނގ ގއގއ އލފނ . އމހނ ނލނބ ހއޓވއދ އނޔވރވމހނގ ފރތށ ތޔބ"ދނ އއށފހ ތޔބއމހނނށ ނޞރއ . ފޔވ ތޔބއމހނނށ އއލޔއއ ނވއވ تعالى اهللاއދ . ބހދނއވ

423." ނލބނއވ

ތގއ ކފރނނއ ޟލމނގ ތރއނ މހނނށ ހތލނބ މހނނކ އއލހ މތނގއ އނގވފއވ ގއދ އއލހ، . އބހ ނރކއށ ވނނނ ޖހނ ބއއކމވ. ހމކށވރނވސ އލފނގއ ބހނ ޖހނ ބއއކމވ .ހމއކނ މޖބރ ކރވފއވ މހ ފޔވއވ .ބރގނފއވމހއއ އހނމހއ ފރގއ ނކރއވއވ

ވމ އބއމހނގ ދރއޅމށ ހތ ލނބ، އއ ރނގޅ ހޔލއކމށ ބލ، އބއމހނނށ ވވނ ވރކނ

ނނނ އދ، ޝރކގ މދލނވޔސ ނވތ ހޔލނވޔސ އހވދ، ތއޙދއ އގ އހލވރނނށ ނމމއ އނވ އހލވރނ ގދވތނ ދކނ ބނނވމހގ ޙކމކ ކބއތއވ؟ ހމކށވރނވސ އބއމހނވނ އނމ ނބއވގ

. ފއވކފރގ ތރއށ ވދގނ

*ސދވނ ދލލ*

އއލހގ އޔތކމގއވ

އމހއގ ހތ އމނކމށ ހމޖހގނވ ހލ، މޖބރވވނ މހކ މނވ، އމނކމށފހ ކފރވއޖމހ، އދ "

113ހދ ސރތގ 423

~ 132 ~

ގ تعالى اهللاއޗށ ހމޖހނމހ، ފހ އމހނގ މ 424ކފރކމށ ހތތނވސވ) މޖބރވގނވސ: އބހ(އހނއކމކއއ ހމކށވރނ، އބއމހނ އޚރތށވރނ . އދ ބޑވގނވ އޒބ އބއމހނނށ ހއޓވ. ހޟރތނ ކފހއޓވ

ދމގ ނދއކވ ކފރނނށ ތ تعالى اهللاއދ ހމކށވރނ . ދނޔގ ދރއޅމށ ބޑށ ލބކށ ހދއފކމށޓކއވ 425 ."ކމށޓކއވ

އއ އއލހގ ދނށ ފރގސދ ކފރށ އނބރއޖ ކނމ . ވމ އއލހވނ ބދލއނވ ހކމފޅއ ކރއވވފއވ

ނވތ . ނކމށވޔސ ހޔއވއއ އމހއގ ޖނއ، މލށ ނވތ އއލއށ ވދނ ގއލމއގ ބރ. މހކ ކފރކވނވތ ހމއކނ އމލނ ދއކ ހތނ އކނ . ގއވޔސ ހޔއވފށގ އމލނ ކމއނ ކފރކރ ހތނނއ ބރކނ ވޔސ ނވތ ދލއ އމލނ ކފރކރ ކމގއވޔސ ނވތ އގއނ އކއޗ. ސފކށ ބއވޔސ ހޔއވނވތ އނ ކފރކރ ދނޔވ ފއދއއ މޝރކނގ ކބއނ ލބގތމށޓކއ . ކފރކށފނމވސ ހޔއވ

ހމއކނ މޖބރކރވގނވ މހ . މއނ ކނމ ހލތއގއވސ އނ ވހށ ކފރކށވ. ކމށވޔސ ހޔއވ 426". މޣސބކވ"އނއކ އރބ ބހގއނމ . ފޔވއވ

ކލ ކފރ ކރނތ ނނ ކލ މރލނތ؟ ނނ "ވމ ކފރކރމށ މހކށ މޖބރ ކރވގނވނމ، އދ އމހކށ

އމހކށ ވރށވސ ގދއށ އވ ބނވގނވ މހ، ނވތ މޝރކނގ އތދށވ އބއމހނ"އނޔ ކރނވތ؟އނޔކރ މހ، އދ އމހކށ މޝރކނނއ އއބސވނ ނނގތއ ނތ މހއކ މޖބރކރވގނވ މހނގ

ޝރތކ އނގ އކމކ. އދ އބއމހނ ހމއކނ އމލނ އއބސވމކނ މއސލއއ ނތވ. ތރއނވ މހނނވއކމކ އމހއގ . މނއކ އމނކމށ ރހ، އކމށ ގބލވގނނވ. ހތ އނނނޖހނ އމނކނމތގއ ކމވ

.ހތނ އބއމހނނށ އއބސވއޖމހކ، މޖބރކރވގނވ ނމވސ ކފރކވ

ގ ބސފޅނ ދހވ އއޗކ، ފރތމ ހލތގއ އމހކށ އނޔކށފމށ ދނދނ )اهللا رحمھ(427އދ އމމ އޙމދ އނދކޅގއ ބލ އކލގފނ ، 428މޢނ އބނ ޔޙޔ އހނ . ނނވ މހއ ކރވގނވ މޖބރ އމހކ

އއވސ މޖބރކމއނތ "ގއ ވދޅވނ )"7/599(މޖމޢލ ފތވ "މކމއބހ ގތނ ) اهللا رحمھ(ޝއޚލ އސލމ އބނ ތއމއޔ 424

އއވސ މޖބރކމއނތ : "ގއ އކލގފނ ވދޅވނ)7/220(އދ ." ކފރގ ބހއ ބނފމހކ އމހގ ހތ ކފރށޓކއ ހޅވލއފއވ ".ރއ ކށފމހކ ހމކށވރނވސ އމހއގ ހތ ކފރށޓކއ ހޅވލއފއވކފ

107-106ނޙލ ސރތގ 425މޖބރކރވނ، ބރގ ބނނކރނ، ޖހއގތނ، އރއގތނ، އއފތ "މނއކ . ނނވ"ޔޣސބ ޣސބ" އއސފއވނ މބސ 426އމހކ ކރހތނވ ކމއ މޖބރކރވއގނ ނވތ ބރގ : "އދ ބހގ އލމވރނގ ބހނ. އދ މޢސބކ އކނކރވ މހއވ"ގލނނ

ބއލވ)" 2/729(އލމޞބޙލ މނރ " އދ)"3/526(ލސނލ ޢރބ ." "ބނނކށގނ ކރވމވއޙމދ އބނ މޙނމދ އބނ ޙނބލ އބނ ހލލ އބނ އސދ އއޝއބނ اهللاފނކ ޝއޚލ އސލމ އބ އބދއކލގ 427

އލވބ)" 14(އއތޤރބ . "ގއވ. ހ241އކލގފނ ބޣދދގއ ވޒނވރވވޑއގނ ހނނވ ދނޔ ދކރއވ . އލމރވޒއވއކލގފނ ދނޔ . އކލގފނކ ޖރޙ ވއތޢދލގ އމމއކމގއވ އބ ޒކރއޔ ޔޙޔ އބނ މޢނ އބނ ޢއނ އލޤތފނއވ 428

ބއލވ" 597އއތޤރބ . "ގއވ. ހ233ދކރއވފއވނ

~ 133 ~

އދ ޔޙޔ އކލގފނށ ސލމ ގވމނ އކލގފނ ސލމގ ޖވބއ . ށ ވނވއކލގފނގ އރހ 429އނނވނކށގ تعالى اهللا 430އނމރގ ޙދޘއއ! އ އޙމދވ"އހނދ ޔޙޔ އކލގފނށ ވދޅވއވ . ނދއވއވ

އވގތ އޙމދ " ހގނވ ހލ، މޖބރވވނ މހކ މނވއވއމހއގ ހތ އމނކމށ ހމޖ"ވޙބސފޅކމގއވ މއ އޒރވސ "އހނ ހދމނ ޔޙޔ އކލގފނށ ބނޏވ . އކލގފނގ މނފޅ އނއ ފރތށ އނބރލއވއވ

އނ އނމރގ "ރނ ހނދ އކލގފނ ވދޅވއވ އތނނ ޔޙޔ ނކތމށ އނބ". ގބލކރމހއ ނނ ހއޔވ؟ علیھ اهللا صلى( اهللاމޝރކނ ރސލ ،ތމނކލގފނ"އނމރ ވދޅވއވ 'އޙދޘގއވނ . ޙދޘ ބނނކރނއވ

އމހނ މނކރމނ އބއމހނ ދނ ތމނކލގފނ އބ. އށ ހޖ ޖހނކސ އބއމހނ ހރސކރމވ)وسلم 431"'.ތމނމނ ކލއށ އނޔކރނ ބނމވ'އކމކ ކލއށ ހމއކނ ބނވނ ". ތމނކލގފނށ އނޔކރއވ

ބޑށ ދނނ މހކ ގ ދނ ކލގފނށވރނتعالى اهللاއޑދށގއ ! ގނދ ހވކރމވ تعالى اهللا"ޔޙޔ ބނޏވ 432."ތމނ ނދކމވ

އށ ޖހވޑއގނ ހލ ފނވޑއގނ އކލގފނގ ގތ ކޔވ ކދނނއ ގތ އލމވރނ ވޑއގނ ހމއކނ )اهللا رحمھ(އމމ އޙމދ 429

އދ މއ އކލގފނށ އފދއނ . އދކމއ ކމގއ ނސހތ ދއވއވދލނ އމއލ ނފސ ސލމތކރމށޓކއ ބނލމކ ހ .ކނތއކރމށ ނސހތ ދވނ ފހރކވ

ށ އދ ޞޙޙކމ. ގއ އލޙކމއވ)"2/357(މސތދރކ "އއ، )14/184(އކލގފނގ ހދސ ބޔނކށދއވފއވނ އއތބރ 430ގއ )"3/249(އއތބޤތ "ގއ އބ ނޢއމއއ، )"1/140(އލޙލޔ "ގއ ބއޙޤއއ، )"8/208(ސނނލ ކބރ "އއޒޙބއއ،

އރލ މނޒރ ދ"ގއވ ފދއނ އޞޙޤ އބނ ރހއވގ ކބއނ ޢބދލ ރއޒޤއއ، )"4/159(ނސބއރޔހ "އބނއސޢދއއ، އލމތލބލ ޢލޔ "އދ . އބނލ މނޒރއއ، އބނ އސކރއވ، ގއވ ފދއނ އބނ އބ ޙތމއއ، އބނ މރދވއހއއ)"4/132(ގއ )"12/312(ފތޙލ ބރ"އދ . އ، ޤތދއވގއ ޢބދ ބނ ޙމއދއއ، އލފކހއއ، އބނ ސރނއއ، އބލ މތވއކލއ)"3/347(

އމހއގ ހތ އމނކމށ ހމޖހގނވ ހލ، މޖބރވވނ ': " ގއ އލޙފޒ ގނނވފއވ ގތގއ)"7/65(އލއޞބ "އބނ ޙޖރއއ، ގއ މހދސ ވރށ ހލސ ގތއގއ )"167-166(ރޖލ ޙއލއރސލ ." "ތނނވބވއލއވފއވނ ޢނމރއއ ބހގ' މހކ މނވއވ

އބއމހނ . އކލގފނށ އނޔކރމހނ، އކލގފނ ހލކކށފކމށ އދވހ ފޔވ ޢނމރއށ ހފޅއ ނވއވ: "ކޔދއވފއވއވއކލގފނގ ހނގނޑ އލފނށ ލ ފއސލ، ސހރގ ގދ ހނގއ އނދމނދ . އކލގފނށ ކރ ދވހއވކރވނހ ނބއކމއ

ގފނ އހލގއ އކލ. ފނށލ ނވ ހސކށ، އކލގފނގ ޒހމތކއ ލކނތކނ ހނދމއވ. ހލތކގ މތގއ އކލގފނ ބއވއވއދ . 'ތމނމނގ އލހނނއ ބހ ރނގޅ ކނމވސ އއޗކ ބނށވ'އދވހ ދބދތރގއ ވނކށ އބއމހނ އކލގފނއ ބނޏވ

އބއމހނނއއކ އބސތއ ތކރރ އބއމހނ ބނވނ ބނނވ އއޗހ އބއމހނގ ދތކނ ތކރރކރ ހނދ އކލގފނށވސ އދ އކލގފނ ހޖހ ވނވ އނގނ ފށމނ އކލގފނށ ކރވނ ކށއމދ ދރވ އއ ނފއސވނ ކށއ ކމށ . ކރވނއވ اهللاއއށފހ ." ގނދޔއ އކލގފނގ ތދށ ލބނވ ލޔކށވއދ އއށފހ އބއމހނ އކލގފނށ ކރ އނޔތއ ވ. ހކރއވއވ

.ވނ މޖބރކރވގނވމހއށ އކނ އޒރވރކރއވ މއޔތ ބވއލއވފއވتعالىމދ އވދޅވނ އބއމހނ އވނ އފދ އދ އމމ އޙ. އށ ހގގތގއވސ އނޔކރވނވ)عنھ اهللا رضي(މނއކ ޢނމރ 431

އދ ކފރއ ކރމށ ހމއކނ ދ އނޒރއ . އހނސ އބއމހނނކ ހމއކނ އނޒރ ކރވފއވ ބއއ ކމވ. ޙލތއގއއ ނނކމށވ !ގ ބސފޅ ބއލވ)اهللا رحمھ(ބބގއ އމމ ޙމދ ބނ ޢތޤ އވ ކޔނ"ނޖދގ އމމނނއ މރޖޢއނ. "ނފދނއވ

ގއ އބ ބކރލ )"474(މނޤބލ އމމ އޙމދ "ގއ އބނ އބ ޔޢލއއ، )"1/404(އއތބގތ "މހދސ ގނސދއވފއވނ 432 .މރވތގ ފރތނ އބނލ ޖއޒއވ

~ 134 ~

ތމނމނގ މއމލކ "އމހނނށ ހއގ ފޅވމށ ފހވސ ކފރށ އބއމހނގ ހތތއ ހޅވލ، އދ ދނ އބގ تعالى اهللاއބއމހނނށވނ "ބނ މހނނށ އއލހ އނގވނ " ބރނ ކރ އމލއ ކމގއ ނނ ނވއވ

."އދ އބއމހނނށ ގދފދވގނވ އޒބއވއވ. ގނނވހޟރތނ ލޢނތ ލއވ

އދ އއށފހ އއލހ އނގވނ، އބއމހނ ކފރވ، ދއމށ އޒބ ހއގވބޔކށ އބއމހނވ، އބއމހނ ކރ. ނނއ، އދ ކފރށކރ ލތބއގ ސބބކނ ނނކމވޝރކއ، އބއމހނ ތއޙދށ ޖހލވ، ދނށކރ ނފރތ

އހނސ އއ އބއމހނ ރއބލ ޢލމނގ ރހމއ، ދނގ މއޗށ އސކރ މދނޔއށ ލބވ ލތބއގ 433.ސބބނނވ

އއލހ އނގވނ

އދ . އއ ހމކށވރނ، އބއމހނ އޚރތށވރނ ދނޔގ ދރއޅމށ ބޑށ ލބކށ ހދއފކމށޓކއވ" 434." ނދއކވ ކމށޓކއވކފރނނށ ތދމގ تعالى اهللاހމކށވރނ

މދނޔގ ކޑކޑ 'އދ އބއމހނ އކމއކރ . 435އވނ އބއމހނނށ ތކފރ ކރއވފއވ تعالى اهللاމތނގއ

ނނށ ތދމގވސ އދ އބއމހ. އވ ކޔއގނ އދއކ އޒރ ގބލވސ ނކރއވނކމށވ'އދމކށޓކއ 436.ނދއކވނ ވހކވނ މތނގއ ބޔނކށދއވފއވ

އދ އއލހވނ އބއމހނނކ އބއމހނ މދނޔ އޚރތށޓކއ އސކރމނ، އބއމހނގ ހތތކއ، އވމއ

އދ އބއމހނގ ހލތ ހމކރއވމނ . ނވސ ބޔނކށދއވފއވފނނވސ ގ ކރއވފއވ ޖހލ މރތއދނކ އއލހ ވޙކރއވނ

437." ހމކށވރނ އޚރތގއ ގއލނވގނވމހނނކ ހމ އބއމހނނވ"

އދ . ނރހމކ މހ ދނގ ތރގއ ބހއޓނ ކމއ ކމށ ބނ މރޖޢއނނށވ ރއދކވ" ކފރށ"ލބވ، ދކ"އސލމ"މއ 433

.އވބރއ ނވނއމގފރދފއވ ބއގނޑނ ބނގތގއ ކފރނނއ އއބއވނ ދނޔގ އދމކށ ކމގއވނމ އބއމހނ ދނނ 109-107ނޙލ ސރތގ 434އއ އއލހގ އޔތއގ ބއއގއ އނނ ފދއނނވ . އބއމހނ އއ ކފރނކމގއ ބޔނކރއވފއވ ވހކއވ تعالى اهللاމނއކ 435

"ކފރނނކށ ހދޔތއ ނދއކވއވ تعالى اهللاއދ " .ޔބފޅނނށ މރޖޢއނ ޤސރއޔއނނށވ ސބބ އނގދނއވމހރ ތ 436 109ނޙލ ސރތގ 437

~ 135 ~

*ފނރވނ ދލލ*

އއލހގ އޔތކމގއވ

ނވތ އމހނގ ދނށ . ތޔބއމހނ ގލނތޅ ރޖމކށފނއވ 438އމހނ ތޔބއމހނގ މއޗށ ފޅވއޖނމ" 439 ."އހނވއޖނމ ތޔބއމހނނށ ދވހކވސ ފލޙއ ކމޔބ ނލބ ހއޓވ. ތޔބއމހނ ވއދފނއވ

އބއމހނ ތޔބއމހނ ހފ "ޅއގ އހލވރނ މޝރކނނއ ބހ ގތނ ވދޅވކމށ އއލހ އނގވނ ހހ

.ހއޔރކށފނމ، އބއމހނ ކރނ ދކމނ އއ ކމވ އނޔވރ ގތކށ ގތލކރ ހއޓވއބހ ތޔބއމހނ ގތލކރވނ އނމ . ތޔބއމހނ ރޖމ ކރނއވ

އދ އއރނ ތޔބއމހނ ވހށ ގއލ . ނވތ އބއމހނގ މގށއ ދނށ ތޔބއމހނ އނބރލ ހއޓވ

އމހނނއ އގ މނއކ އބއމހނ ތޔބއމހނ އތލއގތމށފހ، އބ. ހލކވ މހނގ ތރއނނވ

އދ . އކވ ދރއޅނ ފށއފނމ ތޔބއމހނ އބއމހނގ ދނށ އނބރގނ ހނގއދނއވ

440."އހނވއޖނމ ތޔބއމހނ ވހށ ސވރގ ނވނނނ މހނގ ތރއނނވ

".ފޅވ އނގގނދއމވ"ޚނ ގނސފއވ ފދއނ /ދ މނއކ ހލލއ. ނނވ"ޔޟހރ/ޟހރ" އއސފއވނ މބސ 438 20ކހފ ސރތގ 439ބއއ އލމވރނ ދކވޑއގނނވ : "އކލގފނގ ތފސރގއ މއޔތގ ތފސރކރއވމނ ވދޅވނ) اهللا رحمھ(އމމ ޝނޤތ 440

އހނ ހހޅއގ އހލވރނނއ ބހގތނ . ގތގއ މޖބރކރވ ހނދ އޒރވރވމކ މއނމތށ ހއސ ކނތއތކގ ތރއނ ކމކވނވތ އމހނގ ދނށ . އޖނމ ތޔބއމހނ ގލނތޅ ރޖމކށފނއވއމހނ ތޔބއމހނގ މއޗށ ފޅވ"އއލހގ ވޙބސފޅގއ އހނވއޖނމ "އހނސ . އނގވފއވވމނ އނގނ އބއމހނ އކނ ކށފއވނ މޖބރވގނކމވ "ތޔބއމހނ ވއދފނއވ

އދ ތރޤ އބނ . އނގވފއވމނ އނގނ މޖބރއޔތކ އޒރއ ނނކމވ "ލޙއ ކމޔބ ނލބ ހއޓވތޔބއމހނނށ ދވހކވސ ފ. ޔއވއހނ މހކ ގތލކރނތ މޖބރވގނ މއސއ ކތލމނ އމހ ނރކއށ ވސލވގނ ދ. ޝހބގ ޙދޘނ އކނ ސފވގނދއވ

ގ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللاއދ ރސލ. އހނ އބއމހނ އމހގ އކވރޔ އއވސ އއޗއ ކތނލމނ އމހގ އކވރޔ ގތލކރތއވތމނކލގފނގ އނމތށޓކއ، تعالى اهللاސ ހމކށވރނވ: "އނ މކނ ސފވއވ"މފޙމލ މޚލފ"ނވތ " ދލލލ ޚތބ"ޙދޘފޅގ

....." ތމނކލގފނގ އނމތށޓކއ".... އދ މބސފޅގއ ." ކށއ، ހނދނނތމއ، މޖބރކރވ ކނތއތކށ މފކށދއވއވއދ އމމ އޙމދއ އބނ އބ . ތތކށ މކމކ އޒރއކމގއއ ނލއވއވއއސފއވމނ އނގނ މއނމތ ފޔވ އހނހނ އނމ

ރވ ޙދޘއއ ކމގއ ޙތމ މޙދޘއކ ބލކށ ޙދޘއއ ކމގއ ގނނވފއވޔސ ކރގ އމމނނއ ފހގ އމމނ މޙދޘއކ ގބލކއމހއގ ހތ އމނކމށ "އދ މއނމތށޓކއ . އދ އކމށ ދލލލބ ބއވރ އހނހނ ޙދޘއއ އޔތތއ އބހއޓވ. ގނނވފއވއވ

ށވސ ސފކށ ބޔނ ވޙކރއވ، މޖބރކރވގނވ މހއކ އޒރވރއއކނ ވރ" ހމޖހގނވ ހލ، މޖބރވވނ މހކ މނވއވގއ އބނ "އއޞޣރ"އއ "އލކބރ"އދ މތނ އޒރގ ޙދޘ ގނސދއވފއވނ ). 73-4/72އޟވއލ ބޔނ ". (ކރއވފއވއވ

ގޔއ، އމމ އޙމދ "350.މޢލ އލމ ވލޙކމ ޞޖ"އދ އމމ ނވވ . މޖއއ، އލޙކމއއ، ބއޙޤއއ، ދރޤތނއއ، ތބރނއވ .ގ ތހގގގއ މޙދޘއކ ޞއޙ ޙދޘއއ ކމގއ ގނނވފއވއވ)"5/149(އލއޙކމ "ޝކރ، އމމ އބނ ޙޒމގ

~ 136 ~

ވމ އއވސ މޖބރކމއނތ، އޒރކއނލ. ކފރނ މސލމކ އތލއގނފނމ އނނނ ދފރސތކ މއއވއބއމހނނއ ރހ، އބއމހނގ ގތށ ދރދރށ ސފރނ ފނވ، އބއމހނ އދކމކ ކބއތ ބލ

ނނކ އމޝރކނނކ މހރހ ކމއގ އތރނ އބއމހ! ސވލކށހދމހގ ޙކމކ ކބއތއވ؟ އދ ކއއތ 441. ހއގގ އހލވރނކމށވސ ގބލކރ މހނނވ

*ސޅވނ ދލލ*

އއލހގ ވޙބސފޅކމގއވ

އމހކށ . ގ ހޟރތށ އޅކނކރބޔކ މސތކނގ ތރގއ ވއވتعالى اهللاއދ ޝއކއގ މތގއ ތބގނ "ނމވސ އމހކށ މސބތއ ކރމތވއޖނމ އމހއގ މނ . މ އކމށ ހތ ރހދއވހޔކމއ ކރމތވ ލބއޖނ

442." ބޑވގނވ ގއލމއ ދރކމކ އއއވ. އމހކށ ދނޔއއ އޚރތވނ ގއލފއވ. އނބރލއވ

ގ ހޟރތށ އޅކނކރބޔކ މސތކނގ تعالى اهللاކއގ މތގއ ތބގނ އދ ޝއ"މތނގއ އއލހ ބޔނކރއވ

އމހކށ ހޔކމއ ކރމތވ . "ގ މނއކ އބއމހނނކ ގނޑޅއއގއ ހނގމނދފދ މހއ ފދއވ"ތރގއ ވއވސއހތއ، ބމއ، ސލމތކމއ، އމނކމއ، އހނވސ އފދ ކމއ ، މސލކށ ކމޔބއ، އއޒތއ" ލބއޖނމ

މއ "އދ ބނ އޅއވ . އހނ ބހކނ ބނނނމ އބއމހނ ސބތވއވ"އކމށ ހތ ރހދއވ"ދމވއޖނމ؛ ނމވސ "؛ ."މނވ މދނގއ ތމނމނކށ ނފނއވ އދ ހވއ ރނގޅ. ހދހއވސ ރނގޅވގނވ ދނކވ

މސލކށ ބރއ، ބލމޑކމއ، ފގރކމއ، އހނވސ އފދ ކމއ " އމހކށ މސބތއ ކރމތވއޖނމދނނ ބރވއވ، އދ ޝރކގ ނވތ އހނ ބހކނ ބނނނމ" އމހއގ މނ އނބރލއވ"ދމވއޖނމ؛

.އހލވރނގ ގތށ ރޖއވއވ

އހނ މފތނއގ . އބއމހނގ ދނނ ބރވމހނނށ ވރށވސ ގޅ އޔތކވ 443މއޔތކ މފތނއގ ޒމނގއ

.އޔތނނވ ވނ30 ސރތގ އޢރފ ނގފއވނ 441 11ޙއޖ ސރތގ 442ބރގ ދވސތއ، "އދ އމމ ގނނވފއވ ގތގއ " އނދގ ދވސތއ، ދތ ދވސތއ، ހލގއވ ދވސތއ: "ބހގ ގތނ 443

. ބދޢއގ މނއގވސ ގނވދނއވ އހނސ ޝރޢ ގތނ ޝރކއ، ކފރއ،". ތދމޑކމގ ދވސތއ، ފގރކމގ ދވސތކވއކލގފނ ވހކދއކފއ އވނ . އކމކ މތނގއ ބނނ ކރވފއ އވނ ބހގ މނއގއވ!. ބއލވ) 195- 2/194(ތފސރ އއތބރ

. ކގ ވހކއށވއޘމނނ ތއޙދގ ބނތކށ އރއގތމނ ދމވ ދތ އނދގތ

~ 137 ~

އބއމހނނކ ސބތކމއ . ނވތ އފދ ގތކށ ދކޅށ ކރލ ކރލއވ. ކރނ އބއމހނ ތބ ގނޑޅއއގއވއމހނގ އދ މފތނ އބއމހނނއ ކރމތވ ހނދ، އބ. އށ އޅކނކރ ބއއ ނނވتعالى اهللاޔގނކނމތ

އބއމހނ . އދ އބއމހނނށ ކޔމނވސ ވއވ. އމހނ އނބރ، މޝރކނނއ ގޅ އހވއވދނނ އބއހނކމނ އބއމހނ މދނޔގއ މޝރކނނއއކ ވފދއނ . މސލމނތއ ދކށލ މޝރކނނއ ގޅނވ

ގއވ "އމހކށ ދނޔއއ އޚރތވނ ގއލފއވ. "444އވސ އބއމހނވހށ މޝރކނނއ އކއވއޚރތގ .ފދއނ އބއމހނނކ މދނޔއއ އނނނވ އޚރތވސ ގއލފއވ ބއކވ

އއމދ تعالى اهللاނށ އދވތތރނގ އނދގ ނޖހނއކމކ، އބއމހނ އރމގއ އޅނއކމކ، އދ އބއމހނ

ނޞރދއވހށ ހއގއ އގ تعالى اهللا"އހނވމނ އބއމހނ ދކގތގއ . އބއމހނ ދކގތވނ ނބއވގނނވއބއމހނވހށ އބއމހނ އވސނ ނބއ ވސނމއގ " .އހލވރނގ މއޗށ ބތލށއ ބތލގ އހލވރނނށވ

އފދ ނބއ ހ ކރމހނނއ ދތރ އއލހ ވޙކރއވފއވނ . ސބބނ ގއލ ހލކވގނދމހނގ ތރއނނވ

އއލހ ތޔބއމހނ ހލކކރއވމގ ސބބނ . އ ހއކ ތޔބއމހނގ ވރ ރއބއމދ ތޔބއމހނގ ހކރމވ" 445." ދރވ ނކމތވގނވ ބޔކކމގއ ލއވވއވ

ތޔބއމހނގ ހތތކށ ކޑވސ ! ބއއގ މއޗށ ދއވވފއވމހނނވއބޔކށ ދނގ ސބތކނ އ تعالى اهللا

އދ . އދ މރތއދނގ އމލނ އއވސ އބރތއވސ ފއދއއ ލބނގނނ ހއޓވ. ޝއކއ ވނ ނދހއޓވއއ ކނމ . މނގތމކ ރނގޅކމއކމގއ ނދކހއޓވމޝރކނނށ ހޔކށ ހތމއ އބއމހނނށ ކޔ

ހމކށވރނވސ، . މހކށޓކއވޔސ ނވތ ކނމފދ މދލކށވޔސ އބއމހނނށ ނލނބ ހއޓވ ގނ އއމހނގ ތރއނވސ ވރށގނ އކ ކރގ މހނތކގ ތރއނވސ ވރށގނ މހނނއ އއއ ޖހ446މޝބހ

ގ ހޟރތނ އދނ އބއމހނ تعالى اهللاއމރތއދނތއ އސހނނނއ ޞލބނތއ މބނމތގއ ހމޔތކރ ފދއނ އޅގނޑމނ 444

.އ އނދއގނ ދއމވއއބޔކ އނއބއއގ މއޗށ ވއޓ ނރކއގ އލފނގ ((އދ އޙޒބ ހނގރމއއ ބހގތނ އއސފއވ މކމއގޅ އޔތގއވނ . 23ފއސލތ ސރތގ 445

(( "އދ . މތނނއ ތރނނއ އއހނދގއވ އއ އމހނ ތޔބއމހނގ

ދނފހ . ނޞރދއވނކމއމދ އކގތގތއ ހކރއވ تعالى اهللاއދ އހނދ ތޔބއމހނ . ލތއ ހއޓ ހތތއ ކރތރއށ އއހނދއވއދ އހނދ މނފގނގ މހނނއ އބއއގ . ނގ ތރގއ ގދފދ ގޑމއ ހނގއވއދ އމހ. އމނވމހނ އތނގއ އމތހނވ ދޔއވ

ތމނމނނށ ) وسلم علیھ اهللا صلى(އއ އއލހގ ރސލتعالى اهللاހގގތއ ނތ ކމކށ މނވ . ހތގއ ބލމޑކނހރ މހނ ބނޏވ 12- 10އޙޒބ ސރތގ ." ނވއވވއދވވޑއއ ނގނ

އޅނ، ޝއކ، ޖދލ: ޝބހ 446

~ 138 ~

އބއމހނނއ އސތސނއއ تعالى اهللاއހނސ . މހނ މގފރއދ އބއމހނ ލއވ ޝރކ ކރވ ޝބހއކވ 447.ނކރއވއވ

ހމއކނ އބއމހނ ޝރކގ ތރއށ . އދ ހތނ ގބލވސ ކރއވ. ވއހނއކމކ އބއމހނނށ ހއގ އނގއ

އކމކ އބއމހނނކށ . ހދއވ 448އޒރކއ 8އއލހގ ފތގއ ބޔނކރއވފއވ تعالى اهللاވދގނނނ، ވނމވސ ނވތ މގއނ ބއއ ދއކ ކމގއވނމވސ އއލހގ ހޟރތގއ މހރހ އޒރއ ދއކ ކމގއ

އއލހ ވޙކރއވފއވއވ . ދނނވމއ ނވއވ

ލބގނވ ، 5ތމގމހނނއ، 4އނބނނއ، 3އޚނނއ، 2ދރނނއ، 1ތޔބއމހނގ މއނބފއނނއ. ވދޅވށވ"ތޔބއމހނ ހތރހ ގތގތށ ، 7އގ ނފ ތރއށޖހ ގއލނ ލބދނތ ބރނ ތޔއޅ ވޔފރއއ، 6މދލއ

އއލހގ ރސލއއ، އދ އއލހގ މގގއ ، އއتعالى اهللاހރހ އއޗއސކ މ 8،449އޅފއހރ ގދރއޖހދކރމށވރނ ތޔބއމހނ ރހ އދ ލބވ އއޗތ ކމގއވނނމ އއލހގ ހޟރތނ އނނނ އމރކށ

450." އޓވތދމގ ނދއކވ ހ تعالى اهللاއދ އރދނތރ ބޔކށ . އނތޒރގއ ތބށވ

*ސތރވނ ދލލ*

އއލހގ ވޙބސފޅކމގއވ

މހކށ ނވތ މދލކށ ނވތ އދ "އބއމހނ ބނގތގއ . އދ ސފގތގއ މރޖޢއނނއ ޤސރއޔއނ މޝބހ ފތރއވ 447

ހވނ ސލފނގ ބސތއ އޅގނޑމނގ . މއ ނނވއއޗއސށޓކއ މސލމނނއ އދކޅށ ކފރނނއ އއބއވމކ މރތއދވނ ކ .)އވހކތއ ތދވމނނވ. (ކރމތގއ ހނގހނނވ

.އށކށވރނ އޒރތއ ގނވގނ ވޔއކމކ އނމ އނމ އށ އޒރކ މއއވ 448 .ކރވފއވނ ގދރގ ގތގއވނސބތ -އއ ގޔކސ، ރށކސ، ގއމކސ 449 24ތއބ ސރތގ 450

~ 139 ~

އބއމހނނށ ތދމގ އނގ، ފޅވ، ބޔނވމށފހ އބއމހނގ ފރގސތކށ އނބރ ދޔމހނނއމދ ޝއތނ، " 451ގ އޖލތއ ލސވ އމރތއ ދގވނކމގ އދނއދ އބއމހނ. އބއމހނނށ އކނތއ ޒނތތރކށ ދއކއވ

. ބވއލއވ ފތށ ނރހނވ މހނނށ އބއމހނ ބނޏވ تعالى اهللاއހނ ހމކށވރނ، . އބއމހނނށ ލދނވއބއމހނ ސއރކށފއވ ގތތއ تعالى اهللا އދ. ބއއ ކނތކގއ ތޔބއމހނނށ ތމނމނ ކޔމނވނމވ

އބއމހނގ މނތކއ ބރކށތކގއ، ތޅއވމނ މލއކތނ އބއމހނގ ފރނތއ ހއޕވ . ދނވޑގނވއވ. ކފލއވ މގށ ތބވކމށޓކއވ تعالى اهللاގނދވހނދ އބއމހނގ ހލވނ ކނފދއކނތއވ؟ އއ އބއމހނ

452 ."ބތލކރއވއވ تعالى اهللاދނ އބއމހނގ އމލތއ . އދ އއލހގ ރހވޑގތމށ ނރހނވކމށޓކއވ

ނ އވހށ ފހތށ އނބރ، އލމހރ ގނސދއވފއއވނ، ހއގ އބއމހނގ ގތށ އއމ تعالى اهللاމތނގއ އދ މރތއދވމއއކ އބއމހނގ އލމކނ އބއމހނނކށ ފއދއއ . މރތއދވ މހނނއ ބހގތނނވ

. ށދނވއދ ޝއތނ އބއމހނނށ މމރތއދވމގ އމލ ރތކށދ ޒނތތރ ކ. ނކރއވ

ޝއތނވނ މރތއދވމށޓކއ ބރކ . ހމއފދއނ މފތނއގ ޒމނގއމވ މރތއދނގ ހލކވސ މއއވއށވ އދ އބއމހނނށ ލބފއވ ހއގގ އލމއ، އ. އޒރއކމގއ ދއކއ، ހމމގނ އބއމހނ ދރކށފއވ

ބޑ ކފރވސ އބއމހނނށ 453ސބބނ އމލގ އބއމހނގ އދ ގބލވމއ ގބލވ އއށ ލތބއ،އދ . އދ ޝއތނ އބއމހނނށޓކއ އއ ގއލނވނ ކމއ ނނކނވސ ދއކއވ. ކރވނކމށ ދއކއވ

ގނމހނނށ ހއގ އނގކމއ، އދ އބއމހނ އއށލބކރކމއ، ރކނގ ތރއނވސ ވރށހނވނ މޝއބއމ

((މއޔތ ޤރއނގ އހނ އޔތތކނ ސފވގނދއވ 451

(( " ،ފހ

ތތއ ބ އބއމހނނއ ހމއށ އއ ހނދވސ، އބއމހނ ކޔމނތރވ، އމނ ނވބއވ؟ އހނނމވސ އބއމހނގ ހތމނއލހގ އޒއމހނނށ ހނދނ ދނ އބ. އދ އބއމހނ އމލކރމނ ދޔގތ، ޝއތނ އބއމހނނށ ޒނތތރކށދނވ. ހރކށވފއ ވއވ

އބއމހނނށ . ދއވމވކށދއވނ ކނތއ އބއމހނ ހނދމ ނއތއފހނދ، ހރހ ކމއގ ދރތއ، ތމނއލހ އބއމހނނށ ހޅއވ ދނ ސލމތވނކމގ . އކށ ތމނއލހ އބއމހނ ގނދވމވދނ، އހނދ ކއލ. ލބނ ކނތކއމދ އބއމހނ އފކށފމށ ދނދނވ

((، އއ44- 43އނޢމ ސރތގ ." އދނ، ދކށލފއ ތބ ބޔކކމގއ އހނދ އބއމހނވއވ

(( " ،ޣފލވވޑގނވކމށ ހނކރ تعالى اهللاއދ އނޔވރނ ކރމނދ ކނކމއމދ

ތއ ހނނނ ފސރ އދވހނ އމހނގ ލ. ހމކށވރނ އއލހ އމހނނށ، އދވހކށޓކއ މހލތ ދއވއ ވޑގނނވނއވ. ހއޓވ((، އއ42އބރހމ ސރތގ ." ބޑވ ހޅވފއވ ((" އމހނނށ ނނގފދ

ހމކށވރނ ތމނއލހ . އދ އމހނނށ ތނވޅ ދއވނމވ. ވނމވގތއގއ މޑމޑނ ތމނއލހ އމހނނށ އޒބ ހށހޅއ .45- 44ޤލމ ސރތގ ." ތދބރކރއވ ގތ ވރގދވގނވއވ

28-25މޙނމދ ސރތގ 452 .މޟހރއށވ .އހވމށވ ކފރނނށ އދކޅށ މސލމނނއ ނސބތކރވފއވނ 453

~ 140 ~

އދ އބއމހނ ހއގށ އމލކރމއ، އކނތއ ދއކމނ . އދ އކނ ގބލކރކނވސ ހނދނ ނއތލފއވއލދނ ދރވގތ އބއމހނ ދނޔއށޓކއ ވފއވ ލތބއގ ބޑކމނނއ، އބއމހނގ ޖނއ، މލއ، ވރކނ ގ

454.ކމގ ބރށވ

އހނ ދނ އއލހ ވޙކރއވއވ

ބއއ ކނތކގއ . ބނޏވ ބވއލއވ ފތށ ނރހނވ މހނނށ އބއމހނ تعالى اهللاއހނ ހމކށވރނ، " "ތޔބއމހނނށ ތމނމނ ކޔމނވނމވ

އނގވނ އބއމހނގ މރތއދވމއ، ޝއތނ އބއމހނނށޓކއ ރތކށދނ تعالى اهللاވމ މތނގއ

ބވއލއވވ އޔތތކށ ނރހނވ تعالى اهللاއތކކ؛ ކނތއތކގ ސބބނ އބއމހނނށ ދމވފއވ ކނތބއއ ކނތކގއ ތޔބއމހނނށ ތމނމނ "އބއމހނ ބނފއވނ . އދކޅވ މހނނށ އބއމހނ ބނބނމވ

.އވ"ކޔމނވނމވ

ވ މޝރކނނށ މނވރކށ ކޔމނގތމށ އގދވމކ އމހ ގ އޔތތކށ ނރހނވ އދކޅتعالى اهللاގ އޔތތކށ ނރހނވ تعالى اهللاވމ . އގދވކނތއ ފރހމ ނކރކމގއވޔސ އމހކ ކފރވނ ކމކވ

ރމށއ، އއލހގ ޝރކނނއ ދރވ، ތޣތނއދކޅވ މޝރކނނއ ގޅ، ރހ، އއލހށ އކނ އޅކނކ، ދކށލ، މރވފއވ މހނނށ އޅކނ ނކރމށ ގވލ އމރއ އދކޅވ، ހއގގއ ތބ މޝރކނތއ ކމގއބނ

ކމކ ކބއތއވ؟އބއމހނނށޓކއ އމނދ، އބއމހނގ ބތލ ދނށ ވނނމހގ ޙ

ހމކށވރނވސ މޝރކނނށ ކނމވސ މނވރކށ ކޔމނގތމށ ބނމހނނށވރނ މފދ މހނ ކފރވނ މ މނއގއވނ ތނފތމތގއވނ ހލ ބޔނކރއވ އއލހ ވޙކރއވފއވ އޔތގ މރގ އބއމހނ . ހއގވ

((ވޙކރއވފއވ ފދއނނވ تعالى اهللا 454

(( " ހމކށވރނ އބއމހނނށ ވނދނވ އޒބހރކމގ ހބރ މނފގނނށ ކލގފނ

އއޒތއ އބއމހނގ ގތނ،. އމހނނކ މއމނނ ފޔވ ކފރނ، އބއމހނގ އއލޔއނ ކމގއ ނގއގނ އޅމހނނވ. ދއވށވ- 138ނސ ސރތގ ." އށވتعالى اهللاބރލބގތމށ އބއމހނ އދނ ބއވ؟ ފހ ހމކށވރނ އނމހ އއޒތއ، ބރ މލކވވޑގނވނ

އދވސ ، 139)) (( " އށއ، އއލހގ تعالى اهللاފހ ހރހ ޢއޒތއ ލބވޑގނވނ

8މނފޤނ ސރތގ ." ނމވސ މނފގނ އކމއ ނދނއވ. އށއ މއމނނނށވ)وسلم علیھ اهللا صلى(ރސލ

~ 141 ~

ކފލއވ މގށ تعالى اهللاއބއމހނ "ރތށ އޝރތ ކރއވ އބހ އބއމހނގ ނބއވގނވ މރގ ސކ" އއ" تعالى اهللاދނ އބއމހނގ އމލތއ . އދ އއލހގ ރހވޑގތމށ ނރހނވކމށޓކއވ. ތބވކމށޓކއވ "..ބތލކރއވއވ

ބރނވޔސ މޝރކނނއ ގޅ، އބއމހނ އތބ ހއގގއ ކމށބނ، ، ނއއވސ މސލމކ ދބހއ ނވނ ފދއ

ތއޙދއ ތއޙދގ އހލވރނނއ އދކޅށ އބއމހނނއއކ މސއކތކށ، މޤބރތކށ އޅކނކރމހނނށ ރހވޑގނނވ ކނތއތކށ تعالى اهللا"ނގމށ މގފހކށދނމކ އހވ، ޒނކރމށއ އއޖނސނ ޖނސގޅނ ހ

މރތއދވމހނ، އބއމހނގ تعالى اهللاއހނ ހމކށވރނވސ . އރއގނ، އއލހގ ރޙމތށ އނކރކރމވވނ އބއމހނނށ ބރގތނވސ تعالى اهللا! ތއވއދކއއ. ބރގ ސބބނ އސތސނއއ ނކރއވއވ

ބ އހރމނގ ހއޔވ؟ އދ އހރމނ މތއހރމނގ ފރތނ ވފއވ ގއލމކ ކބއ"ވމ . 455މނކރއވވފއވ .456ބއލވށވ ބނމހނގ އބނމއ މކނތއތކއ އޅކއއވލއވ"ދނގ މތގއވ

*އށރވނ ދލލ*

ގ އޔތކމގއވ تعالى اهللا

(( ފދއނ ބޔނވދޔ ކރނވސ 455 (( "އއ ހމކށވރނ

އދ ތޔބއމހނނކ . ފހ، ތޔބއމހނ އބއމހނދކ ބރނގނނށވ. އނގ އއލޔއނ ބރގނނވއވ. ނއވޝއތ 175އލ ޢމރނ ސރތގ ." މއމނނކމގއވނމ ތމނއލހގ ހޟރތށ ތޔބއމހނ ބރވތވނއވ

ކނމ މސލމކވސ : "އޟވޢލބޔނގއ މއޔތތކގ ތފސރގއ ވދޅވނ) اهللا رحمھ(އސރ، އމމ ޝނޤތމޒމނގ މފ 456 އދ އސރތގއ -ދނނނޖހނ މޒމނގއ، ތޔބއމހނނށ ވޖބވނ މޙނމދ ސރތގ އޔތތކއމދ ވސނ ފކރކރމށ

ޝއކއވސނތ ގނސދއވފއވ އނޒރތކނ ސލމތވމށ؛ އހނ އބއމހނގ އމއލ ނފސތކށ އސލމ ނސބތކރމހނވނނ ބޔނކށދނމށޓކއ ލއވވ ބވއލއވ ޤރއނށއ، އޤރއ تعالى اهللاއރއ ހޅނގނ . ގތގއ މވރގދ އނޒރގ ދށށ ވދފއވ

ތޔބއމހނގ "ބވއލއވވ ދނގ އދވތތރ އބއމހނނއ ދމއށ تعالى اهللاވމ . ސނނތށ އބއމހނވނ އދވތތރވގނނވ. ނވނ ހމކށވރނވސ މއޔތގ ނރއކތރކމގ ތރއށ ވދފއވބނމހ" ބއއ ކނތކގއ ތޔބއމހނނށ ތމނމނ ތބވނމވ

ބނ " ތޔބއމހނގ ބއއ ކނތކގއ ތޔބއމހނނށ ތމނމނ ތބވނމވ"އދ ބޔނކރވފއވމހނނއ ހލފށ، ކފރނނއ ދމއށ ވމ އބއމހނގ . ތކގ ދށނ އބއމހނނއ ތބވމހނނށ މއނޒރތއ މހއގވ)ހދއގނ އޅ ޤނނ އމއލއށ(ވޟޢ ޤނނ

ބއމހނވ އދ އ. ވފރނތއ ދމއގނނ ހނދ މލއކތނތއ އބއމހނގ މނމތގއޔއ ބރކށތކގއ އތފހރ ފހރ ޖހ ހއޓއދ ޝއކއވސ . ގ ލއނތށ މސއކތކށ، އއލހގ ރހމށ އނކރކރމހނގ ތރއނނވتعالى اهللاމދނޔގއ ހމކށވރނވސ

ބއއ ކނތކގއ ތޔބއމހނނށ ތމނމނ ތޔބއމހނގ "ވމ . އބއމހނގ އމލތއ ބކރކރއވ ހއޓވ تعالى اهللاނތގތގއ .ބނމހނގ ތރއނ ނވތ މސއކތކރށވ" ތބވނމވ

~ 142 ~

މނފގނގ މސތކނނއމދ ކލގފނ އދ ނވސނނތއވ؟ އހލ ކތބނގ ތރއނ ކފރވގނތބ އބއމހނގ "ކލމނ މރށނ ނރލވނނމ އހރމނވސ ކލމނނއއކ . އބއމހނ ބނ ޔގނކށދއވ 457އޚވނނނށ

އދ ކލމނނއ . އދ ކލމނނއ އދކޅށ އއވސ ފރތކށ އހރމނ ކޔމނއ ނވނމވ. ނރލވގނވ ހށމވނމވސ އބއމހނނކ . ނމ ހމކށވރނ އހރމނ ކލމނނށ ނޞރދހށމވއދކޅށ ހނގރމ ކރވނ

458 ."ހކވވޑގނނވއވ تعالى اهللاދގވރނކމގއ

އދ އބއމހނ . ވނ މނފގނނއ ކފރނނކ ގތ އކވރ ބއއކމގއ ބޔނކށދއވފއވتعالى اهللاމތނގއ " ކލމނ މރށނ ނރލވނނމ އހރމނވސ ކލމނނއއކ ނރލވގނވ ހށމވ"ސއރޔތގއ ބނމނ ގނދއވ

ކލމނ ބލކށ، ކލމނ ކލމނގ ވޒނނ ނރވއޖ ހނދއގއ )وسلم علیھ اهللا صلى(އބހ މޙނމދއދ ކލމނނއ އދކޅށ އއވސ ފރތކށ އހރމނ ކޔމނއ "ރމނވސ ކލމނނއ އކގއ ނކނނނމވ؛ އހ

އބހ އހރމނ ކލމނނއ އދކޅށ ދކވ ވހކތއ އޑއހ ހށމވ، އދ ކލމނ ފޔވ އހނބޔކށ " ނވނމވއދ ކލމނނއ އދކޅށ ހނގރމ ކރވނނމ ހމކށވރނ އހރމނ "ނގ ކޔމނތރކނ ނދ ހށމވ؛ އހރމ

ކލމނނއ ހނގރމ ކރނނމ )وسلم علیھ اهللا صلى(އބހ މޙނމދ" ކލމނނށ ނޞރދހށމވ تعالى اهللاއހނދ . އދ އހދހށ ކލމނނށވ. ކލމނގ ތރއނނވ ހމކށވރނވސ އހރމނ ވހށ

.އބއމހނނކ އބއމހނގ ބހގއ ދގހދބއއ ކމގއ ހކވވޑގނވއވ

އބއމހނ ނރލވއޖ ، ވމ ދގއކމގއވ ނމވސ ސއރޔތގއ އބއމހނނއ ގޅ، އބއމހނނށ އހވ ވމ ތދވރގތގއ). މނފގކމވ(ނފގވ . ހނދއގއ އބއމހނނއ އކގއ ނކނނނމ ބނބނމކ ކފރވ

ނގ ފރތނ އބއމހނނށ އހވ، އބއމހނނއ ބއވރވ، ކޔމނވ، އކނތއތކށ ގވ، މލއ ޖސސ ؟އބއމހނނށ އހދ މހގ ޙކމކ ކބއތއވ

. އދ އކނތއ އގތށ އއވ، މނފގނތއ މކނތއތއ ކށފއވނ އބއމހނނށ ގނފއވ ބރއގ ސބބނނވ

ވޙކރއވފއވއވ تعالى اهللاގތނ އ. އދ އބއމހނ ޖއސފނ މސބތކށޓކއ ހދއވ

މށ އވސވގނނތ ވފތރ އކވރނނށވ) ކފރނގ(އމހނގ ހތތކގއ ބލމޑކމއ ހނނމހނ، އބއމހނގ" ތމނމނނށ ބޑ މސބތއ އއސ ކރމތވދނކމށ . އބއމހނ ބނއވ. ކލގފނ ދކވޑއގނނވނއވ

ގއ "ޝހބއޘޤބއއ"އކލގފނގ ) اهللا حفظھ(ޝއޚ އބ މޙނމދ އލމޤދސ. އވ"އޚ" އސލމނއކ ގ"އޚވނ" 457

އބއމހނނއ ކފރނނއމދގއ އޚވނތކމގ ގޅނވކމށ ބޔނކރއވވފއވ ބޔނކރއވމއމދ تعالى اهللا: "ވދޅވލއވފއވއވ .ވނ އބއމހނ ތކފރކރއވވފއވتعالى اهللاތ ވމ އބއމހނ މސލމނނއ އދކޅށ މސއކތކރނ ހވކރ". ވސނށވ

12-11ޙޝރ ސރތގ 458

~ 143 ~

459." ތމނމނ ބރގނއވ

ގ ވޙބސފޅގއވ تعالى اهللا.މޒމނގއ މވ މރތއދނގ ތރއނ ވރށވސ ގނމހނގ ހލކ މއއވ

. ފދ މހނގ އޒރކށވފއވނ ހމ ސދ މދނނވނ އޒރތކވ"ލމޑކމއ ހނނމހނއމހނގ ހތތކގއ ބ" تعالى اهللا. އބއމހނގ އއޒރ އބއމހނގ ފރތނ ގބލފޅއ ނކރއވއވ تعالى اهللاއހނސ

ވޙކރއވފއވނ

އހނދ އބއމހނވހށ . ގ ހޟރތނ ފތޙއއ ނނ އނނގތއވސ އތވދނއވتعالى اهللاފހރއގއ "

. އދ އމނވމހނ ބނނއވ. އބއމހނގ ހތތކގއ ފރވއގނ އޅ ކނތއތކއ ހތމކރބޔކށވހނނހމކށވރނވސ ތޔބއމހނނއ އކގއ ތބބޔކ ކމގއ އބއމހނގ ހވގ ކޅނތކޅށ ހވކށ އބއމ

އދ އބއމހނނކ ގއލނވގނވ . އޅނބޔކ މބއމހނ ހއޔވ؟ އބއމހނގ އއމލތއވނ ބތލވފއވ 460." ވއވ ބޔކކމގއ

އދވސ އއލހ ވޙކރއވފއވނ

تعالى اهللاފހ . ތޔބއމހނގ ތރއނ އމހއގ ދނ ދކށ މރތއދވމހ ދނނށވ! ޖ މސތކނނވއ އމނވއ"އއ މއމނނގ . ގނނވނއވ تعالى اهللاދކ ލބވ ބޔކ تعالى اهللاއބއމހނދކ ލބވވޑގނވ އދ އބއމހނ

461." ކފރނގ މއޗށ ގދފދ ބއކވ. ތރ ބއކވމއޗށ މޑމއ

މބސކޅ" ބރނނވ މސބތއގ ޖހދނ އބއމހނނށ މކނކރނ މނފޤނ މއއއކ އދ" އމމ. 52 ސރތގ މއދ 459

ކއވތއވ؟ އހނ އމމ ތކރރކށ އނގވނ ބނނފޅވކމކ ބރކ މއދގ . ވހއޓ ވސނވނ ސބބއމދ ގނނވ ތކރރކރއވވ . ޤސރއޔއނނއ ހލފށ އއވސ ހލއގއ މސލމނނއ އދކޅށ ކފރނނށ އހވވނ އޒރއ ނނކމވ

53-52މއދ ސރތގ 460((އދ މއޔތ ފރހމވނ . 54 މއދ ސރތގ 461

(( "ރމހނގ މލމތކށ ބރއ ނގނނނއވއބއމހނ އކމގއ މލމތކ. ގ މގގއ އބއމހނ ޖހދކރނއވتعالى اهللا .

".އ ތނވސވވޑގނވ، ދނވޑގނވ އލހވتعالى اهللا. އއލހ އރދކރއވ މހކށ އކނ ދއވއވ

~ 144 ~

އދކ ލބވވޑގނވ، އބއ تعالى اهللا. އނގވނ މރތއދނވހ ހނދކ، މޖހދނވސ ވނކމވ تعالى اهللاވމ އދ އބއމހނގ ސފ ބޔނކރއވމނ އއލހވނ، އބއމހނނކ . އބއމހނ އއލހށ ލބވމހނ ވނކމވ

ހތހރ ގދފދ މއމނނނށޓކއ މޑމޅ، ހތތރ ބއއކމގއ ބޔނކރއވވ އދ ކފރނނށޓކއ ހރކށ، 462.ވގނވ ބއއކމގއ ބޔނކރއވވފއވ

އދ މޤބރތކށ އޅކނކރމހނނށއ ޒނގ އހލވރނނއ އއޖނސނ ޖނސގޅނ ހނގމހނފދ މހނނށ

ތއޙދއ 464ނއ އދ އބއމހނގ ބރއ ހރކށކނދއކ މހނ 463ހތތރކމއ، އމނކމއ، މޑމޅކނ . އމޒކރވފއވ މހނނއ ހލފށވ 465އޚލޞތރނނށ

.އބއމހނނއ ރހ ގބލވމހގ ކފރކމށ މހކތއ ފދއވ

އބއމހނ އކމގއ މލމތކރމހނގ މލމތކށ "އކމށޓކއ ވނ تعالى اهللاއދ އމހކ ބރގނފއވ މހއނމ،

އދ މވޙބސފޅކ އބއމހނ މޝރކނނށޓކއ ގނފއވ ބރގ . ވޙކރއވވފއވ" ބރއ ނގނނނއވ .ވފއވ ރއދކވސބބނނ ކޔފއ ޖހދއ ތދވރކނ ދކށލމހނނށ ދ

((އނނނވ އޔތގއވސ ބޔނވފއވ ފދއނނވ 462 (( "މޙނމދ)اهللا صلى

އކލގފނނގ ގތގއވ މހނނކ ކފރނގ މއޗށ ގދފދވގނވ، އބއމހނ އކކ . ފނއވވފއވ ރސލވ تعالى اهللاއކ )وسلم علیھ 29ފތޙ ސރތ "އނކއގ މދގއ އގތރ ރހމތތރ ބއކވ

ދ އކލގފނ ގނނވފއވނ ބރފށގ އ. ފދ ހތގ އމލއ ގނނވފއނވކނ ފހގކރއވށވ"ލބ"މތނގއ އމމ 463އހނ ބއއމހނ ބނގތގއ ހތގ އތރފށގ އމލތކށ . މކމކ ވރށވސ ވސނނ ބހއޓނޖހނ ކމކވ. އމލތކއއވގ އހލވރނނއ އދކޅށ ކފރނނށ އހވކމގއވޔސ ކފރއ އބއމހނ ބނގތގއ ކފރށ ލބނވ، ތއޙދ. ބލނޖހނއވއބއމހނ ކފރވ، ދއމށ އޒބ ހއގވބޔކށ އބއމހނވ، އބއމހނ ކރ ޝރކއ، "އމމ ސދވނ ދލލގ ދށގއ . ނވނކމށވ

ބނފއވ ބނމއމދ ވސނވނ " ދނށކރ ނފރތނނއ، އދ ކފރށކރ ލތބއގ ސބބކނ ނނކމވ، އބއމހނ ތއޙދށ ޖހލވ .ހއޓވ

. ފދ އތރފށގ އމލތކއ ނގނނވއވ"ނރހނ. "އނއކވސ އކލގފނ ގނނވނ ބރފށގ އމލތކވ 464އބއމހނ ކނމފދ އއޗކބނ 'އހނސ މސތކނގ ތރގއ "ގ ޝރހއގއ ޞލޙ އލފއޒނ ލޔފއވނ "އޝއޝބހތކޝފ"

ބއމހނގ ހތގ އދ އ. ކނމފދ އމލއ ކރކމގއ ނމވސ އބއމހނނކ މޝރކނ ނވތ ކފރނކމގއ ބނގނ ނވނއވ ."ބނމހނތކއ އޅއވ' ނޔތށ ބލނޖހނއވ

އށ ތއވ؟ تعالى اهللاއބއމހނގ ހތގ ނޔތ އނގނ އހރމނނށތއވ؟ ނނ . އށ ޙމދ ހއޓވتعالى اهللاއބ ! اهللا سبحانވމ . އހނސ ފރވގނވ ކނތއތއވނ ހމއކނ އއލހށވ. އމލށ ހކމ ކނޑއޅމވއޅގނޑމނނށވނ ހމއކނ ބރފށގ

އދ ތއޙދގ މތގއ . ޝރކގ އމލތއ ކރމހ ބލވނ އމހކ ތއބވ ތއޙދގއ ސބތ ވއޖއމށ ދނދނ މޝރކއގ ގތގއވއދ ހމކށވރނ މސލމނނއ އދކޅށ . ށ، ތއޙދ ނފކރފދ އމލއ ނކރމހ ބލވނ ތއޙދގ އހލވރއއގ ގތގއވއމލކ

.ކފރނނށ އހވމކ މހ ދނނބރކރވ ދހ ކނތއތކގ ތރއނ ކމކވވމ އއށފހ ޝއޚގ ބސފޅކމގއވ . ބޔނކށދއވފއވ ސފކށ ވރށވސ ހލތތއ ސރކރތކގ އދމރތ މއދގ މކނވނ 465

.އށ ވރށވސ ވސނވނ ހއޓވ."އބއމހނނއ ރހ ގބލވމހގ ކފރކމށ މހކތއ ފދއވ"

~ 145 ~

ގ މނއކ އއލހގ "ގ މގގއ އބއމހނ ޖހދކރނއވتعالى اهللا"ގ މނއގއވ ދނ އއލހގ ވޙބސފޅއއކއވނތކމށޓކއ، ކތތރވ، އއލހގ ވޖހފޅށޓކއ، އދ އއލހގ ކލމ މތވރކރމށޓކއ

.މސއކތކރމވ ގ މނއކ އބއމހނނކ އބއމހނގ "ލމތކރމހނގ މލމތކށ ބރއ ނގނނނއވއބއމހނ އކމގއ މ"

. ދނށޓކއ އބއމހނނއ ދމއށ އއޗހގވ މހނގ އއޗހގވމށ އއވސ ފރވލއ ބހއޓ ބއއ ނނކމވޖހދކށ، އއވސ މޚލގއގ އއޗހގވމކށ، ، ނގ ދނގ މތގއ ސބތވއދ އބއމހނނކ އބއމހ

އބއމހނގ ހމއކނ މގސދކ، ލނޑދނޑއކ . އއއސނ ރޅއކށ، ނވތ ރހމކށވސ ނބލ ބއކވއދ އއލހގ . ގ ރހމއ ކލނވ)މޢބދ(ނތއ ރއދކރ ފރތއބއމހނ އޅކ، )ވރފރތ(އބއމހނގ ސއޔދ

.ނރއސވމއ ދރވ އއނ ސލމތވމވ

މކނތއތކކ މޤބރތކށ އޅކނކރމހނނއ، ޒނގ އހލވރނނއ، އއޖނސނ ޖނސގޅނހނގ މހނ އމހނގ ފރތނ ފއދތކއ ވނކމށ ގބލކރމއ، އބއމހނ ނރހނވ މހނގ ތރއނ ނވނ ރއސމއ، އބ

އދ މގފރދމއ ހޔނތގ . އއ އބއމހނގ މގސދކށ ހދއގނ އޅމހނގ މގސދއ ހލފ ކނތއތކކވ . މކނތއތކވ އސލކށވފއވނވސ

އއލހ އރދކރއވ މހކށ އކނ . ގ ދލތވނތކމވتعالى اهللاއއ "އއލހގ ބސފޅއގ މނއގއވއވ

ނޑ ދނނ މތނގއ އއލހ އނގވފއ އވނ މހނގ". އ ތނވސވނތ ދނވޑގނވ އލހވتعالى اهللا. ދއވއވއނބރ މފދ ފތނވރ ޒމނއގއ އމނގ އހލވރނ އދއކ ސބތކމއ ކތތރކމކ އބއމހނގ އމއލ

އއ އއލހގ ރޙމތނ އއލހ މނވރކރއވ ! އދ ކއއތ. ނފސގ ކޅދނކމނ ވކނތއތކއ ނނކމވ އގތނ އއލހ ވޙކރއވފއވނ . ޅކށ މނވރކރއވވފއވ ކނތއތކކވއ

ތގ މތކމގއ އނމ އ ރހމتعالى اهللاއދ . އއލހ އރދކރއވ ބޔކށ އއލހ ހއސކރއވ ލއވއވ" 466." މތވރވވޑގނވ އލހވ

ދނވސ ވޙކރއވފއވއވ

74 ރތގސ ޢމރނ އލ 466

~ 146 ~

. އއ، މއމނނނވ)وسلم علیھ اهللا صلى(އއ އއލހގ ރސލتعالى اهللا 467ހމކށވރނ ތޔބއމހނގ ވލއނނކ" 469 ."468އބއމހނނކ ރކޢނއނނވ. އމހނނކ ކޔމނވތބހލ ނމދ ގއމކށ، ޒކތދމހނނވ

އ އއލނއ ފދއނ އއލހ އމރކރއވފއއވނ މތނގ އށއتعالى اهللا -1

އށއ)وسلم علیھ اهللا صلى(އއލހގ ރސލ -2

.ކމގއ ހދމށވ) އހތރ އކވރނ(މއމނނ، އއ އމހއގ އއލޔއނ -3

ސލނނއ، މއމނނގ އދއވނ އއ އމހއގވސ އދއވނ އއ، އއލހގ ރتعالى اهللاއދ ހމމއއ އކގއ

.ކމގއ ނގމށ އމރ ކރއވވފއވ

އއ ގތ ކނބއއކނ އއ އއވސ ހލއގއ ފރވގނވ )وسلم علیھ اهللا صلى(އއ އއލހގ ރސލتعالى اهللاއދ ތކށ އޅކނކށ، މޤބރތކށ އޅކނކށ، ޒނކށ، ލވތކށ، ރބއ އދވސ މފދ މފދ އއ ބދ. ކމއ ނނވ

470ނނ އޚލސތރވ ނމދ ގއމކށ ޒކތދ މހނތއވ؟؟ ނބއ ހޑހތރ އމލކރމހނ ތއވ

ހނގ އހތރ އކވރކނ ދ މހނނކ، އކމގ އސލ ހއގ އދ ވމ މއމނނ ފޔވ އހނ ބޔކށ އބއމ. އބހ އބއމހނނކ އގ ހއގ ޖގނނ އހނ ޖގއކށ އކނ ލއގނ އޅމހނނވ. ނކރ މހނނވ

މއމނނގ އކވރކމގ ބދލގއ އބއމހނ ނގނ އއ އއލހގއއ ނމދ ގއމކށ ޒކތދتعالى اهللاއބއމހނ .މޝރކނނއ، ބދތކއ މޤބރތކގ އހލވރނގ އހތރ އކވރކމވ

ކމޔބއ ފލޙވނ އއލހގ ބއގނޑށކނ އނގވ އއލހ ވޙކރއވނ

ރހބދމހ، ރއޓހޔ، ހމޔތދމހއހތރޔ، ތ: ވލ 467 އށޓކއ އޚލޞތރކމއއކ ރކޢކށ ނމދކރމހނتعالى اهللا: ރކޢނ 468 55މއދ ސރތގ 469އލހށޓކއ ޝރޢތ ހއސކށ، ގ ކލމ މތވރކރމށޓކއ ތދވ، ޖހދކށ، އتعالى اهللاސހނނނއ ޞލބނނއ އދކޅށ 470

ކރމށ އދސކށ، މއލތ އބރހމގއ ޙނފއނގ ގތގއ ހނގމހނނއ؛ ސހނނނއ ޞލބނނއ ހނދނގ ގތގއ މސލމނ ގތލއއއކ ޝރއތގއ ބއވރނތކއ ލނބނނވ މހނނއ؛ تعالى اهللاގ ބމށ ވރވމށ ދއވތދ، )وسلم علیھ اهللا صلى(މޙނމދ

. ލބވވޑގނވނ ކނބއއ ދކތ އއ އއވސ ކލނބކމއ އރ އޅފއވ ކމއ ނނވ تعالى اهللاދބއމހނގ ތރއނ 56މއދ ސރތގ 471

~ 147 ~

. އއ، މއމނނނކ އއލޔއނކމގއ ބލއފމހ ދނނށވ)وسلم علیھ اهللا صلى(އއ، އއލހގ ރސލتعالى اهللا" 471." ގ ޖމޢތވتعالى اهللاހމކށވރނ ގދވނބޔކ

*ލނވރވނ ދލ*

އއލހގ ހކބސފޅ ކމގއވ

އށ )وسلم علیھ اهللا صلى(އއ އއލހގ ރސލتعالى اهللاރތދވހށ އމނވމހނނކ، އށއ، އހتعالى اهللا"ކ އބއމހނގ މއނބފއނކމގއވޔސ، ނވތ ދރނކމގއވޔސ، ނވތ ގތގއ އމލބހއޓމހނނދކޅވރ

ހނކމށވޔސ، އބއމހނނށ ލބކށ، އދ އބއމހނނއ ގޅ އޚނ ކމގއވޔސ، ނވތ ގތތމގމ 472." ރހމތތރވގނއޅ ބއއކމގއވތ، ކލގފނ ދކވޑއނގނނވނއވ

صلى(ހއއ އއލހގ ރސލއއ އޚރތ ދވހށ އމނވ މހނ އއލتعالى اهللاމތނގއ އއލހ އނގވފއއވނ،

އއ އބއމހނގ ކތނމ ގތތމގ . ގ ޢދވތތރނނއ ގޅނ ބއވ ތނއ ނފނނނ ކމގއވ)وسلم علیھ اهللاކނ އކ އމނ)މއމނނނއ އދކޅށ ކފރނނއ ގޅނބއވނ(އދ މމޟހރ. މހއ ނމވސ ހޔއވ

އދ އއއ ހލފށ މގޅމއ އމނކ، އލފނއ ފނ ނގޅނ ފދއނ . ތރއނވ ކމކވ 473ނފކރކނތއތކގ . އކއކގއ ބއވނ ދއއޗއ ނނވ

އގތނ އއލހގ ފތގ އހނ ތނއގއ އއލހ ވޙކރއވފއވނ

22 ސރތގ މޖދލ 472 .އވ'މނފ' ބހކ ވފއވބނނކރ އސލ މތނގއ 473

~ 148 ~

ތޔބއމހނގ ބފއނނއ، އޚނކމގއވޔސ، އބއމހނ އމނކމށވރނ . އ އމނވއޖ މސތކނނވ"ނކރ، އދ ތޔބއމހ. ކފރކމށ ލބކރނނމ، އއ ތޔބއމހނގ އއލޔއނ ކމގއ ނނގ ހށކމވ 474." އފދމހނނކ، އއލޔއނ ކމގއ ނގއފމހނނކ ޟލމނނވ

ދރފސކޅށޓކއ ބރހވޔސވސ ނވތ އޒރގ 475އބއމހނގ މދލއ، ބފއނނއ، ދރނނއ، އނބނނއ

ބއމހނނކ ކފރނ ކމގއވނމ އބއމހނނއ ގޅގނ ގތގއ ބނނކރ އހނ އއޗއ ވޔސވސ އ . ނޅވނކނ މދއޔތނ އނގއދއވ

މބޔނކރއވފއވ މސމހނނށ ބރނވޔސ ނވތ އބއމހނގ ރހނ ހދނ ނމވސ އއވސ ގޅމއ

އއ އހތރ އކވރނކމގއ ނނގނކމށ އނގވފއވއރ، ދރގއވ ތނތނނ ނބއވނކމއ، އބއމހނ ކފރނތއދކ ގނނ ބރއގ ސބބނ ނވތ އއވސފދ މތގއ ބޔނކރވފއވ އޒރއގ ސބބނ ނވތ

ޔބއމހނގ އހތރ އކވރނކމގއ ނގ، އބއމހނގ ދނށ ރހ އބއމހނދކ ލބވތ އބއމހނނކ، ތ އބއމހނގ ގތމހނނށވ މހނގ ޙކމކ ކބއތއވ؟

. 477ނއވދއކމށޓކއ އކނތއތކކ ހލލކމއ ކމގއ ބ 476އދ އބއމހނގ މގޅމކ ރނގޅ ގޅމއކމށ

478.ނ ޙރމކމއ ޙލލވސ ކރއވރވމ އބއމހނ އކމގ ސބބނ މރތއދވމގ އތ

*ވހވނ ދލލ*

ގ އމރފޅ ކމގއވ تعالى اهللا

23ތއބ ސރތގ 474((އދވސ އނނނވ އޔތގއ 475 (( "އ އމނވ މސތކނނވ !

ތރވ ފހ، އބއމހނނށ ރއކ. ހމކށވރނވސ ތޔބއމހނ އނދގނ އޅމހނނއ ދރނގ ތރގއ ތޔބއމހނނށވ ދޝމނނވއވ 14ތޣބނ ސރތގ ." ތބށވ

އސތޙސނ 476 އސތޙލލ 477ހމއކނ އމމ އސތޙލލއއ މޟހރއއ ދމދ ތފތއ . މއދގ މރޖޢއނނއ ދކޅށ ކނފދ ރނގޅ ރއދއތއވ 478

ކއޗކ އސތޙލލގ ސބބނ މރތއދވކމއކމގޔއ، އނއކމކވސ މރތއދވނ އހނސ އކލގފނ އ. ގނނވކއއ ނނވ .ހމކށވރނވސ މރޖޢއނނށ މކމއ އދކޅށ އމއލއށ ތއވލ ކރމށ ފރސތއ ނނނނއވ. ކމއކމގއ ބޔނކށދއވއވ

~ 149 ~

.......

ވސ އދއވނނކ އއލޔއނކމގއ ތމނއލހގވސ އދއވނ، އދ ތޔބއމހނގ! އ އމނވއޖ މސތކނނވ"އދ އފދއނ އމލކށފމހކ ހމކށވރނ ސދމގނ ނއޓ 479...........ނގ އބއމހނނށ ލބ ނވށވ

480 ."މގފރދފއވ މހކވ

އދ "އވނ އހތރ އކވރނކމގއ ނގއފ މހކ ގ އދتعالى اهللاއބއމހނނކ އއލ މހނކމގއ ވޔސ،

އބހ އމހކ ". .އފދއނ އމލކށފމހކ ހމކށވރނ ސދމގނ ނއޓ މގފރދފއވ މހކވގފރދނ އޚތޔރ ކށފއވ އދ ހއގމގ ދކށލ މ. ކއސލފއވ މހކވ) ޞރތލ މސތޤމއނ(ހއގމގނ

. ؟ބނ މހއށ މއޔތނ ބނނ ކކތއވ" ތމނނ މހރ ހއގގ މތގއ"ވމ މކނތއތއ ކރހލ . މހކވގނވކނ ވޑ تعالى اهللاއދ . ވޑގނވކނ ގބލނކރ މހއގ ވހކއވ تعالى اهللاހމކށވރނވސ މއ

އދ އއލހ ޙރމކރއވފއވ . އދ އއ އއލހ ޙރމކރއވފއވ ކމއ ޙލލކރމވ. ގބލނކރ މހކ ކފރކވ .ކމއ ޙލލކރމހކވސ ކފރކވ

އއމދ އއލހ ވޙކރއވ އނގވނ )އޅމއ(ދނ ދރނނއ އނބނ އއ އޒރއކމގއ ނގމހނގ ޝބހ

ވސ، ގޔމތދވހނ ތޔބއމހނނށ ތޔބއމހނގ ތމގކމގ ގޅނތކއ، ހދ ތޔބއމހނގ ދރނގ ކބއނ"ވނ ތޔބއމހނ تعالى اهللاއދ . ތޔބއމހނގ މދގއ ނޔކނޑއޅނ އއލހވ. ކރނ އއވސ ފއދއއ ނތވ

481." ކރ އމލތއ ބއލވވޑގނނވ

((މޅ އޔތކ . އ ނވއވއމމ މއޔތގ މދބއ ގނނވފއ 479

(( "ތމނއލހގވސ އދއވނ، ! ސތކނނވއ އމނވއޖ މ

އހނސ އބއމހނ ތޔބއމހނނށ ލބގނވ . އދ ތޔބއމހނގވސ އދއވނނކ އއލޔއނކމގއ ނގ އބއމހނނށ ލބ ނވށވއއ ހދ ތޔބއމހނވސވނ )وسلم علیھ اهللا صلى(އށ އމނވކމށޓކއ، ރސލالىتع اهللاއދ ތޔބއމހނ . ހއގދނށ ކފރވގނވއވ

ވއރ ތޔބއމހނ ނކމގނދނ ތމނއލހގ މގގއ ޖހދކށ ތމނއލހގ ރހނ ހދމށ ކމގއވނމ، . ތޔބއމހނގ ރށނ ނރލފއވއދ ތޔބއމހނ ފރވ ކނތކއ، ފޅކރކނތއވޔސ ތމނއލހ އނމ މޅށ . ށ ލތބއ ކލނ ނދއކ ހއޓވކފރނނ

."އދ އފދއނ އމލކށފމހކ ހމކށވރނ ސދމގނ ނއޓ މގފރދފއވ މހކވ . ދނވޑގނވމވ 1ނ ސރތގ މމތޙ 480 3 ސރތގ މމތޙނ 481

~ 150 ~

ވމ ގތތމގ މހނނއ ދރނގ ރއކލކށޓކއވސ ބރގތނ، ނވތ އބއމހނނއ ވކވނ އއ މސބތއކނ ވހ އބއމހނނކ އހނސ އއލހ އނގވނ ގޔމތ ދ. ނލއވވއވ تعالى اهللاއއ އޒރއ ކމގއއ

އދ އއލހގ އޒބ އނމ ހނދކޅކށވސ . ތޔބއމހނނށޓކއ އއވސ ފއދއއ ކރނ ބއއ ނނކމވ އގތނ އހނ އޔތއގއ އއލހ ވޙކރއވނ . ލސކރވނ ބއއވސ ނނކމވ

އދ އދވހނ އކކ އނކކގ . ފހ، ތޅފލ ފނމވއޖހނދ، އބއމހނގ މދގއ ނސބގ ގޅނތކއ ނވއވ" 482." ގތނ އހ ސވލއވސ ނކރނއވ

*އކވސވނ ދލލ* ގ އރހނ އބދވދއ އދވސ އހނ ފރތތއ ރވކރއވފއވ ސނނތނ )عنھ اهللا رضي(މރ އބނ ޖނދބސ

މޝރކނނއ ގޅ އބއމހނނއ އކގއ : "ހދޘކރއވވއވ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللاއނގ ގތގއ ރސލ .483"އމހނ ފދ މހކވއޅމހއކ، ހމ އބ

ގ މނއކ މޝރކނނއ "މޝރކނނއ ގޅ"މޙދޘގއ އނގވފއވ )وسلم علیھ اهللا صلى(ވމ އކލގފނ

އމހނނއ ވމ އބއމހނގ ދނށޓކއ އބ. އކވ، މސހނވ، ދރއޅމހއކ އބއމހނގ ތރއނވ މހއކމވ 484"ރހ އބއމހނނށ ރއކތރކނދ އބއމހނނށ އހވމހގ ޙކމކ ކބއތއވ؟

101 ސރތގ މއމނނ 482އ ދއލމއއ، ގ)"5756(މސނދ "ގއ ތރމޒއއ، )"1605(ޖމޢ "ގއ އބ ދވދއ، )"2787(ސނނ "ގނސދއވފއވނ 483

ގއވ ފދއނ މރވނ އއސމރގ )"4/89(އލމޒނ "ގއ ޙކމއއ، )"2/141(އލމސތދރކ "ގއ ބއޙޤއއ، )"9/142(ސނނ " . ގއ އބ ނޢއމއވ)"1/123(ތރޚލ އސބޙނ "އދ . ކބއނ ތބރނއވ

ޙދޘކރއވއވ ) وسلم علیھ اهللا صلى( اهللاރސލ: "ވދޅވފއވއވ) اهللا رحمھ(އބނ ޢބދއލތފ އލއޝއޚޝއޚ މޙނމދ 484އޅ ކނމ ހމއކނ އމޝރކނގ ގތގއ ދރ. 'މޝރކނނއ ގޅ އބއމހނގ ތރގއ ދރއޅމހއކ އބއމހނގ ތރއނވ މހކވ'

އހނސ މޙދޘއނ އސލ ދހކށދ މނއކ އބއމހނގ ފރތނ ސލމތވމށ ފރސތ . މހކ ކފރއކމގއ ނގއގނ ނވނއވއހނސ . ނނއ އއފދވގނވ މހކވނލބވޔސ މޝރކނނއއކ ނކނނނ މޖބރކރވ މހއކ މދލއ ގތލގ ގތނ މޝރކ

އހނސ ދނޔވ އދމއ ހސލކރމށޓކއ ނވތ އމއލއށ އދގނ . އމހކ ކފރއކމށ ބލމގއ މޝރކނނއ ތފތވނއ މލނވޔސ އބއމހނނށޓކއ އއވސ އހއއވދފ މހކ މސލމނނއ އދކޅށ ހނގރމއށ ނކމއޖ މހ ނވތ އމހއގ ޖ

މޖމޢތލ (އއ ))457-8/456(ދރރއސނއޔ . (ހމކށވރނވސ ކފރކނ ކނޑއޅމގއ މޝރކނނއ އއފދވގނވ މހކވ "ބއލވ)) 2/135(މސއލ ވއރސއލ

~ 151 ~

. ކމށ ބނފނމ، އބއމހނނއ ދމއށ ބނވ ހއޓވ"ތމނނމނނކ ބރގނފއތބ ބއއ"ބއމހނ ދނ އ ވޙކރއވފއވއވ تعالى اهللاއހނ ، "ބރކ އޒރއވސ ނނވ"އދ ، "ކލމނ ދގ ހދއފއވ"

ގ تعالى اهللاފހ، އބއމހނނށ . ގ ހޟރތށ އމނވއޖކމށ ބނމހނވއވتعالى اهللاމސތކނގ ތރއނ " 485." ގ އޒބފދއނ ހމނއވتعالى اهللاނ ކރވ އނދގތއ މގގއ އނދގލކއ ދމވއޖނމ، މސތކނގ ފރތ

ވމ އމހކށ މސބތއ ޖހދނކމށ ނވތ ބރނ ދނށ ފސޖހ މހނނކ އޒރވރވގނވ ބއއކމގއ އއލހއވސ ނތ ބތލދކ ލބވތވ، ބތލއ ގތވ މހގ ވމ އމހކށ މސބތއވސ ނޖހ އދ ބރ. ނލއވވއވ

ހލކ ކބއތއވ؟

ގ މގގއ އނދގލކއ تعالى اهللاފހ، އބއމހނނށ "މއޔތގ ) اهللا رحمھ(އމމ އއޝނޤތ. 10އނކބތ ސރތގ 485

މގ މނއކ ކފރނތއ : "ތފސރގއ ވދޅވނ" .ގ އޒބފދއނ ހމނއވتعالى اهللاތނ ކރވ އނދގތއ ދމވއޖނމ، މސތކނގ ފރށ އއ މރތއދވގތމ" މސތކނގ ފރތނ ކރވ އނދގތއ"މސލމނނއ އދކޅށ ޖއސ އނދގލގ ސބބނ މސލމނތއ މ

اهللاއބއމހނ ދކގތގއ އކފރނތއ ޖއސ ދއތރތކކ . ގ ހޟރތނނވتعالى اهللاހރހ އހއކށ އދނ . އޒރއކމގއ ނގއވގ މނއކ ކފރނތއ ދ "އނދގތއ މސތކނގ ފރތނ ކރވ. "ގ ދއމ އޒބށ ވރނވސ ވރގދވގނވ އމތހނއ ފދއވتعالى

((ވނ އޔތ ގނނވއވ 11އދ އމމ މއޔތ އތރށ ބޔނކށދނމށޓކއ ޙއޖ ސރތގ ." އނޔތކއ ކރ ދއތރތކވ

((

ކށ ހޔކމއ ކރމތވ ލބއޖނމ އމހ. ވއވ ތރގއ މސތކނގ އޅކނކރބޔކ ގ ހޟރތށتعالى اهللاއދ ޝއކއގ މތގއ ތބގނ "އމހކށ ދނޔއއ އޚރތވނ .ނމވސ އމހކށ މސބތއ ކރމތވއޖނމ އމހއގ މނ އނބރލއވ. އކމށ ހތ ރހދއވ

."ބޑވގނވ ގއލމއ ދރކމކ އއއވ. ގއލފއވ

~ 152 ~

ނނމލނ ހއގމގ އހތޔރކރއވވފއވ تعالى اهللاއހނސ އމހކށޓކއ . ކނތއތކއ ގޅ ދލލތއ އދވސ ބއވރވމ

.މހކށ މވރނ ފދނއވ

ވޙކރއވވފއވ ފދއނ ފތނއއ މގފރދނ ހޔރކރއވވފއވ މހކ، އއލހ تعالى اهللاއދ އމހކށޓކއ

އމހނގ ގތށ . މނއ ނވނއވބސފޅ ހއގވގނވމހނ އ)އޒބގ(އމހނގ މއޗށ ކލގފނގ ވރރއބގ "

486." ކނމ އޔތއ އޔސ އމހނނށ ވނދނވ އޒބ ފނއޖއމށދނދނ އމނއ ނވނއވ

ގ އސމފޅނتعالى اهللا(އލމނނނ) ގ އސމފޅނ އސމފޅއتعالى اهللا(އޅގނޑމނގ ދޢއކ، އލކރމ

ގ ރޙމތނ އޅމނ މސލމނގ ގތގއ ލއވވ، އޅމނ މދނޔއނ ވކކރއވހނދ މސލމނގ )އސމފޅއގތގއ ވކކރއވ، ޞލޙނގ ތރއނ ލއވވ، ފތނއގއޖހ ލދވތކމށ ވއޓފއވ މހނގ ތރއނ

.ހމކށވރނވސ އއލހކ ރޙމކރމހނނށ ރޙމވނތ ވވޑގނވ އލހވ .ނލއވވމށވ

އދ އޅމނގ ރސލއށއ އކލގފނނގ އލނނއ އޞހބނނއ، ގޔމތދވހއ ހމއށ އކލގފނށ ތބވ .آمین. ގ ހޟރތށވتعالى اهللاޢކރނވސ އނމނނށ ޞލވތއ ސލމލއވނ އދ ދ

. ބނ މޙނމދ ބނ ޢބދލވއހބގ ބސކޅ ނމނއވ اهللاމހ ހސބނ އމމ ސލއމނ އބނ ޢބދއދ . އށ ވއދދނމވފފފއސވދއވއ، ޖނނތލފރދއސ تعالى اهللاއޅގނޑމނގ ދޢއކ އބބކލނތކށ

. ވއބބކލނގ ތއޙދގ މގގއ ދކށފއވ އލމކ އބބކލނނށ މޒނގއ ބރ، ހޔ އމލތކއ ކމގއ ލއވމގ ތރއނ ނއ ޝހދއނނއ ޞއދޤނ)وسلم علیھم اهللا صلى(އދ އބބކލނ މހޝރކރއވ ހނދ ރސލނ

ގ ޝފޢތ އޅމނނށ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللاއދ އއލހގ ރސލ މޙނމދ ބނ ޢބދ. މހޝރކށދއވމވލބނވބއއކމގއ ލއވވ އޅމނނކ މއމނނކމގއޔއ މސލމނކމގއޔއ މވއޙދނކމގއޔއ

آمین. ނކމގއ ގބލވވޑގނވމވޙނފއ

97-96ޔނސ ސރތގ 486

~ 153 ~

487އމމ އޙމދ ޝކރގ ފތވ - 5

.) ހ1377-1309) (اهللا رحمھ(މފއސރ، މޙއދޘ، މޙއޤޤ، މސރގ ސލފ މފތ އލޢއލމ އޙމދ ޝކރ : ވދޅވލއވފއވއވ

އއވސ ގތކށ އބއމހނނއ 488ލމނނއ އދކޅށ އނގރސނނއ ބއވރވވނހރ ގތތކގ ތރއނމސ"

އދ . ދނނ މރތއދވމވ. ކތނމ ކޑކށނމވސ ބޑކށނމވސ ބއވރވމކ ސފގތގއ ދނނ ބރވމވނވތ ވރގދވގނވ ގއމށހރ ލތބއ، ނވތ ތކނ . އޒރއ، ނވތ ނބއ ތއވލއ ނވއވމކމގއ އއވސ

.ނވތ ކނދއކމގ ގތނވސ މކމގއ އއވސ ދއރއ އދއއ ނކރވނއވ، 489ތކ ނޖހ ސޔސތއ

އއ އނމނގ މހކވޔސ، ސރކރކށ ). ހ ދނނ ބރކރވ ބޑ މނފގކމވމ(އކނތއތކކ މނފގކމވ 490. ވޔސ ނވތ ވރނތކއ ވޔސ ކފރއ މރތއދވމގއ ތފތއ ނވއވ

ޅމކނ އފދ ކމއކރވ މހކ އދ މކމގއ އމހކ އކމއ ކރމނ ކފރނނށ ފއދވކނ ނނގ ނވތ އ

އދ އކނ އނގމށފހ އޚލޞތރކމއއކ ތއބވ، . 491ފޔވ އއވސ މހކ އސތސނއއ ނވއވ تعالى اهللاދއކނތރކމއ ނވތ ސޔސ މގސދއކހލ ކމއނތ މއމނނނއ އއބއވ މހނނށ

. ފފއސވދއވއފނއވފ

އދ އޅގނޑ ގބލކރ ގތގއ އނގރސނނއ ހނގރމކރމއ ބހގތނ އޅގނޑ ދފއވ ފތވ އނމނނށ އދ އގއ އބއމހނނއ އއވސފދ އހއއވމއ ބއވރވމހނނއ ބހގތނވސ. ސފވނއވ

އގތނ އރބ ކޔނ ދނނ ކނމ މސލމކށވސ، ކނމ ތނއގއ ވޔސ، އދ ކތނމ . އލއޅވލވފއވނއވ .ދށފނތގ މހކށ ވޔސ ސފވގނދނއވ

މސރގ ބމށ ހއސކށ "ފތގއ އކލގފނ ގނނވފއވ އވ ކޔނ )"137-126(ކލމތލޙއޤ "މބއ ނގފއވނ އކލގފނގ 487

މފތވގއވނ . އވ ކޔނ ވރށ ދގ ފތވއކނނވ"އދ އހނހނ މސލމ ބނތކއ އރބ ބނތކށ އނމކށ ދވފއވ ޚތބއއރ އދވނތއ ހނގމނ ދޔއރ އބއމހނނއ އއބއވ މސލމނނއ އދކޅވ އނގރސނނއ ފރނސސނ މސލމ ބނތކށ

އހނ . އދ އކލގފނވނ މފތވގއ އނގރސނނށވރނ ފރނސސނނށ ހރކށވވޑއގނނވ. މހނގ ހކމއ ބހގތނނވ . ރކ ފދއނ، ފރނސސނވ ޞލބނގ ދދ އފލ، ކރއށތބ މހނކމގއވމއދ އމ، އވގތ

ބއއޔ ނއއނ މނ އނވއއތއވނ 488 މތނގ މނއކ ކފރނނއ މދހނ ބއވމށ ގނގޅވ ސޔސތތކވ 489 ކއލހމ ފލ ކފރ ވއރއދ ސވއ -އއ ޙކމތ އއ ޒޢމއސވއނ އއކނ ޒލކ މނ އފރދ 490 أعلم واهللا. ދ އޅގނ ނވތ އޅގނ ކފރނނށ އހވ ކހލ ބހއ ބނ މހނނވ 491

~ 154 ~

ސ އނގރސނނއ އއ އދ އޅގނޑ ގބލކރ މބނމތގއވ ކނމ މސލމކށވސ، ފރނސސނގ ހކމކވއހނ . ހކމއކނ، މހރވނ ޝއކއވސ ނވގތށ އތރ ދލލއ ހއކއ ބނނނވނ ފދއނ ސފވފއވ

އނގރސނނށ ވރނވސ ފރނސސނވނ އބއމހނ މސލމނދކ އނނ އދވތތރކމއ، އސލމދނ އބއމހނނކ . ހލމށ އބއމހނގ މސއކތގއ، އދ އސލމދނއ ހނގރމކރމގއވނ ކރއރފއވފ

އދ އބއމހނގ އތދށގއވ ކނމ ބމއގއ އމހނ ގނދނ އޅގނޑމނގ . ގއމއޔތށ ގވ ނވސނ ބއކވއފދ ގތލ އނމތކއ ) ފރނސސނގ(އދ އބއމހނގ . ނނއ އޚތނތއ ގތލކރމނނވމސލމ އޚ

ވމ އބއމހނނއ އނގރސނވނ . އނޔކރނތއ އނގރސނނއ އޅކޔލއރ މބޑށވސ ވރގދވގނވއވބނ ފތވގއ 492"އ އބއމހނގ ލޔއ މދ ހއދވގނވ ބއއ ކމގއވއބއމހނވ ކނމ ތނއގ"

އބއމހނނއ ) މސލމނނއ އދކޅށ(އދ މސލމކ ކނމ ތނއގއ ހއޓއކމކ . ހމހމވގނނވއބއމހނނއ އއބއވމގ ހކމކ އނގރސނނއ އދ. އހއއ ވދނމކ މނވގނވ ކމކވ އއވސފދ

މހއގ ކލޔކށ އމހއގ މގމކށ ނވތ ކނ . މރތއދވމއ ދނނ ބރވމވ. އއބއވމއ ހމ އއ ހކމކވ 493....." ގއމއގ މހއތ ބލމއ ނވއވ

ކރއށ ގނދވއވ އގތށ އކލގފނ

-އމހކ އސލމނގ އދވތތރނނއ އއބއވއޖނމ! ދނޔގ ހރހ ކނކޅތކއގއވ މސލމނނށ އނގށވ"

ނމވސ، އއ އނގރސނކމގއ - މނއކ މސލމނ އޅދސތ ކރމނއދ ބއގނޑތކގ ތރއށ ވދއޖނމއއވސފދ އހއއވ، -ނވތ އބއމހނގ ވފތރނގ ތރއނ ކނމ މހކށވޔސ، ފރނސސނ ކމގއވޔސ

އ އދ ހމއކނ ބހނނ، 494އބއމހނނށ އމނކނދ، އމހކށ ވވނ ވރކނ އބއމހނނއ ހނގރމ ނކރނމއމހކ ނމދކރ - އނގ އނގނތކނ އބއމހނގ ދނގ އހލވރނނއ އދކޅވ އކފރނނށ އހވނމ

އމހކ ޣސލކށގނ ނވތ، ވޟއކށގނ ނވތ، ތޔނމމ ކށގނވޔސ . ކމގއވޔސ އމހގ ނމދ ބތލވއމހކ ފރޟ ނވތ ސނނތ ރދއއ ހފކމގއ ވޔސ، އރދއއ . އމހއގ އތހރވނ ބތލވ، ތހރވނމ

. އމހކ ފރޟވގނވ ޒކތދނ ކމގއ ވޔސ، އ ޒކތ ބތލވ. އމހކ ހއޖވޔސ، އހއޖ ބތލވ. ބތލވއމހގ ވރރއބށ އޅކމއގއ ކނމފދ އދ . ރއދކރވގނނވ އނބރ އމހކށ އއމލތއވނ އދ

އއވސ އފދ އމހކށ .495ރއދކރވގނނވ އޅކނކރކމގއ ވނމވސ އއޅކމއވނ ބތލވ އމހކށ

އވ ކޔނ މފތވއކ ތއޙދގ އލމވރނ ސހނނނއ ޞލބނނއ އދކޅށ މއދ "މ ޙލލ ފ ކއލ މކނދމއހމ ވއމވލހ" 492

.ދމނ ގނދފދ ފތވއކވ ؟ މރޖޢއނ އބނ ކފރށ ލބވ، އސލމށ ނރހމގ ޝރތ ކބއތއވ! އ މސލމ އޚއވ 493 .މފތވ އބދވސ ހތގއ ބނދނ މހނމވ! ގ މއލތގ އހލވރނނވ)السالم علیھ(އ އބރހމ 494އށ އޅކނކރ ނމވސ ކފރނނއ މރތއދނގ ކބއނ އކނ ގބލއ ނކރއވނކނ އނގވ تعالى اهللاކތނމ ވރކށ 495((ޙކރއވފއވނ ވ (( " ހމކށވރނ ކލގފނވސ ޝރކކށފނމ ކލގފނގ އމލތއ

((އދ ، 65ޒމރ ސރތގ ." ގއލނ ކރހށމވ

(( "ކފރވއޖމހނގ މސލކ، އމހނގ އމލތއ ފނޖހ، އޅފދއނވހލ ގދވއޖހ

~ 155 ~

. 496އހނސ އކނތއތއވނ އމހއގ މއޗށވ ފފއއކމގއޔއ ބރއއ ކމގއވ. ކމއގއ ފއދއއ ނވއވ

އމހކ މބތލ ދތރގއ ބއވރވއޖނމ އމހއގ ހރހ އމލތއ ! އދވސ ހރހ މސލމނނށ އނގށވނބއވގނވ ކފރގ ސބބނ އމހ، އމހގ އމއލ ނފސ އކމގ 497މނއކ އމހ އރހނ. ވ ހއޓވބތލ

ގ تعالى اهللاއދ ހރހ އހއއ އދނ . ލވގނދ ހއޓވތރއށ އއލލމގ ކރނ ކށފއވ ހރހ ހޔ އމލއ ބތއށ އމނވގނހރ އމހކށ ) وسلم علیھ اهللا صلى(އއ އއލހގ ރސލتعالى اهللاހމކށވރނވސ . ވހޟރތނނ

.ސނ ހއގވގނވ މހކ އފދ ކމކ ނރހނއވ

އދ . މކށވ ޝރތކވއހނ އނމނށވސ އނގނ ފދއނ، އދ ދނގ އސލގ ތރއނ އމނކ ކނމ އޅކ . މކމގއ ދމސލމކ ދބހއ ނވނއވ

ވޙކރއވފއވއވ تعالى اهللاއހނ

ފރދމކ ބޑވގނވ މގ. އމހނގ މސއކތނ ހދފއވ އއޗއގ މއޗށ އމހނގ އއވސ ބރއ ނހނގއވ. އއޗކއ އއފދއވ

((އދ ، 18އބރހމ ސރތގ ." މއއވ (( " އމލތކގ ތރއނ އބއމހނ ކރ އމލތކށ

23ސރތގ ފރގނ." ނޑފށތކއ ފދއނ ތމނއލހ ލއވހށމވތމނއލހ އރދކރއވ، އއމލތކކ، ވޔއ ބރއގނދ ކ" ކފރށ ލބކށ"މރޖޢއނގ ބނމއ ހލފށ އމމވސ، އސވދޔ ސލފނ ފދއނ . ހނދނ ބހއޓވށވ! އ މސލމ އޚއވ 496

އމމ . ނނއ އދކޅށ ކފރނނށ އހވމހ ކފރވމށޓކއ ޝރތތކއ ކމގއއ ނބއލވއވމސލމ" އސލމށ ނރހމކ"ނވތ . ވ ކމގއ ވނމވސ މސލމނނއ އދކޅށ ކފރނނށ އހވއޖނމ މރތއދވނއވ"އސލމދކ ލބ"ބޔނކށ ދއވފއވ ގތގއ

ވޔސ، އކނ ބޔނކށދނމގ ގތނ އމމވނ އމހ ކތނމ ރދއއ ހފކމގއ ވޔސ ނވތ ކތނމ ޒކތއ ދނކމގއ. ދނދކ ލބވމހކށވ އހނ ރދހފ، ޞދގތދ މހކވނ. މސލމނނއ އދކޅށ ކފރނނށ އހވއޖނމ އމހކ ދނނ ބރވއވ

. އހނސ އމހކ މސލމނނއ އދކޅށ ކފރނނއ އއބއވއޖނމ އމހކ ދނނ ބރވނއވ، )اهللا رحمھ(އއތބރ މރޖޢއނނއ އމއލ އދމގ އހލވރނ މތނނ ނބއ ތއވލއ ކށފނތ މތނކޅ އމމ އބނ ޖރރ 497

ގ ))ތޔބއމހނގ ތރއނ އބއމހނ އއލޔއނ ނގއފމހކ އބއމހނގ ތރއނވ މހކވ((ވނ އޔތކމގއވ 51މއދ ސރތގ މއމނނނއ އދކޅށ، ޔހދނނއ : "ލއވފއވއވއކލގފނ ވދޅވ. ތފސރގއ ގނސފއވ ބސކޅ މތނގއ ގނސދނމވ

އހނ މއމނނނއ އދކޅށ މހކ . ނޞރއނނށ ވފތރކނ އދކށފނމ، ހމކށވރނވސ އމހކ ވހށ އބއމހނގ ތރއނނވހނ ހމކށވރނވސ، އއވސ މހކ، އހނ މހކށ އމހގ ދނއ، އޅ ގތށ ރހގނ އ. އއބއވހށ އމހއގ ދނއ ޖމއތށވ

އދ އގތނ އމހކށ ވފތރކނ އދކރނނމ، އގ މނއކ އމހކ އސލމށ . މނވ އމހކށ ވފތރކނ އދއއ ނކރވނއވއހނސ މ )" 6/277އއތބރ . (ވމ އމހގ ހކމއ ކފރ ކލގގ ހކމއ އއ އކއޗކވ. ތތރ ވނޖހނއވނރހނވ އދވ

. މއ ނނވއހނސ ރނގޅ ގތކ އމހކ އނކގ ދނށ ރހގނ ކރކ. ރހނޖހކމށ ބނ ބނމކ ހމއކނ އކލގފނގ ވސނމވމފއސރނ އއބސވލއވ ގތގއ މއޔތތއ : "ވދޅވނ )اهللا رحمھ(ޝއޚލ އސލމ އބނ ތއމއޔ. އހނސ ބރނ ކރކމކވ

އ އބއމހނގ ހތތކގއވ ބރގ ސބބނ އބއމހނ މސލމނ ބލވދނ ކމށޓކ. ބވއލއވނ ބރނ އޅނ މހނނއ ބހގތނނވއއ ދގވރއއކމގއއ، އދ ކފރނ )وسلم علیھ اهللا صلى(އދ އބއމހނ މޙނމދ. ޔހދނނއ ނޞރއނނށ އހތރވދނއވ

)" 194-7/193(މޖމޢލ ފތވ . (އބނނ ތދކމކށ އއބހއ ނވއވ

~ 156 ~

އދ އޚރތގއ އމހ ވހށ . ހމކށވރނ އމހގ އމލތއ ބތލވއވ. އމނވމށފހ ކފރވމހ ދނނށވ" 498." އނނވގއލނވގނވ މހނގ ތރ

ވޙކރއވފއވއވ تعالى اهللاއހނ

އދ ކފރނނށވނމ، ތޔބއމހނ ދނނ ނރލވމށދނދނ ތޔބއމހނނއ ހނގރމކށ އޅމއ ހއޓއއ "ކނމމހކ، އމހ ކފރކށވހރ މރވއޖނމ، އމހއގ ހރހ ދނ ތޔބއމހނކރ ދނނ ބރވއޖ. ނލނއވ

" .އދ އމހނނކ ނރކއގއ ދމތބނ އހލވރނނވ. އމލތއ ދނޔއއ އޚރތގއ ތކނތކ ނޖހ ގއލދނއވ499

ވޙކރއވފއވއވ تعالى اهللاއހނ

. ޔހދނނއ ކރސޓއނނ އއ ތޔބއމހނގ އއލޔއނ ކމގއ ނނގށވ! އ އމނވއޖ މސތކނނވ"ތޔބއމހނގ ތރއނ އބއމހނ އއލޔއނ ނގއފމހކ . ކ އނއބޔއއގ އއލޔއނނވއބއމހނނކ އއބޔ

އމހނގ . ވއވހދޔތއ ނދއކ تعالى اهللاހމކށވރނ އނޔވރނނކށ . އބއމހނގ ތރއނވ މހކވވފތރ އކވރނނށވމށ އވސވގނނތ ކލގފނ ) ކފރނގ(ނމހނ، އބއމހނގބލމޑކމއ ހނހތތކގއ

ތމނމނނށ ބޑ މސބތއ އއސ ކރމތވދނކމށ ތމނމނ . އބއމހނ ބނއވ. ދކވޑއގނނވނއވ އހނދ . ހޟރތނ ފތޙއއ ނނ އނނގތއވސ އތވދނއވ ގتعالى اهللاފހރއގއ . 500ބރގނއވ

5މއދ ސރތގ 498 217ބގރ ސރތގ 499 މރޖޢއނ ބނފދއނ އބއމހނގ ބރގ ސބބނ އބއމހނ އޒރވރވތއވ؟ 500

~ 157 ~

އދ އމނވމހނ . ގއ ފރވއގނ އޅ ކނތއތކއ ހތމކރބޔކށވއބއމހނވހށ އބއމހނގ ހތތކއބއމހނނހމކށވރނވސ ތޔބއމހނނއ އކގއ ތބބޔކ ކމގއ އބއމހނގ ހވގ ކޅނތކޅށ . ބނނއވ

އދ އބއމހނނކ . އބއމހނގ އއމލތއވނ ބތލވފއވ 501ހވކށ އޅނބޔކ މބއމހނ ހއޔވ؟ 502 ".ގއލނވގނވ ބޔކކމގއ ވއވ

ވޙކރއވފއވއވ تعالى اهللاއހނ

ފރގސތކށ އނބރދޔ މހނނއމދ ޝއތނ، އބއމހނނށ ތދމގ އނގ ފޅވ ބޔނވމށފހ، އބއމހނގ"އބއމހނގ އޖލތއ ފސވ، އމރތއ ދގވނކމގ އދނ، . އބއމހނނށ އކނތއތއ ޒނތތރކށ ދއކއވ

. ތށ ނރހނވ މހނނށ އބއމހނ ބނޏވބވއލއވ ފ تعالى اهللاއހނ ހމކށވރނ . އބއމހނނށ ލދނވ تعالى اهللاއބއމހނ ސއރކށފއވ ގތތއ . ބއއކނތކގއ ތމނމނ ތޔބއމހނނށ ކޔމނވނމވ

އބއމހނގ ފރނތއ ހއޕވ އބއމހނގ މނތކއ ބރކށތކގއ ތޅއވމނ މލއކތނ،. ދނވޑގނވއވ . ކފވމގށ ތބވ ކމށޓކއވ تعالى اهللاގނދވ ހނދ، އބއމހނގ ހލވނ ކނފދއކނތއވ؟ އއ އބއމހނ

އހނސ -ދކ ލބވކމށ ހވކރކމށމރތއދނ އސލމދނދކއއ މސލމނ -މއޔތތކނ ވރށވސ ސފކށ އނގ 501

އހނ އބއމހނގ ބސތކއ އމލ ދމ ނވކމގ ހއކއގ ގތގއ، . އބއމހނގ ހވވނ އއވސ ފއދއއ ނތ ހވއއގ ގތގއވއވ "اهللا إال إلھ ال"އކނވނ ގބރށ އޅކނކށ، ދލނ . އއބއވނ ފދއވ އބއމހނ މސލމނނއ އދކޅވ، ކފރނނއ އއބއވ

މއ އނއކވސ މފދ އޔތތކށ . އހނސ އކނތއވނ އބއމހނގ ދލގ ބނނ ނފކރވ ކމކށވ. ބނމހނނއ އއފދއނނވ .ށވ ރއދކވނވސނ މރޖޢއނނ

އދ . މއޔތތކކ ކފރނނށ ތވއލ ބއވމހ ދނނ ބރވނކނ ވރށވސ ސފކށ އނގ އޔތތކކވ. 53-51މއދ ސރތގ 502 .އބއމހނގ އމލތކއ ބނނތއވނ ބކރވގނނވ

~ 158 ~

. ދނ އބއމހނގ އމލތއ އއލހ ބތލކރއވއވ. ބއމހނ ނރހނވކމށޓކއވއދ އއލހގ ރހވޑގތމށ އނރއވ ފޅ ނކރއވނކމށ تعالى اهللاނވތ އބއމހނގ ހތތކގއ ނފގގ ބލ އފދފއވމހނގ ރޅވރކނ

ދނ . ވ؟ ތމނއލހ އރދކރއވނމ، ކލގފނށ އބއމހނ ދއކވއފކނ ކށވރވއބއމހނ ހކށފއވނތއ އދ ބސބނމގ ރގނ. އބއމހނގ ހއސ ނޝނތކނ ކލގފނށ އބއމހނ އނގވޑއގތސކނ ކށވރވ

. އބއމހނގ އމލތއ ދނވޑގނވއވ تعالى اهللاއދ . ނނވނކނ ކށވރވކލގފނށ އބއމހނ އނގވޑއގގ އދ ތޔބއމހނގ ތރއނ މޖހދނނއ، ކތތރވމހނ ތމނއލހ ދނވޑގނފމށ ދނދނ، އދ ތޔބއމހނ

. 503ދނދނ، ހމކށވރނ ތމނއލހ ތޔބއމހނގ ގތ ބއލވ ހށމވހބރތއ އނގވ ފޅކރއވއފމށ ގ މގނ އހނމހނ އއކބކށ، އދ އބއމހނނށ ތދމގ އނގ تعالى اهللاހމކށވރނ ކފރވ، އދ

އށ އބއމހނނށ تعالى اهللاމހނ، އއވސ ކމކނ އއ ދކޅވރވ)وسلم علیھ اهللا صلى(ބޔނވމށފހ، ރސލ! އ އމނވއޖ މސތކނނވ. އދ އބއމހނގ އމލތއ އއލހ ބތލކރއވނއވ. ގއލމއ ނދވނއވ

އދ ތޔބއމހނގ . ވސ ކޔމނވށވށއ)وسلم علیھ اهللا صلى(އދ ރސލ. އށ ކޔމނވށވتعالى اهللاތޔބއމހނ ގ މގނ އއކބކށ، تعالى اهللاހމކށވރނ ކފރވ، އދ އހނމހނ، . އމލތއ ތޔބއމހނތއ ބތލ ނކރށވ

ފހ، . ފފތއ ނފއސވނއވ އބއމހނގ تعالى اهللاދނ އއށފހ، ކފރނގ ގތގއތބ މރވމހނނށ اهللاއދ . ގދވ، މތވރވނ ބޔކ ތޔބއމހނނވ. ތޔބއމހނ ނކމތވ، ކފރނނއ ސލޙވމށ ގވ ނހދށވ

ޔބއމހނނށ އއލހ އނ އދ ތޔބއމހނގ އމލތކގ ދރމ، ތ. ވޑގނވނ ތޔބއމހނނއ އކގއވ تعالى 504 ."ނކރއވނއވ

އބއމހނގ އދއވނނއއކ އބއމހނގ ދނއ ! އދ ކނމ މސލމ ފރހނކށއ އނހނކށ އނގށވއގ އނމ މލނ ، 505ނ ބތލވގނނވއކއވނޏއވ، ހނގރމކރމށ ނކނނ ކނމ މހކއވސ ކއވނކށފނމ

އއވސ އދ އބއމހނގ ކއވނގ ތރއނ .އދ އކމށ އނކރވސ ނކރވ ހއޓވ .އކނވނ ނފވފއވދ ކއވނކށގނ އޅ މހކވ އ. ކމއ؛ މސލކށ ގޅމއ ވރތވމއ އފދ އހނހނ ކނތއތކއވސ ނވއވ

. ނމވސ އމހއގ ކއވނ ރޅނއވ

އމހގ ރއބގ ހޟރތށ ރޖއވ، އމހއގ ދނށ އނބރ ، 506އދ އފދއނ އބއމހނގ ތރއނ ތއބވއބއމހނ މރތއދނގ ގތގއވ ހލ -އފނމވސއއސ، އދއވނނއ ހނގރމކށ، އނމތށ އހވނ ފށ

އދ .ނނވ ފރނނއ ގ އނބނނއއބއމހނ –އރ ކއވނކށގނ ތބމހނނކ ކއވނކރ އދ މރތއދވ

.ދނގއ ތދވރނތ ނނ ދގވރނތ ބލމވ 503 35-25ރތގ މޙނމދ ސ 504އހނ އކމށ އހ އސކނ . އމމ މރތއދއގ ކއވނ ބތލވކމއމދ އލއޅވލފއވވރ ވސނލށވ! އ މސލމ އޚއވ 505

.ދއވފއވނ އފދ މހނނކ ހމ މރތއދނކނ ބޔނކށދ ސފކށދނމށޓކއވއމހގ ރއބގ ހޟރތށ ރޖއވ، އމހއގ ދނށ އނބރ އއސ، އދއވނނއ "ތނގއ އމމ ތއބވނ ޝރހކށދއވފއ މ 506

. ތނ ދއކނޖހ އއޗކވއހނ ތއބއކ އމލގ. އވ ބނފއވ ބނމއމދ ވސނވލށވ"ނމހނގރމކށ، އނމތށ އހވނ ފށއފ . ހމއކނ ދލނ ބނލ ބނލމއ ނނވ

~ 159 ~

އހނސ އބއމހނ ތއބވމށފހ، އއވސ ޝއކއ . އބއމހނ އތބ އބއމހނގ ހމޔތގ ދށކވސ ނނވ . އ ކއވނޏއ ކރމވ 507ހމތކގ މތނ ވސވހއ ނތފދއނ އބއމހނނށވނ އލނ ޝރޢ

އބއމހނ ކއވނ ކރމގ ކރނ، އބއމހނނއ ! ވމ ދނޔގ އކ ހސބތކގއވ މސލމ އޚތނނށ އނގށވ

އބއމހނގ އއޒތއ . ތ ޔގނކރށވކއވނވމށ ހށހޅފއވނ މބއގނޑގ ތރއނ ދނ ދކށލފއވ މހނއބއމހނގ ފރނކމގއ ހކށ، ހގގތގއ އބއމހނގ ފރނ ނނ އހނ . އބރ ރއކތރކށ ހމޔތކރމށވ

ގ ދނގއ ބތލ تعالى اهللاއވނވނ އހނ އބއމހނގ ކ. ބޔކއ އކގއ ޖނސ ގޅނ ހނގދނ ކމގ ބރށވ .ވގނނވ

އބއމހނ އމތހނ ކރއވމށޓކއ އބއމހނނށ މރތއދވ ފރނ ! ހރހ މސލމ އނހނނނށ އނގށވ

އދ އބއމހނ އފރހނނނށޓކއ . އބއމހނގ ކއވނ ބތލވފއވކނ އބއމހނނށ އނގށވ -ދއވތ 508އފރހނނތއ ހއގ، އމލކރ. ހރމވއޖކމށއ، އފރހނނނކ އބއމހނގ ފރނ ނނކނ އނގށވ

އދ ތއބވމނ ޖހނ . ނނވތއބއކނ ތއބ ވއޖއމށ ދނދނ އފރހނވރނ ވނ އބއމހނނށ ހރމވގ .އލނ އ ކއވނޏއ ކރށވ

މރތއދވފއވ މހއކނ އނގހރ އބއމހނގ ތރއނ މހކ އފރހނނގ ! މސލމ އނހނނނށ އނގށވރހ އމހކއ އކގއ ކއވނވގނ އޅމށ ރހއޖނމ ނވތ އތނނ ފރހނކއ، ތރއނ މހކއ ކއވނކށފނމ

އބއމހނގ އއޒތއ އބރއ تعالى اهللا .އފރހނމހ ފދއނ މރތއދވމވ ހކމކ އމހއގ ކބއނ އފދ ނބއ ކމކށ ރހމނ އބއމހނގ ދރފސކޅއ ދނ ހމޔތކރމށޓކއ އޅމނގ އނހނނގ

! ސލމތކށދއވށ

ވމ . ކމއ ނނވ 509މކމކ މޖކރވނފދ. އދ ހމކށވރނވސ މއސލވނ ވރށވސ ނބއވގނނވ) މޖރމނގ( 510އކފދއނ، އދ މޖރމނބވއލއވފއވ ހކމތކނ ނއޓ ސލމތވމށޓކއ ބހނތކއ ދ

ހއލމށޓކއ ތކނތކ އބއމހނގ ބލގއ ތހމތއ އޅވފނ މހނ ކށތއ އއ ރނގޅ ކނތއ ކމގއ ދއކ،

.މހކއއކ އގޅނ ބއވއފނމ އމހކށ އކރވނ ޒނއވ އހނ މރތއދވފއވ. މފތވއށ ރނގޅށ ވސނވނ ހއޓވ 507އމހގ ރއބގ ހޟރތށ ރޖއވ، އމހއގ : "އކލގފނ ވދޅވލއވފއވއވ. މކނ އމމގ ކރގ ބސފޅނ ސފވގނދއވ 508

އދ . އވ ބނވ ބހގ މނއކ އމލ ގތނ ދއކމވ"ނގރމކށ، އނމތށ އހވނ ފށއފނމދނށ އނބރ އއސ، އދއވނނއ ހ .ހމއކނ ދލނ ބނލ ބނލމކނ ފއދއއ ނކރނއވ

ނތކކ ހމއކނ ބޑފފއ ބނ، އމހއގ ހތގ މރޖޢއނނއ އމއލ އދމށ ދނ ބއޓނކރމހނ، ދނނ ބރކރވ ދހ ކ 509އދ އފދ މހނނކ ބރފށނ ހކމ . ނޔތ ނނގނސ އމހކ ކފރއ ކމގއ ބޔނ ނކރވނ ކމށ ބނމހނނއ ހލފށވ

.ކރމއމދ އނމ މގފރދފއވ މހނނވ .އހނސ މތނގއ އނގލ ދއކރވފއވނ މރތއދނނއ ދމއށވ. ކށވރނ، ވގކލގ: މޖރމނ 510

~ 160 ~

އފދ މސލމނނއ އދކޅށ ކފރނނށ އހވމހނނށ - 511ނޖހ ވހކތކއ، ކޅދނ ބހނތއ ދއކ ފދއނކ ކނފދ މހނމ ކމއތއވ؟ އކމކވސ، މއނމތ އމހނގ މއޗށ ބވއލއވފއވ އދބ ދވނ ނޒމއ އތމ

އދނގ ދފއގއ ކނމ ތކވސ ކނމ ވގތކވސ ކރވނހރ ހރހ ކމއ . ދނށ ރއކތރވނޖހނއވގ ހޟރތގއ ކޅށހނނ ހނދ އބއމހނގ އތތކނ ކރ ކނތކއ تعالى اهللاއދ ގޔމތ ދވހ . ކރނޖހނއވ

.އބއމހނގ ހތތއ ކރކމކއމދ ސވލވވ ހއޓވ

އއޗހގވ . ވއދ މދނ ދފއކރ އއޑނއކށ ވށ. ވމ ކނމ މހކވސ އމހއގ އމއލ ނފސށ ބލއލށވއހނ ކނމ . ހޔނތތރވ ހޔނތތރނގ ކބއނ މދނ ރއކތރކރށވ، މހނގ ތކނތކ ނޖހ ވހކއނނއ

އދ . ވމ އމހވ ފޅނ ދނށ ހމލއއ އރފނކމށ ސމލވލއވށވ. މސލމކ އސލމ ބނދރކވ އދ. ގ ހޟރތނނވتعالى اهللاމކށވރނވސ ނޞރ ލބހށ ހ

512." ނޞރދއވނއވ تعالى اهللاއށ ނޞރދ ބޔކށ تعالى اهللاއދ ހމކށވރނ "

- ކޅ ނމނއވގ ބސ)اهللا رحمھ(މހސބނ އމމ އޙމދ ޝކރ އލމސރ-

) ކއވނ(ގ ސބބނ އސރކރ އއކނތއ މރތއދވމ މތނގއ މރތއދވމހ )اهللا رحمھ(އމމ އޙމދ ޝކރ . ގނސފއވމނ، އސރކރނ އހނ ކނތއތކއވސ މތނގއ ގނސދނމކ މހނމކމއ ކމގއ ދކމވ

ގއ އނނނވ "އލޙޤއޤ ފއތއޙދ"އކލގފނގ ފތއކމގއވ )أسره اهللا فك(ޝއޚ ޢލ އލޚޟއރ

އގތނ ބއއކނތއ ވޖބވއވ، . ކނތއތކގ ހކމތއ، ހލތގ ސބބނ ބދލވގނދކމށ ބޔނކރއވފއވއވނތއ ކރއސ މއސލއއ ނތވ، ބއއކނތއ ދކޅށވސ ހމހމއވ، އދ ބއއކނތއ ކރނ ބއއކ

އގތނ ހކމށ ބދލ އނނކނތކގ ތރގއ. 513ނރހގނވއރ ބއއކނތއ ކރނވނ ހރމވގނނވ މރތއދނނއ ކއވނކރނ -

ތއދނގ ކބއނ މސލމނނށ ވރތކރނ، އދ މސލމނގ ކބއނ މރތއދނނށ ވރތކރނމރ -

މރތއދނނށ ލބވނ -

މރތއދކނ އދ މޖރމނ އބއމހނގ. މއ ހމސދ މރޖޢއނ އބއމހނގ ވރނ ރއސމށޓކއ ކނތއކރ ގތވ 511

.ފބއދމށޓކއ ބނނކރ ބހނތކވ 40ހއޖ ސރތގ 512 . މކނތއތކކ ފގހގ ފސ ގވއދ ކމގއވ ވޖބ، މނދބ، މބހ، މކރހ، އދ ޙރމއވ 513

~ 161 ~

މރތއދނ އއ އހތރ އކވރނކމގއ ނގނ -

ނނށ އހވނމރތއދ -

މރތއދނނށ އދވތތރވނ -

މރތއދނގ ކބއނ ބރއވނ -

މރތއދނގ ފހތގއ ނމދކރނ -

މރތއދނނށ ކށނމދކރނ -

މރތއދނނއއކ އއހޔވއސއގއ ހރނ ނވތ އޅނ -

މރތއދނނށ ދއކރނ -

އދނނއ އދކޅށ ދއކރނމރތ -

މރތއދނނށ އއޗހގވނ -

މރތއދނނށ ލޢނތ ލއވމށ އދނ -

މރތއދނ މރނ -

މރތއދނނއ ދކޅށ ހނގރމކރނ -

މރތއދނނށ އދބދނނ -

މރތއދނގ އނހނވރނ -

އއޗހ ކއނ މރތއދނ ކތލފއވ -

މރތއދނ ވޅލނ -

ބޔނކރވފއ އވނ އމތގ. ބއލވ" އލޙޤއޤ ފއތއޙދ"އތރ މއލމތ ބނނވމހނ މކމގ

.މރތއދވމނ ހކމށ ބދލ އނނ ބއއ ކނތއތކވ

~ 162 ~

514ބޔނ ނކރނ ގއކފރކ ކފރއކމ - 6

هللا الحمد اهللا رسول على والسالم والصالة

وبعد

ކމށ ބނ ގވއދކ ވރށވސ އނމ، އނމނނށ "ކފރކ ކފރއކމށ ނބނމހއކ ކފރއ"ހމކށވރނވސ )تعالى اهللا رحمھ(ޙނމދ ބނ ޢބދލވއހބއދ އކނ ވނ ޝއޚލ އސލމ މ. އނގފދ ގވއދކވ

އކލގފނ . ބޔނކށދއވފއވ މހގ އސލމކނ ނފކރ ދހ ކނތއތކގ ތރއނ ތނވނއގއވއމހނގ ކފރށ މޝރކނނކ ކފރނކމށ ބޔނ ނކށ، ނވތ އބ: ތނވނއށ: "ވދޅވލއވފއވއވ

."ޝއކކށ، ނވތ އބއމހނގ އއޅމށ ރހއޖ މހކ ކފރވއޖ މހކވ

. ބނދކރވފއވ މއޟއއ ނނވ) ފނނ ފނމގއ އހނކމށ ހވޔސ(އހނސ މގވއދކ އއވސ ހލއގއ މކމގއ ފރވ ކޑކރމހނ ވރށވސ ބޑތ ނބއތކށ . ރށ ތފސލވނޖހ އއޗކވމގވއދކ، މކމގއ ވ

ކފރނނކ 515އގތނ މސލމނނކ ކފރނކމށ ބޔނކރވ ފހރ ފހރއ، އސލ –ވއޓގނ ދއވ :ވމ މކމގއވ ތފސލ ބޔނވގނ މވނއވ. ކފރނކމށ ނބނ ފހރ ފހރވސ ދއވ

މހކމކ ހމއކނ ކފރނނށ އމލނނއ ބހނ ، ދށނ ދނނނޖހނ އއޗކ 516އނމ ފރތމ މގވއދގ

ވމ ކފރނ . 518ރމއ ކމގއ ވއވޤރއނގ ނއޞ ދގކ 517އހނސ އކމކ. އހވމނ އނނ ކމއ ނނކމވ . ކފރނކށ ދކށލމކ، އކފރކލގ ކފރކރނޖހކމށވ އޔތތއ ދގކރމކވ

ވ ކޔނ ކޑކޑ އ"މނ ލމ ޔކއފރ އލކފރ ފހވ ކފރ: ޙއލ ޤއދ"މބބ ބނވފއވނ ޝއޚ ނޞރ އލފހދގ 514

.ލޔނކޅގ މއޗށވޔހދނ، ނވތ ނޞރއނ، ނވތ ހނދނ، ނވތ މޟހދނ، ނވތ އލފނށ އޅކނ ކރނ، ނވތ ޤދޔނނ، : އސލ ކފރނ 515

ނވތ ސހނނ، ނވތ ޑމކރސ، ނވތ ، ނ، ނވތ ކމޔނސޓނނވތ ދނޔވއނ، ނވތ ބދސޓނ، ނވތ ރފޟއ، ނވތ ބހއނ .ސޚނ، ނވތ އހނވސ އސލމދނ ފޔވ އހނދނއގ މތގއ ބޑކރވފއވ ކނމ މހކވ

މހނގ ކފރށ ޝއކކށ، ނވތ އބއމހނގ އއޅމށ މޝރކނނކ ކފރނކމށ ބޔނ ނކށ، ނވތ އބއ"ނސބތ ކރއވނ 516 .ކމށ ބޔނކރއވފއވ ގވއދށވ"ރހއޖ މހކ ކފރވއޖ މހއ

ކފރނނކ ކފރނކމށ ނބނހރނ 517((ޝއޚ އލއޅއވލފއވނ 518 (( " ފހ، ތމނއލހގ އޔތތއ ފޅވ އނގމނ ކފރނ މނވ އނކރ

((އއ، 47އނކބތ ސރތގ ." ނކރހއޓވ (( " ދނ

ހ، އއ މދ ދގ ހދއގނ ވހކދއކ، އދ ތދ އނނހނދ އއށ އނކރކރ މހކށވރނ ނލފ މހކ ކކތއވ؟ ފتعالى اهللا .ފދ އޔތތކށވ 32ޒމރ ސރތގ " ކފރނތކނނށވ ގވއޗއ ނރކއގއ ނވތއވ؟

~ 163 ~

ދލލ ނ އއބސވލއވފއވ ވމ މކމގ މއޗށ ބނކށ، ތކފރކރ ދލލތކކ އކމގ މއޗށ އލމވރއދ އ ކފރނ ކފރ ނކށ ދކށލ މހއކ . ކ ޞއޙ ދލލތކއތ ބލނޖހއވއތއއ އދލލތކތކ

519އދ ކފރކރ ކނތއތކކ ހމއކނ އމކއފރތތކއ. ރކރމހއ ކމގއ ދކނޖހއވމދލލތކށ އނކއދ މކނތއތއ ސފކށދނމށޓކއ . އދ އކނތއތކގ ތރއށ ވއޓ މނގނޑތއވސ ތފތވ. ނނވ

:އގތނ މކނތއތއ ބހނ ދބޔކށވ. ގއވ ތފތތއ ދނގނނނޖހއވމކނތއތއ ބއކށ އބއތކ

އސލ ކފރއ : ފރތމ ވއތރ - 1

ވމ އބއމހނނކ ކފރނކމށ ބޔނ ނކށ، ނވތ . ޔހދނނއ، ނޞރއނނއ، ހނދނ ފދއނނވ

ށ ޝއކކށ، އބއމހނގ އޅމށ ރހއޖ މހކ ކފރއކމއމދ މޅ އނމތގ އލމވރނތއ އބއމހނގ ކފރއހނ މކމގއ އގދ . 520އއބސވލއވފއވ ކމއ ކމށ ވރށ ގނ އލމވރނ ވދޅވލއވފއވއވ

އސލމ ފޔވ އހނ ދނއގއވ ކނމ މހކ ކފރނކނ ބޔނކރނ އއސފއވ އދ ، ފސގވފއވ މހނނކ . އޔތތއ ދގކރވނއވ

އސލމދނނ ބރވފއވ މރތއދމހ: ދވނ ވއތރ - 2

އދ މކނތއވނ ދބޔކށ ބހގނނވ

: ފރތމ ވއތރ) ހ

އގ އސލމކމނ އހނދނކށ؛ މސލކށ ޔހދއކށ، ނޞރއކށ، ނވތ މޟހދކށވ މރތއދކނ އމހ .އފދ މހގ ހކމކ ކރނ ބޔނވގނދޔ އސލ ކފރއގ ހކމވ. ފޅކށ އޅ މހނނވ

:ދވނ ވއތރ) ށ

ތމނނ މހރ އސލމއގ ގތގއ އދ 'ކނތއތކގ ތރއނ ކމކށ އރއގނފއވސ، އސލމކނ ނފވ : އފދ މހނވސ ދބޔކށ ބހއވ. ބނ މހއވ' ކފރގ މއޗކ ނނ

.ކބރވސ ކޔއ އޅއވމކނތއތކށ ކފރ އ. އސލމކނ ގއލ ކނތއތއ: މކއފރތ 519އސލމދނ ނނ އހނދނކށ އޅ ކނމ މހކ ކފރނކމށ ބޔނ ނކށ، : "ވދޅވލއވފއވއވ )اهللا رحمھ(އލޤޟ ޢޔޟ 520

ހކ އދ، އސލމ ނޒމ ފޔވ އހނ އއވސ ނޒމކށ ނވތ އބއމހނގ ކފރށ ޝއކކށ، ނވތ އބއމހނގ އއޅމށ ރހއޖ މއހނވގނނވ އއބސވމހއކ، އސލމއކމށ ބނ ގބލކށ އޅނ ކމގއވސ އފދ މހކ ކފރއކމގއ އޅގނޑމނ ބލނ

.ގ ބސފޅ ފދ ބސފޅކވ)اهللا رحمھ(ފޅކ ހމސދ ޝއޚލ އސލމމބސ. ވމ ވސނވނ ހއޓވ))". 2/286(އއޝފ (

~ 164 ~

521އކމގ މއޗށ ދނނ ބރވނކމށ އލމވރނ އޖމޢވލއވފއވ: ފރތމ ވއތރ )1.ށ އދ މފދ . 522ގ އޖމޢގ ދށނ ކފރކވއށ އއޗހގވ މހއކ އލމވރނتعالى اهللاކމއ ކރމހ؛ މސލކށ

މހނނކ ކފރނކނ ބޔނކރމނ ދރވގނނނ ދވއތރއގ ބއކވއހނސ އބއމހނ ވކ . އށ އއޗހގވ ހދމކ ކފރއކމށ ގބލކރ މހނނވتعالى اهللا *

) އވކ ފރދގ ހލތއ ބހ ގތނ(ރއކނ ބޔނނކށ ދކށލނ އބއމހނނށ އފދ އލމއފރދނގ މއޗށ ކފއއ ދމއށ އއޗހ ކކނ ޔގނ تعالى اهللاއމހކ (ލބފއނތމނނއ، އނއށ އރފއވ އޅމއގ ސބބނނވ

. އހނސ އބއމހނނކ ކފރކށ އރއގނފއވ ބއއ ނނވ. ނ ކށއކރވ އޅފއވއފދ މހނނށވ). ނވމވއށ އއޗހގވމކ ކފރއކމށ އދކޅއ تعالى ، اهللاއހނ އބއމހނ އއވސ ދލލކށ ނވތ އޖމޢއކށ

.ނހދއވއފދ މހކ . ހގވނފދ ކފރތކކ ކފރނނ ކމށ ގބލކރ މހއވއށ އއޗتعالى اهللا *

އދ މކމކ ގބރށ . އމހކށ މމއސލ ބޔނވ ސފވމށފހވސ ދލލތކއ އޖމޢއއ އދކޅ ހދމހކވވމ އފދ ކފރކ، ދލލތކއ އޖމޢއއ އދކޅށ . މހކވ އޅކނކރ ހލ ތމނނއކ މސލމކ ބނމހއފދ

އހނސ މފދ ކފރކ، ކފރކމށ ގބލކށ، އހނސ . ކފރކމށ ގބލނކރމހއކ ދނނ ބރވފއވ މހކވ .ރވނ މހއ ނނވޝއކއގ މއޗށ ހކމ ނނނމ ހނނމހކ ދނނ ބރކ

އލމވރނ ހލފ ވލއވފއވ ދނނ ބރވފދ ކނތއތއކރ މހކވ؛ : ދވނ ވއތރ) 2.ށ

ވމ އފދ މހއގ މއޗށ ކފރއގ ހކމ ޖހމކ އލމވރނ ހލފވލއވފއވ . މސލކށ ނމދ އޅނ ހމނއވއދ އބއމހނވނ . ވމ އކމގއ، އފދ މހކ ކފރއނނ ކމށ ބޔނކރ މހ ދނނ ބރއ ނވނއވ. ކމކވ

. ކށއގ މތގއވ ނމވސ އބއމހނވނ ބދޢއއ ނވތ ފސގކމއގ މތގއކމއވސ ނނނމނއވ

.ތނ އޅގނޑ އއކށލއވފއވ ލޔނކޅ ނމނއވމކމއ ބހގ

محمد على اهللا وصلى

ގއ ބނ ބޒ )"1/274(މޖމޢލ ފތވ . "މކމކ، މކނކރ މހ ދނނބރވނ ކމއކމށ ވރށވސ ސފކށ އޖމޢއނ އނގއވ 521

ނނއ އއބއވ މސލމނނއ އދކޅށ އބއމހނނށ އހވމކ އސލމދނގ އލމވރނތއ ކފރ: "ބޔނކށފއވއވ ."އޖމޢވލއވފއވ ފދއނ ކފރކވ

)اهللا رحمھ(އޚއދ ޝއޚ ސލއމނ އލއޝ. ބއލވ)" 12/195، 1/174(ފތވތއޝއޚ މޙނމދ ބނ އބރހމ " 522 علیھ اهللا صلى(އށއ އއލހގ ރސލتعالى اهللاމޖލކށނމވސ، އދ އއވސ ކހލ ނބއކމއ ނއދވޔސ، : "ވދޅވލއވފއވއވ

ވމ އފދ ކމއކރ ކނމ . މޢއނ ކފރކވއށއ އއލހގ ދނށއ ފތށ އއޗހކޔ މހއކ، އސލމދނގ އލމވރނގ އޖ)وسلمއދ އމމ މޙނމދ ބނ . ބއލވ)) 617(ތއސރލޢޒޒލ ޙމދ . (މހކ އލމވރނގ ބސތކނ އނގ ފދއނ ކފރކވ

.ރވ ދހ ކނތއތކގ ތރގއވސ ގނނވފއވއވއކލގފނ ބޔނކރއވފއވ ދނނ ބ، )اهللا رحمھ(ޢބދލވއހބ

~ 165 ~

މސލމ އޚ ނޞރ ބނ ޙމދ އލފހދ

523. ހ10/5/1423

އކ ޝއޚ ބނދނ އދ އޅގނޑމނގ ދޢ. ޝއޚ މލޔނކޅ ލޔއވފއވނ އކލގފނ ހއޔރކރމގ ކރނނވ 523

آمین. ސލމތކށދއވ، އކލގފނގ އލމނ މސލމނނށ ފއދ ލބދނމވ

~ 166 ~

524މވއޙދނނކ ޚވރޖނނއ ނނ - 7

މ ބނ އއ، ޝއޚ އސ)اهللا رحمھ(މއދ އޅގނޑމނނށ ފނގނދނ، އމމ ޙމދ ބނ ޢޤލ އއޝޢއބއއ، ޝއޚ އއމނ )أسره اهللا فك(އއ، އމމ ސލއމނ ބނ ނޞރ އލޢލވނ)اهللا حفظھ(ލދނ

އއ، އމމ އބ މޞޢބ )أسره اهللا فك(އއ، އމމ ޢބދލޤދރ ބނ ޢބދލޢޒޒ)اهللا حفظھ(އއޟވހރއއ، އމމ ޔސފ )اهللا رحمھ(ބނ ޢބދއރޙމނ އއސއދ اهللاޢބދއއ، އމމ )اهللا رحمھ(އއޒރޤވއއ، ޝއޚ ނޞރ ބނ ޙމދ )أسره اهللا فك(އއ، ޝއޚ ޢލ ބނ ޚޟއރ އލޚޟއރ)اهللا رحمھ(އލޢޔއރއއ، ޝއޚ އބ ޤތދ )أسره اهللا فك(އބނ ޙމދ އލޚލދ އއ، ޝއޚ އޙމދ)أسره اهللا فك(އލފހދ

އއ، ޝއޚ )اهللا رحمھ(ޢއޒމ اهللاއއ، އމމ ޢބދ)اهللا رحمھ(އއ، އސތޒ ސއޔދ ޤތބ)اهللا حفظھ(އލފލސތނއއ، ޝއޚ ޙމދ ބނ )اهللا حفظھ(އއ، ޝއޚ އބ ބޞރ އއތރތސ)اهللا حفظھ(އބ މޙނމދ ޢސމ އލމޤދސ

އއ، ޝއޚ )أسره اهللا فك(އއ، ޝއޚ އބ ޖނދލ ފރސ އއޒޙރނ އލއޒދ)أسره اهللا فك(އލޢލ اهللاޢބދއއ، )اهللا رحمھ(އއ، ޝއޚ އބ ޢބދއރޙމނ ސލތނ އލޢތއބ)اهللا رحمھ(ބނ މޙނމދ އއރޝދ اهللاޢބދ

އއ، އދވސ އފދ އހނހނ ހރހ ތއޙދގ މތގއ ތއބވ )أسره اهللا فك(ޝއޚ ޢމރ ޢބދއރޙމނ إنشاءއދ . ދމއށ އދއވނތއ ޚރޖއނނ، ނވތ ތކފރނނ ކޔތނވ )ویرحمھم اهللا یحفظھم(އލމވރނނއ

އށ އނގގނދނ މފދ ބސތކކ މދޢވތގ އދވތތރނގ ކބއނ އވމނދ އޑތކއ ކނ؛ އދ ކޔނތރޔ اهللاއއ ދމއށވސ މފދ ބސތކނ ހމލ ދވފއވކނ )اهللا رحمھ(ޝއޚލ އސލމ މޙނމދ ބނ ޢބދލވއހބ

އއ ބހގތނ )اهللا رحمھ(އގތނ ޝއޚލ އސލމ މޙނމދ ބނ ޢބދލވއހބ .އނގލދނމވ اهللا إنشاء : ޢދއވނތއ ބނފއވއވ

ޢޤދއވ" ޚވރޖ"އކލގފނއ އކލގފނގ ދޢވތކ -1

ކރ ކމގއ މޝރކނ ބނމނ ފ" ތކފރ"އކލގފނއ އޒމނގއ ތއބވ އލމވރނގ ފކރކ -2

ގނދޔއވ

އބބކލނ މސލމނގ ލ އހރވލކމށ އބބކލނގ ބލގއ އލޒމ އޅވނވ -3

މތގއ ބޔނވދޔ ތނ ކނތއތކކވސ ދގ ބދނމތކއ ކމގއ ވއރ ދނ އބއމހނ ބނ ބނމކ ތދ

އގތނ. ބނމވ

ށ ރއދދއވ މބބގއ ބޔނކރވފއވ ނޖދގ އމމނތކގ މއޗށ ހދފއވ ބހތނތކއ ދގތއ ނގފއވނ، އބހތނތކ 524

ނނ ކނމ މހކވސ ކނމހނ ކޔލނޖހ ފތއކމގއ މފތކ މކމގ ހގގތ އނގނ ބ. އނނވ"ދޢވތލ މނއވޢނ"ލޔއވފއވ އއ އފތގއ ބޔނކށފއވ ގތގއ އމމނތއ ޢޘމނނތކކށ ތކފރއ . އހނސ އފތގއވ ވރށބޑ ކށއ ފހގކށލމވ. ދކމވ

ތކފރ ' ޢޘމނނތއ'އހނ އކށކ އބއމހނ ދކ ގތގއ މޒމނގ . ވސ ފރވފއވއދ މކށވނ އނމނ. ނކރއވއވ .ނކރވނކމށވ ދލލތކކވ

~ 167 ~

ނޖދގ އމމނތއ މރތއދވ ވރނނށ ތކފރކށ، އދކޅވ، ދކޅ ހއދވއވ -4

ކފރނތއ މރތއދނނއ އހވ ) ޔރޕގ ކފރނތއފދ(ށޓކއ ބރގ ނޖދގ ދޢވތ ނތކށލމ -5

އއބއވއވ

ވމ މޝރކނތއ، ނޖދގ އމމނތއ ދއވ ދޢވތނ ޖހލވފއތބ މހނތއ މގފރއދމށޓކއ ކޔފއވ ........އއޗހތއ އޑއއސވށވ

އބބކލނނކ ޚވރޖނކމގއ ބޔނކރއވ - 1

ޚވރޖނ، ކފރނގ މއޗށ ބވއލއވފއވ އޔތތއ : "މހނ މގފރއދމނދވ މޝރކކ ބނފއވއވއވފއވ އޔތތއ ނގ މސލމނގ މސލމނގ މއޗށ ބނނކރފދއނ؛ ވއހބނވސ ކފރނގ މއޗށ ބވއލ

)"80ކޝފނނޤބ އނޢޤޢދ އބނ ޢބދލވއހބ (މއޗށ ބނނކރނއވ

އދ ކއއތ، މއދވސ . ވމ މމޝރކނތއ ސލފނގ ދއވތ ފތރއވ ފރތތކކ ޚވރޖނކމގއ ބނއވ .ގ މނހޖގއ ހނގމނދމހނނކ ކރގ މހނނކ އއފދއނ ޚވރޖނކމގއ އބއމހނ ބޔނކރއވއސލފނ

އބއމހނވނ : "އދ ރފޟ މޝރކކ ނޖދގ އމމނތކގ ބލގއ ބދނމއ އޅވ ބނފއވއވ

)"70ހޒހ ހޔލ ވއހބއޔ . (އ އއފދ ވގނނވތކފރކރމގއ ޚވރޖނނ

ފފއއ ކރ ކނމ މހކ . އބއމހނވނ ޚވރޖނ ފދއނނވ"އދވސ އހނ މގފރދފއވ މހކ ބނފއވއވ )".1/236 ތރޚ އލމޒހބލ އސލމއޔ. (ކފރއ ކމގއ ބޔނކރނއވ

ތކފރނ ކމގއ ނނމނއވ - 2

. ބނގތގއ ތކފރނނވ) ތޖއހމގ އހލވރނ(އދ އޅގނޑމނނކ މރޖޢއނނއ އމއލ އދމގ އހލވރނއވތގ އދއވނގ ކބއނ އދ ހމކށވރނވސ މއ ތއޙދގ ދ. ނވތ މހނ ކފރކރމނ ދވ ބއކވ

.އއސފއވ ބހތނކވ " އދ އބއމހނގ ލނޑދނޑއކ ކބއތ؟"ނވތ " ވއހބނގ މޒހބކ ކބއތ؟"އދ ތޔބއމހނނއ "

. ކޑކޑ ޖވބއ ދށވ ސވލވވއޖނމ، އސވލކރމހއށ މދސވލގވސ ޖވބލބނ ވރށވސ )"64އލފޖރއޞދޤ . (އބއމހނނކ ހރހ މސލމނ ތކފރކރ ބއކވ"

. ހމކށވރނވސ އބއމހނގ މޒހބކ ތކފރކރމވ: "އދވސ އހނ މގފރދފއވ މހކ ބނފއވއވ )".8ސވބ ތބޔނ އލޙއޤ ވއ(

~ 168 ~

މސލމނ މރނކމގއ ބނއވ - 3

ال'ގ މއސލއކ ކބއހއޔވ؟ އނ )އމމ މޙނމދ ބނ ޢބދލވއހބ(މމހގ: "ރފޟ މޝރކކ ބނފއވއވ! އދ ކއއތ. ސ މހނ ގތލކށފއވކޔ، ޒކތދ، ރދހފ، އދ ހއޖކރ މހނގ ތރއނ އތއ ހ' اهللا إال إلھ

އދވސ އނ ބނމނގނދނ އނއކ . އނ ކޑކދނނއ އނހނނ އއވސ ހއގކއ ނލ ގތލކށފއވޤޟ މ ޤލހ އބނ ފސލލ ޚތބ ފ ނ. (އދ ހރހ މސލމނނކ މރތއދނކމގއވ. މވއހދއ ކމގއވ

)"33ޢބދލވއހބ

ބއއ އލމއނ ވއހބނގ ދއވތކ ލ އހރވމގ : "އދ އހނ ލދއ ހޔތއ ނތ ދގވރޔކ ބނފއވއވ )"16އލޙޤއޤލ އސލމއޔ . (ދއވތއ ކމގއ ވނނ ދފއވއވ

. ހމކށވރނވސ ޒލޒލތކއ ފތނތއ އފއދ ވއހބނނވ: "ރފޟއއ ބނފއވއވ އދވސ އހނ

)"71އލބރހނލ ޖހލއޔ (

އގތނ. މހނގފއވ ތނގއޔއ މއދވސ، ހގގތ އޅވލނވނ ފރޢއނނގ ސނނތކށ ވފއވ. ބނނތއވ : މވއޙދނނއ އދކޅށ ސދ ފރޢއނ ބނފއވއވ

އދ އނ އނގ ވރއލހގ ހޟރތށ ނކނ . ޓވމސ މރލނ ހދ އހރނނށ އކނ ދކށފއ ބއވހއ"ނވތ އނ ރށތރގއ . ހމކށވރނ އހރނ ބރގނނނ އނ ކލމނގ ދނ ބދލކށފނތއވ. ގވއބލށވ

525."ފސދވރކނ ފތރ އނމކށލފނތއވ

މކނތއ މޝރކނ، އމމ މޙނމދ ބނ . މވއޙދނނއމދ ބނ ވހކތކށ ބލށވ މއދގ މރޖޢއނ މއދގ ޢބދލވއހބއއ މދ ދއކފއވ ބހތނތކއ ތފތއ ވތއވ؟

: ޖވބނނވ އޅގނޑމނ މބއމހނނށ ޖވބދނ ނޖދގ އމމނ އބއމހނނށ ދފއވ

ހމކށވރނވސ މޒމނގއ ވރށވސ : "ވދޅވލއވފއވއވ )اهللا رحمھ(އމމ ޢބދލލތފ ބނ ޢބދއރޙމނ

މހކ ގނ މޝރކނނށވނ އޅފއވ؛ އބއމހނ ދކގތގއ ޝހދތގ ދކލމ ކޔ އއވސ މހކ ކފރކރ . ޝހދތގ ދކލމ ކޔމކ އމހކށ ތކފރކރނ މނކރނ ކމއ ނނވ. އހނސ މއ ތދއ ނނވ. ޚވރޖކވ

26ޣފރ ސރތގ 525

~ 169 ~

އށ އމހއގ تعالى اهللاއހނސ އކމގ ސބބނ ތކފރކރނ މނކރނ، އކލމތއ ކޔ، އކމށ އމލކށ، 526."އޅކނތއ ހއސކށ، އއލހށ އއވސ ޝރކއ ނކރ މހކށވ

ފޔވ އހނ تعالى اهللا"ވމ އޅގނޑމނ : "ވދޅވފއވއވ )اهللا رحمھ(އމމ ޢބދއރޙމނ އބނ ޙސނނކމށއ، އއލހ ފޔވ އހނ ފރތކށ އދގނ ނވނކމށއ، އދ އއލހ އއވސ ފރތކށ އޅކނކށގނ ނވ

އށ تعالى اهللاއދވސ އފދ އހނ އއވސ " ފޔވ އހނ އއވސ ފރތކށ ވކލކށ އތބރކށގނ ނވނކމށއނކރށ ބނ ކނމ ފހރކ، އދ އހނ ނހދކނމ މހކ ހއސވ އޅކމއ އހނ އއވސ ފރތކށ

ކފރއކމށއ މޝރކއކމށ ބނކނމ ފހރކ އބއމހނ އއސ އޅގނޑމނނއ ދމއށ އއޗހ ގވއ ބނއވ 527." "ކލމނނކ ޚވރޖނނވ. ކފރކށފއވ ކލމނ މޙނމދގ އނމތ. ކލމނ ތޔއ ބދޢވރނނވ"

ތއ : "އހމނ އމމނތއ ޖވބދއވފއވއވ" މސލމނ ކރ ފފއގ ސބބނ އބއމހނ ކފރކރނތ؟"އދ ފފއގ ސބބނ ތކފރކރނ . އދ ކއއ ތޔއ ޚވރޖނގ ސޔސތވ. އޅގނޑމނގ ސޔސތއ ނނވ

އދ . އދ ފފޔކށ އރއގތމގ ސބބނ ކފރވނކމކށ އޅގނޑމނ ދވހކވސ ނދކމވ. އބއމހނނވ اهللاއގތނ . ނނވއރއގތމ) މކއފރތތކށ(އޅގނޑމނ ކފރކރނ މހ ކފރވފދ ފފތކށ. ތއވބނނއއ އޅކމގއ ބއވރކރމނނއ، އއލހ ފޔވ އހނފރތތކށ ކތލމނނއ، އއލހ ފޔވ تعالى

ކނ އހނފރތތކށ ނދރބނމނނއ، އއލހ ފޔވ އހނފރތތކށ ބރގތމނނއ، އއލހ ފޔވ އހނފރތތއހނ މކނތއތކކ ޤރއނނވސ އނގ . އދމނނއ، އއލހ ފޔވ އހނފރތތކށ ވކލކރނ ހމނއވ

528." ފދއނ އޅކނތކކވ

)"12/263(އއދރރއސނއޔ " 526(()". 449-11/448(އއދރރއސނއޔ " 527 (("اهللا

ދއކވ ގތށ ތބވނ ތޔބއމހނ އނނށ ބނހނދ، މނފގނތއ ) وسلم علیھ اهللا صلى(ބވއލއވފއވ ފތށއ ރސލ تعالىއދ މއދވސ އޅގނޑމނ . 61ނސ ސރތގ ." ލގފނށ ފރގސދ އނބރގތމކނ އނބރގނނތ ކލގފނށ ފނވޑއގނނވނއވކ

އޅގނޑމނނކ ހމ ބނމއއކ' ހނގށ ޤރއނއ ސނނތ އއ ޝރޢތ ކމގއ ނގނ'އޚނކމށ ބލމހނގ ގތގއ (( .ޚވރޖނކމގއ ބޔނކށ އނބރދއވ ((" އދ އއލހގ ހކމފޅގއ އއވސ ފރތއ ބއވރއއ

((ވނ ވއދވވޑގނފއވتعالى اهللاއހނސ . 26ކހފ ސރތގ ."ނކރއވއވ

(("އމހނގ މދގއ . ކލގފނ ވރރއބ ގނދއވއ ވޙކރއވމވ. އހނއނނވ

އހނދ ކލގފނ ހކމކރއވވ . ވ އދ އފދ ދކޅވރކމގއ ކލގފނގ ހކމކށފމށ ދނދނ އބއމހނ އމނ ނވނއވއފދފއ." ގނވ ކޔމނކނ ކޔމނވނއވއދ އނޔކރއވމށ ފރހމވ. ގތއމދ އމހނގ ހތތކގއ ކޑވސ ދތކމއ އބއމހނ ނދކނއވ

65ނސ ސރތގ އދ ހމއފދއނ މވއޙދނވސ، ބޔކމހނކރ ފފއއގ ސބބނ އބއމހނނކށ ތކފރއ )". 8/204(އއދރރއސނއޔ " 528

.މކއފރތތކގ ތރއނ މކއފރތކށ އރއގތމނނވ އހނސ އބއމހނ ތކފރކރނ، ދހ. ނކރއވއވ

~ 170 ~

އދ ހގގތ އޅވލމށޓކއ : "ވދލވލއވފއވއވ )اهللا رحمھ(ބނ މޙނމދ ބނ ޢބދލވއހބ اهللاއމމ ޢބދއ ބތލކނ ދއކ، އޅގނޑމނނކ، މހރ އޅގނޑމނނއ ދކޅށ ދގ ހދމހނ، ހގގތގ ބދލގ

ވނ ގރނގ ފހނއއ 6އޅގނޑމނނއ އކ ވމހނ ފޔވ ދނތބ އނމނ ކފރކރ ބއއކމށ ބނ، އދ މހކ އ ދ ބޢއތ ގބލކރނ އނމނވސ ކފރކރބއއ ކމށ ބނ، އދ އޅގނޑމނ އއވސމހއގ ކބއނ އ

އމހކ އމއލއށ އމހކ މޝރކނގ ތރގއވ މހއކމށބނ، އދ އބއމހނގ މއނބފއނވސ މރވގނ ސ ހގގތއނތ ތކނތކ ދޔއ ކފރކމގ މތގއކމށ ބނ އއބސވމނކމށ ބނ މބނނތކކ އކމގއ އއވ

އދ މބދނމތކށ އޅގނޑމނގ ޖވބކ. ނޖހ ވހކތކކވ

529."މއ ބޑވގނވ ބހތނ ދގކވ! އބއލހގ ހސތހރވނތކމއވ"

ގނޑމނނށ ނސބތކށ އނގލ ދއކރކނމ މހކ އޅވލމގ ގތނ ދގތކއ ވމ މފދ އއވސ ވހކއއ އޅއދ އޅގނޑމނގ ހލތ އނގ، އދ އޅގނޑމނގ އއވނތކގއ ބއވރވ، އޅގނޑމނގ . ހދއފ މހކވ

ށ މބހތނތކކ، އޅގނޑމނގ އދއވނގ ތރއނ ޝއތނނތއ ތރގއވ ކނތއތކކ ކބއކނ ދނނމހކއށ އކނ ކޔމނގތމނ تعالى اهللاއބއމހނގ އދމކ މސތކނ . ދއކ ވހކތކއކނ އނގގނދނއވ

. ކނ އއލހށ އކނ އޅކނކރމނ ދރކރމވމސތ. މސތކނ އޚލސތރކމނ ދރކރމވ. ދރކރމވ. އއލހ ނފއސވނކމށ ބނ އދ އނނ އހނ ފފތއ ފއސވދއވފނ، ޝރކގ އކއކ ގޅތއ އޅވމވ

ހއގކއ ނލ މސލމކ އދ އޅގނޑމނ ގބލކރ ކރމކ ބޑތވގނވ ފފތއ، މސލކށ އއވސގތލކރމއ، ޒނކރމއ، ރބ ކއމއ، ރބއމކ، އމހކ މކނތއތއ ތކރރކށ ކރނމވސ، އމހކ ދނނ

ގ އބދށ އދ އމހކ ޝރކނކށ މރވފއވމހއ ކމގއވނމ، އބދ. ބރވގނދނ މހއ ނނކމށވ 530." ނރކއގއ ވނ މހއވސ ނނކމށވ

އދ އބއމހނގ ދގތކއ ބދނމތއ، މސލކށ އޅގނޑމނ ދނތބ އނމނ ކފރކރ ކމށއ، އދ "

ޖރ ވޖބވނކމށ ބނ ބނމއ، އޅގނޑމނ، އމހއގ ދނ ފޅގއ ފތރމށ ފރސތ އތ ބމކނވސ ހގ މޝރކނނއ އދކޅށ ޖހދނކރ ކނމ މހކ ކފރއކމށ އޅގނޑމނ ބނކމށ ދއކ ވހކތކކ އބއމހނ

علیھ اهللا صلى(އލހގ ރސލއއ އتعالى اهللاއއ އބއމހނ . ދތކނ ނކނނ އއކމކށ ރޖއވ ވހކތކކވ 531." ގނސދއވ ދނނ ދނތބ މހނތއ އނބރލމށ ކރ މސއކތތކކވ) وسلم

16ނރ ސރތގ 529ހނނށއ، އތޣތނތކށ މކމކ ތޣތށ ޙކމ ހދނދއމގއޔއ، އތޣތނތކށ ރކޢކރމ)". 40(އލހދޔތއސނއޔ " 530

.ކޔމނއދކރމގ ޝރކކރމހނ ވސނލނޖހ ކމކވ )"3/11(މޖމޢ މޢއލފތއޝއޚ " 531

~ 171 ~

އދ އބއމހނގ ބނނކމގއވ، އޅގނޑމނ މސތކނ ކފރކރ: "އދވސ އކލގފނ ވދޅވލއވފއވއވއބއމހނގ މގސދކ އސލމދނށ . ނބއވގނވ ބދނމތކކވ ގ އދއވނގ ދތކނ ނކތتعالى اهللاވހކއކ

މއ ބޑވގނވ ބހތނ ! އބއލހގ ހސތހރވނތކމއވ"އކމށ އޅގނޑމނ ބނނ . މހނ ވނނ ހއޓވމވ 533" 532"ގކވދ

534.އވގތ ތބ ވރނތއ އކލގފނ ކފރކރއވއވ - 4

) ގއ1217(އދ . 535ޢރޤއ، ޝމއށ އރއވ، ތއޙދގ ދއވތގ އހލވރނ ހޖޒއއ، ޔމނއ، އހސއއއދ މތނތނކ އއވސ ޝއކއވސ ނތ ގތގއ ޢޘމނނގ އ. އދ ދމޝގ ވށލއވ. ކރބލއށ ހމލދއވއވ

.ބނތކކވ

އދ އވގތ ތއބވ ސލފ ދއވތގ އމމނތއވނ، ޢޘމނނގ ބނތއ އއ ހނގރމއގ ބނތކއ ކމގއ އދ އކމނ އސތސނވނ ހމއކނ ތއޙދގ ދއވތށ . ވފތވ ދއވ އކމގ މއޗށ އއބސވވޑއގނފއ

.އޖބދނ ރށތކއ އވށތކވ

އދ ޝއޚގ ދއވތކ އސލމ އގ ތހރކމށ އނބރ ރއދކށ، ޝރކއ ޝރކގ އހލވރނނއ އދކޅށ އދ އވގތ އނމ ގދއށ ޝރކ ފތރމގއ ޝމލވފއވ އއބއގނޑކ . ތކވހނގރމކރމށ ދވފއވ ދއވ

މބޔނ ކޔމށފހގއ ތޔބއމހނވސ . އ ތއޙދގ ފނ ރހ ދކފއވ އޚނނއ އޚތނނވ. ޢޘމނނނވ 536...އކމށ ހކވވޑއގނނވނއވ

16ނރ ސރތގ 532 5/100މޖމޢ މޢއލފތއޝއޚ 533އއދއލތލ "އފތގ ނމކ . ލޔއވފއވ ފތއ ވއވ )أسره اهللا فك(މމއޟގ މއޗށ ހއސކށ ޝއޚ ނޞރލ ފހދ 534

. އވ"ލވއހބ މނހޢޘމނއޔ ވމއގފ ދޢވތއޝއޚ މޙނމދ ބނ ޢބދ ބއލވ..)" އނ ފށގނ1/97(ޢނވނލ މޖދ "އއ )"1/20(ދއލތލޢޘމނއޔ " 535ކ އބއމހނގ ޝރ - 1. އދ ޢޘމނނނށ ބލއލއފމހކށ ދކމއ ސފވގނދނއވ: "ޝއޚ ނޞރލ ފހދ ލޔއވފއވއވ 536

އހނސ އކނ އތ . ޢއބސނގ ދށނ ސފނ ފތރނ ފށއވ... ތއޙދއ އދކޅށ އބއމހނގ ހނގރމ -2ފތރނ ޝރކ އނމކރވސ އދ އޝޔގ މދތރއށ އ. އހނސ ޢޘމނނނށ ބލއރ އބއމހނގ ދނކ އއއވ. ވކބއގނޑއގ ގތގއވ

ޢޘމނނނއ ސލފނނއ ކރވނ މހނގރމއކ ސޔސ މގސދއގއ . މކނތއތކއ ދރވ ބއއމހނ ބނއވ. އބއމހނނވށނ ޢޘމނނގ ޤބރ އލމވރނތއ އމމނނއ އކނ ފ. އކމކ ޢގދގ ހނގރމއކވ. އހނސ އއ ދގކވ. ކރވނ ހނގރމއކވ

: އދ އމމނ، ޢޘމނ ވރނނށ ފނވ ސޓއއގއ ވއވ)). 4/262(ހޝޔތ އބނ ޢބދނ . (އދކޅ ހދމށ ފތވ ދނމނނވއދ . އގތނ މގބރތކގއ ތޔބއމހނވނ ގއބތއ އޅފއވ. އވތޔބއމހނގ ތޔވރކމގއ ކފރއ ޝރކވނ ފޅވފ"

އދ އތނތނށ . އދ އތނތނގއ ފތގނޑތއ ދމ އތނތނވނ ޒނތތރ ކރވފއވ. އތނތނގއވނ ބކތއ އލވފއވއދ އތނތނވނ މނސބތތއ ފހގކރ . އނގވފއނވ ގތގތށވ )وسلم علیھ اهللا صلى(ގ ރސލއއ އއލހتعالى اهللاޒޔރތކރނ

ތޔބއމހނގ . އދ އތނތނގ އހލވރނގ ގތނ ތޔބއމހނގ އދނތއ ފއދދނމށ ގނދނ އދމނނވ. ތނތނށ ވފއވއދ . ތޔބއމހނ މސބތނ ސލމތކށދނމށވސ ގނދނ އދމނނވ. ތއތއ ހމޖއސދނމށ ގނދނ އދމނނވކނ

އދ . ހމނއވ ފސނމދ އގތނ ފރޟ . ދކށލފއވ ފރޟވފއވ ކނތއތއ ދނގތނ ތޔބއމހނނށ ތޔބއމހނވނ

~ 172 ~

)اهللا رحمھ(އމމ ސޢދ ބނ ޢބދލޢޒޒ - ހ އޅގނޑމނނއ އދކޅށ ތޔބއމހނގ : "އކލގފނ ޢޘމނނގ ގވރނރނނށ ފނވފއވ ސޓއއގއވއވ

އއ تعالى اهللاލމނ ކފރކރމގ ކނތއތއ ދރވ، އޅގނޑމނނކ ޤބލއށ ކރމތލ މސ'ބނމއކމގއވ އޅގނޑމނ : "ބނ ބނމށ އޅގނޑމނ ޖވބދމވ' .އހރތށ އމނވ ބޔކއ ހނގރމކރމނ ގނދ ބއކވ

އހނސ . އބއމހނ ކފރއ ނކރމވކރނވސ ބނފއވ ފދއނ ބޔކކރ ފފއއގ ސބބނ އޅގނޑމނ އށ تعالى اهللا. އއ ޝރކކރ މހނނއއވتعالى اهللا. އޅގނޑމނ ހނގރމކރނ، ޝރކކރމހނނއއވ

ކށ ގރބނކރ އށ ގރބނކރ ފދއނ އޝރކނތتعالى اهللا. އދފދއނ އޝރކނތކށ އދ މހނނއއވއށ ބރގނނ تعالى اهللا. އށ ނދރބނފދއނ އޝރކނތކށ ނދރބނ މހނނއއވتعالى اهللا. މހނނއއވ

އދ އ ޝރކނތކގ ކބއނ މސބތއ އނދގލގ ވގތގއ. ފދއނ އޝރކނތކށ ބރގނނ މހނނއއވވމ ތޔބއމހނ، . އއ ޝރކކރނ މނކރމށ މސއކތނކރ މހނނއއވتعالى اهللاއހއށ އދ، އށ ތބވގނކމށ ތޔބނ ބނމގއ ތދވރވނމ )وسلم علیھ اهللا صلى(އއ މޙނމދتعالى اهللاތޔބއމހނވނ

އހނސ ތޔބއމހނ . އށ ތއބވ ހރހ ޝރކކނ ދރވށވتعالى اهللاއދ . މކރށވއބދތއ ތޅ ބމ ހއށ ބވއލއވވ ދނށ އޅނ )وسلم علیھ اهللا صلى(އއލހގ ރސލ މޙނމދتعالى، اهللاތޔތބ ހލގއ ތބ،

ކތކގއ މޑކށފނމ، ހމކށވރނވސ އޅގނޑމނ ތޔބއމހނނއ ވޖބނކށ، ޝރކއ ތކނތކނޖހ ވހ 537."ގ ދނށ އނބރ އތވއޖއމށ ދނދނވتعالى اهللاތޔބއމހނ . ހނގރމކރނ ހއޓއއ ނލނމވ

އދ . އހނސ ނކރމހނނކށ އއވސ އދބއކހލ ކމއ ނވއވ. ދކރނވއވތޔބއމހނގ ތރގއ ނމދކރނ ބނނމހނ ނމ

ކނފތށ އފދއނ ޝމއއ، ޢރޤއ، މސރއ، އދވސ އހނހނ ތނތނގއ ޒކތށ ހދގތވސވނ އޅގނޑމނގ ލލށފނއހރ 46ދނ އޅނ ސލމނ އލޤނނއވ، އނވނ ގތގނޑކށ )"... 382/ 1އއދރރއސނއޔ . (ވވރށވސ ރނގޅށ އވފއ

އދ އކލގ އނމ ފރތމވސ ބޤދދށ ވނމށފހ އބ ޙނފގ ގބރފޅ މތގއ ޒޔރތއ އޅ، އތނގއ . ވނދނ ވރކނކށފއވއއދއލތލ . (އދ އނ ޝއއނގ މގއދސ ތނތނކމށބނ ތނތނށގސ އތނތނގއ ޒޔރތތއ އޅދ އޅނވ. ގއބއ ލފއވއވ

ޝހރވފއވ ނމކވސ އދ އނ މ. ބއލވ) 223ތރޚ އއދއލތލ ޢލއޔ (އދ ، ))1/25(ދއލ އސލމއޔ : ޢޘމނއޔއހނ އނމ ފރތމ މސލމނގ ބނތކށ ޔރޕގ ގނނތއ ގނސ ކޓތކގއ އޝރޢތތކށ ހކމކރނ . ގ ނމނނވ"އލޤނނ"

ނނނކ މސލމ ދއލތއ ކމގއ ބނފ މހކ ދގ އދ ޢޘމ...) އނ ފށގނ198، 177ތރޚ އއދއލތލ ޢލއޔ . (ފއޓ އނއވ! އ އޚއވ. އދ އބއމހނނކ އސލމ ޚލފތއގ އހލވރނކމގއ ބނމކ އއށވރނވސ ބޑވގނވ ބހތނކވ. ހދއފއވ

ޝރކކ އސލމދނގ ތރއނވކމއ ކމގއދކ -1. ހނ ނނ ނބނހއޓވއބއމހނނކ އސލމ ދއލތއކމގއ ދބއމޢޘމނނނކ ކފރ : "އދ އއށފހ ޝއޚ ފހގކރއވފއވއވ. އބއމހނގ ހގގތ ނނގ ޖހލމހކވ -2މގފރދފއވ މހ

اهللاހމއފދއނ އމމގ ދދރކލނ ހސއނއއ ޢބދ." އބއމހނގ ތރއނ ކނމ މހކ ކފރއ ނނވ ދއލތއކމގއ ވނމވސމގއބނ ވކ އވށއ އއ ކފރ އވށއކމގއ ބނ އއވށގ އހލވރނނކވސ ކފރނކ: "ވދޅވލއވފއވ ފދއނނވ )اهللا رحمھ(

. މސލކށ އމރކއކ ކފރ ގއމކވ). 1/44(މޖމޢއރސއލ ." ހނދވސ އއވށގ ވކވކ ކނމ ފރދކ ކފރކ ނބނވ ހއޓވކފރކރމގ ' ވކ ފރދނ' 'ސފތކއ' އދ ތކފރގ މއސލއގ. އހނސ އމރކގ ކނމ ފރދކ ވކވކނ ކފރކ ނބނވނއވ

.ބއލވ" ތކފރ އލމޢއޔނ"ގ )اهللا رحمھ(އތރ މއލމތ ބނނފޅވލއވނމ އމމ އސޙގ އލއޝއޚ )7/397(އއދރރއސނއޔ 537

~ 173 ~

)هللا رحمھ(އލއޝއޚ اهللاއމމ ސލއމނ އބނ ޢބދ - ށ އވ ކޔނ ފތ "އއދލއލ" )اهللا رحمھ(ޢޘމނނތއ މވއޙދނގ ބނތކށ އރއގތމނ، ޝއޚ ސލއމނ

މފތ ބނވފއވނ މވއޙދނނއ އދކޅށ އޢޘމނނނއ އއބއވމހގ މރތއދވމގ މއޗށވ؛ . ލޔއވއވއމހ ' ކފރށ ރޅއނނ މހއކމގއވޔސ'ފތގއ އމހކ ޝރކގ އހލވރއކށ ނވޔސ، އދ އދ މ

ޝރކއ ޤބބގ "އދ އކލގފނ ޢޘމނނ ސފކރއވފއވނ . ކފރވނ ކމށ ބޔނކށދއވފއވއވމފތގއ އކލގފނވނ، ޢޘމނނނއ ޢޘމނނނއ އއބއވ ކނމ ހޔނތތރ އދ . 538ގ ގތގއވ"ސފއނ

.މސލމކށ ތކފރ ކރއވފއވ

)اهللا رحمھ(އމމ ޢބދލލތފ އބނ ޢބދއރޙމނ އބނ ޙސނ - ނ : ޔއވފއވ ވރށ ދގ ޅމއގ ބއއގއ ވއވއކލގފނ ޢޘމނނގ ހލތ ބޔނކށދއވ ލ

އދ އބއމހނ ޝރޢތކރމށ ގނގޅނވސ ނޞރއނގ ހކމތކވ" ޤރއނގއ އއސފއވ ދލލތކއ ހލފށވ

ވމ ކފރގ ކރތއ ބނޑނވގނދތނ ބއލވށވ 539." ނ އއރޙމނގ ޝރޢތގ މއޗށ ބނޑނވފއވއހނ އކރތއވ

)اهللا رحمھ(އމމ ޙމދ ބނ ޢތޤ އނނޖދ - ރ

ވނ ފތގއ ވފދއނ ޢޘމނނނއ ވރށވސ ގނ ސޓތކއ 8އއ 7ގ "ދރރއސނއޔ"މކލގފނވނ ތނ އރބ ޖޒރއށ މރތއދ ޢޘމނނގ ފއޖ އރއގތމނ، އގ އއ ޖލކރނ އދ އގ. ބދލކރއވފއވ" އއދލއލ"މވއޙދނނއ އދކޅށ އޢޘމނނނއ އއބއވމގ ކފރއ ބހގތނ )اهللا رحمھ(ޝއޚ ސލއމނ

ސބލނނޖތ ވލފކކ މނ މވލތ އލމރތއދނ ވއހލލ "ތޤވސ ވނ ލޔއވ ފދއނ؛ އމމ ޙމދ ބނ ޢމރތއދނނއ މޝރކނނށ ވފތރވމއ އދކޅށ ސލމތވ 'މނއކ . އވ ކޔނ ފތއ ލޔއވފއވ"އޝރކ

އކ އއފދއނ ޢޘމނނނއ، އނމހ ހޔނތތރ "ދލއލއއ"އދ މފތގއ . 540"ރއކތރވވނ މގވ .މސލމކށ ތކފރކރއވފއވއވ

ގ ފށކޅ ބއލވ"އއދލއލ" 538އޅނ ލބވޑއގނނވނ . އވއހނ އގއ އދއލތގ ހލތ ކޔއދއވފއވތ. ހރހ އޚނވސ މޅ ޅނ ކޔމށ ބރއޅމވ 539

ބއލވ)" 206-1/197(ތޒކރތ އލނނހ "އނނއ )"194-7/187(އއދރރއސނއޔ "ތރކ އލއ'ގ ބދލގއ 'އހލލ އޝރކ'އހނސ އފތގ އސލ ނމގ ފހތށ އނނނ . މފތ މޝހރވފއވނ މނމގއވ 540

އގތނ . ކމގއވސ ބލވއވ')ތރކނ(ގ ތހގގގއ ގނނވފއވ ގތގއ އފތގ އސލ ފތފށ ތކގއ ނމގ 'ސބލނނޖހ' )اهللا رحمھ(ޝއޚ އލފރޔނ: ފރތމ

. ކމގއ ގނނވފއވއވ'ތރކނ'ފހތގއވނ ކމގއވ އޔތ " ތޔބއމހނގ ތރއނ އބއމހނ އއލޔއނ ނގއފމހކ އބއމހނގ ތރއނވ މހއ"، ފތގއވސއ: ދވނ

މހކ ތރކނގ ތރއނވ އގތނ ތރކނނށ އއވސ ތވއލއއ ބއވއފ'ވސ ވދޅވލއވފއވއވ )اهللا رحمھ(ގނނވފއ އމމ ޙމދ أعلم واهللا." އނނށ ތވއލ ދފ މހކ ފރސއކވ)ރފޟ(އދ ފރސ. މހކވ

~ 174 ~

)اهللا رحمھ(ބނ ޢބދލލތފ އލއޝއޚ اهللاޝއޚ ޢބދ - ބ މހނ މސލމނ ކމގއވތވ ޣނމއއ ޢޘމނނނށ ތކފރނކށ، އބއމހނނކ ފފވރނކމށއ، އބއ

: އބއމހނގ ފށނ ނގނވނ ހރމވގނކމށ ބނމހނނއ ބހގތނ ސވލކރވމނ ވދޅވލއވއވ. ގ މނއއ ނނގއވهللا إال إلھ الއބއމހނގ ކފރ ނދނ، އބއމހނނއ ފފވރނނއ ވކނކރމހނނށ، "

އދ . އދ އމހކ މބއމހނ މސލމނކމގއދކ މހއނމ، އދ އމހއގ ހލ މބޑށވސ ގހވއދ އބއމހނނށ މސލމނނއ އދކޅށ . 541ވމކ މއއވ"ކފރނގ ކފރއމދ ޝއކ"ހމކށވރނވސ

543)."ރއދއޞރޙ(542އވސފދ އހއއ ވދނމކ ސފސދގތއގއ ދނނ ބރވމވއ

)اهللا رحمھ(ޝއޚ ސލއމނ އބނ ސޙމނ - ޅ : އކލގފނގ ޅމއގއ ވދޅވލއވފއވއވ

އވ؟ތރކނނކ ކފރނކމގއބނ ހދމހނ އބނނ ކކތ" އކމށ އނމ ހއގ ފރގއކ އބއމހނނވ. އބއމހނ އބނނ ތދށވ

މސލމނނއ އދކޅށ އބއމހނ ބއވ އދވތތރކމއ އބއމހނގ ނބއކމނނވ ކރއރފއވ އހނހނ ހރހ ދނއގ މގފރދމށވރނވސ ފހނއޅގސވނ

އބއމހނނށ ތވއލވ މހނނކ އބއމހނނއ އއފދއވ އހނ އބއމހނނށ ޤރއނ އނގއވ. 544އދ އބއމހނގ ކފރކށ ޝއކއ ނކރވނއވ

އދ އބއމހނނށ މވލތކށ އބއމހނނށ ލނބމހ 545..."އދ އމހކ ބރގނނނޖހއވ. ބއފއތރއގއވ ފސގއކމއމދ އއވސ ޝއކއނތވއއ ނ

)اهللا رحمھ(ޢބދލލތފ އލއޝއޚ އބނ اهللاޝއޚ ޢބދއރޙމނ އބނ ޢބދލލތފ އބނ ޢބދ - ކ

އނމވފއ، އބއމހނގ ދނގ ތރގއވސ ޝރކކށ، ތކނތކ ނޖހ އދ ތރކނގ ވރކމކ ޝރކ"މޝއޚގ ". 546އމލތއގނ، އދ އބއމހނނކ މފދ ކނތއތއ ދފއކރބއއ ކމގއވނ އނމވ ފޅވފއވ

.ބސކޅނ އޅގނޑމނ މމއޟ ނނމލނމވ

މޝރކނނކ ކފރނކމށ ބޔނ ނކށ، ނވތ "މތނގއ ޝއޚ އލއޅއވލފއވނ މހ ދނނ ބރކރ ތނވނ ކނތކށވ، 541

".އބއމހނގ ކފރށ ޝއކކށ، ނވތ އބއމހނގ އއޅމށ ރހއޖ މހކ ކފރވއޖ މހކވމސލމނނއ އދކޅށ (މޟހރއކ 'އއ މހ ކފރކރ ދހކނތއތކގ ތރއނ ކމކށވއރ، އނއކވސ މއ އމމގ ފރތނ 542

.ސފވގނވ ކފރއކމގއ ބޔނކށދ ފތވއކވ' )ކފރނނއ އހވމކ )10/429އދ 8/242(އއދރރއސނއޔ 543 .އނއކވސ މސލމނނއ އދކޅށ ކފރނނއ އހވމކ ކފރއ ކމގއ މވނ ބޔނކށދވފއވ 544 ބއލވ 191ދވނ އބނ ސޙމނ 545 )56(ޢލމއއދޢވ 546

~ 175 ~

ނއ އއބއވއވމވއޙދނނއ އދކޅށ، ބރ ކފރނތއ މރތއދނ - 5

ވރށވސ ސފކށ އނގފދއނ ތރޚ ލޔނތރނވނ، މވއޙދނނއ އދކޅށ ބރގ ބރތއ މދއރމތގ އދ ލޔފއވ ގތގއ އނގރސނވނ، މސރގ ވރޔ އބރހމ . ގއމތކއ އއބއވކނ ގނސދއވފއވ

އއ ދރޢއޔގއވ . ގތށ އބއމހނގ ކޕޓނ ފރސޓރ ސޑލރ ބއދލކރމށޓކއ ފނވފއވ 547ޝގޕއދ އބއމހނ ދއކފއވ . ސލފ ދއވތގ މއ މރކޒ ހލކކށލތވ، އކމއ ޝކރ އދކރމށޓކއވ

ފހލމށއ، އކނތއ ކމޔބކރމށޓކއ އނގރސނނށ އހވނ ވހކ ' ވއހބ ފރމހނތއ' ވހކތކގ ތރގއ 548.ދއކއވ

ޓތކއ އދވސ ތރޚ ލޔފރތތކނވނ އއށފހގއ އބރހމ ޕޝއއ އނގރސނނއ ދމދގއ ވރށގނ ސ

އދ . 549ނތއ ފހލމށޓކއ އއބއވމވ'ވއހބ'އދ އސޓތކގ މއޟއކ . ފއވކމށ ލޔފއވބދލކރވ . 550އގތނ އނޑއގ ތރޚ ލޔނތރއއ ކމގއވ މސޢދ އނނދވވސ ވނ މވހކތއ ތދކށދފއވ

. ދކ އނތހއށ ރޅ އއއސއވ'ވއހބނ'ނ އނގފދއނ، ޔރޕގ ކފރނވނ އދ ތރޚގ ފތފށތކ

.551އއގ ގތގއ ނނދފއވ'ވއހބ'އހނކމނ އބއމހނނށ ކޔމނނވ ކނމ މސލމކވނ

ގ މގމށ ލފއވނ ފރނސސއއ 'ޗފ އފ ސޓފ'ގ އދ ފހގކށލނޖހ އއކމކ އބރހމ ޕޝގ ފއޖ. ވ މހއކމގއ ބނވއވ'އސލމ'އމހކ ޢޘމނނ އކލގ އމގމށ އއޔނ ކރމނ . ކމގއވ ކނލ ސވއވ

އދ އކލގވނ ފހނ . އނނގ ކރވމށވއދ އނ އއޔނ ކރވނ އބއމހނގ ފއޖ ޔރޕގ ނޒމށ ޓރ .އށ ބދލކށފއވ'ސލއމނ ޕޝ އލފރނސވ'އނގ ނނ

މހރޖހ ހރކށގނ )اهللا رحمھ( اهللاއދ ކރނވސ ބޔނކރވފއވ ފދއނ ޝއޚ ސލއމނ އބނ ޢބދ

ފނގ ހށގނޑގ ބއބއ ވކވކވ އރއރއގނ ދނދނ އކލގފނގ ގއކޅށ ބޑޖހ، ޞލބށ އރވ، އކލގ .އކލގފނ ޝހދކށލމށ އމރ ނރނ އބރހމ ޕޝއވ

. އވ ކޔނ ރށވ'ކވލ'ރށކ ގރހގ އބއމހނގ . ގ ދރއވ)1849- 1769(ގރހށ އފނ މހމދ ޢލ ޕޝ. 1789-1848 547

. އހނސ އބއމހނ ބލވފއވނ ވކ މނވނ ބއއގ ގތގއވ. ބއޕއއ ދރ، ދމހނނކވސ ޢޘމނނގ ފރތނ މސރގ ވރނނވއދ ދމހނވސވނ އބއމހނގ ސލތނގ އމރށ ސލފ . ކބއނނވ އގތނ އނއށ މސރގ ވރކނ ލބފއވނ އނގ ބއޕގ

.ދއވތއ އދކޅށ ހނގރމ ކށފއވޒރތލ އލކބތނ ފރސތރ ސދލރ، ރޙލހ ޢބރ އލޖ"ކޕޓނ ފރސޓރ ސޑލރގ ދތރތކގ އރބ ތރޖމ ބއލވށވ، 548

.ތރޖމނކ އނސ އއރފއއވ". ޢރބއޔ ބއލވ) 157-156(މތގއ ދނނވފއވ ފތގ 549 ބއލވ)" 123، 121(މޙނމދ އބނ ޢބދލވއހބ، މޞލޙ މޟލމ " 550 )106-105(ވއހބ ދޢޔތ މކއޟފ ޟއދއޝއޚ މޙނމދ ބނ ޢބދލ 551

~ 176 ~

ގނއމށޓކއ ރނ ވކޓރއ އނއށ ދނ ) އނގރސވލތގ ވރރށށ(އދ އބރހމ ޕޝ، ލނޑނށއދ އޅކލގއށ ސހބމހ ގވލމ ދނޖހފދއނ . ދއވތކވސ ވރށ ސވލ އފދނޖހ ކމކވ

އދ ދޔމނ އނއށ، އނގ . ގއ އބރހމ ޕޝ ލނޑނށ ދޔއވ1846އގތނ . އފދއނނވކނހނގފއވނ ނފޒގދ، 'އދ ރނ ވކޓރއ އނ ބލއގނފއވނ އނގ ގތށ އއ އނމ . އށ ޝކރކރއވ'ކޅދނ ހނގރމ'

.ތތކގ ތރއނނވއސކރ ޝހސއޔ' ކޅދނ

އދ އބރހމ ޕޝގ ބއޕ މހމދ ޢލ ޕޝވސވނ އނގ އނގރސ ވރނނށ ކޔމނ އދކރމގއ އވ ކޔނ ވރއކ އބއމހނގ ޖނރލއ ކމގއވ މރއށ ފނވ 'ފރޝރ'އދ އނގރސ . މޝހރވފއވ

ހމކށވރނވސ މސރގ ގވރނރ މހމދ ޢލ ޕޝވނ، އނގރސނގ އހގ ދށށ : "ގއ ބނފއވއވސޓއއވމ އހރމނވނ އނގ އދނ އނގރސ ވރނނށއ . އއމށޓކއ ވރށވސ ޝއގވރވކމށ ދއކފއވ

އދ އއށފހ އނގ އދނ އނގރސ ސރކރށ ރއދކށ . ކމގއ ހވކށފއވއސކރ ވރނނށ އނގނ 552."އބއމހނ އއށ ބލނ ފރސތ ހދއދނކމށވސ ވނ ބނފއވ

ޢޘމނނގ ބޑނގ ތރއނ އދ ޔރޕގ ދރސކރ ފރތތކނވސވނ، ފރނސގ ވރޔ ނޕލއނ ބނޕޓއއ

އގއ އނމ . މހއ ކމގއވ އލބބ އލޢލއއ ދމދ ބދލކރވފއވ ސޓތކކއ އއބސވނތކއ ހދފއވއދ ، ޔވޅތކއމހނމކށ ދކވފއވ ވހކއކ ސލފ ދއވތގ ވހކއއ، އފރތތއ ހއޓވމށ އޅނ ފ

553.މދއވތގ ފރތނ މދއރމތގއ ފރނސސނނށ އޅފއވ ހރސތކގ ވހކއވ

މއދގ ހލތއ . ވމ ތއޙދއ ސނނތގ މތގއ ތއބވ އޚނނއ އޚތނ މކނތއތކށ ވސނވނ ހއޓވމއދވސ މފނނނ ބރގ ބރތކނ ސރކރތކށ މވއހދނތއ ފހލމށ . ޔއވލއވށވއހގ ހލތ އޅކ

އބއމހނގ ވޒރނނއ ބޑތ މހނތއ މރތއދ ސރކރތކގ އކއކ ތނތނށ ޒޔރތކށ . އމރކރ ތނވމހނގ ވރނގ ގތށ އޅނތއ ދ ފދއނ މރތއދ ވރނނއ އބއމހނގ ހމއފދއނ އބއ. ހދއވ

. ތކގ ގތށ ގސ ޒޔރތކށ ފއގއ ދލ ބސދ ހދއވނވސ މސމހނ އބރގ ބރވޒރނނއ އނއބއމހނ ރތށތއ ހފއގނ ޞލބގ ދށގއ ތބ ދއކ އބއމހނ ވހކ ދއކނ ކނކމކއބހ ގތނތއވ؟

މވއޙދނތއ ގތލކރނ ގތކއ، މވއޙދނނށ ފރލ ، ވހކއކ، މވއޙދނ ހފހއޔރކރނ ގތއގތކއ، މވއޙދނ ރށނ ބރކރވނ ޖސސކރނ ގތއ، މވއޙދނގ ވކވކ ޝހސއޔތތއ ނއތލވނ

އބއމހނ ހތށ އއހ ތވއލއކއ މވލތކއ . ގތކއ، މވއޙދނތއ ވކވކނ އތލނ ގތތކގ ވހކއވ . ދނނ ބރވ އހނވސ ވހކތއ ދއކއވ

ބއލވ)" 857- 856(މޞރ ފ މތލއ އލޤރނ އއތސޢ ޢޝރ "ފތއކމގއވ ވނ ގރނގ ތރޚ19މސރގ 552އވ ކޔނ ' އށ ތޢރފއ"އލއމމ މޙނމދ ބނ ޢބދލވއހބ"ގ )اهللا رحمھ(ޝއޚ ޢތއޔ ސލމ'އބނ ބޒ ލޔފއވ، 553

. ޑއށ ތއޔރވ ތއޔރވމގއވ.އޗ.އޙމދ އއތވއލ އނގ ޕ. އ ފނފއވނ ޑރމގނޑތ. ލޔނކޅ ބއލވ

~ 177 ~

:މތގއވ އބރތތއ ކޔމށފހ އމއލ ނފސއ ސވލކށލބލށވ! އ ތއޙދގ އހލވރނނވ ށ ބއވ؟ނއ ދމއ'ވއހބނ'ޚވރޖނނ ކޔނވ ހމ

ތއވ؟'ވއހބނ'މސލމނ ތކފރކރނ ހމ އމހނ އބނ ތއވ؟ 'ވއހބނ'މސލމނގ ލ އހރވލފއވނ ހމ އމހނ އބނ

ނއ ތއވ؟'ވއހބނ'މރތއދ ވރނތއ ކފރ ކރނ ކނ ތއވ؟'ވއހބނ'ބއވ މސލމނނއ ހނގރމއށ އތއޔރވނ ހމ މޅ ދނޔގ ކނކޅތކގއ އއ

އދ މއދ . އނވސ އޅވ ބދނމތކކވ)ގބރށ އޅކނކރ މހނ(މކނތއތކކ މވއޙދނގ ބލގއ ޤބރއޔ

.ނ މވއހދނގ ބލގއ ހމ މބދނމތއ އޅވފއވއނވ)ގނޑވރތކށ އޅކނކރމހނ(ޤސރއޔ

…….

ތމނއލހ ކނތއ . އރވއޖއވއނދގކށ ބމނ ކލގފނ ބރކށލމށ ކ) އދވތތރވ(އމހނ ކލގފނށ " 554."ހނގވ ގތށ ބދލއ އނނތ ކލގފނކށ ފނވޑއއ ނގނނވނއވ

އދވސވރ، މވއޙދނތއ ބޣވތ ކށފއވނ މސލމ ވރނނއ އދކޅށ ކމށބނ ވހކ ފތރ އރ، މއދގ

ސރކރތކނވނ ހމއފދއނ މވއޙދނތއދނ މސލމ ވރނނއ އދކޅށ ބޣވތ ކރމނކމށ ބނ މރތއދ .އޑ ފތރފއވ

ނއ އދކޅށ ހނގރމކށ އބއމހނތއ 'ޚވރޖނ'، 'އލމވރނތއ'އދ ޢޘމނނގ ގބރށ އޅކނކރ

ގތލކރމކ ވޖބއ ކމގއ ފތވ ދފއވއރ، މއދގ ޤސރއޔއނވސވނ ހމއފދއނ މވއޙދނނކ .ކމށ ފތވނރ ހނގރމ އއލނކށފއވ'ޚވރޖނ'

ދނނށ ތކފރކރ އރވސ އބއމހނނކ މވއޙދނތއ މސލމނ ތކފރކރމށ އދކޅހދ، ހމއކނ މރތއކމގއ ބޔނކރވފއވ ފދއނ؛ މއދވސ މސލމނތއ ކފރ ނކރމށ ގވ، ހމއކނ 'ޚވރޖނ'

.ގ ގތގއ ނނދވފއވ'ޚވރޖނ'މރތއދނނށ ތކފރކރ މވއޙދނތކށވނ ޖދގ އމމނތއ، އމހކ އނޔވރއއ ކމގއވނމވސ މސލމ ވރޔކއ އދކޅށ ބޣވތ ނކރމށ ނ

އނގވފއވއރ، މރތއދނތއވނ ދގވހކތކއ ހދ؛ މވއޙދނތއ މސލމ ވރނނއ އދކޅށ ބޣވތ ހމއފދއނ މއދވސ މވއޙދނތއވނ މސލމ ވރނނއ އދކޅށ ބޣވތ . އޑ ފތރފއވކރނކމގއ ބނ

އހނސ މރތއދ ސރކރތކނ އނގނ މވއޙދނތއ އދކޅ ހދނ މސލމ . ނކރމށ އނގވފއވ .ސރކރތކށ ކމށވ

77-75ސރއ ސރތގ އލއ 554

~ 178 ~

އދ ޢޘމނނގ ޤބރ އލމވރނތއ މވއޙދނނކ ވއހބނކމގއ ބނފއވއރ، ޤސރއޔއނނއ، . ކމގއ ނނމފއވ)ޓރރސޓނ(މރޖޢއނނއ ތޖއހމގ އހލވރނވނ މވއޙދނނކ އރހބނ

އކ އނގރސ ޖސސނ )اهللا رحمھ(ޝއޚލ އސލމ މޙނމދ ބނ ޢބދލވއހބ، ދނނއ ކފރނތއމރތއ

ކޔވއދ ތއޔރކށފއވ މހއކމގއ ބނ ވހކފތރއރ؛ މއދގ މރޖޢއނވނ ތއޙދގ ޝއޚނތކގ . 555ދ ކޔވއދ ތއޔރކށފއވ އލމވރނތކއ ވކމށ ބނ ދގ ވހކތއ ފތރފއވތރގއވސ ސހނނތއ ވ

އބއމހނ ދކ ގތގއ އފދ ކޑކދނ ހއލނ ދއކފދ ވހކތއ ދއކމނ މސލމނތއ ހތވރ އލ .ކރމތގއ ހއގބސބނ އލމވރނތކއ މސލމނ ދރވނކމށވއދ ތޣތނގ . ދރވގނދނކމށވ

މވއޙދނނއ އދކޅށ ފރނސސނނއ އނގރސނ އހވމށ އދ އބއމހނގ ފއބޑގއ ޕޝތއ ދ ލފއވ

ދނނއ އދކޅށ އހވތ އމރކއއ އނގރސނގ ފއބޑށ ފދއނ، މއދވސ މރތއދ ސރކރތއވނ މވއޙ .ވއޓ ސޖދ ޖހފއވ

މވއޙދނގ ވރރށ ތޅ ސނނފތކށލމނ، އނގރސ ރނ ޕޝއށ ދއވތ ދ އކމއ ތހނޔ އދކރފދއނ،

އޙދނނއ އދކޅށ ފޔވޅ އޅމނ އބއމހނގ ވރނކމގއވ ޞލބނނއ މއދގ މރތއދ ސރކރތކނ މވއދ އބއމހނ ރނގޅ މނކއގނ ތބއޔމނ . ސހނނގ ފރތނ ތހނޔއއ މބރކބދތއ އދއވ

. ފއވ ގނޑވރތކށ ޒޔރތކރމށ ފރސތ ލބއވއބއމހނގ އޅނނށ އބއމހނގ ހދކލއނ ހދ

މއދގ ، ޢޘމނނ، މވއޙދނގ ބދލގއ އއލޔއނގ ގތގއ އނގރސނނއ ފރނސސނ ނގފދއނ .މވއޙދނގ ބދލގއ ޞލބނނވމރޖޢއނނއ ތޖއހމގ އހލވރނ އއލޔއނގ ގތގއ ނގފއވނ

.........ހމއފދއނ......... ހމއފދއނ......... ހމއފދއނ

ހމއފދއނ މއދގ މރތއދ . ޢޘމނ ޤބރނނއ އދކޅށ މސލމނ ޖހދކރއވ ހއގގއ ތއބވއގނނވ

.ހނގރމކރމގއ މވއޙދނ ތބ ހއގގއވ ސރކރތކއވސ

رحمھ(އދ ޢބދލޤދރ ޖލނ، )اهللا رحمھ(އބ ޙނފ، )عنھ اهللا رضي(އދ ޢޘމނނ، އބ އއޔބ އލއނޞރ. ބއމހނނށ އނގނ ނމއވތޔ 556ފދ ޞލޙ ބބކލނގ ގބރތކށ އޅކނކށ، ކރމނދ ޝރކތއ )اهللا

ހމއފދއނ މއދގ މރތއދ ސރކރތކނ ބޝއއ ބލޔރއއ ޕޓނއއ ޝރނފދ މސމހނނށ އދކޅށ އހނސ އބއމހނނކ ރމމކނއ އރގ ދރފސކޅނ އސލމއ މއލތ އބރހމއ . އޅކނކރނއވ

މއޅވލމށ މސލމނތއ ވރށވސ ވސނވނ ހއޓވ 555އމމ . ޢޘމނނގ ޝރކގ ތރގއ އބއމހނގ އމއލ ޝރޢތއ ގނސ ތޣތނގ ގތށ ހކމ ހދނދއނ ހމނއވ 556

.ލޔއވފއވ ޅމށ ބއލވށވ )اهللا رحمھ(ޢބދލލތފ އބނ ޢބދއރޙމނ

~ 179 ~

އދ އބއމހނވނ މވއޙދނތއވ ކނމ ހހޅއކނ . ހނގރމ ފށފއވ ބއގނޑކމއ މބއމހނ ނދނއވލނނށ ސފވލއވނމ އނގނ، މފދ ވހކތއ ތޔ ބކ. މވއޙދނތއ ދމށ ހދލއގނ ނރނކމށ އނގފއވ

المستعان واهللا! ޢޘމނނނށވރނ މއދގ މރތއދ ސރކރތކއ އދކޅށ ހނގރމ ކރނ މ ރނގޅވގނވކނ

ވމމރޖޢއނނއ ތޖއހމގ އހލވރނގ ހލތ ސފކށދވނ އޔތތކއ އއސފއވއ

557."އމހނ އބނނ ދގއކމގއ މނވ ނވއވ! އބއމހނގ އނގތކނ އނކނނ ބހއގ ބޑކމއވ"

ޑމނ ބނމވއދ މރޖޢއނނއ ތޖއހމގ އހލވރނނށ އޅގނ

ގ ތދމގ ގބލކށ އމނވމހނ އމގނ އއކބކރމށއ، އމގކ ބތލ تعالى اهللاއދ މހނނށ ބރދއކ، " 558."ދމގއކމށ ހދމށޓކއ މގތކގއ ތޔބއމހނ ނތބށވގ

އދ މކނތއތކކ ހރހ ރސލބބކލނނށއ އބބކލނނށ ތބވ މހނނށވސ ކރމތވނ ކނތއތކއކނ

ވޙކރއވފއވނ تعالى اهللاބޔނކށދއވ

. ޖނނނގ ޝއތނނ އދވތތރނކމގއ ލއވމވ އދ ހމއފދއނ ކނމ ނބބކލކށ އނސނނއ". ހއލނތރކރމށޓކއ އގ އއބޔކ އނއބޔކށ މތ އމނކށފއވ ބތލ ބސތކނ ވސވސދ އޅއވ

އމހނނއ އމހނ އހދދގތއ . ކރހވކލގފނގ ވރރއބ އރދކރއވއފނމ އބއމހނ އކނތއތކއ ނ 559."ކލގފނ ދކށލއވށވ

5ކހފ ސރތގ 557 86އޢރފ ސރތގ 558 112އނޢމ ސރތގ 559

~ 180 ~

ވނ ވއދއވވޑގނފއވتعالى اهللاއހނސ

ކފރނ ކތނމ ނރހނ . ގ އލކނ ނވލއ ނއތލމށވتعالى اهللاއމހނ އދނ އބއމހނގ އނގއނ ފމ، "އރދކރއވ تعالى اهللاށއ، ފރހމކރއވމށ މނވ ކމގއވޔސ އއލހ ފނއވ އލކނ ނވނ ނދއވމ

560."ރހވޑގނ ނވހއޓވ

32ތއބ ސރތގ 560

~ 181 ~

561ކފރ ވރނނއ އދކޅ ހދމއބހގތނ ސލފނގ ނޒރ

اهللا صلى( اهللاރސލ: "އ ޢބދ ބނ އއޞމތގ އރހނ ގނނވފއވއވޞޙޙލ ބޚރއއ ޞޙޙލ މސލމގއދ އކލގފނށ . އދ އޅގނޑމނ އކލގފނށ ބއޢތ ދއވމވ. އޅގނޑމނނށ ގވލއވއވ )وسلم علیھ

އދހލގއޔއ ނދހލވސ، އދ ފސހ ވގތގއޔއ އނދގލގ އޅގނޑމނ ބއޢތ ހއޕވ ކނތއތކގ ތރގއ ވގތގއވސ އޑއހ ކޔމނގތމށއ، އޅގނޑމނގ އމއލ އދމގ މއޗށ އއސފއވ އމރށ ތބވމށއ،

ގ ހޟރތނ އކމށ تعالى اهللاތޔބއމހނނށ "އވ އދ ޙދޘފޅކރއވ." ވރނނއ ބޣވތ ނކރނ ކމށވ 562." ދލލ ލބގނވ ފޅވގނވ ކފރއ ފނއޖއމށ ދނދނވ

އލމވރނތއ : "ވދޅވލއވއވ )اهللا رحمھ(އލޤޟ ޢޔޟ: "ވދޅވލއވފއވއވ )اهللا رحمھ(އމމ އނނވވ

އދ އމހއގ ފށނ ކފރ ފޅވއޖނމ އމހކ . ބސވލއވފއވ ގތގއ ވރކނ ކފރކށ ނދވނއވއއވމ ކފރއ، ޝރޢތ ބދލކރމއ، ކފރވރ ބދޢ އމހއގ ފށނ ފޅވއޖނމ، އމހއގ ...... ބލނޖހނއވއދ މސލމތކނނށ ވޖބވގނވނ . ފއވ މސތކނގ ވރކނ އމހއގ ކބއނ ނއޓގނދއވމއޗށ އރ

އދ . އމހނނށ ވނމ އމހކއ އދކޅހދ އމހކ ބލމށފހ އކނ ހއގ މހކއ އކނ ހވލކރމވއކނވނމ، އބއމހނނށވނ އކފރކލގ 563އދ ވކނހއސ ޖމޢތކށ، އބއމހނނށ އކނ ނވނމ

އހނސ އބއމހނނށ އކނ . އދ އކނތއވނ ބދޢވރ ވރޔގ މއޗށ ވޖބވގނނއ ނނވ. ބލމވއހނސ މސލމނނށވނ . ވނކމށ ވނމ އކނ ވޖބއ ނނވދނވސ ނ. ވނކމށ ދކނމ އކނކރވދނއވ

564."އބއމހނގ ދނއގނ އބމކނ އހނ ބމކށ ހޖރކރމވ

ރ އނޔވ"އއދވދ ވދޅވއވ : "ވދޅވލއވފއވއވ )اهللا رحمھ(އލޙފޒ އބނ ޙޖރ އލޢސޤލނއމހކ އއވސ ފތނއކއ ނލ ބލކމގއވނމ . ވރޔއއމދ އނމތގ އލމވރނވނ އއބސވވޑއގނނވ

އދ ބއއ . އހނސ އކމގއ ފތނ އކލވގނވނމ ވޖބވގނވނ ކތކރމވ. އމހކ ބލމކ ވޖބކވއހނސ . ނ ދކވޑއގނނވ ގތގއ ފއޓނއސރނ ފސގއގ ގތގއ ހރމހކ ވރއކށ ނލވނއވއލމވރ

އމހކ ވރކނ ދވނއރ ޞލޙއގ ގތގއ ހރފއ ފހނ އނޔވރއކށވ މހއ ކމގއވނމ އފދ މހކ އހނސ ކފރށ . އދ ރނގޅ ގތކ އކމކ މނވގނވ ކމކވ. ނވނ ހލފވވޑއގނނވބލމއމދ އލމވރ

565." އރއގނފއވ ވރއއނމ އކނ ވޖބވގނވއވ

އދތ މނ ބއދލ އއޝރޢ މނލ ޙއކމ އޤވލ އއނމ ވއދޢތ ފ ބޔނ ރ"މބއ ބނވފއވނ ޝއޚ އބ ސޙއބގ 561

.އވ ކޔނ ފތގ ބބއގ މއޗށވ" ވއތޣ .ގއވ ބސކޅވ)7056، 7055(މއ ބޚރ 562ކތނގ ޒރއއނ އހ އއޚނނށ އއލހގ މލއ تعالى اهللا. ފދ އޚނތކވ'ކތއބލ ޙރމއނ'އއ 'އލޤއދ'އގތނ 563

!ފރކށދއވނދވ )12/229(ޞޙޙ މސލމ ބޝރޙ އނނވވ 564 . ކފރ ތޣތވރނނއ މސލމ އނޔވރއކއ ދމދގއ ސލފނ ތފތކރއވފއވ ގތ ބއލވށވ. ބއލވ)" 13/10(ފތޙލބރ " 565

~ 182 ~

އލމވރނވނ ފފވރ ވރއއކމގއވ ނމވސ : "ސލފނގ އރހނ ގނސދއވފއވއވ )اهللا رحمھ(އބނ ޙޖރއދ އބކލނ އއބސވވޑއގނފއވ ގތގއ . އމހކށ ކޔމނ އދކރނޖހނ ކމއމދ އއބސވވޑއގނނވ

ގނބއއގ ލ އދ އމހކއ ދކޅހދ. ޖހދވސ ކރވދނއވ) ކފރނނއ އދކޅށ(އކށ އ އއފދ މހކއދ އނމތގ އލމވރނވނ މކޔމނ އދކރމގއ . މ ރނގޅވ އހރވލމށވރނ، އމހކށ ކޔމނގތނ

އހނސ އމހއގ ކބއނ ސފވގނވ ކފރއ ފނއޖއމށ . ކމށ އނގވފއވއއވސ މހކ އސތސނ ނވނއދ ވޖބވގނވނ ކޅދނވގނވ މހނނށ އމހކއ އދކޅށ . އހނދ އމހކއ ކޔމނވމއ ނތވ. ދނދނވ

566." ޖހދކރމވ

ޔހދނނއ ނޞރއނގ އތނ ޖޒޔ ނނގ، ކފރނނއ ، )اهللا رحمھ(ލމ އބނ ތއމއޔއދ ޝއޚލ އސއއވސ ބއއގ ތރގއ މކނތއތއ އއ : "އދކޅށ ޖހދ މނކށފ ވރއކއ ބހގތނ ވދޅވނ

ޔހދނނއ ނޞރއނގ އތނ ޖޒޔ ނނގ، (ނތއތއ ކށފނމވޖބކނތއތކއކނ ދނނ ހލގއވސ މކއދ މކމގއ އއވސ . އމހކއ ހނގރމކރނ ޖހނއވ) ކފރނނއ އދކޅށ ޖހދ މނކށފނމ

567." ހޔލތފތކމއ އޅކމކށ އޅގނޑށ އނގފއއ ނވއވ

މއލމވރނގ ކބއނ އނގ ފދއނ އބއމހނ ފސގ އނޔވރ ވރޔއއ ބދޢވރ ވރޔއއމދ ވމއބއމހނ ފތނއކއ ނލ ބލނމ އކނ "އގތނ ބއއ އލމވރނ ދކވޑއގނނވ ގތގއ . ތފތކރއވއވ

އދ އކނތއވނ ބދޢވރ ވރޔގ މއޗށ "ވދޅވލއވނ )اهللا رحمھ(އލޤޟ ޢޔޟ އގތނ." ހއދއވއދ އއދވދގ . ކމށވ"އހނސ އބއމހނނށ އކނ ވނކމށ ދކނމ އކނކރވދނ. ވޖބވގނނއ ނނވ

އނޔވރ ވރޔއއމދ އނމތގ އލމވރނވނ : "ވދޅވނ )اهللا رحمھ(ކބއނ އމމ އބނ ޙޖރ .ކމގއވ"އމހކ އއވސ ފތނއކއ ނލ ބލކމގއވނމ އމހކ ބލމކ ވޖބއ. އއބސވވޑއގނނވ

. ހއދކރއވފއވ ހއޓވލއވކއއ ނނވއހނސ ކފރކރ ވރޔއއ މދ އލމވރނތއ ހމއކނ

568. އބބކލނވނ ލ އހރވލނ ޖހނކމގއވޔސ އފދ މހކ ބލނ މޖބރކރއވވފއވ

." ވޖބވގނވއވއހނސ ކފރށ އރއގނފއވ ވރއއނމ އކނ : "ވދޅވއވ )اهللا رحمھ(އދ އބނ ޙޖރއހނދ . އހނސ އމހއގ ކބއނ ސފވގނވ ކފރއ ފނއޖއމށ ދނދނވ: "އދވސ ވދޅވލއވއވ

."އދ ވޖބވގނވނ ކޅދނވގނވ މހނނށ އމހކއ އދކޅށ ޖހދކރމވ. އމހކއ ކޔމނވމއ ނތވ

ބއލވ)" 13/9(ފތޙލ ބރ " 566 )"504- 28/503(މޖމޢލ ފތވ " 567 އވ ކޔނ ބބ ބއލވ"މއލތ އބރހމ. "ގ ބސކޅނ މކނ ސފވގނދއވ)اهللا رحمھ(ޝއޚ ސލއމނ އބނ ސޙމނ 568

~ 183 ~

އދ އބއމހނނށ އކނ ނވނމ، އދ ވކނހއސ : "ލއވފއވއވވދޅވ )اهللا رحمھ(އދ އލޤޟ ޢޔޟ ......"ޖމޢތކށ އކނވނނމ، އބއމހނނށވނ އކފރކލގ ބލމވ

ށ ޚވރޖނނ ވމ ހއގ ބޔނކރ ބޔކށ މފދ ކފރ ތޣތ ވރނނއ ހނގރމކރ މޖހދނނއ ދމއ

: އސލ ޚވރޖނ ބޔނކރއވ ޙދޘކރއވފއވއވ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللاކދނތއވ؟ އދ ރސލ 569."އދ ބދށ އޅކނކރމހނ ދކށލނއވ. އބއމހނ އސލމގ އހލވރނ ގތލކރނއވ"

ވރނ ގތލކށ، ކތލ، ބނދކށ، އދ މވއޙދނނއ އދކޅށ ޖސސކށ، މވއޙދނނއ ވމ ތއޙދގ އހލއދކޅށ ހނގރމކށ، ސހނނނއ ޞލބނނއ އބއމހނގ އތދށށދ މވއޙދނ ހވލކރނ ކނ ބއއތއވ؟

މނގ އތއ މލއނ އޚނނއ އޚތނނއ އއވސ ކށކއ ނލ ގތލކށ، ދނޔގ އތނމތނނ މސލކނބއއތއވ؟ އދ މޝރކނގ ކބއނ 570ގ ބމގއ ހމޔތދނ)وسلم علیھ اهللا صلى(ޞލބނނށ މޙނމދ

ގ ބމގއ ކރވނ )وسلم علیھ اهللا صلى(މތށޓކއ، މޙނމދއއވސ ވރކށ ބރއނވހލ، އމޝރކނތކގ ސލހރހ ކނމ މސއކތއކރ ބޔކ ކބއތއވ؟ އދ ހދ ގނޑވރތކގއ ތބ ވރނތއ ރއސމށޓކއ މސލމނ

ދކޅށ ހނގރމކރމނ ގނދނ ކކބއވ؟ އދ މރމނގނދނ ކކބއވ؟ ޞލބނނއ އއކޅވ މޖހދނނއސހނނނއ ޞލބނގ ހއކއގނފއވ ކރތއ ތނމލމށޓކއ އބއމހނ ބނ ކނމ މހކވސ ގތލކރމށ

ޖޒޔ ނގފއ އހގ ގތގއ މސލމނގ އތނ 571މސލމނނ ކޔއގނ ތއޔރށ ތބ ކނބއއތއވ؟މޖހދކއ ، 572ޞލބނނއ ސހނނނނށދނ ކނބއއތއވ؟ އދ ޞލބއކއ ޖހގނ ހރމގއ ހތހމޖހފއ

އކނ ސފވނކމށ މހ ވރނ ތޔބފޅނނށ ޚވރޖނނކ ކނބއ؟ 573ޖހގނ ހރމށ ބރގނފއވނ ކކބއވ ........ހކރނ

)" 3166(ކތބލ އނބޔ "ގ )اهللا رحمھ(އއ، އލބޚރ)"910(ޟލލލ ޖނނ ތޚރޖއސނނ "ގ )اهللا رحمھ(އބނ އސމ 569

ހރހ ރވޔތއވސ އއސފއވނ އބ . ދއވފއވއވގނސ )اهللا رحمھ(އދ މސލމއއ، ނސއއއ، އބ ދވދއ، އހމދވސ. ބއލވ .ގ އރހނނވ)عنھ اهللا رضي(ސޢދލ ޚޟރ

ގ ބނ، އކލގފނނގ ބރކޑ ސހބނގ ބނ، އދ އބމކނ އސލމ ލޝކރތއ ނކމ )السالم علیھما(މޙނމދއއ އބރހމ 570އބމނ ނކމގނ ވޑއގނ ސޕއނނ ޗއނއށ، އދ މރކއނ ފށގނ އނޑނޝޔއއ . އ ފރސނ ބމށ ތރކރ ބމވރމނނ

ހރހ ކނކޅތކއގއވ ތޣތނނއ ޖހދކށ، ކފރނނއ އދކޅށ. އބމކ މސލމނ ހމޔތކރއވ ބމވ. ހމއށ ފތހކރއވ ބމވއހނސ މއދ މބމކ މސލމނގ ކޑކދނނއ، ..... މސލމނނށ އމރ ހނގވމނ، މޖހދނނށ ހމޔތދމނ ގނގވ ބމވ

މބމކ މސލމނނއ . ދނގ ޖޓތއ ނއޓލ ބމވއނހނނނއ، މސކޅނތއ ބއބޔށ ކދކދ ކށލމށޓކއ ޞލބނނއ ޔހއދ އތނގއ ޞލބނގ ބރގދވފއވ ވރނ، އރގށ ވއގ މގނ ހމލ ދފއވނ . އދކޅށ ޞލބގ އހލވރނ ތއޔރވމނދ ބމވ

ދ މބމކ، މޖހދނ ނތކށލމށޓކއ ސހނނނއ ޞލބނ ކރނހ މސއކތއ ކރމށ އދ މއ. ހމއކނ އބމނ ނއޓލއގނނވތޔބއމހނ، ގރއނއ ސނނތއ ހލފވ ހލގއވސ ތޔބއމހނގ ވރނނށއ ! ތއޙދގ އހލވރނނވ..... ލބފއވ ބމކވ

އދ . ތޔބއމހނނށ އބއމހނ ފނނ ކނމ ތނކނ ހފ ގތލކރށވ" تعالى اهللاށ ކނކށ ތބވނ ތއވ؟ ނނ އލމވރނނގނހރ ބރވރކމއ ފހ ބޔނވ. ފހ، އބއމހނ ފނނތކނ ހފއ ގތލކރށވ.... އބއމހނގ ތރއނ އއލޔއނވސ ނނގ ހއޓވ

އދ ތއވ؟ ވޙކރއވހނދ އއލހށ ތބވނ" 91- 89ނސ ސރތގ . އބއމހނގ މއޗށ ތޔބއމހނނށ ތމނއލހ ލއވފއވއވ

~ 184 ~

ބނ ހނދ އކލގފނށ ތބވނތއވ؟ ނނ ހމ " ނއ ނޞރއނ ނރލށވއރބ ޖޒރއނ ޔހދނ) "وسلم علیھ اهللا صلى( اهللاރސލ

މޖހދނނކ ޚވރޖނކމގއ ބނބނ ތބނ ތއވ؟ތއވ؟ އދ ޞލބނގ މސލމނގ އތދށވ ގތލކރވ ކނމ ޞލބއކށ އތއ މސލމނނއ ގތލކރމނ ގނދނ ކނބއއ 571

ހދނ ހފއ، ތރއނ ހއޔރވފއވ ކފރނތއ ސލމތކރމށޓކއ ދވނ ކނބއއތއވ؟ ސހނނގ ކރހއކލމށޓކއ މޖލތކއ ބނގރސތކގއ މޖހދނނށ އމޖހދނތކގ ލއނ އބއމހނގ ކރހއކނ ފލވއދނ ކނބއއތއވ؟ އދ ޖ

އރ އއޗކވސ ހތށ އނޔކރމށޓކއ ޞލބނގ އތދށށ މޖހދނތއ ދނ ކނބއއތއވ؟ އދ އތއ މލއނ މސލމނނއ ގތލވ .....އ އއބއވނ ކނބއއތއވ؟ އރނ ތޔބއމހނނށ ސފވދނއވއމސލމނތއ ގތލކރމގއ ޞލބނނ! ނރ، އދ ކއއ

ނއ، އދ ސހނނނއ ޞލބނގ ޝއތނނތއ، ޝޝނއ، ބސނޔއއ، ކޝމރއ، ފލޕނސއ، އނޑނޝޔއއ، އފޣނސތ 572އޚތނތކގ އއފތތރކނ ފރމނ ދއރވސ އބއމހނގ ގތގއ ތބމށ ހތހމޖހނ ތރކސތނއ، ޢރގގއ އޅގނޑމނގ

ފޓތއ ނގ، ކކގތއވ؟ އދ މސލމނގ ކރގއ ކއތގ ކރގއ ޖހ ވގނޑޖހ، އރޔނކށ، ބދ އޚލގ އމލތއ ހނގވ،އ ނ ދއރވސ އކނކރމނދ ސހނނނއ ޞލބނގ ގތގއ ތބމށ ހތހމޖހނ ކނބއއގ ތއވ؟ އދ އސހނނނފޟހތކރމ

ނތކށ ތރހބދ ޞލބނގ މއ މރކޒ ކމގއވ ހދ ގނޑވރށ ބރޖހ، އބއމހނ މސލމނނއ އދކޅށ ހނގމނ ގނދ އދވ ޝކރ އދކރނ މނބއ މރތއދ ސރކރތއ ނނ، ވކ އހނ ކނބއއތއވ؟

ލމށ އދ ޞލބނނއ ސހނނގ އތދށނ މސލމނތއ ސލމތކރމށ މސއކތކރމނގނދ މޖހދކއ ޖހގނ އށނދ 573މސލމ އހލވރނތއ ބމނ ފހލމށ މސއކތ ކރމނގނދ ޞލބނނއ ސހނނ ވސޖހ ހސބގއ ތބ، ހނ ، ފސޖހފއ

ޖހދނގ މ. ށވސމސކށ، މސލމނނއ އދކޅށ ރވ، ކއބއ ހދމނ ގނދނ ކނބއއ ތއވ؟ ވމ އމއލ ނފސއ ސވލކށލމސލމ ، އބއވހމޔތނ ރއކއވގނ، ޞލބނގ ހމޔތށ ދނ ކނފދ ބއއތއވ؟ އދ މމޖހދނނއ އދކޅވ ކފރނނއ އ

.......ވއޚނނއ އޚތނތއ ގތލކރމނ ގނދނ ކނބއއތއވ؟ ވމ ވރށވސ ފނކށ ވސނވށ

~ 185 ~

574މއލތ އބރހމގއ އޅފއވ ހރސތއ - 8 ވޙކރއވފއވއވ تعالى اهللا

تعالى اهللاއކމއ ނވތ އއޗއގއ އދ. ބއއފހރ ތޔބއމހނ ކމކށ ނވތ އއޗކށ ނރހނތރވދނއވ" 575."ގނވގނވ ހޔކނލއވއފނއވ

ވޙކރއވފއވއވ تعالى اهللاއދވސ

ދކށލއވނކމށ ހކރނހއޔވ؟ ) ފތނއއގއ ނޖއސވ(އބއމހނ އމނވއޖކމށ ބނމނ އބއމހނ "

ކށވރނ އމތހނކރއވމގ ގތނ އކއކ ފތނތއ އބއމހނގ ކރނ އސވދޔމހނނށ ތމނއލހ ހމ 576."ދނވޑގނވއވ تعالى اهللاފހ އމނކމގއ ތދވރވމހނނއ ދގވރނ ހމކށވރނ . ދއކވމވ

ވދޅވލއވފއވއވ )اهللا حفظھ(ޝއޚ އބ މޙނމދ އލމޤދސ

އއލހށޓކއ . އޅގނޑމނނއ ތޔބއމހނ އއލހގ ހއގގ މތގއ ސބތކށދއވށއވ تعالى اهللا! ނށވދނ"

ބރއވމއ އއލހށޓކއ ވފތރވ އހތރކނ ބއވމއ، ކފރނނއ އބއމހނގ އލހނތއ ކމގއ ބނ ކބއނ ބރއވނ ޖހކނ އނގ އނގމއ، އއލނތކގ މތގއ، މއލތ އބރހމގއ ސބތވމށޓކއ ފރތތކގ

...."އތއ ބރތކކއ ދތތކއ އފލނޖހއވ

.ގ ދވނ ބއވ"ތދމގ - މއލތ އބރހމ "މއ 574((. ދ އނނނވ އޔތވސ ބލލނ މހނމވއ. 19ނސ ސރތގ 575

(( "ގރމކރނ ތޔބއމހނގ މއޗށ ކނޑއޅ ވޖބވއވހނ .

އދ ތޔބއމހނ . ތޔބއމހނ ނރހކމއ އއ ތޔބއމހނނށ ރނގޅކމކށ ވދނއވ. ނމވސ އއ ތޔބއމހނ ރހ ކމކށ ނވއވއހނސ ތޔބއމހނނކށ . ވނ ދނވޑގނނވتعالى اهللاއދ . ނހރ ކމކށވސ ވދނއވރހކމއ އއ ތޔބއމހނނށ ގއލ

216ބގރ ސރތގ ." ނނގނއވ 3- 2ޢނކބތ ސރތގ 576

~ 186 ~

ގކ އމގއ ވށއގނ އދ އމ. ވމ މމގކ މލއ އތރނ ޗލކރވފއވ މގއ ކމގއ ދކގނ ނވނއވއމގކ އމގ . ގނދ ބނމވ تعالى اهللاއހނސ، . ހމޖހމއ އމނކނ ވ މގއކމގއވސ ދކގނ ނވނއވ

. ގއވހޔވގނވ ނޢމތއ. ނމވސ ނމނވނ ގމކސތރގއވ. ވށއގނ ނރއކލއ ފތނތއވ މގކވ .އދ އބޔކށ ރހގނވ ރއބއގ ހޟރތށވ. މރވސދވ ބގޗ ތކގއވ

. އދ އއވސ ހލއގއ އޅގނޑމނގ އމއލ ނފސތއ އމތހނތކގ ތރއށ އއލލކށ ބނމއ ނނވ

މމގ މތގއ ރނގޅއ ނބއ . ނނތގ ތރއނވ ކމކވގ ސتعالى اهللاއހނސ އމތހނކރއވމކ އހނ އމގކ . އދ އމގކ ވރނނއ އމއލ އދމގ އހލވރނ، އމގކށ ނރހނ މގވ. ވކވގނދއވ

ޝރކއ ޝރކގ އހލވރނގ ކބއނ ސފކށ އދ އމގކ . އބއމހނ އތބ ހލތތކއ ސދ ނބއދލ މގކވއދ މމގއ ހލފވގނވ މހނތއ ފނގނދނ އމއލ އދމއ، އރމ ދރއޅނތކއ . ބރއވމށ ގވލ މގކވ

ސރއ އބއމހނގ ކބއކނ އދ މއމތހނތކގ އއވސ އ. މދނޔ ހދމގއ ޝމލވގނ އޅތނވއގތނ އނމ . އހނ މސތކނ އމތހނ ކރއވނ އބއމހނ ދނގ މތގއ ސބތވ ވރކނނވ. ނފނނނއވ

ބވ އގނ ތއއދ އއށފހ އއއ ޖހވޑ. ބޑށ އމތހނ ކރވނ ބޔކ ރސލނނއ ނބބބކލނނވ 577.ފހ އއއ ޖހވޑއގނ ތއބވ ބކލނނވއދ އއށ. ބކލނނވ

އހނ އބއމހނނކ . އދ މއލތ އބރހމށ ތބވމހނނކ އނމ ގދއށ އމތހނ ކރވނމހނ ކމގއ ވއވ

اهللاރސލ 578އގތނ ވރގ ބނ ނއފލ. ނގ ދއވ ހފހއޓ ބޔކށ ވތއވއށ ގވމގއ، ނބއޔتعالى اهللاކލގފނ ތގނނވ އއޗކއގނ، މހނގ ފރތނ އދވތ ރއދވމހކ : "އށ ބނޏވ)وسلم علیھ اهللا صلى(

علیھ اهللا صلى( اهللا ނށ މޒމނގއ އބއމހނނކ ރސލވމ ތޔބއމހނ" 579.މނވ އއއސއއ ނވއވގ ދއވތ ކރއށ ގނދމހއކމށއ، އމހކ ނބއޔނގ ޢގދގއ ހރމހއ ކމގއ ބނފ ނމވސ )وسلم

ތލގ އހލވރނގ ގތގއ ހމޖހފއވ އމހކށ، ބތލގ އހލވރނގ ކބއނ އއވސ އމތހނއ ނއސ، ބވޑއގނފއވ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا މހއކމގއވނމ އމހކ ހމމގނ ނއޓފއވ މހކވ؛ އމހކ ރސލ

ނ ހއގނނ ހދމއ ލއގނ ހރ ނނ އމހކ އމހގ ބހގއ ދގހދ އމހ ލ. 580ދއވތއގނ އއ މހއ ނނވ

صلى( اهللاއނމ ގދއށ އމތހނ ކރއވނ ކނބއއތ އއމދ ރސލ: "މތނގއ އޝރތކރއވފއވނ ތރމޒގއވ ޙދޘއށވ 577

ތއބވ ) ދރޖއގ ގތނ(ރސލނނވ، ދނ އބބކލނނއ އނމ ގތގއ"އކލގފނ ޙދޘކރއވއވ . އއ ސވލވވނވ)وسلم علیھ اهللاވމ ދނގއ ސބތކނ ދއކއފމހކ ވރށވސ . ތއބވ މހނނވ) ދރޖއގ ގތނ(ދނ އބބކލނނއ އނމ ގތގއ. މހނނވ

އގތށ . އދ ދނގއ ސބތކނ ބލކށމހ އމތހނ ކރވހށ އމހއގ ސބތކނ ހރ ވރކނނވ. ހކވވރގދއށ އމތހނކރވނ މސނނ ޞޙޙ. (އވގސ އމހ ބމގއ ހނގއރ އމހކ ކށނ ސފވފއވ މހއކމގއ ވމށދނދނ އ އމތހނތކށ ހއޓމއ ނވ

)"1956އއތރމޒ .ގ ފރތމ އނބކނބލނ ކމގއވ ޚދޖ ބނތ ޚވއލދގ ބޑބބއކވ)وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا ވރގ ބނ ނއފލއކ ރސލ 578 ގނސދއވފއވނ ބޚރއވ 579 علیھ اهللا صلى( اهللا ދރލ ޙރބކނ ދރލ ޙރބކށ ގސ، އބއމހނނކ ރސލ މސލއގ ގތނ އއގއމ އނއ ގއމށ؛ 580. މއ ނދއވއށ ތބވ ބއއ ކމގއ ބނނމވސ، އގއމތކގ އހލވރނގ ކބއނ އބއމހނނކށ އއވސ ކހލ އދކޅކ)وسلم

.ރތނ އސލމދނށވނ ފއދއއ ނނކމއ ގއލނކނ އކފރނތކށވސ އނގއވއހނ އބއމހނގ ފ

~ 187 ~

ނނނމ ބޔކ ރއސމށޓކއ . އދ އމހކ އކނ ކރނ އމހއގ އމއލ އދމގ މތނކމށ ވދނއވ. މހކވވރޔ ރއސފއ، ދނގ އހލވރނގ މއޗށވ ޖސސކށވ ބޑ މސރއއ މސލކށ. 581ކމގއވސ ވދނއވ

.ހދނ ކމގއ ވދނއވ

އހނސ . މއލތ އބރހމކ އމހކށ ވރށވސ ގނ ބޑތ ކނތއތކކއ ކރމތ ކރވނ ކމކވ. އނއކވއދ . ގ ފރތނ ލބނވ ކމޔބއ، އއލހގ ފރތނވ މތ ދރޖތކއއވتعالى اهللاވނ އކނތއތއ ގޅފއ

އނއބޔކ ކފރއ . އއބޔކ އމނގ އހލވރނނވ. އއއއކ މސތކނ ދބޔކށ ބހގނ ދއވއދ އކމގ ތރއނ އއރޙމނގ އއލޔއނނއ ޝއތނގ . ނކޔމނތރކމއ ފސގގ އހލވރނނވ

.ނބއޔނނއ ރސލނގ ދއވވނ އފދއނނވ. އއލޔއނ ފރނ އނގ ފޅވގނ ދއވ

ގނޑމނނށ މކނތއ އޅ. މއދ އޅގނޑމނ މއޅފދ ފތނވރ ހލކށ އބއމހނ ވއޓފއއ ނވއވތނބޅލ މހނ ފސގނނއ ފޖރނނއ . ތހއމލކރނ ޖހފއމވނ ރނގޅމހނނއ ނބއމހނ އކވމނނވ

އދ . އވތއވނވތ ތގވގ އހލވރނނށވރނ އފދ ފފއގ އހލވރނ ގތކށ މތވރކރވފ. އއވމނނވއހނސ . އބއމހނނކ އކގތގތނ ދނއ އދވތތރކނ ދއކ ބޔކށ ވޔސ އޅގނޑމނނށ ހޔވފއވމއވ

اهللاމއ، ދނގ އދވތތރނގ ކބއނ އއކށ ބރއވގތ. ރސލނނއ ނބބބކލނގ ދއވތ ވރށވސ ސފވގ ޝރއތ ދކށލ މހނގ ކބއނ ބރއވމއ، އބއމހނގ އލހނތއ ކމގއބނ ފރތތކނ ކފރވ، تعالى

ގ ޝރޢތށ ހތހރހ ގތއ ހދގނދއރ އބއމހނނއ އއވސފދ ގޅމއ ބއވ تعالى اهللاބރއވގތމއ، . ހގނ އޅމއ ނނވރ

ވމ ތޔބއމހނނށ މއލތ އބރހމ ސފވ، އއ ރސލނނއ ނބބބކލނގ ދއވތކމށ ދނފމހކ ދދނޔގއވނ، ތޔބއމހނ އދ އއށފހ ދނގނނނޖހނ ކމކ، ތޔބއމހނގ އދ. ބއޖވރކމއ ފލޙ ލބގނފއވ

އދ . ރނނވއބއމހނވނ މމއލތށ ބ! އދ ކއއތ. އކމގ މތގއ ތބމކށ އއވސ ގތކށ ނރހނއވ. 582ރމނނވމމއލތށ ގވމހނތއ ފހލ ނތކށލމށ އކގތގތނ ގނދނ ގނ މސއކތތކއ ކ އބއމހނ

ވޙކރއވފއވނ تعالى اهللاއދ މއކ ދއރވސ ކނ އތގތ އނގވދއވ

583."އމހނ އދނ ކލގފނ އމހނގ ފރތށ ލނބ، އދ އމހނ ކލގފނއ ގތވގތމށވ"

އނ ނގ ހތތއ ރނގޅ ކމގއވނމ މދނޔއށޓކއ އޚރތވސ ކޑއގއގއ ވއކލވދނކމށ ބނ ޖހމ މރޖޢއބއމހ 581

.ފދއނނވ((ވޙކރއވފއވއވ تعالى اهللاއގތނ 582 ((" އދ ކފރނތއ، އބއމހނނށ

217ބގރ ސރތގ ." ވނމ ތޔބއމހނގ ދނނ ނރލވމށ ދނދނ ތޔބއމހނނއ ހނގރމކރނ ހއޓ ނލ ހއޓވ 9ގލމ ސރތގ 583

~ 188 ~

ރހމށ ގވ ދއވތދމހނ، އމގށ ނގވ ކނމވސ އހނ ތކނތކ ނޖހ ވމ އބއމހނގ އދމކ މއލތ އބ .584މގކށ ގވމވ

ހމކށވރނވސ މދނޔގއ މމގ ޒނތތރ ކރވފއވނ އނދގލއ، މސބތތކއ، އލފނއ، އނޔއއ،

ގ تعالى اهللاއދ އޚރތގއ މމގވނ، . ދވމއ، ޝހދވނފދ ކނތއތކނނވހޖރއއ، ހނގރމއއ، ބނ رضي(ސހބނނއ، ބއދލފޅކރއވމއ )وسلم علیھم اهللا صلى(ވޖހފޅ އޅގނޑމނނށ ދއކވ، ރސލނނއ

.ވބއދލފޅކރއވނ ހއދވދއވފއ )عنھم اهللا

.އދ މމގގއ ހނގފއވ ރސލނނއ ނބބބކލނނށ ޖހފއވ ހލތއ ބއލވލއވށވ

ދކށ ތޔބއމހނ އޅކނކރ ފރތތކގވސހރ تعالى اهللاއދ ! ބއމހނގ ހރ ނބއކމއގ ބޑކމއވތޔ"ތޔބއމހނ މކމއމދ . ތޔބއމހނނކށ ފހ ނވސނ ހއޔވ؟ އމހނ ދނ ބނޏވ. ނބއކމއގ ބޑކމއވ

585."އދ ތޔބއމހނގ އލހނތކށ ނޞރދ ވގވރވށވ. މ އކލގފނ އނދއލށވކމއކރނ

އގދ ) ފރލއ ރކރމށފހއތނށ ދރ އޅއ (އދ . އކލގފނށޓކއ ބނއއ ހދށވ. އބއމހނ ބނޏވ" 586."އލފނގނޑގ ތރއށ އކލގފނ އއލލށވ

. ހނ އކލގފނ ގތލކރށވތޔބއމ. އކލގފނގ ގއމގ މހނގ ޖވބއގ ގތގއ މހނ ބނނ ނނ ނތވ" 587."ނނ އނދލށވ

ޝއޚ މޙނމދ ބނ . މކނތއތއ އއސފއވނ ހމއކނ ޙނފއޔއނގ ތރއނ ވމގ ސބބނނވ

ނމދކށ، ޤރއނ ކޔވ، ހމއކނ: "ވދޅވލއވފއވއވ )اهللا رحمھ(ޢބދލލތފ އބނ ޢބދއރޙމނ ގ މނއކ)އޟހރއދނ(ސނނތތއ އދކރނމ، އއ ދނ ފޅކރމ ބނ ޖހލމހއއ ހލފށ ދނ ފޅކރއވމގ

ލވއވ ކޔނ ފތ ބއ"މއލތ އބރހމ"ގ )اهللا حفظھ(ޝއޚ އބ މޙނމދ އލމޤދސ 584 68-67އނބޔ ސރތގ 585 97ޞއފތ ސރތގ 586 24ޢނކބތ ސރތގ 587

~ 189 ~

އހނ މޝރކނގ ކބއނ . އދ އޖހލނގ ބނނވނ ވރށވސ ނބއވގނވ ބނމއގ ގތގއވ. މއއވކ، އކފރނގނޑގ ތރގއ އމހކ އޅމކށ އބއމހނ ހއދއއ ބރއވ، އބއމހނނށ ބރއވކނ ފޅކށފމހ

ވޙކރއވފއވއވ تعالى اهللاއގތނ . ނނ ގތލކށލވތއވ. އބއމހނ ބލނ އމހކ ނރލވތއވ. ނދނއވ

ހމކށވރނ ތޔބއމހނ އހރމނގ ރށނނރ : ދނ ކފރވމހނ އބއމހނގ ގތގއވ ރސލނނށ ބނޏވ" 588."ށ ވނނށވނނނމ ތޔބއމހނނށ ޖހނ އނބރ އހރމނގ ދނ. ބރކށލހށމވ

ކފރނގ އލހނތއކމގއ ބނ ފރތތކށ އއޗހ ގވ، އބއމހނގ ދނށ ހޖ ޖހ، އބއމހނގ ފކރށ

އއ އށއ އކލގފނގ އރހގއ ތއބވ ސހބނނށ ކރމނ)وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا ރސލ، ފރއސރކރމނ 589."އނދގލއ ދއތރތއ އތއ ގނއކށ އތރވގނދޔއވ

އދ މއލތ އބރހމށ ތބވ މހނގ ތރއނ ހހޅއގ އހލވރނ އކކ އނކކށ ވދޅވލއވއވ

ނނނމ އމހނގ . އ ރށގމހނ ތޔބއމހނގ މއޗށ ފޅވއޖނމ ތޔބއމހނގއ ގލނތޅ ރޖމކށފނއވ"ވހކވސ ފލހއ ކމޔބ ނލބނ މހނގ އހނވއޖނމ ތޔބއމހނވހށ ދ. ދނށ ތޔބއމހނ ވއދފނއވ

590."ތރއނނވ

އށ ބނ އނޒރކށފއވއވ)السالم علیھ(އދ ކފރނތއ ޝޢއބ

ނވތ . ތމނމނ ކލގފނއ ކލގފނށ އމނވގނތބ މހނ ތމނމނގ ރށނ ބރކށލ ހށމވ. އ ޝޢއބވ"ޔބއމހނގ ތ(ތމނމނ ނރހ ހލވސ : އކލގފނ ވދޅވއވ. ތމނމނގ ދނށ ކލގފނ އނބރ އނނށވ

591"ހއޔވ؟) ދނށ އނބރ ދނވ

13އބރހމ ސރތގ 588 ގ ޖހދއ ބހބއ ބއލވ)"8/207(އއދރރއސނއޔ " 589 20ކހފ ސރތގ 590 88އޢރފ ސރތގ 591

~ 190 ~

އދ މކމނ އޅގނޑމނނށ . ފނ ދއވ ޖވބ ބއލވށވއކލގފނށ އނޒރދމނދޔ އކފރނތކށ އކލގއކލގފނ ގނގސ ސހރގ ގދހނގއ . އށ ޖހވޑއގތ ހލކޅވ)عنھ اهللا رضي(ހނދނ އ ވގނދނ ބލލ

" އކއ، އކއ"ރވމނވސ އކލގފނ ދޔއ ބއވފއ އކލގފނގ މފޅ މއޗށ ބޑ ހލގނޑއ ކފރނތއ އ. ގނދ ބނމވ تعالى اهللا"ވދޅވފދއނ އކލގފނވސ ވދޅވއވ )السالم علیھ(އދ ޝޢއބ. މހނ ކޔމނނވ

ވނމ، މވގތ ކޔމނ ގނދނ މބހށ ވރނވސ ކލ ރޅ އނނނ ބހއ ތމނކލގފނށ އނގވޑއގނނ 592."އބހކވ

.ހރހ ޙނފއނވސ އޅއވ މފދއނނވ

ރސލކނ ލބވޑއގނނވމއ ހޖރއއ : "ވދޅވލއވފއވއވ) اهللا رحمھ(ޝއޚ މޙނމދ ބނ އޙމދ އލހފޒ

އއ ސހބނތއ ތއބވ ގތއ، އބކލނގ ގވލއވމއ، އބކލނ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا ދމދ ރސލއދ . ދހއހރ ވނދނ ޤރއނ ބވއލއވމނ ދޔއވ. މނކރއވވ ކނތއތކއމދ ވސނވލއވށވ

އދ އއށފހގއ ވފތރވ . ނއ ނކރމހނނވމސތކނގ ތރގއވނ އއޔތތއ ގބލކރ މހނއބބކލނ މފދއނ ދހއހރ . އއބއވނތވމއ ބރއވނ ބނވގނވނ އމނވމއ އމނނވމގ މއޗށވ

އދ . ކމޔބ ލބގނވ މވއޙދކވ އށ ތބވ ކނމ މހކ)وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا ރސލ. ވނދނ އޅއވއވމދހ އހރ ތރގއ ނމދއ އދ . އކލގފނށ އނކރކރ ކނމ މހކ މގފރދ ހލކވފއވ މޝރކކވ

ބޑތ ފފތކއވސ އދ ހއދ ގއމކރނޖހ. ރދއއ އދވސ އހނ އފދ އޅކމއ ވޖބއ ނކރއވއވތރއނވސ ) ތއޙދގ އހލވރނނއ ޝރކގ އހލވރނގ(އހނސވސ ދބއމހނގ. މނކރއވފއއ ނވއވ

. ގ ވފއވވނ ނރކ ހއނށއއބޔކ ސވރގ ހސލކރއވއރ އނއބއމހނ. އތއ ބއއ މރވގނ ދޔއވ 593."ވމ މކނތއތކއ ރނގޅށ ވސނވއފނމ، ތޔ އޚނނށ މކމގއވ ފއދ ފނގނދނއވ

ޝހދތގ ދކލމ ކޔ، މސކތނ ނފއބ ނމދ : "ވދޅވލއވފއވއވ )اهللا رحمھ(އދ ޝއޚ ޙމދ ބނ ޢތޤ

ޝރކނގ ތރގއ އޅނސ، ނވތ މރތއދނގ ބނތކގއ އޅނސ އމހކ ދނގއ ސބތވފއވ ކރމހ މ .އހނސ މއ ވރށ ބޑވގނވ ކށކވ. މހއކމގއ ބއއމހނ ހކށފނއވ

އދ ކފރގ . ކފރވނ ދމވ އތއ ކނތއތކއ ވއވ ދނނށވ، ކފރގ އތއ ވއތރއ އތއ ބޔކށ އޅ،

އދ މސލމ . ޖމޢތތކގ ތރއނ ކނމ ޖމޢތކވސ މތނނ ކނމވސ އއކމކށ މޝހރވގނވ ބޔކވއދކޅ ހދއފމށ ދނދނ އބއމހނ ، އވމހ އބއމހނގ ޖމޢތއ އބއމހނ މޝހރވފއވ ޝރކނ ބރ

. މސލމވކމކށ ނބލވނއވ

ބއލވ)" 4/525(ތފސރ އބނ ކޘރ " 592 ބއލވ" ދރޖތއސޢދނ" 593

~ 191 ~

ޅކރމށޓކއ ވރށވސ ސބތ އމހއގ ކރމތގއ ދނ ފ، ވމ މހއގ ކފރކ ޝރކގ ތރއނވ ކމއނމ صلى( اهللا އދ މހއގ ކފރކ ރސލ. ތއޙދކއ، ޝރކ މނކރމކއ، އއށ އނޒރކރމއ ހނނނޖހނއވ

علیھ اهللا صلى(މޙނމދއށ އނކރކރމގ ގތގއވނމ އމހއގ ކރމތގއ ދނ ފޅކރމށޓކއ )وسلم علیھ اهللاގ ރސލކމށ އނގމގއޔއ، އހނމހނނށ ކނކށ ތބނވމށ ގވމގއ ވރށވސ تعالى اهللاއކ )وسلم

ނ އދ މހއގ ކފރކ ނމދ އޅމގ ގތނވފއވ ކފރއނމ، އމހއގ ކރމތގއ ދ. ސބތވނޖހނއވއދ ވފތރވމއ އކވރކމގ މތގއ . ފޅކރމކ ފރޟ ފސނމދކރ ހލ އނއށ ނމދކރނ އނގމވ

މހގ ކރމތގއ ދނ ފޅކރމކ އބއމހނނށ އދވތތރކނ ދއކ، ރޅއއސ، ވއމހއގ ކފރ ބނވފއ 594."ވކބއނ ބރއވގތމރކނގ މޝ

ފދ ބބކލނނށ ކށފއވ އނޔތއ )عنھ اهللا رضي(އއ ބލލ)عنھ اهللا رضي(ބނ ހޒފ اهللاއދ ޢބދ

މއ މޝރކނގ: "ވދޅވލއވފއވއވ )اهللا رحمھ(ބޔނކށދއވމށފހ އމމ ޢބދއރޙމނ ބނ ޙސނވމ ފތނއގއ . އތދށވ ސހބނނށއ ރސލ ބބކލނނށވސ އފދ ބޑތ އނޔތއ ލބމނ ދޔއރގ ހލތވ

ޖހމނ ބތލށ އވސވގނ، ބތލގ ތރއށ ވދގނ، ބތލށ ބސދ، ހއގށ ފރގސދ، ކފރނނށ ރހ، ބޑކށ، އބއމހނނށ ތއރފކރމހއއ އޅކޔލއރ، ސހބނވނ ކނފދއކނތއވ؟ އބއމހނވނ އބއމހނ

ވޙކރއވފއވ ފދއނނވ تعالى اهللا

އމހނގ ކބއނ އދވއޖނމ ) މޝރކނކމގއވމށ(އމހނގ ކއރއށ އކފރތތކނ ކފރނތއ ވދގތމށފހ " 595."އމހނ މގނއރއވނދނ ނތބ މޝރކ ވއޖއހވ

ޟރތނ އދނ އޅގނޑމނ ސބތކށދއވ، ފތނއގ ތރއނ ފޅވގނވ ގ ހتعالى اهللاވމ އޅގނޑމނ

علیھ اهللا صلى( اهللا އދ މސލމވ، ރސލ. ކނތއ ތކނނއ ފރވފއވ މގފރދނތކނ ސލމތކށ ދއވމވއނ ބރއވ، އބއމހނގ ދނއ އލހނތކއ ދމއށ އށ ތބވމހނނށ ޝރކއ މޝރކނގ ކބ)وسلم

596." ފރއސރ ނކރއވނމ އކނތއތއ އބއމހނނއ ކރމތނވސކނ އއ އނމނނށވސ އނގނ ކމކވ

ނޒރތކނ އބއމހނނށ އނޒރދވފއވ، ތއޙދގ މތގއ ސބތވ، ބތލއ ހނގރމކށ، މރއ އނޔގ އއދ އބއމހނނށ ހޖރކރމށ ދނ ތނއ ނތފއތބ މހނނށ ހހޅއގ އހލވރނގ ގތގއ ވރށވސ

އޚދދގ އދ .ބދލވއވ ޅއކށ އބއމހނ އއލތއ ދކށ، ފރބދއއގ ހހ . ފރހމވގނވ ނމނއއވއވ

ގ ބއ"އޟހރއދނ"ގ ތރއނ )"8/124(ސބލނނޖހ " 594 14އޙޒބ ސރތގ 595 ގ ޖހދއ ބހބއގ ތރއނ)"8/124(އއދރރއސނއޔ " 596

~ 192 ~

އބއމހނވނ އބއމހނގ ޢގދއއ . ނވ ނމނއއވއވއހލވރނގ ކބއގއވސ އބއމހނނށ ރވތވގ اهللا صلى( اهللا އދ ރސލ. އހނސ އބއމހނ ފހތށޖހ ހހއ ނވއވ. ތއޙދށޓކއ ދރހއޓ އނދލވފއވ

ވ ނމނއއތއވ؟ އބއމހނ ހޖރކށ، ޖހދ ގ ސހބނގ ކބއގއވސވނ ކނފދ ރވތވގނ)وسلم علیھ އދ ގތލކށ، އބއމހނގ ތރއނވސ ގތލވގނދޔއވ،. ކރއވ

597."ޑގނވއވއދ ތދމގދއކވ އދ ނޞރދއވ އލހކ ކމގއ ކލގފނގ ވރރއބވވ"

އއ އހރތދވހށ އމނވމހނނށޓކއވ تعالى اهللاހމކށވރނ އބބކލނގ ސޔރތނ ތޔބއމހނނށ ލބހށ " 598."ވ ނމނއކވރވތވގނ

)ފއޒލ ކބރ(އދ މމގގ ނމތނގއވނ ބޑވގނވ ކމޔބއވ

ހމކށވރނ ތޔބއމހނ އހރމނގ ރށނނރ : ދނ ކފރވމހނ އބއމހނގ ގތގއވ ރސލނނށ ބނޏވ"ދނ އބއމހނގ ވރއލހ . ޔބއމހނނށ ޖހނ އނބރ އހރމނގ ދނށ ވނނށވނނނމ ތ. ބރކށލހށމވ

. ހމކށވރނ ތމނއލހ އއނޔވރ ކފރނތއ ހލކކށލއވ ނތކށލއވހށމވ: އރސލނނށ ވޙކރއވއވމއ ތމނއލހގ އމރށ ކޔމނވ، . ށފހ ތޔބއމހނ އބމގއ ގރރކރއވ ހށމވއދ އބއމހނ ހލކވ ދއމ

599."ތމނއލހގ ވޢދށ ބރވރކނމތ ގއމވ ތބއޖ ބޔކށ ހރ ޖޒއވ

އގދ ) އތނ ދރއޅ ފރލއ ރކރމށފހ(އދ ! އކލގފނށޓކއ ބނއއ ހދށވ. އބއމހނ ބނޏވ" އހނސ ދރވ . އބއމހނ އޅނ އކލގފނށ މކރއ ހލތ ހދށވ! ގފނ އއލށވއލފނގނޑގ ތރއށ އކލ

31ފރޤނ ސރތގ 597 6މމތޙނ ސރތގ 598 14-13އބރހމ ސރތގ 599

~ 193 ~

ތމނކލގފނ ދނ . ގފނ ވދޅވއވއދ އކލ. ބލވބޔކ އބއމހނކމގއ ތމނއލހ ލއވވމވ 600."އއލހ ތމނކލގފނށ ދއކވނއވ. ތމނކލގފނގ ވރރއބ އމރކރއވ ތނށވ

އދ ނފނތއބއ، ނމވސ ތޔބއމހނގ ކރގއ އޅގސފއވ މހނނށ ޖހފއވ ހލތއ، ތޔބއމހނނށ"ސވރގވދވދނކމށ ތޔބއމހނ ފހ ހކރނ ހއޔވ؟ ކރގއ އޅގސފއވ މއމނތކނނށ ނހނ ބޑ

. ނވއވއދ މގތގއ ބނގޑމކނ ފދއނ އމހނ ވރގދ ގޑވއލވގ. ދތތކއ އނދގތއ އފލނ ޖހނވ: އއ އކލގފނއ އކގއ ތއބވ އމނވއޖ މސތކނނށ ބނވއޖއމށ ދނދނވ)وسلم علیھ اهللا صلى(ރސލ

ގ ހޟރތނ ނޞރލބނވނ ދދ تعالى اهللا! ދނނށވ. ގ ހޟރތނ ނޞރލބނ ދނ ކނއރކބއވ؟تعالى اهللا 601."އވގތގ

މއ ތޣތނގ މއޗށ ތއޙދގ ދދ ހއޕވއގނ ތއބވ އޅގނޑމނގ ޝއޚނގ ކބއނ މއދ ފނގނދ

ގ ބސފޅ ތދކރއވ ދލލ ދއކވފއވ)السالم علیھ(އދ އބއމހނވނ ޔސފ. މނޒރވ

އބއމހނ ތމނކލގފނށ ދއވތދ ކނތކށވރނ ތމނކލގފނށ ޖލވނ ! ތމނކލގފނގ ވރރއބވ" 602."ލބވތކނ ބޑވގނނވ

އމއލއށ ހދއގނ ، "ގއމއޔތއ"، "މނވނކމއ"ހމކށވރނވސ ޖލއ، އނޔތކއ، ޝހދވނވނ، މކޔ

.މއޅ ގނނތކއ، ކފރނނށ ވފތރވ އކވރނކމގއ ވމށވރނ މވއޙދނނށ ލބވގނނވ

އދ މމގގއ ހނގމހނ ފނގނދނ

99-97ޞއފތ ސރތގ 600 214ބޤރ ސރތގ 601 33ސފ ސރތގ ޔ 602

~ 194 ~

ތމނކލގފނ ތޔބއމހނނށ މގވނ ސލމތއ ބއޖވރކނ ! އ ތމނކލގފނގ ގއމގ މހނނވ"ތޔބއމހނ . ތޔބއމހނ ތމނކލގފނށ ތޔގވނ ނރކއގ އލފނގ ތރއށ ވނމށވ. ލބގތމށވ

އއލހގ ހޟރތށ އނމހ ޖހލގތގއހރ 603އށ ކފރވމށއتعالى اهللاކލގފނށ ތޔގވނ ތމނނމވސ ތމނކލގފނ ތޔބއމހނނށ މގވލނ ގދކރތވނތ، ގނގނއނ ފފފއސވ . 604ޝރކކރމށވ

ތޔބއމހނ ތމނކލގފނށ ތޔގވނ މދނޔގއ، ނވތ ! ޝއކއނތވ. މށވއލހގ ހޟރތށ އމނވއދ . އހރގއވޔސ އއއޗކށ ގވމށ އއވސ ހއގއ ނވތ ސބބއ ލބގނނވ އއޗކށ އޅކނކރމށވ

އދ އސރފވރ، ޖއބރނނކ ނރކއގ އލފނގ . ހޟރތށވ ގتعالى اهللاއހރމނގ އނބރދއނވނ އދ . ވއރ ތމނކލގފނ މބނ އއޗއ ތޔބއމހނ ނކނ ރނގޅށ ހނދމކރ ހއޓވ. އހލވރނނވ

. އއލހގ އޅތކނ ދކވޑގނވއވ تعالى اهللاރނ ހމކށވ. އށޓކއވتعالى اهللاތމނކލގފނގ މސއކތވނ އދ ފރޢއނގ . އބއމހނގ ނބ ރވނތކނ އކލގފނ ސލމތކރއވ ރއކތރކރއވއވ تعالى اهللاދނފހ

605."މހނ ވށއލވގނވނ އނމ ނބއވގނވ އޒބނނވ

. ކޔމހނ ކމގއވއވ

ގ އޅކނކރމށއ، ނމދ تعالى اهللاހލ، ގ ހޟރތށ އޅކނ ހލސކރتعالى اهللاހނފއނގ ގތގއތބ، " 606."ސދވގނވ ދނކ އއއވ. ގއމކރމށއ، ޒކތދނމށ މނވ އބއމހނނށ އމރ ނވއވ

ވނ އގތ ބޔނކށދއވފއވتعالى اهللاއދ ޙނފއނނށވމށ އދ މހނނށ

އއ އކލގފނގ އރހގއވ މހނގއ ތޔބއމހނނށ ރވތވގނވ )السالم علیھ(ހމކށވރނވސ އބރހމ" اهللاމހނ ތމނމނވނ ތޔބއމހނނއ، ތޔބއ. އއ އބއމހނގ ގއމގ މހނނށ ބނހނދވ. ނމނއއ ވއވ

. 607އދ ތމނމނ ތޔބއމހނނށ ކފރވސ ވމވ. ފޔވ އޅކނކރނ ގނގޅ ފރތތކނ ބރއވގނނވ تعالى

އގތނ މސލމނނއ އދކޅށ ކފރނނއ އހވނ 603ފޔވ އހނ تعالى اهللاއދ .ގޘކރނ، އސތޢނކރނ، އސތޢޘކރނ ހމނއވއގތނ އބލހއ އނގ ފއޖގ ފރތނ އސތ 604

.ފރތތކށ ގނނހދމގ ބރދނނވސ ހމނއވ 45-41ޣފރ ސރތގ 605 5ބއޔނތ ސރތގ 606މއޔތކ އހލއސނނ ވލޖމޢތގ . އވ"ތޔބއމހނނށ ކފރވއޖއމ"މ ނނނ" ތޔބއމހނ އނކރކށފނ: "ކފރނ ބކމ 607

.އމމނތއ މޝރކނނށ ތކފރކރމށ ގނނވ ދލލކވ

~ 195 ~

އއ . ވނ އފދފއވއދ ތމނމނނއ ތޔބއމހނނއ ދމދގއ އބދގ އބދށ އދވތތރކމއ ރޅވރކނވސ 608." އށ އކނ އޅކނ ކށފމށ ދނދނވتعالى اهللاތޔބއމހނ

ގ ގތގއވ މވއޙދނނށ ތޣތނ ހދގތ ހތށ އރވލއވށވ)السالم علیھ(މސ

. ތމނ ތޔބއމހނގ އތތކއ ފއތއ ބރކށ އދ ތޔބއމހނގ އނމނ ކދރ ރކގއ ޞލބށ އރވނމވ"ބޑވފއ ގނދވސވނދނ ދމހނނނ ކކކނ ތޔ އނމހއ މހނ ތމނމނ ދމހނގ ތރއނ އޒބގ ގތނ ބރ

609."ދނނހއޓވ

އދ ތޔބއމހނގ ކރނދޔ ސލފއޞލޙނ އތޣތނނށ ޖވބދއވ ފދއނ ! ގ އޅތކނނވتعالى اهللا .ޖވބދއވށވ

610."އހރމނ ދނ އހރމނ ހއދވ ބޑކރއވ އލހގ ހޟރތށވ. ގއލމއ ނތވ"

ދނމށ ތއޔރވގނ ނ ޖވބދއވ ފދއނ ޖވބއދ ތޔބއމހނނށވނ ތޔބއމހނގ ކރނދޔ ސލފއޞލޙ . ތބމވ

ތމނމނނށ ލބނ ދލލތކއ ތދމގގ މޢޖޒތތކގ : ފރޢއނށ ބނއވ) ރނއމނވ ސހރވ(އބއމހނ "ގ ނޢމތ މ تعالى اهللاކލއށވރނ ތމނމނ ހއދވ . ސބބނ ތމނމނ ހމކށވރނ ކލ އހތޔރ ނކރހށމވ

އކމކ ކލޔށ ހކމކށ . ލ ކނޑއޅނގތކށ ހކމ ތމނމނނއމދ ކނޑއޅށވފހ ކ. އތރކނ ބޑވގނވއވއއލހގ . ހމކށވރނ ތމނމނ ހއދވ އލހގ ހޟރތށ އމނވއޖއމވ. ކނޑއޅނ މދނޔގއ އކނޏވ

611."އދމވ ހޟރތނ ތމނމނގ ފފފއސވމށ

4މމތޙނ ސރތގ 608 71ތހ ސރތގ 609 50ޝޢރއ ސރތގ 610 73-72ތހ ސރތގ 611

~ 196 ~

ވޙކރއވވފއވއވ تعالى اهللاއދ ތއޙދގ އހލވރނނއ، ތޣތނގ އހލވރނނއ ބހގތނ

އތނގއ އމހނ މރއވސ . އއލހގ ހޟރތށ ފފވރގތގއ އނނ މޖރމނނށ ނރކއގ ދއމ އޒބ ހއޓވ" އއލހގ ހޟރތށ މއމނއގ ގތގއ ރނގޅ އމލތއ ކށގނ އނނމހނނކ. ނވސ ދރނއވ. ނވނއވ

ޖނނތ ޢދނގ މތވރ ނޢމތތކގއ އބއމހނ . އބއމހނނށޓކއ ސވރގގ މތވރ ދރޖތއވ މހނނވ 612."އއ ފފތކނ ތހރވގތ މހނނށހރ ހޔ ޖޒއވ. ދމތބނއވ

އޅގނޑމނނށ އމރކރއވފއވނ تعالى اهللاނށ އނގމށ، އދ މމތވރވގނވ ދނއ އދކޅ ހދމހނ

ތމނމނގ . ކނޑއޅއވ ލޔއވފއވ ގތއ މނވ ތމނމނނށ ނޖހ ހއޓވ تعالى اهللا: ކލގފނ ވދޅވށވ"ހޔ ދގތނ ކރ އއގތ ނނ : ކލގފނ ވދޅވށވ. ރ، އހތރ، އދ ރއކތރކނދ ވރފރތކ އއލހވއކވ

ތމނމނ ). އ ދގތކ ޝހދވނ ނނ ނޞރލބމވ(އހރމނނއމދ ތޔބއމހނ އނތޒރ ކރނތއވ؟ تعالى اهللاއނތޒރކށކށ މތބނ ތމނމނގ އތމތނ ނވތ އއލހގ ހޟރތނ ތޔބއމހނނއމދ

. ފހ ތޔބއމހނ އނތޒރކށގނ ތބށވ. ތޔބއމހނނށ އޒބއ ކރމތ ކރއވ ޖއސވއފނ ކމށވ 613."ގއ އނތޒރކރ ބޔކމވތމނމނނކވސ ތޔބއމހނނއ އކ

ވމ މމގގއ ތދވނ ކނބއއތއވ؟. މއލތ އބރހމއކ މއވ

. ތމނކލގފނގ އނމތގ ތރއނ ބއއވއވ: "ޙދޘ ކރއވފއވއވ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا އދ ރސލ

އދ އދވތތރނގ ފރތނ . އމރފޅށ ހނގރމކށ، އދއވނތއ ބލކރނއވ ގتعالى اهللاއބއމހނ 614." އދ ގޔމތއ ހމއށ އބއމހނވހށ އފދއނނވ. އބއމހނނކށ ގއލމއ ނދވނއވ

76-74ތހ ސރތގ 612 52-51ތއބ ސރތގ 613ގއ އބ ނޢއމއއ އދވސ އހނހނ )"2/289(އލޙލޔ "އއ، )16/220(އއ، ޙއބނ)1037، 247(ގނސދއވފއވނ މސލމ 614

އދ އބނ . ބއލވއވ ކޔނ ބބ އއކށ '...ލ ތޒލ ތއފ' ގ ދށނ 'ކތބލ އމރ' ގއ "ޞޙޙލ މސލމ"އދ .ފރތތކނނވ

~ 197 ~

ވމ

615."ގ މއޗށ ސލމހއޓވ)السالم علیھ(އބރހމ"

مجید حمید إنك إبراھیم آل وعلى إبراھیم على صلیت كما محمد آل وعلى محمد على صل اللھم

ބއއ ރވޔތތއ ޖބރ ބނ . އދ އބ ދވދއ އޙމދވސ މޙދޘ ގނސދއވފއވއވ. ވސ ބއލވށވ)"200- 190(އލއބނ"ބއތގ

.ގ ފރތނނވ)عنھ اهللا رضي(އދ އނއ ރވޔތތއ ޢމރނ ބނ ޙސއނ. ގ ފރތނނވ)عنھ اهللا رضي( اهللاޢބދ 109ތގ ޞއފތ ސރ 615

~ 198 ~

616އއ މރޖޢއނ)اهللا رحمھم(ނޖދގ އމމނ - 9

މތއޙދއގނ تعالى، اهللا. ދނނށވ: "ވދޅވލއވފއވއވ) اهللا رحمھ(އމމ މޙނމދ ބނ ޢބދލވއހބކށ ނލއވވމކ އއލހގ ޙކމތވނތ ރސލނ ފނއވވ ހނދ، އއވސ ބކލކށ އދއވނ ނވނ ފދގތ

ވޙކރއވފއވއވ تعالى اهللاއގތނ . ކމގ ތރއނ ކމކވ

މއފދއނ ކނމ ނބބކލކށވސ އނސނނއ ޖނނނގ ތރއނވ ޝއތނނ އބއމހނގ އދވތތރނކމގއ ހ"ހއލނތރކރމށޓކއ އގ އއބޔކ އނއބޔކށ މތ އމނކށފއވ ބތލ ބސތކނ ވސވސދ . ލއވމވ

617."އޅއވ

އލމތކކއ، ) ޙނފއނނއ އދކޅށ ބނނކރ(އދ ބއއފހރ އއދއވނގ ގތގއ އބއމހނނށ ލބގނވ ވޙކރއވފއވ ފދއނނވ تعالى اهللا. ފތތކކއ، ޒވބތކއވއވ

ފހ އބއމހނނށ އގއމތކގ ރސލނ މޢޖޒތތކއއކ ފނއވނ ހނދ އބއމހނގ ކބއގއވ އލމށޓކއ" 618."އފކރއވ

-މހ ހސބނ އމމގ ބސކޅ ނމނއވ-

މއށ ތބވމހނނށ އފދ ޒވބތކއ، އގ ރއދތއ އނގމކ ކނމހނވސ ދނގތނ ވމ މއލތ އބރހ . މހނމކމއ ކމގއ ދކމވ

ވނ ވރށވސ ޢބދލމޙސނ އބއކނގ މސލމނނއ އދކޅށ ކފރނނށ އހވމއ ބހގތނ ދފއވ ފތވ

އދކޅ ސލފއޞލޙނގ ފތވތކއ މފތވއކ އދ . 619މގފރއދފއވ އޚނތއ ދނނނ އނގރސ ގ

ކޔނ އވ"ނގޟ ފތވތލ އބއކނ ފ ޙކމ މޟހރތ އލމޝރކނ"މބއ ބނވފއވނ ޝއޚ އބ މޙނމދ އނނޖދގ 616

ގ "ވގފތ މޢލ ވގފތ"އވ ކޔނ ފތގ މއޗށއ އދހމ އކލގފނގ "އއތބޔނ"ލޔނކޅގ މއޗށއ، ޝއޚ ނޞރ އލފހދގ .ގ މއޗށވ"އއޝހބއޘގބ"މއޗށއ، ޝއޚ އބ މޙނމދ އލމޤދސގ

112ރތގ އނޢމ ސ 617 ބއލވލއވ" ކޝފއޝބހތ"އމމގ . 83ޣފރ ސރތގ 618 الحمد وهللا. މތގއވ ފތތއ ކޔލ އޚނތއ ވނ އނބރ ތއޙދއ ސނނތއ ސލފނގ މނހޖގ މއޗށ ރޖއވފއވ 619

~ 199 ~

620.އ ހމއށ ޖހމ މރޖޢއނ ގނދނ މފތވ އނމކށ ފތރމނނވފތވއއ ކމގއވފއވއރވސ މއދ

. މރޖޢއނތއ ތރޖމކށގނ އޅ އނގ ފތވގއ ގނސދފއވ އޅވލނތއ މތނގއ ކރގތކށ ގނސދނމވ

މތނގއ . 621ގ ބހވ)اهللا رحمھ(އއ އމމ އބނ ޙޒމއނ ނކލކށފއވނ މޙނމދ ރޝދ ރޟ -1

އހނ މބސތކކ މމއޟއއ ނވސގޅ . މބސތކށ ރއދދނމގއ ވގތކޅ ދއވއއ ނލނމވ

ގ ގތނ އބސކޅތއ އދ އނ މބސތކކ މމއޟއއ ގޅ ބސކޅތކއ ކމގއ ދއކމ. ބސތކކވ

.ގނސފއވނވސ ވރށ ދރދރނނވ

.ގ ޙދޘ ނބއކށ ތއވލކށފއވ)عنھ اهللا رضي(އދ އނވނ ޙތބ ބނ އބ ބލތޢ -2

ކށ ގނއނމ އހނ އޙދޘ އއ. އދ އބ ޖނދލގ ޙދޘ އނ ގނސދފއވނ ވރށވސ ކރކނނވ -3

.އނއށ އނނނ އނގ އމއލ ނފސށ ރއދދވފއވ

އދ ޞލޙ އލފއޒނއއ . އނވނ މޅ ތރޚގއވސ މޟހރ ތނ ބޔށ ބހލ ފރތމ މހ ކމގއވ -4

ސލއވތ ސވލވވނ ހނދ އނވސ އކމގއ އއވސ ތފ، 622)މޟހރއށ ނސބތކށ(މވލތއއ

އދ ކއއތ އއ މހ ދނނ . ބނފއވނ އކމކ އކމގއ އއވސ ތފސލއ ވކމއ ނނ ކމގއވ

623. ބރކރވ ކމއގ ގތގއވ

މބބގއ އކނތއތކށ اهللا إنشاءވމ . ދފއވއދ މގ އތރނ އބއކނވނ އލމވރނގ މއޗށ ދގވސ ހ

.ގ އޒނފޅއއކ މކލގ އޅވލފއވ އޅވލނތއ ސފކށދވތ ބލނމވتعالى اهللاއލއޅވލ،

އލވލއ "ޙތމ ބނ ޢރފގ ފތއކމށވ . މރޖޢއނ ދނ ފތރމނ، އނމކރމނ ގނދ ފތކ ގސރއއ ކމގއވ ޑރ 620

އދ ސލފއޞލޙނގ . އނގ ފތގއ މޟހރގ ވހކ އނމ ފހރކވސ ގނސފއއ ނވއވ. އވ"ބއނއސމޙ ވލޣލއވ: ވލބރއހނސ އފތގއ އނގ ކމކ އޔތތކއ ޙދޘތކގ . ސ ގނސފއއ ނވއވއމމނ މޟހރއއ ބހގތނ ގނސދއވފއވ ފތވއއވ

. މއޗށ އރޖއ ޢޤދގ ނބއ ތއވލކރމވބހގތނ އއސފއވ " އމސލމކ އހނ މސލމކއ ދކޅށ ކފރއގ އހ ހދމ"ގ ބސފޅކ )اهللا رحمھ(މތނގއ އމމ ޙޒމ 621

އހނނމވސ ކފރއގ . މކ މޅނ ދ މއޟއކވ"މސލމނނއ އދކޅށ ކފރނނށ އހވ"އކމއ މޟހރއވ ބނވ . ބސކޅކވކފރނނކ މކމގއ -2ތ މސލމނގ ބރގދވނ އވގ-1: ދޝރތއ ގނނވފއވއވ )اهللا رحمھ(އހ ހދމށޓކއ އބނ ޙޒމ

ގ )اهللا رحمھ(ވމ ހރހ އޚނނއ އޚތނވސ ޝއޚ ޙމދ ބނ ޢގލ އއޝއއބ. މސލމނ ބނގތށ ތބވނ ބޔކށވމވއދ މތނގއ ގނސފއވ ރޝދ ރޟގ . އވމކ އޅގނޑމނގ އދމކވކޔ" އލގއލލ މޚތރ ފ ޙކމލ އސތޢނ ބލކއފރ"

އހނސ އނ ބނނވނ އނއއއކގއ . އކނ އބއކނއށވސ ވރށ ރނގޅށ އނގނއވ. ބސތއ ނގފއވނ މޅނ ނބއކށވ . ކމވވރށ ގނ އލމވރނ ވކނ ދއ

ކނމ . އހނސ މވލތގއ ތފސލވއވ. މވލތއ މޟހރއއ ދމދގއވ ތފތކ މޟހރގއ އއވސ އތރ ތފސލއ ނވއވ 622 .ފތގ ތނވނ ބބ ބއލވނ އދމވއދ މކމއ ބހގތނ މ. އހނސ ކނމ މވލތކ މޟހރއއ ނނވ. މޟހރއކ މވލތކވ

.ގނސދއވފއވ މހ ދނނ ބރކރ ދހކނތއތއ ބލނ ހއޓވ )اهللا رحمھ(ޝއޚލ އސލމ މޙނމދ ބނ ޢބދލވއހބ 623

~ 200 ~

މޟހރ ތނ ބޔށ ބހލނ - 1

ޚނނއ އޚތނވސ މކމގއ ފހގކށލނ ޖހނކމކ މބއކރމކ އނމ ފރތމވސ ހރހ އޚލޞތރ އއނގ ކޅށ މކމގއ . އމއލއށ އފއދފއވ ބދޢއއ ކމވ 624އބދލ މޙސނ އބނ ނޞރލ އބއކނ

. އއ ނވއވއއވސ ސލފއޞލޙނގ ތރއނ ބކލކ ބރވލއވފ

އނ މކމގއ ބނފއވއވ އކ އމހކ އކމއ ކރހނދ )މސލމނނއ އދކޅށ ކފރނނށ އހވނ(ހމއކނ މރތއދވނ މޟހރ

.ކފރށ ރހގނ ހރކރ މޟހރއވ

ކފރނނށ އހވމކ އނ ބނގތގއ ބޑ ފފއކވ ދނޔވ އދމކށޓކއ މސލމނނއ އދކޅށ.

މހލތގއ . އދ އޒރއގ ގތގއ މސލކށ ބރގނގނ މސލމނނއ އދކޅށ ކފރނނށ އހވމވ

.ކފރއ ނނވ! ކއއތ އދ. ކޑވޔސ ބޑވޔސ ފފއއވސ ނނވ. އނ ބނނ މކމކ ހއދކމކވ

!މވބއނ ހރހ މސލމނ ސލމތކށދއވށއވ تعالى اهللا. މއ އނގ އނމ ފހގ ދރސތކގ ކރ ޚލސއކވ

އނނނވ އހނސ ސލފއޞލޙނނއ އބބކލނގ ޢގދއއ މނހޖގއ ތއބވ ހރހ އނމނވސ ވނ

:ބސކޅނ ފއދވލއވއގނނވ تعالى اهللا. ކފރނނއ އހވ އއބރލނ މސލމނނއ އދކޅށ: ނތއމހ ދނނ ބރކރ އށވނ ކ"

ވޙކރއވފއވ ފދއނނވ

626."ގތގއ ނގއފމހކ އބއމހނގ ތރއނވ މހކވ 625ހނ އއލޔއނގއދ އބއމ"

.އދ މހ ދނނ ބރކރ ދހކނތއތކކ އލމވރނ އއބސވލއވފއވ ކނތއތކކވ

: ގ ލޔނކޅގ އނމ ފހތކޅގއ ލޔއވފއވއވއކލގފނ )اهللا رحمھ(އދ އމމ މޙނމދ ބނ ޢބދލވއހބ މހނމކނ ވރށ ނވތ ،މހއކ އކނތކގ ތރއނ ކމއ މޖލކށކރ މހއކމގއވޔސ މދހ ކނތއކރ"

.ނކމއ ނނކމށ ދއކމށވމކލގ މހރ ކނމހނ ހދފއވސ މޟހރއކ ދނނ ބރވ 624 އއބއމހނ، އހތރނ، ރއކތރނ، ރއޓހނ 625 51މއދ ސރތގ 626

~ 201 ~

، އމހގ އއޒތށ ނނ މދލށޓކއ ގނފއވ ބރއގ ސބބނވޔސއދކށގނ ކރ މހއކމގއވޔސ، ނވތ . އނސނއޔތށވ އނމ ބޑ ބރތކކ މއއވ. ފޔވ އސތސނވގނވނ ބއއ ނނވ 627ވ މހމޖބރކރވގނ

628."ވމ މސލމ މހ ވނޖހނ މކނތއތއ ދނ، މކނތއތކށ ބރގނނމހކށވ

އކވސ އއފދއނ މކމކ މގ ކރނ އއވސ އލމވރއއ ވމ އޅގނޑމނވސ ފރތމ ބނލނބނނވނ ކރ . ކރއވފއނވ ކމކށވތވ މކމކ ބދޢއކވ

އކލގ މބދޢ ހދ ކއކރނވގނބއވ؟ އދ "އދ އކނ އނގމށފހ ކނމ މހކވސ ކށލނޖހނ ސވލކ

އނޒރކރއވފއވ تعالى اهللاއދ އނ މކނކށފއވނ " ބބނ ފއދވނ ކނބޔކށބއވ؟މކމގ ސ ކނތއތކނ މސތކނ ސލމތކށ މސތކނ ރއކތރކށދނމގ ގތނބއވ؟ އނނނވ އޔތގއވ ފދއނނވ

އހނ އސލ މޖބރކރވގނވ މހއށވސ . އއބއވވދނއވ ކފރނނއ އދކޅށ މސލމނނއ ނނ މނއއ މގ އކމކ 627

އދ އހނ މސލމކށ ގއލނވނމ އކމކ . ހއދވގނވނ އހނ މސލމކށ ގއލމއ ނވނމއވ ކފރގ ބސބހއ އމލތއ ކރނމ އމ. އހނ އމއލ ނފސ ސލމތކރމށޓކއ އޚ ގތލވޔ ދގނ ނވނއވ. އލމވރނ އޖމޢވލއވފއވ ގތގއ މނކމކވ

. މޖބރކރވގނވ ހލވސ މސލމކ މރމކ އލމވރނ އޖމޢވލއވފއވ ގތގއ މނކމކވ: "ވދޅވފއވއވ) اهللا رحمھ(ނވވއލމވރނ : "ވދޅވފއވއވ) اهللا رحمھ(އބނ ރޖބ އލޙނބލ)". 17-18/16އލމނޙޖ ޝރޙ ޞޙޙ މސލމ ބނ އލޙއޖޖ (

އހނ އމހކ . އޖމޢވލއވފއވ ގތގއ މޖބރކރވގނވ ހލވސ މސލމކ މރނ ބނފނމ މސލމއ މރއއ ނލވނއވ. އލމވރނ އޖމޢވލއވފއވ ގތގއ މއ މގފރދމކވ އދ. މސލމކ މރނ އމހގ އމއލ ނފސ ސލމތކރނ ކމގއ ވތއވ

ތތރނ މޖބރކރވމނ މސލމނނއ އދކޅށ ) اهللا رحمھ(ޝއޚލ އސލމ އބނ ތއމއޔ)". 2/371ޖމޢލ އލމ ވލޙކމ (މފދ ފތނއއގއވސ އމހކށ މސލމނނއ އދކޅށ : "ދޅވލއވފއވއވހނގރމކރނ ނކނނ މހނނއ ބހގތނ ވ

އދ އމހކށވނ އމހގ ހތޔރތއ . ހނގރމކރނ މޖބރކރވނ ކމގއވޔސ، މސލމނނއ އދކޅށ ހނގރމއއ ނކރވނއވއދ ޝއކއވސ ނތގތގއ އމހކށ މޖބރކރވއގނ ހނގރމއގ މއދނށ ... ޝހދވމއ ހމއށ ކތކރމވހލކކށލމށފހ ޅށ އދ އމހ މސލމނގ އތދށވ މރވދނކމށ ބލވނކމގއވޔސ، އމހކށ މސލމނނއ އދކ ،ނރނކމގއވޔސ

ވމ . އދ އލމވރނ އޖމޢވލއވފއވ ގތގއ މސލމކ އއވސ ހލއގއއ ނމރނއވ. ހނގރމކރނ ހއދއއ ނވނއވއމހއގ އމއލ . އއ ނވނއވއމހކށ މރގ އނޒރދފއ މސލމކ މރލނ ބނކމގއވޔސ އމހކށ މސލމކ މރލނ ހއދ

އދ ޝއޚ ޢލ އލޚޟއރގ )". 539-28/538މޖމޢލ ފތވ . (ނފސ ސލމތކރމށޓކއ އހނމހކ ހލކއ ނކށލވނއވއހނ އގއ އކލގފނ މމއސލ ވރށވސ ! އލވގ ނމ ހސބ ބ"އއތއޟހ ވއތތނމތ"ގ ޝރހ ކމގއވ "ކޝފއޝބހތ"

.ޝރހކށ ކޔއދއވފއވއވގ ނމކޅގއ ކފރނނއ މރތއދނކމށ ބނވމހނނއ ބހގތނ އއސފއވއވ "ކޝފއޝބހތ"މރޖއއނ ބހމނގނދ 628

އދ ބރނވޔސ، މސބތކށޓކއވޔސ، އހނމހކށ ކޔމނތރކނ . މޖބރ ކރވގނވމހ އކނޏވ އސތސނވގނވނ"ދ ކމއ އދކރނވގނ ކރނމވސ، ނނ ލރއށ ވ ލތބއގ ސބބނ ނމވސ، ނނނމ ކރހތނ ކރނމވސ ދނނ ބރވފ

.މރޖއއނ މވނ އބއމހނގ އމއލ ނފސތކށ ރއދ ދފއވ." ފނމ އމހކ ދނނ ބރވނއވކށ

~ 202 ~

އށއ، ނބއޔއށއ އނބއޔއށ ބވއލއވ ފތށ އމނވކމގއ ވނނމ، އބއމހނނ تعالى اهللاއބއމހނ " 629."އބއމހނ ބލ ނހފހވ އއލޔއނކމގއ

علیھ اهللا صلى(އށއ އއލހގ ރސލتعالى اهللاމސތކނގ ހތ ރނގޅވފއ، ތޔބއމހނ "ނނ އނ ބނނވނ

އނ ކމގއ ސހނނނއ ތޔބއމހނގ އއލޔ، 630އށއ އކލގފނށ ބވއލއވފއވ އއޗކށ ލބކރނނމ)وسلم 631އނގނބއވ؟" ޞލބނ ނގކމގއވޔސ އއ މއސލއއ ނނކނ

ވޙކރއވފއވއވ تعالى اهللاއހނސ

ކފރވ މހނނށ ތޔބއމހނ ކޔމނވނމ ތޔބއމހނ ތބފރތނނ އނއފރތށ ! އ އމނވއޖ މސތކނނވ" 632."ވ ހލގއވއހނދ ތޔބއމހނ އނބރގނދނ ގއލނވގނ. އބއމހނ ތޔބއމހނ އނބރ ރއދކށފނއވ

633."ތޔބއމހނ އބއމހނނއ ކޔމނވއޖނމ ތޔބއމހނނކވސ މޝރކނނވ"

އއލޔއނ ކމގއ ނނ އބއކނ ބނނވނ އއޔތތކގއ އނގފއވ އނގމއ އދކޅށ، އކފރނތއނގކމގއވޔސ ތޔބއމހނގ ދނނ އނބރއއ ނލނކމށއ، މސލމނނއ އދކޅށ ކފރނނއ އހވގނ ދދނޔގ މއސނދކނ ހދދނކމގއޔއ، އޚރތގއ މސތކނނށ ކމޔބވ ސވރގ ހއގވނކނ

634" ޔނކށދނނ ބއވ؟ބ

ވޙކރއވފއވއވ تعالى اهللاއހނސ

81މއދ ސރތގ 629އމލއކމގއ ކނމވސ މޝހރމހކ ދނނ ބރވފދ ކމއ ކރމނ މމރޖއއނތއ އއމލކ ހތގ ނޔތށ ރއދކރނ ޖހނ 630

އދ ކރއށ އތ ބއގއ ޞލޙ އލފއޒނ މކމއ ބހގތނ ގނސފއވ ބޔނއ اهللا إنشاءކހ އވސވގނވތއވ؟ ނނމނ .ގނސދނމވ

.މއ އބއކނގ ސދ ބސތއ ކމގއ ނވޔސ އނގ ފތވއނ ނގ މނއކ މއއވ 631 149ނ ސރތގ އލ ޢމރ 632 121އނޢމ ސރތގ 633 .މއ އބއކނގ ސދ ބސތއ ކމގއ ނވޔސ އނގ ފތވއނ ނގ މނއކ މއއވ 634

~ 203 ~

އއ އއލހގ ރސލއށ ދކޅވރގތގއ އމލ تعالى اهللاއށއ އހރތދވހށ އމނވ މހނނކ، تعالى اهللا" اهللا. ރހމތތރވގނ އޅ ބއއކމގއވތ ތޔބއމހނ ނދކނއވބހއޓމހނނށ ލބކރ އދ އބއމހނނއ ގޅ

އށ ދކޅވރގތގއ އމލބހއޓމހނނކ އބއމހނގ މއނބފއނ ކމގއ ނވތ ދރނކމގއ ނވތ تعالىފހ، އފދމހނނކ އބއމހނގ ހތތކގއ އމނކނ . ޔއވއޚނކމގއ ނވތ ގތތމގ މހނކމގއ ވޔސ ހ

އދ އއލހގ ހޟރތނ އއ އލހމއ ވޙގ ރހނ، އބއމހނނށ އއލހ . ލޔއވއފ މހނނވއސވރގގ ދށނ ކރތކއ އރތއ . ވއދ އއލހ އމހނ ސވރގތކށ ވއދވހއޓ. ބރދއވއފމހނނވ

. ރއސނލއވއވ تعالى اهللاއބއމހނގ މއޗށ . އސވރގގއ އބއމހނ ނމމއނތ ދމތބނއވ. އހރނއވގ ލޝކރގ تعالة اهللاއބއމހނނކ ! ދނނށވ. އދ އބއމހނ ވހށ އއލހގ މނވރގ މއޗށ ރހ ގބލގއވ

635."ގ ލޝކރގ މހނނކ ބއޖވރކނ ލބއޖމހނނވتعالى اهللاހމކށވރނ . މހނނވ

ހގ އއ ގޔމތދވހށ އމނވ މހނގ ތރގއ، އއލހއށއ އއލتعالى اهللا"ނނ އބއކނގ ދއވއކ އށ އދވތތރވމހނ އއލޔއނ ކމގއ ނގއގނ އޅމހނ ތޔބއމހނނށ )وسلم علیھ اهللا صلى(ރސލ

ފނނނކމށ ތއވ؟ އބއމހނނކ ސހނނކމގއވޔސ، ޞލބނކމގއވޔސ، ހނދނކމގއވޔސ، ނވތ ވޔސ ހޔކމށ ތއވ؟ އދ އފދ ހޔނތތރނގ ހތގއ އމނކނ ލޔއވދއވއ އބއމހނނށ ތޣތނ ކމގއ

636"ޔހދނނއ ޞލބނގ ފރތނ ބރ ދއވކމށތއވ؟

ވޙކރއވފއވއވ تعالى اهللاމކނތއ ސފކށދއވ

. ދއވށވ ހމކށވރނވސ އބއމހނނށ ވނދނވ އޒބހރކމގ އފވރ ހބރ މނފގނނށ ކލގފނ"ގ )ކފރނ(އބއމހނ. އބއމހނނކ މއމނނ ފޔވ ކފރނތއ އއލޔއނކމގއ ނގއގނ އޅ މހނނވ

637"ފރތނ އއޒތ ލބގތމށ އބއމހނ އދނބއވ؟

ކ ލބވނމ، މހނގ ހނގރމއގއ މސލމނނއ އދކޅށ އސލމދ"އހނސ އބއކނވނ މބސފޅށ ގނޖހ

22މޖދލ ސރތގ 635 .މއ އބއކނގ ސދ ބސތއ ކމގއ ނވޔސ އނގ ފތވއނ ނގ މނއކ މއއވ 636 139-138ނސ ސރތގ 637

~ 204 ~

މސލކށ އއޒތއ ގދރށޓކއ، ނވތ ބރއ މދލށޓކއ، ، ޞލބނނއ ދނޔވ އދމކށޓކއ 638" .އ، އފދ މހކ މއމނއ ކމގއ ބޔނކށފއވއއބއވނކމގއވނމ އމހކ މނފގއ ނނކމށ

ވޙކރއވފއވއވ تعالى اهللاއހނސ

އއ . ނނށ ހއޓވއދ ބޑވގނވ އޒބ އބއމހ. ގ ހޟރތނ ކފހއޓވتعالى اهللاފހ އމހނގ މއޗށ " اهللاއދ ހމކށވރނ . ހމކށވރނ، އބއމހނ އޚރތށވރނ ދނޔގ ދރއޅމށ ބޑށ ލބކށ ހދއފކމށޓކއވ

639".ކފރނނށ ތދމގ ނދއކވ ކމށޓކއވ تعالى

އމރކރއވފއވއވ تعالى اهللاއދ

އދ ތމނއލހގ އޔތތއ ކޑ . ތމނއލހދކ ބރގނނށވ. ފހ ތޔބއމހނ މސތކނ ދކ ބރނގނނށވ" 640" .އގއގއ ނގނނށވ

ޒރކރއވނ އދ އއލހ އނ

.........

އބއމހނނކ އޚރތ އގއގ ........ އމނވ އނއބޔށ ކފރވނ ހއޔވ؟ ފހ ފތގ އއބޔށ ތޔބއމހނ"އދ . ފހ އބއމހނގ ކބއނ އޒބ ލއ ނކރވހއޓވ. ގތގއ ދ، ދނޔގ ދރއޅނ ގނގނ އޅމހނނވ

641."އބއމހނނށ ނޞރވސ ނލބ ހއޓވ

އބއމހނ އޚރތށވރނ ދނޔ އސކށ، އޚރތ މދނޔއށޓކއ ވއކލއފނމ އމހކ "ނނ އބއކނ އޅނ ޝރފއ ތޔބއމހނނށ އހނ . ބއގނޑއ ގޅށވ ސހނނގ .އޙދނ ގތލކރމއގނ ކރއށ ދށވމވ

.މއ އބއކނގ ސދ ބސތއ ކމގއ ނވޔސ އނގ ފތވއނ ނގ މނއކ މއއވ 638 107-106ނޙލ ސރތގ 639 44މއދ ސރތގ 640 86-85ބގރ ސރތގ 641

~ 205 ~

. ކއ އދކޅކށ ތދއނވނއވއދ އރނ އޚވރޖނތއ ތމނމނގ ސހނ އޚނތ. މއސނދކނ ލބހއޓވ. އށ ލބވކމގއވނނމ އއލހ ތޔބއމހނނކށ އޒބއ ނދއވނއވتعالى اهللاއދ ތޔބއމހނގ ހތތކގއ

. ކތލ ކށމނ ގނދނވއވ އދ އފދއނ އއލހށ ލބވކމގއވނމ އއލހށ ތހރކށ އޅކނކރ ފރތތއވސ ގތލކރމކ )وسلم علیھ اهللا صلى(އދ ތޔބއމހނގ ހތތކގއ މސލމނނށ ލބވކމގއވނމ، މޙނމދ

އނވ އބ ލހބއ، އދ އފދ. އހނސ އކލގފނށ ލބވނ ހނދމނތކށލއގނ ނވނއވ. މއސލއއ ނނވއދ ތމނނމނނށ ތކފރކރނ . އބ ޖހލއ އއބއވ މސލމނނއ އދކޅވމކވސ މއސލއއ ނނވ

642ކޔއގނ ބހސކށ ޒވބކރނބއވ؟ " ނރކއގ ކއތތއ ކމގއވ ޖހލ ޚވރޖނނވ

ބވއލއވފއވ އޔތތކށ ތރހބދނބއވ؟ تعالى اهللاނ އޅނ ކފރނނއ އއބއވމއ ބހގތނ ވމ އބއކ

އދ އބއކނ އ އހވނ ތޣތނގ އއލޔއނނއ އދކޅށ މސލމނނށބއވ؟

....އށ ވޑއގނނވށވތޔބއމހނ މސވލތކށ ޖވބ ދވއޖނމ ކރ

އނގ މބއކރމކ ބޑތ ހރހ އލމވރނގ ބސފޅތކއވސ . އނއކ ހމއކނ ބދޢވރއއ ނނވމފދ އދ ބނތކއ އވށތކއ، ވރނނއ ބހގތނ ދވ "އނގ ފތވގއވއވ . އދކޅވފއވ ބސތކކވ

އހނސ އކމކ ބޑތ ބޑތ އލމވރނގ . ފތވތކކ އއވސ ހލއގއ ކޔވކދނގ މއޗށވކމއ ނނވއސލ ބރފށނ . އދ ފހގކށލނ ޖހއވ. އސލ ހލތ އޅނފލފއވ މހނގ ކމކވ، ވރނނއ ގޅ. ކމކވ

".ނނ އމލތކއ ފރވފއވ ހގގތގއ ވރށވސ ބޑތ ތފތތކއ ވއވއފ

ވމ އކލގ މގވނ އނނނވ އޔތ ދކށލމށވ

އބއމހނނކ އއބޔކ އނއބޔކށ . މއމނ ފރހނނނއ މއމނ އނހނނނ އއބޔކ އނއބޔއގ އއލޔއވ" 643."ހޔކނތކށ ގވ، ނބއކނތއ މނކށ އޅ މހނނވ

ތޔބއމހނގ ތރއނ ނބއކމއ ހނގތނ : "އވފއވއވއމރކރ )وسلم علیھ اهللا صلى(اهللاއދ ރސލ އދ . ވނ ނތނމ އކމއ އދކޅށ ވހކދއކށވ އކނ އގތށ . ހއޓވށވ އތނ އކމއ ފނއޖމހކ،

.ފތވއނ ނގ މނއކ މއއވ މއ އބއކނގ ސދ ބސތއ ކމގއ ނވޔސ އނގ 642 71ތއބ ސރތގ 643

~ 206 ~

645."އނމ ބލކށ އމނކ އއއވ. ހދށވ 644އވރވސ ވނ ނތނމ އކމއ ހތނ އދކޅ

ހލތގ އސލ ދނނ "ވ ދނ އނއއ ސވލކރށ. އދ ޒވބ ނކރމށޓކއ އބއކނއއ އއބސވމ ހނގށވ "ބޔކ ބޑތ އލމވރނކމގއވނމ؛ ކލ އބއމހނނއ އދކޅހދ ކއވބއވ؟

މޟހރގ ހކމ ބދލކރނ އނ ބނނވނ ކއވބއވ؟ އދ ސލފއޞލޙނނށ އނގފއނވ ތނބޔކށ

ބއވ؟ އދ ސލފއޞލޙނ ހރހ މޟހރއކ ކފރކމގއ ބޔނކރއވފއވއރ މކލގ މޟހރ ބހލ ކއވ ހއދ މޟހރއށ ބއއޅއރ، ރސލ-3ފފވރ މޟހރއއ - 2ކފރވރ މޟހރއއ -1މޟހރ ތނބޔށ

ރނގޅ 'ޙދޘކރއވފއވއރ، ބދޢ ދބޔކށ ބހލ 646"މގފރދމކވކނމ ބދޢއކ ' )وسلم علیھ اهللا صلى(اهللا ގނސދފއވ ޤބރއޔއނގ މތނ އޅގނޑމނ ހނދނވނ ކއވތއވ؟ ' ނބއ ބދޢ'އއ 'ބދޢ

ޅ ހދނ ކއވބއވ؟ އކލގފނ އރގ ވރނނއ އއ އދކ)اهللا رحمھ(އނ އމމ މޙނމދ ބނ ޢބދލވއހބ

އއވސ ފދ ގޅމއ ނބއވތއވ؟

އލއޝއޚއއ އދވސ ވރނނއ ގޅނބއވ ސލފއޞލޙނނއ މދ އނ اهللاއދ އމމ ސލއމނ އބނ ޢބދ ވ؟ ނބއވއ ބއ ނއ ގޅމއބނނ އބއމހނ ވރނ

މސލމނނއ އދކޅށ ކފރނނއ އއވސފދ އހއއވ އއބއވމކ މހ އބއމހނފދ "އދ އބނ ބޒ

ބނ ހނދ، އކލގ ބނ ބޒއށ ރއދ ނދނ 647"ކފރއކމގއ އލމވރނތއވނ އއބސވވޑއގނނވ ކއވބއވ؟

އދ މތނނ މތވރވގނވ ގތގއ . މފދ ނބއކނތއތކނ ސލމތކރމށޓކއ ވރށވސ އޚލސތރ ދޢކރނ މހނމވ 644

.އކނތއ ކރވމށ ދނދނ ދނގއ ސބތވލއވށވހމކށވރނވސ އނމ ). 3/54(އހމދ ، )4013، 1275(އބނ މޖ ، )2172(ތރމޒ ، )1140،4340(އބ ދވދ ، )49(މސލމ 645

މތނގއ މވނ މސލމގ . ގ ރވޔތތކކވ)عنھ اهللا رضي(ހރހ ރވޔތކވސ އބ ސއދލ ޚޟރ. ނބއވގނވ މނކރކ ކފރވ .ގނސދއވފއވނ ސހހލ މސލމގ ޝރހއގއ މޙދޘގ ދށނނވ )اهللا رحمھ(ރހނވމއ ބހގތނ އމމ ނވވހތނ ނ. ރވޔތވ

ބއއ . ނވމޙދޘ ގނސދއވފއވނ މސލމއއ، އނނސއއއ، އބ ދވދއ، އބނ މޖއއ، އއދރމއއ އޙމދގ ފރތނ 646 اهللا رضي(.ބނ މސޢދއވ اهللاއނއބއ ޢބދ. އވاهللاއނއބއ ޖބރ ބނ ޢބދ. ރވޔތތއ ގނސދއވފއވނ ޢރބދ ބނ ސރޔއވ

)عنھم: ގ ފތވއއ އއގތވގނވ ފތވއކވ)هللا رحمھ(ބނ ޢބދލލތފ اهللاމއ ޝއޚ ޢބދ). 1/274(މޖމޢ ފތވ ބނ ބޒ 647

، 8/242(ދރރއސނއޔ ." މސލމނނއ އދކޅށ އބއމހނނއ އއވސފދ އހއއވމކ ސފވގނވ ގތގއ ދނނ ބރވމވ"އހވވދނ ގތތކގ ތރއނ އއވސފދ ގތކށ އނގރސނނއ "އދ ޢއލމ އޙމދ ޝކރގ ފތވކމގއވ . ބއލވ)" 10/429

)126ކލމތލ ޙއގ (އދ ސރހވގނވ ކފރކވ . އހވއޖނމ އއ ބޑވގނވގތގއ ދނނ ބރވމވ

~ 207 ~

ރ ކނތއތކގ ތރއނ ގނސދފއވ ފގހގ އލމވރނ މވލތއ މޟހރއކ މހ ދނނ ބރކ".... ބނ މތގއ ބޔނކރވފއވ އލމވރނތއ، މއބއކނ އލމވރނގ ގތގއ ދކމހނގ ..." ކނތއތކއ ނނވ

ލސޓގއ ނހމނތބއވ؟

. މއ ހމ އނގ އސލ ބސތކވ! އޚނނވ

އގ މނއކ އބއކނ އނގ ކރނ އއ އއވސ އލމވރއއ . ސ މކލގވނ އޖމޢއއވސ އދކޅވފއވއހނ ....މކނތއތކއ ވރށވސ ވސނވނ ހއޓވ. ގބލއ ނކރކމވ

ކފރނނއ މވލތގ ތރގއ ހމނ ކނތއތކގ އދ: "އހނސ ޞލޙ އލފއޒނވސ ގނސފއވ ގތގއ

މސލމނނއ އދކޅށ އބއމހނނއ އހވ، އއބއވމއ، އބއމހނނށ ހޔބސ ރއދކރމއ، : ތރއނވއވކގ ތރއނ އށވނ ކނތކގ ތރގއ ހމނ އބއމހނ ދފއކރނ؛ މހރހ ކމކވސ މހ ދނނބރވ ކނތއތ

648."ގ ހޟރތނނވتعالى اهللاމފދ ހރހ ކމކނ އހއށ އދނ . ކނތއތކކވ

ވނ އހނ އނ. އދ އބއކނވނ ޤރއނގ ނއޞއ ފޅގތއގއ އނކރކށފއކނ އނގނ ވޖބވގނވއވމކލގ تعالى اهللاވމ . ބރގތމކ މސލމނނއ އދކޅށ ކފރނނއ އހވވދނ ކމއކމގއ ބޔނކށފއވ

މޟހރ ބހފއވ ތނބއގ ތރއނ އނމ ފހބޔށ ރއދދއވއފނމ، އގ ކރނ ގނސފއވ ދބޔށ . އދވ ހއޓވއމއލއށ ރ

ވޙކރއވފއވއވ تعالى اهللاއގތނ

. ޔހދނނއ ނޞރއނ ތޔބއމހނގ އހތރ އކވރނކމގއ ނހފށވ! އ އމނވއޖ މސތކނނވ"ތޔބއމހނގ ތރއނ އބއމހނގ އހތރކމއ . ހނނކ އއބޔކ އނއބއއގ އހތރ އކވރނނވއބއމ

އމހނގ ހތތކގއ ބލމޑކމއ . އކވރކނ ހދއގނފމހކ ހމކށވރނވސ އބއމހނގ ތރއނވ މހކވ. ވފތރ އކވރނނށވމށ އވސވގނނތ ކލގފނ ދކވޑއގނނވނއވ) ކފރނގ(އބއމހނގ ހނނމހނ،

649".ތމނމނނށ ބޑ މސބތއ އއސ ކރމތވދނކމށ ތމނމނ ބރގނއވ. އބއމހނ ބނއވ

ބއލވ" 351އލއޢތގދ އލއރޝދ އލ ޞޙޙ" 648 52-51މއދ ސރތގ 649

~ 208 ~

تعالى اهللاމސބތއ ކރމތވދނ ކމގ ބރށ ! އ ޤސރއޔއނނވ! އ ޖހމއޔއނނވ! އ މރޖޢއނނވ އމހކ އޒރވރ ކރއވވތއވ؟

އއޔތކ. އ އބއމހނ އހނ އޔތއ ގނއވއދ ބރކ އޒރއކމގއ ދއކމށޓކ

اهللاއހނހދ މހނނކ، އބއމހނނށ . މއމނނ ފޔވ މއމނނގ އއލޔއނގ ގތގއ ކފރނ ނހދށވ "އހނސ ކފރނގ ފރތނ ނރއކލކށ ބރގނނ މހނ . ގ ހޟރތނ އއވސކމއ، އއޗއ ވ ބއއ ނނވتعالى

650".ހދ އއލހގ ފރތނ ތޔބއމހނނށ އނޒރކރއވއވتعالى، اهللاއދ . އވފޔވ

ދނ އޅގނޑމނ އކމގ ރއދކށ ބނނ ޤރއނ އއ އއވސ ހލއގއ، އގ އއ އޔތ އނއ އޔތއ .ތޢރޒވނ އއޗއ ނނވ

ފޔވ އހނ ފރތކނ އއސފއވ تعالى اهللاއބއމހނ ޤރއނއމދ ވސނ ފކރނކރނ ހއޔވ؟ އ ޤރއނކ " 651."ކއ، ތފތ ގތތއ އއނ އބއމހނނށ ފނނސކނ ޔގނވއއޗއނމ ގނވގނވ ހލފތކ

ވމ މއޔތތކގ . މގފރދފއވ މހކ ފޔވ މއޔތކ ކރނ ދނނވނ އޔތއ ތއރޒވ އޔތކ ނބނނއވ

.ތފސރށ ބލއލމ ހނގށވ

އހނސ ".....މއޔތ : "އއޔތގ ތފސރގއ ވދޅވފއވއވ )اهللا رحمھ(އނނޖދ އމމ ޙމދ ބނ ޢތޤއވ ބނވ 653"....މޖބރވވނ މހކ މނވ....."ވނ 652"ކފރނގ ފރތނ ނރއކލކށ ބރގނނ މހނ ފޔވއވ

654."އޔތއ އއވރވގނނވ

28އލ ޢމރނ ސރތގ 650 82ނސ ސރތގ 651 28އލ ޢމރނ ސރތގ 652 106ނޙލ ސރތގ 653 ބއލވ" ސބލނނޖތ"މޟހރއއ ބހގތނ ޝއޚ ލޔއވފއވ 654

~ 209 ~

: ދލލގ ގތގއ ވދޅވލއވފއވއވ ދލއލގ ތނވނ )اهللا رحمھ(އލއޝއޚهللا އމމ ސލއމނ އބނ ޢބދގ މނއކ އމހކ އބއމހނގ ބރގ ": އހނސ ކފރނގ ފރތނ ނރއކލކށ ބރގނނ މހނ ފޔވއވ""

މހނނށ ރއޓހކނ ދށގއވ، އދ އބއމހނނއ އދވތތރ ނވވފދ ހލތއގއވ މހއނމ އބއވރށވސ ވރގދއށ ) ޢދވ(އދވތތރކނ) ބޣޟއއ(އހނސ އމހއގ ހތގއ ރޅވރކމއ. 655ދއކދނއވ

އދވތތރކނ އދ އކނތއ މނވފއވ ހލތ ފހނއޅ ދއރށ އބއމހނނށ ރޅވރކމއ. ހނނނ ޖހނއވ ."ފޅކރނޖހނއވ

. އޒރވރވނ މޖބރކރވ މހ އކނކނވނ ސފވފއވ -މހރ ބރގތމކ އޒރއ ނނކމގއއ اهللا إنشاء

.ތވއލއކށ ނނވ. އހނސ އއވސ މވލތށވ

ޝއޚ ޢބދލޢޒޒ ބނ ރޖހގ ބސކޅނ ބލއލމ ހނގށވއދ މކނތއތއ އދވސ އތރށ ދނޔގ ޒނތ ގއލދނކމގ ބރށ މސލމނނއ އދކޅށ ކފރނނށ އހވމހގ ހކމކ ކބއތއވ؟ :ސވލ"

އއ . މގ ބރނކމށވޔސވސ އމހކ ދނނ ބރވނއވއމހކ އކނކރނ ދނޔގ ޒނތތއ ގއލދނކ :ޖވބ އނނނވ އޔތގ މއޗށ އލއޅވލފއވ

އހނ އސލ މޖބރކރވގނވ މހއށވސ . އއބއވވދނއވ ކފރނނއ އދކޅށ މސލމނނއ ނނ މނއއ މގ އކމކ 655

އދ އހނ މސލމކށ ގއލނވނމ އކމކ . ކފރގ ބސބހއ އމލތއ ކރނ ހއދވގނވނ އހނ މސލމކށ ގއލމއ ނވނމއވއމމ . ޚ ގތލވޔ ދގނ ނވނއވއހނ އމއލ ނފސ ސލމތކރމށޓކއ އ. އލމވރނ އޖމޢވލއވފއވ ގތގއ މނކމކވ

. މޖބރކރވގނވ ހލވސ މސލމކ މރމކ އލމވރނ އޖމޢވލއވފއވ ގތގއ މނކމކވ: "ވދޅވފއވއވ) اهللا رحمھ(ނވވއލމވރނ : "ވދޅވފއވއވ) اهللا رحمھ(ބނ ރޖބ އލޙނބލއ)". 17-18/16އލމނޙޖ ޝރޙ ޞޙޙ މސލމ ބނ އލޙއޖޖ (

އހނ އމހކ . އޖމޢވލއވފއވ ގތގއ މޖބރކރވގނވ ހލވސ މސލމކ މރނ ބނފނމ މސލމއ މރއއ ނލވނއވ. އދ އލމވރނ އޖމޢވލއވފއވ ގތގއ މއ މގފރދމކވ. ލމތކރނ ކމގއ ވތއވމސލމކ މރނ އމހގ އމއލ ނފސ ސ

ތތރނ މޖބރކރވމނ މސލމނނއ އދކޅށ ) اهللا رحمھ(ޝއޚލ އސލމ އބނ ތއމއޔ)". 2/371ޖމޢލ އލމ ވލޙކމ (މފދ ފތނއއގއވސ އމހކށ މސލމނނއ އދކޅށ : "ނ ނކނނ މހނނއ ބހގތނ ވދޅވލއވފއވއވހނގރމކރ

ގ ހތޔރތއ އދ އމހކށވނ އމހ. ހނގރމކރނ މޖބރކރވނ ކމގއވޔސ، މސލމނނއ އދކޅށ ހނގރމއއ ނކރވނއވއދ ޝއކއވސ ނތގތގއ އމހކށ މޖބރކރވއގނ ހނގރމއގ މއދނށ ... ހލކކށލމށފހ ޝހދވމއ ހމއށ ކތކރމވ

ޔސ، އމހކށ މސލމނނއ އދކޅށ އދ އމހ މސލމނގ އތދށވ މރވދނކމށ ބލވނކމގއވ ،ނރނކމގއވޔސވމ . އދ އލމވރނ އޖމޢވލއވފއވ ގތގއ މސލމކ އއވސ ހލއގއއ ނމރނއވ. ހނގރމކރނ ހއދއއ ނވނއވ

އމހއގ އމއލ . އމހކށ މސލމކ މރލނ ހއދއއ ނވނއވއމހކށ މރގ އނޒރދފއ މސލމކ މރލނ ބނކމގއވޔސ އދ ޝއޚ ޢލ އލޚޟއރގ )". 539-28/538މޖމޢލ ފތވ . (ނފސ ސލމތކރމށޓކއ އހނމހކ ހލކއ ނކށލވނއވ

އހނ އގއ އކލގފނ މމއސލ ވރށވސ ! ގ ނމ ހސބ ބއލވ"ޟހ ވއތތނމތއއތއ"ގ ޝރހ ކމގއވ "ކޝފއޝބހތ" .ޝރހކށ ކޔއދއވފއވއވ

~ 210 ~

656"ދނޔގ ދރއޅމށ ބޑށ ލބކށ ހދއފކމށޓކއވއއ ހމކށވރނ، އބއމހނ އޚރތށވރނ "

އހނސ އމހކ ދނނ ބރވނ އދނޔގ ޒނތތއ . މގ މނއކ އމހކ ދނޔގ ޒނތތކއ ހރ މހއކމވގ ދނ ހރހ ދނޔވ ޒނތތކއގ މއޗށ لىتعا اهللاހމކށވރނވސ . ދނގ މއޗށ އސކރމގ ސބބނނވ

657."އހނސ ދނގ މއޗށ އއނ ޒނތއ އސކށފނމ އމހކ ބޑ ކފރގ އހލވރއކވ. އސކރނޖހނއވ

: ކށދއވ ވދޅވލއވފއވއވދމދގއވ ތފތ ބޔނ) ބރއ(ޚއފ، )މޖބރ ކރވފއވމއ(އދ އކރހނނ އމހކ . އމހކއ ދމއށ ބނވމވ" އހނނނނމ ކލ މރލނމވ. ކލ ކފރކރށވ"އކރހއކ "

މށ އމހކށ އދ އމހކ މރލފނކ. ނނ ހމ ހގގތގއވސ މރލނ އޅމވ. މރލނކމށ ބރދއކމވގބލކރވއޖ ހލގއ؛ މސލކށ ރސގފނއ، ނވތ ވރއއ ބރދއކ ހނދ އމހކ ސލމތކށދނ އއވސ

658!މބދތކށ ސޖދ ޖހ، ނނ މހރ ކފރގ ބސތއ ބނ! ކލ ކފރ ކރ"މހއ ނތނ އދ އމހއށ އފދ . ކވ)މޖބރ ކރވގނވ މހ(އފދ މހކ މކރހ. ފދ ގތކށ ބރ ދއކމވ" މ ކލ ކތލނނނނނ

މހކ އމހއގ ހތ އމނކނމތގއ ސބތކށ، ކފރ ކރކމގއވޔސ ނވތ ކފރގ ބސބނކމގއވޔސ އފދ .ރވގނވ މހކވމހކ އޒރވ

އދ އމހކށ . އކ މކރހއކށ ނވނމ އމހކ އޒރވރވގނވ މހއ ނނވ)ބރދއކފއވ މހ(އހނސ ޚއފދކޅއ ހރހ ކފރ ކރ، ނނނމ ކލގ މ"ވމ އޚއފއކ އމހކއ ދމއށ . އއވސ އޒރއ ލބގނއ ނވއވ

ކމށ "އދ ކލ ކފރ ކށފނމ ކލއށ އނބރ ކލގ މދލއ ހރހ އއޗއ ދނނ. އއޗއ ފރގނނނނނ އމހކ ޖހ. 659އދ އމހކށ އއވސ އޒރއ ލބގނއ ނވއވ. އމހކ އޒރވރއއ ނނވ. ބނފވ މހއވ

660.ކފރގ ބދލގއ ހރހ މދކޅކއ ހރހ އއޗއ ދކށލށވ

((ފރހމ އޔތކ . 107ނޙލ ސރތގ 656

(( "މހކ މނވ، އމނކމށފހ ކފރވއޖމހ، އދ އހނއކމކ އމހއގ ހތ އމނކމށ ހމޖހގނވ ހލ، މޖބރވވނ)އބހ :

އދ ބޑވގނވ އޒބ . ގ ހޟރތނ ކފހއޓވتعالى اهللاކފރކމށ ހތތނވސވ ހމޖހނމހ، ފހ އމހނގ މއޗށ ) މޖބރވގނވސއދ . އއ ހމކށވރނ، އބއމހނ އޚރތށވރނ ދނޔގ ދރއޅމށ ބޑށ ލބކށ ހދއފކމށޓކއވ. އބއމހނނށ ހއޓވ

ލވލއވއދ ދލއލގ ސދވނ ދލލ ބއ .107- 106ނޙލ ސރތގ ".ކފރނނށ ތދމގ ނދއކވ ކމށޓކއވ تعالى اهللاހމކށވރނ . ގ ޝރހކށދއވފއވ ޝއޚގ ޓޕ އޑއއސވށވ"ނވގދލ އސލމ" 657ބނދގއ ބހއޓއގނ އކލގފނށ އނޔކށ މޖބރކރވމނ . ގ މސލ ބއލވލއވމތއވ)أسره اهللا فك(ޝއޚ ޢލ އލޚޟއރ 658

އހނސ މޖބރކރވމގ ސބބނ އކލގފނކ . ސހނނނއ އދކޅށ ދއވފއވ ފތވ އކލގފނ އނކރކރއވފއވއވއކލގފނ ރއ އކލގފނށޓކއ އކލގފނށ ފފފއސވދއވ އއލހގ ނރނ ނ تعالى اهللا. ކފރނ އސތސނވގނވ ބފޅއކމގއ ވނއވ

!ލއވވ އކލގފނ ހއޔރކށފއވ ތޣތނނށ ވރގދވގނވ އޒބކނ އޒބ ދއވނދވ .މރޖއއނނއ ހލފށ އކލގފނ މކނތއ ގނގނއނ ގނނވ މކމއމދ ސމލވލއވވރ ބއލވލއވށވ 659 .ގ ޝރހ ކށދއވފއވ އކލގފނގ ޓޕގ ފހކޅ އޑއއސވނ ހއޓވ"ކޝފއޝބހތ" 660

~ 211 ~

ވމ އބއކނ އނގ މއޗށތބ އލމވރނގ ބސތއ އޑނހ ކއވބއވ؟ ނނ އއލމވރނނށވސ ވރނތކގ ހލތ ނނގނބއވ؟

ތމނމނވ ބރނ ތބ "އބއމހނ ތމނނމނގ އޒރކ "ބސފޅ ކހ ރތތއވ؟ )اهللا رحمھ(މ ސލއމނއމ

تعالى اهللاހމކށވރނވސ ބރކ "އދ ". ކލމނ ދގ ހދއފއވ"ބނ މހނނށ ބނނ އތ އއޗކ " ބޔކށވއދ . އއލހ ރހ ކނތއތކއ ދރށ ދއމށވ އޒރއ ކމގއ އއލހ ނލއވވއވ ނރހ ކނތއކށ

ހމކށވރނވސ ބތލގ މގ ހޔރކރމހނ އކނތއ ހޔރކރނ އބއމހނގ ދނޔވ އފތކއ ދނޔވ 661އދ އމނވސ އކމށ. ނނނނމ އބއމހނނށވސ ހއގ އނގއވއހ. އރމތއ ގއލދނކމގ ބރށވ

662."އހނސ އބއމހނނކ މސލމނގ ތރއނވ ބއއ ނނވ. ވއވ

. ދނގ ހލކވސ މއއވހމއފދއނ މފތނއގ ޒމނގއމވ މރތއ: "އދވސ އކލގފނ ވދޅވލއވފއވއވއދ . ޝއތނވނ މރތއދވމށޓކއ ބރކ އޒރއކމގއ ދއކއ، ހމމގނ އބއމހނ ދރކށފއވ

ގ އމލގ އބއމހނނށ ލބފއވ ހއގގ އލމއ، އއށވ ލތބއ، އއށ ގބލވ ގބލވމއ އދ އބއމހނއދ ޝއތނ އބއމހނނށޓކއ އއ . 663ސބބނ އބއމހނނށ ބޑ ކފރވސ ކރވނކމށ ދއކއވ

އދ އބއމހނވނ މޝރކނގ ތރއނވސ ވރށވސ ގނމހނނށ . 664ގއލނވނ ކމއ ނނކނވސ ދއކއވއދ . ނގކމއ، އދ އބއމހނ އއށ ލބކރކމއ، އދ އކނ ގބލކރކނވސ ހނދނ ނއތލފއވހއގ އ

އބއމހނ ހއގށ އމލކރމއ، އކނތއ ދއކމނ ދރވގތ އބއމހނ ދނޔއށޓކއ ވފއވ ލތބއގ 665."މހނގ ޖނއ، މލއ، ވރކނ ގއލދނ ކމގ ބރށވބޑކމނނއ، އބއ

:ގ ބސކޅނނވ)اهللا رحمھ(އޅގނޑމނ މވހކކޅ ނނމލނ އމމ ޙމދ ބނ ޢތޤ އނނޖދ

ކރމށޓކއވ އޒރކ ކބއތއވ؟މޝރކނނއ އކވ މސހނވ އޅމށއ އބއމހނ ކޔމނތރކނ އދ: ބބ"

666ދނނށވ، މކނތއވނ ތނ ހލތއގއވ

.މބސ އއސފއވނ ޢގދއނނއ، އޢތގދނނވ. އވ'ޔޢތގދނ'މތނގއ ބނނކރވފއވ އރބބހކ 661 ބއލވލއވ ގ ފސވނ ދލލ'އއދލއލ' 662 .މސލމނނއ އދކޅށ ކފރނނށ އހވމގ ވހކއވ. މތނގއ އބނވނ މޟހރގ ވހކއވ 663 .އބއކނ ހމއކނ އޖދކށފއވ ހމއކނ އޖދކ މއއ ނނވ 664 ގ ސތރވނ ދލލ ބއލވލއވ'ދލއލ' 665 މކނތއތއ އބއކނ ގނސފއވ ތނބޔއ އޅވ ކޔލނ ހއޓވ 666

~ 212 ~

އބއމހނނއ ) ހތނ، ޢޤދއނނއ، ލބނ(އތރފށނވސ) އމލނނއ(އބއމހނނށޓކއ ބރފށނނއ .1

އބއމހނނކ ) ވސ(ނވ، އބއމހނނށ ރހ، ހތނއދ ބރފށނ އބއމހނނށ ކޔމ. އއބއވ ރހމވ

އފދ މހކ އމހކށ މޖބރކރވގނވ މހއ ކމގއ ވޔސ . 667އކވރނކމގއ ބލއފ މހއވ

އނނނވހނ تعالى اهللاނ އދ އމހކ އމހކއ ބހގތ. އސލމދނގ ހތރ ފރނ ބރވފއވ ކފރކވ

ވޙކރއވފއވ މހނނވ

އމހނގ މއޗށ ފހ، 668ކފރކމށ ހތތނވސވ ހމޖހނމހ) މޖބރވގނވސ: އބހ(އދ އހނއކމކ" 669."އދ ބޑވގނވ އޒބ އބއމހނނށ ހއޓވ. ގ ހޟރތނ ކފހއޓވتعالى اهللا

އބއމހނނއ ) އމލނނއ ބހނ(އބއމހނނއ ރހ، ގޅ، އހނސ އމހއގ ބރފށނ) ހތނ(އތރފށނ .2

އހނސ ބރފށނ އސލމދނށ އޅ ކމށ . މނފގކވ. އފދ މހކވސ ކފރކވ. އދކޅވމހއވ

670.ދއކއގނ އޅނމ އމހއގ ލޔއ މދވނ ހރމތތރވގނނވ

. އ ރހ ގޅގނ އޅމހއވއބއމހނނއ އދކޅވ، ބރފށގ އމލތކނ އބއމހނނ) ހތނ(އތރފށނ .3

:މމހ އދވސ އތރ ދބޔކށ ބހގނދއވ

އނ ހއޔރކށ އނޔ ކރވ . އމހ އގތށ އމލކރނ އބއމހނގ ބރއ ވރކމގ ދށގއ ހރމނނވ -ހ

އހރމނނއ އކގއ ރހ : "އދ އމހކށ ބނވއވ. އވއދ އމހކށ މރގ އނޒރކރވ ހނދ. ހނދއވ ރހކނ އފދ ހލއގއ އމހނނއ ގޅކމށއ . ކމށ ބނވފއވ މހއވ"ނނ ކލ މރލނނ !ގޅގނ އޅ

علیھ اهللا صلى( اهللاމކށ، ސހނނގ ބރތއ ގދވމށޓކއ ރސލމވއޙދނ މރ، ހއޔރކށ، އނޔކށ، ޖސސކށ، ހނގރ 667، ޙދޘކރއވފއވ ބމށ އބއމހނތއ އއސ އރމށޓކއ" އރބ ޖޒރއނ ޔހދނނއ ނޞރއނ ބރކރށވ: "އބމކއގނ )وسلم

މޙދޘ . ދކ ލބވ ބއއކމގއ ބނނ މޔ ޤސރއއ ނނ އހނމހއ ނނވ'އސލމ'ތކކ އބނތކގއ އދ އދސކރ ސރކރއއ، އއދރމ )10/144، 1/195(އއ، އޙމދ )1606(އއ، ތރމޒ )1767، 1637، 1551(އއ، މސލމ )3152، 3053(އލބޚރ 'ގއ މލކ ')3/88(އލމވއތ 'ގއ ބއޙގއއ، ')18750(އލކބރ 'ގއ ބޚރއއ، ')4/57(ތރޚލ ކބރ'އއ، )2/306(

.ގ އރހނނވ)عنھ اهللا رضي(އބނ ޢއބސ اهللاރވކރއވފއވނ ޢބދ. ގނސދއވފއވއވމޖބރކމއ ނތ ކފރގ ބހއ ބނފ މހކ، : "އ ބހގތނ ވދޅވލއވފއވއވމކމ )اهللا رحمھ(ޝއޚލ އސލމ އބނ ތއމއޔ 668

: ގއ ގނސދއވފއވއވ)7/220މޖމޢލ ފތވގ (އދ )" 7/599މޖމޢލ ފތވ . (އމހއގ މ ކފރށޓކއ ހޅވލއފމހކވ ."ނތ ކފރއ ކށފމހކ، އމހއގ މ ކފރށޓކއ ހޅވލއފ މހކވއއވސ މޖބރކމއ "

106ނޙލ ސރތގ 669ކއ ހތގއވ އމލކ އއވސ އނސނކށ ނނގނކމކށވމނ، މސތކނގ މއޗށ ހކމ ކނޑއޅނ އމހކ ކރ އމލ 670

.ސލކށ މސލމނނއ އދކޅށ ޖސސކރމހކ ފނއޖނމ އމހކށ ހކމ ކރނ އއ ޖސސއގ ގތގއވމ. ގޅގތށވ

~ 213 ~

އއ . މތގއ ސބތވގނނވ 671އހނސ އމހއގ ހތ ވނޖހނ އމނކމގ. ދއކނ ހއދވގނދއވވނ އނނނވ تعالى اهللاއކމށޓކއ . އށ ޖހނ ހލ ޖހނފދއނ ވތއވ)عنھ اهللا رضي(އމހކ ޢނމރ

އޔތ ބވއލއވފއވ

672...."އމހއގ ހތ އމނކމށ ހމޖހގނވ ހލ، މޖބރވވނ މހކ މނވ"

.މއޔތކ އނނނވ އޔތ ފދ އޔތކވ

673."އހނސ ކފރނގ ފރތނ ނރއކލކށ ބރގނނ މހނ ފޔވއވ"

ޢމރނ ސރތގ ވނ އލ)اهللا رحمھ(މދ އޔތކވސ އއމނއއ އކލވ ދއޔތކމގއ އބނ ކޘރ .މދއޔތގ ތފސރގއ އކލގފނގ ތފސރ ފތގއ ގނސދއވފއވ

) ހތނ(މކނތއތއ ދއކކމގއވޔސ އމހގ އތރފށނ) އމލނނއ ދލނ(އމހ ބރފށނ - ށއހނސ އމހކ އބއމހނގ ބރގ ). ނނށ ނފރތ ކރއވއނގ ހތނ ކފރ(އކނތއތކއ ނރހއވ. ނނ ފއސއށޓކއވ. 675އމހ އގތށ ހމއކނ ކނތއކރ މތ މގމކށޓކއވ. 674ދށގއވ މހއ ނނވ

ނނ . ޒނމތކއ އދކރމގ ގތނނވ ނނ. ނނ އމހގ އފނބމށ ޖހފއވ ލތބއގ ސބބނނވއދ އމހއގ އތރފށގ ނރހނ އމހކށ ކޑކށވސ . އފދ މހކ މރތއދކވ. މސބތއގ ބރށޓކއވ

ވޙކރއވފއވއވ تعالى اهللاއފދ މހނނއ ބހގތނ . 676ފއދއއ ނކރނއވ

އދ . އއ ހމކށވރނ، އބއމހނ އޚރތށވރނ ދނޔގ ދރއޅމށ ބޑށ ލބކށ ހދއފކމށޓކއވ" 677."ކފރނނށ ތދމގ ނދއކވ ކމށޓކއވ تعالى اهللا ހމކށވރނ

ކފރނނއ މޝރކނގ މއޗށ އމހއގ ހތ ރޅވރކމއ : "ޝއޚ ސލއމނ އލއޝއޚ ބޔނކށދއވފއވ ފދއނނވ 671

."އދވތތރކމގ މތގއ ސބތކރ ހލއވ 106ނޙލ ސރތގ 672 28އލ ޢމރނ ސރތގ 673އހނވއޖނމ ދނ މނވނކނ އއލނކށ، ހނގރމމތ ؟ އނނ ބއއ ކމގއ ބލމތއވ'ރޅ'މތޣތ ސރކރތކކ ކފރނނށ 674

އރ ބރތކކ ކއކރ އއޗހބއވ؟ ޖޓތކއ، ޓނކތކއ، ސލމތ ބރތކއ، ނއކލ .ނނނމ އމހގ ވޒފއއ މގމއ، މސލމނ ދށކރމށޓކއވ 675 މހރ މރޖއއނނކ ޤސރނކމގއވނ އނގފއވ 676 ."ވ ލބވމކ ކފރކރމށވ އޒރއ ކމގއވދނޔއށ ލބ"އހނސ އބއކނ ބނމނގނދނ . 107ނޙލ ސރތގ 677

~ 214 ~

އދ . ވނ އބއމހނ މރތއދވ އބއމހނނށ ހއގ ނނގތވއއ ނނކނ ބޔނކށދއވފއވتعالى اهللاމހނ ބތލށ ލބވތއއވސ އދ އބއ. އބއމހނ ހއގށ ނރހތވއއވސ ނނކނ ބޔނކށދއވފއވ

އހނސ ހމއކނ މއސލއކ އބއމހނ ދނޔގ އދނ އސކރ ކނ . ނނކނ ބޔނކށދއވފއވ .އބއމހނވނ ދނގ މއޗށ ދނޔ އސކށފއވ. އކނޏވ

އކލގފނށ تعالى اهللا. 678ލވއހބގ ބސފޅގ މނއކވސ މއއވއދ ޝއޚލ އސލމ މޙނމދ ބނ ޢބދ

އކލގފނ ވދޅވލއވފއވއވ! ރހމތ ލއވވ ފފ ފއސވނދވ

ދމއ ކމގއ މނވ އދ ވރށވސ ގނމހނ އޒރއކމގއ ދކ ކމކ ޝއތނގ މގފރދނތކގ ތރއނ މގފރއދ މޝރކނނށ ކޔމނވމއ . އހނ ޝއތނގ އއލޔއނ މބއމހނ ބރގނނވތއވ. ނވއވ

679.އކ އޒރއ ނނވ'ޚއފ'އހނސ މ. އބއމހނނށ ރހމކ މއސލއއ ނނކމގއ ދއކނއވ

. މދނޔގ އދނތއ ވރގދކރވގތށ ޒނތތރކށ ދއކއދބޔކވސ މސތކނގ ތރއނވއވ އދ ޝއތނއދ ޖހލނ ދކގތގއ އފދ . އބއމހނނށ، މދނޔގ އދމށޓކއ މޝރކނނއ އއބއވވދނކމށ ދއކއވ

އހނސ ހރހ އލމވރނތއވނ މޖބރކރވމ ބނވބހގ މނ ވރށ . ގނވ މހކވމހކ މޖބރކރވގ )اهللا رحمھ(އއށފހ އމމވނ ޝއޚލ އސލމ އބނ ތއމއޔ{.... ރނގޅށ ސފކށ ބޔނކށދފއވ

}ވރށވސ ދގ ބޔނއ ގނސދއވފއވ

މކމނ ލބނ ފއދއކ މކރހއކ އނޔކރވ ނވތ ބއއގ ބރގ ދށގއވ މހކށ ވނޖހކނ އނގގނ . 680އނޒރކ އއވސ ހލއގއ މހ މކރހއކށ ހދނ ކމއ ނނވ) ކދ(އދ ހމއކނ އނގއނ ދވ . ދއމވ

681.އމހގ އނބމހގ ކބއނ ކފރނ ވކކރނކމށ ބލމކވސ އކރހއއ ނނވ، އދ އމހކ

ވމ : "މތނގއ ބނފއއވނ ދނނ ބރކރ ދހކނތކގ ނނމލމގއ ޝއޚ ގނސދއވފއވ ބސކޅގ ވހކއވ 678

މދލއ މގމގ ބރށޓކއ މކނތއކރ މހއ، ، އތއ މޖލކށކރމހއ، ސރއސކށކރ މހއމކނތއތކގއ، މކނތމސތކނނށ ކރމތވފއވ އނމ ބޑބރކ . ހމއކނ އޒރވރވނ މޖބރކރވގނވ މހއވ. އސތސނވގނއ ނވއވ

."ވމ މސލމނތއ މކނތއތކށ ހޝޔރވ މކނތއތކށ ރއކތރވހރނ މހނމވ. ކވމކނތއތ . ނޖދގ މއމމގ ބސކޅއ އބއކނގ ބސ އޅވކޔއވލއވށވ 679

."ނ ބރއގ ސބބނނމ އކމގ ހކމކ އއ ހއދކމކވއފދ ގޅމއ ކފރނނއ ބއވނ އބއމހނނށ އނ: "އބއކނ ."އއ ޝއތނގ ރތކރމއ ޒނތތރކރމކވ: "އމމ. އވވފއވވނ މޟހރކރމހއށ ނރކއގ އޒބގ ވރށވސ ގނ އނޒރތކއ ދتعالى اهللاއހނ . މއ ވސނވނ ހރ ކމކވ 680

ގ ވޙ ބސފޅތއވ؟تعالى اهللاވމ އޑއހނހރ ތޣތނގ ބސތއވ؟ ނނނމ )) (("އލޔއނ ބރގނނވއވއނގ އ. ހމކށވރނ އއ ޝއތނއވ .

އދ ތޔބއމހނނކ މއމނނކމގއވނމ ތމނއލހގ ހޟރތށ ތޔބއމހނ . ފހ، ތޔބއމހނ އބއމހނދކ ބރނގނނށވ(( ގއވ މހއށވވމ އކނތއވނ ތއޙދގ މތ. 175އލ ޢމރނ ސރތގ ."ބރވތވނއވ (( " ހދ تعالى، اهللاއދ

28އލ ޢމރނ ސރތގ ." އއލހގ ފރތނ ތޔބއމހނނށ އނޒރކރއވއވ

~ 215 ~

އވ ވޅގނޑތއ އނގމނ، ވމ ތޔބއމހނނށ މބސކޅތއ ސފވ، މސތކނ މކނތއތކގ ސބބނ ވއޓފހމކށވރނވސ އސލމދނ ފށނ ބރއޓހ "ގ ޙދޘފޅ ސފވގނދނއވ )وسلم علیھ اهللا صلى(اهللا ރސލ

އވނ ޚބރ ވރވމ ހރހ އފ. އދ އކނ އނއކވސ ބރއޓހކމށ ރޖޢވ ހއޓވ. އއޗއގ ގތގއވއދ އސލމދނށ . އހނ ހމކށވރނވސ އނއކ އސލމދނ ބރއޓހ ވއޖއވ. 682"ބރއޓހނނށވ

ގ تعالى اهللاއދ ހރހ ކމޔބކއ ފލޙއވނ . 683ވރނވސ ބރއޓހވގނވނ އދނށ ހއގގތގއ އޅމހނނވ ."ނނވހޟރތ

684- ގ ބސކޅ ނމނއވ)اهللا رحمھ(މހ ހސބނ އމމ ޙމދ ބނ ޢތޤ އނނޖދ-

ވމ މބސކޅތކކ އބއކނގ މގފރދމގއ ޖހފއވ މހނނށ ލހޅވލމށޓކއ ފދނ ބސކޅއ ކމގއ .ދކމވ

ރށ ލބނކރނމ، އދ އސލމށ ނރހނމ މސލމނނއ އދކޅށ ކފރނނށ އހވމކ ކފ"އދ އނގ ބނނ އދ ދނޔވ އދމކށޓކއ ނވތ ބރގ ސބބނވސ މސލމނނއ އދކޅށ ކފރނނށ އހވމކ . ކފރއނނވ

"މހ ދނނ ބރވނކމއ ނނވ

ނވތ ' ނރހމއ'ވމއ، އދ އސލމށއ މސލމނނށ 'ލބ'ކފރށއ ކފރނނށ . މކނތއތކއ ވސނލއވށވމކނތއތކގއ މސލމނނއ . މސލމނ ދރވތނ ބލނ ރހމކ، އގ ޒތގއ ހއތވސ މރތއދވމވ

އފދ މހކ އއވސ އމލއ ނކރނމވސ އދ އއވސ . އނގއޔއވރ އފލލކށވސ ނޖހނއވއދކޅށ . ބހއ ބނމގ ކރނވސ މރތއދ ކފރކވ

ވނމވސ، އމހކ އގތނ މސލމނނއ އއކޅށ ވވނ އތހ އހއއވ ކފރނނއ ހނގރމ ކރ ކމގއ 685.ކފރށ ލބކށ، ނވތ އސލމށ ނރހ ކމގއވނމ އމހކ ހމ ކފރކވ

އހނ . ގ ނމކޅ ބއލވލއވށވ"އއތއޟހ ވއތތނމތ"ގ ޝރޙކމގއވ ޝއޚ ޢލ އލޚޟއރގ 'ކޝފއޝބހތ' 681

.އ ޝއޚވނ އކރހއއ އގ ތފސލތއ ވރށވސ ސފކށ ގނސދއވފއވއފތގ އވ)"11/307(އއ، އލޚތބ އލބޣދދ )"2/389(އޙމދ "ގނސދއވފއވނ 682އހނނމވސ . ސނނތށވރނ ބރއޓހ އއޗއ ނވއވ: "ވދޅވލއވފއވއވ )اهللا رحمھ(ސލފއޞލޙނގ ކބއނ އބނ ރޖބ 683

)" 28/29(ކޝފލ ކރބ ފ ވސފ ޙލ އހލލ ޣރބ "އކލގފނގ ." އއށވރނ ބރއޓހވގނވނ އއށ ރނގޅށ ތބވމހނނވއހނނމވސ އއށވރނވސ ބރއޓހ . އނމ ބރއޓހ މއލތ އބރހމވ"ވ ވމ މއދ އޅގނޑމނނށ ބނވދނއ. ބއލވ

."ހނފނނވ .އނ ނގފއވ ވކ ބބކވ'ސބލނނޖތ'މއ 684ޢތއ އއގތށ ހކމކރމހއ ނމވސ ގ ޝރޢއއ ހލފވ އއޗއ ހލލކށފނމ، އދ އމހކ ޝރتعالى اهللاއގތނ މހކ 685

ދނނ ބރވ ދހކނތއތކގ ، ވމ މރޖއއނ ބނގތގއ އމހއގ ހތ އކނތއތކގ މއޗށ އއތރޒ ނވހހނދކ. އމހކ ކފރކވމކމކ އހލއސނނއއ އރޖއ އގދގ މހނ ވކކރ ވރށ . ތއތކއ ނނވތރއނ އއވސ ކމކ އގ ހދޒތގއ ކފރވނ ކނ

. މހނމ ކމކވ

~ 216 ~

. މކނތއ ސފކށދވމނ، ދނ އތ މރޖޢއނނށވ ބޑ ސވލވ. އދ މކމގއ ދމސލމކ ދބހއ ނވނއވ "ދ ޒތގއ ކފރއކމށ އދވސ ގބލއ ނކރނނ ހއޔވ؟ކލމނ މޟހރއކ ހ"

އބއމހނގނޑ މޟހރއކ ހދޒތގއ ކފރއކމށ ގބލކރނ އހރމނގ . އސވލގ ޖވބ ވރށވސ ސފވލކށ ކފރށ ލބކރނ، އސލމދކ ރޅއއނ، މސ. ހއސތކށ އނގމނ ބރގއވ ހތގ ނޔތ ލއގނނވ

މރޖޢއނތއ މފދ . އހނސ މކމކ ސލފއޞލޙނނއ ހލފ ގތތކކވ. ހރމ އއޗއ ހލލކރނ ހމނއވއހނ އބއމހނނށ މޣއބގ އލމ . އ ޝރތތއ އތރ ކރނ ހމކށވރނވސ ތޣތނތއ ރއސމށޓކއވ

.އއ ފޅވގނވ ހގގތކވ. ބނނވގނވކމކ ފރވގނވ ކމއނނވ

ބޑކރފއ ދނނ ބރވނ މހކ ކނފދ އމލއ ކރމނތއވ؟ އކނތއ : "ޞލޙ އލފއޒނއއ ސވލވވނވގބލކރނތކއ، އނކރކރމއ، ކފރކމށތއވ؟ ނނ ) ލތބއ ރޅއއނފދ(ބނވގނވނ ގބލކރ ހމއކނ

"އކނތއ މއށވރނ ފޅވގނވތއވ؟

ށ އރއގނނހނދ މހ އލމގ އހލވރނނށ އނގފއވ ދނނ ބރކރވ ކނތއތކގ ތރއނ ކމކ: "ޖވބއމހކ އފދ ކމއ ކރނ އފދ ކނތއތކނ ދނނ ބރކރނ މނކރފދ އއވސ . ދނނ ބރވ ކފރވދނއވ

ނވނ އމހނގ އދ އޅގނޑމނނށ ވޖބވގ. އޒރއނތ ކމގއވނމ އފދ މހކ ދނނ ބރވ ކފރވނއވއދ އޅގނޑމނނށ އނނ އހނ ގތއވސ . ބރފށގ އމލނނއ ބސތކނ އމހކށ ހކމއ ކނޑއޅމވ

.އވتعالى اهللاއހނ ހތގ ހލތއ ހތގއ ހނގ ކނތއތއ ދނވޑގނވނ ހމއކނ . ނނނނއވ

ގ ބހއބނ ކމގއވޔސ ނވތ ކފރގ އމލއކރ ކމގއވޔސ އމހކއމދ ހކމ ކނޑއޅނ ވމ ކފރއގތނ އކފރކ މހ ދނނ ބރކރވނ ކމއނމ، . އމހއގ އއމލކއ ނވތ ބހކނ އމހކށ ހއގވ ހކމވ

. މހއ ނނނމ، އދ އޒރވރވ ޖހލކމކށ ނވނމ އމހކ މރތއދކވ ކރވގނވއދ އމހކ މޖބރއގތނ ޝރކއ ބޑ . މއސލތއ ކނޑއޅ ގތވ 686މކނތއތކކ ޤރއނއ ސނނތނ ސބތވ ޢގދގ

ތއ ހރ ކނތއތކގއ ހއޖތ ގއމކށ އމހކށ އކނތއތއ އހނސ ސފވގނނވ އދ އޅނ. ކފރވ 687."ސފވނ ޖހނއވ

އބއމހނ ކނމފދ ކމއ ކރނމވސ އދ ކނމފދ "އހނސ މސތކނގ ތރއނވ ބޔކ ބނއވ : "އދވސ

."ކ ކފރނކމގއ، މޝރކނކމގއއ ނބނވނއވއއޗކ ބނނމވސ އބއމހނނ

.އގދގއ ހތގ ގބލކރމއ، ދލގ ބނމއ، ގނވނތކގ އމލތއ ހމނކނ ދނނހއޓވ 686 .ފއވ އނމ ފރތމ ސވލވއވ ކޔނ ފތ ބއލވ، މއ އފތގއ ކރވ"މސއލ ފލ އމނ"ޝއޚގ 687

~ 217 ~

މސތކނގ ހތގއވ އއޗއ އނގނ . އބއލހ އބއމހނގ އވހކތކނ ހސތހރވގނވއވ! اهللا سبحان 688"އޅގނޑމނނށތއވ؟

: ކފރކރ މހނ ހތރ ވއތރށވރނ ގނވގނނއ ނވއވ: "އދ

އފދ މހއގ ކފރކމއމދ ޝއކއވސ ނވއވ. އނއކ އބނ އއޗއ ހތނ ގބލކރ މހކވ.

އދ އމހކ އފދއނ ބނމށ މޖބރވސ . އނއކ އބނ އއޗއ ހތނ ގބލކރ މހއ ނނވ

ނނނމ އނއއ . ފދއނ ބނފއވނ ދނޔގ އދމކށޓކއވއދ އމހ އ. ކރވގނވ މހއ ނނވ

އއ "އފދ މހނނކ އނނނވ އޔތގ ދށނ ކފރނނވ . އކގއވ މހނ ރއސމށޓކއވ

އދ ". ދއފކމށޓކއވހމކށވރނ، އބއމހނ އޚރތށވރނ ދނޔގ ދރއޅމށ ބޑށ ލބކށ ހ

އމހކ ކފރށ ލބނކށ އދ އގބލނކރ ކމގއވޔސ . ކފރއ ޝރކ ކރމހގ ހކމކވސ މއއވ

އނގ ގތގއވމހނ ރއސމށޓކއ، ނވތ އނގ ގއމށޓކއ ނވތ މދލށޓކއ ނވތ

.ށޓކއ އފދ ކމއ ކރމހއނމ އމހގ ހކމކ މތގއ ބޔނވދޔ ހކމވތމގމހނނ

މޖލއ ސކރތށ ކފރގ ބސބނ މހކވ 689އމހކ ކރނބނވދޔ ފއޖގ މހނފދއނ .

ތއޙދގ މތގއ ސބތވފއ، މޖބރކރވ އނއކ އއވސ އމއލ އދމއނތ، އދ އނގ ހތ އމނއ

.ހލ ކފރކރ މހއނމ، އމހކ މޖބރކރވމގ ސބބނ އޒރވރވ މހކވ

އދ މއ . މތގއ ބޔނވދޔ ކނތއތކގ ތރއނ ފރތމ ތނބއމހނނކ އޔތތކނ އނގ ފދއނ ކފރނނވ

އމހއގ ހތގއވ އއޗއ އނގއޖއމށ ދނދއ އމހއގ އމލއ ބހނ ކފރ ފޅކރ ކމގއވޔސ އމހކ އދ އބނމކ ޤރއނއ، ސނނތއ އދކޅވ ނބއކނ . ކފރއ ކމގއ ނބނވނ ބނމހނނށވ ރއދކވ

690."މބނމކ މގފރދގނވ މރޖޢއނގ ބނމކވ! އދ ކއއތ. ވގނވ ބނމކވބޑ

ނފގކމގ ސފތއ : "އއ ސވލވވނވ )اهللا رحمھ(އލއޝއޚ اهللاއދ ޝއޚ ސލއމނ އބނ ޢބދނފގކނ ފޅވފދ ނޝނތއ : "ޝއޚ ޖވބގއ ދނނވއވ". ވ؟ފޅކރމހކއ ދމއށ މނފގކ ބނވދނތއ

ހނނ މހއ؛ މސލކށ އދއވނނއ ހނގރމއގ މއދނނ ބއދލވހނދ ފހތށ އނބރ ދވމހއއ، ބނނތއ ފދ 691"ނ ތމނމނ ދޔއމހވހނގރމ ހނގނކނ އނގނމ ތޔބއމހނގ ފހތ ތމނމނނށ "

ގ ޝރހ ބއލވލއވށވ"ކޝފއޝބހތ"ޝއޚގ 688 ވނ އޔތތކގ ތފސރ ބއލވ66-65ތއބ ސރތގ 689 ބއލވ)" 164- 163(ޝރޙ ކޝފއޝބހތ " 690 167އލ ޢމރނ 691

~ 218 ~

މޝރކނތއ އއސ އބއމހނގ މއޗށ ގދވގނނހނދ މޝރކނގ ގތގއ ހމޔތ ހދ، ބނފއ اهللاމޝރކނނށ ބއއފހރ ހޔބސތއ ރއދކށ، މސލމނނއ އދކޅށ އބއމހނނއ އއބއވ، އދވސ

އމހކއ ދމއށ އމހކ ނފގކނ ފޅވގނވ ގގ އފދ ކނތއތއ ފޅކރނމ، ބޔނކށދއވފއވ ނފ تعالى 692".ކ ފޅކށ ބނވނއވ'މނފގ'މހއ ކމށބނ އމހކ

އދ 'ކފރށ ލބކށ'އކ އދ މއރޖޢއއ ތޖއހމގ އހލވރނ، މސލމނނއ އދކޅށ ކފރނނށ އހވމހއދ . މހއ ކމގއ ނވހހނދކ އމހކ ކފރއ ކމގއއ ނވނ ކމގއ ބނ އޅއވ'އސލމއށ ނރހ'

.އބއމހނ އސލމއށ ލބކށ ކފރށ ނރހނމ އމހކ މސލމއކމގއ ބނއވ

އބއމހނ މޟހރގ ހކމ : "ވދޅވލއވފއވއވ )اهللا رحمھ(ބހގތނ ޝއޚ ނޞރ އލފހދ އފދ މހނނއމނއކ އބއމހނ ދނނ ބރވފދ އމލތކއ . ބނކރނ ޖހމ ބނ ސފވނގ އރޖޢ އގދގ މއޗށވ

ވމ އބއމހނ އބނނ މސލމނނއ އދކޅށ ކފރނނއ . މހގ ހތށވބނނތއ ރޖއކރނ އކނކރވމ އމހނގ . އހވމހއކ އމހކ އމއލއށ ކފރށ ރހކމށ ބނފމށ ދނދނ އމހކ ކފރއ ނނކމގއވ

މ، ޞލބނގ ފއޖތއ މސލމނނއ އދކޅށ ނރމހއކވސ ކފރއ މބނމކ މހކ އސލމށ ރހކމގއވނ 693."ނނކމގއ ބނމވ

ވދޅވލއވފއވނ އރޖޢއއ ތޖއހމގ އހލވރނ ސދ )اهللا رحمھ(އދ އއށފހ ޝއޚ ނޞރ އލފހދ ....ވމ އނނނވ ބސކޅއމދ ވރށވސ ވސނވނ ހއޓވ. ވކބސތކމލނ އފރއގނ އނނފދ

' އސލމއށ ނރހމގ'، 'ކފރށ ލބކރމއ'މޟހރއކ ހދ ޒތގއ ކފރކށ ނވނމ، އދ އކމއ އއކށ "މހ ދނނ ބރކރވނ އމލކށ ނވނވ ) ބނ ބނމކވސ އދ(ކނމ އމލކވސ -ޝރތ އނނކމގއވނމއހނ ކފރށ ލބކރމގ ގތނ އމހއގ ބ ކހލ ނމވސ އއ ކފރގ އމލއ ސބބއ ނތއ ނނތއވ؟

މކމގ ތރގއ ނމދއ ޒކތތއފދ . ވއދ މކނތއތއ އކނޏއ ނނ. ނނތއވ؟ އދ އމހކ ކފރކވއހނ މހކ އސލމދކ ރޅނހރ ނމދކރނމ އމހއގ އނމދކ ދނނ ބރކރވނ . ވޖބތތއވސ ހމނއވ

ކނތއތކގ މތނ މހ ދނނ އދ އގތނ ރބވސ ވގނދނ މތގއވ ކނތއތއ ސފވފއވނމ އ. ކމކވ 694!އށ ތގވވރވށވتعالى اهللاވމ . މއ މރޖޢއނގ ހގގތވ! އ ތއޙދގ އޚނނވ. ބރކރވނ ކމކށވ

)"80-7/79(އއދރރއސނއޔ " 692ޝއޚވނ ޤސރއޔއނނއ ބހގތނ ވރށވސ ރތ މސލއ . ބއލވ" ވގފތ މޢލ ވގފތ"ޝއޚ ނޞރ އލފހދގ 693

މހއށ އކލގފނ ވދޅވލއވފއވގތގއ ޤބރނ، މރވފއވ ޞލޙނނށ ގވމކ އމހގ ހތގއ އޞލޙ އޅއކ އ. ދއވވފއވވނ ފރތއކމގއ ގބލ ނކރހހނދކ، އމހކ ކފރއކމގއ ނބނވނ ފދއނ، ގސރނވސ ބނގތގއ ފއދއއ ނވތ ގއލމއ ދ

. އސލމށ ލބކރކމގއވނމ އމހކ ކފރއކމގއ ބޔނއ ނކރވނކމށވ، މޟހރކރމހގ ހތގއ ކފރށ ރޅއއސ .ދބއމހނނކވސ ދނނ ބރކރ އމލތކގ ހތ ނޔތށ ބލނގވ މރޖއއނނވ

ސފވނދނ ކޔނ ހއޓވ، އހނ އރނ އމރޖއއނގ . މކނ ސފނވނމ އނއކވސ ކޔށވ! އ އޚނނއ އޚތނނވ 694 ޤބރނ ބނގތގއ އކމކ ކފރއގ .އށ ކތލނފދ އހނ ދނނ ބރކރވކމއ ނގށވتعالى اهللا: މސލކށ. ނބއކނ ފޅއރނއވ

~ 219 ~

ހލގއ މސލމނނއ އދކޅށ ' ކފރށ ނރހ'ހލ އދ ' އސލމއށ ލބކރ'ދނ އޅގނޑމނ ބލއލނ ހތގއ

.ފރނނއ އހވ މހ ސލފއޞލޙނގ ނޒރގއ ދނނ ބރވތ ނވތ ނވނތއވކ

ތޔބއމހނނށ تعالى اهللا: "ވދޅވލއވއވ )اهللا رحمھ(އލއޝއޚ اهللاޝއޚ ސލއމނ އބނ ޢބދއއ ، 696އބއމހނގ ދނއގނ ބއވއފނމ 695މވފގ ދނނށވ، މޝރކނނށޓކއ. ރހމތލއވށއވ

ނނނމ 698ނނ އބއމހނގ ނބއކނ ކނޑވތ މޟރ، 697ވ ޚއފއގ ސބބނ ނމވސއބއމހނނށނނމހއ ނމވސ އދ އސލމދނއ އބއމހނގ ދނށ ނރހ އބއމހނދކ ރޅ އ ،ދއކއފނމ 699މދހނ

700."އމހކ އމޝރކނގނޑފދ ކފރކވ މސލމނދކ ލބވނމވސ

މސލމނނއ އދކޅށ މޝރކނނށ އހވދ، : "ވދޅވލއވއވ )اهللا رحمھ(އމމ ޙމދ ބނ ޢތޤ އނނޖދކރވފއވ ރވނތއ އބއމހނނށ ކޔއދ، ނވތ ބހނ އބއމހނ ދފޢކށ، ނވތ މސލމނގ ސއރ

އގތނ އއވސ . އބއމހނވ ޝރކށ ރހނމ، މއނ ކނމ ކމކވސ މހ ދނނ ބރކރވނ ކމކވއނ ކފރނދކ ރޅއއ ނމވސ އދ މސލމނދކ ލބވ ހކ، މޖބރކރވމއނތ މއނ އމލއ ކށފމ

701."ދނނ ބރވފއވ މރތއދކވ، ކމގއވނމވސ

އބއމހނނއ އދކޅވ، ) ހތނ(އތރފށނ. "އދ ކރނ ދނނވނ އމމގ ބސކޅ ވސނނދނ ކޔލނ ހއޓވ ....."މމހ އދވސ އތރ ދބޔކށ ބހގނދއވ. ރފށގ އމލތކނ އބއމހނނއ ރހ ގޅގނ އޅމހއވބ

އދ އއށފހ އއލހ އނގވނ، : "ވދޅވލއވފއވއވ )اهللا رحمھ(اهللاއނއކ ޝއޚ ސލއމނ އބނ ޢބދ އބއމހނ ތއޙދށ އބއމހނ ކރ ޝރކއ، ، ބޔކށ އބއމހނވ ދއމށ އޒބ ހއގވ ކފރވ، އބއމހނ

އހނސ . ވއހނނމވސ އއ ކފރނނ ކމގއ ނޔތ އނނމ އއ ކފރއނނ ކމގއ. ގތގއ ނޔތ ގނވފއވކމއނމ އއ ކފރވ

ފޔވ އހނ ފރތކށ تعالى اهللاސނނތގ އހލވރނ ދކވޑއގނނވ ގތގއ މހގ ނޔތ ކނމފދ ގތކށ އތނމވސ މޟހރއއ، .ކތލނ، މދކނތކކވސ މހ ދނނ ބރކރވނ ކނތއތކކވ

ވނ، ރހނ، ގބލވނއއބސ: މވފގ 695 رحمھ(ގއ އމމ ޙމދ ބނ ޢތޤ އނނޖދ"ސބލނނޖތ ވލފކކ. "'އދ ގތވ'ނނނމ ' އޅނވ ގތ'މގތނ ދނގ މނއކ 696

. ވނ މކނތއ ވރށވސ ގނ ދލލތކއ އއކށ ގނސދއވފއވއވ)اهللا ބރ، ފނޑކނ: ޚއފ 697 އކވރކނ، ހތތރކނ، ގތކނ: މޟރ 698 ހޔބސތއ ރއދކރނ، ނފގކނ، އޅވލނ: މދހނ 699 . ގ ފށކޅ ބއލވލއވށވ"އއދލއލ" 700 )"31(އއދފޢ ޢނ އހލއސނނ ވލއއތބއ " 701

~ 220 ~

އހނސ އއ އބއމހނ . ނށކރ ނފރތނނއ، އދ ކފރށކރ ލތބއގ ސބބކނ ނނކމވދޖހލވ، .ރއބލ ޢލމނގ ރހމއ، ދނގ މއޗށ އސކރ މދނޔއށ ލބވ ލތބއގ ސބބނނވ

އއލހ އނގވނ

އދ . އއ ހމކށވރނ، އބއމހނ އޚރތށވރނ ދނޔގ ދރއޅމށ ބޑށ ލބކށ ހދއފކމށޓކއވ" 703"702.ނށ ތދމގ ނދއކވ ކމށޓކއވކފރނ تعالى اهللاހމކށވރނ

.އމހކށ ތއޙދއ ޙނފއޔ ހޔރކރއވވފއވ މހކށ މވރ ފދނކމށ ހކރމވ تعالى اهللا

704ގ ޙދޘއށ އރވލފއވ އޅނ)عنھ اهللا رضي(އބއކނގ އ އޖދ އދ ޙތބ - 2

އކލގ ބނ ގތގއ މޟހރއކ . ގ ޙދޘއވ)عنھ اهللا رضي(އކނ ގނނނ ޙތބ ބނ ބލތޢދނ އބއދ އގއވ . ވމ އޅގނޑމނ މޙދޘ ގނނމތއވ. ހދޒތގއ ކފރއ ނނކމށ މޙދޘ ދލލ ކށދއވ

އގތނ އހލލ ބދޢ ބނނކރ ކނމ އޔތކސ ޙދޘއކސ ދލލކށދނ . ތއވކނތއތކއމދ ދރސއއ ކރމ .އސލ އބއމހނނއ އދކޅށވ

. އދ މޙދޘ ގނސދނމގ ކރނ، އބއކނއއ މރޖޢއނގނޑ މސލމނނށ އނގނ ބނނނވ އއޗއ ވއވ

. 705އހނ އސޓ ގނސދނނމ އބއމހނވހށ އމއލ ނފސށ ރއދދވ ބޔކށވ. ސޓގ މއގނޑވއއ އ :އސޓ ކރއށދނ އނނނވ ފދއނނވ

109-107ނޙލ ސރތގ 702 ގ ސދވނ ދލލ ބއލވލއވ"އއދލއލ" 703ފރތމ ގތކ އއ . ގ އމލއމދ ދގތކށ ދކވޑއގނނވއވ)عنھ اهللا رضي(އސނނ ވލޖމޢތގ އހލވރނ، ޙތބއހލ: ނޓ 704

ރވރވވޑއގނނވނ އހނސ އކލގފނ އޒ. އނއ ގތކ އއ ކފރވ. މފތގއ ގނސދފއމވނ މފކރގ މއޗށވ. ކފރއ ނނވގއ ޢބދލޤދރ ބނ "އލޖމޢ ފއތލބލ ޢލމއޝރފ"ގއ އބ ބޞރ އއތރތސއއ، "ގވއދ ފއތކފރ. "ތއވލގ ސބބނނވ

މނޒރނ އތރ މއލމތ . އސގލނގ ނޒރކވސ މއއވ ގއ އބނ ޙޖރލ"ފތޙލބރ"ޢބދލޢޒޒއއ، ސލއމނ އލޢލވނއއ، މތނގއ އސލ ބޔނކށލދނ ބނނވ އއޗކ މހދސއކ އހލއސނނއގ . ބއލވނ ހއޓވ" މއލތ އބރހމ"ބނނފޅވލއވނމ

. މކމކ ކފރއ ނނކމށ ބޔނކށދނވސ ގނސފއވ ދލލއ ނނކމވ އހލވރނ މޟހރ ހއދކރނ، އދ' ކފރށ ނރހމގ'މޟހރގ އމލކރނމވސ އކލގފނ ދނނ ބރނވ )عنھ اهللا رضي(މރޖއއނ ބނގތނ ޙތބ 705

މޟހރ ފދއނ ފނނ . އހނސ ހގގތކ އއމލކ މޟހރގ އމލއ ނނވ. ގ ބނގލވމއ އބއމހނގ ވހކއ. ސބބނނވ .ނމވސ އކލގފނ މޝރކނނއ އއވސފދ ގތކށ އއބއވފއއ ނވއވ

~ 221 ~

ފދ ފއޖކއގނ ރސލ)ގ އޑ(ރގނޑހމކށވރނވސ ކލމނގ ގތށ ! އ ގރއޝގ އހލވރނނވ" اهللاއދ އހރނ . އދ އފއޖ ކރއށދއރ ހވނ ބނޑނވ ކރއ ހނނވ. އތވއޖއވ )وسلم علیھ اهللا صلى(اهللا

އކލގފނށ تعالى اهللاވސ ހމއކނ އކލގފނ އކނ ކލމނގ ގތށ ފނވނ ނމ! ގނދ ހވކރމވ تعالىވމ ކލމނގ އމއލ ނފސތކށ . ނޞރދއވ، އއލހ އކލގފނށ ވވޑގނފއވ ވއދ ފއދވދއވނއވ

: ލއވފއވއވމކމއ ވދގނ ވދޅވ )اهللا رحمھ(އބނ ޙޖރ 706."والسالم). ހއގ ފނތއވ(ބލއލނ ހއޓވއޒރވރވ ވޑއގނނވ އކލގފނގ މއމލކ އއވސ ގއލމއ އދގނ ކރކމއ )عنھ اهللا رضي(ހތބ"

707."ނނވމއވ

އރހނ ގ)عنھ اهللا رضي(ޢލ. ތޔބފޅނ މސޓ ކޔއ ނމއޖނމ މހދސއއގނ ކރއށ ދމ ހނގށވ : ރވވފއވ ގތގއ

ތމނކލގފނއ، އއޒބއރއއ، އލމގދދ ފނއވމނ ޙދޘކރއވއވ )وسلم علیھ اهللا صلى(اهللا ރސލ"ރ އނހނއ އތނގއ ސޓއއ ހފއގނ ހ. ތޔބއމހނ ރއޟތ ޚޚއއ ހމއށ ކރއށ ވޑއގނނވށވ"

."އތލ ހއޓވ)ސޓ(އނގ އތނ އ. ވނއވ

އދ އތނނ އނހނމހއއ ދމވމނ . ވމ ތމނކލގފނމނ ރއޟއއ ހމއށ އހގއ ބރށ ވޑއގނނވމވ ".ސޓ ދށވ"ތމނމނ ދނނވމވ

".ތމނނ އތގއ ސޓއއ ނތވ"ނޏވ އއނހނމހ ޖވބގއ ބ

".ނނނމ ކލގ ހދނތއ ބލވ ހށމވ. ސޓ ދށވ"ތމނމނ ޖވބގއ ދނނވމވ

އހނދ އސޓއއގނ ތމނމނ. އހނދ އއނހނމހ އނގ ބލގ އސތށގނޑގ ތރއނ އސޓ ނގ ދނވ

.ގ އރހށ ވޑއގނނވމވ)وسلم علیھ اهللا صلى(اهللا ރސލ

އސޓގއވނ . އސޓއކ ޙތބ ބނ ބލތޢގ ފރތނ މއކގ ކނމވސ މޝރކނތކކށވ ސޓއކވ )وسلم علیھ اهللا صلى(اهللا ރސލ. ކރނ ހއތވފއވ ގތވ )وسلم علیھ اهللا صلى(اهللا އބއމހނނއމދ ރސލ

"މއ ކނއއޗއ ހއޔވ؟! އ ޙތބއވ"ޙދޘކރއވއވ

)"7/520(ފތޙލބރ " 706. ހކށވ ވމ ޙތބ މސޓ ލޔފއވނ މސލމނނށ މކމގ ސބބނ އއވސފދ ގއލމއ ނވނކމށ)". 8/634(ފތޙލބރ " 707

ބޔނކށދ ހނދ މރޖއއނ ބނނ އކލގފނގ އއމލގ ސބބނ މސލމނނށ ގއލނވނކނ اهللا إنشاءކރއށ އތތނގއ މފދ މތވރ ސހބއކއމދ ކނފދ ހތރ ބދނމއތއވ؟. އނގކމށވ

~ 222 ~

. ތމނއއ މދ އވސ ހކމކއ ހމއށ ވޑއނގނނވށވ! ގ ރސލއވتعالى اهللاއ " ޙތބ ޖވބ ދއވއވއހނސ ތމނވ . ކރގއ ތމނއކ ޤރއޝނގ ތރއނވ، އދ އބއމހނނއ ލގ ގޅނހރ މހއވސ ނނވ

އދ ކލގފނއ އކގއވ ހރހ މހޖރނނކ އބއމހނގ ތމގ . ގތގއވ އބއމހނނށވ ބރގ އއލޔއއގއދ އބއމހނނކ އމހނގ އއލއއ މދތއ ރއކކރވނ . ވ މހނނވ)މއކގއ(މހނ އބއމހނގ ތރގއނއ އއވސފދ ލގ ގޅމއ ނވތވ ތމނގ އއލ ރއކތރ ވމ އބއމހނ. ފނވރގ އހލވރނނވ

އދ . ތމނގ މއމލކ ކފރކރމގ އމލއ ނނވ. ކށދފނކމށ، ތމނ އބއމހނނށ ހޔކމއ ކށދނއވ." އށފހ ކފރށ ރހގނވސ ކރކމއ ނނވއދ އސލމ. ދނނ ބރވމގ ގތނ ކރ އމލއވސ ނނވ

އށ )وسلم علیھ اهللا صلى(اهللا ހމކށވރނވސ ތމނ ރސލ: "އއ. އހނހނ ރވޔތތކގއ އތރބއއ އދއވ{ اهللاއހނ ހމކށވރނވސ . ވއދ އއ ތމނގ މނފގކމނ ކރކމއވސ ނނ. 708ހޔނތތރއއ ނވމވ

އށ ނޞރއ ކމޔބދއވ އއލހގ ނރ ފޅކރއވނކނ ތމނއށ )وسلم علیھ اهللا صلى(اهللا ރސލتعالى، 710}709.ކށވރވގނވއވ

".ވއބނ ތދށ) ޙތބ(އނ: "ޙދޘކރއވއވ )وسلم علیھ اهللا صلى(اهللا ރސލ

." މމނފގ ކލގގ ބ ބރކށލމށ ތމނކލގފނށ ހއދދއވށވ! ގ ރސލއވتعالى اهللاއ : "ޢމރ ވދޅވއވ

އށއ، އއލހގ ރސލއއ، تعالى اهللاއނ ! ގ ރސލއވتعالى اهللاއ : "އދ އހނ ރވޔތއގއވ ގތގއ{އނ ކލގފނއ އދކޅށ . އނއކ މނފގކވ. އނ މރތއދވއޖއވ. ނނށ ހޔނތތރވއޖއވމއމނ

711}.ކޅގފނނގ އދއވނނށ އހތރވއޖއވ

. އށ ހޔނތތރވފއވ)وسلم علیھ اهللا ىصل( اهللاއބއމހނ ބނގތގއ މސހބވނ ރސލ! މރޖއއނނށ ހލކހއޓވ 708

މބއމހނ ސހބނނއ ދމއށ މފދ އއޗހކޔމނ ގނދނ . މބއމހނނކ މގފރދފއވ ހރހ ފރގއއގ ސފތއވ ބއކވ. އމހނ ބނގތގއ މސލމނނށ ގއލނވނކނ އކލގފނށ އނގއވއބ! އދވސ މރޖއއނނށ ހލކހއޓވ. ޝއއނ ފދއނނވ

ޙތބގ އމލކ މއދ ޝރޢގތނ ބނނމ އނމ : "ޙތމ ބނ ޢރފ އނގ ފތގއ ބނފއވއވ. މގފރދގނވ ގސރއއކމގއވ ޑރއށ )وسلم علیھ اهللا صلى(اهللا ހމކށވރނވސ ތމނ ރސލ"ބދރގ ސހބ އހނސ ވދޅވފއވނ މ". ބޑވގނވ ހޔނތވ

އނއކވސ އބއމހނވނ ޝއއނ ފދއނ މތވރވގނވ ސހބނނށ ހތރވގނވ ބސތއ ރއދކރ ". ހޔނތތރއއ ނވމވ .ތގއވބއއގ ގ

އކލގފނ މސލމނނއ އދކޅށ : "ގއ ޝއޚ އބ މޙނމދ އލމގދސ ބޔނކށދއވފއވއވ"އއޝހބއޘގބ" 709 ".މޝރކނނއ އހނވކނ މވހކތކނ އނގއވ

ގނސދއވފއވނ އޙމދއ، އބ ޔޢލއވ 710އކމކ . ހކމއ ކރއވ އކލގފނގ ބރފށނ ފނނ އމލގ މއޗށވ )عنھ اهللا رضي(އއމދ ޢމރ)عنھ اهللا رضي(ޙތބ 711

ވލއވ، އދ އސޓ ވދޅ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا އހނސ ރސލ. އކލގފނވނ މހދސގ ތދހގގތ އނގގނ ނވ ބކލކށވކރއށ اهللا إنشاءއދ . ގ ނޔތ ސފވގނދޔއވ)عنھ اهللا رضي(އކލގފނގ އއމލއ ބހގތނ ވޙގ ބސފޅ ބވއލއވމނ ހތބ

އހނސ . ލމއ އދގނ ކށފއވ އމލއ ނނވއތތނގއ ބޔނވގނ ދނފދއނ އކލގފނގ މއމލކ މސލމނނށ އއވސފދ ގއމކމގއ ޞލޙ އލފއޒނއއ އމމ . ގ ނނމވމކ ދނނ ބރވފދ އމލތކއމދ ހކމ ކރނޖހ ގތވ)عنھ اهللا رضي(ޢމރ

ނޑމނގ ގތގއ އއވސ ރސލކ ނވމކ ހތގ އމލއގނ ވޙ ނނނނ އދ މވގތ އޅގ. ސލއމނގ ބސތއ ބއލވނ ހއޓވ .ވމ ބރފށގ އމލނ ނނގތކށ ހކމކރނ ހއދވގނއ ނވއވ. ސބބވ

~ 223 ~

އދ . އވރވ ބކލކވއކ ބދރގއ ބ)ޙތބ(އނ: "ޙދޘކރއވއވ )وسلم علیھ اهللا صلى(اهللا އހނދ ރސލއ : "ބއލވވޑގނ ވޙކރއވފއވއވ تعالى اهللاކލގފނށ ދނނވނތއވ، ފހރގއ ބދރގ އހލވރނނށ

. ކމއ ކރށވ ތޔބއމހނ ބނނ)! އބހ ބދރގއ ބއވރވލއވ މސލމ ބތލނނވ(ބދރގ އހލވރނނވ 712ޙދޘ ނމނ ." އހނ ތމނ އލހ ތޔބއމހނނށ ފފފއސވދއވއފމވ

މހކމ ، )މނ އކގތށ ނގނ ހނނ އޔތ(މރޖޢއނނއ ބދޢވރނގ އދއކ މތޝބހ އޔތތކނ -:ފރތމ

އހނސ އހލއސނނ ވލޖމޢތގ އހލވރނގ އދއކ . ބޔނކށދނމވ) ވ އޔތތއމނ ސފވގނ(އޔތތއއދ މކމށވ ވރށވސ ސފ ދލލއގ ގތގއ މޙދޘ . މހކމ އޔތތކނ މތޝބހ އޔތތއ ބޔނކށދނމވ

)اهللا رحمھ(ޖސސކރ މހނނއ ބހގތނ އމމ އބނ ޤއޔމއހނ މސލމނނށ . ފދއވއދ އނއ ބޔކ . ށވބއއ އލމވރނ ދކވޑއގނނވ ގތގއ އފދ މހކ ޖހނ މރލ" :ވދޅވލއވފއވއވ

713".ސ ދލލކށ ގނނނ ޙތބގ ހދސއވދބއމހނވ. އފދ މހކ މރއއ ނލވނ ކމށވ ދކނ

ވމ މ މގފރދމގ އހލވރނވނ މސލމނނއ އދކޅށ ކފރނނށ އހވމހގ ކފރކމއމދ ސލފއޞލޙނއދ އއޖމޢ ގނސދއވ . ނއސއވގނސދއވފއ އޖމޢއއ ސފ ދލލތކގ ބދލގއ މމތޝބހ ޙދޘ ގ

ގ ޙދޘ މޝހރވފއ ވއރވސ، އނގ ނލއވނތއވ؟)عنھ اهللا رضي(އލމވރނނށ ޙތބ

އކ ކނފދ މހނމ ވރގދ ސހބއއކނ އނގމކ)عنھ اهللا رضي(ޝއކއވސ ނތގތގއ ޙތބ -:ދވނއށ 714.ވރށވސ މހނމ ކމކވ

اهللا ބދރގ ހނގރމއގއ ރސލ. ގ ތރއނނވ)عنھم اهللا رضي(އކލގފނވ އނމ ރނގޅ ސހބނ

އއ . އއ އކގއ ހނގރމ ކރއވވ މޝރކނތއ ކތލއވ ބތލނގ ތރއނނވ)وسلم علیھ اهللا صلى(

އދ ޤރއނގއ އހދސގ ދވހށ ދވފއވ ނމކ. ލމނގ އނމ ފރތމ ހނގރމއވމސ

އއ، )"3305(އއތރމޒ "، އއ)"3279(އބ ދވދ "އއ، )"4550(މސލމ "އއ، )"6259، 4890، 4272، 3007(އލބޚރ " 712

އއ، )"1/308(އލބއޒރ "ގއ އބނ ޙއބނއއ، ')11/121(ޞޙޙ'އއ، އކލގފނގ )"4/182(ލ އބ ޔޢ"އއ، )"3/350(އޙމދ " .ގއއވ)"4/87(އލމސތދރކ "

އ ބޔނކށދކށއ އކ ޖސސއ ކމގ)عنھ اهللا رضي(މތނގއ މޙދޘ ގނސދފއ އވނ ޙތބ. ބއލވ)" 3/422(ޒދލ މޢދ " 713އކލގފނ )عنھ اهللا رضي(ޢމރ. އހނސ އކލގފނގ ބރފށގ އމލނ ހވގނދނ އކލގފނ ޖސސކރއވހނނވ. ނނވ

ޒރއޔއނ އކލގފނގ ނޔތ އނގމނ އހނސ އސޓގ އސލއ، ވޙގ . ގތލކރއވމށ އޒނއށ އދވޑއގތ އހނވގނނވ . އކލގފނކ ޖސސއ ނނކނ އނގގނދޔއވ

އރ އކލގފނގ އމރކ ފސދޅސ ފސ . ވނ އހރއވ. ހ30ދނޔ ދކރއވފއވނ . އވ)عنھ اهللا رضي(ޙތބ ބނ ބލތޢ 714އލއސތޢބ "އތރ މއލމތށޓކއ ޢބދލބއރގ . އވ)عنھ اهللا رضي(ގ ޖނޒ ކރއވ ޚލފ ޢޘމނ ބނ ޢއފނއކލގފނ. އހރވ

.ބއލވށވ)" 1/300(އލއޞބ "އއ އބނ ޙޖރގ )"1/348(

~ 224 ~

715."ވހވވކވގނދޔ ދ) ހއގއ ބތލ(ދބއ"

.ގ އއލޔއނނއ ތޣތނގ އއލޔއނގ ދމދގއވتعالى اهللا

އކލގފނކ ހދއބއޔގ ދވހ ހޟރވ ހނނވ ސހބއކވ.

އއވސ ޝއކއނތ ފދއނ އކލގފނކ އނނނވ އޔތގ އހލވރނގ ތރއނވ ބކލކވ

އކލގފނގ އރހގއވ މހނނކ ކފރނގ މއޗށ . ފނއވފއވ ރސލއވ تعالى اهللاމޙނމދގފނކ " 716."ނކކއމދ އގވރ ރހމތތރ ބއކވގދފދވގނވ، އބއމހނގ އކކ އ

އދ އނނނވ އޔތގއ ބޔނވގނވ އހލވރނގ ތރއނވސވލއވ ބކލކވ

އއ އއލހގ ރސލއށ ދކޅވރގތގއ އމލ تعالى اهللاއށއ އހރތދވހށ އމނވ މހނނކ، تعالى اهللا"ނށ ލބކރ އދ އބއމހނނއ ގޅ ރހމތތރވގނ އޅ ބއއކމގއވތ ތޔބއމހނ ބހއޓމހނ

އށ ދކޅވރގތގއ އމލބހއޓމހނނކ އބއމހނގ މއނބފއނ ކމގއ ނވތ تعالى اهللا. ނދކނއވ 717."ނވތ ގތތމގ މހނކމގއ ވޔސ ހޔއވދރނކމގއ ނވތ އޚނކމގއ

އއށވރނ ކޑވގނވ މވލތގ ތރއށ ވނނ . އކލގފނގ އއމލކ އސލ މޟހރއއ ނނވ

އއމލކ ގއ ގތ ފނވޑއގނނވ ހރހ ސހބނނށ 718ބރފށނ އއމލގ އހނސ .ފފއކވ

((. އނނނވ އޔތ ބއލވށވ 715 (("ދބއ)ދލޝކރ ބއދލވ . ވކވގނދޔ ދވހވ) ހއގއ ބތލ

41އނފލ ސރތގ ."ދވހވ 29ފތޙ ސރތގ 716 22ގ މޖދލ ސރތ 717އގ ބރފށނ "ފއޖކއގނ އބއމހނގ ގތށ އނނ ވހކ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا ޙތބ މޝރކނނށ ސޓއއ ލޔ، ރސލ" 718

އދ އނމކށ މފދ ހލގއ އފދމހކ . އކމކ މސލމނނއ އދކޅށ ކފރނނށ އހވމގ ގތނ ކރއވފއވ އމލއކމގއ ބލވއވހޟރވ ހނނވމގ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا ރސލ. އހނސ މއ ހއސ ހލތކވ. ދނނ ބރވނކމށ ބލމކ އނމ ރނގޅ ގތވ

ކލގފނގ އމލކ މޟހރގ ތރއށ ނވނނނފދ މވލތއކމގއ އދ އ. ސބބނ އކލގފނގ އމލގ ނޔތ އނގގނ ދޔއވ .ވއވ

~ 225 ~

. އދ ހރހ ބކލނނށވސ އނގފއވ ގތގއ އކމކ ދނނ ބރވނ ކމކވ. މޟހރގ އމލކވ

ހކމ ކނޑއޅ އކލގފނގ ބބރކށލމށ އކލގފނގ ބރފށގ އމލށ )عنھ اهللا رضي(ޢމރ ފރޤ

.ހއދއށ އދވޑއގނނވ އހނވގނނވ

އށވސ އނގވޑއގނފއވ ގތގއ އކލގފނގ އމލ ބރފށނ މޟހރއއ )عنھ اهللا رضي(ޙތބ

اهللاއ . " މޟހރއއ ނނކނ ޔގނވވޑއގނނވއވ އހނސ އކލގފނށ އއ. ވއތރވގނ ދޔއވ

ތމނގ ........... ތމނއއ މދ އވސ ހކމކއ ހމއށ ވޑއނގނނވށވ! ގ ރސލއވتعالى

އދ . ނނވ އދ ދނނ ބރވމގ ގތނ ކރ އމލއވސ. މއމލކ ކފރކރމގ އމލއ ނނވ

މގ މނއކ . ވދޅވލއވފއވނ އހނވގނނވ." އސލމއށފހ ކފރށ ރހގނވސ ކރކމއ ނނވ

. އކލގފނވސ މއމލކ ބރފށނ މޟހރއއ ވއތރވގނވ އމލއކމށ ގބލކރއވ ކމވ

ޤރއޝނގ . 719މނނއ އދކޅށ އއވސ މޝރކކށ އހވކށ މސޓއކނ ނދއވއކލގފނ މސލ

ނނނމ މސޓ ލޔވފއވނ ޤރއޝނގ . އދއގ މހނނށ މސޓ ލޔއވފއވނ އހނވގނނވ

. އމރނނއ ބޑނނށވ

ލގފނ، މސލމނނއ އދކޅށ ކފރނނއ އހނވކމށ ބނބނމގއ އކ އކ)عنھ اهللا رضي(ޙތބ

علیھ اهللا صلى(اهللا ތދބނ ބކލއކމއ، އކލގފނގ އއމލކ މޟހރގ ތރއނވކމއ ނނކނ ރސލ

" އބނ ތދށވ) ޙތބ(އނ"އކލގފނ . ނނވގ ވޙގ ޒރއޔއتعالى اهللاއށ އނގވޑއގނފއވނ )وسلم

އށ ވޙގ ޒރއޔ ނނ އކނ )وسلم علیھ اهللا صلى(اهللا އހނ ރސލ. ޙދޘކރއވފއވނ އހނވގނނވ

.އނގނ އހނ އއވސ ގތއ ނވނއވ

ބނނއއކ މއކ ފތހކރއވމށޓކއ ވރށ ގތ އދ ބދރގއ ހނގރމކށ، ދނތއބވ ސހ

ގ އރހގއ ވޑއގނނވނ ތއޔރށ ހނނވހނދ، )وسلم علیھ اهللا صلى(اهللا މސތގބލއގއ ރސލ

މޝރކނނއ އއބއވ އހވދނކމށ ގބލކރނ ކހނކނތއވ؟

ތނ ނއ އދކޅށ ކފރނނށޓކއ ބހކނ ނވތ ކޑ އމލކނ އހވމހއއ، މސލމނގ މއޗށ ކފރނ ވރވގނނމސލމނ 719

ކފރނނށ " "ބކށއސލމށ ލ"އހނސ ފރތމ ކމކ މހކ . ދކމކވސ ހދޒތގއ ކފރވ. ދކނ ބނނމހއއ ތފތ ބއލވށވދކމކވސ ހތއ ގޅފއވ . އހނސ ދވނ ކނތއވނ އސލމގ މއޗށ ކފރށ ލބވމގ ސބބނނވ. ނމ ވނ ކމކވ"ނރހ

ވނ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا ނ ރސލއގތ. އދ ވޙގ ޒރއޔއނ ނނގތކށ އކނ އނގގނއ ނދނއވ. ކނތއތކކވއދ . ޙދޘކރއވފއވ" އބނ ތދށވ) ޙތބ(އނ"އރއގނފއ ނވކމށ ހކވވޑއގނ )عنھ اهللا رضي(މދކނތކނ ކމކށ ޙތބ

އކލގފނކ މސލމނނއ އދކޅށ .ބކލއކނ ދނގނނނޖހއވ އކ މދއމލނކރ އމލކށ އރއގނފއނވ)عنھ اهللا رضي(ޙތބ

~ 226 ~

މކނތއތއ ސފވމނ، އނއކވސ ހނދނ ކށލނޖހކމކ މރޖޢއނނއ ތޖއހމގ އހލވރނ މޙދޘ .ދއކމށޓކއވ ބނނކރނ މޟހރއކ އގ ޒތގއ ކފރއ ނނކނ

ބޔނކށދއވފއވ ފދއނ މކމކ ވރށވސ ގނ ގތގތނ ރއދ )أسره اهللا فك(ޝއޚ ނޞރ އލފހދ

.ދވދނ ކމކވ

ނމ ސފ މޙދޘއކ، މސލމނނއ އދކޅށ ކފރނނއ އހވމކ ކފރގ އމލއކނ ދހކށދ އ -1

:އއ އނނނވ ތނ ސބބއ ހރއވ. ދލލތކގ ތރއނވ ދލލކވ

މމނފގ ކލގގ ބ ބރކށލމށ ! ގ ރސލއވتعالى اهللاއ " )عنھ اهللا رضي(ޢމރ ފރޤ -ހ

އބބކލނނށ ރއސނލއވވ عالىت اهللاވދޅވލއވ ވދޅވމކ " ތމނކލގފނށ ހއދދއވށވ. ގބލކރއވ ގތގއ މޟހރއކ ސފގތގއ ދނނ ބރވމވ) ވސ )عنھ اهللا رضي(ޢމރ(ސހބނތއ

ގ )عنھ اهللا رضي(މހނ ވދޅވލއވފއވނ ހމއކނ ޙތބ )عنھ اهللا رضي(އދ ޢމރ. އދ މނފފކމވއހނ އނސނނގ ހތތކގއވ އއޗއ ދނގތމގ ބރއ އއވސ . ބރފށގ އމލތކށ ބއލވފއވ

720.އނސނކށ ލބގނއ ނވއވ

ށ ގ ބރފށގ އމލ)عنھ اهللا رضي(މޟހރއކ، ޒނއއ ރބއނފދ ބޑ ފފއއނމ، ޙތބ :ސވލ ބއލވފއ އކލގފނ ގތލކރމށ ސހބނ ނނމވ ކއވގނތއވ؟

އދ . އހނ އކލގފނގ ބރފށގ އމލނ ހވނ އކލގފނ ކފރނނށ އހވހނނވ :ޖވބއބކލނ ދކލއވ ގތގއ . ވވކކރއވ ބއއގ ގތގއ' މޟހރ'އއ 'ބޑތ ފފ'ސހބނވނ

721.މޟހރއކ ދނނ ބރވމވ

މކނތއތކކ އއވސ . އދ އކލގފނކ ކފރނ މސލމނގ މއޗށ ގދވމށ އދބކލއވސ ނނވ. ކފރނނށ އހވ ބކލއ ނނވ . ކއ ނނވޝއކއ އވގނވނ ކނތއތ

ކރބއއކނ 'ލބ'އބއމހނނކ އސލމށ . އށ ބއވتعالى اهللاނނނމ . ހތގ އމލތއ އނގނ އހރމނނށބއވ. اهللا سبحان 720. ބރފށގ އމލވ. އކ ގބލކރވނ ބނބހވމގ މނ". އމހނކރ އހށވ: "އހރމނނށ އނގނ ކހނތބއވ؟ މރޖއއނ ބނނއވ

އމހ އކރ ކމއގ ' ތމނނއކ އސލމއށ ލބކށ ކފރށ ނރހ މހއކމގއ ބނ'އހނނނނމ ކނމ މރތއދކ، ކނމ މޝރކކ .ގ ރނގ ބސކޅއ ގނސދނމވ)عنھ اهللا رضي(ބރފށގ އމލއބހގތނ ޢމރ هللا إنشاءއގތނ އދ . ހކމނ ބދމއގނނނއވ

ގތލކރމށޓކއ އޒނއށ އދވޑއގނނވމނ، މއދގ މރޖއއނ ފދއނ ރސލ )عنھ اهللا رضي(ޙތބ )عنھ اهللا رضي(ޢމރ 721އހނސ އކލގފނ . އކލގފނކ ޚވރޖއ ކމގއއ ނވތ ތކފރއއ ކމގއއ ވދޅވފއއ ނވއވ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا

اهللاރނނށ އދ ކލގފނށ ދނނވނތއވ، ފހރގއ ބދރގ އހލވ. އކ ބދރގއ ބއވރވ ބކލކވ)ޙތބ(އނ: "ޙދޘކރއވފއވނތޔބއމހނ )! އބހ ބދރގއ ބއވރވލއވ މސލމ ބތލނނވ(އ ބދރގ އހލވރނނވ: "ބއލވވޑގނ ވޙކރއވފއވއވ تعالى

އގތނ މޙދޘނ ލބނވ ފއދއއ ބހގތނ އބނ " .އހނ ތމނ އލހ ތޔބއމހނނށ ފފފއސވދއވއފމވ. ބނނ ކމއ ކރށވ އއ އއލހގ ދނގ ހމޔތގއ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا އއ އއލހގ ރސލتعالى اهللاމހކ : "ވދޅވލއވފއވއވ )اهللا رحمھ(ޤއޔމ

~ 227 ~

ގ ބރފށށ ބއލވފއ އނނމވ )عنھ اهللا رضي(ތބޙ، )عنھ اهللا رضي(އއވސ ހލއގއ ޢމރ - ށއހނސ . ޙދޘކރއވފއއ ނވއވ )وسلم علیھ اهللا صلى(اهللا هللاހކމކ ނބއ ހކމއކމގއ ރސލ

ތނފޒއ ގ އމލކ މޟހރގ ތރއށ ފއތ އމލކށ ނވހނދ އފދ ހކމއ)عنھ اهللا رضي(ޙތބއދ އކލގފނ އއ މޟހރއނ ސލމތވ ހނނވ ބކލއކނ އނގވޑއގނނވނ . ނކރވނއވ

ޙދޘކރއވވ )وسلم علیھ اهللا صلى(اهللا ޙދޘ ކރއވ ރސލ" އބނ ތދށވ) ޙތބ(އނ" صلى(اهللا އކ ޚވރޖއ ނވތ ތކފރއއ ކމގއއ ރސލ)عنھ اهللا رضي(އހނސ ޢމރ. ޙދޘފޅނނވ

ގ ބރފށގ އމލގ )عنھ اهللا رضي(ވ، ޙތބ)عنھ اهللا رضي(އހނ ޢމރ. (ނނނމވއވ )وسلم علیھ اهللاށ ކ އސލ މޟހރގ ތރއމލއހނސ އކލގފނގ އ. މއޗށ ރނގޅށ ހކމކރއވވ ބފޅކށވ

722.)ފއތފދ އމލކށ ނވއވ އށވސ އކލގފނގ އމއލ އމލކ މޟހރއއ ވއތރވގނވ )عنھ اهللا رضي(ހދ ޙތބ -ނ

! ގ ރސލއވتعالى اهللاއ : "އދ އގތނ އކލގފނ ވދޅވލއވފއވއވ. އމލއކމގއ އނގނވތމނގ މއމލކ ކފރކރމގ .......... ތމނއއ މދ އވސ ހކމކއ ހމއށ ވޑއނގނނވށވ

އދ އސލމއށފހ ކފރށ ރހގނ . އދ ދނނ ބރވމގ ގތނ ކރ އމލއވސ ނނވ. އމލއ ނނވއދ އކލގފނ ކފރނނއ އހވނ އއ އދވޑއގނފއވ ގތނނކނ އނގމގ ." ސ ނނވކރކމއވ

އށ ހޔނތތރއއ )وسلم علیھ اهللا صلى(اهللا ހމކށވރނވސ ތމނ ރސލ: "ގތނ ވދޅވލއވފއވއވވމ މކމނ އނގގނދނ . ހގގތވސ ފޅކށދއވފއވ އދ އކލގފނވނ މސޓގ". ނވމވ

އދ މޟހރއކ މހ ދނނ ބރވނ. މބރފށގ އމލކ މޟހރއއ ވއތރވގނދޔ އމލއކމގއވ

އދ އމހކ ފފވރއއވސ . ރނމވސ އމހކ ކފރވނ މހއނނވމހކ ކފރއ ނވތ ނފގގ އމލއ އހނމހކށ ނބއކށ ރއދކ

މއ އބއމހނގ އމއލ އދނތކކއ ފއދތކއ އސކށ . އހނސ އމހކ އމހގ ހޔނޔތގ މއޗށ އޖރ ލބނވ މހކވ. ނނވއބއމހނނށ ތކފރކށ އބއމހނނކ ! އދ ކއއތއވ. ބދއވރނކމގއ ނނމމހނނއ ހލފކމކވއފދމހނ ތކފރކށ އއ

ރކރ ވމ ތޣތނ ކފ". ބއލވ)" 3/372(ޒދލ މޢދ . "ބދއވރނކމގއ ބނމހނނށ އބސތއ ރއދކރނ މހއގވގނ ވއވ )اهللا رحمھ(އދ އމމ އބ ބތނ. ހނފނނއ ދމއށ މރޖއއނ ޚވރޖނކމގއ ބނމނ އގނދ ބނމއ އޅކޔއވލއވށވ

އއ ކފރއކމގއ، ނވތ ގ ގދރށޓކއ އދ އއޒތށޓކއ އޅގނ އހނމހކއ ދމއށتعالى اهللا: "ވދޅވލއވފއވއވއހނ . ފފފއސވދއވ އޒރވރއއކމށވ تعالى اهللاމނފގއކމގއ، ނވތ އއ ފސގއކމގއ ބނނމވސ، އނމދކރވނ އމހކ

އދ އތރ ސހބނނއ، ސހބނ ނނ ބފޅނވސ މކނ . ވއކ މނފގއ ކމގއ ބނއވއ)عنھ اهللا رضي(ޙތބ )عنھ اهللا رضي(ޢމރއދ . ބނ ޖހލކށ އދ އސލމއ ތއޙދއ ނނގއވ"ތޔބއމހނ މސލމނ ކފރކރނ ކމގއ"އދ . މގތށ ކށފއވއވ

އހނ މއދގ މޝރކނ ކރމނމގނދ އމލތއ މނނކށ، އއ ގހއ . އލފއވއމހކއގނ ބނވނ އމހއގ އސލމކނވނ ގއރނ ތޔއނ ބފޅނނށ . ބއލވ) 655- 1/654(މޖމޢތއރސއލ ވލމސއލނނޖދއޔ ." ކމގއ ނދކ މހއކ މސލމއ ނނވ

ކމށ ބނބނމގ ހގގތ "ރސރސކލނ ރއސނ ތބ ބއއ"ގތނ އމމ އބނ ކޘރފދ ބބފޅނ އބއމހނނކ އފދ މހނނއ ބހ . އނގގނދނއވ

ސ ހގގތކ އކލގފނގ އހނނމވ. ވނ މސލމނނއ އދކޅށ ކފރނނށ އހވފއވ)عنھ اهللا رضي(ފނނ ފނމށ ޙތބ 722 . އމލކ މޟހރގ ތރއށ ވދގނދނ އމލއ ނނވ

~ 228 ~

އހނސ . ކމއ ކމގއޔއ ކފރއކމގއޔއ އއ ބޑވގނވ ހޔނތއކމގއ އނގގނ ހނގއޖއވގ ބސކޅނނއ ވޙގ ޒރއޔއނވނ އކލގފނކ އށ އސޓ)وسلم علیھ اهللا صلى(اهللا މހލތގއ ރސލ

އކލގފނ ޙދޘ . މސލމނނއ އދކޅށ މޝރކނނއ އހވ ބފޅއ ނނކމގއ އނގވޑއގނފއވކޅށ ކފރނނކށ އހއއ މނއކ އކލގފނ މސލމނނއ އދ(އބނ ތދށވ ) ޙތބ(އނ: "ކރއވއވ

).ނވއވ

މޟހރއކ ދނނ ބރކރވ ކފރއކމގއ ނވނމ، އދ މރޖޢއނ ބނފދއނ ބޑފފއއނމ :ސވލތނ ކރ އދ ދނނ ބރވމގ ގ. ތމނގ މއމލކ ކފރކރމގ އމލއ ނނވ" )عنھ اهللا رضي(ޙތބ

ވދޅވފއވނ ." އދ އސލމއށފހ ކފރށ ރހގނ ކރކމއވސ ނނވ. އމލއވސ ނނވ ކއވތއވ؟

އއ އކލގފނށވސ އދ ހރހ ބކލނނށވސ އނގވޑއގނފއވ ފދއނ މޟހރއކ ދނނ :ޖވބކމގއވ، އދ އކލގފނގ ސޓއކ މޟހރއއ ވއތރވގނވ އއޗއކމގއ ބރކރވ ކފރއ

.ޒނފދ ބޑފފއކށ ވގނނއ ނނވ. ވފއވމނނވ

. އވއއ)وسلم علیھ اهللا صلى(اهللا އއކޅވވޑއގނނވ ކފރނނއ އދކޅށ ރސލ )عنھ اهللا رضي(ޙތބ -2

އދ އކލގފނގ ނފސނނއ، ޖނއ، ލއއ، މލނނއ ބހނނއ ނސހތނ ހރހ

ހނގރމއއގއވސ، އގތނ ބދރއ ހދއބއޔގ ހދސގއވސ ހނނވ ޖނނތގ އހލވރނގ

. އކ ފތހކރއވމގއވސ ބއވރވޑއގނނވއވއދ އކލގފނ މހދސ ކމގއވ މ. ތރއނނވ

އއފދއނ މޝރކނނއ ) عنھم اهللا رضي(އކލގފނވސ ވވޑއގނނވ ދނތއބވ ސހބނނކ

އއ އދކޅށ )وسلم علیھ اهللا صلى(اهللا ވމ އކލގފނ ރސލ. އދކޅށ ޖހދކރ މޖހދއގ ގތގއވ

މޝރކނނށ އހވވޑއގނނވކމށ ބނވނ ކހނކނތއވ؟ އދ މހރހ ކމކއ އކގއ އކލގފނގ

އހނ އކލގފނވސ އވޑއގނނވނ ހމ . ސޓއކ؛ އއވސފދ މޟހރއއގ ތރއކށ ނފއތނއވ

އދ އކލގފނކ ނޞރ ލބވޑއގނނވނކމށ . ނއ އދކޅށ ޖހދކރމށޓކއވއ ކފރނ

ރސލتعالى، اهللاއހނ ހމކށވރނވސ "އކލގފނގ ބސފޅކމގއވ . ޔގނކށގނ ހނނވ ބކލކވ

ދއވ އއލހގ ނރ ފޅކރއވނކނ ތމނއށ އށ ނޞރއ ކމޔބ)وسلم علیھ اهللا صلى(اهللا

.އކމށ ހކދއވއވ" ކށވރވގނވއވ

އހނސ އގއވނ . އދ އސޓގއ މޟހރއއ ކމގއ ބނވނ އއވސ ބވތއގ ވހކއއ ނވއވ -3

އދ މކނވނވސ އކލގފނގ . ނށ ދނށ ގވލ މވލތކވމޝރކނނށ ހތހޔކމއއކ އބއމހނ

علیھ اهللا صلى(اهللا އގތނ އކލގފނ ވވޑއގނނވ ރސލ. އއލގ މހނނށ ފނއވވ ސޓއއގއވ

އއލމހނ ތބ މޝރކނގނޑގ އހނ އކލގފނގ. އށ ނކޔމނތރ އމލއކރ މހއކމގއވ)وسلم

~ 229 ~

އދ މއ އކލގފނ ބދރ ހނގރމއގއ ބއވރވވޑއގނފއވމގ ސބބނ ފއސވނ ބޑ . ތރގއވ

)عنھ اهللا رضي(ހތބ: "އކނ ސފކށދއވއ ކޔއދއވފއވއވ )اهللا رحمھ(އދ އބނ ޙޖރ. ފފއކވ

އދ 723."އޒރވރވ ވޑއގނނވ އކލގފނގ މއމލކ އއވސ ގއލމއ އދގނ ކރކމއ ނނވމއވ

اهللا صلى(اهللا ރސލتعالى، اهللاއހނ ހމކށވރނވސ : "ވސ ވދޅވލއވފއވއވ)عنھ اهللا رضي(ޙތބ

ވމ ". އ ކމޔބދއވ އއލހގ ނރ ފޅކރއވނކނ ތމނއށ ކށވރވގނވއވއށ ނޞރ)وسلم علیھ

މސލމނނއ އދކޅށ ކފރނ ނކތމގ ބނމއ ނތކނ އނގފއވ ސޓއއ ފނވ މހކއ،

ވ، އބއމހނގ ކރމގގއ އހވ މހކއ އއބއ، ކފރނނށޓކއ މސލމނގ މއޗށ ޖސސކށ

.ވރށވސ ބޑ ތފތއ ވއވ

ހމއކނ އކލގފނ އކނ ! ގނދ ހވކރމވ تعالى اهللاއދ އހރނ "އނއކވސ ސޓގ ބއއ ކޔލމތއވ؟

ގފނށ ނޞރދއވ، އއލހ އކލގފނށ ވވޑގނފއވ ވއދ އކލ تعالى اهللاކލމނގ ގތށ ފނވނ ނމވސ ވމ . 724"والسالم). ހއގ ފނތއވ(ވމ ކލމނގ އމއލ ނފސތކށ ބލއލނ ހއޓވ. ފއދވދއވނއވ

އހނސ އއ އބއމހނނށ ދއވތދ، . އ ނނވއކލގފނކ މސލމނނއ އދކޅށ މޝރކނނށ އހވމހމކނތއތކކ . ސޓއކވ 725ޝރކނ ތއބވމށ ގވލ، ޝރކގއ ދމހރއޖނމ އގ ނތޖ ބޔނކށދ

ހމއކނ ކރއށ ވޑއގނފއވނ އދ އކލގފނގ މއމލކރމށ. މޟހރއއ ވރށވސ ދރވގނވ ގވލމކވވނ تعالى اهللاއގތނ . މޝރކނގ ތރގއ އޅމނގނދ އކލގފނގ އއލގ މހނނށވ ލތބއ ހމދރދއވ

ތއ ބވއލއވވ އއ އކލގފނގ އމވލތގ އމލތކއ ބހގތނ އނނނވ އޔތ)عنھ اهللا رضي(ޙތބ އބއމހނނށ ލތބއ ހމދރދވމގ މނގނޑ ބޔނކށދއވއވ

ތޔބއމހނގ ރހމތތރ ގތ މހނނކ، ތމނއލހގއއ ތޔބއމހނގވސ ! އ އމނވއޖ މސތކނނވ"ނ ދއކނނތއވ؟ ނމވސ އދ ތޔބއމހނ އބއމހނނށ ލތބއ ރހމތތރކ. އދއވނ ކމގއ ނހދށވ

އށ تعالى اهللاއދ ތޔބއމހނގ ވރއލހ، . އބއމހނ ތޔބއމހނނށ ލބގނވ ހއގދނށ ކފރވގނވއވ

ނގ ސއރތއ މޝރކނނށ އއވސ ޝއކއވސ ނތފދއނ އކލގފނ މއމލކރ މސލމ)". 8/634(ފތޙލބރ " 723

.ވފޅއރވލމގ ގތނ، ނވތ މސލމނނއ އދކޅށ ކފރނނށ އހވނ ކމގއވނމ އއ ދނނ ބރވފއވ މހކ ބއލވ)" 7/520(ފތޙލބރ " 724އގތނ . އކލގފނ ވހކތކއ ސޓއނ އކނ ދހކށދއވ. މއއވ ގ ބސފޅނ ދހވގނދ މނއކ)عنھ اهللا رضي(ޙތބ 725

ވމ އބއމހނނއ އއވސފދ ލގ ގޅމއ ނވތވ ތމނގ އއލ ރއކތރ ކށދފނކމށ، ތމނ : "އކލގފނ ވދޅވލއވފއވއވ ".ކށދނއވ އބއމހނނށ ހޔކމއ

~ 230 ~

ވމ . އއ ތޔބއމހނވސވނ ރށނ ނރލވފއވ)وسلم علیھ اهللا صلى(އމނވކމށޓކއ، އއލހގ ރސލތޔބއމހނ ދނ ތމނއލހގ މގގއ ޖހދކށ، ތމނއލހގ ރހނ އދގނކމށވނމ، ކފރނނށ ލތބއ

އދ ތޔބއމހނ ފރވކނތކއ، ފޅކރކނތއ ވޔސ، ތމނއލހ . މތތރކނ ނދއކ ހއޓވރހވމ ތޔބއމހނގ ތރއނ އބއމހނނއ ރހމތތރކނ ބހއޓއފ ކނމ މހކ، ހމކށވރނ . ދނވޑގނވމވ

726".މގފރދގނވ މހކވސދމގނ ނއޓ،

އދ މދކނތކގއ ތފތ ކރމކ . އދ މހރހ ކމކއއކ، މހދސގ ތރގއވ ދމއސލއއ ފހގކށލނޖހއވ -ވރށވސ މހނމވގނވ ކމކވ

މޟހރގ ހކމ -1

ގ އމލގ ހކމ)عنھ اهللا رضي(ޙތބ -2

އށ މނފގއ ނވތ މރތއދއގ )عنھ اهللا رضي(ޙތބ. އދ ބނ އޅއވ. ބއއމހނ މދކނތއ އއކށލއވ

ހކމއވސ ނނނހނދ، މސލމނނއ އދކޅށ ޖސސކށ، މސލމނނއ އދކޅށ ކފރނނއ އހވ އހނ . ހމކށވރނވސ މއ ނބއވގނވ ކށކވ. ވތ މރތއދކ ނބނވނއވމހއކވސ މނފގކ ނ

އހނސ . ގ އމލކ މޟހރކމގއ ގބލކށފއވ)عنھ اهللا رضي(އބއމހނގ މތއވލގއ އބއމހނވނ ޙތބ 727.އއށވރނ ކޑވގނވ މވލތކވ، ރގ ތރއނ ނވހގގތކ އކލގފނގ އއމލކ މޟހ

މއ މހކ އނހނކއއކ ވކނ، : "ވދޅވލއވފއވއވ )أسره اهللا فك(މކމއ ބހގތނ ޝއޚ ނޞރ އލފހދ

! ގ ރސލއވتعالى اهللاއ : "ބއކ ދނނވއވއގތނ ސހ. ޝއކއ ކރވފދ ތނއގއ ފނމނ ވފދ ކމކވ )وسلم علیھ اهللا صلى(اهللا އހނދ ރސލ". މޒނކރމހ ރޖމކރމށ ތމނއއ ހވލކރއވށވ

ތމނ : "ބނޏވ އމހ. އށ ކރ ކނކމއތ ކޔއދނމށ ޙދޘކރއވއވ)އނހނމހއއއކ ފނނމހ(އމހ .ހގގތގއ ޒނއށވރނ ކޑވގނވ ކނތއތކކވ". އކމކ ކރ އވނ މވނ ކމކވ. ޒނއއ ނކރމވ

:މޙދޘއނ ފލވޅއ ލބގނނނ އޅފ ކނމމހކށ މޙދޘއނ ދކމއ ސފވގނދނއވ

1ނ ސރތގ މމތޙ 726އހނސ އކލގފނގ އމލކ ފފވރ . ގ އމލއގނ ރނގޅވގނވ ހކމކ އއ މޟހރއއ ނނކމވ)عنھ اهللا رضي(ޙތބ 727

އކލގފނށ އކމގ އދ އކލގފނ ބދރ ހނގރމއގއ ބއވރވމގ ސބބނ. މވލތގ ތރއށ ވދގނދ ކމކވއހނސ އކލގފނގ އސލ އމލކ މހ ދނނ ބރކރވ އމލއނމ ބދރ ހނގރމއގއ ބއވރވއއކމކ . ފފފއސވދއވވއވ

. ކ މޟހރގ ތރއނވ އމލއކމގއއ ނބނވނއވވމ އކލގފނގ އމލ. އކލގފނގ ހރހ އމލއ ބތލވސކނ ކށވރވ

~ 231 ~

އގތނ އމހ ރޖމކރމށ ގވލއވ . މހކއ އނދގނހރ ޒނކށފމހއގ ހކމކ ރޖމކރމވ :ފރތމއސހބ ނނމވ އމހގ ބރފށގ . (އއޗކ ވދޅވއއ ނލއވއވ )وسلم علیھ اهللا صلى(اهللا ސހބއށ ރސލ

)وسلم علیھ اهللا صلى(اهللا އމލނ އމހކ ޒނކރމހކށވ؛ އދ އގތނ އކމގ މއޗށ ރސލ .)އއބސވވޑއގނނވއވ

ކރކނތއތއ ކޔއދނމނ އއ އމހ އމއލއށ އމހ. އމހކ އސލ ޒނކރމހއ ނނކމވ: ދވނއށ

).އދ އމހގ މއޗށ ރޖމގ ހކމއ ނދއވ. (ޒނއށވރނ ކޑއމލއ ކމގއ އނގގނދޔއވ

ސގނ މހނއ އނދގނހރ ޒނކރމހއކ ރޖމގ ހކމ އއ ،ވމ، މކމގއ މމހގ ހދސއށ ބނކށ 728."ނވނކމށ ބނމހކ ދރވގނވ ދކމއ އއކށލފއވ މހކވ

.ގ ޙދޘއށ މރޖއއނ ހދފއވ ގތކ ހމމއއވ)عنھ اهللا رضي(ޙތބ

މސލމނނއ އދކޅށ ، ކށ، ކފރށ ނރހނކމގއވޔސމސލމނނށ ލބ: ހރއވވމ ފރތމކމކ މޟ

ކފރނނށ އހވމކ ދނނ ބރވނ، ކފރވނ، އދ އއ ދނނ ބރވ މނފގކމއމދ ސލފއޞލޙނގ މދގއ ދ އބއމހނ އ"އނނނވ އޔތ . އއ އބބކލނ އއބސވ ވޑއގނފއވކމކވ. އއވސ ހލފއ ނވއވ

رحمھ(އއ ބހގތނ އލޢއލމ އބނ ޙޒމ."އއލޔއނގ ގތގއ ނގއފމހކ އބއމހނގ ތރއނވ މހކވބނނ މއޔތކ ހމއކނ މއޔތގ ބރފށގ މނ ނގ އޔތއކމގއ ބނމހނ އ: "ވދޅވލއވފއވއވ )اهللا

މކމއމދ ދމސލމކ ދބހއ . މއ ހގގތވ. މނއކ އފދމހކ ކފރނގ ތރއނވ ކފރކވ. ތދކވ 729."ނވނއވ

ކހލ ބރފށނ އއމލކ މސލމނނއ އދކޅށ ކފރނނއ އހވ: ގ އމލވ)عنھ اهللا رضي(ދވނ ކމކ ޙތބ

ސހބއކ އކލގފނގ ކރ ބރކށލމށ ނނމ އހނވގނނވ؛ އއ އބބކލނނށ އނގވޑއގނފއވ . އމލކވ علیھ اهللا صلى(اهللا އހނސ ރސލ. ގތގއ މސލމނނއ އދކޅށ ކފރނނއ އހވމހއކ މނފގ މރތއދކވ

އކލގފނއ އއމލއ ބހގތނ އއސވމނ އކލގފނ ޖވބގއ ވދޅވ މސލމނނއ އދކޅށ )وسلمއދ ދނނ . ތމނގ މއމލކ ކފރކރމގ އމލއ ނނވ: "ވދޅވއވ. ކފރނނށ އކލގފނ އހ ނވކމށވ

........ އދ އސލމއށފހ ކފރށ ރހގނވސ ކރކމއ ނނވ. ކރ އމލއވސ ނނވ ބރވމގ ގތނއދ އއ ތމނގ . އށ ހޔނތތރއއ ނވމވ)وسلم علیھ اهللا صلى(اهللا ހމކށވރނވސ ތމނ ރސލ

އށ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا ރސލ تعالى، اهللا މކށވރނވސ އހނ ހ . ނނވ ކރކމއވސ މނފގކމނ

ބއލވށވ' އލވގފތއޘނޔ'ގއވ "ވގފތ މޢލ ވގފތ" 728 ބއލވ)" 11/138(އލމޙއލ " 729

~ 232 ~

ވމ އކލގފނ ." ވރވގނވއވނޞރއ ކމޔބދއވ އއލހގ ނރ ފޅކރއވނކނ ތމނއށ ކށއހނ އކލގފނށވސ އނގވޑއގނފއވ ފދއނ އކލގފނގ . އމއލއށވސވނ މޟހރއށ އނކރކށފއވ

އމލކ ބޑ ފފއއކމގއ އހނސ މރޖއއނ ބނފދއނ، އކލގފނގ . އމލ މޟހރއއ ވއތރވގނވއވއކލގފނ އހނ ބނފއވނ އކލގފނގ އއމލ ބރފށނ މޟހރއއ . އކލގފނ ދކނމ މހނއ ނބނނއވ

.ގތނނވވއތރ ވގނވނމވސ އކލގފނ ކފރނނށ އއވސ ގތކށ އހވނ ނދކނ އނގމގ

اهللا رضي(ގއ އމމ ބއހގ'ސނނ'އކލގފނގ : "ވދޅވލއވނ )اهللا رحمھ(ޝއޚ އބ މޙނމދ އލމޤދސ رضي(ގ ނމގއވ ބބގ ދށށ ޙތބ')9/146(މޝރކނނށ މސލމނގ ސއރ ބނދނ މސލމނ: ބބ' )عنھގ ނމގއ ')9/147(އދއވނނށޓކއ ޖސސކށދ މހ : ބބ'ޙދޘ ގނނވ، އއށފހ ވކބބއގއ ގ)عنھ اهللا

ގ ޙދޘ ގނސދއވފއވކމކ އއ ކނފދ ރވރވގނވ )عنھ اهللا رضي(ވކބބއ ގނސދއވ ސލމ ބނ އކވއކ އދއވނނށޓކއ މސލމނގ މއޗށ ޖސސކރނ )عنھ اهللا رضي(ކމނވސ ޙތބވމ މ. 730"ކމއތއވ؟

ށ އނގއޔއހ އޅނމހއ ނނ ކމގއޔއ އދ އކލގފނކ މސލމނނއ އދކޅވ ކފރނނއ އއކޅ .ކމވފއލލނ ބނނފޅވ ބފޅއ ނނހސބވސ އ

އދވސ މތނގއ އއވސ މސލމކށ ގއލމއ ނދނކމގއވޔސ، އދ ގގއ އށނދލއގނ އނ

އދ އމހކ މސލމނނއ އދކޅށ . ކރމކ ހދޒތގއ ކފރއކނ ބޔނކށލދމވ'ކފރށ ލބ'ކމގއވނމވސ އހނސ . މއ އތރފށގ އމލތއ ނފކރނ އމލކވ. ށ އހވމނ ދވނމވސ އމހކ ކފރކވކފރނނ

.ނނނމ ވޙގ ޒރއޔއނނވ. މކނ އނގނ އމހކ އކނތއ ދލނ ބޔނކރމނނވ

އއ މހގ . ޅށ ކފރނނށ އއވސފދ އހއއވމކ މޟހރއވއދ މޟހރއށ ބލނމ، މސލމނނއ އދކއދ މކމށ ހކމކރވނވސ އމހއގ އބރފށގ އމލގ މއޗށ . ބރފށގ އމލތއ ނފކރނ ކމކވ

ކފރނނއ -ދވސ އތރށ މކނތއ ސފކށދމވއ. ވމ މއ ތފތ ދވއތރއގ ނފކރނތކކވ. ބލފއވއއކޅށ އއވސ އމލއ ނކރނމވސ އދ މސލމނނއ އދކޅށ އއވސ އމލއ ނކރނމވސ އސލމގ

ކރ ނމވސ އދ 'އސލމއށ ލބ'އނ ހމއފދ .މއޗށ ކފރގ ނޞރށ އދމކ އމހގ ދނ ނފކރނކމކވ

އއސ ) ޖސސއ(މޝރކނގ ލތކގ ތރއނ ލލއ "ގއވ ގތގއ )"6/168(ފތޙލބރ . "ބއލވ" އއޝހބއޘގބ" 730

އކލގ ހދ : "އމރކރއވއވ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا ރސލ. ސހބނނއ އކގއ އށނދ ކޑކށ ވހކދއކލމށފހ ދޔއވއދ އމހގ މދތއ . ތމނކލގފނ އމހ ގތލކރއވމވ: "ވދޅވއވ )عنھ اهللا رضي(ސލމ ބނ އލއކވ". އކލގ ގތލކރށވ

ވމ މއ އއވސ : "ބޔނކށދއވފއވއވ )أسره اهللا فك(އޚ އބ ޖނދލ އލއޒދޝ." ނނގވއވ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا ރސލސލމއއ އޖސސއއ ބއދލވ އމހގ ޖމލ ވރބލ 'ބޚރގއވ ގތގއ . ހނގރމއއ ނކށ މހކ ގތލކރއވ ސހބއކވ

މކމއ ބހގތނ ތފސލ ." އހނދ ސލމ އކލގފ ގތލކށލމށފހ އނބރ އއ ޖމލ މތގއވ. ށލ ހނދވފލވލމށޓކއ މޑކސސއއ، ވމ ޖ. ބއލވނ ހއޓވ" ތޙރޟލ މޖހދނ އލއބތލ ޢލ އޙޔއ ސނނތލ އޣތޔލ"ބނނފޅވލއވނމ ޝއޚގ

މހއއވ ހކމގ ތފތ އނގވޑއގނފތއވ؟)عنھ اهللا رضيޙތބ(ކފރނނއ އއވސފދ އހއއނވ

~ 233 ~

އއކމކ ޢގދގ ތރއނ މހގ . އނނ ކމގއވ ނމވސ މޟހރއކ މހގ ދނ ނފކރނކމކވ'ކފރށ ރޅ'ކފރށ ލބވމއ (އދ މދ. އނއކމކ އމލގ ތރއނ މހގ ދނ ނފވ ނފވމކވ. ނފވމކވދނ ނފވ

އދ މހރހ ކމކވސ މހ ދނނ . ކނތއ އއކރނމ އމހކ މދކނތކގ ތރއނ މރތއދކވ) މޟހރ .ބރކރވނ ކނތއތކކވ

މސލމނނށ 'ކރމއ 'ކފރށ ލބ'އދވސ މރޖއއނ، މޟހރއކ ދނނބރކރވނ ކމކށ ހދމށޓކއ

. އވتعالى اهللاހތގ އމލތއ ދނވޑގނވ ހމއކނ ފރތކ . އއނ ޝރތކރނމ އބއމހނނށ ބނށވ'ރޅ ވޙކރއވފއވއވ تعالى اهللا. އބގ އލމތކކވއދ މއ ޣ

ރވސ އދ އއލހއ ހތތކގ ސއ. އވتعالى اهللاއޑތކއ ބނތކގއވ ޣއބގ އލމތއ ދނވޑގނވނ " 731."ދނވޑގނވ އލހވ

އދވސ އއލހ ވޙކރއވފއވއވ

. ފރތނ ޣއބގ އލމ ފޅއ ނކރއވއވފހ އއލހ އކކށވސ އއލހގ . އއލހއ ޣއބ ދނވޑގނވ އލހވ" 732."ރސލބކލނގ ތރއނ އއލހ ރހވޑގނވ ރސލކށ މނވއވ

ގ ޒމނގއ )وسلم علیھ اهللا صلى(ހމކށވރނވސ މޙނމދ"އކލގފނ )عنھ اهللا رضي(ޢމރ ބނ އލޚއތބ

ވމ މހރ . އދ ހމކށވރނވސ ވޙ ބވއލއވނ ހތމވއޖއވ. ހކމކރވނ ވޙގ މއޗށވ މހނނއމދވމ ތޔބއމހނގ ތރއނ ފނނ . ތޔބއމހނނށ ހކމ ކރވހށ ތޔބއމހނގ ބރފށގ އމލގ މއޗށވ

އދ އހރމނނކށ . ނނ މހކ އހރމނ އމހކށ ހމޔތއ ރއޓހކނ އދކރނ މހކވފނމގއ ހޔކމށ ފ ފނނ އދ . އވتعالى اهللا އމހއގ ހތށ ހކމކރއވހށ ހމއކނ. އމހއގ ހތގ އމލ އނގކށ ނޖހއވ

38ފތރ ސރތގ 731އށ ހއސވވޑއގނފއވ އއޗއކމގއ ވމއއކ، އކމށ ދއވކރމހއކ تعالى اهللاޣއބގ އލމކ . 27-26ޖނނ ސރތގ 732

ކޅށ ކފރނނށ އހވ މހނގ ވމ މރޖއއނ މސލމނނއ އދ. ތޣތނގ ރއސނގ ތރއނވ މހއކމގއ އމމނވނ ނނމވފއވ. ރ ބއކވހތގ ނޔތގ ސބބނ އސލ އހވނ ކނބއއކނ އނގކމށ ފޅކށފނމ އބއމހނނކ ޣއބގ އލމށ ދއވކ

.ތޣތނނވ

~ 234 ~

އދ އމހކ ހމއކނ އމހއގ ދލނ. ނދހށމވފނމގއ ނބއކމށ ފނނ މހކށ އހރމނ ހމޔތއވސ 733."ހތއ ކމގއ ބނނމވސ އތބރއވސ ނކރހށމވ ތމނނގ ހތކ ޞލޙ

މހކ '، އދވސ: "މރޖއއނނއ ބހގތނ ޞލޙ އލފއޒނ އނނނވހނ ބޔނކށފއވނ އހނވގނނވ

ކނމފދ އމލއ ކރނމވސ އމހއގ އމލނ އމހކ ކފރކ ނވތ މޝރކކ ބނވނ އމހއގ ހތގއވ ."ބނ ބޔކ މސތކނގ ތރއނ ވއވ' އއޗއ އނގމނނ

މސތކނގ ހތތކގއވ އއޗއ އނގނ . ހރވގނވއވއބއމހނގ އ ބނނތކނ އބއލހ ހސތ! اهللا سبحان

އށތއވ؟تعالى اهللاއޅގނޑމނނށ ތއވ؟ ނނނމ

އދ ފރވފއވ . އއޗއގ މއޗށ ހކމކރމވ) ޟހރ(އޅގނޑމނނށވނ މހ ބރފށނ ފޅކރ .އށ އކނޏވتعالى اهللاއވނ އމލތ) ބވތނ(އތރގ

އދ އމހކ ތއބވ ތއޙދގއ ބރށ . އގތނ ޝރކގ ތރގއ އޅމހކ ނނމނ އއ މޝރކއގ ގތގއވ

ޙދގ މތގއ އޅމހކ ހމއފދއނ ތއ. ދ އމލކރވނވސ މޝރކއގ ގތގއވއފމށ ދނދނ އމހކއމހފއދ އމހކގ ކބއނ ތއޙދ ނފކރފދ އއވސ އމލއ ނފނނހ ހނދކ . ނނމނ އއ މސލމއގ ގތގއވ

ނގ އޖމޢނ އދ ޤރއނއ، ސނނތއ، ސލފއޞލޙ 734."އމހކއމދ އމލކރވނވސ މސލމއގ ގތގއވ . މކމއމދ ދމސލމކވސ ދބހއ ނވނއވ. މޟހރއކ މހ އސލމ ދނނ ބރކރވނ އމލކވ

علیھ اهللا صلى( اهللاރސލ: "ބޔނކށދއވފއވ ގތގއ )اهللا رحمھ(ޝއޚ މޙނމދ ބނ ޢބދލލތފ އލއޝއޚ

. 'މޝރކނނއ ގޅ އބއމހނގ ތރގއ ދރއޅމހއކ އބއމހނގ ތރއނވ މހކވ'ޙދޘކރއވއވ ) وسلمއހނސ މޙދޘއނ . ހމއކނ އމޝރކނގ ގތގއ ދރއޅ ކނމ މހކ ކފރއކމގއ ނގއގނ ނވނއވ

މނއކ އބއމހނގ ފރތނ ސލމތވމށ ފރސތ ނލބވޔސ މޝރކނނއއކ ނކނނނ އސލ ދހކށދ އހނސ އމހކ ކފރއކމށ . މޖބރކރވ މހއކ މދލއ ގތލގ ގތނ މޝރކނނއ އއފދވގނވ މހކވ

. ވބލމގއ މޝރކނނއ ތފތ

، 'އސލމށ ލބކށ'ވމ . ގ ދށގއވ)"2498(ކތބއޝހދތ "އކލގފނގ ޞޙޙގއ އމމ ބޚރ މބސކޅ ގނސދއވފއވނ 733

ގ އބނނ އމހއގ ކބއނ ގބލއ ކމގއ ބނފއވސ މސލމނނއ އދކޅށ ކފރނނށ އހވއޖނމ އމހއ'ކފރށ ރޅއނނ'އބއމހނ ތއޙދގ އހލވރނނއ އދކޅށ . އދ އމހކއމދ އމލކރވހށ މރތއދކއމދ އމލކރ ގތށވ. ނކރވނއވ

އދ އބއމހނ، . ހށ އނގ ޞލބ އޚނނއމދ އމލކރ ގތށވއމހކއމދ އމލކރވ، ޞލބނނއ އއބއވ ހނގރމކރނމޝރއތ ހދއގނ އބއމހނގ އމއލއށ ހދފއވ ގނނކ ދނގތނ ހއދއއޗއކމށ ގބލނކރކމށ ބނފއވސ، އމއލއށ

. އހނ އބއމހނވނ އކނތއ ހއދކށފއވ. ނ މރތއދ ކފރކއމދ އމލކރ ގތށވއޅނމ އމހކއމދ އމލކރވ .ކމށ ބޔނކރނ މކމށވ'އސތޙލލ'ސލފއޞލޙނ

ގ ޝރޙ ބއލވށވ"ކޝފއޝބހތ"ޝއޚ ކށފއވ 734

~ 235 ~

ހސލކރމށޓކއ ނވތ އމއލއށ އދގނ މސލމނނއ އދކޅށ ހނގރމއށ އހނސ ދނޔވ އދމއ ނކމއޖ މހ ނވތ އމހއގ ޖނއ މލނވޔސ އބއމހނނށޓކއ އއވސ އހއއވދފ މހކ

735".އ އއފދވގނވ މހކވހމކށވރނވސ ކފރކނ ކނޑއޅމގއ މޝރކނނ

މރޖއއނގ މޅއކ މއއވ؛ މސލމނނއ އދކޅށ ކފރނނށ އހވ . ދނގތނ ހއޓވ! އ މސލމ އޚނނވ اهللاހކމކރއވނ އމހއގ ހތގ އމލތކށ. މހއއމދ މދނޔގއ އއވސ ގތކށ ގތއ ނނނމނއވ

. އދ އމހއގ މޟހރގ މއޗށ ބނކށ އމހކ ކފރއކމގއ ނނމއފމހކ ތކފރއކވ. އވتعالىއދ މރޖއއނގ ބޑނގ ތރއނ . 736އއ ދނނވފއވ ހރހ އމމނތއ ނމވސ ހޔއވ. ޚވރޖކވ

އއލޔއނ ނގމގއޔއ އދވތތރނ (ވލޔތއ ބރއތގއ: "ޙތމ ބނ ޢރފ ބނފއވއވ. އކމގއވ ޑރމހފޔވ އހނ تعالى اهللاއދ ހތގ އމލތކކ . ތކފރ ކރވނ އމހއގ ހތގ އމލގ މއޗށ ބނކށވ) ނގމގއ) މސލމނނއ އދކޅށ ކފރނނށ އހވ(ވމ ހމކށވރނވސ އފދ. ފރތކށ އނގނ ކމއ ނނވ އއވސ

އމހކ ފޅގއ އއ ކފރނނށ ލބކރމހއކމގއ .... މހއކ ކފރއ ކމގއ ބޔނއ ނކރވނއވ 737."ބޔނކށފމށ ދނދނނވ

-ވމ މހހސބށ ސފވފއވނމ، ބއއ ސވލތކއ އހދނއވ

އކ މސލމނނއ އދކޅށ ކފރނނށޓކއ ޖސސކށދމހއބއވ؟ އދ )عنھ اهللا رضي(ޙތބ -

.....މކމއ މއދގ ހލތއ އޅ ކޔއވލއވށވ

ތ ކރމނދޔއ މސލމނނއ އދކޅށ ކފރނނއ އއބއގބއވ؟ މކމއ މއދ އކލގފނ މސއކ -

....މފނނ ކނތއތކއ އޅކޔއވލއވށވ

މކމއ މއދ ؟ އކލގފނ ހނނވ ކފރނގ ތރގއ ތއޙދގ އހލވރނނއ ހނގރމކރނތއވ -

....ނނ ކނތއތކއ އޅކޔއވލއވށވމފ

އކލގފނ މސލމނނއ އދކޅށ ކފރނނށ އއވސ އހއއވދނ ބއވ؟ މކމއ މއދ މފނނ -

....ކނތއތކއ އޅކޔއވލއވށވ

)"2/135(އރސއލ ވލމސއލ މޖމޢތ"އދ )" 457-8/456(އއދރރއސނއޔ " 735އސލމ އނމތގ އލމވރނ : "އހނ އބބކލނ ވދޅވލއވފއވއވ. މކމގ ތރގއ ހރހ އލމވރނ ހމނ ހއޓވ 736

މޖމޢ ފތވ ބނ . "އއވއޖ މހކ އކފރނފދ ކފރކވއއބސވލއވފއވ މސލމނނއ އދކޅށ ކފރނނށޓކއ އއވސފދ އހ )"1/274(ބޒ އފތކ . ގއވ'އލވލ ވލބރ ބއނއސމޙ ވލޣލއވ'މކނ ބޔނކށދފއވނ ގސރއޔއނގ މވރޔ، އނގ ފތއކމގއވ 737

ގ )عنھ اهللا رضي(ވމ މބސތކކ ޢމރ. ރހގތށ، ބދރގ އހލވރނނށ އއޗހ ކޔ ފރފއވ ފތކވރފޟއނނއ ޞލބނ ހތ .ބސކޅއ، ސލފއޞލޙނގ އޖމޢއވސ ހލފވގނވ ބސތކކވ

~ 236 ~

ރއނ އއވސ މހކށ އނޔކށ، އކލގފނ ކފރނދކ ގނނ ބރއގ ސބބނ މސލމނގ ތ -

ކމށ ބނބއވ؟ 'ދމށ ހދލނ'ގ ފއޖ )وسلم علیھ اهللا صلى(މޙނމދ، ބނދކށ، މރ، އއޗހ ކޔ

ކމށ ބނބއވ؟ ' ކފރށ ނރހ'ކމށއ 'ދކ ލބވ)وسلم علیھ اهللا صلى(މޙނމދ'އދ އއށފހވސ

....ކމއ މއދ މފނނ ކނތއތކއ އޅކޔއވލއވށވމ

އކލގފނގ އއމލގ ސބބނ މވއޙދނނށ އއވސ ގއލމއވނކމށ އކލގފނ ގބލކރއވ -

....ތއވ؟ މކމއ މއދ މފނނ ކނތއތކއ އޅކޔއވލއވށވ

ގފނ ކފރނތއ ދފއކރތއވ؟ އދ ކރނމ އއ އއވސ ދނޔވ ފއދއކށތއވ؟ މކމއ އކލ -

....މއދ މފނނ ކނތއތކއ އޅކޔއވލއވށވ

ވ؟ މކމއ މއދ މސލމނނއ އދކޅށ ކފރނނށ އހވ މހއބއ' ބރނ'އކލގފނކ ކފރނދކ -

....މފނނ ކނތއތކއ އޅކޔއވލއވށވ

އކލގފނ އޚރތގ ބދލގއ މދނޔ އސކރ ބއވ؟ މކމއ މއދ މފނނ ކނތއތކއ -

....އޅކޔއވލއވށވ

ގ އދއވނނއ އކގއ މސއކތކރ تعالى اهللا ޝރފއ، ބރށޓކއ، އކލގފނ އއޒތއ، ގދރއ -

....ބއވ؟ މކމއ މއދ މފނނ ކނތއތކއ އޅކޔއވލއވށވ

ގ އގ، އބއކނ ވއޓލ ފދއނ )عنھ اهللا رضي(ވމ މބދރގ މޖހދއ ދމއށ އފދ އއޗހ ކޔ، ޙތބ

ނތއވ؟ އހނ މ ޢބދލމފސދގ އ އ މޟހރ ތނބޔށ ބއކރ އޖދކ މތގއ ދނނވފއވ ހރހ ވއޓލވދއދ މކނތއތކއ އޅވކޔ މސލ . ދނނ ބރވ ކނތކނ މހ ސލމތކރވ އއޗއކމށ އކލގ ދއވ ކރއވ

ހއދފހނ އޅގސ، މގފރދފއވ މހއ ފޔވ . ގނދ ބނމވ تعالى اهللا. އވ)عنھ اهللا رضي(ތބޖހފއވނ ޙ .......އހނމހކ މފދ މތވރ ސހބއކއ އފދ ކނތއތކކއ އޅވ ނކޔ ހއޓވ

އޅނ އބ ޖނދލގ ޙދޘއށ އބއކނ އރވލފއވ - 3

އހނސ އކލގ އކނތއ އއކށ . އނ ހދއބއޔގ ދވހއ ގޅގތނ އއސފއވ ޙދޘވސ ގނސފއވއވ

އނ ބޔނކށދފއވނ އނނނވ ހސބށވ. ބޔނއ ނކށދއވ ތއކރއވ ގތއމދ ފނކށ ވސނއފމހކށ މބސތކގ މޝރކނނއމދ ކނ )وسلم علیھ اهللا صلى(اهللا ރސލ"

އދ މކނތއތކގ ސބބނ ދމވދނ ނރއކލނ ސލމތކށ އގ ފއދ ނރމށޓކއ . މނ ދހވގނދނއވނ، ހދއބއޔގއ ޤރއޝނގ މޝރކނނއ އފދއ. މކމއމދ ފނކށ ވސނމކ ވރށވސ މހނމ ކމކވ

އހރށ އއބސވމކށ އނނނ އޅއވއރ، މއކގ މޝރކނ އބއމހނގ ޝރކގ މތގއ ތބމށއ، 10މދ

~ 237 ~

އދ . މށ ހއދ ދއވފއވއވގފޅގއ ބދތއ ބހއޓމށއ، އބއމހނގ ޝރކ އތނގއ ކރއށ ގނދއމޝރކނ އއއބސވމގއ ސއކރމށ އއބސވ އބ : "ޞޙޙލ ބޚރގއ މއއބސވމގ ބއއ ގނނވފއވއވ

އގތނ އކލގފނ . ވޖނދލ އކލގފނގ ބއޕކމގއވ ސޙއލ ބނ ޢމރއއ ހވލކރމށ އއބސވމނނ ."އކމއ އއބސވވޑއގނ އގ ފހނ އއ މސލމނތއވސ އބއމހނނއ ހވލކރއވއވ

އށފހ އއ ވރނނއ ބޑނގ ތރއނ މހކ ކފރނނއ މސލމކ )وسلم علیھ اهللا صلى(اهللا އދ ރސލ ."މ، އލމވރނކމށ ބނބޔކ އބއމހނނކ، ދނނ ބރވފއވ ކފރނކމގއ ނނމއވހވލކށފނ

މއބއކނ އވނ މސލމކ ކފރނނއ ހވލކރމކ އއވސ މއސލއއ އތކމއ ނނކނ އނގ އމއލ ބހނ

އހނސ އސލ އކނ . ކމއ ނނވއކ އއވސ މއސލއއ އތނ ގތނ މޟހރވމ އނ އބ. ގނސދފއވ : ހނގފއވ ގތކ މއއވ

އދ އހރމނ ބނނވނ، ތޔބއމހނގ ދނށ : "ބނޏވ) އރ އދ އސލމ ނވ(ދނ ސހއލ ބނ ޢމރ"

އނނ ކނމ މހކވސ އހރމނނށ އނބރ ) މދނއށ(ކލމނގ ގތށ) މއކއނ(ނގ ގތނވނއކމކ، އހރމ ."ހވލކރމށވ

މސލމކ އހރމނނއ ހވލވމށފހ މޝރކނނއ ހވލކރނ ! اهللا سبحان: "މސލމނތއ ވދޅވއވ

"ކނފދއކނތއވ؟

އކލގފނގ އޅވފއވ ޗނޗނތކއ އކ ، )މސލމއ(އގތށ ތއބ ސހއލ ބނ ޢމރގ ދރ އބ ޖނދލ .މއކގ ވދތކގ ތރއނ ނކމގނ އއސ މސލމނގ ތރއށ ވއޓނވ

އބހ އބ (ކ ހދފއވ އއބސވމގ އނމ ފރތމ ނކތއވމއ ކލއއއ! އ މޙނމދވ: "ސހއލ ބނޏވ

)"ޖނދލ އނބރ ރއދކރށވ

".އހނސ އއއބސވނ އދ ލޔވފއއ ނވއވ: "ޙދޘކރއވއވ )وسلم علیھ اهللا صلى(اهللا ރސލ

".ކވސ އއބހއ ނވނމވއނ ބހއޓމކށ ދވހ: "ސހއލ ބނޏވ

".ތހނ ނހދ ބހއޓށވ: "ޙދޘކރއވއވ )وسلم علیھ اهللا صلى(اهللا ރސލ

".ނބހއޓނމވ: "އނ ބނޏވ

~ 238 ~

.އކމއ އއބސވވޑއގނނވއވ )وسلم علیھ اهللا صلى(اهللا އނމފހނ ރސލ

ތމނކލގފނ މސލމއގ ހއސއޔތނ ! އ މސލމނނވ: "ވދޅވއވ )عنھ اهللا رضي(އބ ޖނދލއށ އމނވކމށޓކއ تعالى اهللاތޔބއމހނގ ގތށ އއމނވސ ތމނކލގފނ މޝރކނނއ ހވލކރނތއވ؟

"ބއމހނނށ ނފނތއވ؟ތމނކލގފނށ އނޔކށފއވވރ ތޔ

: އކލގފނ ޙދޘ ކރއވއވ. ގ އރހނ ސވލ ދނނވއވ)وسلم علیھ اهللا صلى(اهللا އކމއމދ ސހބނ ރސލއދ . ރއވނއވތމނމނނއ ދރކ تعالى اهللاތމނމނގ ގތނ އބއމހނގ ގތށ މރތއދވހލ ގސފމހކ، "

އމހކށ މގއ ހޅއވދއވއ އމހނގ تعالى اهللا، )އނބރ ރއދކރވހނދ(ތމނމނނއ ގޅނ އނނމހއށ ."ކބއނ ސލމތ ކށދއވ ހއޓވ

ކޔ އ މސލމކ، )عنھ اهللا رضي(ބޞރ މދނއށ އނބރ ވޑއގތހނދ، އބ )وسلم علیھ اهللا صلى(اهللا ރސލ

.ގ އރހށ އއވ)وسلم علیھ اهللا صلى(اهللا ޤރއޝނގ ކބއނ ފލއގނ ރސލ

: އބއމހނ އއސ ބނޏވ. ކފރނތއ އބ ބޞރ އތލއގނގނ ގނއމށޓކއ ކފރނ ދމހކ ފނވއވއބއމހނނއ އބ ބޞރ )وسلم علیھ اهللا صلى(اهللا އހނދ ރސލ". ހވޔށ ތދވރވށވވފއވ "

.ހވލކރއވއވ

ނކމގނ ޒލ ޙލއފއއ ހމއށ ގސ، އބއމހނގ އތގއވ ކދރކޅއ ކއމށޓކއ ) މދނއނ(އބއމހނ . އވސވރތކނ ފބ

ކލ އތގއ ތވނ ކނފދ ރތ ! ގނދ ބނމވ اهللا: "އބ ބޞރ އބއމހނގ ތރއނ އކކށ ބނޏވ

"؟ކނޑއއބއވ

؟ ވރށވސ ރތދއވ! ގނދ ބނމވ اهللا: "އކލގ އކނޑ އގ އރއނ ދމއގނފއ އކލގފނށ ބނޏވ )". އގއނ އތއ މހނނއ މރއފމވ(އހރނ މގ ބނނވސ އތއ ފހރކ ކށފމވ

.އމހ އކނޑ ދނމނ އމހ ގތލކށލއވއވ". ބލއލނ ދބލށވ: "ވދޅވއވ )عنھ اهللا رضي(އބ ބޞރ

އށ އމހ ފނމނ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللاރސލ. ޖހނދނ ދވފލއވދވނއށ އނމހ މދނގ މސކތއ

علیھ اهللا صلى( اهللا އމހ ރސލ". މމހ ފނނނ ވރށވސ ބރގނފއވމހއގ ގތގއވ: "ޙދޘކރއވއވއދ މވސ ގތލނވ . ގ އކވރޔ ގތލވއޖއވމ! ގނދ ބނމވ اهللا : "ގ އރހށ އއސ ބނޏވ)وسلم

".ކރޔއވ

~ 239 ~

ތމނކލގފނ ހވލކރމނ ! ގ ރސލއވتعالى اهللاއ : "ވސ ވޑއގނ ވދޅވއވ)عنھ اهللا رضي(އބ ބޞރ

ތމނކލގފނ تعالى اهللاހނގ ކބއނ އހނސ އމ. ފރހމ ކށދއވއފއވ تعالى اهللاކލގފނގ ހވ ."ސލމތކށދއވއފއވ

އނއއ އކގއ ތރހބދނ ! އނގ މނމއށ ހލކހއޓވ: "ޙދޘކރއވއވ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا ރސލ

"ވ؟މހނވނމ އނއ ކނފދއކނ ހނގރމ ފއޓމހކށ ވހ

އށ ސފވވޑއގނނވމނ، އނއކވސ )عنھ اهللا رضي(ގ ބސފޅ އބ ބޞރ)وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا ރސލ. މއކގ މޝރކނނއ ހވލކރއވނކނ އނގވޑއގނނވމނ، ކނޑގ އއސރފށއ ޖހނދނ ވޑއގނނވއވ

ކފރނގ އތދށނ ސލމތވވޑއގނ އކލގފނއ )عنھ اهللا رضي(އބ ޖނދލ ބނ ސހއލ އދ ފހނ، .ގޅވޑއގނނވއވ

އގތށ . ގ އރހށވ)عنھ اهللا رضي(އގތނ ޤރއޝނގ ތރއނ މހކ އސލމވއޖނމ އމހކ ދނ އބ ބޞރ

އދ އބބކލނނށ ޤރއޝނގ ގފލއއ ޝމއއ . މހނ ވރގދވގނވ ބއގނޑކށ ވގނދޔއވގސ އބއދމއށ ދކނ އނގއޖނމ އގފލ ހއޓވ، އއށ ހމލ ދއވއ، އގއ ތބމހނތއ ގތލކށ، މދތއ

738."ނނގވއވ

.ގ ހދސއކ މއއވ)عنھ اهللا رضي(އއ އބ ޖނދލއބ ބޞރ

އހނސ އބބކލނނއ ބހގތނ އބއކނ ބނނ ކކތއވ؟ މޝރކނނއމދ ކނތއކރއވ ގތއމދ ފނކށ ވސނއފމހކށ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا ރސލ"

އހރށ އއބސވމކށ އނނނ 10ޤރއޝނގ މޝރކނނއ މދ .......... ވގނދނއވމބސތކގ މނ ދހއޅއވއރ، މއކގ މޝރކނ އބއމހނގ ޝރކގ މތގއ ތބމށއ، ގފޅގއ ބދތއ ބހއޓމށއ،

."ދއމށ ހއދ ދއވފއވއވއބއމހނގ ޝރކ އތނގއ ކރއށ ގނ

)وسلم علیھ اهللا صلى( اهللاރސލ: ހދއބއޔގ ހދސއނ އބއކނއށ ހމއކނ ސފވނ

.މއ އލބޚރއއ މސލމ ގނސދއވފއވ ވރށ މޝހރ ޙދޘއކވ 738

~ 240 ~

.ބމށ ހއދ ދނކމށވމއކގއ އމހނގ ކފރގއ ދމތ -1

.ގފޅގއ ކރއށ ދއމށ ހއދދނ ކމށވ ނއބއމހނގ ޝރކއގ -2

.ކމށވ ތއ ބހއޓމށވސ ހއދދނއދ ގފޅގއ ބދ -3

ކނ އބއމހނގ ޝރކގ މއކގ މޝރ"އއ ދމއށ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا އދ އބއކނއށވނ، ރސލ

މތގއ ތބމށއ، ގފޅގއ ބދތއ ބހއޓމށއ، އބއމހނގ ޝރކ އތނގއ ކރއށ ގނދއމށ ހއދ ވކމއކނ ސފ ލގފޅއ އކށގނ ނކރމކ އކލގފނގ މތ ޚފދ ދށފނވރގ ބސތއ ރއދ"ދއވފއވއވ

.އވاهللا سبحان. ނވއވ

ށޓކއ ވމ އބއކނއށއ، އމހނގ އމރޖއ ބއގނޑށއ އމހނ އމސއކތކށދ ސރކރތކށ، ޞލބނނއއށފހވސ އބއމހނ މފދ އދ. ދނމކ އއވސ މއސލއއ އތކމއ ކމގއއ ނފނއވމފދ ކނތއ ކށ

އއލހގ ރސލ تعالى اهللا. އށވ)وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا ހތރކނ ބޑވގނވ އމލތއ ރއދކރނ ރސލގ )السالم علیھ(އ އބރހމ! އފދ ނޖސވގނވ ބސތކނ ސލމތކށދއވށއވ )وسلم علیھ اهللا صلى(މޙނމދ

އށ ޞލބނ އރވ )ދ ހރމގ ބނ ކމގއވ ސއދ އރބއޔ(ބލދލ ހރމއނ! މއލތގ އހލވރނނވއ އދމގއދސ މސކތގއ ހނގމނދ ކނތއތއ އބއމހނގ ކނޓރލގ ދށށ ދކށލމކ މބއމހނދކ ގތގ

739. އދ ކއއތ؟ އބއމހނ ދކނ އއ ސނނތއ ކމގއވ. ހއދކމކވ

:އމރ ކރއވފއވއވ تعالى اهللا. އބއކނ އނގ އނގ ބނދކށގނ ހރނމވސ މރނގޅވސ ކނނނގއވ

ހރމތތރކރއވފއވ އއޗއސށ މތކށ ހތއފމހކށ، އމހ ހއދވ ބޑކރއވ އލހގ تعالى اهللاއދ " 740."ހޟރތނ ހޔކނ ހއޓވ

ޔހދނގ އނމ ފހ ގދބރ އދ ހދއބއޔގ އއބސވމށފހ އއމސ ދވސ ނވނސ އރބ ޖޒރގއވ

އއ އކލގފނގ ސހބނތއ ތއޔރވކނ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا އބރ އތލއގތމށޓކއ ރސލކމގއވ ޚ

" ބ ޖޒރއނ ބރކރށވޔހދނނއ ނޞރއނ އރ" )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا މބމކ އބމކއ ބހގތނ ރސލ 739

ގ އމރފޅ އގތށ އއސފއވއރވސ، ޞލބނގ ގތގއ އރބ ޖޒރއށ )وسلم علیھ اهللا صلى(މޙނމދ. ޙދޘކރއވފއވ ބމކވގ ތރއނވ ކމކވ ބނ މހގ ހކމކ 'ސނނތ'ދކށލމކ އރމށ އދސކށ، އނމ މގއދސވގނވ ދމސކތ އބއމހނގ އތދށށ

އއ، )"1606(ތރމޒ "އއ، )"1767، 6137، 1551(މސލމ "އއ، )"3152، 3053(ބޚރ "ކބއތއވ؟ މޙދޘ ގނސދއވފއވނ ގއ )"18750(އލކބރ "ގއ ބޚރއއ، )"4/57(ރޚލ ކބރތ"އއ )"2/306(އއދރމ "، އއ)"10/144، 1/195(އޙމދ "

.ގ ރވޔތތކކވ)عنھما اهللا رضي(ބނ ޢއބސ اهللاހރހ ރވޔތކވސ ޢބދ. ގއ މލކއވ)"3/88(މވއތ"އލބއޙގއއ، 30ޙއޖ ސރތގ 740

~ 241 ~

ގ އހރއފހނ މއތގއ ރމނނއ ހނގރމކރމށ ލޝކރއ ފނވކނވސ އބއކނއށ ނނގނބއވ؟ އދ އއކލގއށ ހމ ނނގ ބއވ؟ އދ އޒމނގ އކ އކ ވރނނއ ބޑތ މހނނށ ދނގ ދއވތ އދވސވރ

ވސކޅގ ތރގއ މސލމނގ އސކރ ބރ ގދވގނދޔވރ ފނވކނވސ ހމ އކލގއށ ނނގބއވ؟ އދ މދމތނގއ އބއކނ ގނސ ނދ ދކށލފއވނ ގސތގބއވ؟ ވމ ހދއބއޔގ އއބސވމކ އބއކނ

ގ ހކމތވނތކމގ تعالى اهللاނނނމ އއ ގނސދފއވ ތނ ކނތއ ކރއށ ގނދއމށ ވފއވ އއބސވމއތ،ތރއނ މސލމނގ ބރ ގދކރއވ، މސލމނ މޝރކނގ މއޗށ ގދކރއވމށޓކއ އއލހ، އއލހގ

ނ ދކށލނ ތޔ އޚނނއ އށ ބވއލއވ ހކމތގ އމލއތ ނނމ)وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا ރސލ މޙނމދ .އޚތނނށވ

އށފހ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا އދ ރސލ"ގ ހދސއނ ތނކޅއ ގނއމށފހ)عنھ اهللا رضي(އދ އބ ޖނދލ

ބނބޔކ 741ރނކމށއއ ވރނނއ ބޑނގ ތރއނ މހކ ކފރނނއ މސލމކ ހވލކށފނމ، އލމވ 742.ކމގއ ބނފއވއވ." އބއމހނނކ، ދނނ ބރވފއވ ކފރނކމގއ ނނމއވ

މސލމކ ކފރނގ "އގއ އމހނ . މބސތއ ކތނމ ގނއނ ކޔނޖހނ ނމވސ ކޔ ހތށ ނގއގނނށވ

އދ މޖހދކ ކފރނނއ ހވލކރވދނކމށ ބނއރ އބއމހނގ . ހލލކށފއވއވ" ށލނއތދށށ ދކ އއވސ ހޔތއ ނތބއވ؟

: އގ އހލވރނ މފދ ބނނތކށ ރއދދއވ ވދޅވފއވއވއހލއސނނ

އދ އއ . މޙދޘއކ އބއމހނނއ އދކޅށވ އނމ ސފ އއ ހއކވގ )عنھ اهللا رضي(އބ ޖނދލ"

އދ އކނތއތއ އނނނވ ފދއނ . އބއމހނގ ނބއނލފކނ އނކރ ކރމށވސވ ވރށ ވރގދ ރއދކވ ބޔނކށދވދނއވ

މސލމކ ކފރނނއ ހވލކރއވމކ، ހމއކނ އކލގފނށ )وسلم علیھ هللا صلى( اهللا ރސލ :ފރތމ

އދ . އދ މކމކ އކލގފނ ފޔވ އހނ އއވސ މހކށ ހއދވގނވނ ކމއ ނނވ. ހއސވގނވ ކމކވއނބރ (އދ ތމނމނނއ ގޅނ އނނމހއށ "އވ މކމށވ ހއކކ އކލގފނގ ޙދޘފޅކމގ

. 743."ހޅއވދއވއ އމހނގ ކބއނ ސލމތ ކށދއވ ހއޓވ މގއ އމހކށ تعالى اهللا ،)ރއދކރވހނދ

.ސފވނއވ اهللا إنشاءއދ ދއވކރނ ކކކނ' އލމގ އހލވރއއކމށ'އމއލއށ 741ވސ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا މމރޖއއނ ގނޑވނ މޟހރއކ ހއދ އމލއކމގއ ދއކމށޓކއ ރސލ! އ ޙނފނނވ 742

ވޙކރއވފއވއވ تعالى اهللا. އއމލ ކރކމށ ބނފއވ)) (( "64މރޔމ ސރތގ ."އދ ކލގފނގ ވރރއބކ ހނދނނތ ފރތއކމގއ ނވއވ

ގ ފރތނ ޞޙޙލ މސލމ )عنھ اهللا رضي(ގނސދއވފއވނ ޙދއބއޔގ ދވހއ ބހގތނ އއސފއވ ބބގ ދށގއ އނސ 743 .ގއވ)1784(

~ 242 ~

اهللا އދ ރސލ. ހނ އނގ ސފވގނވ ފދއނ މފދކމކ ވޙގ ޒރއޔއނ ފޔވ އނގނ ކމއ ނނވއتعالى، اهللاފޔވ އހނ އއވސ ފރތކށ، ކފރނނއ ހވލކރވ މސލމނނށޓކއ )وسلم علیھ اهللا صلى(

އށފހ އކނ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا އދ ރސލ. ދއވނކމއ ނނގހއޓވސލމތވނ މގއ ދއކވ اهللا އއ ރސލ" )اهللا رحمھ(އބނ ޙޖރ. ކފރނނއ މސލމނ ހވލކރނވގނދހށ މޟހރއށވ ނނގހރ

.ގއ ވދޅވލއވފއވނ އހނވގނނވކމ 744"ގ ފރތނވ މޢޖޒތއ)وسلم علیھ اهللا صلى(

)اهللا رحمھ(މސލމނ، ކފރނނއ ހވލކރމށޓކއ މޙދޘ ބނނކރމހނނށ ރއދދއވ އބނ ޙޒމދ އމހކ އށ އމހއގ ދނއ، މދލއ، އ)وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا ރސލ: "ވދޅވލއވފއވއވ

ވޙގ ޒރއޔއނ އނގއފމށ ދނދނ އނމ މސލމކވސ ކފރނނއ ހވލއ تعالى اهللاސލމތކށދއވނކނ އމހކށ މގއ ހޅއވދއވއ އމހނގ ކބއނ ސލމތ تعالى اهللا'އހނ ވދޅވމށފހ ... (ނކރއވއވ

ސފކރއވ )وسلم علیھ اهللا صلى(ވނ އއލހގ ރސލتعالى اهللاއހނ .) ގނނވއވ' ށދއވ ހއޓވކ އނގވފއވ

ފޅތކކ އކލގފނށ އއވވ ވޙއއކމގއ މނވ އބސ. އކލގފނކ ހވނފސނ ވހކދއކވ ބފޅއ ނނވ" 745."ނވއވ

އމހކށ މގއ ހޅއވދއވއ تعالى اهللا"ގ ޙދޘފޅކމގއވ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا ވމ އއލހ އވނ ރސލ

ފއވ އނގވމށ ހކވވޑގނ، ޤރއޝނ ދކށ އކލގފނގ އނގވ" އމހނގ ކބއނ ސލމތ ކށދއވ ހއޓވ. ގތށ އނނ ކނމ މސލމކ އނބރ ރއދކރއވނމވސ އމހކ ސލމތކނ ލބގނވ މހއކނ އނގވފއވ

علیھ اهللا صلى( اهللا އދ އފދ ކނތއ ރސލ.. ...މކމކ ހމކށވރނވސ ޝއކއވސނތ ވޙބސފޅކވ 746."ގ ފހނ އއވސ ފރތކށ ނނގ ހއޓވ)وسلم

އކލގފނގ ގތށ އއ ކނމ : "ވދޅވލއވފއވއވ )اهللا رحمھ(747އދ އލފގހ އލމފއސރ އބނލ ޢރބ

علیھ اهللا صلى( اهللا ލކރނކމށ އއބސވވޑއގނފއވ އއބސވމކ ރސލމސލމކ ކފރނނއ ހވއށ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا އހނސ އކނތއ ރސލ. އށފހ އއވސ މހކށ ހއދވނ ކމއ ނނވ)وسلم

748."އދ އކމގ ސބބނވނ ފއދތކށޓކއވ. ސބބނނވ ހއދކރއވފއވނ އކމގއ ފރވފއވ ހކމތގ

)5/433(ފތޙލ ބރ 744 5-4ނޖމ ސރތގ 745 )5/26(އލއޙކމ 746އއ ސފ . ނލއވނ ހއޓވއހނސ އނއ އބނ ޢރބއއ އޅވ. މއ މލކ އލމވރނގ ތރއނ އރހނނވ އލމވރއކވ 747

.ތޣތކވ )4/1789(އޙކމލ ގރއނ 748

~ 243 ~

صلى( اهللا މތނގއ އބއމހނނށ ބނދނމގ ގތނ އދ ބހސކރނ ދކށލމށޓކއ، އކމކ ރސލ: ދވނއށއއ ނބއކށ ކރވފއވ ހއއ ނމވސ އގތށ ވސނމ ، އށ އކނ ހއސވގނވ ކމއ ނނކނ)وسلم علیھ اهللا

އދ . އހނވއޖނމވސ އކނ ހއދވގނވނ އކލގފނފދ މގމކއ ހލތއގއ ހނނވ މހކށވ. ހނގށވފތރމށޓކއ މސއކތކށ، އކލގފނ ފދއނ ޖހދކށ، އސލމދނ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا ރސލ

ގ ޝރޢތ ގއމކށ، އގ މއޗށ ހކމ ތނފޒކށ، ތޣތނނއ تعالى اهللاދއވތށ ކރއވ މސއކތކށ، . މހކށވ މޝރކނގ ކބއނ ބރއވ، އދވތތރކމއ ރޅވރކނ، އކލގފނ ފދއނ ދއކ

اهللا صلى( اهللا ޝއކއވސނތ ފދއނ؛ މއދ މސލމނނއ އދކޅވ ކފރނނށ އހވމހނނއ ހލފށ، ރސލ

ސހއލ ބނ ޢމރގ ނކތއށ އއބސވވޑއގނނވ މޖހދނނށ ގއލމއ ދނމގ ބނމގއއ )وسلم علیھދފއކރމށ ' މގމ'އދ އކލގފނކ އކލގފނގ . އދ މޖހދނނއ އދކޅވމށޓކއއވސ ނނވ. ނނވ

އދ މއކގ . ލބޖހގނއވސ ނނވ' ޒނތށ'އދ މދނޔގ . ބނނވ މހކށ ވތއއވސ ނނވއދ އބއމހނނއ އއބއވ އކއޗކށ . ޅނ ބދހކރމށޓކއއވސ ނނވމޝރކނނއއކ އނނ ގ

އފދ ނބއތކނ )وسلم علیھ اهللا صلى(ވނ އއލހގ ރސލتعالى اهللاހމކށވރނ . ވމށޓކއއވސ ނނވ .ހމޔތ ކރއވފއވ

އކލގފނށޓކއ ވޙގ تعالى اهللاއއބސވވޑއގނފއވނ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا އދ މކނތއތކއ ރސލ

އހނ އކލގފނށ އނގވޑއގނފއވ . ޒރއޔއނ މކމގއވ ހކމތވނތކނ އނގވއ ވޙކރއވމނ އކނޏވއދ އސލމ ދނ . ށދ ޖހދށ އގ ސބބނ ވރށވސ ބޑތ ފއދތކއ ކރނކމވގތގއ މޖހދނނށއ ކރއ

އދ އރބ ޖޒރގއވ ޔހދނތއ ނއތލވ ޚއބރ . ފތރ އ ތނތނށ އކލގފނގ ދއވތ ފރނކމވއދ ފރސނނއ . އތރ އތއ ކނތއތކކށ މގފހވގނދނކމވ އދ އކމގ ސބބނ. ފތހވގނދނ ކމވ

އދވސ މވއޙދނނށއ އސލމދނށ ފއދ ކރނ އތއ . ބޒނޓނށވސ އކލގފނގ ދއވތ ފރނކމވ ....ކނ ދއކބލށވވމ އފދ މހކ މއދ މދނޔމތގއވނމ ނ. ކމކވ

އއ އކލގފނގ )عنھ اهللا رضي(އބ ބޞރ(އ ނކތއށ އއބސވވޑއގނނވ : ތނވނއށ' ޓރރޒމ'އދ . މޖހދނނއ އދކޅށ، ކފރނނއ އއބއވގނ ހނގރމއއ ކރމކށ ނނވ)ބއގނޑފދއދ . އތލއގތމކށވސ އއބސވވޑއގނފއއ ނވއވ' ޓރރސޓނ'އދ . ނމގއއވސ ނނވ ނއތލމގ

. އހނސ މޖހދނނއ އއބއވވޑއގނނވއވ. މޖހދނނށ ދވހކވސ ދރފދ ބހއ ބނއވފއއ ނވއވމގއ ހޅއވދއވއ ކފރނގ ކބއނ އމހނ ސލމތ ކރއވނކމށ تعالى اهللاކއ އދ އބއމހނނށޓ

އދ ކފރނގ ކބއނ ބރއވ، މސލމނނއ ދރށ . އދ އބއމހނގ ސލމތށޓކއ ދޢކރއވއވ. އނގވއވގ ޖމޢތފދ ބޔކއ އދކޅށ )عنھ اهللا رضي(ގ ކބއނވސ ބރއވ، އބ ބޞރކފރނގ ގތށދޔ ކނމ މހއ

.ކފރނނއ ދވހކވސ އއބއއ ނވއވ

~ 244 ~

އކމގ ސބބނ . ގތލކރއވއވ )عنھ اهللا رضي(ކފރނގ ފރތނ އއ މނދބކލގ އބ ބޞރ: ހތރވނއށ

އއ ދމދ އތ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا މޝރކނނއ ރސލ)ހ. ޤރއޝނ ބނފދއނ ދކމއ ގސވއވއފދއނ އނނ މނދބނ ގތލއ ) އދކދތކގ މތނ(އދ )ށ. އއބސވމށ އކލގފނގ ސބބނ ބރ އރއވ

ކމގއއ، ނވތ އބ ބޞރގ "ޓރރސޓއ"ސ މހރހ ކމކއ އކވސ، އބ ބޞރކ އހނ. ނކރވނއވއދ އކލގފނގ އއމލއމދ ހތމ . އއޗއ ވދޅއ ނވއވ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا އމލއމދވސ ރސލ

އދ އބ ބޞރކ . މލނ ބރއވގނވކމގއއ އއލނއ ނކރއވއވއދ އބ ބޞރގ އ. ފޅއ ނކރއވއވއދ އބ ބޞރގ އމލކ އކލގފނގ . ހދ ނފނފއވ ގތލއ ކމގއއވސ އއލނއ ނކރއވއވ

އއ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا އހނ ރސލ(އއ ނވއވއއބސވމށ އޅފއވ ހރހއ ކމގއއވސ ވދޅވލއވފއއ އކލގފނގ ޖމޢތއ ބހ އއޗއ )عنھ اهللا رضي(ޤރއޝނނއ މދގއ ވފއވ މއއބސވމކ އބ ބޞރ

749).ނނވ

اهللا صلى( اهللا ވއޖކމށ އއލނކރމނވސ ރސލދވނއށ ހރ މނދބ، އނގ އކވރޔ ގތލ :ފސވނއށ )عنھ اهللا رضي(އދ މސލމނނށ އބ ބޞރ. އނއއ އއގލކށ އރވޑއއ ނގނނވއވ )وسلم علیھ

ގ ފރތނ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا ވމ ރސލ. ހދއގނ މޝރކނގ ގތށ ގނދއމކށ އމރއ ނކރއވއވއދ މކމކ . ފނވޑއގނފއވނ އކލގފނ މއއބސވމގ އތރށ އއވސ ކމއ ކރއވފއ ނވތނވ

.އކލގފނގ ފރތނ މޟހރއއ ކމގއއ ނބލވނއވ

! އނގ މނމއށ ހލކހއޓވ"އށ )عنھ اهللا رضي(އބ ބޞރ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا ރސލ :ހވނއށއދ އހނ " އނއއ އކގއ ތރހބދނ މހނވނމ އނއ ކނފދއކނ ހނގރމ ފއޓމހކށ ވހވ؟

: ވދޅވލއވފއވއވ )اهللا رحمھ(ރއލހފޒ އބނ ޙޖ". އނއއ އކގއ މސކޅއ ވނމއވ"ރވޔތއގއ އދ . މއ، އބ ބޞރ މޝރކނނއ ހވލކރނޖހވޑއގނނވމގ ކރނ ފލމށ ދއވވ އނޒރކވ" 750."ކވމސލމނނށ އއޑ އވމނ އމހނ އބ ބޞރއއ ގޅމށ ގވލއވ ގވލއވމ) މއކގއވ(

އހރމނނށ އބއމހނނށޤ ހމޔތ ދވނ ދރލ އސލމއގއ : "ވދޅވލއވފއވއވ )اهللا رحمھ(އބނ ގދމ އލމގދސ 749

މމއގ ދށގއނވނމ، މގވއދނ އހނނނނމ، ދރލ އސލމއގއ ނވނމ، އދ މސލމ އ. މސލމ އމމއގ ދށގއވނމއވ اهللا صلى( اهللا އބ ބޞރ އ މޝރކނގ މނދބ ކލގ ގތލކރއވ ހނދ އކމއގނ ރސލ. އބއމހނނއ އމލ ނކރވ ހއޓވ

އއ ދބކލނ )عنھما اهللا رضي(އބ ޖނދލއއ އބ ބޞރ އދ އއށފހވސ. އއޗކ ޙދޘނކރއވ އހނވގނނވ )وسلم علیھއ ޣނމ ކރއވ ކފރނގ މގތއ ބނދކށ، އބއމހނގ ތރއނ އބބކލނގ ހތޕޅށ އރވޑއގތ މހކ ގތލކރއވ، މދތ

އދ އބއމހނ ޣނމކރ މދ އނބރ ދނމކށވސ . ތއތކއ މނއއ ނކރއވއވމކނ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا ހނދވސ ރސލ )8/646(އލމޣނ ." އމރއ ނކރއވއވ

)"5/350(ފތޙލބރ " 750

~ 245 ~

ރބ ޖޒރގ ކނޑގ އއ ދބކލނ ވޑއގނނވ އ)عنھ اهللا رضي(އބ ބޞރއއ އބ ޖނދލ :ހތވނއށއތނގއ ތއބވއގނ ފނވޑއގނނވ ކނމ ކފރނގ ގފލއކށ ހމލދއވއ، އމހނގ މދކޅ . އއސރއށވ

ތކއ ގޅގނ އދ އބ ބޞރއއ އބ ޖނދލއއ ދބކލނ އސނނގވއގނ ހނގވ މހމލ. ގނމ ކރއވއވ .އއވސ އއޗކ ޙދޘ ކރއވފއއ ނވއވ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا އދބކލނ ކށވރކރއވ ރސލ

ދވހކވސ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا ގ ޖމޢތ ހއޓވމށޓކއ ރސލ)عنھ اهللا رضي(އބ ބޞރ :އށވނއށއދ . ހވއއ ނކރއވއވ' ދމށ ހދލމށ'އދ އބބކލނ . ނނއ ގޅވޑއގނފއއ ނވއވމޝރކ

ވނ އފދ ނބއ تعالى اهللا. އބކލނނއ އދކޅށ ކފރނނށ އއވސ އހއއވސ ފރކށދފއއ ނވއވ .ރކށދއވފއވއމލތކނ އކލގފނ ރއކތ

اهللا صلى( اهللا ގ ހމލތކއގނ ރސލ)عنھ اهللا رضي(ދލލ ލބނ އބ ބޞރއއ، އބ ޖނދލ: ނވވނއށ އދ މކނތއ ދހކށދ ނކތތކއ ވއވ. ހނނވ ހތހމޖހވޑއގނ ކމށވ )وسلم علیھ

ރ ކލގގ ކނޑ އތލ އކލގ ގތލކރމއ ގޅގނ އއވސ އއޗއ ވދޅއ ނވއވއބ ބޞރ އކފ .

އދ އކމކ އކލގފނ ހތޕޅއ ވވޑއގނ ނވކމއނމ އކނ މނކރމކ އކލގފނގ ރސލކމގ

ގ )عنھ اهللا رضي(މނ ނކރއވމގ މނއކ އބ ބޞރ ވމ އއމލ. ވޖބ ތކގ ތރއނ ވޖބކވ

)وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا އމލކ ހޔ އމލއ ކމގއޔއ އއ ޖހދއކމގއ ރސލ

.ގބލފޅކރއވކމވ

އނއއ އކގއ ! ކހއޓވއނގ މނމއށ ހލ"ގ ޙދޘފޅކމގއވ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا ރސލ

އދ މކމއ ބހގތނ އބނ ". ތރހބދނ މހނވނމ އނއ ކނފދއކނ ހނގރމ ފއޓމހކށ ވހވ؟

.ގ ބސފޅ ކރނ ވތވ ގއސއވ)اهللا رحمھ(ޙޖރ

އ ހއޓވމށޓކއ އބކލނގ އރހށ އއވސ ގ އހމލތ)عنھ اهللا رضي(އބ ޖނދލއއ އބ ބޞރ

އދ އހމލތއ މނކރއވފއއވސ . ފނއވފއއ ނވއވ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا ބކލކ ރސލ

ލތކށ ޤރއޝނގ ގފ )عنھ اهللا رضي(އކލގފނ ދކވޑއގނނވ ގތގއ އބ ބޞރ. ނވއވ

ހމލދއވމކ ކށއކމގއވނމ، އނމ ކޑވގނ އކމއބހގތނ އކނ މނކރއވމށޓކއ އއޗއ

އބކލނނށ އކނ މނކރއވނމ އބކލނ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا އދ ރސލ. ޙދޘކރއވހވ

~ 246 ~

އދ އކނތއތކށ މނކރމގ ބހއ ޙދޘނކރއވމކ އކމއ . ސކނ ކށވރވއއމލތއ ހއޓލއވ

.ރހގނ ހރކމށވ ދލލކވ

އއއކ ސލހއގ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا މއ ރސލ: "ބޔނކށދއވފއވއވ )عنھ اهللا رضي(އބނ ޙޒމ

އ ސއކށފއވ ޤރއޝނގ ލ އހރވލ އބއމހނގ މދތއ ގނމކށފއވ އބ ޖނދލއއ އބ އއބސވމއގއދ . މނކރއވފއއ ނވއވ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا އހނސ އބއމހނގ އއމލ ރސލ. ބޞރއވ

اهللا صلى( اهللا އދ ޝއކއވސނތ ފދއނ ރސލ. އވސ ޙދޘއއ ނކރއވއވއބއމހނނކ ފފވރނކމގއއދ މނކރއވނމ އބއމހނ ޤރއޝއށ ހމލ ނދއވސކނ . އށ އއމލތއ މނކރއވނހވ)وسلم علیھ

751."ޔގނވ

ގ ޙދޘގ ވހކ ނނމލނ އމމ ޢބދއރޙމނ އބނ ޙސނ އބނ )عنھ هللا رضي(އބ ޖނދލއއ އބ ބޞރމގފރދފއވ މހކ . ގ ވރށވސ ރނގޅ ބސކޅކނނވ)اهللا رحمھ(މޙނމދ އބނ ޢބދލވއހބ

: އނކރކރއވމނ އކލގފނ ވދޅވލއވފއވއވ ބވނ އމމއ ނތގނނ ބނމގ އތރނ ކލމނ ޖހދކ ވޖބ އއޗއ ނނ ތބނނ ކނ ދލލއގ ތ"

އދ މއ މއމނކ ދކށލފއ . މއޗށތއވ؟ މއ ދނގ މއޗށ ކލމނ ހދފއވ ވރށވސ ބޑ ބހތނކވއގތނ އކމއ ގޅ އނމ . ދ މކމގއ ބޔނކރނހރ ދލލތއ ވރށވސ ގނއވއ. ދއނ ކހލ ކމކވ

މސލއކމގއ ޖހދކރމށ އނގވ އކމށ ހތވރ ދއވ، އކމނ ދރހލވމނ ލބދ ގއލނތއ އނމކށ ވޙކރއވފއވއވ تعالى اهللا އގތނ. ބޔނކށދފއވނ ހމނއވ

ހމޖއސވފއ ނވނމ، މޅ ބނ ފސދވއޖއސކނ تعالى اهللاއދ އއބޔކ އނއބޔކއ ހނގރމވވގތށ " 752."ކށވރވ

ކރއވފއވއވއދވސ ވޙ

ބއލވ)" 5/126(އލއޙކމ " 751 251ބގރ ސރތގ 752

~ 247 ~

މދވރކރއވފއނވނމ ރހބނ އޅކނކރނ تعالى اهللاބޔކއ ހނގރމވވގތ މސތކނ އއބޔކ އނއ"ގ ނނފޅ ގނގނއނ ގނވ تعالى اهللاތބތނތނއ، ނޞރއނގ ފއޅތކއ، ޔހދނގ ފއޅތކއ، އދ

753. "އޖއސކނ ކށވރވމސކތތކއ މތނތނ މގރ ސނނފތ ކރވ

ވޖބކރއވފއވ ކނތއ ފރހމ تعالى اهللاއށ ކޔމނވ، އމހއގ މއޗށ تعالى اهللاވމ ޖހދކރ ކނމ މހކ ހދ ނކރމކނ އމމއ ނތގނ ޖ. 754އދ އމމއވސ އމމއކމގއ ބލވނ ޖހދނނވ. ކށފ މހކވ

ދނ އކލގފނ .....(އ މހރ މހއވ، 756ހމކށވރނވސ ހއގވނ ކލ ތޔބނ ބހގ އދކޅށވ، 755ނނވވމ ޤރއނއ، ސނނތނނއ، ސޔރތނނއ، އލމގ ).... ވރށވސ ގނ ދލލތއ ގނސދއވއވ

އދ ކއއތ؟ . ނގ ބނނތކނނއ، އޘރތކނ އފދ ބނނތއ އނކރކރ ދލލތއ ވރށވސ ގނއވއހލވރ .އދލލތކގ ގނކމއހދ ގމރމހއށވސ އކނ ސފވގނދއވ

ރ މހޖރއގ ހއސއޔތނ އއ ނމވސ ޤރއޝނ އދ ހދއބއޔގއ ވވފއވ އއބސވމގ ސބބނ އބ ބޞ

އމހނ އކލގފނ ބލ ދމނދބކ އމހނގ ފރތނ . ބނނވ އކލގފނ އނބރ އބއމހނނއ ހވލކރމށވ. ނޑގ އއސރފށށ ބދލވވޑއގނނވއވފނވމނ، އކލގފނ އގތރއނ އއ މނދބކ ގތލކރމށފހ ކ

އނގ "އށ އކލގފނގ އއމލ އޑއވވޑއގނނވމނ ޙދޘކރއވއވ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللا އދ ރސލ ."ކނ ހނގރމ ފއޓމހކށ ވހވއނއއ އކގއ ތރހބދނ މހނވނމ އނއ ކނފދއ! މނމއށ ހލކހއޓވ

ޝމކރއށދ ޤރއޝނގ ގފލތކށ ) އކލގފނއ އކގއވ މޖހދނނއއކ(އދ އއށފހ އބ ބޞރ علیھ اهللا صلى( اهللا ސލވމ އބއމހނވނ ރ. އގއވ މހނތއ ގތލކރއވއވ، ހމލދއވ، ގފލތއ ގނމކށ

علیھ اهللا صلى( اهللا އދ ރސލ. ވކ ހނގރމއއ ފއޓފއވ ބޔކށވ ޤރއޝނނއއކ ނލއވ، އއ )وسلم

40ހއޖ ސރތގ 753ސތއ މއދގ ގސރއޔއނގ ބސތކއ އޅ ދނ މބ! ޝއޚ ޢބދއރޙމނ ބނ ޙސނއށ ރޙމތ ލއވށއވ تعالى اهللا 754

އދ . ކމގއވ'އމމނ'އބއމހނ ބނގތގއ މޖހދނނއ އދކޅށ ޞލބ ހނގރމއއ ފށއގނ މއޅ މހނނކ ! ކޔލއވބއލވށވ !އހރމނ ރއކތރކށދއވށ تعالى اهللاމފދ ކނތއތކނ ! ނނވ'މމއ'ތޣތނނށ އކޔނ . ކމގއވ' ވލތލއމރ'

އދ ޝއޚ ނޞރ އލފހދ، . އވ، އހނސ އވނ ބހގ ކށކށވ"ލ އނނހ"އސލ ލޔނކޅތކގއ ގނނވފއވ ބހކ 755 .އވ"ލ އނނހ"ނ ފތގއ ބޔނކރއވފއވ ގތގއ، ބހގ ގތނ އސލގއ ރނގޅ ބހކ އވ ކޔ'އއތބޔނ'އކލގފނގ

ކލމނގ "ގ ގތގއ )އބނ ނބހނއއ އނއށ ތބވމހނ(އބއމހނނއ: "މސޓފޅގ ކރކޅގއ އކލގފނ ގނނވފއވއވ 756އހއފނމ އބއމހނނކށ ޖވބއ ނދވ " ކ ކނ މޒހބއ ހއޔވ؟ ނނނމ ކލމނގ ކރނ މހނ ބނފއވނ ކކހއޔވ؟މޒހބވމ އމމކ ނތނމ ޖހދއ . ކމށ ބނބނނ ހމނއވ'އމމކ ނލ ޖހދއ ނކރވނ'އބއމހނގ މފދ ބނނތކގ ތރގއ . ހއޓވއށ ނކޔމނތރކމށ ގވލ تعالى اهللاގ ދނއ އދކޅވމށ ގވލ، تعالى اهللاއބއމހނގ މބނމކ ޖހދ ދކށލމށއ، . ނވއވ

މނނއ، މއދގ މރޖއއނގ ކރބޑނ ގވ ހޅއލވ ހމކށވރނވސ މފދ ބނނތކކ ގސރއޔއނނއ ޖހ." ގވލމކވއދ އއށ އމލކރނ އޅފނމ ކލއކ . ހމއކނ އތ ތއޙދ ދސކށލއގނ އތމވ! ޖހދއ ނތވ! ޖހދއ ނތވ: "ބސތކކވ

ދނ ކކބއވ؟ވމ ކފރނނށ މސއކތ ކށ". ޚވރޖކވ"

~ 248 ~

. އށ އބއމހނނއ ބއވރވވޑއގނނވނ ނތ، އކލގފނއއކ ޤރއޝނ އއބސވމއ ހއދވފއވތއވ)وسلم )لموس علیھ اهللا صلى( اهللا އހނސ އބއމހނނއ ދމއށ ރސލ. އދ މވހކއކ ވރށވސ ދގވހކއކވ

." ތޔބއމހނ ޤރއޝއ ހނގރމ ތޔކރނ ނބއކށވ، އހނ ތޔބއމހނގ އރހގއ އމމއ ނވއވ"އދ . ޖހލނގ ޖހލކނވނ އބއމހނނށ ހދހ ނބއ އއޗއގ ގތގއވ. اهللا سبحانޙދޘކރއވތއވ؟

757."ގ ހޟރތނ ސލމތކނ އދމވتعالى اهللاއނލފކމނ ހއގއ އދކޅ ހދމނ ޖހލކމއ ނބ

އދ އއށފހ އބއކނ ބނފއވނ އނއކ ސލފއޞލޙނ ގނނވފއވ ޝރޢ އސލތކގއ ހފއގނ އޅ ރނނއ ބޑތވގނވ އލމނ، ފތވ ދއވއރގއ ޝރޢ އސލތކށ ކމ އނމތގ ފގހ އލމވ. "މހއކމށވ

...."ހތނއވ

މޟހރއއ ބހގތނ ބޑތވގނވ އލމނގ ފތވތކއ އދކޅ ހދމށ އބއކނ : "އނއއ ސވލކރވދނއވދމސލމކ އކމއ ދބސ 'ވ؟ އކމކ މހ ދނނ ބރވނކމއކމގއ އބބކލނ ތބވ ޝރޢ ކނ އސލކށބއ

.ބނފއވ ކމކވ 'ނވނކމށ

ވމ ޚއސކށ އލމ އނގނކދނނށ އދ އނމކށ މސލމނނށ ބނލނ : "ދނވސ އބއކނ ބނފއވއވއހނ އފދ ކނތއތކކ ބލނ ތބ . މސލމނ ބއބއކރވނފދ ހރހ ކމކނ ދރހލވގނ ތބމށވބނނވނ

. އދ ތޔބއމހނނށވނ ކލމއގ މތ އއބއވ،ސފތއ އއކރމވ. އދއވނތއ ޝއގވރކރވނ ކމކވގ ވގނޑގއ ހފހއޓ، ވކވކވގނ وتعالى سبحانھ اهللاއދ : "ވޙކރއވފއވއވ تعالى اهللاނވ އނމ މތވރވގ

)."103އލ އމރނ ސރތގ "(.ނދހށކމވ

ހދއ، މޝރކނނއ، އބއކނ މބނ ބއބއކރވ ކނތއތކކ ތއޙދއ، ޙނފއޔއއ، މއލތ އބރހމއ، ޖ މރތއދނ ބޔނކރމއ، ތޣތނގ ކބއނ ބރއވނ ބއވ؟

؛ "ގ ވގނޑގއ ހފހއޓށވوتعالى سبحانھ اهللاއދ "އނ ގނސފއވ އޔތގ މނ ހދ އނއށ ސފނވނބއވ؟

ނ ޤރއނއ ސނނތއ ތއޙދކށ ނނބއވ؟ ނނ އއ މޟހރއއ، ވޙކރއވފއ އވ تعالى اهللاމތނގއ "ދނނ ބރވމއ، ވޟއ ގނނތކއ، މޖހދނނއ އދކޅށ ޞލބނނއ އއބއވ، ބދޢވރ އޖދތއ ބއވ؟

سبحان..." ތބ އދއވނތއ ޝއގވރކރވނ ކމކވ އހނ އފދ ކނތއތކކ ބލނ: "އއށފހ އނ ބނނ

ތއޙދށ އމލކށ، ޤރއނއ، ސނނތއ، އޖމޢއށ ތބވ، މއލތ އބރހމގ މތގއ ހނފއކށވ، ! اهللا ގ تعالى اهللا ގބލކށ، ތއދވމއކމށ މރ މޟހރއކ ޖހދކށ، އދކޅށ ޞލބނނއ މރތއދނނއ

ބއލވ)" 200-8/199(އއދރރއސނއޔ " 757

~ 249 ~

ގ އދއވނގ ޝއގތއ ފރހމކރ تعالى اهللاއބނ ............. އދއވނނއ އދކޅށ ޖހދކރމހނނކ ތއ ފރހމއށ އދކށދނ މޟހރއކ އކމއ ކރމނ މއސލއއ ނތކމށ މހނބއވ؟ ނނ އއދއވނގ ޝއގ

ބނމހނ ބއވ؟

ހމކށވރނވސ މއ ސނނތ ބދޢއށ ހދފއވ ޒމނކވ، ތއޙދ ކފރށ ހދފއވ ޒމނކވ، ބދޢ ......ކފރކ ތއޙދށ ހދފއވ ޒމނކވ. ސނނތށ ހދފއވ ޒމނކވ

ސނނތށވރނ ބރއޓހ އއޗއ ނވއވ، އހނސ "ސލފއޞލޙނގ ބސފޅ އހނދ ސފވގނދއވ

758."ސނނތށވރނ ބރއޓހވނ އއށ ހއގގތގއ އޅމހނނވ

ހލވރނނށ ލބކރ އބއކނއއ ދނތބ ގސރއޔއނގ ކބއނ އހލނ ބނނވ އނމ އގތނ މޟހރގ އ ފހ ސވލކ

އހނސ ގޔމތދވހނ . ދނޔގ ހޔތގއ އބއމހނގ ފރތނ ޖދލކރމށ ތޔބއމހނ ތޔ ތބއވ"އއ ޖދލކރނ ފހ ކކހއޔވ؟ ނނނމ އބއމހނގ ކނތއތކއ ހވލވ، تعالى اهللاއބއމހނގ ފރތނ

759"އމހނނށވ ވކލކށވނވސ ފހ ކކހއޔވ؟އބ

ބއލވ)" 29-28(ކޝފލ ކރބ ފ ވސފ ޙލ އހލލ ޣރބ "އކލގފނގ ފތއކމގއވ 758 ބއލވ 109-105ނސ ސރތގ 759

~ 250 ~

ނނމލނ

تعالى اهللاވމ : " އށރވނ ދލލގ ދށގއ ވދޅވލއވފއވ ފދއނ )اهللا ھرحم(ޝއޚ ސލއމނ އލއޝއޚއބއއދކ ލބވވޑގނވ، އބއމހނ تعالى اهللا. އނގވނ މރތއދނވހ ހނދކ، މޖހދނވސ ވނކމވ

ނގ ސފ ބޔނކރއވމނ އއލހވނ، އބއމހނނކ އދ އބއމހ. އއލހށ ލބވމހނ ވނކމވމއމނނނށޓކއ މޑމޅ، ހތތރ ބއއކމގއ ބޔނކރއވވ އދ ކފރނނށޓކއ ހރކށ، ހތހރ ގދފދ

މވއޙދ މޖހދ އޚނތއ ހނގރމކރމނދނ މއދ އޅގނޑމނގ ." ވގނވ ބއއކމގއ ބޔނކރއވވފއވ ......އފދ މރތއދނނއއވ

ބނ އލމބރކއއ އމމ އޙމދ ބނ اهللاއމމ ޢބދ، )اهللا رحمھ(ޝއޚލ އސލމ އބނ ތއމއޔ

ބޔކ ކމކއގނ ހޔލތއ : "އބކލނ ވދޅވލއވފއވއވ. ގ އރހނ ވދޅވލއވފއވއވ)اهللا رحمھما(ޙނބލއގތނ . އހނ ހއގވނ އބއމހނނއ އކގއވ. ބނނ ކކތ ބލށވ 760އކމކއގނ މޖހދނ، ހލފވއޖނމ

ވޙކރއވފއވއވ تعالى اهللا

އދ . ތމނއލހށޓކއ ޖހދކރ މހނނށ، ހމކށވރނ ތމނއލހގ މގށ ހދޔތއ ތދމގ ދއކވނމވ" 761."ވޑގނވނ މޙސނނއއ އކގއވ تعالى اهللاހމކށވރނ

މޟހރއށ އރއގނނ މހނނކ މރތއދ ކފރނކނ ބޔނވ އނގމނ އބއމހނނއމދ އމލކރނ ޖހ ގތ

ވމ މތނގއ ޝއޚލ . ނ ގވ އޑ އވނ ފށނއވ'ޚވރޖނ'އހނ ޖހލނތއ އރކޅކނ . ދނގނނމތއވލޔއވފއވ ލޔނކޅއ )اهللا رحمھم(ގ ދރވރނކޅއ)اهللا رحمھ(ލމ މޙނމދ ބނ ޢބދލވއހބއސ

:ބޔނކށލދނމވ މސލމނނ ކޔއގނ އޅ މހނނއ ދކޅށ ޖހދކރމއމދ ޝއކވގނ އޅކނ ..... ونشكره هللا الحمد"

.ތ ނނ ނނތ ވނ ސވލކރވފއވއމއ ޝރޢ ޖހދ -މނނއ ހމއށ ފރއފއވއޅގނޑ

މޖހދކ އކ ސބބތކކއހރ : ގ ހޟރތނނވتعالى اهللاވމ މކމށ ޖވބދމވ، އދ ހރހ ކމޔބއވނ :ޝރޢކރވފއވ ޖހދކވ

އހނ ނމވސ . މޖހދކށ ކށއ ކރވދނއވ. އވ'އހލއޘގރ'އ އސލ ބނނކރވފއވ ބހގ މނއކ މތނގ 760

.ނބއވނވނ ވރށވސ ދރވގނނވ) ތއފ(އބއގނޑ ބއލވ)" 28/442(މޖމޢލ ފތވ . "69ޢނކބތ ސރތގ 761

~ 251 ~

އހލތގއ އބޣނނއ އދކޅށ . ވރޔއއ ބޣވތކރނ)މސލމ، މވއޙދ(މނގ މސލ -1

762.ޖހދކރމކ މޅ އނމތގ މއޗށ ވޖބކވ

މޝރކނ ތކފރނކރމހނނއ އބއމހނގ ކފރކމއމދ ޝއކކރމހނނއ ޖހދ -2

: މކމށވ ދލލކ. އހނ އބއމހނ ތކފރނކރމހއކ ދނނ ބރވފއވ މހކވ. އވކރނޖހނ

ފޔވ އޅކނވވ ހރހ ފރތތކނ ކފރވއޖމހކ އމހއގ ލޔއ تعالى اهللاކޔ، اهللا إال إلھ ال"

ވމ މހއގ . 763"ގ ހޟރތގއވتعالى اهللاހއގ ނމނވނ އދ އމ. މދ ހރމތތރވގނވ މހކވ

تعالى اهللا-2ކޔނ اهللا إال إلھ ال- 1. ލޔއ މދ ހރމތތރކރމށޓކއ ދކމއވނ މޖބރވފއވ

ހރމތތރވމށޓކއ ވމ އމހއގ މދލއ ލ. 764ފޔވ އޅކނވވ ހރހ އއޗކނ ކފރވމވ

ކޔ، އގ މނ ދނގނ، އއށ اهللا إال إلھ الފރތމ . މދކނތއވނ މޖބރވގނނވ

އގ މނއކ ހރހ އޅކމއގއ އއލހ . ހމއކނ އކލމ ކޔލމކނ ނފދނއވ. އމލކރމވ

އގ ތރގއ . ފޔވ އޅކނވވ ކނމ އއޗކނ ކފރވމވ تعالى اهللاވނއށ ދ. އއކއވނތކރމވ

ފޔވ އޅކނވވ تعالى اهللاހމނނ މޝރކނ ކފރކށ، އބއމހނގ ކބއނ ބރއވ، އބއމހނ

ގބރށ އޅކނކރ މހނތކއ، ، 765ލތއވމ މޝރކ ތރކނގ ދއ. ހރހ އއޗކނ ކފރވމވ

ސނނތ ބދޢއށ ތއޙދ ދކށލއފ މހކއ، ގ تعالى اهللا ޞލޙނނށ އޅކނކރ މހނތކއ،

އގތނ އމހކ . ނ މހއކމގއ ވނޖހއވމސލމ އމމކ ތއޙދގ މތގއ ވރށ ސބތކނމތ އމލކށ ކފރނ ދރވގނހނ 762

اهللاއހނސ އމއލއށ ގނނހދމހއއ، . ފފވރއއނމވސ އދ އނޔވރއއނމވސ އމހކށ ކޔމނތރކނ އދކރމކ ވޖބކވ )اهللا رحمھ(ކރމހއއ ބހގތނ ޝއޚ ސލއމނ އބނ ސޙމނގ ޝރއތށ ބދލގނސ އއށ އހތރމ އދނتعالى

صلى(އއލހގ ރސލ تعالى اهللاވމ އއއވށ އނއ އވށއ ތޅފޅ ދބއމހނ ނތގނ ދއނވސ، ބނމތގއ : "ވދޅވލއވފއވއވ 511-10/509އއދރރއސނއޔ ." ޢތ ގއމނކރ ތޣތއ ލމށވރނ ހޔވގނވއވއށ ބވއލއވވ ޝރ)وسلم علیھ اهللا

23ޞޙޙ މސލމ 763(( ގ ބސފޅ ހމނގނވއވتعالى اهللاއދ މކމގ ތރގއ 764

(( " ހމކށވރނ ކލގފނށ ބވއލއވނ

ނ ބވއލއވނ ފތތކށ، އބއމހނ އމނވގނތބކމށ ބނމހނ ކލގފނ ދކވޑއ ނގނނވމތއވ؟ ފތށއ، ކލގފނގ ކރށވރނވސ ހމކ. އހނސ އބއމހނނށ އމރވވގނވނ ތޣތނނށ ކފރވމށވ. އބއމހނ ތޣތނގ ގތށ ހކމ ހދމށ އދއވ

60ނސ ސރތގ ."ޝއތނ އދނ ދރވގނވ މގފރދމކނ އބއމހނ މގފރއދމށވދޝފދ އދ މއދގ ހލތގއ ގބރށ އޅކނކރނ ހއދކރ ސރކރތކގ ތރއނ މސރއ، ސދނއ، ޕކސތނއ، ބނގލ 765

ގ ގބރފޅގ މތގއ ގއބއ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللاއދ ސއދ ސރކރނ ރސލ. ކށ ތކފރނކރމހނ މގ ހމނއވގއމތވނ މކނތއތކއ ބނކށ އތނށ މހނތއ އއވ ޝރކގ ބސތކނ އކލގފނށ ކނތއތކށ އދނ ހއދދނމނވސ، މރޖއއނ

އބއމހނ ގބރށ . އދކޅށ ވހކދއކއ މކނތއތއ ފރވމށ މސއކތކށ، އފދ ސރކރތކށ ތކފރނކރވނކމށ ބނފއވބޑތވގނވ ތޣތތއކމގއވ ބޝއއ، އމރކ، އދ އޅކނކރ އހލވރނނއއކ މފދ ގޅމއ އނނކނ އނގމނ، އބއމހނ .ފހދއއ، މޝއރފ، އދ މބރކއއ، ޝރނ ކފރނކރ ސބބ އނގގނދނއވ

~ 252 ~

، އދ އމހކ އބއމހނދކ ރޅއއސ. މހކ ކފރނކރމހއކ އމހނފދ ކފރކވ 766ހދއފ

767.އބއމހނގ އދނށ ނރހ މހކށވފއ، އސލމށއ މސލމނނށ ލބކރނމވސ ހޔއވ

އމލނވޔސ، . ކލމ ކނމވސ އބއމހނނއ ދކޅށ ޖހދ ވޖބވ ތނވނ ކމކ މޟހރއވ -3

އފދ މހކ . ސލމނނއ އދކޅށ މޝރކނނށ އހވމވބހނވޔސ، ހތނވޔސ، މލނވޔސ މ

ވމ މސލމނނއ އދކޅށ މޝރކނނށ އހވ، ނވތ . 768ދނނ ބރވފއވ މހކވ

ނށ މސލމނނއ އދކޅށ ކރ ހނގރމއގއ މޝރކނނށ ފއދލބފދ ގތކށ މޝރކނ

.ފއސދ މހ، އކނކރނ މޖބރކމއނތ އމއލ އހތޔރނނމ އމހކ ކފރކވ

ދނނ ބރކރވ : "ވދޅވލއވފއވއވ )اهللا رحمھ(އގތނ ޝއޚ މޙނމދ ބނ ޢބދލވއހބ

تعالى اهللا. ނނށ އއވސފދ އހއއވމވމސލމނނއ އދކޅށ ކފރ: އށވނ ކނތއ .ވޙކރއވފއވ ފދއނނވ

770."ނގއފމހކ އބއމހނގ ތރއނވ މހކވ 769ތޔބއމހނގ ތރއނ އބއމހނ އއލޔއނ"

ބރވ މއނ ކނމ ސފއއ އމހއގ ގއގއ ހރނމވސ އދ އމހކ ދނގ ސފވގނވ މހ ދނނ ވމއދ ޝރޢތގއ ސފވގނވ ހކމއ ތނފޒކރމއ ދރވއޖ ، 771ރކނތކނ ރކނއ މނކރ މހއނމވސ

އބއމހނ ތއބވ އކމށ އނބރ . ޖހދ ވޖބވފއވ މހނނވ ކނމމހކ، އމހނ ނއތލމށޓކއ . އތވއޖއމށ ދނދނވ

ކމއކމއމދ ތރއނވނ 772ޖހދގ މތވރވގނވ އނމ ކރމކ ޖހދ އދކޅށ އބއމހނނއ ވމ

ށ ސލފއޔއވ ކޔމހނ ހމނއވ"ޝރކ"އވ ކޔ، "ތކފރއޔ"އޙދށ މކމގ ތރގއ ތ 766 . ދދވފއވއނއކވސ އބއކނގ އ އފއދމކށ މވނ އނކރކރވ ރއ 767މ ކމކވސ މހ ދނނ ބރކރވނކމއ ކމގއ ގނނވއ، މއނ ކނ"ވޔސ"މތނގއ އކލގފނ ކނމ ކމއގ ފހތގއ 768

. އނއކވސ މއ މރޖއއނނށވ ރއދކވ. އނގވފއވ އނގވމށ ވސނވނ ހއޓވ އހތރނ، ރހމތތރނ، ތރހބދމހނ 769 51މއދ ސރތގ 770ވމ މކމކ ހރމކމއކމގއ . ހދކ އސލމކނ ސފކށދ، ދނގ އނމ އސދރޖ ކމގއވއވއދ ހމކށވރނވސ ޖ 771

....ބނމހނނއ އދކޅށ އމމ ވދޅވލއވފއވ ބސކޅށ ވސނވނ ހއޓވމއކމގއ ގސރނ ބނމނގނދއރ، ނޖދގ އމމނ ވދޅވލއވނ އޖހދކ މރތއދވރނނއ އދކޅށ ޖހދކރމކ ހރމކ 772

. އނމ މތވރވގނވ ހއގ ޖހދއކމގއވ

~ 253 ~

އދ ބއދނތ މހ. އހނސ މކނތއތއ ދނގނނނ ބއދވރނ އކނޏވ. މކނތއތކނ އޅނފލނއވއދ އޖހލނ ގބލކރ . ގބލކރނ ޖހދ ވޖބވގނވނ ބދށ އޅކނކރމހނނއ އދކޅށ އކނ ކމށވ

އދ މމއސލވނ . ގތގއ ޝހދތގ ދކލމ ކޔއފނމ އބއމހނނއ އދކޅށ ޖހދއ ނކރވނއވ اهللا رضي(ވނ އބ ބކރ)عنھ اهللا رضي(އހނ ޢމރ. މ ޞލޙ ބބކލނނށވސ ނނގއވމއނމތގ އނ

الތމނކލގފނށ އމރވވގނވނ މސތކނ " )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللاރސލ: "އއ ސވލ ދނނވފއވ)عنھއބއމހނ މހނ ކޔއފނމ މކލމއގ ދށނ . ނނއ ހނގރމކރމށވކޔއފމށ ދނދނ އބއމހ اهللا إال إلھ

ވމ މސތކނނއ ." 773ހއގވގނވ އއޗއ މނވ އބއމހނގ ލއނނއ މދލނވނ ހރމތތރވގނނވހމކށވރނވސ ޒކތކ : "ޖވބގއ ވދޅވލއވއވ )عنھ اهللا رضي(އބ ބކރ". ހނގރމކރނ ކހނކނތއވ؟

ގ ޒމނގއ ދ އޅނ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللاއބއމހނ ރސލ. އކލމއގ ހއގތކގ ތރއނ ހއގކވ 774."ގނދ ހވކރމވ تعالى اهللاޅބކރއއ ނދނނމވސ، އއށޓކއ އބއމހނނއ ހނގރމކރމށ

ދނމށ އނކރކށފ ކނމ މހކ، އމހކއ އދކޅށ 775ވމ މގއނ ސފވގނދ އއޗކ އސލމގ ހއގއ

މކނތއ ދނގނވނ . އދ މޖހދކ އނމ މތވރވގނވ ޖހދގ ތރއނވ ޖހދކވ. ޖހދ ވޖބވއޖ މހކވ. އށ ޝކރވރ ވނޖހ މހކވتعالى اهللاވމ އފދ މހކ އމހކ އއލމށޓކއ . ހކމތތރ މހކށވ

އވ ގ މދގއ ހނގފ)عنھ اهللا رضي(ހކމތތރނނށ ސފވނކމއ ކމގއ މބނއވ އއ ޢމރއއ އބ ބކރ .ވހކކޅށ ބނކށވ

އބއމހނނއ އދކޅށ ޖހދކރމކ ހއގ 776އބއމހނ ކލމ ކޔ، ޝރކނ ދރވފއވއއ ކމކ

ކނ އށ މ)عنھ اهللا رضي(ޢމރ އހނސ. ސފވވޑއގނފއވ އށ ވނ)عنھ اهللا رضي(ޖހދއކމއމދ އބ ބކރ .އކނ ސފކށދއވމނނވ )عنھ اهللا رضي(ސފވވޑއގނނވ އކލގފނށ އބ ބކރ

.ގއވ)3928(އއ، އބނ މޖ)3341(އއ، ތރމޒ)33،35(އއ ޞޙޙލ މސލމ)1399(ގނސދވފއވނ ޞޙޙލ ބޚރ 773 ގ ބބ ބއލވ'އސތތބތލ މރތއދނ ކތބ'ޞޙޙލ ބޚރގ 774. ނ ޝރތކވއދ އނގގނވ ގތގއ މއމނނނކ އއލޔއނކމގއ ނގމކ މހގ އސލމކނ ފރހމވމގ ޝރތތކގ ތރއ 775

.އދވހއޓވވމ މކމއ ސދ ހލފށ ކނތއކރމހނ ދނނ ބރވ މރތއގތނ އމމ މޙނމދ . ވމ މހކ ޝރކނކރކމގއވޔސ، މޟހރކރނމ އމހކއ އދކޅށ ޖހދކރނވނ ވޖބވގނނވ 776

ކނ އޅކނތއ ހލސކރއއކމކ މހގ އށ އتعالى اهللاޝރކތއ ދކށ : "ވދޅވލއވފއވއވ )اهللا رحمھ(ބނ ޢބދލވއހބ تعالى اهللا. ހއޓވއސލމކނ، މޝރކނގ ކބއނ ބރއވ، އބއމހނނށ އދވތތރކނ ދއކ، ރޅއއސފމށ ދނދނ ފރހމނވ

އށ )وسلم علیھ اهللا صلى(އއ އއލހގ ރސލتعالى اهللاދވހށ އމނވމހނނކ، އށއ، އހރތتعالى اهللا : "ވޙކރއވފއވ ފދއނނވއދވސ )". 8/113އއދރރއސނއޔ ..." (.ދކޅވރގތގއ އމލބހއޓމހނނކ އބއމހނގ އއލޔއނގ ގތގއ ނނގ މހނނވ

ޞލޙކށ އޅނ މސލމކވސ ޝރކކށ، ނވތ ޝރކނކށ ނމވސ، މވއޙދނނއ ! ދނނށވ: "އވފއވއވއކލގފނ ވދޅވލކ އދދ ކށދވރއދކޅށ މޝރކނނއ އހވމހނނށ ތކފރކރމށޓކއ ގރއނއ، ސނނތނނއ، އލމވރނގ ބސތކނ ދލލ

)"10/8ދރރއސނއޔ . (ނކރވހ ގނ އދދކވ

~ 254 ~

ވމ . ގ މތވރކމގ ތރއނ ކމއކމށވ)عنھ اهللا رضي(އލމވރނ ވދޅވލއވ ގތގއ މކމކ އބ ބކރއގ ހތ އދމއ ޒނތނ ފރފއވ މހކށ އހނސ އމހ. ހއގ ދނގނނނ ބނނވ މހކށ މވރނ ފދނއވ

.އއވސ ފރސތއ ނތވ

اهللا وصلى. العالمین رب هللا والحمد. الوكیل ونعم حسبنا وھو, العظیم العلي باهللا إال قوة وال حول وال 777"وسلم وسحبھ وآلھ محمد نبینا على

އއ އނމ تعالى اهللا: "ވދޅވލއވފއވއވ )اهللا رحمھ(މނ އބނ ޙސނއމމ ޢބދއލތފ އބނ ޢބދއރޙގތވވނ ކނތއތކގ ތރގއ އއލހގ އދއވނނއ ރޅވރކނ އދކށ، އބއމހނނށ އދވތތރވ،

ޅ، އއލހގ ހޟރތގއ ކފރނނށ ތވއލއނ އދ އ. އބއމހނނއ އދކޅށ ޖހދކރނ ހމނއވމކނތއތއ ނކރ މހވނ އބއމހނގ އއލޔއއގ ގތގއވ، . ސލމތވނވސ މކނތއ ފރހމކށގނނވ

ދނ ފނޑކށ އސލމދނގ އސސތކއ ވމ އސލމ. އނމ ފހނ އބއމހނގ ތރއނވ މހއކމގއ ވފއވ "778.ކޅލ ކނތއތކނ ވރށވސ ސމލވ ހރނ މހނމވ

:ވދޅވލއވފއވއވ )اهللا رحمھ(އނނނވ އޔތ ބޔނކށދއވމގ ގތނ ޝއޚލ އސލމ އބނ ތއމއޔ

އދ . ކފރވމހނ އއލޔއނގ ގތގއ އގތރއނ ގނމހނ ލބގނނތ ކލގފނ ދކވޑއގނނވނއވ"ބއމހނގ އ تعالى اهللاއއ . އބއމހނގ ނފސތއ އބއމހނނށޓކއ ކރމތކރ ކނތއތކގ ނބއކމއވ

اهللاއބއމހނ . އދ ނރކއގ އޒބގ ތރގއ ދމތބނ ބޔކ ކމގއ އބއމހނ ލއވމވ. މއޗށ ކފލއވވމވމހނނކ އށއ، އނބއޔއށ ބވއލއވ ފތށ އމނވކމގއވނމ، އބއ)وسلم علیھ اهللا صلى(އށއ ނބއޔتعالى

779."އހނއކމކ އގތރއނ ގނމހނނކ ފސގނކނ ކށވރވ. އއލޔއނ ކމގއ ބލ ނހފހވ އދ . މތނނވސ އނގފދއނ ކފރނ އއލޔއނގ ގތގއ ނގއފމހއގ އމނކނ ބތލވގނދނއވ"

ވމ އބއމހނނކ . ލޔއނގ ގތގއ ނގމއ، އމނކނ އއ ހތއގ ތރގއއ ނގނގޅވނއވއބއމހނ އއއށއ އކލގފނގ މއޗށ )وسلم علیھ اهللا صلى(އށއ އއލހގ ރސލتعالى اهللاއއލޔއނގ ގތގއ ނގއފމހކ

މއޔތއ އނނނވ އޔތވނ އއ . ޗއގ މއޗށ އމނވނ ފރހމއށ އދކށފއނވ މހކވބވއލއވފއވ އއ .މނއއގއވ

ބއލވ)"293-9/290(އއދރރއސނއޔ " 777 )"9/24(އއދރރއސނއޔ " 778 81-80މއދ ސރތގ 779

~ 255 ~

. ތޔބއމހނގ އއލޔއނ ކމގއ ނނގށވ ޔހދނނއ ކރސޓއނނ އއ! އ އމނވއޖ މސތކނނވ"ތޔބއމހނގ ތރއނ އބއމހނ އއލޔއނ ނގއފމހކ . އބއމހނނކ އއބޔކ އނއބޔއއގ އއލޔއނނވ

780."ހދޔތއ ނދއކވއވ تعالى اهللاހމކށވރނ އނޔވރނނކށ . އބއމހނގ ތރއނވ މހކވ

ފރތމ އޔތގއ، ކފރނ އއލޔއނގ ގތގއ ނގމހނނކ މއމނނނއ ނނކމގއ އއލހވނ

ކ އބއމހނގ އދ މއޔތގއ އއލހ އނގވނ އބއމހނ އއލޔއނ ކމގއ ނގއފ މހ. އނގވދއވފއވ 781."ވމ އއ އޔތވނ އނއ އޔތ ސފކށދއވފއވ. ތރއނވ މހއކމށވ

އއލހށވރނ ހކމފޅގއ މޅވގނވ ފރތއ : "ވދޅވލއވފއވއވ )اهللا رحمھ(އދ އލޙފޒ އބނ ޤއޔމ

ހދނނށއ ނޞރއނނށ ތވއލވރވއޖމހކ އމހނގ ތރއނވ މހއކމގއ ހކމ އއލހވނ ޔ. ނވއވ .ކރއވވފއވ

. ޔހދނނއ ކރސޓއނނ އއ ތޔބއމހނގ އއލޔއނ ކމގއ ނނގށވ! އ އމނވއޖ މސތކނނވ"

ތޔބއމހނގ ތރއނ އބއމހނ އއލޔއނ ނގއފމހކ . ވއބއމހނނކ އއބޔކ އނއބޔއއގ އއލޔއނނ 782."ހދޔތއ ނދއކވއވ تعالى اهللاހމކށވރނ އނޔވރނނކށ . އބއމހނގ ތރއނވ މހކވ

ލކށދ ގތގއ ކފރއނމ، އމހއއމދ ވމ އބއމހނނއ އއބއވ އމހއކ ޤރއނގ އޔތތކނ ދލ

އހނސ ހއސކށ، އބއމހނނއ . މއ އނމވގނވ ހކމވ. ކނތއކރނ ހރ ކފރއގ ހއސއޔތނނވއދ އމހއގ . ވނ މހއ ނނވތވއލވ، މސލމކށވމށފހ އބއމހނގ އދނތކގއ ޖހއޖމހކ؛ ގބލކރ

އހނ އމހކ . ނނނމ ގތލކރމވ. އމހކށވނ އސލމށ އނބރ އއމވ. ކބއނ ޖޒވސ ނނގ ހއޓވ 783."ދނނ ބރވފއވ މރތއދކވ ނއޢނއޞނނއ އޖމ

51މއދ ސރތގ 780 ބއލވ" 7/17ޖމޢލ ފތވ މ" 781 51މއދ ސރތގ 782 ބއލވ)" 68-1/67(އޙކމ އހލއޒނމ " 783

~ 256 ~

މކމގއ އތރށ ހއދވނ ބނނފޅވ ބފޅނ އނނނވ އލމގ ފތތކށ ރޖއވނ ހއޓވ

ނޖތ ވލފކކ މނ މވލތ އލމރތއދނ ވ އހލލ ސބލނ"ގ )اهللا رحمھ(އމމ ޙމދ ބނ ޢތޤ

"އޝރކ

އޤތޟއ ޞރތލ މސތޤމ ފ މޚލފތ އސހބލ "ގ )اهللا رحمھ(ޝއޚލ އސލމ އބނ ތއމއޔ

"ޖހމ

ގ އރލ އމނއއޘ"ގ )اهللا رحمھ(އލއޝއޚ اهللاއމމ ސލއމނ އބނ ޢބދ"

"ވނ މޖއލދތއ8،9،10ގއވ އކއކ ސޓތއ، ޚއސކށ "ދރރއސނއޔ

ބމ ޖއ ފލމވލތ ވލމޢދތ ވލޙޖރނ: ތޙފތލ އޚވނ"ގ )اهللا رحمھ(އމމ ޙމދ އއތވއޖރ"

ލ ވލ ބރ ފލ އސލމއލވ"ޝއޚ މޙނމދ އލޤޙތނގ"

އލމވލތ ވލމޢދތ"ޝއޚ މޙމސ އލޖލއދގ"

2އދ 1އއތބޔނ ފ ކފރ މނ އޢނލ އމރކނ "ގ )أسره اهللا فك(ޝއޚ ނޞރ އލފހދ"

އލޙއޤ ވލޔޤނ ފ ޢދވތއ "ގ)اهللا مھرح(ޝއޚ އބ ޢބދއރޙމނ ސލތނ ބނ ބޖދ އލޢތއބ

"މނ ކލމ އއނމތ އއދއވތނނޖދއޔ: ތޣތ ވލމރތއދނ

ޢޤދ މނޤލ ވ ވޤޢ މފޤދ: އލވލ ވލބރ"ގ )اهللا حفظھ(ޝއޚ އއމނ އއޟހހރ"

އއދއވތލ އނބޔއ : މއލތ އބރހމ"ގ )اهللا حفظھ(ޤދސޝއޚ އބ މޙނމދ އސމ އލމ

"ވލމރސލނ

اهللاއދ އބއމހނނށ ބނދށވ؛ : "ވދޅވލއވފއވއވ )اهللا رحمھ(އދ އމމ މޙނމދ ބނ ޢބދލވއހބ

އއލހށޓކއ އދއވނ ، ޅވރވމއ، އއލހށޓކއ އއލޔއނ ނގމއއށޓކއ ލބކރމއ، އއލހށޓކއ ރتعالىނގމކ މސތކނ އބއމހނގ އއލގ އހލވރނނށ ނމދކށ، ވޟއކރނ ދސކށދ ފދއނ ދސކށދނޖހ

~ 257 ~

އތކއ ނލ އމހއގ ނމދއ އސލމ ފރހމ ނވނ އހނ މކނތއތކކ، މކނތ. ކނތއތކކވ 784."ކނތއތކކވ

ހމކށވރނވސ އނމ ވރގދވގނވގތގއ އމނގއ : "ޙދޘކރއވފއވއވ )وسلم علیھ اهللا صلى( اهللاރސލ

785".ޓކއ ރޅވމވއށޓކއ ލބވ، ހމ އއލހށتعالى اهللاހފމކ

އށޓކއ ލބވ، އދ އއލހށޓކއ ރޅވ، تعالى اهللاމހކ : "ވދޅވލއވފއވއވ )عنھ اهللا رضي(އބނ ޢއބސގ ސބބނ އދ އއލހށޓކއ އއލޔއނ ނގ، އއލހށޓކއ އދވތތރނ ނގއފނމ އމހކ އކނތއތކ

786."އއލހގ ރއކތރކމށ ވސލވފއވ މހކވ

އހނސ ޤސރނވނ މޤރއނއ، ސނނތގ ދލލތކއ، އލމވރނގ އޖމޢތއ އޅވލ، މޟހރއށޓކއ .ފހބކ ދއލލ ބއއކމގއވ

މޝރކނނއ ކފރނގ މއޗށ : "ވދޅވލއވފއވއވ )اهللا رحمھ(އނނޖދ އދ އމމ ޙމދ ބނ ޢތޤ

. އކމއ ވޖބކރއވވ، އކމގ މއޗށ ވރށވސ ބޑށ ބރއޅއވވފއވ ކމކވ تعالى اهللاޢދވތތރވމކ، އދ އކމގ މއޗށ އއލހވނ . ގތގއ ނގނ މނކރއވވފއވއދ އއލހވނ އބއމހނ އއލޔއނގ

އކމށ ބރ އޅއވފއވ ވރކ، ތއޙދގ ވޖބއޔތއ، ޝރކނ . ވރށވސ ބޑށ ބރ އޅއވފއވ 787."ލއވމނވގތމށފހ އނމ ވރގދއށ ސފކށދއވފއވނ މމއސ

:ގ ބސކޅ މތނގއ އނއކވސ ނކލކށލހށމވ)اهللا حفظھ(އލއޝއޚ اهللاޝއޚ ސލއމނ އބނ ޢބދ

ހއގމގ تعالى اهللاއހނސ އމހކށޓކއ . މކނތއތކއ ގޅ ދލލތއ އދވސ ބއވރވ"

."އވ މހކށ މވރނ ފދނއވއހތޔރކރއވވފ

ފތނއއ މގފރދނ ހޔރކރއވވފއވ މހކ، އއލހ ވޙކރއވވފއވ ފދއނ تعالى اهللاއދ އމހކށޓކއ

ބއލވ)" 322(އއރސއލއޝޚސއޔ " 784އއ، )747(އއތޔލސ، ގއ އބނ އބ ޝއބއއ)"110(ކތބލ އމނ"އ، އ)4/286(ގނސދއވފއވނ އޙމދ 785

އހނސ ހރހ ރވޔތތކށ ބލމނ . އކލގފނ ގނނވފއވ ބސކޅކވނ ޟޢފވގނނވ. ގއ އބނ އބއދނޔއވ)"1(އލއޚވނ" . ބރލބގނދއވ

ގއވ)"8/87(އއދއރލ މނޒރ "ސދއވފއވނ ގނ 786 ބއލވ" 31ސބލނނޖތ " 787

~ 258 ~

އމހނގ ގތށ . ބސފޅ ހއގވގނވމހނ އމނއ ނވނއވ)އޒބގ(ވރރއބގ އމހނގ މއޗށ ކލގފނގ"

788"."ކނމ އޔތއ އޔސ އމހނނށ ވނދނވ އޒބ ފނއޖއމށދނދނ އމނއ ނވނއވ

ނނމލނ އއލހގ ފރތނވ އނޒރކނނވ اهللا إنشاء

ލޔއނކމގއ ތޔބއމހނ މއމނނ ފޔވ، ކފރނ އއ ތޔބއމހނގ އއ! އ އމނވއޖ މސތކނނވ"އށ ހށހޅމށ އދނ تعالى اهللاތޔބއމހނ، ތޔބއމހނގ މއޗށ ބޔނވގނ އތ ހއޖތއ . ނނގހއޓވ

789"ތއވ؟

وسحبھ آلھ وعلى محمد نبینا على وسلم اهللا وصلى. العالمین رب هللا والحمد

97-96ޔނސ ސރތގ 788 144ނސ ސރތގ 789

~ 259 ~

ގނސދވފއވ ބއއ ރނގޅ ފތތއ ،މހތނށ ދވހބހށ ތރޖމކށ

ޑމކރސ"ގ )رحمھ اهللا(އލއމމ އބ މޞޢބ އއޒރގވ"

މޝރކނނށ ވފތރވމއ، އދ މސލމނނއ ކފރނނއ "ޙއގ ފރމސގ ފރތނ އކލވލއވފއވ

"އދކޅށ އބއމހނނށ އހތރވމގ ކފރކމއ ބހގތނ ކރ ޚލސ

یا "ލޔއވފއވ ސލސލ ލޔނތކއ ކމގއވ ) حفظھ اهللا(ޝއޚ އބ މޙނމދ އސމ އލމޤދސ

ރސލބކލނ "ދވހނނށ ފހމވފދ ގތކށ އތރ މއލމތއއކ ގނސދވފއވ އށ"...صاحبي السجن

"ގވލއވ ތއޙދއ ޤއމއޔތ ގވލ ތއޙދއ ދމދހރ ތފތ

ހނގރމއގ ބމށ ދވނ މގ"ގ )رحمھ اهللا(އލޙފޒ ޔސފ އލޢޔއރ"

ޝއޚ -" !އ ޖހދނ އކހރވގނތބ މހނނވ"ގ )رحمھ اهللا(ލތނ ބނ ބޖދ އލޢތއބޝއޚ ސ

ޞލޙ އލމނއޖދގ ޚއސ ދ ބޔނއއކ

އދ ކޑ މރތ: އދލތޕޓގ ރޔސތށ ހޅވލވފއވ ސޓ"ޙއގ ފރމސގ ފރތނ އކލވލއވފއވ

"އއ ބޑ މރތއދގ ފލސފ

އށ "دور النساء في جھاد األعداء"ގ )رحمھ اهللا(ދލއލ ޕބލކޝނސގ ފރތނ އލޙފޒ ޔސފ އލޢޔއރ

"ލބވތ އޚތނ"އތރ ބއތކކއއކ ގނސދއވފއވ

ދނ ނޒރކނ މހރގ ސކލތއ"ވލއވފއވ ދލއލ ޕބލކޝނސގ ފރތނ އކލ"

މނ ނވކށގނ ހރ މޖހދ"ފގޑ ޕބލކޝނސގ ފރތނ ގނސދއވފއވ"

ގ ދވހ ތރޖމ"...މސލމ އނމތށ"ގ އޑއ )حفظھ اهللا(ޝއޚ އސމ ބނ ލދނ

މރތއދމހއށ ތކފރނކރ މހއ ދކޅށ "ގ )رحمھ اهللا(ދ އލޢތއބޝއޚ ސލތނ ބނ ބޖ

"ތނވގނވ ބސ

ކށ އތރ "ތޣތނ ކއރއށ ޙކމހދނ ދ މހއށ އރފއވ އޅނތ"އޚނތކއ އކލވލއވފއވ

"ތޣތނ ކއރނ ޙކމ ހދނ ދއނ"ފރތނ ގނސދއވފއވ ބއތކކއއކ ދލއލ ޕބލކޝނސގ

~ 260 ~

ދ ޑއޓސ ރގޑނގ ދ ރލނގ އފ ޑމކރސ "އއތބޔނ ޕބލކޝނސގ ފރތނ އކލވލއވފއވ

ދއވފއވ ދވހ ތރޖމ އށ ކދކދ ބދލތކކއއކ ދލއލ ޕބލކޝނސ ގނސ"އނ އސލމ

"ދނގތނ ހއދކމއބ؟: ވޓލނ"

~ 261 ~

ȴȮǝǠȝǻ ſǠȍ ȸȵ ǠȹɀȆȺǩ ɍ ތޔބފޅނގ ހޔ ދޢގއ އޅގނޑމނ

ޝމލކރއވމށ ހނދމފޅނތ ނކރއވއޗވ