cihan geriatrik rehabilitasyon

Geriatrik Rehabilitasyon

Yaşlı Sağlığına Giriş

Fzt. Cihan Kılıç

Kasım 2011


Tanım

Neden Geriatrik Rehabilitasyon?

Yaşlıların Demografik Özellikleri

Geriatrik Hasta Kimdir?

Yaşlanma Nedir?

Yaşlılarda Sık Görülen Sağlık Problemleri

Yaşlıların Fonksiyonlarının Değerlendirilmesi

Yaşlılarda Koruyucu Sağlık Hizmetleri

Yaşlıya Yaklaşım,

Rehabilitasyon Ekibi,

Yaşam Kalitesi ve Fonksiyon Değerlendirme Ölçekleri

Rehabilitasyon Uygulamaları

Yaşlılar İçin Egzersizin Yararları

Egzersizin Temel Özellikleri

Egzersiz Reçeteleme


Tanımı;

Geriatri kelimesi geros(yaşlı) ve iatric(tedavi, iyileşme) terimlerinden oluşmaktadır.

Geriatrik rehabilitasyon kısaca, hasta veya sakat yaşlılara fiziksel ve psikososyal yönden maksimum kapasitenin kazandırılması anlamına gelir.

Başka bir deyişle; yaşama yıllar değil, yıllara yaşam katarak yaşlının YAŞAM KALİTESİ’ni yükseltmektir.


Neden Geriatrik Rehabilitasyon; 1 milyar kişi 60 yaş ve üzeri, yani 5 kişiden biri yaşlı olacaktır,

Dünya nüfusunun yarısı 36 yaş ve üzeri kişilerden oluşacaktır,

Dünyada 314 milyon kişi 80 yaş ve üzerinde, 61 milyon 90 ve üzeri yaşta, 3.2 milyon kişi de 100 yaşını aşmış olacaktır.

65 yaş ve üzeri her yüz kişiden 55 i kadın ve 100 yaş üstü her yüz kişiden 6’sının kadın olacağı tahmin edilmektedir.

Yaşlıların çoğunluğunu fakir, eğitim düzeyi düşük ve yalnız kadınlar oluşturmaktadır.

Yaşlıların oranının artışı ile birlikte, onların sağlık ve sosyal ihtiyaçlarının karşılanamaması gelişmekte olan ülkeler için önemli bir sorun olarak ortaya çıkacaktır.


Yaşlıların Demografik Özellikleri;

Dünya Nüfus Piramidi 2000-2050



Dünya'da 60 Yaş ve Üzeri Kişilerin Nüfusa Oranı 2000 - 2050



Türkiye’de Yaş Piramidi 2000 Türkiye’de Yaş Piramidi 2050


İSVEÇ 18 79.08

İNGİLTERE 16 77.19

JAPONYA 14 80.00

ABD 13 76.13

RUSYA 12 64.97

ÇİN 7 69.59

TÜRKİYE 6 72.37

HİNDİSTAN 5 62.41

PAKİSTAN 4 58.77

65 ve üstü yaş (%) Ortalama yaşam beklentisi


Peki Geriatrik Hasta Kimdir?

En yaşlı, en hasta, en komplike ve

düşkün hastanızı düşünün. İşte

tipik GERİATRİK HASTA odur.

William R. Hazzard, MD

http://depts.washington.edu/geront/directory/bios/hazzard.html


Peki Yaşlanma Nedir?

Yaşlanma, hayata günler, aylar, yıllar katmaktır” veya

“Yaşlanma, doğumla başlayan, ölümle biten hayat sürecidir. Ya da

En doğrusu, “Büyüme ve gelişme tamamlandıktan sonra doku ve organların yıpranmasıdır.”

İnsanların iki yaşı vardır:

1. Kronolojik yaşı

2. Biyolojik yaşı


İnsanların bu iki yaşı her zaman birbirine paralel olarakgitmemektedir.

60 yaşında olup da 80 yaşındaki bir ihtiyarın arterleri, eklemleri gibi yıpranmış, görme ve işitme keskinliği kaybolmuş olabilir.

Ya da tersi olabilir. İleri yaşlara kadar gelmiş olan ihtiyarın kendine özgü özellikleri vardır.

İşte Geriatri Bilimi biyolojik, kronolojik ve sosyal yönleri ile bu kişileri

inceler.

Bu süreç herkeste aynı şekilde sürmez; bireysel farklılıklar çok fazladır.


Gerontolojistler yaşlılığı 3 devreye ayırmaktadır;

1- 65-74 yaş, genç yaşlı: yaşa bağlı değişimlerin beklendiği yaş

2- 75-84 yaş, orta yaşlı: yaşa bağlı değişimlerin görüldüğü yaş

3- 85 yaş üstü, ileri yaşlı: özel bakım gerektiren yaş

Yaşlanma olayı bireylerde farklı hız ve şekillerde meydana

geldiğinden yukarıdaki yaş sınıflandırmasını her yaşlıya uygulamak

geriatri pratiğinde mümkün değildir.


Yaşla İlişkili Fonksiyonel ve Yapısal Değişiklikler


DSÖ'ne Göre Uluslararası Yetersizlik, Özürlülük ve Engellilik Sınıflandırması


Yaşlılarda Sık Görülen Sağlık Sorunları

Baş Ağrısı-Kronik Ağrı

Halsizlik-Yorgunluk

İştahsızlık

Baş Dönmesi

Kabızlık

İnkontinans

Unutkanlık

Depresyon

Kötü Beslenme

Göğüs Ağrısı

Bayılma

Mide-Barsak Kanaması

İnfeksiyon

Sıcak Çarpması

Hipotermi-Isı Kaybı

Duyu Kayıpları

İnstabilite-Düşmeler

Psikososyal ve Ekonomik Sorunlar

Fonksiyon Kayıpları


Fonksiyonlarının değerlendirilmesine göre yaşlılar;

1- Sağlıklı yaşlı

2- Kırılgan yaşlı

3- Terminal yaşlı diye ayrılabilir.

Bu değerlendirmelerin yararı hedef kitle olan yaşlıların yaşam durumlarını belirlemektir.

Sağlıklı yaşlılar genel olarak hayatlarını tek başlarına sürdürmeyi becerebilen kişiler olup, daha çok 65-74 yaş grubu içinde yer alırlar.

Kırılgan yaşlılar ise, hastane veya bakım evlerinde kalan ileri yaşlı kişilerdir.

Kırılganlık 65 yaş civarında %14 iken, ileri yaşlarda %65'in üzerine çıkmaktadır.

Kırılgan yaşlı geriatrik sendromlar içinde bir fenomendir.


Kırılganlık; İstemsiz kilo kaybı,

Halsizlik,

Fiziksel aktivitede azalma,

Bitkinlik,

Hareketlerde yavaşlamadır.

Belirtileri; Sarkopeni,

Osteopeni,

Denge ve yürüme bozukluğu,

Beslenme kusuru,

Yavaş yürümektir.


Sarkopeni;

Yaşlanma ile birlikte kas kütlesi, gücü ve fonksiyonlarındaki azalmadır.

Gelişmesinde en önemli iki faktör:

Hareketsizlik

Özellikle protein olmak üzere beslenme eksikliği

İnsülin duyarlılığını azaltmakta

Güç ve kuvveti azaltmakta

Maksimal VO2'yi azaltmakta

En önemlisi istirahat metabolizmasını düşürmektedir.

Kırılganlığı ve sarkopenisi olan bireylerin;

Birçok hastalığa yatkınlıkları vardır,

Başkalarına bağımlı olma ihtimalleri yüksektir,

Kuruma yerleştirilme riskleri artmıştır,


Kırılgan Yaşlı Modeli


Yaşlılarda Koruyucu Sağlık Hizmetleri

Kazalardan Korunma

Görmenin ve İşitmenin Korunması

Bağışıklık ve Aşılama

Kanser Araştırmaları

Kabızlık

Anemi-Kansızlık Araştırması

Nörolojik ve Psikiatrik İşlevler

Beslenme

Ayak Bakımı

Sigara Sorunu

Egzersiz


Yaşlıya Yaklaşım;

Tıbbi

Psikolojik

Sosyoekonomik

Çevresel

Ailesel değerlendirmeyi gerekli kılar..


Rehabilitasyon Ekibinde Şu Meslek Grubu Vardır;

Hekimler,

Fizyoterapistler,

İş-Uğraşı Terapistleri,

Konuşma Terapistleri,

Hemşireler,

Sosyal Çalışmacılar,

Beslenme Uzmanları,

Rekreasyonel Terapistler

Mesleki Danışmanlar,

Psikologlar.

Yaşlıyı değerlendirmede her meslek grubunun ayrıca kendi ölçü ve kriterleri vardır.


Yaşam Kalitesi ve Fonksiyonel Değerlendirme Ölçekleri

Pulses Profili

Barthel ve Modifiye Barthel İndeksi (MBI)

Fonksiyonel Bağımsızlık Ölçütü (FIM)

Katz Günlük Yaşam Aktiviteleri İndeksi

Kırılgan Yaşlı Fonksiyonel Değerlendirme İndeksi

Nothingam Sağlık Profili (NHP)

Kısa Form-36 (SF-36)

Geç Yaşam ve Disabilite Enstrümanı (LLFDI)

Sağlık Değerlendirme Anketi

Arhritis Impact Measurement Scales (AIMS)

Mini Mental Durum Muayenesi (MMSE)

Geriatri Komorbidite İndeksi

Geriatrik Depresyon Ölçeği


Rehabilitasyon;

Yaşlıları dört temel gruba ayrılabiliriz;

1. Belirgin olarak fiziksel engelleri olanlar. Hemipleji, artrit, kırıklar, amputasyonlar, nöromüsküler hastalıklar.

2. Belirgin hastalık belirtisi olmayan kronik hastalıklar. Kronik kalp hastalıkları, kronik akciğer hastalıkları gibi.

3. Belirgin olarak hastalığı olmayan fakat fiziksel olarak genel aktivitede kaybı olanlar.

4. Tam bağımlı, fakat rehabilitasyon potansiyeli olmayan hastalar. Ağır demans, dekompanse kalp hastalığı, terminal dönem malignite gibi.


Rehabilitasyon Uygulamaları;

Tedavi Edici Egzersizler,

Postür Eğitimi,

Yürüme Eğitimi,

Denge Eğitimi, İnstabilite ve Düşmelerin Engellenmesi

Günlük Yaşamın Yeniden Düzenlenmesi,

İş ve Uğraşı Tedavisi,

Beslenme,

Nörolojik Hastalıkların Rehabilitasyonu,

Kardiovasküler ve Pulmoner Hastalıkların Rehabilitasyonu,

Ortopedik ve Travmatolojik Hastalıkların Rehabilitasyonu,

Romatizmal Hastalıkların Rehabilitasyonu,

Psikiatrik Hastalıkların Rehabilitasyonu

Kuruma Yerleştirme.


Yaşlılar İçin Egzersizin Yararları

Vücut kompozisyonundaki değişikliklere yararları,

Kas kuvveti, denge ve düşmeye yararları,

Kronik hastalıklara yararları,

Kas-İskelet sistemi hastalıklarına yararları,

Yaşam süresine etkisi,

Psikolojik yararları.


Egzersizlerin temel özellikleri şunlar olmalıdır;

Kas kuvvetini, esnekliği, dayanıklılığı, koordinasyonu, dengeyi ve fonksiyonel kapasiteyi artırmalıdır, Egzersizin amaçları iyi saptanmalı, kişinin kapasitesine uygun ve özelleştirilebilir olmalıdır, Etkili olması için şiddeti, süresi, sıklığı uygun olmalıdır. Ancak kişi isterse egzersizin seviyesi düşürülmelidir, Zaman içinde artışlar gerçekleştirilmelidir, Isınma, soğuma ve germe egzersizlerini de içermelidir, Düzenli ve sürekli olmalıdır, Emniyetli olmalı ve yaralanma ihtimali düşük olmalıdır, Kişinin istekleri, yaşam koşulları, psikolojik durumu göz önüne alınmalıdır, Zevkli ve kolay uygulanabilir olmalıdır, Yaşam tarzında da modifikasyonlar yapılmalıdır,


Egzersiz Reçeteleme;

Amerikan Kalp Birliği ve Amerikan Spor Hekimleri Birliği yaşlılarda 4 tip egzersiz önermektedir;

1. Endurans Egzersizleri,

2. Dirençli Egzersizler,

3. Fleksibilite Egzersizleri,

4. Denge Egzersizleri.

Egzersizlerden hastaya göre bir kombinasyon yaptıktan sonra bu tedavi edici hareketlerin şiddet, süre, sıklık ve progresyonu belirlenir..


Pek çok yönleriyle incelemeye aldığımız geriatrik rehabilitasyonun, farklı komponentleri olan multidisipliner bir konu olduğu unutulmamalıdır.

Bu sadece aileyi ve çevredekileri değil, sosyal güvenlik kuruluşlarını, devleti ve sonuçta tüm toplumu ilgilendiren bir konudur.


DSÖ yaşlanmayı, “yaşlanma bir ayrıcalıktır” diye nitelendirmektedir


Adana’da yürüyemeyen 89 yaşında yaşlı bir kadın kucakta oy kullandı


Yaşlılarına ve emeklilerine gerekli ilgiyi göstermeyen

devletler istikballerine güvenle bakamazlar

M. Kemal ATATÜRK


Kaynaklar;

Mandıracıoğlu A., Dünya’da ve Türkiye’de Yaşlıların Demografik Özellikleri, Ege Tıp Dergisi / Ege Journal of Medicine 49(3) Ek / Supplement: 39-45, 2010

Bayrakçı Tunay V., Yetişkinlerde Fiziksel Aktivite, in(Fiziksel Aktivite Bilgi Serisi), Baltacı G., Sağlık Bakanlığı Yayın No: 734, Klasmat Matbaacılık, Şubat 2008, 59-66

Gökçe Kutsal Y., Yaşlılık Döneminde Sık Görülen Sağlık Sorunları, in(Yaşlılıkta Kaliteli Yaşam), H.Ü. GEBAM, www.gebam.hacettepe.edu.tr, Bölüm3, 15-24, Kasım2011

Gökçe Kutsal Y., Yaşlıların Sağlık Sorunları, in(Sağlıklı Yaşlanma Genişletilmiş Yeni Baskı 2005), Türk Geriatri Derneği, www.geriatri.org, Bölüm 6, 49-54, Kasım2011

Savaş S., Geriatrik Grupta Egzersiz Reçetelenmesi, Turkish Journal of Geriatrics, 2010; 14 (3): 281-288

Akyüz G., Geriatrik Hastalarda Yaşam Kalitesi, XXXVI. Geleneksel Çubukçu Günleri Konuşması, Türk Fiz. Tıp Rehab Derg 2006;52(Özel Ek A): A57-A59

http://www.gebam.hacettepe.edu.tr/

http://www.geriatri.org/

Koldaş Ş., Kutlay Ş., Geriatrik Rehabilitasyon, Romatizma, 2002, Cilt: 17, Sayı: 3, 195-205

Fadıloğlu Ç., Tokem Y., Geriatrik Rehabilitasyonda Hemşirenin rolü, Türk Geriatri Dergisi 2004; 7 (4): 241-246

Beğer T., Kırılgan Yaşlı, XXXVI. Geleneksel Çubukçu Günleri Konuşması, Türk Fiz. Tıp Rehab Derg 2006;52(Özel Ek A): A18-A22

Küçükdeveci A. A., Rehabilitasyonda Yaşam Kalitesi, Türk Fiz. Tıp Rehab Derg 2005;51(Özel Ek B): B23-B29

Beğer T., Yaşlanma ve Yaşlılık, İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Sürekli Tıp Eğitimi Etkinlikleri, Geriatrik Hasta ve Sorunları Sempozyumu, 12-13 Kasım 1998, İstanbul, s. 9-13

Cindaş A., Yaşlılarda Egzersiz Uygulamasının Genel İlkeleri, Geriatri, 2001, 4(2): 77-84,

Aktaş S., Geriyatrik Rehabilitasyon, in(Tıbbi Rehabilitasyon), Oğuz H., Nobel Tıp Kitabevleri Ltd.Şti., İstanbul, 1995, Bölüm 46, 713-720


cihan geriatrik rehabilitasyon

Travel