Poljoprivredni fakultetUniverzitet u Beogradu

Seminarski rad iz predmetaTRŽIŠTE I MARKETING POLJOPRIVREDNIH PROIZVODA

na temu:

CENE POLJOPRIVREDNO-PREHRAMBENIH PROIZVODA

Mentor: prof. dr Branislav Vlahović Milica Ilić AE 639/09 Dijana Krulj AE 547/09 Vesna Bukazić AE 637/09

Beograd, april 2013. god.

Sadržaj:

1. Uvod

Kroz ovaj seminarski rad upoznaćemo se sa karakteristikama cena poljoprivredno-

prehrambenih proizvoda kao i značajem i načinima njihovog formiranja. Važnost cena

proizilazi iz činjenice da one predstavljaju najvažniji faktor u određivanju uslova

privređjivanja kao i mesta privrednih subjekata u društvenoj raspodeli.

U većini zemalja ne postoji potpuno slobodno formiranje cena poljoprivredno-

prehrambenih proizvoda, već su one rezultat raličitih mera politike regulisanja cena.

1.1. Cilj i značaj

Cilj i značaj ovog seminarskog rada jeste upoznavanje za osnovnim pojmovima i

karakteristikama vezanim za cene poljopriverdno-prehrambenih proizvoda kao i

načinima njenog funkcionisanja.

1.2. Predmet rada

Predmet rada jeste istraživanje cena poljoprivredno prehrambenih proizvoda.

1.3. Metode istraživanja i izvori podataka

Kao osnov za istraživanje ove teme poslužila je analiza dokumenata, dok su kao

osnovni izvori korišćene knjige i sajtovi.

2. Promena cena poljoprivredno-prehrambenih proizvoda

U pogledu promena cena razlikuju se kratkoročna i dugoročna kretanja cena.

Kratkoročna kretanja cena:

Kolebanja cena u toku dana – ovaj oblik promene cena karakterističan je za mesta na

kojima postoji i ponuda i tražnja kao što su pijace, berze i sl.

Promene cena iz dana u dan – javlja se kada promena tražnje ne dovodi istovremeno

do promene ponude, već se ona javlja sa izvesnim zakašnjenjem.

Mescečna kolebanja cena – ova kolebanja cena uglavnom su posledica biološkog

karaktera poljoprivrede, odnosno zavisnošću od klimatskih faktora.

Sezonske oscilacije cena – sezonske oscilacije zapravo predstavljaju mesečna

kolebanja koja se ponavljaju u dužem vremenskom periodu. Primer za to jesu cene

sezonskog voća i povrća.

Godišnje oscilacije cena – ovaj tip oscilacija javlja se kao razultat variranja ponude

usled promena površina i prinosa, a pre svega je karakteristika biljne proizvodnje.

Dugoročna kretanja cena:

Trend kretanja cena – pokazuje intenzitet promena, kao i faktore koji su do njih doveli.

Oscilacije oko linije trenda – javlja se u vidu neregularnih i cikličnih kolebanja.

Neregularna kolebanja cena uglavnom su rezultat velikog broja faktora kao što su

klimatski, ratni uslovi, različite mere države u pogledu izvoza i uvoza i sl., a karakterišu

ih dugotrajne posledice poput smanjena proizvodnje i drugo.

Ciklična kolebanja cena – predstavlja dugoročne promene cena i količina koje osciliraju

oko izračunate linije trenda. Pre svega su karakteristična za stočarsku proizvodnju, pa

su poznati kao ‘’ciklus svinja’’, a njihovo trajanje iznosi od dve do četiri godine.

Kategorije cena:

Otkupne cene – jesu cene po kojima se realizuju proizvodi individualnih

proizvođača, kao što su otkupne cene mleka, voća, povrća i sl.

Prodajne cene – jesu cene po kojima se realizuju proizvodi poljoprivrednih

proizvođača.

Veleprodajne cene (cene na veliko) - javljaju ce u slučaju kada trgovina na

veliko prodaje trgovini na malo. Niže su od maloprodajnih, a više od otkupnih i

prodajnih cena.

Maloprodajne cene (cene na malo) – cene po kojima se proizvodi prodaju

kupcima. Predstavlja veleprodajnu cenu uvećanu za trgovačku maržu, troškove

transporta i drugo.

Faktori koji utiču na ekonomski položaj poljoprivrede u našoj zemlji jesu:

Trgovački kapital - visoke marže i druge trgovačke usluge i dugi rokovi plaćanja za

preuzete poljoprivredno-prehrambene proizvode.

Finansijski kapital - visoke kamatne stope i druge bankarske usluge.

Industrijski kapital – prisutni pariteti cena u poljoprivredi i prehrambenoj industriji.

3. Pariteti cena

Paritet cena poljoprivrednih proizvoda jeste uređeni, poželjni tržišni odnos između

nivoa cena za poljoprivredne proizvode i nivoa cena proizvoda koje troše

poljoprivrednici.

Pariteti cena podrazumevaju skladan odnos između određenih cenovnih veličina. Dok

je u suprotnom reč o disparitetu cena, odnosno ‘’makazama cena’’.

Stabilni pariteti cena obezbeđuju visoku proizvodnju pojoprivrednih proizvoda, a

proizvođače motivišu za povećanje obima i kvaliteta proizvodnje.

Pariteti cena javljaju se u dva osnovna oblika: interni i eksterni.

Interni paritet cena odnosi se na cene proizvoda unutar poljoprivredne proizvodnje,

dok se eksternim osiguravaju odnosi cena poljoprivrednih proizvoda i inputa za

proizvodnju koji su industrijskog porekla.

Izdvajaju se sledeći pariteti cena:

paritet cena između pojedinih linija u okviru poljoprivredne proizvodnje,

paritet cena između inputa za proizvodnju i osnovnih poljoprivrednih

proizvoda,

paritet cena između otkupnih i maloprdajnih cena,

paritet između otkupnih cena poljoprivrednih i maloprodajnih cena

industrijskih proizvoda.

3.1. Paritet cena između pojedinih linija u okviru poljoprivredne

proizvodnje

Ovaj oblik pariteta cena direktno utiče na obim proizvodnje, odnosno na ponudu

određenog proizvoda.

Kao baza za izračunavanje ovog pariteta koristi se pšenica koja se stavlja u cenovni

odnos sa ostalim linija proizvodnje. Na taj način proizvođačima se olakšava izbor

najprofitabilnije linije proizvodnje.

U slučaju postojanja deficita određenog proizvoda, država različitim merama može

uticati na kretanje pariteta i favorizovati proizvodnju upravo tog proizvoda.

Kada je reč o stočarskoj proizvodnji kao baza se može koristiti otkupna cena kukuruza

čije povećanje dovodi do rasta cena stoke za klanje i obrnuto.

Nestabilni pariteti cena u našoj zemlji u dužem vremenskom perodu rezultirali su

velikim pogoršanjem ekonomskog polažaja stočarske proizvodnje.

3.2. Pariteti cena između inputa za proizvodnju i osnovnih

poljoprivrednih proizvoda

Kao inputi u poljoprivrednoj proizvodnji između otalog koriste se mineralno đubrivo,

pogonsko gorivo, semenski materijal, sredstva za zaštitu bilja, mehanizacija i drugo.

U slučaju mineralnog đubriva paritet cena izračunava se svođenjem na količinu aktivne

materije. Troškovi mineralnog đubriva i pogonskog goriva različiti su u zavisnosti od

linije proizvodnje, pa je tako najveće učešće đubriva kod kukuruza, a pogonskog goriva

kod soje.

Pored proizvođača inputa na ovaj vid pariteta različitim merama moze uticati i država.

U našoj zemlji primetan je znatno brži rast cena inputa u odnosu na cene

poljoprivrednih proizvoda što rezultira smanjenom upotrebom mineralnog đubriva,

sredstava za zaštitu i kvalitetnog semena.

3.3. Paritet cena između otkupnih i maloprodajnih cena (učešće

proizvođača u potrošačevom dinaru)

Ovaj oblik pariteta cena pomaže nam da odredimo u kojoj meri u maloprodajnoj ceni

koju plaćaju kupci učestvuje primarni proizvođač. Što je učešće manje manja je i

njegova motivisanost u pogledu obima i kvaliteta proizvodnje. Primeri ovog oblika

pariteta cena jesu odnos otkupne i maloprodajne cene mleka, otkupna cena grožđa i

maloprodajna cena vina i sl.

U našoj zemlji primetan je trend smanjenja učešća proizvođača u maloprodajnoj ceni

finalnog proizvoda.

3.4. Paritet između otkupnih cena poljoprivrednih i

maloprodajnih cena industrijskih proizvoda

Ovaj vid pariteta predstavlja odnos između cena osnovnih poljoprivrednih proizvoda i

nekih industrijskih proizvoda koji su neophodni u domaćinstvu. Posmatrano u dužem

vremenskom periodu dolazi do promena ovog odnosa u korist industrijskih proizvoda

sto poljoprivredne proizvode stavlja u nepovoljan tržišni položaj.

Kod nas zbog, u velikoj meri, narušenih pariteta cena kao i neadekvatnog uticaja države

poljoprivreda se nalazi u nezavidnom ekonomskom položaju pa se sredstva iz

poljoprivrede preusmeravaju na druge industrijske grane.

4. Formiranje i regulisanje cena poljoprivredno-

prehrambenih proizvoda

U našoj zemlji postoje dva oblika formiranja cena poljoprivredno-prehrambenih

proizvoda: formiranje od strane Vlade Republike Srbije i slobodno formiranje na

tržištu.

Formiranje cena od strane Vlade Republike Srbije – kada je reč o osnovnim

proizvodima oni se uglavnom nalaze pod državnom kontrolom cena, a njena

uloga jeste stabilizacija opšteg nivoa cena. Uticaj države može biti direktan,

preko cene, ili indirektan preko ponude i tražnje. Jedan od načina direktene

kontrole jeste zamrzavanje cena ili određivanje najviše i najniže cene. Takođe,

država može direktno kontrolisati cene i propisivanjem odnosno ukidanjem

različitih vrsta poreza, povećanjem ili smanjenjem carina, odobravanjem

subvencija, regresa, premija i drugo.

Slobodno formiranje cena na tržištu – ovaj način formiranja cena

karakterističan je za određene vrste voća i povrća, a podrazumeva da

proizvođači slobodno formiraju nivo cena na osnovu ponude i tražnje.

Međutim, ni ovaj oblik formiranja cena nije u potpunosti oslobođen

intervencija države, pre svega putem uvoza i izvoza.

Učešće agrarnog budžeta u nacionalnom budžetu naše zemlje u poslednjim godinama

beleži tedenciju smanjenja. Kako bi se ovaj trend promenio, a proizvođači

poljoprivrednih proizvoda motivisali postoje određene mere subvencija i podsticaja.

U poljoprivredi Republike Srbije subvencije i podsticaji obuhvataju sledeće mere :

premije,

regresi za upotrebu bioloških faktora rasta i drugh troškova proizvodnje,

beneficiranje kamata,

subvencije izvoza.

4.1. Premije

Osnovna uloga premija jeste povećanje obima i kvaliteta proizvodnje pre svega onih

proizvoda koji su već duži vremenski period deficitarni. Na taj način dolazi do izmene

strukture agroindustrijske proizvodnje pre svega u korist stočarstva. Pomoću premija

moguće je prevazići razlike između cena koje dobijaju proizvođači i sposobnosti krajnih

korisnika da sami takve cene plate. Zahvaljijući premijama poljoprivredni proizvođači

treba da budu zaštićeni od naglih oscilacija cena i njihovog pada ispod garantovanih

granica.

4.2. Regresi za upotrebu bioloških faktora rasta i drugih troškova

proizvodnje

Regresi predstavljaju važno oružje agrarne politike kojim se pomoću budžetskih

sredstava omogućava razvoj poljoprivredne proizvodnje, razvijanje određenih grana

poljoprivredne proizvodnje, unapređenje tehnologije, tehničke osnove rada, razvijanje

proizvodne opreme za poljoprivredu, razvijanje proizvodnje pojedinih materijala za

reprodukciju. Radi većeg korišćenja bioloških faktora rasta poljoprivredne proizvodnje

i smanjenja ukupnih ulaznih troškova potrebno je obezbediti regrese za proizvodnju

inputa.

U Srbiji ratarska proizvodnja regresirana je sa 14000 dinara po ha, od čega se jedan

deo daje za deklarisano seme, a deo za dizel gorivo i mineralno đubrivo.

Pravo na regres za kvalitetnu priplodnu stoku i selekcionisane pčelinje matice imaju

pravna i fizička lica i preduzetnici upisani u registar poljoprivrednih gazdinstava.

Za kvalitetne krave prvotelke isplaćuje se regres u visini od 120 evra po grlu, priplodne

bikove 150 evra, ovce i koze 25 evra po grlu.

4.3. Beneficiranje kamata

Odnosi se na ukupne kratkoročne kredite korišćene za proizvodnju, zalihe i rezereve

određenih poljoprivredno-prehrambenih proizvoda, a visina zavisi od ciklusa

proizvodnje u odgovarajućem procentu od iznosa kamate obračunate na eskotnoj

stopi. Za ratarsku proizvodnju iznosi 45%, stočarsku 55%, dok je za sezonske zalihe i

rezerve 35%.

4.4. Subvencije izvoza (do ulaska u STO)

Subvencije izvoza predstavljaju isplate proizvođačima-izvoznicima na dinarsku

protivvrednost ostvarenog deviznog priliva. Onovna uloga jeste podsticanje agrarnog

izvoza i stvaranje konkurentne izvozne ponude. S obzirom da je cena na

međunarodnom tržištu niža od cene na domaćem neophodno je privredne subjekte

motivisati kako bi bili cenovno konkurentni. Veličina sredstava za subvencionisanje u

velikoj meri je uslovljena i visinom dohotka u celoj privredi.

Uticaj na izvoz i uvoz poljoprivredne proizvodnje ostvaruje se kroz:

Carine – vrsta poreza koja se naplaćuje kada roba prelazi carinsku granicu jedne

zemlje.

Takse – nadoknade za usluge koje obavlja određeni državni organ na zahtev

fizčkog i pravnog lica.

Prelevmani – predstavlja instrument zaštite domaće poljoprivredne proizvodnje

kojim se ubiraju razlike u cenama između domaće i uvozne robe.

Kontigenti – količine robe koje u određenom vreneskom period mogu biti

uvezene ili izvezene.

Dozvole – sredstvo pomoću koga ovlašćeni organ odobrava uvoz ili izvoz robe.

Zabrane – omogućuje nosiocu ekonomske politike da u određenom

vremenskom period zabrani uvoz ili izvoz neke robe.

Zahvaljujući merama podsticaja i subvencija obezbeđuje se održavanje ekonomske

motivacije poljoprivrednih proizvođača za povećanje obima i kvaliteta proizvodnje,

usklađenost,cena hrane sa kupovnom moći potrošača, niži troškovni multiplikator.

Zbog značaja određenih poljoprivredno-prehrambenih proizvoda neophpdno je da oni

budu pod kontrolom države, ali istovremeno i omogućavanje fleksibilnijeg formiranja

cena.

Zaključak

Politika cena poljoprivredno-prehrambenih proizvoda jeste veoma bitna komponenta

agrarne politike, pa je cilj svake zemlje da pronađe odgovarajući način uticaja na

formiranje cena koji je u skladu sa definisanom politikom razvoja poljoprivrede.

Uzimajući u obzir sve faktore koje utiču na formiranje cena, kao i kolebanje cena kako

dugoročno tako i kratkoročno, neophodno je različitim merama kao što su subvencije i

podstucaji obezbediti ravnotežu i motivisati poljoprivredne proizvođače u pogledu

povećanja obima i kvaliteta proizvodnje.

Literatura

1. Vlahović Branislav (2011). Tržište i marketing poljoprivredno – prehrambenih proizvoda. Poljoprivredni fakultet, Novi Sad.