cpdf0x4350

“Аймгийн хэрэглээний үнийн индекст нөлөөлсөн зарим хүчин зүйлсийн судалгаа”

Өвөрхангай аймаг.Статистикийн хэлтэс 1

АГУУЛГА

I. Удиртгал

II. Онолын хэсэг

III. Судалгааны хэсэг

IV. Дүгнэлт

Ашигласан материал

Хүснэгтийн жагсаалт:

Хүснэгт 1. Аймгийн хэрэглээний сагсны бүтээгдэхүүн,үйлчилгээний жин

Хүснэгт 2. ХҮИ-ийн голлох бүлгийн индекс,хувиар,өмнөх онтой харьцуулснаар

Хүснэгт 3. Мах,гурилын үнэ /2010-2012 он/

Графикийн жагсаалт:

График 1. ХҮИ-ийн голлох бүлгийн индекс,хувиар, өмнөх онтой харьцуулснаар

График 2. Хүнсний гол нэрийн бүтээгдэхүүний жилийн дундаж үнэ,төгрөгөөр



Нэг.УДИРТГАЛ

Сүүлийн үед манай улсын төр засаг, бодлого боловсруулагчид болон бүх хүний

анхаарлын төвд байж, цаашид хэрхэн шийдвэрлэх талаар яригдаж буй зүйл бол инфляци

байна. Иймд ирэх жил төрөөс баримтлах мөнгөний бодлогын гол үндэс нь инфляцийг нам

түвшинд тогтвортой байлгах явдал гэж үзэн бүх анхаарлаа хандуулан “Инфляци ба нам

түвшин”гэсэн томъёоллоор ажиллахаа засгийн газар болон монгол банк мэдэгдээд байгаа.

Инфляцийн түвшинг тодорхойлох гол үзүүлэлт нь хэрэглээний үнийн индекс

/ХҮИ/ юм. Олон улсын валютын сангийн манай улсыг хариуцсан ажлын хэсгийхэн манай

улсын ХҮИ-т судалгаа хийж, инфляци хурдсах хандлагатай байгаа нь нийт эрэлт болон

махны үнийн өсөлт юм гэж тодорхойлжээ.Энэ судалгаа нь махны үнийн хэлбэлзлээс

ХҮИ-ийн өөрчлөлт ихээхэн хамааралтайг харуулж байна.

Энэхүү судалгаагаар манай аймгийн хувьд ХҮИ-ийн өөрчлөлтөнд нөлөөлөгч хүчин

зүйлсийг хэрэглээний сагсны жин их бүтээгдэхүүнүүдийн индекс болон гол нэрийн

бүтээгдэхүүн болох шатахуун, мах, гурилын үнийг сонгон, эдгээр бүтээгдэхүүний үнийн

хэлбэлзэл ХҮИ-т хэрхэн нөлөөлж буй нөлөөллийг олон хүчин зүйлийн регрессийн

шинжилгээний аргаар судлах зорилго тавьлаа.

.



Хоёр.ОНОЛЫН ХЭСЭГ

ҮСХорооны даргын 2008оны 2 дугаар сарын 6-ны өдрийн 01/28 тоот тушаалааар

батлагдсан “Хэрэглээний үнийн индекс тооцох аргачлал”-ын дагуу улс болон аймгийн

түвшинд сар тутам ХИҮ-ээ тооцон тархааж байна. ХҮИ нь цаанаа инфляци гэсэн

үзүүлэлтийг давхар илэрхийлж байдаг. Нийт бараа, үйлчилгээний үнийн дундаж түвшний

өөрчлөлтийг илэрхийлдэг үзүүлэлтийг инфляци гэнэ. Өөрөөр хэлбэл мөнгөний бараа

үйлчилгээг худалдан авах чадвар юм.

Бараа, үйлчилгээний үнийн ерөнхий түвшинг үнийн индекс гэсэн үзүүлэлтээр

хэмжинэ. Хэрэглээний үнийн индекс гэдэг нь хэрэглээний сагсны бүтээгдэхүүн,

үйлчилгээний үнийн ерөнхий өөрчлөлтийг харуулдаг үзүүлэлт юм. Хэрэглээний сагс гэдэг

нь үнийн индекс тооцох зорилгоор бүрдүүлсэн, дундаж өрхийн хэрэглээг төлөөлөх

чадвартай, хүн амын өргөн хэрэглээний бараа үйлчилгээний нэр төрлийн жагсаалт

юм. Хэрэглээний сагсанд хүн амын үйлдвэрлэлийн бус зориулалтаар худалдаж авсан

бараа,үйлчилгээг сонгоно. Манай улсын хувьд анх 1991 оны 9 дүгээр сараас ХҮИ-ийг

тооцож эхэлсэн бөгөөд ҮСГазар анх 123 нэр төрлийн бараатай хэрэглээний сагсыг

байгуулж байсан. Олон улсын байгууллагуудаас эрхлэн гаргасан”Хэрэглээний үнийн

индекс” гарын авлагад зөвлөснөөр хэрэглээний сагс, жинг 5 жил тутам шинэчлэн 1996

онд 205 нэр төрөл, 2001 онд 239 нэр төрөл, 2006 онд 287 нэр төрөл, 2011 онд 329 нэр

төрөл болгон шинэчлээд байна.

Хэрэглээний бараа,үйлчилгээний жин гэж өрхийн худалдан авсан бараа,

үйлчилгээний нийт зардалд тухайн бараа үйлчилгээний зардлын эзлэх хувийг хэлнэ.

Өрхийн хувьд зайлшгүй хэрэгцээний бараа үйлчилгээ нь жин ихтэй бараа үйлчилгээ байна

гэсэн үг юм. Жнь: мах,гурил.....



Гурав.СУДАЛГААНЫ ХЭСЭГ

Манай улсад хэрэглээний сагсны бүтээгдэхүүн,үйлчилгээг 12 үндсэн дэд бүлэгт

хуваан судалдаг. Манай аймгийн хэрэглээний сагсны бүтээгдэхүүн,үйлчилгээний жинг

харуулбал: /хүснэгт 1/

Барааны бүлэг Жин

1 ХYНСНИЙ БАРАА, СОГТУУРУУЛАХ БУС УНДАА 28.5 2 СОГТУУРУУЛАХ УНДАА, ТАМХИ, МАНСУУРУУЛАХ БОДИС 1.6 3 ХУВЦАС, БӨС БАРАА, ГУТАЛ 21.3 4 ОРОН СУУЦ, УС, ЦАХИЛГААН, ХИЙН БОЛОН БУСАД ТYЛШ 8.1 5 ГЭР АХУЙН ТАВИЛГА, ГЭР АХУЙН БАРАА 5.8 6 ЭМ, ТАРИА, ЭМНЭЛГИЙН YЙЛЧИЛГЭЭ 2.8 7 ТЭЭВЭР 15.7 8 ХОЛБООНЫ ХЭРЭГСЭЛ, ШУУДАНГИЙН YЙЛЧИЛГЭЭ 3.9 9 АМРАЛТ, ЧӨЛӨӨТ ЦАГ, СОЁЛЫН БАРАА, YЙЛЧИЛГЭЭ 0.8

10 БОЛОВСРОЛЫН YЙЛЧИЛГЭЭ 6.1

11 ЗОЧИД БУУДАЛ, НИЙТИЙН ХООЛ, ДОТУУР БАЙРНЫ YЙЛЧИЛГЭЭ 0.9

12 БУСАД БАРАА, YЙЛЧИЛГЭЭ 4.5 БҮГД 100.0

Дээрх хүснэгтээс харахад хэрэглээний нийт зардалд хүнсний бараа,согтууруулах

бус ундааны бүлэг хамгийн өндөр буюу 28,5 хувь, хувцас,бөс бараа,гутлын бүлэг 21,3

хувь,тээврийн бүлэг 15,7 хувийг тус тус эзэлж байгаа нь нийт бүлгийн 65 орчим хувь юм.

Өөрөөр хэлбэл эдгээр бараа үйлчилгээний бүлгийн үнийн өөрчлөлт манай аймгийн ХҮИ

буюу инфляцийн түвшинд голлон нөлөөлж байна. Хэрхэн нөлөөлсөн нөлөөллийг авч

үзвэл: /хүснэгт 2/

/хувь/

2008 2009 2010 2011 2012* Хэрэглээний үнийн индекс 112.8 109.0 113.6 108.3 105.8Үүнээс: Хүнсний бараа,согтууруулах бус ундаа 118.8 105.9 128.4 105.4 108.0 Хувцас, бөс бараа,гутал 100.6 109.0 104.2 110.2 120.6 Тээвэр 106.4 102.6 99.3 113.9 107.7 *-өмнөх оны жилийн эцэстэй харьцуулснаар



/график 1/

Хэрэглээний бараа,үйлчилгээний индекс 2010 онд хамгийн өндөр 113,6 хувь байсан

бөгөөд өмнөх оноосоо 4,6 хувиар өсөхөд хүнсний бараа, согтууруулах бус ундааны

бүлгийн индекс 22,5 хувиар өссөн нь нөлөөлжээ. 2011 онд хэрэглээний бараа,

үйлчилгээний индекс өмнөх оноосоо 5,3 хувиар буурсан бөгөөд энэ бууралтанд хэдий

хувцас,бөс бараа гутлын бүлгийн индекс 6,0 хувиар, тээврийн бүлгийн индекс 14,6 хувиар

тус тус өссөн ч хүнсний бараа, согтууруулах бус ундааны бүлгийн индексийн 23,0 хувийн

бууралтын нөлөөгөөр буурсан нь харагдаж байна. Одоогийн байдлаар манай аймгийн

ХҮИ өмнөх оныхоос 2,5 хувиар буурсан байгаа нь тээрийн бүлгийн индексийн 6,2 хувийн

бууралт нөлөөлсөн нь харагдаж байна.

Нэгдүгээрт: Эдгээр голлох бүлгийн индекст хамгийн их нөлөөлөлтэй бүтээгдэхүүний

үнийн индекс ХҮИ-д хэрхэн нөлөөлж буй нөлөөллийг авч үзье. Үүнд:

CPI- Аймгийн хэрэглээний үнийн индекс

P1-Талх,гурил,будааны үнийн индекс

P2-Мах,махан бүтээгдэхүүний үнийн индекс

P3-Бүх төрлийн хувцасны үнийн индекс

P4-Шатахууны үнийн индекс

0.020.040.060.080.0

100.0120.0140.0

2008 2009 2010 2011 2012*

Голлох бараа,үйлчилгээний аймгийн индекс ,жил бүрийн эцэст,өмнөх оны жилийн эцэстэй харьцуулснаар

Хэрэглээний үнийн индексХүнсний бараа,согтууруулах бус ундааХувцас, бөс бараа,гуталТээвэр



/хүснэгт 3/

Он Сар CPI P1 P2 P3 P4

2010

1 100.0 100.0 100.0 100.0 100.02 101.6 100.0 116.9 100.0 98.53 100.9 100.0 110.4 100.0 101.34 105.4 100.0 153.6 100.0 100.05 104.4 102.7 121.9 100.5 99.06 98.9 100.0 87.0 100.0 100.07 97.0 100.0 84.0 100.0 100.08 100.2 108.2 78.5 100.0 100.09 99.6 104.6 87.4 100.0 100.010 101.1 100.0 108.5 100.0 100.011 100.4 98.0 99.5 100.0 100.012 101.8 100.0 120.4 100.0 100.0

2011

1 101.9 100.5 100.8 100.0 100.02 101.3 100.6 110.0 100.0 104.33 96.9 100.2 78.8 100.0 100.04 100.8 101.9 103.3 100.0 97.15 105.0 100.0 140.3 101.7 110.96 97.6 100.0 97.3 100.4 102.17 100.7 100.0 105.3 100.0 94.68 99.9 100.0 92.9 100.0 103.69 102.0 100.0 101.9 100.5 96.410 99.0 100.0 94.5 100.3 100.011 102.7 100.0 105.1 100.0 100.012 101.0 100.0 104.5 100.0 100.0

2012

1 102.1 100.0 110.5 101.9 113.32 101.3 100.0 129.1 101.3 96.03 101.0 99.6 101.2 104.3 100.04 99.8 96.0 107.2 100.0 96.05 100.1 100.4 101.2 100.0 97.76 100.1 100.2 99.2 103.3 100.07 100.5 100.0 102.6 100.0 100.08 100.0 100.4 92.4 100.7 100.09 101.3 99.2 93.7 102.2 100.210 100.9 100.0 95.5 101.7 100.0



SUMMARY OUTPUT

Regression Statistics Multiple R 0.99995075 R Square 0.99990151 Adjusted R Square 0.96655832 Standard Error 1.0651576 Observations 34

ANOVA

df SS MS F Significance

F Regression 4 345542.8832 86385.7208 76140.23598 0.00000Residual 30 34.03682154 1.13456072Total 34 345576.92

Coefficients Standard

Error t Stat P-value Lower 95% Upper 95%

Intercept 0 #N/A #N/A #N/A #N/A #N/A P1 0.3635 0.0841 4.3207 0.0002 0.1917 0.5353P2 0.1054 0.0122 8.6410 0.0000 0.0805 0.1303P3 0.5098 0.0971 5.2479 0.0000 0.3114 0.7082P4 0.0209 0.0547 0.3816 0.7055 -0.0908 0.1325

Үр дүн: SUMMARY OUTPUT

Regression Statistics Multiple R 0.99995051 R Square 0.99990103 Adjusted R Square 0.96763658 Standard Error 1.05037676 Observations 34

ANOVA

df SS MS F Significance F Regression 3 345542.718 115180.906 104397.5439 0.00000 Residual 31 34.20203149 1.10329134Total 34 345576.92



Coefficients Standard

Error t Stat P-value Lower 95% Upper 95% Intercept 0 #N/A #N/A #N/A #N/A #N/A P1 0.36685042 0.08250762 4.44626116 0.00010 0.198575025 0.53512582P2 0.1062456 0.011839012 8.97419493 0.00000 0.082099775 0.13039142P3 0.5263849 0.085634877 6.14685178 0.00000 0.351731415 0.70103838

CPI=0.367*P1+0.11*P2+0.526*P3

Significance F <0.01 байгаа нь дээрх регрессийн загвар нь нийцтэй бөгөөд 99%-ийн

магадлалтайгаар ач холбогдолтой загвар болохыг харуулж байна.

Регрессийн загварын тайлбарлагч хувьсагчдын p- value < 0.01 байгаа нь эдгээр хувьсагчид

бүгд ач холбогдолтой байгааг харуулж байна.

Эндээс үзэхэд талх, гурил, будааны үнийн индекс 1 нэгжээр нэмэгдэхэд аймгийн

хэрэглээний үнийн индекс 0.367-нэгжээр, мах, махан бүтээгдэхүүний үнийн индекс 1

нэгжээр нэмэгдэхэд аймгийн хэрэглээний үнийн индекс 0.11 нэгжээр, бүх төрлийн

хувцасны үнийн индекс 1 нэгжээр нэмэгдэхэд аймгийн хэрэглээний үнийн индекс 0.526-

нэгжээр тус тус нэмэгдэхийг харуулж байна. Засварлагдсан детерминацийн

коэффициентын үр дүнгээс харахад аймгийн хэрэглээний үнийн индекс өөрчлөлтийн

96.8% нь загварт сонгогдсон хүчин зүйлүүдийн нөлөөгөөр, харин үлдсэн 3.2% нь загварт

сонгогдоогүй бусад хүчин зүйлүүдийн нөлөөгөөр тайлбарлагдана. Детерминацийн

коэффициентоос үзэхэд загварт гол хувьсагчдыг сонгосон байна гэж үзэж болохоор байна.

Өвөрхан

Хоёрдуга

барааны

М

графикаа

хурд нь

онтой ха

Г

2009-201

улаанбуу

сар

2010

2011

2012

“Аймгийн

нгай аймаг.С

аарт: Хүн

ы үнийн өөрч

Махны үний

ас харахад

өндөр,одоо

арьцуулахад

Гурилын үн

12 онуудад

удайн хэрэг

1 CPI 100.0

P1 1700 P2 700

CPI 101.9 P1 3500 P2 800

CPI 102.1 P1 4300 P2 800

100

200

300

400

500

600

хэрэглээни

Статистик

нс,бараа,сог

члөлт ХҮИ

йн хувьд н

2009 онд ү

огийн байд

д 2,7 дахин

ийн хувьд

д үнийн х

гцээг дотоод

2 101.6 102500 2

700 101.3 93500 3

800 101.3 105700 5

800

0

0

0

0

0

0

0

2008

Хүнсн

ий үнийн инд

кийн хэлтэс

гтууруулах

-д хэрхэн н

нийлүүлэлтэ

үнэ нь бага

длаар махны

өссөн байн

2008 онд х

хэлбэлзэл б

ддоо хангаж

3 4 00.9 105.4

2800 4500700 700

96.9 100.83500 4300

800 80001.0 99.8

5700 6000800 750

2009

ний гол нэрий

Хонины

декст нөлөө

с

бус ундаа

өлөөлж буй

ээсээ хамаа

а 2100 төгрө

ы үнэ дунд

а

хамгийн өн

бага тогтво

ж байгаатай

5 104.4 95800 5

600105.0 94300 3

800100.1 106000 6

730

9 201

йн бүтээгдэхүнэ,төгрөгө

мах,кг

өлсөн зарим

аны бүлэгт

й нөлөөллий

арч үнэ нь

өг байсан бо

джаар 5600

дөр дунджа

ортой байг

й холбоотой

6 7 98.9 97.0

5000 4000600 600

97.6 100.73500 4000

800 80000.1 100.5

6000 6200750 750

10 20

хүүний жилиөөр

Гурил,1‐р зэ

м хүчин зүйл

т хамгийн

йг судлая:

өөрчлөгдө

ол бусад он

0 төгрөг ор

аар 910 төг

гаа нь Атр

й гэж үзэж б

8 100.2 92300 2

700 99.9 10

3600 3800

100.0 105700 5

750

011 2

ийн дундаж

эрэг,кг

лсийн судал

их жин э

/Граф

өж байдаг.Д

нуудад өсөл

чим буюу

грөг байсан

ын аян зар

болохоор ба

9 10 99.6 101.1

2000 2200800 80002.0 99.0500 3300800 80001.3 100.9

5300 5000750 750 /хүснэ

2012

лгаа”

9

эзлэх

фик 2/

Дээрх

лтийн

2009

н бол

рлаж

айна.

11 1100.4 102300 3

800102.7 103500 3

800

эгт 3 /

12 01.800080001.0800800



Үүнд:

CPI- Аймгийн хэрэглээний үнийн индекс

P1- Махны үнэ /хонины мах /

P2- Гурилын үнэ /1-р гурил /

Үр дүн : Dependent Variable: CP Method: Least Squares Date: 11/10/12 Time: 00:41 Sample (adjusted): 2010M02 2012M10 Included observations: 33 after adjustments

Variable Coefficient Std. Error t-Statistic Prob.

M 0.002070 0.000682 3.035949 0.0048N 0.033877 0.014676 2.308337 0.0278

R-squared 0.246595 Mean dependent var 0.027273Adjusted R-squared 0.222292 S.D. dependent var 2.661916S.E. of regression 2.347484 Akaike info criterion 4.603257Sum squared resid 170.8311 Schwarz criterion 4.693954Log likelihood -73.95374 Hannan-Quinn criter. 4.633774Durbin-Watson stat 2.817252

Шинжилгээний үр дүнгээс харахад :

CPI = 0.00207*P1+0.033877*P2

Регрессийн тэгшитгэлийн үл хамаарах хувьсагчид нь нь prob < 0.05 –с бага байгаа тул ач

холбогдолтой байна.

Эндээс үзэхэд хонины махны үнэ 1 нэгжээр нэмэгдэхэд аймгийн хэрэглээний үнийн

индекс 0,00207-р өснө. Гурилын үнэ нэг нэгжээр нэмэгдэхэд аймгийн хэрэглээний үнийн

индекс 0,033877-р өснө. Засварлагдсан детерминацийн коэффициентын үр дүнгээс

харахад CPI-н 22,23% нь загварт сонгогдсон хүчин зүйлүүдийн нөлөөгөөр, харин үлдсэн

хэсэг нь загварт сонгогдоогүй бусад хүчин зүйлүүдийн нөлөөгөөр тайлбарлагдана.

Детерминацийн коэффициентоос үзэхэд загварт гол хувьсагчдыг сонгосон байна гэж үзэж

болно. Durban-Watson-ий үр дүнгээс үзэхэд автокорреляци болон загвар сонголтын алдаа

үүсээгүй байна. (D-тестийн утга 2,82 той ойролцоо гарсан)



Дөрөв. ДҮГНЭЛТ

Үнийн түвшин тодорхойлох гол үзүүлэлт болох хэрэглээний үнийн индексийг

судалж үзэхэд хэрэглээний сагсны гол нэрийн бүлгийн индексээс ихээхэн хамааралтай

байна.Үүнд: Талх, гурил, будааны үнийн индекс 1 нэгжээр нэмэгдэхэд аймгийн

хэрэглээний үнийн индекс 0.367-нэгжээр, мах, махан бүтээгдэхүүний үнийн индекс 1

нэгжээр нэмэгдэхэд аймгийн хэрэглээний үнийн индекс 0.11 нэгжээр, бүх төрлийн

хувцасны үнийн индекс 1 нэгжээр нэмэгдэхэд аймгийн хэрэглээний үнийн индекс 0.526-

нэгжээр тус тус нэмэгдэхийг харуулж байна. Өөрөөр хэлбэл өрхийн хүнсний гол нэрийн

бүтээгдэхүүний хэлбэлзэл нөлөөлж байгаа нь эрэлт хэрэгцээ их, эрэлтэнд суурилсан

бүтээгдэхүүний үнийн өсөлт явагдаж байгааг харуулж байна. Иймд хүний өдөр тутмийн

зайлшгүй хэрэгцээ болсон бүтээгдэхүүний үнийг тогтвортой түвшинд байлгах, барих

хэрэгтэй байна.

ХҮИ-т чухал нөлөөлж буй бүтээгдэхүүний индект их жин эзэлж буй

бүтээгдэхүүний нэр төрлөөр нь хэрхэн нөлөөлж буй нөлөөллийг судалж үзэхэд: Хонины

махны үнэ 1 төгрөгөөр нэмэгдэхэд аймгийн хэрэглээний үнийн индекс 0,00207 хувиар,

гурилын үнэ 1 төгрөгөөр нэмэгдэхэд аймгийн хэрэглээний үнийн индекс 0,033877 хувиар

өсөхөөр байна. Махны үнийн хувьд 2009 онд үнэ нь бага 2100 төгрөг байсан бол бусад

онуудад өсөлтийн хурд нь өндөр, одоогийн байдлаар махны үнэ дунджаар 5600 төгрөг

орчим буюу 2009 онтой харьцуулахад 2,7 дахин өссөн байна. Махны үнийн хөөрөгдөл

хавар хамгийн их байдаг тул нөөцийн мах бэлтгэж жилийн 4 улирлын турш эрэлт,

нийлүүлэлтийг тэнцвэртэй байлгаснаар үнэ нь тогтвортой байх боломжтой.

Гурилын үнийн хувьд 2008 онд хамгийн өндөр дунджаар 910 төгрөг байсан бол

2009-2012 онуудад үнийн хэлбэлзэл бага тогтвортой байгаа нь Атрын аян зарлаж

улаанбуудайн хэрэгцээг дотооддоо хангаж байгаатай холбоотой гэж үзэж болохоор байна.



Ашигласан материал

1.ҮСХороо “Шинжилгээ судалгааны ажил хийхэд ашиглах гарын авлага,зөвлөмж” УБ,2010он

2.ҮСХороо “Эрдэм шинжилгээ судалгааны ажил” УБ,2010 он

3.Аймгийн “Статистикийн товчоон”эмхтгэл Арвайхээр,2011 он

4.Хэрэглээнйи үнийн индекс тооцох аргачлал,2008 он

5.Өвархангай аймгийн эдийн засаг,нийгмийн байдал /2010-2012/10 сар/

cpdf0x4350

Documents