Chiang Tung War: Opening of Military Activities in the Extreme North

of Siam in the Reign of Rama IV

Associate Professor Dr. Rattanaporn Sethakul

ศกเชยงตง : การเปดแนวรบเหนอสดแดนสยาม

ในรชสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว รองศาตราจารย ดร.รตนาพร เศรษฐกล0

๑

๑

อาจารยประจาสาขาวชาประวตศาสตร คณะสงคมศาสตรมนษยศาสตร มหาวทยาลยพายพ จงหวดเชยงใหม

แผนทเชยงตง

แกไขดดแปลงจาก : ทว ปญญางกร.

ตานานเมองยอง.๒๕๒๗ หนา ๒

๒

พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร รชกาลท ๓ ชวา สาเหตของสงครามเชยงตงเกดจาก

การทสยามตองการชวยเหลอเจานายสบสองปนนาทหนมาพงพระบรมโพธสมภารอยทเมองหลวง

พระบางและเมองหลวงภคาซงอยภายใตการปกครองของเมองนาน พระบาทสมเดจพระนงเกลา

เจาอยหวทรงมพระราชดารวาการจะยดครองสบสองปนนาไดจะตองยดครองเชยงตงใหได

เสยกอน จงโปรดใหเกณฑทพหวเมองลานนาไปตเมองเชยงตงใน พ.ศ.๒๓๙๒ 1

๑ การเนนสาเหต

ดงกลาวซงดชดเจนและตรงไปตรงมานนอาจจะเปนการอาพรางความมงหมายทแทจรงของสยาม

ในการทาศกเชยงตง เพราะเปนการมองขามความสาคญของเชยงตงและสามารถโตแยงไดวา

หากสยามตองการสบสองปนนาจรงแลว กสามารถจะยดครองสบสองปนนาจากเสนทางอน

และควบคมโดยศนยอานาจชายแดนอน ๆ ของสยามไดโดยไมตองยดครองเชยงตง ในสมย

รตนโกสนทรสยามขยายอานาจออกไปกวางขวาง ดวยความรวมมอของผ นาบานเมองรฐชายขอบ

ทยอมรบฐานะประเทศราชของสยาม การยกกองทพไปตเมองเชยงตงเปนการเปดแนวรบทอย

เหนอสดทสยามเคยทา การศกครงนยอมไมธรรมดา เชยงตงไมไดเปนเพยงบนไดหรอทางผานไป

สบสองปนนาดงทเราเคยเขาใจกน การศกเชยงตงไมนาจะเปนการขยายอานาจไปครอบครอง

สบสองปนนา เพราะสยามไมอาจคาดหวงวาจะไดอะไรจากสบสองปนนาซงอยหางไกล อกทงม

สภาพการเมองภายในทวนวายพรอม ๆ กบสถานภาพการเปนเมองสองฝายฟา เนองจากม “ฮอเปนพอ มมานเปนแม”๒

บทความเรองนจะศกษาถงสาเหตและผลของศกเชยงตง โดยพจารณาถงความสาคญของ

เชยงตงทางดานยทธศาสตร การเมองและการคาทางไกลททาใหเชยงตงเปนเปาหมายสาคญของ

สยามในยคลาอาณานคมของสยามกอนการลาอาณานคมของชาตตะวนตก ปญหาการเมอง

สยามคงไมอยากจะหาเรองใสตวไปเปนฝายฟาทสามในพนท

หางไกลเชนนน หากศกษาความสมพนธเชงอานาจระหวางบานเมองในอนภมภาคลมนาโขงแลว

จะเหนศกเชยงตงเปนภาพการเคลอนไหวของประวตศาสตรความขดแยงทกวางกวาและรวมเอา

ผ มสวนรวมทมากกวาสยาม-พมา-ลานนา-เชยงตง

๑

เจาพระยาทพากรวงศมหาโกษาธบด. พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร รชกาลท ๓. (กรงเทพ : อมรนทรพรนตง,

๒๕๓๘),หนา ๑๓๖-๑๓๗. ๒

ยรรยง จระนคร และรตนาพร เศรษฐกล. ประวตศาสตรสบสองปนนา. (กรงเทพ : วถทรรศน, ๒๕๔๔), หนา ๙๒.

๓

ภายในของสยาม สภาพการณของประเทศราชลานนา ตลอดจนความสมพนธระหวางสยามกบ

ประเทศราชลานนา

ความสาคญของเชยงตงทางดานยทธศาสตร การเมอง และการคาขามพรมแดน

ทตงทางภมศาสตรของเชยงตงมสวนกาหนดบทบาททางการเมองและรปแบบเศรษฐกจ

ของเชยงตง เชยงตงเปนรฐไทใหญทใหญและสาคญทสดทางฟากตะวนออกของแมนาสาละวน

ตงอยละตจดท ๒๑ องศา ๑๗ ลปดา เหนอ และลองตจดท ๙๙ องศา ๔๐ ลปดาตะวนออก ตงอย

ทความสง ๒,๗๐๐ ฟตเหนอระดบนาทะเล สภาพภมประเทศเปนทสง ลอมรอบดวยภเขา และมท

ราบแคบ ๆ ระหวางหบเขา การเปนเมองระหวางหบเขานทาใหเชยงตงใชเนนเขาเปนกาแพง

ธรรมชาตบางตอน ในสวนทเปนทราบจงสรางกาแพงเมองเสรม ในสภาพเชนนทาใหเชยงตงนน

มประตเมองมากกวาเมองของรฐไทอน ๆ คอมถง ๑๒ ประต แตละประตเปนทางออกไปสเมอง

สาคญ ๆ ตาง ๆ ของเชยงตงและรฐไทใหญใกลเคยง 3

๑

๑ ไดแก ประตเชยงลาน ประตปาแดง ประตมานหรอประตมงคละ ประตนาบอออย (ประตนาบอนอย) ประตยางปง ประตหนองผา

ประตไกไห ประตหนองเหลก ประตยางคา ประตแจงเมอง (ประตเจนเมอง) ประตผายง และประตงามฟา ในรตนาพร เศรษฐกล,

“ประวตศาสตรเมองเชยงตง” อรณรตน วเชยรเขยว และนฤมล เรองรงส (บรรณาธการ). เรองเมองเชยงตง. (เชยงใหม :

สรวงศบคเซนเตอร, ๒๕๓๗), หนา ๒๗-๒๘.

๔

เชยงตงมพนทกวางขวางอยระหวางแมนาสาคญสองสายของเอเชยตะวนออกเฉยงใต

ภาคพนทวป คอ แมนาคง หรอ แมนาสาละวนและแมนาโขง ในอดตเชยงตงมอาณาเขตทางเหนอ

ตดตอกบสบสองปนนา ตะวนออกตดตอกบลานชาง ตะวนตกตดตอกบเมองนายและรฐไทใหญ

อน ๆ และทางใตตดตอกบลานนา ตวเมองเชยงตงตงอยบนแองทราบเชยงตง อยบนพนทสง

ประมาณ ๘๗๐ เมตรเหนอระดบนาทะเล รปลกษณะภมประเทศเปนหบเขายาวแบบของ

รฐไทใหญทว ๆ ไป มความยาวประมาณ ๑๘ กโลเมตร และกวางประมาณ ๑๐ กโลเมตร

ทางตอนเหนอเปนทราบ สวนทางใตเปนพนทลกลอนมดอยเตย ๆ แมนาสาคญ คอ แมนาขนหรอ

แมนาเขนและแมนาลาบไหลผาน แมนาขนไหลจากทางใตขนไปทางเหนอ เปนทมาของชอแมนา

พนทเมองมนาอดมสมบรณ กลางเมองมหนองนาใหญเรยกวา หนองตง เปนทเกบกกนาไวใช

ตงแตสมยโบราณ ทางตะวนออก ทางตะวนตกและทางใตเปนทลมนาทวมขง เหมาะแก

ผงเมองเชยงตง

ประตปาแดง

แกไขดดแปลงจาก :

หนงสอเรองเมอง

เชยงตง.หนา VIII.

๕

การปลกขาว ในตนครสตศตวรรษท ๑๙ รอบ ๆ กาแพงเมองมนาขาวกวางตงแต ๕-๑๑ กโลเมตร

ลอมรอบ4

๑ ในปจจบนนสภาพแวดลอมของเมองกยงไมเปลยนแปลงมากนก

ในอดตชาวเมองตงชมชนหนาแนนอยทางตอนเหนอและตอนกลางของเมอง หอคาเจาฟา

เชยงตงตงอยกลางเมอง ขาง ๆ หอคาเปนทตงบานพกของขนนางพมา พนททางใตของเมอง

เปนปาโปรงและสวนเกษตร เอกสารขาราชการองกฤษระบวาใน พ.ศ.๒๓๘๐ มประชากรใน

ตวเมองประมาณ ๖๐๐ ครวเรอน มเมองบรวารอยโดยรอบ บานเรอนของประชาชนทาดวยไม

และไมไผ มวด ๒๒ วด บนดอยรอบ ๆ เมองมพระธาตเจดยซงเปนทเคารพสกการะของชาวเมอง

ชาวเมองเพาะปลกขาว พชผกตาง ๆ และทาการคา จงมตลาดใหญหมนเวยนทก ๆ ๕ วนในเมอง

เชยงตง บนดอยรอบ ๆ เมองเชยงตงเปนทอยของชาวเขา เชน อาขาและลาห ประชากรรวม

ประมาณ ๒๕,๐๐๐ คน5

๒

๑

“Captain McLeod’s 1837 Journal”, in Volker Grabowsky and Andrew Turton. The Golden and Silver Road of Trade

and Friendship. (Chiang Mai: Silkworm Books, 2003), p. 351, ๒

Volker Grabowsky and Andrew Turton, Ibid, pp.347-351.

เมองเชยงตงถายจากเนนเขา พระธาตจอมสะหล

๖

การทเชยงตงเปนรฐไทใหญภายใตอานาจพมาทอยชายขอบ พมาจงใหความสนใจมาก

เพราะถอวาเปนกาแพงปองกนชายแดนของพมาจากการรกรานของจนและสยาม และยงเปนฐาน

ทมนสาหรบขยายอานาจของพมาไปยงรฐไทอน ๆ โดยเฉพาะอยางยงสบสองปนนา เหตการณ

สาคญในประวตศาสตรเชยงตง คอ การแยงชงอานาจของอาณาจกรใหญเพอครอบครอบเชยงตง

ทาใหเชยงตงตองสงบรรณาการใหทงพมาและลานนา การยดครองเชยงตงเปนเครองประกน

ความปลอดภยทางการเมองของพมา ดงนนเม อพมาครอบครอบเชยงตงไดใน พ.ศ.๒๓๐๗

พมาไดเสรมการปองกนเมองเชยงตงดวยการสรางกาแพงสงกวา ๑๕ ฟต กาแพงชนในทาดวยอฐ

ลอมรอบดวยคนา กาแพงชนนอกเปนเนนดน เหมอนกบกาแพงเมองเชยงใหม ตอมาใน

พ.ศ.๒๓๖๒ และ ๒๓๗๗ ไดเสรมกาแพงขนไปและสรางกาแพงไปตามแนวสนดอยรอบ

เมองเชยงตง สวนคนานนขดใหกวางถง ๙ เมตรและลกถง ๑๐ เมตร แสดงถงภยจากการรกราน

ภายนอกและความตองการทจะปองกนเมองอยางเตมท อยางไรกตามทตงของเชยงตงทหางไกล

จากศนยกลางอานาจการเมองของพมาและสยามมสวนสาคญในการปองกนตนเองจากการ

ตลาดในเมองเชยงตง

๗

ควบคมอานาจอยางเดดขาดของทงสองรฐ ใน พ.ศ.๒๓๘๐ แมคคลาวด ใชเวลาถง ๒๙ วน

เดนทางจากเชยงใหมไปเชยงตง มชชนนารอเมรกนทเชยงใหมกใชเวลาถง ๒๓ วนในการเดนทาง

ไปถงเชยงตงเพอสารวจพนทในการเผยแพรศาสนา 6

๑ ทตงทโดดเดยวและขนาดพนทใหญกวารฐ

ไทใหญอน ๆ ทางตะวนออกทาใหเชยงตงสามารถตอรองและรกษาอานาจการปกครองตนเองได

คอนขางสง

๑

K. William Melchers, The Thai Invasion of Kengtung During the Reign of Rama lll”, Anuson Walter Vellar.

(Honolulu : Center for Asian and Pacific Studies, 1986), p.195.

๘

ทตงของเชยงตงทตดตอกบเชยงใหมทาใหชาตมหาอานาจใหความสนใจดวยเชนกน

พมาตองการยดครองเชยงใหมเพราะตองการรกษาเขตแดนทตดตอกบรฐไทใหญ หากยดครอง

เชยงใหมไมไดพมากตองรกษาอานาจทเชยงตงเอาไวใหมนเพอครองอานาจเหนอรฐไทใหญอน ๆ

โดยเฉพาะอยางย งสบสองปนนา เพราะการเดนทางจากเชยงตงไปเชยงรงใชเวลา ๙ วน

เชยงตงทาใหพมาควบคมสบสองปนนาไวได สงผลทงทางการเมองและการคา เพราะเสนทางจาก

สบสองปนนาถงเชยงตงเปนเสนทางการคาคาราวานของพอคาจนจากยนนาน ผลประโยชนจาก

การคาในรปแบบตาง ๆ เปนรายไดทงของเจานายเชยงตงและพมา ความสมพนธทใกลชดระหวาง

เชยงตงกบเชยงรงนนเปนความสมพนธฉนเครอญาต มการแตงงานระหวางเจานายของทงสองรฐ

พมาสามารถขยายอานาจของตนผานรฐไทใหญตาง ๆ ไปถงเชยงตงได ในขณะทสยามกเหนเปน

ไมหมายเมอง

กาแพงและคเมองทจอมมน

๙

โอกาสทเชยงใหมอยใกลเชยงตงจงพยายามขยายอานาจออกไปใหไกลทสดเทาทจะทาได โดยใช

ประเทศราชลานนาเปนเครองมอทาใหสยามไมตองลงมาจดการกบเชยงตงดวยตนเอง

ภมหลงทางประวตศาสตรของเชยงตง

เชยงตงกอตงขนโดยพญามงรายปฐมกษตรยของอาณาจกรลานนาในยคสมยของ

การสรางบานแปงเมอง ตานานพญามงรายสรางเมองเชยงตงเลาวา กอนทจะสรางเมองเชยงราย

พญามงรายเสดจประพาสลาสตวไปถงดอยจอมหงส ทรงเหนภมประเทศเหมาะทจะสราง

บานเมอง จงทรงชกชวนใหชาวลวะซงเปนคนพนถนกบคนไทเขนมาตงบานเมองใหเปน “ลกชาง

หางเมอง”๑

ตงเปนเมองอยทบรเวณหนองตง ใหผ นาชาวลวะปกครองเมองเปนสวนหนงของแควน

โยน ความเปนมาของเชยงตงเปนเรองราวปรมปราคตทผสมผสานนทานพนบานและพทธศาสนา

ตานานกลาวอธบายชอของเมองเชยงตงวามาจากชอของตงคฤาษ ผใชไมเทาเหลกขดลงบนพนดน

ใหเปนรองเพอระบายใหนาททวมอยไหลออกไปจนสรางบานเมองขนมาได8

๒

๑

สงวน โชตสขรตน, “ตานานพระยามงรายสรางเมองเชยงตง”, รวมสารนยายไทย. (กรงเทพ : โอเดยนสโตร, ๒๕๑๕), หนา ๓๖.

๒ ทว สวางปญญางกร. ตานานเมองเชยงตง. (เชยงใหม : แผนกอนรกษและเผยแพรวรรณกรรมลานนา, ๒๕๒๗), หนา ๒๑-๒๕.

๑๐

พญามงราย

บานชาวลวะทบานแงก เมองเชยงตง

วดลวะทบานแสน เมองเชยงตง

๑๑

กาเนดของเมองเชยงตงในตานานนนเปนนยายปรมปราทผกโยงกบเรองราวของ

พทธศาสนาและการประดษฐานพระธาตเพอตอกยาความสาคญของเมอง ในฐานะทเปนสวนหนง

ของอาณาจกรลานนาในสมยแรกเจาเมองลวะตองมาเฝาพญามงราย ทเมองเชยงรายและ

เชยงใหมเพ อรบใชหรอ “เอาเวยกเอาการ” ในฐานะของเมองขน ตอมาความสาคญทาง

ยทธศาสตรของเมองเชยงตงทาใหกษตรยเชยงใหมสงพระโอรสไปปกครองเมองเชยงตง โดยม

อานาจในการปกครองตนเอง ภายหลงเชยงตงและเชยงใหมมฐานะเหมอนเปนบานพเมองนอง

มบางสมยทกษตรยลานนาเขมแขงกจะขยายอานาจไปเหนอเมองเชยงตง โดยเฉพาะอยางยง

ในยคทองของพทธศาสนาในลานนา เชยงตงไดรบเอาพทธศาสนานกายสวนดอกและปาแดง

จากเชยงใหม มการสงพระสงฆมาเรยนทเชยงใหม สานกสงฆสาคญของเชยงตงสบทอดจาก

เชยงใหม

๑๒

ในยคทเปนประเทศราชของพมากวาสองรอยปเมองเชยงใหมมฐานะเทยบเทากบเชยงตง

ความสมพนธระหวางลานนากบเชยงตงทางดานการเมอง ศาสนาและการคาทดาเนนสบมาจนถง

ยคทเชยงตงตกอยใตเงอมเงาอานาจจกรวรรดนยมตะวนตกและลานนาเปนประเทศราชของสยาม

ลดลง เนองจากความระแวงวาชาตมหาอานาจตะวนตกจะยดครองลานนา ทาใหสยามจากด

ความสมพนธระหวางลานนากบเชยงตงถงกบหามเจานายลานนาไมใหแตงงานกบคนตางชาต9

๑

รฐไททางเหนอไมไดพฒนาเปนรฐรวมศนยอานาจขนาดใหญ มกจะอยในฐานะเมองขน

ของอาณาจกรทใหญกวา อยางไรกตามความสมพนธระหวางเมองแมกบเมองขนเปนไป

อยางหลวม ๆ เจาอธราชเหนอเชยงตงหรอรฐไทอน ๆ ไมไดแสดงความเปนเจาของหรอแสดง

บทบาทของผ ปกครองทมอานาจและกรรมสทธเดดขาด ความสมพนธระหวางเจาอธราชกบ

ประเทศราชแตเปนเพยงการยอมรบอานาจท เหนอกวา ตามหลกการ “ความเขมแขง คอ

ความถกตอง” (might is right) อาณาจกรทเขมแขงจะไดรบการยอมรบจากบานเมองทออนแอ

กวา โดยยอมเปนเมองขน แตเมองขนเหลานนกยงคงอานาจในการปกครองตนเองและมสทธทจะ

ประกาศเอกราชหรอเปลยนแปลงความจงรกภกดไปยงเจาอธราชทเขมแขงกวา จะเหนไดวา

ในสมยพระเจามนดง พมาออนแอจนทาใหรฐไทใหญทอยหางไกลแขงขอ พระเจามนดงตองทรง

ขอรองใหขาราชการองกฤษทเดนทางไปยงรฐไทใหญในยนนานชกจงใหรฐเหลานนยอมรบอานาจ

ของกษตรยพมา1 0

๒ ความสมพนธทางการเมองระหวางเชยงตงกบเจาอธราชไมวาจะเปนพมาหรอ

สยามในรปของรฐประเทศราชสามารถเปลยนแปลงไดทกเมอ เมอองกฤษยดพมาตอนบนไดและ

กาลงขยายอานาจเขาสรฐไทใหญ องกฤษพยายามทจะเขาใจระบบความสมพนธน เพอจะจดการ

ระบบการปกครองรฐไทใหญใหมประสทธภาพมากทสด

ในชวงปลายครสตศตวรรษท ๑๙ เชยงตงมอานาจในการปกครองตนเองคอนขางมาก

เจาฟาเชยงตงมอานาจในบานเมองของตนเองมากกวาเจาฟาของรฐไทใหญอน ๆ เปนเพราะทตง

ของเชยงตงทอยหางไกลจากเมองหลวงของพมาจนยากทจะควบคมได 1 1

๓ พมาสงขนนางมาประจา

ทเชยงตงเพอดแลการเกบภาษการคาและสอดสองดแลความเคลอนไหวของเชยงตงและรฐไทใหญ

อน ๆ ทสวามภกดตอพมา

๑

หจช. ร.๕ ม.๕๘/๑๘๐ หนงสอราชการเมองลาปาง. ( ๗ สงหาคม - ๑๕ ธนวาคม ร.ศ.๑๑๕.)

๒ UK., F.O. 69/103, Note by Colonel E. B. Sladen, Commissioner of the Arakan Division, on the Shan States,

December 1, 1884. ๓

UK., F.O 69/103, Semi-official letter from the Revd. Dr. Cushing, to the Chief Commissioner, British Burma,

December 4, 1884.

วดยางกวงสานกสวนดอกจากเมองเชยงใหม

๑๓

เชยงตงเปนรฐไทใหญทสาคญ ในทางการเมองเชยงตงมอานาจมากเพราะเปนรฐทมงคง

จากการคาขาย มความสมพนธใกลชดกบเจาเมองไทใหญอน ๆ และมจานวนประชากรมาก

อกทงยงมเมองบรวารทสาคญหลายเมอง คอ เมองยอง เมองเลน เมองสาด และเมองป

ในทางเศรษฐกจความสาคญของเชยงตงอยทการคา โดยเฉพาะอยางยงการคาขามพรมแดน

ระหวางจนกบรฐไท เสนทางการคาหลกจากยนนานผานเชยงตงมายงรฐไททางใต หลงจากองกฤษ

ยดหวเมองชายทะเลของพมาไดแลว ไดเรมการสารวจเสนทางการคาผานรฐไทขนไปจนถง

ชายแดนจน เปนการสงขาราชการองกฤษไปยงลานนา เชยงตง และเชยงรงเปนครงแรกเพอ

เปดเสนทางการคาสตลาดจน บนทกการเดนทางสารวจเสนทางการคาในพ.ศ.๒๓๘๐ ของ

นายแพทยเดวด รชารดสน และรอยเอก วลเลยม ซ แมคคลาวด เปนเอกสารประวตศาสตรสาคญ

เกยวกบบานเมองของรฐไทและเสนทางการตดตอคาขายขามพรมแดน12

๑

๑

ดรายละเอยดใน Volker Grabowsky and Andrew Turton. The Gold and Silver Road of Trade and Friendship.

(Chiang Mai : Silkworm Books, 2003).

แผนทเสนทางการคา

๑๔

เจานายเชยงตงทกระดบทาการคามากบางนอยบาง รายไดจากการคาเปนรายไดหลก

ของเชยงตงและสวนหนงของรายไดนถกสงไปราชสานกพมา 1 3

๑ บทบาทของเชยงตงทางการคา

ทาใหเชยงตงเปนทสนใจของชาตตะวนตกทตองการจะเขาส “China Market” ทนททองกฤษ

ตงหลกม นคงทหวเมองชายทะเลของพมา องกฤษเรมมองหาเสนทางการคาสจนผานลานนา

เชยงตงและสบสองปนนา ทามกลางความหวาดระแวงของพมา สยามและจน ในขณะนน

ขาราชการองกฤษยนยนในขณะนนวา องกฤษตองการเปดเสนทางการคาเทานน ไมไดม

วตถประสงคแอบแฝงทางการเมองแตประการใด จากการเดนทางสารวจเสนทางและบานเมอง

รายทางตงแตมะละแหมงขนมา ขาราชการองกฤษพบวาเชยงตงเปนศนยกลางการคาทสาคญ

สภาพการณของรฐไทใหญทอยตอแดนลานนาเปนทสนใจขององกฤษตงแตแรก ภายหลงเมอ

องกฤษชนะสงครามกบพมาและยดพมาตอนลางได องกฤษกเรมสนใจสถานการณชายแดน

ระหวางสยามกบพมามากขน เมอเซอรจอหน บาวรงมาถงกรงเทพกไดรบทราบขอมลเกยวกบ

การรบพงตอส ในพนทชายแดนเชยงใหมกบรฐไทใหญจากนายโทมส นอกซ ซงเคยเปนทปรกษา

ทางดานอาวธปนใหญของพระบาทสมเดจพระปนเกลาเจาอยหว14

๒

๑

K. William Melchers, “The Thai Invasion of Kengtung During the Reign of Rama II”, in Ronald D. Renard. Anuson

Walter Vella (Honolulu : University of Hawaii, 1986), p.196. ๒

Nigel J. Brailey, “The Origins of the Siamese Forward Movement in Western Laos, 1850-82”, Ph.D dissertation,

University of London, 1968, p.95.

เจาฟากอนแกวอนแถลงและพระโอรส

จากซาย : เจาขนเมอง เจาฟากองไต และเจาฟาพรหมลอ

๑๕

บทบาททางการเมองของลานนาในลมนาโขงตอนกลาง

ในชวงตนพทธศตวรรษท ๒๔ บานเมองลานนาอยในสภาพ “...บานหางนาหาง

บานอกเมองรก ไปทางใตกกลวเสอ ไปทางเหนอกกลวชาง บานเมองบมนบเทยง...”๑

ชวงเวลาของ”การเกบผกใสซา เกบขาใสเมอง” ของเจานายลานนาเปนชวงทพมา

กาลงออนแอเพราะปญหาการเมองภายใน เมองขนของพมาขดแยงรบพงกนเอง บางกมปญหา

การแยงชงอานาจภายใน เกดสญญากาศทางการเมองขนหลายแหง ลานนาแมจะไมใช

อาณาจกรเขมแขงดงสมยราชวงศมงราย แตดวยการหนนหลงจากสยามทาใหสามารถขยาย

อานาจไปยดครองเมองชายแดนของรฐไทใหญและลอ เพอแสวงหากาลงไพรพลใสบานใสเมอง

ทาใหเมองขนของพมาออนแอและเปนการเสรมความเขมแขงใหกบชายแดนทางเหนอของสยาม

สยามจงสงเสรมใหลานนาขยายอานาจออกไปใหกวางขวางทสด การทสยามไมไดสงกาลง

สนบสนนโดยตรงทาใหสยามปฏเสธเชลยศกและทรพยสนท ไ ดมาจากการทาสงคราม

เพราะตองการผกใจเ จานายทงหลายและเปนการสง เส รมใหทม เทกาลง ทาสงคราม

ซงใหผลประโยชนแกทงสองฝาย

เจาเจดตน

และเจานายเมองนานเมองแพรไดฟนฟบานเมองขนมาดวยการ “ฟนมา น” แตการปลดแอกจาก

อานาจพมาไมไดทาใหบานเมองคนสภาพความเปนปกแผน เพราะผคนของลานนาสญหายตาย

จากจนบานเมองราง ความเขมแขงของผ นาลานนาทาใหสามารถรวบรวมกาลงคนไดจานวนหนง

และเรมทจะ “สบเสาะซองสมแสวงหากาลงพลมาตงบานเมอง” โดยทาสงครามกวาดตอนผคน

จากเมองตาง ๆ ทางเหนอมาตงถนฐานในบานเมองของตนเอง เชยงใหม ลาพน และลาปางกวาด

ตอนผคนทางตะวนตกของลมนาสาละวนและแมนาโขง ในขณะทนานและแพรขยายอานาจไปส

บานเลกเมองนอยทางตะวนออกของแมนาโขง

ตารางขางลางนเปนตวอยางการทาสงครามเพอรวบรวมกาลงคน จากบานเมองทาง

ตอนเหนอของลานนา

๑

โครงการศกษาวจยคมภรใบลานภาคเหนอ. ตานานสบหาราชวงศเลมท ๓ ผกท ๖-๗. (เชยงใหม : สถาบนวจยสงคม,

๒๕๓๓), หนา ๒๕

๑๖

ป ลานนาตะวนตก* ลานนาตะวนออก**

๒๓๒๑ ตเมองปน เมองตองกาย

๒๓๒๖ ตเมองฝงตะวนตกแมนาคง

๒๓๔๑ ตเมองสาด เมองป

๒๓๔๕ ตเมองสาด ยดเมองเชยงตง

ตเมองลอสบสองปนนา

เมองมา เมองลา เมองกอก

เมองกา เมองขาก เมองนง16

๑

๒๓๔๗ ยดครองเมองยอง ตบานย

ตเมองเชยงแขง และเมอง

เชยงรง และเมองสบสองปนนา

เมองหลวย เมองกาย เมองแร

เมองเชยงขาง เมองวะ

เมองลวง เมองหน เมองแจ

เมองฮาย เมองเชยงเจอง

เมองทาลอ เมองวง เมองมาง

เมองขวง เมองถาด เมองขาง

เมองสง สบสองปนนาเชยงรง17

๒

๒๓๕๒ ตเมองสอก เมองเชยงคา

บานสายเมองมา เมองยาง

๒๓๕๔ ตเมองลา เมองพง

๒๓๕๕ ตเมองลา เมองพง

เมองเชยงแขง เ มองหลวงภคา

เอาคน๖,๐๐๐ คนมาไวเมองนาน

๒๓๘๑ ตเมองป เมองสาด เมองตวน18

๓

๑ ความดความชอบในครงนทาใหพระยากาวละไดรบโปรดเกลาฯใหเปนเจาประเทศราช มนามศกดสมญาวา พระบรมราชาธบด

ศรสรยวงศองคอนทรสรศกดสมญามหาขตตยราชชาตราชาไชยสวรรยเจาขณฑสมาพระนครเชยงใหมราชธาน พระยาประชากจ

กรจกร, อางแลว, หนา ๔๖. ๒ พระยาประชากจกรจกร, อางแลว, หนา ๔๗๒-๔๗๓. ๓ พงศาวดารโยนกระบวา ไดครวเชลยหญงชายใหญนอย ๑๘๖๘ คน ปน ๔๗ กระบอก มา ๑๕ ตว โค ๒๔๖ ตว ใน พระยาประชา

กจกรจกร, อางแลว, หนา ๔๘๗.

* กลมเมองเชยงใหม ลาพน ลาปาง

** กลมเมองนาน เมองแพร

๑๗

หลงจากตงบานเมองมนคงแลวเจานายลานนาเรมขยายอานาจไปยงเมองเลกเมองนอย

ชายแดนทเคยอยภายใตอานาจของเชยงตงและรฐไทใหญตาง ๆ ซงเปนเมองขนของพมา ใน

พ.ศ.๒๓๔๕ พระยาอปราชธรรมลงกาเมองเชยงใหมยกกองทพไปปราบปรามราชาจอมหง

ทเมองสาดไดสาเรจ จงยกกาลงตอไปเมองเชยงตง ยดเมองเชยงตงได แตเจาฟาเชยงตงอพยพ

ไพรพลไปอยท เมองหลวย เมองยาง และเมองแลม รอจนกองทพเมองเชยงใหมยกกลบไป

จงกลบไปเชยงตงเชนเดม หลงจากผ นาเชยงใหมขบไลพมาออกจากเชยงแสนซงเปนทมนสดทาย

ไดสาเรจใน พ.ศ.๒๓๕๐ สรางความเชอมนใหกบเจาบานเจาเมองตามชายแดน เชยงใหมจง

สามารถใชยทธวธเกลยกลอมใหเจาฟาเชยงตงนาไพรพลหลายรอยครอบครวเขามาอยท

เมองเชยงใหม ชาวเขนกลมนตงถนฐานบรเวณนอกประตเชยงใหมทางใต สวนบรรดาเจานาย

ทงหลายนนตงคมอยเหนอวดนนทาราม ตาบลหายยา อาเภอเมอง จงหวดเชยงใหม1 9

๑ ปรากฏใน

ตานานพนเมองเชยงใหมและพงศาวดารโยนกไดกลาวถงการมสวนรวมของเจานายเมองเชยงตง

และเมองยองในการชวยลานนาทาสงครามหลายครง จะเหนไดวากองทพลานนาไดขนไปต

เชยงตงหลายครงแตไมไดยดครอง หรออาจจะยดครองไมไดเนองจากเชยงตงเปนเมองใหญ อกทง

มเมองบรวารอกหลายเมองกระจายกนอย ทาใหยากตอการทจะควบคมอยางเดดขาด ลานนาจง

๑

ปราน ศรธร, “เมอเงยวเขามามบทบาทในภาคพายพของไทย”, แผนดนไทย. วนท ๒๔ มนาคม พ.ศ. ๒๕๒๑, หนา ๕.

พระเจากาวละและเจาธรรมลงกาผนากองกาลงลานนาในการทาสงคราม

กวาดตอนไพรพล

๑๘

เพยงแตนาเอาเจานายและกวาดตอนไพรพลของเชยงตงลงมาทเชยงใหมและสงไปเขาเฝา

พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชทกรงเทพ20

๑

นอกจากเจานายเชยงใหม ลาพนและลาปางจะไดทาศกกวาดตอนไพรพลจากเชยงตงและ

รฐไทใหญแลว เมองนานกมสวนอยางสาคญในการขยายอานาจสพนทดานตะวนออกของ

แมนาโขงโดยเฉพาะอยางยงในพนทสบสองปนนาและลาวตอนเหนอ พงศาวดารเมองนาน

กลาวถงการอพยพและกวาดตอนชาวลอจานวนมากตงถนฐานในเมองนาน มการยกกองทพ

ไปโจมตเมองชายแดนสบสองปนนาและกวาดตอนผ คนจากเมองลา เมองพง เมองเชยงแขง

และเมองหลวงภคาเขามาเปนกาลงพลของเมองนานเปนจานวนมาก อาณาเขตการปกครองของ

เมองนานไดขยายไปถงเมองสงซงอยทางตอนเหนอของลาวตดตอกบเมองลาของสบสองปนนา

จากการทมอาณาเขตใกลชดกนทาใหนานเขาไปเกยวของกบการเมองภายในของสบสองปนนา

จนนามาสศกเชยงตง 2 1

๒ นาสงเกตวาในการทาศกเชยงตงทงสองครงกรมหลวงวงษาธราชสนท

ทรงยกกองทพหลวงขนมาทางเมองนาน

แมจะถกโจมตและกวาดตอนผคนออกมาเปนจานวนมาก แตเมองเชยงตงไมไดกลายเปน

เมองราง เพราะเจามหาขนานเชอสายของเจาฟาเชยงตงยงกบดานอยทเมองยาง ไมไดเขามา

สวามภกดกบสยาม ในตานานปาแดงกลาววาเจามหาขนานตองการฟนฟบานเมองของตน

ไมตองการไปอยกบเชยงใหมเพราะเกรงจะสนชาตสนเผาพนธไปเสย 2 2

๓ ในตอนทอยทเมองยาง

เจามหาขนานมความสมพนธอนดกบเชยงใหม ทางเชยงใหมพยายามชวยเหลอเจามหาขนาน

เม อถกพมาเขาโจมต โดยใน พ .ศ .๒๓๕๔ เจานครเชยงใหมไดใหเกณฑกองกาลงจาก

เมองเชยงใหม ลาพน และเมองอน ๆ ใหเจาพทธวงศนาทพไปชวยขบไลพมาแตไมสาเรจ ตองถอย

มายงทพอยทเมองยอง แมกองทพของเจาหอหนาธรรมลงกายกไปชวยกยงไมสามารถเอาชนะ

พมาได จนตองถอยทพกลบ ทาใหเจามหาขนานเหนวาเชยงใหมคงไมสามารถจะชวยเหลอให

ตงบานเมองได เนองจากพมายนยอมใหเจามหาขนานปกครองเมองเชยงตงโดยตงใหเปนเจาฟา

เขมรฐมหาสงหะบวรสธรรมราชา เจามหาขนานจงยอมสวามภกดตอพมา2 3

๔ เหตการณครงนนทา

ใหอานาจของพมาในรฐไทใหญเขมแขงขนมาอก เชยงใหมเรมหวาดระแวงวาหากเชยงตงตงขน

๑

พระยาประชากจกรจกร, อางแลว, หนา ๔๗๓.

๒ ในเมองนานมหมบานของชาวลอและยองในปจจบนนประมาณ ๖๐ หมบานดรายละเอยดใน รตนาพร เศรษฐกล. ชาวไทลอ

ในจงหวดนาน. (เชยงใหม : สถาบนวจยและพฒนามหาวทยาลยพายพ, ๒๕๓๘), หนา ๒๐-๒๕.. ๓

Sao Saimong Mangrai. The Padaeng Chronicle and the Jengtung State Chronicle Translated. (Ann Arbor :

University of Michigan} 1981), p.259’ ๔

Sao Saimong Mangrai, Ibid, p.259.

๑๙

มนคงไดจะเปนเหตใหผคนทไดกวาดตอนมาจากเมองตาง ๆ ในอาณตของเชยงตงอพยพกลบไป

บานเมองของตน ทาใหสญเสยกาลงคนของลานนา เจาฟามหาขนานเองไมไวใจสยามซงเปน

เจาอธราชเหนอประเทศราชลานนา เพราะวาในยคเกบผกใสซา เกบขาใสเมอง เจานายลานนา

ไดกวาดตอนและอพยพผคนจากเชยงตงและเมองบรวารไปเปนจานวนมาก

ความสาเรจในการยดครองเชยงตงของพมาทาใหสยามตนตวเกรงพมาจะขยายอานาจ

เขาสลานนา เชยงใหมรบคาสงจากกรงเทพใหคอยดแลสอดสองความเคลอนไหวของพมา

ทางดานตะวนตกของแมนาคง 2 4

๑ โดยเฉพาะอยางยงหลงจากเจาฟาเชยงตงสวามภกดกบพมา

ถงขนทไมใหมการตดตอคาขายระหวางกน ทาใหฝายเชยงตงนนวตกกงวลมาก เชยงตงตองการ

รอฟนสมพนธไมตรระหวางเชยงตงและเชยงใหม ใน พ.ศ.๒๓๖๕ เจาฟามหาขนานไดสง

คณะสงฆและฆราวาสมายง เชยงใหม แตทางเ ชยงใหมปฏบตตามคาสงของกรงเทพ

อยางเครงครด จดสงคนเหลานนลงไปกรงเทพ 2 5

๒ เจาฟามหาขนานพยายามอยางยงทจะขอให

เปดเสนทางการคาเพราะการคาเปนรายไดหลกของเชยงตง ไดจดสงขาราชการและพอคาไปเฝา

เจาหลวงเชยงใหมเพ อขอเปดการคาระหวางเมอง และขอผานไปยงเมองทามะละแหมง

แตไม สาเ รจ เพราะเ ชยงใหมไ ด รบคาส งจากกรง เทพไมใ หตดตอกบเ ชยงตงห รอพมา

เมอรอยเอกแมคคลาวดเดนทางไปถงเชยงตงและเจรจาการคากบเจาฟามหาขนาน ในครงน

เจาฟาเชยงตงไดขอใหองกฤษชวยกดดนใหสยามยอมเปดเสนทางการคาทางเหนอ26

๓

ประเทศราชลานนาของสยามนนมหนาทเหมอนกบบรรดาหวเมองไทใหญของพมาทคอย

ดแลพระราชอาณาเขต รายงานใหเมองหลวงทราบถงความเคลอนไหวของขาศกศตร และให

ความ รวมมอทาง ดานกาลงคนและเสบยงอาหารในการทาสงคราม ในชวง ตนของ

สมยรตนโกสนทรเจานายลานนาไดรบความชวยเหลอทางการทหารจากกรงเทพในกรณทพมา

ยกกอง ทพ ใหญม า รกราน แต เ จ านายของ ลานนาฟนฟ บาน เ ม องข นมา ดวยตนเอง

ในขณะเดยวกนกทาหนาทเฝาดแลชายแดนและคอยสอดแนมพมาใหกบสยาม ทสาคญคอ

การสงเสรมเกยรตภมของสยามใหกวางไกลดวยการนาเอาเจาเมองตางทเคยขนอยกบพมา

มาเขาเฝาถวายความจงรกภกดตอพระมหากษตรยทกรงเทพเปนการหาความชอบใสตน

๑

พระยาประชากจกรจกร, อางแลว, หนา ๔๗๙.

๒ พระยาประชากจกรจกร, อางแลว , หนา ๔๘๒-๔๘๓ .และประชมพงศาวดารภาค ๔ ตอนปลายและภาค ๕ .

(กรงเทพ : องคการคาครสภา: ๒๕๐๖), หนา ๓๑๓. ๓

Volker Grabowsky and Andrew Turton, Ibid, p.345.

๒๐

จดเรมของศกเชยงตง

ศกเชยงตงครงแรกใน พ.ศ.๒๓๙๒-๒๓๙๓ เกดขนสมยเจาฟามหาขนานเปนผ ครอง

เมองเชยงตง เจาหลวงพทธวงษเปนเจาหลวงเชยงใหม สวนสยามอยในรชสมยพระบาทสมเดจ

พระนงเกลาเจาอยหว ปญหาความขดแยงระหวางเจานายสบสองปนนาใน พ.ศ.๒๓๘๖ ถกยกให

เปนสาเหตของศกเชยงตง27

๑

๑

สานกวรรณกรรมและประวตศาสตร กรมศลปากร. ประชมพงศาวดารฉบบกาญจนาภเษก เลม ๑๑. (กรงเทพ : กรมศลปากร

, ๒๕๕๑), หนา ๕๑๙-๕๒๘

แผนทการตดตอและการอพยพระหวางสบสองปนนา - ลานนา

๒๑

สบสองปนนาเปนรฐไทลอทรวมตวกนอยางหลวม ๆ เมองเชยงรงเปนเมองหลวงและ

เปนเมองใหญทสด ทสาคญคอ เปนศนยกลางการคาจากจนลงมาสรฐไท เชยงรงเปนทตงของ

ราชสานกเจาแสนหวสบสองปนนาจงเปนสญลกษณทางการเมองทสาคญ เนองจากระบบ

การปกครองของเชยงรงเปนระบบสมาพนธรฐทรวมเอาเมองตาง ๆ เขาไวภายใตระบบเครอญาต

ความเขมแขงของกษตรยไมไดอยทความสามารถสวนพระองคแตอยทการประสานความสามคค

ในหมเจาเมองทงหลาย พระองคตองมความสมพนธอนดกบบรรดาเจาเมองใหญ ๆ ทจะสนบสนน

อานาจของพระองค จะเหนไดวาในการตดสนนโยบายสาคญ ๆ ของสบสองปนนานน

เจาเมองใหญ เชน เมองลวง เมองฮา เมองลา และเมองฮายจะรวมในการตดสนใจทกครง

แมคคลาวด ไดบนทกถงการปรกษาหารอขอราชการทเชยงรงกบบรรดาเจาเมองตาง ๆ และ

ทาวขน28

๑

โครงสรางของอานาจทางการเมองของสบสองปนนาทาใหเกดการแยงชงอานาจระหวาง

เจานายอยเสมอ ใน พ.ศ.๒๓๘๖ เกดการแยงชงอานาจระหวางกลมเจานายทพมาสนบสนนกบ

กลมทจนสนบสนน จนในทสดมเจานายกลมหนงหนภยมาอยทหลวงพระบางและขอความ

ชวยเหลอจากกรงเทพ ในฐานะเมองใหญและเปนศตรขบเ ค ยวกบพมามาโดยตลอด

พระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวเหนวาควรจะรบเอาไว เพราะ “...ถาจะไมรบกเหมอนกบ

กลวพมา...”

พระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวทรงมพระราชดารวา29

๒

...ทพมามอานาจในเมองเชยงรง กเพราะพมาไดอาศยเมองเชยงตงอนอยตอ

แดนสบสองปนนาทางดานตะวนตก เหมอนอยางทพมาไดอาศยเมองเชยงใหม

จงมอานาจตอไปถงเมองหลวงพระบาง และเมองเวยงจนทนแตปางกอน ถาพมา

ไมไดเมองเชยงตงเปนทอาศยแลว กจาตองปลอยเมองเชยงรงแลสบสองปนนา

เหมอนทตองปลอยเมองหลวงพระบางและเมองเวยงจนทนใหแกไทย เพราะไทย

ไดเมองเชยงใหมไวฉะนน...

๑

Volker Grabowsky and Andrew Turton. The Gold and Silver Road of Trade and Friendship. (Chiang Mai : Silkworm

Books, 2003), pp.371-375. ๒

เรองเดยวกน, หนา ๕๒๙.

๒๒

พระราชดารดงกลาวแสดงถงความสาคญทางยทธศาสตรของเชยงตงและเชยงใหม

ในการขยายอานาจของพมาและสยาม และความชาชองในดานภมรฐศาสตรของพระองค

อยางไรกตามการศกครงนพระองควางพระราชหฤทยใหหวเมองลานนาดาเนนการเอง เพราะ

เชยงใหมเคยทาศกกบเชยงตงมาแลวและเจานายอาสาทจะยกกองทพไปตเชยงตงเอง แรงบนดาล

ใจทจะยกกองทพไปตเชยงตงนนาจะเกดจากการทมเจานายเชยงตงอยทเชยงใหมจานวนหนง

การทาศกเชยงตงหากสาเรจกเทากบวาเชยงใหมจะไดขยายอานาจไปถงเชยงตงตดตอกบ

สบสองปนนาได พมาซงเปนเมองแมของเชยงตงตองวนวายอยกบการปราบปรามหวเมอง

ไทใหญอน ไมสามารถจะมาชวยเหลอเชยงตงไดนบเปนโอกาสทด

การศกเชยงตงใน พ.ศ.๒๓๙๒น พระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว โปรดใหม

ทองตราเกณฑกองทพเมองเชยงใหมจานวน ๕,๐๐๐ คน เมองลาปางจานวน ๑,๐๐๐ คน

เมองลาพนจานวน ๕๐๐ คน จดเปนสองกองทพ กองทพใหญมพระยาอปราชพมพสาร พระยา

เมองแกวสรยวงศ หนานธรรมปญโญ และนายนอยดาวเรอง ยกไปทางเมองเชยงราย อกทพหนง

นาทพโดยพระยาราชบตรเมองเชยงใหม และนายนอยมหาพรหมบตรพระยาเชยงใหมมหาวงศยก

ไปทางเมองสาด ใหทพทงสองพรอมกนไปตเมองเชยงตงในเดอน ๔ ประกา พ.ศ.๒๓๙๒ ปรากฏวา

กองทพของพระยาราชบตรไปถงกอน รออยจนเสบยงอาหารหมด จงถอยทพกลบ ในขณะท

ทพใหญตหวเมองรายทางเรอยไปทาใหไปถงชา การศกครงนจงไมสาเรจและฝายเจานาย

ตางกลาวโทษกนและขอโอกาสทจะยกกองทพขนไปอกครง แตพระบาทสมเดจพระนงเกลา

เจาอยหวสวรรคตเสยกอนจงใหยบยงไว30

๑

การศกเชยงตงเปนภารกจทสบตอมาถงรชสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว

เนองจากเหนวาพระมหากษตรยพระองคกอนไดรเรมไวแลว หากแตความลมเหลวในครงนน

เกดจาก “พวกลาวไปเกยงแยงกนเสยการจงไมสาเรจ” หากมกองทพจากกรงเทพกากบไปดวย

นาจะไดชยชนะ อกทงพมากาลงมสงครามกบองกฤษเปนครงทสอง คงไมสามารถมาชวยเหลอ

เชยงตงไดอยางเตมท อกทงบรรดาเสนาบดชนผ ใหญทงหลายตางเหนดวยกบการทาศกเชยงตง

ตอไป จะเหนไดวาทรงตดสนพระทยสานตอภารกจศกเชยงตงทง ๆ ทไมทรงเหนดวยเทาใดนก

แตเนองจากภารกจนเกดขนในชวงเวลาทพระองคเพงทรงขนครองราชยและทรงมสถานภาพทาง

การเมองทโดดเดยว จงตองทรงดาเนนนโยบายเปนมตรกบกลมขนนางขาราชการและเจานาย

๑

เจาพระยาทพากรวงศ. พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร รชกาลท ๓ เลม ๒. (กรงเทพ : องคการคาครสภา, ๒๕๐๔),

หนา ๑๔๘.

๒๓

เพอถวงดลอานาจและทาใหคนเหลานนยอมรบความสามารถของพระองควาทดเทยมกบ

พระเจาอยหวองคกอน31

๑

มหลายคาถามสาหรบการจดการศกครงน ดเหมอนวาความลมเหลวของการศกครงน

สวนหน ง เ กดจากความขดแยง ชง ด หรอระแวงภายในกลมเ จานายและขนนางสยาม

ทาไมกรมหลวงวงษาธราชสนท จงถกเลอกใหเปนแมทพในครงน อรวรรณ ทรพยพลอย

ตงขอสงเกตวาการทกรมหลวงวงษาธราชสนทไดรบเลอกใหดารงตาแหนงแมทพหลวงเปนเรอง

“ผดธรรมดา” เพราะทรงเปนแพทยหลวงและไมมประสบการณในการรบ ความขาดประสบการณ

ในการทาสงครามของพระองคทาใหเจาพระยายมราชไมยอมรบฐานะแมทพหลวงของพระองค

ทาใหตองประสบปญหาในการควบคมกองทพสยามและกองทพของหวเมองประเทศราช

อยางมประสทธภาพ เกดความกระดางกระเดองไมเตมใจทาศกทงภายในกองทพสยามและ

กองทพลานนา การทรชกาลท ๔ ทรงเลอกกรมหลวงวงษาธราชสนท เปนเพราะ “...ฉนไวใจแกเธอ

มาแลว...”๒ อกประการหนงอาจเนองจากกรมหลวงวงษาธราชสนท ทรงเปนเจานายทสามารถ

เขาไดดกบกลมขนนางตระกลบนนาคซงเปนกลมการเมองสาคญในสมยนน 3 3

๓ ยงขอสงสยวา

ในการศกครงนมการเกณฑกาลงไพรในสงกดของพระบาทสมเดจพระปนเกลาเจาอยหวมา

รวมกองทพ แตทาไมในการรบครงนพระองคจงไมมบทบาทใด ๆ เจาพระยาศรสรยวงศ

เปนเสนาบดชนผ ใหญททรงอทธพลและสนบสนนการทาศกเชยงตง เหตใดจงไมไดมบทบาท

สาคญ ๆ ใด ๆ เหตใดเจาพระยายมราชซงถกตาหนวาปฏบตหนาทบกพรอง “หาสมควรกบทเปน

เสนาบดผใหญไม...”๔

กรงเทพเกณฑกาลงคนจากกรงเทพ หวเมองชนใน เมองตาง ๆ ในลานนาและ

หลวงพระบาง รวมกาลงคนประมาณ ๓๐,๐๐๐ คน มอาวธปนชนดตาง ๆ ปนใหญ ๕ กระบอก

ปนขนาดกลาง ๑๙๑ กระบอก และปนเลกคาบศลา อก ๔๐๐ กระบอก แมทพใหญ คอ

พระเจานองยาเธอกรมหลวงวงษาธราชสนท ยกกองทพไปทางเมองพษณโลก อตรดตถ นาน และ

เชยงของ สวนเจาพระยายมราชเปนแมทพหนา ยกกองทพไปทางกาแพงเพชร ตาก และเชยงใหม

ในพ.ศ.๒๓๙๕ ไปรวมพลทเมองเชยงแสนแลวจงแบงแยกกองกาลงเดนทางไป ตเมองเชยงตง

จงยงไดรบหนาทยกกองทพขนไปทาศกเชยงตงอก มเหตการณภายในอะไร

ททาใหการจดการศกเชยงตงครงนลมเหลว

๑ นฤมล ธรวฒน,” พระราชดารทางการเมองของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว”, วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต,

จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๒๕, หนา ๑๕๐. ๒

จดหมายเหตเรองทพเชยงตง, อางแลว หนา ๑๐๓.

๓ อรวรรณ ทรพยพลอย, “บทบาทและความสาคญของพระเจาบรมวงศเธอกรมหลวงวงษาธราชสนท ในการบรหารราชการ

แผนดน”, วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต, จฬาลงกรณมหาวทยาลย, พ.ศ.๒๕๓๕, หนา ๖๗-๗๒. ๔

จดหมายเหตเรองทพเชยงตง, อางแลว.หนา๑๓๐.

๒๔

การตเมองเชยงตงในครงนไมสาเรจ แมทพใหญสยามเหนวาสาเหตของความลมเหลวเปนเพราะ

กาลงพลทสามารถสรบอยางแทจรงมนอย ทตงเมองเชยงตงเปนทสง เสบยงอาหารไมเพยงพอ อก

ทงใกลฤดฝนจงจาเปนตองถอยทพกลบ กรมหลวงวงษาธราชสนทเสดจกลบมาประทบทเมองนาน

สวนเจาพระยายมราชลงมาอยทเมองตาก แตยงคงมการเตรยมการอยทเมองเชยงรายและเมอง

เชยงแสนเพอจะทาศกในฤดแลงตอไป35

๑

ศกเชยงตงคร ง ท สองใน พ .ศ .๒๓๙๖-๒๓๙๗ มการเตรยมการใหมกาลงคนรบ

คนหาบหามอาวธยทโธปกรณ เสบยงเพมขน และจะใหยกไปตเรวขนเพอจะมเวลาส รบใหแลวเสรจ

กอนฤดฝน แตสภาพทเปนจรงกลบแยลงกวาครงกอน เพราะไมสามารถเกณฑกาลงไดพอเพยง

อกทงพมาและเชยงตงมการเตรยมตวพรอม พมาเสรจสงครามกบองกฤษแลว จงสงกาลงทพมา

ชวยปองกนเมองเชยงตงและเกณฑกาลงทพไทใหญอน ๆ มารวมดวย ทาใหกาลงของเชยงตง

เพมขนกวาแตกอนมาก กองทพหนาของไทยไปถงเมองเชยงตงในเดอน ๖ ปขาล พ.ศ.๒๓๙๗

แตถกกองทพพมาและไทใหญโจมตไปตลอดทาง ทาใหการเดนทพลาชา สวนกองทพ

ของเจาพระยายมราชเดนทางในเสนทางทกนดาร ทาใหลาชาและตองคอยเกบเสบยงอาหาร

แมกองทพพมาและเชยงตงไมสามารถเอาชนะกองทพสยามได แตเมอฤดฝนมาถงทาใหเกด

ความยากลาบากและโรคภยไขเจบในหมไพรพล จนกรมหลวงวงษาธราชสนททรงตดสนพระทย

ถอยทพกลบ ศกเชยงตงครงนเปนสงครามครงประวตศาสตรครงสดทายระหวางสยามกบพมา

เงอนงาของศกเชยงตง

เอกสารประวตศาสตรไมวาจะเปนพงศาวดารสยาม ตานานเมองเชยงใหม และตานาน

เมองเชยงตง ไมไดระบถงสาเหตแทจรงของศกเชยงตง นกวชาการหลายทานไดพยายามวเคราะห

สาเหตของศกเชยงตง โดย สรสวด อองสกล เหนวาศกเชยงตงเกดขนจากความพยายามของ

สยามในการปองกนอนตรายจากพมาทจะขยายเขามาสเชยงรายซงเปนพรมแดนทางเหนอของ

ลานนาตดตอกบเชยงตง และเกดจากการทเจานายเมองเชยงรงขอความชวยเหลอจากสยาม

ใหเขาแทรกแซงการเมองภายในของสบสองปนนา 3 6

๒ อรวรรณ ทรพยพลอย ชวาพระบาทสมเดจ

พระจอมเกลาเจาอยหว ทรงมพระราชดารกรณเชยงตงวาแมสยามจะยดครองเชยงตงได

แตคงจะรกษาไวไมไดตลอดเพราะระยะทหางไกลและกนดาร แตสาเหตสาคญทสดทตองสาน

๑

สานกวรรณกรรมและประวตศาสตร กรมศลปากร, อางแลว, หนา ๕๓๙.

๒ สรสวด อองสกล.ประวตศาสตรลานนา. (กรงเทพ : อมรนทรพรนตง, ๒๕๓๙ ), หนา ๓๑๕-๓๑๙.

๒๕

ตอการศกน คอ การรกษาพระเกยรตยศของพระมหากษตรยรชกาลปจจบนไมใหดอยไปกวา

รชกาลกอน37

๑

สาเหตท สรปมาจากพระราชพงศาวดารหรอเอกสารราชการดงกลาวเปนสวนหนง

ของสาเหตการทาศกเชยงตง ยงมสาเหตอนทซอนอยระหวางบรรทดของพระราชพงศาวดารสยาม

จะเหนไดวาพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว มไดทรงใหความสาคญแกเชยงตงมากเทาใดนก

ยงคงใหเชยงใหมเปนผดแลความสงบเรยบรอยทางพรมแดนดานทตดตอกบเชยงตง ถอวายงเปน

ภาระของประเทศราช ศกเมองเชยงตงยงเปนประเดนทองถนไมไดเปนประเดนสาคญ

สาหรบเมองหลวง ในรชสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวทรงใหความสาคญ

แกศกเชยงตงอยางมาก ถงขนทเกณฑกาลงคนจานวนมากไปรบ สงกองทพหลวงพรอมอาวธ

ยทโธปกรณจานวนมากขนไป คงไมไดมจดประสงคเพยงเพอรกษาพระเกยรตยศไมใหดอยกวา

พระเจาอยหวพระองคกอนเทานน นาจะมวตถประสงคทสาคญไปกวานน

หลงจากสยามฟนตวขนมาจากการเสยกรงศรอยธยาครงทสองแลว สยามไดแสดง

แสนยานภาพทางการทหารตอบโตพมาและขยายอานาจไปยงหวเมองประเทศราชทางเหนอ

และลานชาง โดยมนโยบายสรางพรมแดนทเขมแขงเพอปองกนดนแดนตอนใน จงพยายามทจะ

แสดงศกยภาพในการปกครองดแลหวเมองประเทศราชลานนาและลานชาง 3 8

๒ หรอปราบปราม

อยางรนแรงในกรณทมการกบฏตอตานอานาจของกรงเทพ 3 9

๓ อกทงในตนครสตศตวรรษท ๑๙

มกรณสาคญ คอ การเขามาของชาตตะวนตก

นฤมล ธรวฒน ชวา พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวทรงเหนการณไกล

ถงอนตรายทอาจเกดขนกบเอกราชและบรณภาพทางดนแดนของสยาม ทรงเหนปญหาระหวาง

องกฤษกบพมาททาใหพมาเสยหวเมองชายทะเลทางใต ทรงเกรงวาองกฤษอาจจะเขามา

ชวงชงสทธและอานาจของสยามเหนอดนแดนประเทศราช 4 0

๔ การทาศกเชยงตงเปนการแสดง

อานาจอธปไตยของสยามเหนอดนแดนหวเมองประเทศราชลานนาและเมองขนของลานนา

ทางเหนอ พระองคทรงตระหนกถงกลยทธในการขยายอานาจและควบคมอานาจเหนอพนท

ทขยายออกไป ทรงกลาวถงการทพมารกษาพระราชอาณาเขตทกวางใหญไดเพราะใชวธตงศนย

อานาจควบคมกนเปนชน ๆ จากเมองหลวงออกไป41

๕

๑ อรวรรณ ทรพยพลอย, อางแลว, หนา ๗๐. ๒

มการแตงตงเจาผครองหวเมองประเทศราช และสงกาลงกองทพไปชวยเหลอเมอถกพมารกราน ๓ ตวอยางทดทสด คอ กบฏเจาอนวงศเวยงจนทน ๔

นฤมล ธรวฒน, อางแลว, หนา ๑๕๑.

๕ สานกวรรณกรรมและประวตศาสตร, อางแลว, หนา ๕๖๘.

๒๖

ดวยความสขมลกซงของพระองคทรงเลงเหนวา ทตงของหวเมองประเทศราชลานนา

สามารถใชเมองเชยงใหมเปนศนยอานาจยอย เพอขยายอานาจของสยามออกไปยงรฐไทใหญ

อน ๆ โดยเฉพาะอยางยงเชยงตง หากยดเชยงตงไดอกกจะไดศนยอานาจยอยทจะขยายอานาจ

สยามออกไปสรฐไทใหญทเหลอ หากเชยงตงสวามภกดตอสยาม ทาใหพรมแดนดานทตดตอกบ

รฐไทใหญปลอดภยจากการรกรานของพมา สยามกจะสามารถใชนานในการควบคมดแลเมองลอ

ทางตอนเหนอของลาวไปจนถงสบสองปนนา สยามจะใชนาน และหลวงพระบางสามารถควบคม

สบสองปนนาและหวเมองลาวอน ๆ ได4 2

๑ การศกเชยงตงจงเปนความพยายามทจะสรางศนย

อานาจยอยทจะขยายพระราชอาณาเขตออกไปใหกวางขวางและควบคมเมองชายแดน

อยางมประสทธภาพ

ศกเชยงตงไมไดมสาเหตจากความขดแยงระหวางสยามและพมาเทานน แตเกดจาก

ความไมสมดลแหงอานาจรฐทอยในอนภมภาคลมนาโขง การศกครงนเกยวโยงอาณาจกร

และบานเมองในพนท ท กวางขวาง ตงแตจนตอนใต สบสองปนนา หลวงพระบาง ลานนา

และเชยงตง บานเมองเหลานมความสมพนธเก ยวของกนมาตงแตสมยกอตงบานเมอง

มอาณาเขตรวมกนตามแบบรฐจารต ทสาคญบานเมองเหลานบางแหงไมไดมอานาจเขมแขง

ในการปกครองตนเอง ทาใหตองยอมรบฐานะประเทศราชของอาณาจกรใหญทอยใกลเคยง

ดงเชนสบสองปนนาสงบรรณาการใหจนและพมา เชยงตงสงบรรณาการใหพมา หลวงพระบางสง

บรรณาการให จนและญวนภายหลงสง ใหก รง เทพ ลานนาสงบรรณาการใหกรงเทพ

บานเมองเหลานมความเกยวพนทางการเมองดวยการแตงงานระหวางเจานายและการเปน

พนธมตรหรอสนบสนนผปกครองของอกฝายหนง การมเจาอธราชสองฝายมผลตอการเมองภายใน

ดงปรากฏในกรณของสบสองปนนา จนสมยราชวงศชงและพมาสมยราชวงศอลองพญา

ซงเปนเจาอธราชของสบสองปนนาอยในสภาพทออนแอและไมสามารถจะจดการกบประเทศราช

ไดอยางเดดขาด เจานายสบสองปนนาจาตองแสวงหาอานาจใหมทจะสรางความมนคงใหกบ

การปกครองของตน สยามซงเปนอาณาจกรใหญทเขมแขงมหวเมองประเทศราชอยรายรอบยดถอ

จารตทวา “...เมองนอยมาพงเมองใหญ กควรจะตองเปนธระ จงจะไมเสยพระเกยรตยศทปรากฏ

แผซาน ไปในนานาประเทศ...”๒

จงเขามาเปนตวเลอกใหม

๑

หลวงพระบางทาหนาทดแลชายแดนทางเหนอทตดตอกบสบสองปนนา ชกนาใหเจานายสบสองปนนามาสวามภกดกบสยาม

ในศกเชยงตงหลวงพระบางไดสงกาลงคนเขามารวมรบจานวน ๓,๐๐๐ คน ดรายละเอยดใน สรศกด ศรสาอาง. ลาดบกษตรย

ลาว. (กรงเทพ : สานกงานโบราณคดและพพธภณฑสถานแหงชาตท ๘ อบลราชธาน, ๒๕๔๓), หนา ๒๒๖. ๒

สานกวรรณกรรมและประวตศาสตร, อางแลว, หนา ๕๖๘.

๒๗

สถานการณแวดลอมและการคกคามของพมาไมไดเปนเหตจงใจเพยงประการเดยว

ในการโจมตเชยงตง สยามทาศกเชยงตงเพราะการยดครองเชยงตงจะเปนประโยชนทงทาง

การเมองและเศรษฐกจตอสยาม เชยงตงเปนรฐใหญทางตะวนออกของแมนาสาละวน

มเมองบรวารสาคญ ๆ ทสามารถเปนแหลงกาลงคนและแหลงการผลต แรงบนดาลใจในการทาศก

ของสยามครงน คอ ยดเชยงตงเพอตดกาลงพมา พมาพยายามควบคมเชยงตงเพราะตองการ

ใชกาลงคนจากเชยงตงในการทาสงครามและควบคมรฐไทใหญตาง ๆ ซงยากทจะควบคมโดยตรง

จากเมองหลวง 4 4

๑ อกทงเชยงตงเปนจดยทธศาสตรสาคญทางชายแดนทตดตอกบประเทศราช

ของสยามทางใตตดตอกบสบสองปนนาทางเหนอ เชยงรงเมองหลวงของสบสองปนนาตงอยหาง

จากเชยงตงไปประมาณ ๙ วนเดนเทา อกทงยงมความสมพนธใกลชดดวยการแตงงานระหวาง

เจานายทงสองฝาย สยามจงสรปไดถกตองวาหากตองมควบคมอานาจทเชยงรงกตองควบคม

เชยงตงใหไดเสยกอน

ความสมพน ธ ระหวาง ลานนาและเ ชยงตง เ ปนอกมล เหตหน งของศก เ ชยงตง

นโยบายเกบผกใสซา เกบขาใสเมอง ของตระกลกาวละนาเอาผ คนจากบานเมองตาง ๆ

ทางตะวนออกของแมนาสาละวนและแมนาโขงทอยภายใตการปกครองของเชยงตงมาตงถนฐาน

ในเมองเชยงใหม ลาพน เชยงราย นาน และพะเยา เนองจากสงครามยดเยอททาลายชวตผคน

ชาวลานนาไปเปนจานวนมากจนบานเมองกลายเปน “...บานอกเมองรก” จนขาราชการองกฤษ

ทเดนทางมายงเชยงใหมตงขอสงเกตวาประชากรกวาสามในสของแองเชยงใหม-ลาพนนน

เปนผ ทถกกวาดตอนมาจากเมองตาง ๆ ในรฐไทใหญของพมา จากการทบานเมองยงไมมนคง

มการอพยพเขาออกของไพรพลทาใหเจานายลานนาเปนกงวลกบไพรตางเมอง โดยเฉพาะอยางยง

ทมาจากเชยงตง เมองยอง และเมองเลก ๆ นอย ๆ ในอาณาเขตของเชยงตง มความเปนไปไดวา

เจานายลานนาตองการพชตศกเชยงตงตามความประสงคของสยามเพ อกวาดตอนผ คน

มาใสบานเมองเพ มขนอก แตกหวาดเกรงวาหากเชยงตงเปนเมองขนของสยามเชนเดยวกบ

ลานนาแลว ไพรพลเขนทกวาดตอนมาอาจจะถกสงกลบไปเชยงตง ทาใหลานนาสญเสยกาลงคน

ไปเปนจานวนมาก

๑ BDR 1506 / 37, Letter by H.I. Nichols, Chief Secretary, Government of Burma to Foreign Secretary, Government of

India, 21 September, 1931. อางใน อาสา คาภา, “ลานนา และ รฐฉาน : ความเปลยนแปลงภายใตกระบวนการรวม

ศนยอานาจและชวงสมยอาณานคมปลายครสตศตวรรษท ๑๙ – ๒๐” วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาภมภาค

ศกษา, มหาวทยาลยเชยงใหม, ๒๕๔๙, หนา ๒๕๗ เอกสารองกฤษฉบบนแสดงตวเลขของพนทและประชากรของรฐไทใหญ

ทชวาเชยงตงเปนรฐใหญในกลมของรฐไทใหญทางใตมพนทกวางขวางและมประชากรจานวนมาก

๒๘

ความลมเหลวของศกเชยงตง

พงศาวดารโยนกกลาวถงศกเชยงตงนอยมาก ไมไดกลาวถงการศกครงแรกในรชสมย

พระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว ไดกลาวถงศกครงทสองในป พ.ศ.๒๓๙๕ วา45

๑

...โปรดเกลาฯ ใหแตงกองทพขนไปปราบเมองเชยงตง พระเจานองยา

เธอกรมหลวงวงษาธราชสนทเปนแมทพใหญ เจาพระยายมราช(นช)

เปนแมทพอกกองหนงยกไป ขณะนนพระยาเชยงใหมมหาวงศปวย

อย จงแตงใหพระยาเมองแกว นายนอยมหาพรหม นายสรยวงศผบตร

กบญาตพนองแสนทาวพระยาคมไพรพลไปเขากองทพหลวงไปรบ

เมองเชยงตง และจดสงเสบยงอาหารโดยเตมกาลง ครงนนกองทพ

ตหวเมองรายทางไดตลอดจนถงเขาประชดเมองเชยงตง แตชะตา

เมองเชยงตงยงไมขาด เผอญใหมเหตจาเปนตองถอยทพกลบคนมา...

จะเหนไดวาพงศาวดารโยนกไมไ ดตาหนผ ใด ความพายแพของสยามเกดจาก “ชะตาเมองเชยงตงยงไมขาด” เทานน อกทงไมกลาวถงศกเชยงตงครงทสามเลย ไมมการลงโทษ

หรอกลาวโทษผใดอยางรนแรงจากความลมเหลวในการศกครงนน ในสายตาของ“คนนอกในกรง”อยาง นายโทมส นอกซ ไ ด วจารณการศกคร ง น ว าสยามไม มประสท ธภาพในการรบ

ไมมการวางแผนยทธศาสตรการรบ ไมรจกพนทดพอ เจานายไดแผนทแบบหยาบ ๆ และ

ไมถกตอง ทาใหสญเสยไพรและชางมาจานวนมาก46

๒

จากจดหมายเหตทพเชยงตงกรมหลวงวงษาธราชสนท ทรงประมวลปญหาทนาไปส

ความลมเหลวของศกเชยงตงไวอยางถกตองหลายประการ เชน ระยะทางเดนทพททรกนดาร

ฝายสยามไมรจกภมประเทศ ถกกองทพของเชยงตงทมขนาดเลกเคลอนไหวไดงายกวาซมโจมต

กองทพขนาดใหญมไพรพลมากทาใหตองการเสบยงอาหารมาก การขนอาวธไปเปนจานวนมาก

ทาใหเสยกาลงคนในการขน ทาใหการเดนทพลาชา แมทพฝายสยามไมมประสทธภาพ

ในการจดการทพ การแบงกองทพออกเปนสามทพทาใหการโจมตไมไดผล ตองรอแตละทพ

ท เดนทางมาถงลาชาไมพรอมกน แมทพไมเ ขมแขงและไมใสใจในการทาหนาท ของตน

เจานายลานนาไมใหความรวมมออยางเตมทในดานกาลงคนและเสบยงอาหาร ขขลาดและไมม

ความสามารถในการรบพงตอส เปนตน47

๓

๑

พระยาประชากจกรจกร, อางแลว, หนา ๔๙๑.

๒ Nigel J. Brailey, Ibid, p.108.

๓ จดหมายเหตเรองทพเชยงตง (กรงเทพ : โรงพมพไทย, ๒๔๕๙), หนา ๑๐๕-๑๑๕.

๒๙

ปญหาสวนใหญขางตนเกดจากการขาดความรวมมออยางจรงจงจากเจานาย เจานาย

และไพรพลลานนาเคยเอาชนะเชยงตงมาแลวตงแตสมยพระเจากาวละ (พ.ศ.๒๓๒๓-๒๓๕๖)

การทาสงครามรวบรวมไพรพลหลายครงในอดตกแสดงถงความสามารถในการรบในพนทได

เปนอยางด กองกาลงของลานนารทางหนทไลด อกทงยงมเจานายเชยงตงทอพยพไปเชยงใหม

อยจานวนหนงซงนาจะเปนทปรกษาหรอแหลงขอมลในการจดกระบวนทพใหไดเปรยบได กรณท

ทพของกรมหลวงวงษาธราชสนท ถกกองกาลงเชยงตงทแตงเครองแบบสแดงเหมอนทพเชยงใหม

โจมตโดยไมทนระวงตวเพราะคดวาเปนทพเชยงใหมนนนาสงสยอยมาก ความลาชาของ

การเคลอนทพเกดจากการทเจานายเชยงใหมเกณฑไพรพลไดไมครบทาใหเชยงตงมเวลาเตรยมรบ

การโจมตของกองทพสยาม การทเชยงตงปฏเสธการสงกาลงมาชวยเหลอจากเมองนายและ

เมองไทใหญอน ๆ แสดงวาเชยงตงมนใจวาจะรบมอกบศกนได ในศกเชยงตงครงสดทายกองทพ

ของกรมหลวงวงษาธราชสนทเขาประชดและโจมตเมองเชยงตงอยถง ๒๑ วน โดยทกองกาลงของ

เชยงใหม ลาปาง และลาพนไมไดยกไปชวยตามทกาหนดไว เปนเหตใหทพหลวงขาดแคลนเสบยง

อาหารและอาวธ ซายงมฝนตกชกทาใหไพรพลเจบปวยจนตองถอยทพกลบ48

๑

ศกเชยงตงสองครงน มการนาเอากองทพจากเมองประเทศราชอ นๆมารวมดวย

นานซงดแลเขตแดนทตดกบลาวและสบสองปนนาสงกาลงมารวมการรบ ราชวงศปกรณ

พงศาวดารเมองนานไดกลาวถง ทองตราจากกรงเทพไปถงเมองนานใหเจาเมองนานยกกองทพไป

เมองเชยงรงสบสองปนนา เพราะกองทพสยามและกองทพเชยงใหม ลาพน และลาปางจะไปต

เชยงตงใน พ.ศ.๒๓๙๖ ปรากฏวาเจานายลอเขามาขอสวามภกดกบกรงเทพ เจาเมองนานไดให

เจาอปราชเมองเชยงรงยกกองทพตามไปชวยกองทพสยามทเชยงตง แตกองทพสยามถอยลงมา

เสยกอน เจาเมองนานไดยกกองทพตามกรมหลวงวงษาธราชสนทไปตเมองเชยงตงในครงทสอง

ดวยเชนกน และไดเปนกองหลงคมกนจนลงมาถงเมองนานใน พ.ศ.๒๓๙๘ 4 9

๒ เมองนานอาจม

ความตงใจในการทาศกมากกวาทางฝายเชยงใหม ทงนเพราะเมองนานไดรบประโยชนจากการ

ขยายอานาจไปสสบสองปนนา ทาใหชายแดนของเมองนานเขมแขงขนกวาเดม

๑

หวญ. จดหมายเหตรชกาลท ๔ จ.ศ.๑๒๑๖ เลขท ๕๔ รางศภอกษรถงนครเชยงใหม.

๒ สานกวรรณกรรมและประวตศาสตร, ประชมพงศาวดารฉบบกาญจนาภเษก เลม ๗. (กรงเทพ : กรมศลปากร, ๒๕๕๑),

หนา ๓๑๓-๓๑๔.

๓๐

การไมรวมมออยางเตมกาลงของเจานายลานนาเกดจากการทลานนาเหนวาการขยาย

อานาจไปถงเชยงตงนน เปนประเดนทองถนหรอ ผลประโยชนของทองถน การทสยาม

ยกกาลงขนมาเปนจานวนมากทาใหเจานายเกรงวาผลประโยชนทงหลายทจะไดจากการศกครงน

จะเปนของสยามทงหมด อกทงเปนผลประโยชนทอยบนความสญเสยของเจานายทคอนขาง

หวงกาลงคนและเสบยงอาหาร มขอรองเรยนถงปญหาการขาดแคลนอาหารและกาลงคนตามท

ถกเรยกเกณฑ การจดการรบของฝายสยามเปนการทาการศกขนาดใหญทเจานายไมคนเคยและ

อาจจะไมเหมาะสมกบพนทของเชยงตง จะเหนไดจากการทเชยงตงใชกองกาลงขนาดเลกเขา

จโจมกอกวน และใชประโยชนจากทตงทยากในการโจมตของกองทพใหญ

ขอมลจากเอกสารองกฤษยงกลาวถงความไมเตมใจและไมเตมทของเจานายลานนา

ในการรบ ไนเจอร แบรลย เสนอวาสาเหตมาจากความหวาดกลววาหากสยามควบคมเชยงตงได

จะทาใหเจานายลานนาสญเสยผลประโยชนท เคยไดรบจากการปกครองพนท ชายแดน

และทสาคญ คอ สญเสยโอกาสในการเปลยนเจาอธราชซงเปนเงอนไขหลกในการรกษาอานาจ

การปกครองบานเมองของตนเอง เชยงตงเปนเมองขนของพมาทอยไกลทสดและเปนตวแทนของ

พมาในการดแลเมองขนอ น ๆ อสรภาพของเชยงตง คอ อานาจการตอรองของเชยงใหม

ความขดแยงระหวางพมากบสยามนาจะทาใหเชยงตงและลานนาเปนศตรกน แตเหตการณกลบ

ตรงกนขาม เอกสารองกฤษกลาววา50

๑

...มความนาสงสยนอยมาก วา ไดมการทาความเขาใจระหวางเจานายเชยงตง

และเจานายลานนาซงเคยมและยงคงมความสมพนธกนวาในระหวางการแสดง

(หมายถงการสรบ) ทจาเปนตองทาเพอใหเจาอธราชทงสองพอใจ พวกเขาจะ

ทารายอกฝายหนงใหนอยทสดเทาทจะทาได ถงกบมการกลาววาในการโจมต

เชยงตงครงสดทายของสยาม เชยงใหมไดขอโทษเชยงตงทไดโจมตเชยงตงตาม

คาสงของสยาม และไดจดการไมใหใสลกปนในการรบ ยกเวนแตในเวลาทชาว

สยามอยรวมดวย...

พระราชหตถเลขาของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวและลายพระหตถกรมหลวง

วงษาธราชสนท ทกราบบงคมทลนนแสดงถงทศนคตในทางลบตอพวก “ลาว” การจะรวมเปน

รวมตายจงเกดขนไดยาก ความขดแยงระหวางขาราชการสยามกบเจานายลานนานนคอนขาง

รนแรงถงขนทเจานายแสดงความกระดางกระเดองตอกรมหลวงวงษาธราชสนทและเจาพระยา

ยมราช กองทพของเจาราชบตรเชยงใหมไมไดไปกบทพหลวง แตยกเดนทพทางเมองปและ

๑

U.K, Vice Consul Gould to Satow, 31st May 1886, F.O.628/165. cited in Nigel J. Brailey, Ibid, p.108.

๓๑

เมองสาด ซงเปนเสนทางทเชยงใหมมกใชในการกวาดตอนผคน แสดงใหเหนวาไมใหความสาคญ

กบทพหลวง นอกจากนเจาเชยงใหมไดรองเรยนมายงกรงเทพฯ วา เจาพระยายมราชกลาวคา

หยาบคายกบตนและลงโทษเฆยนพระยาขนแกวซงเปนขนนางใหญของเชยงใหม เพราะพระยา

ขนแกวลาเลยงปนและกระสนดนดาไปสงกองทพสยามลาชา51

๑

การศกครงนสยามประสบความลมเหลวแตเจานายลานนาเปนฝายชนะ เพราะทาให

สยามตระหนกวาหากตองการขยายอานาจทางเหนอ ตองอาศยเจานายเปนหลก ประจกษพยาน

ทชดเจน คอ แมสยามจะไมชนะศกเชยงตงและมกรณพพาทระหวางเจานายกบแมทพสยาม

ถงกบพระเจานองยาเธอกรมหลวงวงษาธราชสนททรงมลายพระหตถกราบบงคมทล

พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว บรภาษเจานายลานนาอยางรนแรง แตหลงจากถอยทพ

กลบมาแลว สยามกลบชมเชยการปฏบตหนาทของเจานายท “...ไดจดบตรหลานแสนทาวพระยา

ลาวคมไพรไปเขากระบวนทพ สรบกบพวกเมองเชยงตง แลจดหาชางโคตางบรรทกเขาเสบยงไป

เลยงกองทพ จดแจงการงานพรกพรอมไดทกสงทกประการ สมควรกบทเปนเจาเมองประเทศราช

ชอบดวยราชการหนกหนาแลว...”๒

ถงกบตกรางวลใหกบเจานครเชยงใหม โดยทรงโปรดเกลาฯ

ใหเลอนยศพระยาเชยงใหมมหาวงศ เปน พระเจามโหตรประเทศราชาธบดนทร นพสนทรมหา

นคราธสฐาน ภบาลบพตรสถตในอตมชยางคราชวงศ เจานครเชยงใหมใน พ.ศ.๒๓๙๖ ทสาคญ

สยามไดยกยองชนชนปกครองของลานนาจากตาแหนงพระยาใหเปนเจา ตงแตเจาหลวง

เจาหอหนา เจาราชวงศ และเจาราชบตร ใน พ.ศ.๒๓๙๙ สยามแตงตงเจานครเชยงใหมคนใหม

แทนพระเจามโหตรประเทศฯ ซงถงแกพราลย โดยทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหเลอนยศ

พระยาเมองแกวสรยวงศบตรพระเจากาวละ เปน “เจากาวโลรสสรยวงศดานพสนคร สนทรทศ

ลกษณเกษตร วรฤทธเดช มหาโยนางคราชวงศาธบด เจานครเชยงใหม” เจาหลวงองคนเคยรวม

กองทพของพระยาอปราชเมองเชยงใหมไปตเชยงตง เคยถกฟองรองมาวาไมรวมมอกบกองทพ

พระยาราชบตรเมองเชยงใหมในการโจมตเชยงตง ตอมาใน พ.ศ.๒๔๐๔ ยงไดพระราชทาน

เกยรตยศเพมเปนพระเจานครเชยงใหม 53

๓

๑

หวญ. จดหมายเหตรชกาลท ๔ จ.ศ.๑๒๑๖ เลขท ๗๐ รางสารตราพระยาสหราชฤทธไกร

๒ สานกวรรณกรรมและประวตศาสตร, อางแลว, หนา ๖๔๓.

๓ พระยาประชากจกรจกร, อางแลว, หนา ๔๙๒-๔๙๕.

๓๒

การทสยามจงเอาใจเจานายลานนาทง ๆ ทคนเหลานนไมไดมผลงานทนาประทบใจ

หรอเปนประโยชนสาหรบสยาม กเพราะสยามตองพงคนเหลานในการจดการและควบคมชายแดน

และคาตอบทนกวชาการสวนใหญใหมา คอ เปนเพราะชาตตะวนตกกาลงคกคามเขามารอบดาน

องกฤษยดครองหวเมองชายฝงทะเลของพมาไดตงแต พ.ศ.๒๓๖๘ ตอมายดครองพมาตอนลางได

ใน พ.ศ.๒๓๙๕ สยามตองเปดประเทศดวยการทาสนธสญญาเบาวรงกบองกฤษใน พ.ศ.๒๓๙๘

หากศกษาจากพระราชหตถเลขาท ทรงมถงพระเจานองยาเธอกรมหลวงวงษาธราชสนท

แมทพของศกเชยงตงในครงนนจะเหนวาพระองคไมทรงพอพระทยบรรดาเจานายประเทศราช

ลานนา ทรงเขาพระทยวาเจานายลานนายงไมรจรงถงสถานการณตางประเทศ อกทงยงไมอยาก

ขยายอาณาเขตใหกวางไกลเหมอนสยาม ทสาคญ “...มนจะเอาแตความศข ถงความศขทไทย

ไดใหมนมามากแตกอน ดวยไมไดกะเกณฑคาราชการฤาเกบสวยไรไป เหมอนพมาทาแกเมอง

เชยงตงนน กจะไมมสตปญญาทมนจะเทยบเคยงคดเหนรฤกบญคณเรา...”๑

๑

จดหมายเหตเรองทพเชยงตง. อางแลว. หนา ๙๗.

พระเจามโหตรประเทศฯ

พระเจากาวโลรสสรยวงษฯ

๓๓

ทศนะตอหวเมองประเทศราชเชนนเหมอนกบทศนะของพระเจานองยาเธอกรมหลวง

วงษาธราชสนท ทวา55

๑

...นไสยลาวมากไปดวยความเกยจครานโดยธรรมดาประเพณบานเมองถง

จะทาไรนาสงใด ถาแดดรอนเขาตองหยดกอน ตอเยน ๆ จงจะทา เดน

ทางสายสกหนอยหนงกตองหยด เยน ๆ จงจะไป ไมเคยไดความลาบาก

ยากเลย ไมเคยเสยเขาเสยของสงไรกบผใด...

พระเจานองยาเธอกรมหลวงวงษาธราชสนททรงตองการใชมาตรการเดดขาด ทรงเหนวา

56

๒

...จะตองขอรบพระราชทานกดขเมองลาวโดยอกฤษฐ หยบเอาขอผดคดฆา

เจาเมองฤาอปราชราชวงษทเปนผใหญ คดฆาเสยใหไดสกคนหนงสองคน

หวเมองลาวเหลานจงจะราบคาบ กลาหาญแขงแรงเตมใจทาราชการสนอง

พระเดชพระคณ...

อยางไรกตามพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวทรงดาเนนนโยบายผอนปรน

กบเจานายลานนาตามเจตนารมณทางการเมองของพระองคทจะรกษาความเปนเอกราช

และบรณภาพทางดนแดนรวมทงสทธและอานาจทางการเมองเหนอดนแดนประเทศราช

และสรางความรมเยนเปนสขใหกบราษฎร 5 7

๓ ทรงทราบดวาหวเมองประเทศราชลานนา

มความสาคญยงตอเกยรตภมของสยามและเปนปราการสาคญในการปองกนพมาทางเหนอ

การดาเนนการรนแรงกบเจานายจะทาใหเกดความราวฉานและเจานายลานนาอาจจะหนไป

สวามภกดกบพมา การเอาอกเอาใจเจานายลานนาจงปรากฏออกมาอยางชดเจน ดงทกรมหลวง

วงษาธราชสนททรงทกทวงวา “...ยงโปรดเกลาโปรดกระหมอมใหมทองตราพระราชสหขนมาเอา

อกเอาใจอยเนอง ๆ พวกลาวยงกาเรบหนกไปไมใครจะกลวจะเกรง ถาจะลบไลไกลเกลยอยเชนนก

ไมเปนการเปนงาน...”๔

๑

เรองเดยวกน, หนา ๑๑๐.

๒ เรองเดยวกน, หนา ๑๑๐.

๓ นฤมล ธรวฒน, อางแลว, หนา ๑๕๒.

๔ สานกวรรณกรรมและประวตศาสตร, อางแลว, หนา ๖๓๒.

๓๔

นอกจากนเสนาบดในกรงเทพเองกมนโยบายประนประนอมกบเมองประเทศราช เหนวา

เมองเหลานเปน “เมองสามภกด” มใช “เมองขนกรง”๑ กรมหลวงวงษาธราชสนทจงทรงบนดวย

ความคบของพระทยวา “...ครนจะทาใหเขดหลาบบาง กเกรงวาทานผใหญ ๆ ในกรงเทพมหานคร

จะตเตยนครหาวา ทาใหหวเมองประเทศราชแตกราว เพราะกองทพขนมายาย...”๒

นอกจากไมใชนโยบายเขมงวดตอประเทศราชแลว พระบาทสมเดจพระจอมเกลา

เจาอยหวยงทรงเหนใจราษฎร ทรงมความเขาใจทกขสขของราษฎรและทรงเอาใจเขามาใสใจเรา

ทรงเหนวา61

๓

กลายเปน

อกสาเหตหนงททาใหการบญชาการรบไมมประสทธภาพ ความเหนตางในการปฏบตตอหวเมอง

ประเทศราชนทาใหอานาจของกรงเทพออนแอ สรางความลาบากใหกบแมทพทปฏบตหนาท

ในพนท โดยเฉพาะอยางยงผ ทไมเคยมประสบการณในการควบคมหวเมองเหลานน

...วไสยราษฎรไพรบานพลเมอง เมองเขากด เมองเรากดกยอมคอยทจะหวาดหวน

พรนพรงดวยไภย ๓ ประการ คอ การทพศก ๑ การความไข ๑ เขายากหมากแพง ๑

...เพราะฉะนนฉนวตกวาเมอกองทพเรายกขนมาในปน ทฟาฝนเปนวปรตมาก ลาว

กพาโลรองวาขดสนเสบยงอาหาร...เมอเรารดนาทาเรนเขากจะเหนเปนอนทาใหรอน

รนไป จะเปนเหตใหแตกใจหมนหมอง...

ความลมเหลวในการพชตศกเชยงตงจงมสาเหตหลายประการทงภายนอกและภายใน

ดงทไดกลาวมาแลว ศกเชยงตงเปนเหตการณสาคญในประวตศาสตรของบานเมองลมนาโขง

ผ เกยวของในการศกครงนตางไดรบผลตอบแทนทนาพอใจมากบางนอยบาง พมาซงเปนเจาอธราช

ของเชยงตงยงคงรกษาฐานะของตนเองไวได เชยงตงไดแสดงความเขมแขงและความสามารถ

ของผ นาจงรกษาฐานะรฐไทใหญทสาคญทสดทางฟากตะวนออกของแมนาสาละวนไวได

สยามไดแสดงแสนยานภาพใหปรากฏแกพมาศตรเกา และแสดงใหบรรดาเจานายลานนาและ

หลวงพระบางเหนความพรอมในดานกาลงคนและอาวธยทโธปกรณ เพราะความลมเหลวทงสอง

ครงนนไมไดเกดจากความขาดแคลนปจจยการรบ แตเกดจากความไมคนเคยสภาพภมศาสตร

ขาดความรวมมอของผ นาในทองถน ความขดแยงระหวางผ นาทพ และการจดการกระบวน

การรบทไมเหมาะสม สยามไดสรางความยาเกรงและความอนใจใหกบประเทศราชลานนา

๑

พระราชหตถเลขาถงเจาพระยาภาณวงษฯ วนอาทตย ขน ๒ คา เดอน ๖ จ.ศ.๑๒๓๗ ใน ณฐวฒ สทธสงคราม. เจาคณกรมทา.

(กรงเทพ : เซนทรลเอกซเพรศศกษาการพมพ, ๒๕๒๒), หนา ๘๑. ๒

จดหมายเหตเรองทพเชยงตง, หนา ๑๑๑.

๓ สานกวรรณกรรมและประวตศาสตร, อางแลว, หนา ๖๒๓.

๓๕

ไมตองเกรงภยสงครามกบพมาอกตอไป สาหรบหวเมองประเทศราชลานนา การศกเชยงตงพสจน

ความสาคญของบานเมองเหลานและความสามารถทางการรบของผ นาทจะทาหนาทเปนปราการ

ปองกนศตรทางพรมแดนดานเหนอของสยาม กองกาลงของลานนาสามารถตอบโตขาศกในกรณ

ทถกรกรานหรอรกรบเมอมโอกาสและมความจาเปน สามารถเปนกาลงทดของสยามในการรกษา

เกยรตภมของอาณาจกรทยงใหญทางใต แตสยามตองสรางความสมพนธเชงอานาจทเหมาะสม

เพราะบานเมองเหลานถอตนวาเปนเมองสวามภกดมใชเมองขน

ความผกพนกบเชยงตงของสยามยงสบทอดมาถงรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลา

เจาอยหว เพราะความสาคญของเชยงตงในฐานะเมองการคาทสาคญตอน มทตงทางยทธศาสตร

ทสามารถโจมตลานนาได และทสาคญ คอ ปญหาเขตแดนระหวางเชยงใหมกบเชยงตง ปญหาท

ตองเรงจดการกอนทองกฤษจะยดครองพมาตอนบนและรฐไทใหญไดทงหมด รฐบาลกรงเทพได

สงขาหลวงไปปฏบตหนาทตามสญญาเชยงใหม พ.ศ.๒๔๑๖ และ พ.ศ.๒๔๒๖ ภายหลงยงไดสง

พระเจานองยาเธอกรมหมนพชตปรชากรเปนขาหลวงพเศษไปจดราชการเมองเชยงใหม ลาปาง

และลาพน พระองคไดแสดงความอยากไดเมองเชยงตงไวภายใตอานาจของสยามวา62

๑

...เรองเชยงตงนนเสยดายนก ทางไปกใกลกวาทพมาจะมา เขานากบรบรณ

เทาเมองตาก เวลานยงดนกเพราะพมาไมชวย ใครๆกไมชวย ถาไดเชยงตง

กเหมอนได ๔ ได ๕ ตอไปเอานองพระเจาเชยงใหมเชอเชยงตงไปรกษากได

คดจะไปเอง...

สยามพยายามท จะขยายอานาจเขาไปในเชยงตงในชวงเวลาของสญญากาศ

ทางการเมองขณะทพมาสญสนอานาจและองกฤษยงเขาไปไมถงรฐไทใหญ เมอใชกาลงไมสาเรจ

สยามจงหนไปใชการเกลยกลอมใหเชยงตงหนมาสวามภกดกบสยาม ใหนาเอาไพรพลมาอยกบ

ฝายสยามโดยชกชวนวา

...เมอนกด เมอหนากด จะมทกขรอนรนประการใด นาบอมกน ดนบอมอย

บอมใครเลยงแลว จะหนมาพงพระมหากรณาบาระม เมอใดกคงไมเปนท

หมายเปลา ไรนาปาไมในเขตแขวงบานเมองมอยเปนอนมาก นาจะใหกน

ดนจะใหอยเยนใจท งพวกพองไพรไทยใหญนอยท งมวล มาเทาใดกมให

อตคด...63

๒

๑

หจช. ร.๕ ม.๕๘/๘๘ รายงานกรมหมนพชตปรชากร เรองจดราชการเมองเชยงใหม ลาพน ลาปาง, พฤษภาคม ร.ศ.๑๐๓.

๒ หจช. ร.๕ ม.๑.๑๒ ก/๒ หนงสอพระศรเสนาถงหลวงศลปะสารสราวธ ๑๙ พฤษภาคม ร.ศ.๑๐๘.

๓๖

ดงไดกลาวมาแลววาเชยงตงมความสาคญทงทางการเมองและเศรษฐกจ เมอไมสามารถ

ยดครองเชยงตงใหเปนสวนหนงของรฐชาตสยามได สยามกยงเลงเหนโอกาสทางการคาหากม

การเปดเสนทางการคมนาคมไปถงเชยงตง เมอเสนทางรถไฟสายเหนอมาถงสถานเดนไชยทแพร

ใน พ.ศ.๒๔๕๕ ไดมการสรางและปรบปรงถนนหนทางจากสถานรถไฟไปยงตวเมอง เพอให

การขนสงสนคาสะดวกยงขน มการปรบปรงเสนทางลาปาง-เชยงรายเพอสงเสรมการคาระหวาง

ชายแดนจน พมา และไทย ซงมเมองการคาทสาคญ คอ ยนนาน เชยงตง และเชยงราย

โดยเดนทางตอจากสถานรถไฟทลาปาง เจาพระยาวงศานประพนธไดแสดงวสยทศนทตอมา

ปรากฏเปนรปธรรมในโครงการสเหลยมเศรษฐกจและอนภมภาคลมนาโขง ทานไดแนะวา64

๑

...ถาไดจดการใหมทางขนระหวางเมองนครลาปางและเมองเชยงราย

ใหลอยานเดนสะดวกตลอดปแลว คงจะบงเกดประโยชนหลายประการ

เชน ในการปกครอง การคาขาย การเพาะปลก และการเพมพนผลประโยชน

ใหแกรถไฟเปนอาท ดวยทางสายนเมอทาใหลอยานเดนไดสะดวกแลว

เกอบจะวากญแจประตแหงการคาในเมองเชยงตงขององกฤษและในภาคใต

แหงมณฑลยนนานของประเทศจนอยในมอเรากวาได และบางทอาจจะแผ

ไปถงมณฑลลาวของฝรงเศสตามแมนาโขงบางตอนไดบาง เพราะเมอนา

สนคาขนไปยงเมองเชยงรายไดสะดวกแลว ราคากคงจะยอมเยาลงกวา

ในเวลาน...

ความพยายามครงสดทายในการผนวกเชยงตงเขาเปนสวนหนงของประเทศไทยเกดขน

ในชวงสงครามโลกครงท ๒ โดยรฐบาลไทยสงทหาร ตารวจ ขาราชการพลเรอน และประชาชน

ไทยจานวนมากเขาไปปฏบตงานในเชยงตง หรอทเรยกวา “สหรฐไทยเดม” ระหวาง พ.ศ.๒๔๘๕-

๒๔๘๘ มการจดการบรหารราชการ ตงศาลพจารณาตดสนคดความและจดหนวยการปกครอง

เปนอาเภอ เชน อาเภอเมองเชยงตง เมองพยาก เมองยอง เมองเลน เมองโก เมองขาก เมองแปง

เมองสาด และเมองหาง มตารวจทาหนาทดแลความสงบเรยบรอย และมโรงเรยนสอนภาษาไทย 6 5

๒

การปรากฏตวของคนไทยในสมยนนยงอยในความทรงจาของผ เฒาผแกชาวเชยงตงมาถงปจจบน

****************************************************

๑ หจช. ร.๖ ก.๑/๑๗ หนงสอกราบบงคมทลมหาอามาตยเอกเจาพระยาวงศานประพนธ, ๑๘ มกราคม พ.ศ.๒๔๕๘ อางใน

พนพร พลทาจกร, “การเปลยนแปลงทางเศรษฐกจในมณฑลพายพหลงการตดเสนทางรถไฟสายเหนอ พ.ศ.๒๔๖๔-๒๔๘๔”,

วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต, มหาวทยาลยศลปากร, ๒๕๓๐, หนา ๕๕. ๒ บ.บญคา.เทยวเมองเชยงตงและแควนสาละวน. (กรงเทพ : คลงวทยา, ๒๔๙๙), หนา ๑๗๓-๑๗๕.

๓๗

บรรณานกรม

เอกสารชนตน

หอพระสมดวชรญาณ . จดหมายเหตรชกาลท ๔ จ.ศ.๑๒๑๖ เลขท ๕๔ รางศภอกษรถง

นครเชยงใหม.

“---------------------------”.จดหมายเหตรชกาลท ๔ จ.ศ.๑๒๑๖ เลขท ๗๐ รางสารตราพระยา

สหราชฤทธไกร.

หอจดหมายเหตแหงชาต.เอกสารกรมราชเลขาธการ รชกาลท ๕ กระทรวงมหาดไทย ม.๑.๑๒ ก/๒

หนงสอพระศรเสนาถงหลวงศลปะสารสราวธ. (๑๙ พฤษภาคม ร.ศ.๑๐๘.)

“----------------------------------------------------------“.ม.๕๘/๘๘. รายงานกรมหมนพชตปรชากร

เรองจดราชการเมองเชยงใหม ลาพน ลาปาง. (พฤษภาคม ร.ศ.๑๐๓.)

“----------------------------------------------------------“.ม.๕๘/๑๘๐หนงสอราชการเมองลาปาง.

( ๗ สงหาคม - ๑๕ ธนวาคม ร.ศ.๑๑๕.)

“----------------------------------------------------------“ รชกาลท ๖ กระทรวงกลาโหม ก .๑ /๑๗

หนงสอกราบบงคมทลมหาอามาตยเอกเ จาพระยาวงศานประพนธ .

(๑๘ ม.ค.๒๔๕๘)

UK., F.O. 69/103, Note by Colonel E. B. Sladen, Commissioner of the Arakan Division,

the Shan States, December 1, 1884. UK., F.O 69/103, Semi-official letter from the Revd. Dr. Cushing, to the Chief

Commissioner, British Burma, December 4, 1884.

เอกสารชนรอง

โครงการศกษาวจยคมภรใบลานภาคเหนอ. ตานานสบหาราชวงศเลมท ๓ ผกท ๖-๗.

เชยงใหม : สถาบนวจยสงคม, ๒๕๓๓.

จดหมายเหตเรองทพเชยงตง. กรงเทพ : โรงพมพไทย, ๒๔๕๙.

ประชากจกรจกร,พระยา.พงศาวดารโยนก.กรงเทพ : แพรพทยา, ๒๕๑๕.

ณฐวฒ สทธสงคราม. เจาคณกรมทา. กรงเทพ : เซนทรลเอกซเพรศศกษาการพมพ, ๒๕๒๒.

บ.บญคา.เทยวเมองเชยงตงและแควนสาละวน. กรงเทพ : คลงวทยา, ๒๔๙๙.

ปราน ศรธร, “เมอเงยวเขามามบทบาทในภาคพายพของไทย”, แผนดนไทย. วนท ๒๔ มนาคม

พ.ศ. ๒๕๒๑.

ประชมพงศาวดารภาค ๔ ตอนปลายและภาค ๕. กรงเทพ : องคการคาครสภา: ๒๕๐๖

๓๘

ทว สวางปญญางกร. ตานานเมองเชยงตง. เชยงใหม : แผนกอนรกษและเผยแพรวรรณกรรม

ลานนา, ๒๕๒๗.

รตนาพร เศรษฐกล. ชาวไทลอในจงหวดนาน. เชยงใหม : สถาบนวจยและพฒนามหาวทยาลย

พายพ, ๒๕๓๘.

สงวน โชตสขรตน, “ตานานพระยามงรายสรางเมองเชยงตง”, รวมสารนยายไทย. กรงเทพ :

โอเดยนสโตร, ๒๕๑๕.

สรสวด อองสกล.ประวตศาสตรลานนา. กรงเทพ : อมรนทรพรนตง, ๒๕๓๙.

สรศกด ศรสาอาง. ลาดบกษตรยลาว. กรงเทพ : สานกงานโบราณคดและพพธภณฑสถาน

แหงชาตท ๘ อบลราชธาน, ๒๕๔๓.

สานกวรรณกรรมและประวตศาสตร, ประชมพงศาวดารฉบบกาญจนาภเษก เลม ๗. กรงเทพ :

กรมศลปากร, ๒๕๕๑.

ยรรยง จระนคร และรตนาพร เศรษฐกล. ประวตศาสตรสบสองปนนา. กรงเทพ : วถทรรศน,

๒๕๔๔.

K. William Melchers, The Thai Invasion of Kengtung During the Reign of Rama lll”,

Anuson Walter Vellar. Honolulu : Center for Asian and Pacific Studies, 1986.

Sao Saimong Mangrai. The Padaeng Chronicle and the Jengtung State Chronicle

Translated. (Ann Arbor : University of Michigan} 1981),

Volker Grabowsky and Andrew Turton. The Gold and Silver Road of Trade and

Friendship. Chiang Mai : Silkworm Books, 2003.

วทยานพนธ

พนพร พลทาจกร, “การเปลยนแปลงทางเศรษฐกจในมณฑลพายพหลงการตดเสนทาง

รถไฟสายเหนอ พ.ศ .๒๔๖๔-๒๔๘๔”. วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต,

มหาวทยาลยศลปากร,๒๕๓๐,

นฤมล ธรวฒน,”พระราชดารทางการเมองของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอย หว”.

วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต, จฬาลงกรณมหาวทยาลย, พ.ศ.๒๕๓๕.

อรวรรณ ทรพยพลอย,“บทบาทและความสาคญของพระเจาบรมวงศเธอกรมหลวงวงษา

ธราชสนทในการบรหารราชการแผนดน”,วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต,

จฬาลงกรณมหาวทยาลย, พ.ศ.๒๕๓๕.

๓๙

อาสา คาภา, “ลานนา และ รฐฉาน : ความเปลยนแปลงภายใตกระบวนการรวมศนย

อานาจและชวงสมยอาณานคมปลายครสตศตวรรษท ๑๙ – ๒๐” วทยานพนธ

ศลปศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาภมภาคศกษา, มหาวทยาลยเชยงใหม, ๒๕๔๙.

Nigel J. Brailey.“The Origins of the Siamese Forward Movement in Western Laos,

1850-1882”. Ph.D dissertation, University of London, 1968

**********************************************************************************************