1

Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Antalya'da İhracat ve İthalat

Güven DİNÇ

Giriş

Deniz ulaşımının kara ulaşımına göre daha kolay olması liman kentlerini tarih

boyunca cazip hale getirmiştir. Antikçağ’da kentler verimli ovalarda veya doğal liman

bölgelerinde kurulmuştur. Antalya/Attaleia şehri de M.Ö. II. yüzyılın ortalarında Bergama

kralı II. Attalos tarafından bir liman şehri olarak kurulmuştur.

Antalya’nın bulunduğu mevkide bir liman şehri tesisi elbette coğrafi koşullarla alakalı

bir durumdu. Şehrin karanın içine doğru hayli sokulan körfezin bitiminde oluşu Akdeniz’den

Anadolu içlerine nüfuz etme noktasında elverişli bir konum yaratmıştır. Akdeniz genelinde

kıyıya hemen paralel yükselen Toroslar burada biraz içeride kalarak geniş bir ovanın

oluşmasını sağlamıştır. Bu ovadan dağların arasına bir hayli sokulmak, oradan da göller

bölgesine ve Batı Anadolu’nun iç kısımlarına geçiş mümkün olabilmektedir. Fakat Toroslar

bu ovaya iç kesimlerden yalıtılmış bir görünüm vermektedir. Dolayısıyla Antalya’nın hemen

yanı başında sıradağlar şeklinde yükselen Toroslar şehrin hinterlandını sınırlarken kara

ulaşımını da kısıtlamıştır. Buna karşılık şehrin denizi 20-30 metre yükseklere ulaşarak ovadan

sıyıran falezlerle kuşatılması Toroslarla birlikte tarih boyunca savunulmasını kolaylaştırmıştır.

Bu falezler arasında eski ve ortaçağlarda büyük bir filoyu içine alabilecek rüzgârlardan ve

dolmaktan korunan doğal bir liman bulunmaktaydı. II. Attalos tarafından kurulan şehir bu

sayede komşu şehirler arasında kısa sürede gelişti.1

Son Bergama Kralı III. Attalos M.Ö. 133 yılında kendi yerine geçecek bir veliaht

bırakmadan ölünce Bergama Krallığı da vasiyet yoluyla Roma İmparatorluğu’na intikal etti.

Bu dönemde bölgede korsanlar etkili olduklarından Antalya da bundan olumsuz etkilendi ve

şehir bir müddet korsanların denetiminde kaldı. Ancak şehrin korsanlardan temizlenmesi ve

“Pax Romana”nın bölgede tesis edilmesiyle Antalya faal bir ticaret merkezi haline geldi.2 Bu

dönemde, Pergamon-Roma liman gümrüğü vazifesiyle Likya, Psidya ve Doğu Pamfilya’dan

gelen yolların kesişme noktasında bulunan konumu sayesinde liman şehri olarak Antalya’nın

önemi daha da arttı. Bizans döneminde VIII. yüzyıldan itibaren Tarsus’la birlikte

Anadolu’nun güney sahillerindeki en önemli liman derecesine yükseldi.3

Antalya Bizans döneminde önemli bir ithalat ve ihracat limanına sahip olup Avrupa ve

Mısır ticaret gemilerinin uğrak noktasıydı. Bu devirlerde şehir ticaretine Venedikli tüccarlar

hâkimdi. Venedikli tüccarların ilgisini buraya çeken husus, Mısır ile Antalya arasındaki ticarî

trafiğin yoğunluğu idi. Mısır’dan baharat, keten, şeker gibi maddeler Antalya’ya geliyor,

oradan da meşe palamudu, kitre zamkı, şap, kereste, zift gibi sanayi malları dışarıya

gönderiliyordu.4

Karadan sahil kenarını doğu - batı yönünde takip eden ve kuzeyden gelip şehirde

noktalanan yollar yanında Antalya limanından başlayıp Kıbrıs, Şam, Mısır, İstanbul, Venedik

vb. şehirlere ulaşımı sağlayan deniz yolları Antalya’nın en önemli ulaşım güzergâhları oldu.

Doç.Dr., Akdeniz Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü/ANTALYA. gdinc@akdeniz.edu.tr 1 , Besim Darkot, İslâm Ansiklopedisi, “Antalya” (İstanbul: MEB, 1978) 459-460; Hüseyin Saraçoğlu, Akdeniz

Bölgesi (İstanbul: MEB, 1989) 496, 66. 2 Hasan Moğol, “Antalya’nın Fethi ve Türk Mührünün Vuruluşu”, Türk Dünyası Araştırmaları 87 (1993): 135. 3 Evren Dayar, “Antalya’da Devlet ve Eşrâf İlişkileri (1839-1908)”, (Doktora Tezi, Akdeniz Üniversitesi, 2015)

19. 4 Feridun Emecen, İslâm Ansiklopedisi, “Antalya” (İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1991) 233-234.

2

Bu yollar şehri dört cepheden çeviren surların belirli noktalarında yer alan kapılardan içeri

girmekteydi.5

Antalya’nın ticarî bir şehir olarak belirmesi İslâmiyet’in ilk yayılma dönemlerinde

Müslüman deniz akıncılarının dikkatinden kaçmadı. Müslüman deniz akıncıları zaman zaman

Antalya’ya akınlar yaparak burayı ele geçirmeye çalıştılar.6 Bir tüccar devleti olan Selçuklu

Türkleri de Antalya’nın ticarî potansiyelini kısa sürede keşfederek ele geçirmenin yollarını

aradılar. Şehir ticareti ve gelirlerinin azalması nedeniyle Rumların desteğini alan Selçuklu

Sultanı I. Gıyaseddin Keyhusrev 5 Mart 1207 tarihinde şehri ele geçirmeye muvaffak oldu.7

Selçuklu fethinden sonra da Anadolu’nun Kıbrıs üzerinden Doğu Akdeniz ve Mısır ile

bağlandığı uluslararası ticaret limanı konumunu devam etti. Venedikliler ticari ilişkilerini

şehrin yeni hâkimleri döneminde de sürdürdüler.8 Antalya, Anadolu Selçuklu Devleti’nin

parçalanması sürecinde kısa bir süre gerileme yaşamışsa da XIV. yüzyılda Akdeniz’deki en

faal ticaret limanları arasında yer alıyordu.9

Antalya XV. yüzyılda ve XVI. yüzyıl başlarında Doğu Akdeniz’in en önemli

limanlarından biri olma özelliğini korudu.10 Ancak bundan sonra uzun süreli bir istikrarsızlık

evresine girdi. Bunun nedeni Mısır’ın Osmanlı hâkimiyetine girmesiyle Antalya’nın ticarî

öneminin azalmasıydı. Zira Mısır’ın Osmanlılar tarafından ele geçirilmesinden sonra

İstanbul’a doğrudan deniz yoluyla giden malların hacmi artmış, bu ise Antalya’nın transit

liman özelliğini azaltmıştır.11 Ayrıca şehir, XVI. yüzyıl başlarında Şahkulu ve yüzyılın

ortalarından itibaren suhte isyanlarının neden olduğu uzun süreli toplumsal olumsuzluklardan

etkilendi.12. Uzun süreli devam eden huzursuzluklar bölgenin gerilemesine sebep olurken

Antalya limanında meydana gelen ticaret hacminin küçülmesinin en önemli nedeni haline

geldi.

Antalya limanından yapılan ticaret XIX. yüzyıl başlarına gelindiğinde eski devirlere

nazaran gerilemişti. Ancak Antalya şer‘iyye sicillerinde bulunan Antalya gümrük kayıtları bu

dönemde Antalya limanının hale aktif olduğunun açık işaretidir. XIX. Yüzyıl sonu ve XX.

Yüzyıl başlarında ise Antalya limanının darlığı nedeniyle sık sık dolduğu ve bunun da

limandan yapılan ticarete sekte vurduğu da bilinmektedir.13

II. Meşrutiyet döneminde Antalya limanından gerçekleşen ihracatın temeli sert buğday

unuydu. Antalya’da buğday un haline getirildikten sonra ihraç edilmekteydi. İhraç mahalleri

arasında Rodos, Kos ve Kaliminos gibi adalar başı çekmekteydi. Bu adaların değirmenden

yoksun olmaları buğdayı doğrudan un şeklinde almalarının başlıca sebebiydi. Kepek ise daha

çok İskenderiye ve Dimyat gibi şehirlere gönderilmekteydi. Undan sonra mısır, fasulye,

susam, tavuk, yumurta, kitre zamkı, bal mumu, hayvan postu, odun, yün, deri ürünleri de

ihraç kalemleri arasındaydı. İthalat kalemleri ise kahve, pamuklu mensucat, züccaciye, tıbbi

aletler, hırdavat, kösele, maden, kumaş, zeytinyağı, petrol, pirinç, tuz, tütün, sabun, şeker,

alkol diğer ihraç malları arasında idi. Bunlardan bazıları ülkenin diğer bölgelerinde üretilip

Antalya’dan nakledilen mahsullerdi.14

5 Rifat Özdemir, “Osmanlı Döneminde Antalya’nın Fiziki ve Demografik Yapısı (1800-1867)” EÜ. Tarih

İncelemeleri Dergisi 7/1 (1992): 135-136. 6 Darkot, 1978: 460; Emecen, 1991: 233. 7 Osman Turan, Selçuklular Zamanında Türkiye (İstanbul: Ötüken, 2004) 305-307. 8 Turan, age., s.314. 9 W. Heyd, Yakın-Doğu Ticaret Tarihi, Çev. Enver Ziya Karal, (Ankara: TTK., 2000) 335. 10 Halil İnalcık, Osmanlı İmparatorluğu Klâsik Çağ (1300-1600), Çev. Ruşen Sezer (İstanbul: Yapı Kredi,

2003) 130-134. 11 Halil İnalcık, age.. s. 130-134 12 Mustafa Akdağ, Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası (İstanbul: Cem, 1995) 199; Şehabeddin Tekindağ,

“Teke-eli” İslâm Ansiklopedisi, (İstanbul: MEB, 1979), 126. 13 BOA., ŞD., 1218/26. 14 II. Meşrutiyet Döneminde Antalya’nın Coğrafi ve İktisadi Vaziyeti, Hzl. Muhammet Güçlü, Ekinci Matbaa,

Antalya 2008, s.40-46.

3

Antalya limanı Milli Mücadele dönemi boyunca Anadolu’ya girecek tüm yabancılar

için Akdeniz’deki tek giriş kapısı oldu. Aynı zamanda Milli Mücadele için çaba gösteren Türk

subayları tarafından da kullanılan güvenli bir liman halini aldı. Yunanlıların Anadolu

sahillerine uyguladıkları ambargo nedeniyle birçok liman işlemez haldeydi. Antalya’da

İtalyanlar bulunduğundan özellikle Amerikan şirketleri bu dönemde Antalya limanını sıklıkla

kullandılar. Bu ise Antalya limanındaki gemi trafiği ve ticaret hacminin artışında etkili oldu.

Amerikan gemi şirketlerinin Antalya limanında, I. Dünya Savaşı öncesinde başlattıkları gemi

seferlerini Milli Mücadele dönemine kadar savaşa rağmen devam etti. 1920 yılında Antalya

limanının dış ticaret hacmi 18 milyon Liranın üzerinde çıkmışken Trabzon limanı 2 milyona,

samsun limanı da bir milyona liraya ulaşamamıştı. Birçok ticaret ve bankacılık şirketi,

İzmir’den Antalya’ya taşındı. Antalya limanının hareketliliği İtalyanlara Antalya’yı iç

kısımlarla demiryoluyla bağlama projeleri hazırlatmıştı.15

İtalyan denizcilik şirketleri de Milli Mücadele döneminde Antalya’daki İtalyan varlığı

nedeniyle düzenli seferler yürüttüler. Bu şirketler Lloyd Triestino, Servizi Marittimi ve

Marittima Italiana idi. Antalya limanındaki ticari yoğunluk Fransız işgalinin sona ermesi ve

Mersin limanının yeniden açılmasıyla azaldı.16

Antalya limanı XX. yüzyılın başında, yaklaşık 3-4 yelkenlinin (100-120 ton

ağırlığında) sığabileceği büyüklükteydi. Derinliği 2-3 metre olup liman ağzında demirleme

alanı 15-20 kulaçtı.17 Liman iki rıhtımdan oluşmakta ve her birinin ucunda bir kale harabesi

bulunmaktaydı. 1901 yılında Antalya limanı rıhtımının bu büyüklüğü eşyaların gemilerden

kolaylıkla indirilmesine ve yüklenmesine yeterli gelmediğinden genişletilmesi ve

temizlenmesi düşünülmüş ise de gelir kaynaklarının kısıtlığından dolayı bir netice

alınamamıştır.18

Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Türkiye Ekonomisi

XIX. yüzyıl sonu ve XX. yüzyılın başında zayıflayan Osmanlı imparatorluğu, son

yıllarında ekonomik yönden çökmüş bir görünümdeydi. Aşırı dış borçlanmalar, Düyun-ı

Umumîye, imtiyazlar alarak ülkeye giren yabancı sermaye, giderek ağırlaşan ve yaygınlaşan

kapitülasyonlar bunun en açık göstergeleriydi. Bunun üzerine 1920-1922 yıllarında eklenen

var oluş mücadelesi sonrasında tüm kaynaklar tükenmiş, sanayisi olmayan, tarım alanında çok

geri, yoksul bir ülke görünümündeydi.

Osmanlı’dan devralınan bu ekonomik düzeni iyileştirmeyi amaçlayan Yeni Türkiye

hükümetinin iktisadî politikaları, büyük ölçüde İzmir’de yapılan Kongre kararları temelinde

hazırlandı. Mustafa Kemal, 16 Ocak 1923 tarihinde İzmit’te İstanbul gazete temsilcilerine

verdiği demeçte “…Türkiye devleti, temellerini süngü ile değil, süngünün dahi istinat ettiği

(dayandığı) iktisadiyat ile kuracaktır...Yeni Türkiye devleti bir ‘devlet-i iktisadiye’

olacaktır…”19 sözleri ile ekonomik devrimlerin de yapılacağının işaretini vermiştir.

1925 yılından itibaren Türkiye dış ticarette korumacı politikalar uygulamak istemişse de

Lozan Ticaret Sözleşmesi’nin bağlayıcı hükümleri nedeniyle bunda başarılı olamadı. 1926

yılında ise Gümrük Kanunu tadil edildi. Bu değişiklik kaçakçılığa, kaçakçılığın takibine,

cezalara, ithalat ve ihracat emtiasının niteliklerine, gümrüklerde eşyanın bırakılacağı yerlere

dairdir. Değişiklik ile uygunsuzlukların önüne geçilmek istenmiş, yolcuların yanlarındaki

eşyaların ne kadarının hangi oranlarda gümrüğe tabi olacağı hükme bağlanmıştır.20

15 Sevgi Korkmaz, “Milli Mücadele Döneminde Antalya Limanı”, (Yüksek Lisans Tezi, Uşak Üniversitesi,

2015) 154-157. 16 Korkmaz, 2015: 159-162. 17 Korkmaz, 2015: 22. 18 KVS., 1317, s.197. 19 Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, II (Ankara, Atatürk Araştırma Merkezi Yay, 2006) 60. 20 Umut Karabulut, “Ticari Açıdan İzmir Limanı (1923-1929)”, (Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi),

2003) 27.

4

Ticari faaliyetleri düzene sokmak amacıyla getirilen önemli yeniliklerden biri de 29

Mayıs 1926 tarihinde “Ticaret Kanunu”nun kabulüdür. Bu kanun ile yurt içi ve yurt dışı

ticareti belirli bir düzene getirmiş ve gelişmesinin önündeki engelleri ortadan kaldırmıştır.

Cumhuriyet’in ilk yıllarında sağlanan barış ortamıyla ekonomi alanında gerçekleştirilen

yeniliklerle birlikte Türkiye’nin ticaret dengesi 1929 yılındaki Büyük Buhran’a kadar ihracat

lehine bir iyileşme göstermiştir.21

Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Antalya Ekonomisi

Cumhuriyet’in kurulduğu yıllarda Antalya ekonomisini Türkiye’nin genel durumundan

ayırmak mümkün değildir. Ülkenin neredeyse 10 yıldır aralıksız içerisinde bulunduğu savaş

ortamı, var olan kısıtlı maddî olanakları da alıp götürdüğünden halkın elinde pek bir şey

kalmamıştı. Öte yandan Antalya halkının büyük çoğunluğu sanayiden ziyade, ziraî

faaliyetlerde hayatını sürdürmekteydi. 1927 yılında yapılan Cumhuriyet’in ilk nüfus sayımına

göre Antalya halkının % 87,58’lik bir kesimi kadın-erkek ayırt etmeden ziraatla meşguldü.

Ticaret ve sanayi ile uğraşan kesim ise ancak % 8 civarında kalmıştı. Burada kastedilen

sanayi, ileri ağır sanayi olmayıp ufak çaplı ayakkabı, kereste, deri, buz vb. imalat

ürünlerinden ibaretti. Ayrıca burada çalışanların % 80’den fazlası da erkek nüfustu.22

Bu yıllarda Antalya’da Ziraat Bankası, Osmanlı Bankası, İtalyan Anadolu Bankası ve

İtalyan Roma Bankası adlarında dört bankanın şubeleri mevcuttu. Fabrikalar ise daha çok un

ve buz üretim tesisi şeklindeydi:23

1. Maarif İskele Dakik (Un) Fabrikası

2. Maarif Bulgur Dakik (un) Fabrikası

3. Hacı Recepzâdeler Dakik (un) Fabrikası

4. Kazım Bey ve Şürekâsı Fabrikası

5. Hacı Eftim ve Şürekâsı Fabrikası

6. Felbaki ve Şürekâsı Fabrikası

7. Girit Sanayi Şirketi Buz Fabrikası

8. Makaronya Fabrikası

9. Salhane Buz Fabrikası (inşaat halinde)

1922 yılında Antalya Ticaret ve Sanayi Odası’na dört sınıf üzerinden 100 tüccar ve

sanayici kayıtlıydı.24

Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte, oluşan barış ortamı ve iktisadî kalkınma hareketleri

Antalya’ya büyük değişimler kazandırmıştır. Cumhuriyet döneminde Antalya’nın çevre illerle

olan karayolu bağlantıları düzeltilmiş, bataklıklar kurutulmuş, birçok okul açılmış, gönderilen

uzmanlar yardımıyla pirinç, zeytin ve meyve yetiştiriciliğinde ıslah çalışmaları yapılmış,

fabrikalar açılmıştır.25 1926’da kent merkezinde 40 dönüm miktarında hususî idarenin malı

olan bir narenciye fidanlığı tesis edilmiştir.26

1927 yılında Antalya vilayet bütçesine konulan tahsisatla köylülere verilmek üzere

pulluklar alınması kararlaştırılmıştır. Ziraat müdürlüğünün amacı bölgede kara sabanın

tamamıyla kaldırılması yönündeydi. Bu amaçla 500 pulluk alınarak bedeli harmandan sonra

ödenmek suretiyle köylülere dağıtıldı. Üç sene zarfında aynı usulle vilayet dâhilinde kara

21 Çağlar Keyder, Dünya Ekonomisi İçinde Türkiye (1923-1929) (İstanbul: TVYY., 1993) 103. 22 Güven Dinç, “Cumhuriyet’in İlk Nüfus Sayımına Göre Antalya’nın Demografik Yapısı”, Yakın Dönem

Türkiye Araştırmaları Dergisi 12 (2007): 79. 1927 nüfus sayımı verileri nüfusun tam ve doğru biçimde

sayılamadığı şeklinde eleştirilse de en azından “vaziyet-i hâzıra”yı yansıtması adına kayda değerdir. 23 Şermetzâde Zeki Giridî, Antalya Ahvâl-i Ticârîyesini ve Tüccârânının Esâmîsini Hâvî Risâledir, s.13. 24 Şermetzâde Zeki Giridî, age., s.9. 25 Muammer Lütfi, “Cumhuriyet ve Antalya”, Türk Akdeniz 1/5 (1937): 4-5. 26 Türk Akdeniz, 1/11-12 (1938): 99.

5

sabanların tamamıyla kaldırılması hedeflenmiştir. Vilayet dâhilinde yaklaşık 40 bine yakın

kara saban dağıtıldığı tahmin olunmaktadır.27

1926-1927 yılı devlet salnamesine göre Antalya’da ilkel destgâhlarda (atölye) kıl ve

yünden çuval, torba, kilim ve bez imal edildiği gibi ipekten kumaşlar üretilmekteydi. Bundan

başka vilayet merkezinde Mehmet Remzi (Büyüközer) Bey ve ortaklarına ait bir buz ve susam

yağı fabrikası, muhasebe-i hususîyeye ait bir un, konserve ve makarna fabrikası ile ziraî alet

tamiratı yapan bir tamirhane vardı. Ayrıca şehrin muhtelif yerlerinde beş ayrı un fabrikası

daha vardı.28

Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Antalya’da İhracat ve İthalat

Antalya’nın Cumhuriyet’in ilk yıllarına ait ihracat ve ithalat verileri ATSO tarafından

yayımlanan “Ticaret Mecmuası”ndan tespit edilebilmektedir. Ticaret Mecmuası 1927 ve 1928

yıllarında yayımlanmıştır. Bu mecmuada Antalya limanından yapılan ihracat ve ithalat

kalemleri ayrı ayrı gösterilmiştir. Bu çalışmada kullanılan temel kaynak da Ticaret Mecmuası

verileri olmuştur.

Ticaret Mecmuası’nda Antalya limanının 1927 yılına ait ticarî hareketliliği yurt dışı

(harici) ile gerçekleşen ihracat ve ithalat ve yurt içi (dâhili) gerçekleşen ticarî faaliyetler

olarak iki kısımda listelenmiştir. Bu çalışmada Antalya’nın yurtdışı ile olan ticarî faaliyetleri

(ihracat ve ithalat) konu edilmiştir.

Ticaret Mecmuası’nda ihracat ve ithalat üzerine çalışan tüccarlara yönelik çok sayıda

duyuru da bulunmaktadır. Bu duyurular Ticaret Vekâleti, Mıntıka İktisat Müdüriyeti, yurt dışı

temsilciliklerin talepleri sonucu veya doğrudan ATSO tarafından yapılmıştır. Bu

bilgilendirmeler şunlardır:

Romanya sefaretinin yazısı üzerine, Lozan anlaşmasına bağlı ticaret

mukavelenamesine göre Romanya hükümetince daha önce olduğu gibi Türkiye

ürünlerine karşı asgari tarife uygulandığı ve Türkiye’den ithal olunacak emtiadan

ihracat beyannamesi talep edildiği29,

ATSO tarafından, Rusya’ya ihracat yapacak tüccarların aynı zamanda iç piyasaya da

mal sevk etmeleri gerektiği, aksi takdirde arz talep dengesinin bozulacağı, özellikle

limon ve portakal ürünleri ihraç edecek tüccarın bu konuda hassas olarak “münâvebe”

yoluna gitmeleri gerektiği30,

ABD tarafından ithal olunacak bağırsaklar ve derilerin sadece sevk ve ihraç eden

ülkenin ilgili memurları tarafından pislikten ve hastalıktan arınmış olduğuna dair

verilecek belge ile ithal olunacağı, yapılacak kontrolde sağlığa aykırı veya pis olduğu

görülenlerin ithal edilmeyeceği31,

Türkiye’nin Amsterdam ticarî temsilciğinden gelen yazı uyarınca Avrupa’ya mal

satmak için numune gönderen tüccarların numunelerini gayet iyi seçmeleri ve

gönderecekleri malın da numuneye uygun olması gerektiği32,

Gaziantep ürünlerinden pekmez, fıstık ve kilimlerin Suriye’de taklit edilerek

Türkiye’ye ithal edilmekte olduğundan Antep’ten çıkacak eşyalara “Gaziantep Ticaret

ve Sanayi Odası’nca muayene edilmiştir” ifadesini taşıyan bir etiket yapıştırılmasının

kararlaştırıldığı ve tüccarların bu konuda dikkatli olması33,

27 Antalya Ticaret ve Sanayi Odası, Ticaret Mecmuası (TM.), s.27. 28 T.C. Devlet Salnamesi, 1926-1927 (İstanbul: Matbuat-ı Müdüriyet-i Umûmiye, 1927): 555. 29 TM., s.5. 30 TM., s.6. 31 TM., s.6. 32 TM., s.15. 33 TM., s.15.

6

Antalya için yumurta, tavuk ve büyük ve küçükbaş hayvan ihracı için adalar iyi

mahreç teşkil ettiğinden bu işle meşgul tüccarların mallarını daha iyi fiyatla

satabilmek için birbirlerine rakip olmamaları, tersine mümkün olduğu kadar birbiriyle

ittifak ederek sırayla mal sevk etmeleri34,

Limon ve portakal ihracatında Romanya’dan sandık yapmak üzere tahta alan

tüccarların bu işi Alanya’da yeni açılan yerli fabrikadan temin etmeleri, aynı şekilde

lokum ve şekerleme için kullanılan tahtalarda da sağlığa dikkat edilmesi35,

Rusya’ya ihraç edilecek ürünlerin dağıtım belgelerinin malı hazır olanlara verileceği36,

Merkezi Hamburg’da bulunan Kontinental Ticarethânesi’nin bir doğu şubesi açarak

Türkçe ticaret yapmaya başladığı, yün, av derisi gibi Türk ihraç mallarına talip

olduğu37,

Almanya’da merkezi Berlin’de olan bir “Türk Ticaret Odası” teşkil kılındığı, amacının

Türkiye’nin ticarî ve ekonomik gelişimi için Avrupa piyasalarını takip edeceği, en

emin satış usullerini, en kısa nakliye yollarını göstereceği, ürünlere Pazar bulacağı,

Alman iktisadi kanunları hakkında Türk tüccarları aydınlatacağı, bu odanın aylık

çıkarmaya başladığı mecmuaya aidat ile abone olunabileceği,38

Kudüs’e ithal olunacak her çeşit hububatın gümrük resminden muaf tutulacağı39,

Norveç ile 20 Şubat 1928 tarihinde süresi dolacak olan “Modus Vivendi”40

hükümlerinin iki tarafın ticari faaliyetlerinin zarar görmemesi için 6 ay daha

uzatıldığı41,

Yurt dışına ihraç edilmekte olan üzüm, incir, tütün, halı, sabun, gül yağı, ipek böceği

tohumları üzerine alâmet-ı fârika konulması hakkındaki kararnamenin

uygulanmasında görülen zorluk dolayısıyla kaldırıldığı42,

Yunanistan’a koyun ve sığır gönderenlerin birçok zorluklarla karşılaştıkları, Yunan

tüccarların Türkiye’den çıkardıkları hayvanları Yunanistan’da yok pahasına almak

için ittifak ettikleri, sevkiyat dolayısıyla yollarda zayıf düşen hayvanların bir de

vapurlarda bekletilerek tamamıyla zayıflamakta ve değerlerini kaybettikleri43

şeklindeki haberler ve bilgiler tüccarlara duyurulmuştur.

Antalya Limanından Yapılan İhracat

Antalya limanı Cumhuriyet’in ilk yıllarında Osmanlı dönemine nazaran büyük bir ticari

gelişmişlik göstermiştir. Elbette ki Antalya limanının ticari açıdan gelişmesi sadece Antalya

ilinin gelişmesiyle açıklanamaz. Antalya limanı, bölgenin coğrafi şartları nedeniyle bir

yalıtılmışlık sergilese de Burdur ve Isparta illerini de kapsayan şekilde geniş bir hinterlanda

sahipti. Antalya limanının ihracat kalemlerine bakıldığında bu açık bir şekilde

görülebilmektedir.

Tablo 1: Antalya’dan Yapılan İhracat (Yekûn)

Sıra Mahreç Kıymet

34 TM., s.36. 35 TM., s.47. 36 TM., s.52. 37 TM., s.69. 38 TM., s.69. 39 TM., s.70. 40 Modus Vivendi: uluslararası hukukta uyuşmazlık içindeki iki devletin temeldeki anlaşmazlığın çözümünü

başka bir zamana bırakarak geçici bir durumla yetinmeleri biçimindeki anlaşma. 41 TM., s.70. 42 TM., s.91. 43 TM., s.93.

7

Lira %

1. Mısır 307.206 56,73

2. İtalyan Adaları 156.422 28,89

3. Rusya 32.101 5,93

4. Yunan Adaları 25.024 4,62

5. Kıbrıs 9.727 1,80

6. Suriye 6.267 1,16

7. Romanya 2.661 0,49

8. Almanya 2.118 0,39

Toplam 541.526 100

Kaynak: TM., 39-47.

Yukarıda verilen tablo ve grafikteki veriler ülkeler bazında ayrı ayrı kalemler şeklinde

gösterildiğinde Antalya’nın ihracat bilgileri daha net bir şekilde ortaya konulacaktır.

İtalyan adalarına 1927 yılı içerisinde ihraç edilen ürünler ve miktar ve değerleri

şöyleydi:

Tablo 2: İtalyan Adalarına Yapılan İhracat (1927)

Sıra Mevâdın Cinsi Kıymeti

Miktarı (Kilo)

Lira %

1. Öküz ve İnek 33.453 21,39 197.620

2. Koyun ve Keçi 24.691 15,78 82.040

3. Yumûrta 16.935 10,83 47.737

4. İpek 16.195 10,35 520.167

5. Tavuk 8.691 5,56 17.428

6. Dakîk 8.346 5,34 100.947

7. Arpa 6.068 3,88 66.255

8. Buğday 5.182 3,31 46.741

9. Peynir 4.996 3,19 14.839

307.206

156.422

32.10125.024 9.727 6.267 2.661 2.118

8

10. Yapağı 4.400 2,81 8.200

11. Odun 4.270 2,73 428.600

12. Muhalif eşya 3.438 2,20 40.805

13. Tahin 2.770 1,77 7.053

14. Meyve ve Sebze 2.352 1,50 105.042

15. Keçi ve Koyun Derisi 2.054 1,31 1.814

16. Bal mumu 1.658 1,06 1.327

17. Leblebi 1.573 1,01 8.778

18. Sadeyağı 1.384 0,88 1.216

19. Susam Yağı 1.319 0,84 2.015

20. Darı 1.251 0,80 18.998

21. Börülce 1.144 0,73 9.980

22. Bağırsak 940 0,60 510

23. Kürk (Ev Derisi) 550 0,35 875

24. Ceviz 480 0,31 2.463

25. Sucuk 391 0,25 485

26. Nohut 362 0,23 3.860

27. Mobilya 340 0,22 1.360

28. Çöğen 328 0,21 700

29. Bakla 313 0,20 4.180

30. Fasulye 229 0,15 2.572

31. Tavuk Yemi 168 0,11 4.200

32. Sumak 134 0,09 1.654

33. Acı Badem İçi 130 0,08 130

34. Bakır 120 0,08 310

35. Erik Kurusu 64 0,04 487

Yekûn 156.422 100 1.751.868

İtalyan adalarına yapılan ihracatta ürün çeşitliliği 35 kalemdi. En fazla gelir kaleminde

hayvan ve hayvan ürünleri başı çekmektedir. Öküz ve inek ihracatından 33.453 lira, koyun ve

keçi ihracatından 24.691 lira, elde edilmişti. Hayvanlar yanında yumurta, ipek diğer fazlaca

gelir elde edilen ürünlerdi. Elde edilen gelirle (8.346 Lira) düşük görünmekle buğday

ihracatının 100 bin kilo üzerinde bir rakama ulaşması kayda değerdir.

En düşük gelir elde edilen ürün erik kurusu idi. Öküz ve inek ihracatından elde edilen

gelir tüm gelirin % 21,35’ine, koyun ve keçi ihracatından elde edilen gelir % 15,75’ine

tekabül etmekteydi. Bu iki kalem toplam rakamında % 37,10’una eşitti. İtalyan adalarına

yapılan ihracatın toplamı 156.422 TL idi.44

İtalyan adalarına yapılan ihracatın büyüklüğü İtalyan’ın Antalya ve çevresi üzerinde

tarihten gelen siyasi ve ekonomik ilgisiyle bağlantılıydı. İtalyan tüccarların Osmanlı

döneminin sonlarından itibaren bölgedeki varlıkları Cumhuriyet devrinde de sürmekteydi.

Tablo 3: 1927 Yılında Yunan Adalarına Yapılan İhracat

Sıra Mevâdın Cinsi Kıymeti

Miktarı (Kilo) Lira %

44 TM., 39-40.

9

1. Koyun ve Keçi 10.881 43,48 45.467

2. Öküz ve İnek 6.210 24,82 39.105

3. Dakîk 3.725 14,89 23.700

4. Muhtelif eşya 1.545 6,17 7.662

5. Çam Kabuğu 1.161 4,64 59.000

6. Kepek 549 2,19 14.081

7. Demir ve Emsali 383 1,53 1.072

8. Fasulye 229 0,92 2.572

9. Yumurta 125 0,50 500

10. Marangoz Edevatı 100 0,40 300

11. Müskirat 68 0,27 500

12. Salyangoz 25 0,10 1.228

13. Sumak 23 0,09 853

Toplam 25.024 100 196.040

Yunan adalarına yapılan ihracatın en büyük kalemi hayvan satışlarından oluşmaktaydı.

Yunan adalarına yapılan toplam ihracatın % 68,6’sını koyun, keçi, öküz ve inek ihracatı teşkil

etmekteydi. Diğer bir önemli ihracat kalemi ise un idi. Bu üç kalem Yunan adalarına yapılan

toplam ihracatın % 83,5’ini oluşturmaktaydı. Yunan adalarına yapılan ihracatın toplam değeri

ise 25.024 lira idi.

Bir diğer ihraç bölgesi Mısır’dır. Mısır’a yapılan ihracatın neredeyse tamamı kereste

ürünlerinden oluşmaktaydı (% 90’dan fazla). Antalya ve Mısır (İskenderiye) arasındaki

kereste ticareti yeni bir gelişme değildi. XIX. yüzyıl ortalarından itibaren Antalya dağlarından

(Toroslar) kesilen kerestelerin büyük yekûnu Mısır tarafına götürülmekteydi. 1897-1899

yıllarında yelkenli gemilerle yapılan ihracatın % 70’i Mısır’a kereste taşımaktaydı.45

Tablo 4: 1927 Yılında Mısır’a Yapılan İhracat

Sıra Mevâdın Cinsi Kıymeti

Miktarı (Kilo) Lira %

1. Kereste 276.638 90,05 7.635.750

2. Kömür 13.514 4,40 1.041.400

3. Demir, Kile vesair 4.447 1,45 35.737

4. Güherçile 3.386 1,10 39.237

5. Palamut 2.122 0,69 96.939

6. Çam Kabuğu 1.905 0,62 145.500

7. Muhtelif Eşya 1.892 0,62 16.168

8. Mobilya 1.500 0,49 1.600

9. Nohut 764 0,25 7.135

10. Odun 600 0,20 30.000

11. Acı Badem Yağı 239 0,08 256

12. Ceviz 151 0,05 834

13. Tavuk 48 0,02 120

Toplam 307.206 100 90.50.676

45 Korkmaz, 2015: 20.

10

İtalyan adaları, Yunan adaları ve Mısır Antalya’nın en yoğun çalıştığı mahreçlerdi.

Bunlar haricinde Suriye, Romanya, Almanya, Rusya ve Kıbrıs’a da az da olsa ihraç ürünleri

sevk edilmekteydi. Suriye’ye mobilya ve sağlık ürünleri, Romanya’ya ve Almanya’ya susam,

Rusya’ya susam ve limon, İngiliz sömürgesi (müstemleke) durumunda bulunan Kıbrıs’a darı,

kepek, arpa ve muhtelif eşya ihraç edilmekteydi.46

Tablo 5: 1927 Yılında Antalya’dan İhracat Yapılan Diğer Ülkeler

Mevâdın Cinsi Kıymet (Lira) Miktar (Kilo) Mahreç

Mobilya 6.187 15.175 Suriye’ye

Âlât-ı Sıhhiye 80 160 “

Yekûn 6.267 15.335 “

Susam 2.661 9.673 Romanya’ya

Susam 2.118 10.557 Almanya’ya

Susam 32.066 145.990 Rusya’ya

Limon 35 810 “

Yekûn 32.101 146.800 “

Darı 176 2.837 Kıbrıs’a

Muhtelif Eşya 43 222 “

Kepek 8.461 262.768 “

Arpa 1.047 15.860 “

Yekûn 9.727 281.687 “

Genel Yekûn 52.874 464.052

Tablolardan da anlaşılacağı üzere 1927 yılında Antalya’nın ihracat geliri toplamı

541.526 lira değerindeydi. Antalya’nın en önemli ticari mahreçleri Mısır, İtalyan Adaları,

Rusya ve Yunan adaları idi. Bunların içinde en fazla gelir getireni ise Mısır olup yukarıda da

açıklandığı üzere kereste ihracatı burada başat rol oynamaktaydı. Dolayısıyla Antalyalı

tüccarların daha çok kereste ihracatı ile meşgul oldukları söylenebilir. İstatistikî ihraç

kalemlerinden ortaya çıkan bu sonuç diğer bilgilerden de teyit edilebilmektedir. 1926-1927

yılı ATSO sicil kayıtlarına göre 10 şahıs veya şirket kereste ticareti ile meşguldü.47

Alanya’da 1927 yılında valinin de katılımı ile Ticaret Odası Reisi Nazmi ve Kemalzâde

Mehmet Ali Beyler tarafından bir kereste fabrikası açılmıştır. Böyle bir kereste fabrikası

bölgede eskiden beri büyük bir ihtiyaçtı.48

Aynı yıl ATSO Meclisi’nin aldığı önemli kararlardan biri de kereste ticaretine dairdi.

Mıntıka İktisat Müdürlüğü’nden verilen orman tarife cetvelinin 1926 yılında yüksek

gösterilmiş olması nedeniyle bu durumun dış piyasalarda tüccarın zararına sebebiyet verdiği

anlatılmıştır. 1926 yılı ihracat rakamlarının önceki yıllara göre düşük kalması bu durumu teyit

etmişti. Bu sebeple tarifede 500 kuruş gösterilen kutrunun49 450 ve 400 kuruş olan çam

kerestenin 300 kuruşa indirilmesi ve mesafeler arasındaki farkın da buna göre tespiti;

ormanlardan zorlukla elde edilen katran gibi doğal ürünlerin 1 lira, çamdan 90 kuruş tenzili

tüccarların faydasına olacağı düşüncesi ile kabul edilmiştir.50

46 TM, s.42. 47 Güven Dinç ve Nimet Ayşe Bakırcılar, Geçmişten Günümüze Antalya Ticaret ve Sanayi Odası (Antalya:

ATSO, 2012) 94-101, 48 TM., s.26-27. 49 Kutr: çap. 50 TM., s.28-29.

11

Tablo 6: İhracat Değeri 10 bin lirayı Aşan Ürünler

Sıra Mevâdın Cinsi Kıymet (Lira) %

1. Odun ve Kereste 280.908 51,87

2. Öküz ve İnek 39.663 7,32

3. Susam ve Susam Yağı 38.164 7,05

4. Koyun ve Keçi 35.572 6,57

5. Yumûrta 17.060 3,15

6. İpek 16.195 2,99

7. Kömür 13.514 2,50

8. Dakik (Un) 12.071 2.23

Yekûn 453.147 / 541.526 83,67

1927 yılında Türkiye’nin ihracat gerçekleştirdiği ülkelere bakıldığında ise beş ülke

belirleyici olmuştur: İtalya (% 23,37), ABD (% 15,52), Fransa (10,69), İngiltere (% 10,63),

Almanya (% 9,28).51 Antalya’dan gerçekleşen ihracatın buna tam olarak uyduğu söylenemez.

Antalya’nın Mısır ile eskiden beri olan ticari bağlantısı ülke geneli için söz konusu değildir.

Antalya Limanından Yapılan İthalat

Cumhuriyet’in ilk yıllarında Türkiye ekonomisi Osmanlı Devleti’nden alınan ekonomik

mirasın olumsuzluğundan kaynaklanan bozukluk sebebiyle kendisine yeter bir yapıda değildi.

Bu sebeple 18 ülkeden çok fazla çeşitte ürün ithal edilmiştir. Antalya’nın ithalat

gerçekleştirdiği ülkeler şunlardı:

Tablo 7: Antalya’dan Yapılan İthalat (Yekûn)

Mahreç Kıymet (Lira) %

1. Çekoslavakya 107.122 21,98

2. Müstemlekât 80.802 16,58

3. Brezilya 47.807 9,81

4. İngiltere 44.098 9,05

5. İtalya 43.480 8,92

6. Mısır 35.895 7,37

7. Rusya 27.427 5,63

8. Almanya 22.304 4,58

9. Macaristan 22.079 4,53

10. Amerika 15.882 3,26

11. Belçika 11.911 2,44

12. Hollanda 10.680 2,19

13. Japonya 6.839 1,40

14. Yugoslavya 6.072 1,25

15. Romanya 2.591 0,53

16. Yunan Adaları 975 0,20

17. Fransa 848 0,17

51 Bilge Aloba Köksal ve A. Rasih İlkin, Türkiye’de İktisadi Politikanın Gelişimi (1923-1973) (İstanbul: Yapı

Kredi, 1973) 31-32.

12

18. Lüksemburg 548 0,11

Yekûn 487.360 100,00

Bu ülkelerden yapılan ithalatın, ağırlıklı olarak, Osmanlı’dan alınan ekonomik miras

nedeniyle sanayi ürünleri olması beklenir. Bu husus ithalat kalemlerinin ülkelere göre ayrı

ayrı gösterilmesiyle net bir şekilde görülecektir. 1927 yılında yurt dışından Antalya limanına

ithal edilen emtia kalemleri şöyleydi:

Tablo 8: Antalya Limanı’na Mısır’dan İthal Edilen Emtia (1927)

Sıra Mevâdın Cinsi Kıymeti

Miktarı (Kilo) Lira %

1. Yaş Camus Derisi 23.153 64,50 56.913

2. Pirinç 5.944 15,56 35.668

3. Hurma 4.166 11,61 27.639

4. Şeker 1.450 4,04 9.792

5. Muhtelif Eşya 867 2,42 2.739

6. Hurma Fidanı 188 0,52 5.401

7. Çuval 100 0,28 473

8. Mercimek 27 0,08 1.002

Yekûn 35.895 100 139.627

Mısır’dan yapılan ithalatın önemli bir kısmını (% 64,5) yaş Camus derisi

oluşturmaktadır. Bunun yanında 35 bin kilodan fazla pirinç ve 27 bin kilodan fazla hurma da

diğer önemli ithal kalemleriydi. Yaş camus derisi sadece Antalya merkezinde değil, çevre

vilayetlerdeki debbağlar tarafından da işlenmekteydi.

Tablo 9: Antalya Limanı’na Almanya’dan İthal Edilen Emtia (1927)

Sıra Mevâdın Cinsi Kıymeti

Miktarı (Kilo) Lira %

1. Müteferrik Makine Aksamı 14.807 66,39 17.936

2. Çivi, Kilit, Demir 4.401 19,73 37.374

3. Ecza-yı Tıbbiye 1.330 5,96 382

4. Hırdavat ve Attariye 850 3,81 1.017

5. Mensucat 558 2,50 247

6. Suni Gübre 358 1,61 2.800

Yekûn 22.304 100,00 59.756

Almanya’dan yapılan ithalatta en önemli kalem demir çelik ürünleri ve müteferrik

makine parçalarıdır. Bu Almanya’nın bir sanayi devleti olması, Türkiye’nin de

sanayileşmemesi nedeniyle sanayi ürünlerine ihtiyacının bir sonucu ve göstergesidir.

Tablo 10: Antalya Limanı’na İtalya’dan İthal Edilen Emtia (1927)

Sıra Mevâdın Cinsi Kıymeti Miktarı (Kilo)

Lira %

1. Mensucat 19.400 44,62 8.516

2. Pirinç 14.826 34,10 88.390

13

3. Şeker 5.850 13,45 25.590

4. Çuval 1.560 3,59 2.916

5. Müteferrik Makine Aksamı 1.004 2,31 1.184

6. Kostik 703 1,62 3.320

7. Vazelin 137 0,32 408

Yekûn 43.480 100,00 130.324

İtalya’dan yapılan ithalatın neredeyse % 80’ yakınını mensucat ve pirinç teşkil

etmekteydi.

Tablo 11: Antalya Limanı’na Rusya’dan İthal Edilen Emtia (1927)

Sıra Mevâdın Cinsi Kıymeti Miktarı (Kilo)

Lira %

1. Gaz 17.096 62,33 136.900

2. Şeker 9.731 35,48 51.400

3. Benzin 600 2,19 3.900

Yekûn 27.427 100 192.200

Rusya’dan yapılan ithalat gaz ve şeker üzerine kurulmuştur.

Tablo 12: Antalya Limanı’na İngiltere’den İthal Edilen Emtia (1927)

Sıra Mevâdın Cinsi Kıymeti Miktarı (Kilo)

Lira %

1. Mensucat 35.801 81,19 25.181

2. Hırdavat ve attariye 5.319 12,06 2.816

3. Muhtelif Eşya 1.131 2,56 1.221

4. Çivi, kilit 920 2,09 8.100

5. Şeker 837 1,9 4.900

6. Makine aksamı 90 0,2 28

Yekûn 44.098 100 42.246

İngiltere’den yapılan ithalatın en önemli kalemi mensucattır. Mensucat ürünlerinin

Antalya’ya eskiden beri ağırlıklı olarak ithal edildiği ülke İngiltere idi.

Tablo 13: Antalya Limanı’na Müstemlekât’tan (Çoğunlukla Kıbrıs) İthal Edilen Emtia (1927)

Sıra Mevâdın Cinsi Kıymeti Miktarı (Kilo)

Lira %

1. Çuval 62.347 77,16 154.855

2. Çay 2.448 3,03 1.641

3. Tarçın 238 0,29 598

4. Şeker 8.308 10,28 45.850

5. Hint Cevizi 229 0,28 447

6. Kiremit 453 0,56 12.540

7. Varil 160 0,20 1.938

8. Muhtelif Eşya 31 0,04 410

9. Merkep 428 0,53 -

14

10. Pirinç 6.160 7,62 40.427

Yekûn 80.802 258.706 100

Tablo 14: Antalya Limanı’na Çekoslovakya’dan İthal Edilen Emtia (1927)

Sıra Mevâdın Cinsi Kıymeti Miktarı (Kilo)

Lira %

1. Şeker 104.791 97,82 524.302

2. Çinko 957 0,89 1.386

3. Çuval 747 0,70 50.000

4. Mensucat 627 0,59 250

Yekûn 107.122 100 575.938

Antalya’ya Çekoslovakya’dan ithal edilen en önemli emtia kalemi şekerdi. Şeker

104.791 liralık değeriyle birinci sıradaydı. Antalya’ya Çekoslovakya’dan yapılan şeker

ithalatı o kadar büyük hacimdedir ki bu Antalya limanının ithalat toplamının yaklaşık %

20’sine tekabül etmektedir.

Çekoslovakya’dan şeker ithalatının yüksek olmasının nedeni Cumhuriyet’in ilk

yıllarındaki şeker politikalarıyla bağlantılıdır. Cumhuriyet’in ilk yıllarında ülkede henüz şeker

üretimi yeterli değildir. Türkiye’de şeker pancarı ve kamışı tarımının yaygınlaştırılması ve

bundan şeker çıkartılması konusunda bilgi sahibi olmak amacıyla, 1928 yılında Fransa’dan bir

uzman getirtilerek, Antalya, Mersin ve Adana’da şeker kamışı yetiştirme denemeleri yapıldı

ise de bundan bir netice alınamadı.52

Şu husus da belirtilmelidir ki Antalya yoluyla ithal edilen şeker sadece Antalya’da

şehrinde tüketilmemekteydi. Antalya limanının hinterlandı da bu ithalat ürününden

faydalanmaktaydı.

Tablo 15: Antalya Limanı’na Belçika’dan İthal Edilen Emtia (1927)

Sıra Mevâdın Cinsi Kıymeti Miktarı (Kilo)

Lira %

1. Çivi, kilit ve demir 7.560 63,47 37.504

2. Züccaciye 1.866 15,67 3.567

3. Mensucat 1.718 14,42 729

4. Çinko 677 5,68 4.258

5. Tebeşir 90 0,76 90

Yekûn 11.911 100 46.148

Belçika’dan ithal edilen ve büyük boyutlara ulaşan bir kalem yoktur. Ancak dikkat

çekici olanı bir sanayi ülkesi olan Belçika’dan getirilen ürünler de yine sanayi ürünleriydi.

Bu ülkeler yanında Yugoslavya, Macaristan, Japonya, Hollanda, Lüksemburg,

Amerika, Brezilya, Yunan Adaları, Fransa ve Romanya’dan da türü 4’ü geçmeyen ürünler de

ithal edilmiştir. Bunlardan en dikkat çekici olanı Brezilya’dan 47.807 lira değerinde ithal

edilen kahvedir.

Tablo 16: Antalya Limanı’na Diğer Ülkelerden İthal Edilen Emtia (1927)

52 Sait Tahsin Tekeli, Şeker Sanayinin Millet İktisadımızdaki Yeri ve Önemi (Ankara: Ankara Üniversitesi Ziraat

Fakültesi Yayınları, 1964) 9.

15

Ürün Kıymeti (Lira) Miktarı

(Kilo)

Hangi Ülkeden İthal

Olunduğu

Muhtelif Eşya 3.047 4.407 Yugoslavya

Çimento 3.025 154.700 “

Yekûn 6.072 159.107 “

Şeker 22.079 11.157 Macaristan

Mensucat 6.839 5865 Japonya

Şeker 3.314 12.500 Hollanda

Kahve 7.376 11.054 “

Yekûn 10.680 23.554 “

Çivi, Kilit, Demir 548 8.090 Lüksemburg

Traktör ve Âlât-ı Ziraiye 15.882 67.144 Amerika

Otomobil ve Aksamı 9.228 18.208 “

Yekûn 25.110 85.352 “

Kahve 47.807 62.586 Brezilya

Sakız 975 500 Yunan Adaları

Makine Aksamı 450 178 Fransa

Su Boruları 397 37.114 “

Yekûn 848 27.292 “

Şeker 2.591 14986 Romanya

Genel Yekûn 123.539 398.489

Tablo 17: Antalya’dan Yapılan İthalat (Yekûn)

Mahreç Kıymet (Lira) %

Çekoslavakya 107.122 21,98

Müstemlekât 80.802 16,58

Brezilya 47.807 9,81

İngiltere 44.098 9,05

İtalya 43.480 8,92

Mısır 35.895 7,37

Rusya 27.427 5,63

Almanya 22.304 4,58

Macaristan 22.079 4,53

Amerika 15.882 3,26

Belçika 11.911 2,44

Hollanda 10.680 2,19

Japonya 6.839 1,40

Yugoslavya 6.072 1,25

Romanya 2.591 0,53

Yunan Adaları 975 0,20

Fransa 848 0,17

Lüksemburg 548 0,11

Yekûn 487.360 100,00

16

Tablo 18: Değeri 50 bin Lirayı Aşan İthalat Ürünleri

Sıra Mevâdın Cinsi Kıymet (Lira) %

1. Şeker 140.934 29

2. Mensucat 64.943 13

3. Kahve 55.183 11

Yekûn 261.060 /487.360 54

1927 yılında ülke genelinde gerçekleşen ithalat merkezlerine bakıldığında şu ülkeler

belirleyici olmuştur:

Almanya (% 14,19), Fransa (% 13,80), İngiltere (% 13,60), İtalya (% 12,32), Belçika

(% 5,77), ABD (% 4,55).53 Antalya’nın Çekoslavakya’dan yüksek oranda ithal ettiği şeker

ülke geneline bakıldığında Antalya’ya özgü bir durum olarak görülmektedir.

Sonuç

Tarih boyunca Antalya ekonomisi esas olarak deniz yoluyla yapılan ticarete

dayanmıştır. Ancak Cumhuriyet’in ilk yıllarında genel anlamda Türkiye ekonomisinin

yukarıda da açıklanan içerisinde bulunduğu durum göz önünde bulundurulduğunda

Antalya’nın ticari hacminin, dolayısıyla Antalya limanının ticari işlekliğinin yüksek

düzeylerde bulunduğu iddia edilemez. Ancak şurası da açıktır ki 1929 yılına kadar olan

süreçte eski dönemlere nazaran bir iyileşmenin bulunduğu yukarıdaki verilerden

anlaşılabilmektedir.

1927 yılı itibariyle Antalya limanında gerçekleşen ihracat toplamı 541.526 lira idi.

Aynı yıl Türkiye’nin ihracat toplamı 158.4 milyon lira olmuştu. Bu ise Antalya limanının

toplam ihracat içerisinde % 0,34’lük bir orana tekabül ettiğini göstermektedir.

Aynı yıl Antalya limanına gerçekleşen ithalat toplamı 487.360 lira olmuştu. İthalat

çeşitliliği ihracata göre çok daha fazla idi. Antalya limanı üzerinden gerçekleşen ithalatın

53 Köksal, 1973: 29-30.

107.122

80.802; 16,58%

47.80744.098

43.480

35.895

27.427

22.304

22.079

15.882

11.911

10.6806.839

6.072 2.591 975 848 548Çekoslavakya

Müstemlekât

Brezilya

İngiltere

İtalya

Mısır

Rusya

Almanya

Macaristan

Amerika

Belçika

Hollanda

Japonya

17

Türkiye’deki toplam ithalat içerisindeki payı ise düşük seviyelerde idi. 1927 yılındaki toplam

211.4 milyon liralık ithalatın ancak % 0,23’ünü teşkil edebilmekteydi. İzmir limanı ise %

18’lik bir orana sahipti.54 Buna karşılık aynı yıl ülke ihracat ve ithalat dengesinde % 27.1ik

açık bulurken Antalya limanı 54.166 lira ihracat fazlası vermişti.

Kaynakça

Belgeler

Başbakanlık Osmanlı Arşivi Şura-yı Devlet (BOA., ŞD.), 1218/26.

Konya Vilayeti Salnamesi (KVS.), 1317.

Yayımlanmış Eserler

AKDAĞ, Mustafa. Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası. İstanbul: Cem Yayınları, 1995.

Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri. II, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, 2006.

DAYAR, Evren. “Antalya’da Devlet ve Eşrâf İlişkileri (1839-1908)”, Doktora Tezi, Akdeniz

Üniversitesi, 2015.

DİNÇ, Güven ve BAKIRCILAR, Nimet Ayşe. Geçmişten Günümüze Antalya Ticaret ve

Sanayi Odası. Antalya: ATSO Yayını, 2012.

DİNÇ, Güven. “Cumhuriyet’in İlk Nüfus Sayımına Göre Antalya’nın Demografik Yapısı”,

Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi 12 (İstanbul) 65-87.

HEYD, W. Yakın-Doğu Ticaret Tarihi. Çev. Enver Ziya Karal, Ankara: TTK Yayını, 2000.

II. Meşrutiyet Döneminde Antalya’nın Coğrafi ve İktisadi Vaziyeti. Hzl. Muhammet Güçlü,

Antalya: Ekinci Matbaa, 2008.

İNALCIK, Halil. Osmanlı İmparatorluğu Klâsik Çağ (1300-1600). Çev. Ruşen Sezer,

İstanbul: Yapı Kredi Yayını, 2003.

Besim Darkot, İslâm Ansiklopedisi. 1. Cilt. İstanbul: MEB, 1978, 459-460.

Feridun Emecen, İslâm Ansiklopedisi. 3. Cilt İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları,

1991, 233-236.

Şehabeddin Tekindağ, İslâm Ansiklopedisi. Cilt 12/1. İstanbul: MEB., 1979, 124-128.

Umut Karabulut, İzmir Kent Ansiklopedisi. Cilt 2, İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi

Yayını, 2013, 104-122.

KARABULUT, Umut. “Ticari Açıdan İzmir Limanı (1923-1929)”, Yüksek Lisans Tezi,

Dokuz Eylül Üniversitesi, 2003.

KEYDER, Çağlar. Dünya Ekonomisi İçinde Türkiye (1923-1929). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt

Yayını, 1993.

KORKMAZ, Sevgi. “Milli Mücadele Döneminde Antalya Limanı”, Yüksek Lisans Tezi,

Uşak Üniversitesi, 2015.

KÖKSAL, Bilge Aloba ve İLKİN, A. Rasih. Türkiye’de İktisadi Politikanın Gelişimi (1923-

1973). İstanbul: Yapı Kredi Yayını, 1973.

MOĞOL, Hasan. “Antalya’nın Fethi ve Türk Mührünün Vuruluşu”, Türk Dünyası

Araştırmaları 87 (1993) 135-146.

ÖZDEMİR, Rifat. “Osmanlı Döneminde Antalya’nın Fiziki ve Demografik Yapısı (1800-

1867)”, EÜ. Tarih İncelemeleri Dergisi 7/1 (1992): 133-166.

SARAÇOĞLU, Hüseyin. Akdeniz Bölgesi. İstanbul: MEB, 1989.

54 Umut Karabulut, İzmir Kent Ansiklopedisi, “Cumhuriyet’in İlk Yıllarında İzmir Limanı (1923-1929)”, İzmir:

İzmir Büyükşehir Belediyesi Yay. 2013112.

18

Şermetzâde Zeki Giridî. “Antalya Ahvâl-i Ticârîyesini ve Tüccârânının Esâmîsini Hâvî

Risâledir”, Anadolu Matbaası, 1338/1922, Hzl. Muhammet Güçlü, ATSO Kültür Yayınları,

Antalya 1997.

T.C. Devlet Salnamesi, 1926-1927. İstanbul: Matbuat-ı Müdüriyet-i Umûmiye, 1927.

TEKELİ, Sait Tahsin. Şeker Sanayinin Millet İktisadımızdaki Yeri ve Önemi. Ankara: Ankara

Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, 1964.

Ticaret Mecmuası, Antalya: 1927-1928, Antalya Ticaret ve Sanayi Odası Yayını.

TURAN, Osman. Selçuklular Zamanında Türkiye. İstanbul: Ötüken Yayını, 2004.

Türk Akdeniz, Cilt 1.