ASOPIS MAICY SERBSKEJE

1879.

Redaktor:

M i c h a H r n i k .

Ltnik XXXII. Zeiwk I.

(Cyeho r j a d a i s o 5 9 . )

B u d y i n . Z nakadom Maicy Serbskeje .

A S O P I S

MAICY SERBSKEJE 1879.

Redaktor:

M i c h a H r n i k .

Ltnik XXXII.

B u d y i n . Z nakadom Maicy S e r b s k e j e .

l o w j e k a ry . Knjezej fararjej Hrnikej w Budyinje jako swrnemu spomoerjej serbskeho s o w n i k a dakomnje poswjei prof. dr. Pful.

1. Kak je lowjek nas ta ? W najnowim asu su nkoti na tu mysl pili, zo su lowjekojo potomnicy abo di wopicow, a druzy praja, zo lowjestwo z morja, wot wustricow*), wukhada. Jeli zo tajcy mudrakojo z ponej wstosu wjeda, zo su runje woni z wopieje krw, abo zo je tak a tak wjele jich bratrow wot starych romskich a wot ntiich wustrysrbarjow zjdene, dha ja ani tych ani tamnych we wuiwanju jich wotkrytych kubow myli nochcu; nam druhim smjertnym pak, ki swoju specifisku rozdlnos wot wopicow a wot wustrow znajemy, so to njespodoba, hdy ncht wobkrua, zo je na prni wtc so Wop abo Wopic mjenowa, abo zo dyrbimy swoju prama we morjorodnej bjezunej skorpawje pyta: a hio ta wobstejnos nas wabi so za tym prae, ha pokhd lowskeho splaha snad tola hinai by njeje. We starych asach najble mnjachu, zo su zwrjata a lowjekojo, podobnje ka tomy a druhe rosty, so z wneje zemje zrozwiwali, hdy b snco prnich asow tu samu dosponje pehro; a tak drje mamy te tu staru germanisku baju zrozymje, kotra powjeda, zo je jedyn bohow tomaj jasnik (jase, esche) a wlu (else, erle), kotrej b na zemi leacej wuhlada, do mua a nskeje pewobri. Tola stari Grichojo te to wudawaju, zo je Prometheus lowjekow z hliny a wody a whnja wuda, a zo je pozdio po lijecy Deukalion z kamjeni, kotre wn pez swoju howu do zady zmjeta, nowych lowjekow wudoby. Najdostjnia powjes wo nastau lowjeka pak je so nam pez swjate pismo dostaa, kotre

*) Wustra, wustrica: auster, ostrea, ostreum. 1*

4 Dr. Pful:

wui, zo je Bh lowjeka ze zemje stwori, a to po swojej podobnosi. We tychle sowach d je to wobjate: Bh je zemskemu u lowjeka wot swojeho bjskeho ducha da a jeho pez to na dobo ze witkimi khmanosemi wuhtowa, kotre lowjek trjeba, zo by so stajnje wot zwrjatow rozdla, a zo by sebi w bhu asow witko to wunamaka a pihtowa, pez o by pi dobrowlnym samsnym prcowanju sebi swoje bye pola a porjea, a pez o by we wyej mysli lowjek zbywa. Khmanose ke wemu temu b, praju ja, Bh pi stworjenju do lowjeka pooi; a jena tych samych b khmanos ryen ja , kotra je so po pirode wcy te brzy, t. r. prjedy witkich druhich, woprawde naoaa, njech su prnje poatki rye tak njedospone bye, ka su chcye. Duchowna khmanos lowjeka je potom hio zastarsku rata s two wunamakaa a twjerde domy, haj pyramidy, stajaa; a duchowna khmanos lowjeka je w nowich ltach mh-rjec mjezy asa a mstnoty (ruma) pewinya a w daliny wupstrjeneho wysokeho njebja wobjaa: ale najspodiwnii pd lowskeho ducha je ry, tutn swdk a skad wjeletysacltneho lowskeho myslenja, kotre so pez sowo zrozymliwe ini; tutn lny a njelny zwjazk lneho a duchowneho iwjenja; tutn srdnik bjez smjertno-njesmjertnym lowjekom a njedomyslomnym wnym Bohom.

2. Ry je zwoprdka j e n a bya, runje te hio tehdy njeje kdy w sowa runje tak ka druhi wupraja. im ble so lowjekojo po zemi rozrichu, im ble so jich piroda pod klimatiskej zamnosu atd. pemni (ka su n. p. sony abo elefanty we Aziji re a we Africy orne), a im ble te ry we rozdlnych stronach rozdlna by zapoa. Tak wutworichu so we bhu asow narye (dialekty), a z tych zaso pomau samostatne rye , kotre potom wjacy tym zrozymliwe njebchu, koti bchu so w jenej abo druhej zdalenej krajinje narodili.

3. We im piina teho lei, zo b ry zwoprdka zhromadnje zrozymliwa ? abo kak posuchacy wjedee, zo dyrbi n. p. sowo uka runje uku poznamjenje, a kajke wobpijee (begriff) dyrbitej n. p. wurazaj as a wnos m?

lowjek a ry. 5

Na tajke a podobne praenja su rozdlni rozdlnje wotmolwili, runje so z tym njeje wjele wudobyo. Na jene wotmolwjenje pak dyrbimy wosebje pohlada. Jedyn nowi (mi so zda, jendelski) mudrak mjenujcy praji, zo su so ludo zwoprdka zryeli, to dyrbi jene abo druhe sowo rka. Tn samy pak je zamjela, na kajke (mi potajne) wanje su ludo sebi dorozymjeli, hdy hie rye njemachu; a wn te wozjewi njeje, hdy a hde je ta wulka wuradowanska zhromadizna witkich narodow so wotderaa; kak su tamni ludo wulku syu wumyslenych sowow we pomjatku zakhowa mhli, a ehodla su n. p. Semitojo abo Indojo uku hinak pomjenowali, ha n. p. Sowjenjo a welake druhe ludy. Tehodla ja swobodnje wuznawam, zo je te tole wujasnjenje wcy so mi njejasne a njedosahace zdao; a z teje piiny sym potom sam za lpim a pihdniim pyta.

Zo pak bychu moje nahlady pewidnie zbye, dyrbju najprjedy na to pokaza, z kajkich wobstawkow je lowska ry zestajana, a kajka je po mojim zdau piroda tych wobstawkow.

4. 1. Ry wobsteji ze sowow, sowo z jeneje abo wjacy zjimow (sylbow), zjima z jeneho abo wjacy zynkow.

2. Kde wjacyzjimne sowo wobsteji z korjenja a z piwjeka (abo wuknenja), kotrymaj je druhdy hie pedwjek pidaty. Korje pak je tn dl sowa, we kotrym zhromadne wobpijee (begriff) teho sameho lei; a piwjek a pedwjek staj taj dlej, ki, zady abo sprjedy pitowarenaj, jeho wobpijee blie postajitaj. Hdy n. p. rjeknje: Njes-u, njenjes-u, dha je njes- korje (ki wuiuje, wo im je ry), -u pak piwjek (ki praji, t to ini), a nje- je pedwjek (kotry to injenje zaprwa). Runje tak je n. p. uk-a (singul.) nto druhe ha uk- i (plural.).

3 a. Wuknenja (abo kncowki) a pedwjeki su nhdy te samostatne sowa bye; a korje z kncowku zjednoeny poprawom nio druhe njeje, ha nhdua zestajeka (compositum), kotreje wobstawkaj pak so w naim asu wjac njedlitaj. K wujasnjenju wcy wzmimy za pikad sowo lubo abo (ka zwjeta piemy) luby. To same rkae nhdy lub-a abo lub-a-s. Wuknc a abo a-s poznamjenja po mojej mysli

6 Dr. Pful:

tak wjele ka wn abo muski; potajkim je ljubas tak wjele ka lub-wn. Hdy chcychu potom praji: lub-wona, piwjesychu dwoje a, we im wobpijee nskeje leee ( 7, 3a): ljub-a-a. Tole a-a so we bhu asow do jeneho zynka zjednoi: ljuba, luba (a we grichiskej ryi je so dohota hsnika zakhowaa: n. p. , ). Zo pak bychu knnje wuieli: lub-wono, pidachu zjimu -am (a. -um, gr. -, sow. o), kotra po mojim zdau wc poznamjenja ( 7, 3 b). Tak nasta ljubam abo, ka ntko prajimy, lubo (lube); a lubo je poprawom tak wjele ka lub-wc (luba wc; t. r. nic lub-wn a te nic lub-wona).

b. . Z korjenja j h i abo j i ( 7, 4), hi, a z tameho wuknca a wutwori so sowo j h i - a - s abo j i - a s , dejo (khodo) mu, khodo wn, abo jednorje wn, tn: we ntiej sowjaninje j i (genit. jego, jeho), a. i - s , gr. (zastajene); femin. jh i -a -a , j i , j ia , j a (genit. jeje), a. ea (=ia); neutr. jhi-am, ji-e, je (pola nas: akkus. je a jo) , a. i-d. Tole ji bu, hdy b n. p. dwajdlne ljub-a(s) do jeneho sowa zrosto (ljub, luba), z tymle druhotnym (sekundarnym) korjenjom ljuba zjednoane: Ljuba-ji ljubaj ljubuj ljubyj ljuby abo luby; femin. ljubu-a-a jia ljub ja ljubia (z wotstronjenjom sowjaninje njespodobneho diphthonga) ljuba ljub l juba , luba ; neutr. ljubam je ljubaje ljubaj ljubej ljub lube. Ljubyj abo luby potajkim poprawom tak wjele rka ka lub-wn-wn abo lub-wn-tn. Za muske ljubaj a ljubuj pak prajee so te ljubji ljubj ljub: to ntko wokoo Budyina a kltera lub klini; a wot tameho zastarskeho ljubuj je so pola Wojerec twrba lubu zderaa, ki pisanemu luby wotpowjeda, so wokoo Lubija te wot luda sameho naouje. Ruina rozdla n. p. a (z akcentom na poslednjej) opco (mrski); a naa trojaka twrba (lub-y, lub-, lub-u) drje te z nhduim hinaim akcentom zwisuje.

. Genitiv sowa ljub-a-s rkae nhdy ljuba-as ljubas ljub (ljuba); genitiv sowa ji pak be ji-gas jagas jaga jago (jego, jeho). Hdy wobaj hromadu stajimy, wutwori so nam tole: Ljub jago 1jubiago (z wot

7 lowjek a ry.

stronjenjom diphthonga) ljubago ljubgo l jubego, lubeho abo luboho. (Mnja, zo je na genitiv jego, jeho dosponje identiski z aanskim ejus; temu ja njewrju.)

5. Dotal je so mnio, zo su korjenje sowow woprawde prniki abo prnjopoatne wobstawki tych samych. Sowjanina pak je mje na tu mysl abo wjele wjac k temu peswdenju dowjeda, zo nae rkane korjenja z najwjeteho dla ane woprawdite prniki njejsu, ale zo je nimale kdy tych samych z dweju abo wjacy nawoprawskich prnikow hromadu zroseny. Wot wuenych husto mjenowany korje je n. pr. bhar- (ind. b h a r - m i , gr. -a. -, fer -o , sow. ber-, b j e r - u ) , kotry najprjedy nhde tak wjele ka pima rkae. Tn samy pak wobsteji po mojim peswdenju z toch sowjesnych wobstawkow: 1. bhau , bywa, pibywa, by, 2. j am, jima, pima; a 3. ra , ini. Zestajeka bhau-jm-ra bo-jm-ra bo-j-ra bjra wuiuje potajkim bywa pima ini, t. j . po naej ntiej ryi: bywace (trajace) pimanje ini abo, ka my z krtka prajimy: pima (dere, njes). Sowjanina je, ka kdy widi, stare wobpijee teho tidlneho korjenja bhar lpje zakhowaa, ha ana druha ry, ha sama indiska, wo kotrej wobkrueja, zo je ta sama (emu pak ja wri njemu) wjele, wjele stara, ha naa sowjanina.

W nmskej ryi je so bhar jeno we nkotrych wurazach zderao: n. p. f ruchtbar (t.j. fruchttragend), z insbar atd.

6. Ntko so zdobnje praamy: Kak-te-to su ryne prniki nastae? Je so tam lowjek stupi abo syny, zo by za tym mysli, kak by tu abo tamu wc a sebje sameho pomjenowa? To z wstosu nic; peto wn zwoprdka ani njewjedee, zo so docya rye hodi, a zo ma to swj wuitk, hdy me druhemu nto praji. Wn tehdy dale nio njewjedee, ha to widee a syee, a k anemu dohemu rozmyslowanju tehdy hie pihdny njeb. To so hakle pomau a po asach namaka.

7. 1. Najprjedy zbudichu, ka so mi zda, lowjekowu kedbliwos welake zynki, kotre jeho druhdy abo te husto wobdawachu, ka rue zwrjatow, pluskotanje wody, due abo

8 Dr. Pful:

te howrjenje wtra, hrimanje atd. Hdy b lowjek tajke zynki wjacykr sya, dha jemu to same wot so a bjez weho zamysa pide, zo wn poa podobne zynki wot sebje dawa (ka pola nas di za tym inja, to jim do wuow zaklini): a pez to tn samy, w dobo z rukomaj pokazujo, swojim prnim towaram poznamjenjee, zo su jemu tele zynki hio zna-jome, a zo je wn n. p. tu abo tam nto (zwrjo) ru sya, abo zo tam woda ui, abo zo wtr duje, abo hewak nto podobne. Tole a tajke bchu prnje poatki ryenja; a te bchu kdemu zrozymliwe, dokel be je kdy hio wjacykr sya (bjez-tym-zo wn njebudie rozymje, hdy b jemu ncht nkajke hie njesyane zynki jako sowo pedoi). Tajkich pznatych zynkow pak be brzy khtra liba; a du dha mjee hio najprnja ry peco nto hdne poznamjenjenjow abo, chcemy-li tak praji, sowow.

2. Tak su ryne prniki najprjedy z pojimowanja pirody*) nastae. ane rynicowske (grammatiske) rozdlenja pak we tych zynkach njeleachu; witko be nadobo sowjeso (verbum) a wcnik (substantivum), a njebe ane asowanje (konjugacija) a ane skonjowanje (deklin.). Tajke a druhe rynicowske rozeznawanja su so hakle we bhu asow wutworie, a to pez piwjeki, kotre potom zaso na zestajowanju wotpouja ( 4, 2).

3. a. Dotal b lowjek jeno na to kedbowa, to so zwonka njeho stawae, nic na sebje sameho; a jeho ry bu jemu, zo tak praju, wot zwonkomnose poskiana. Tola wn zapoa, hdy chcye druheho na nto pokaza, po asu te sam wot so zynki wot sebje dawa. Najblie leacy zynk be a. Z tymle a lowjek druhemu poznamjeni, zo tu je , zo druheho widi, abo zo so wjeseli atd. Na to wanje poa zynk a pomau sowo by a nhde tak wjele rka ka lowjek abo mu, muski. Dokel pak nske hio tehdy w najprniich asach rad nto wjac zynkow wustorkowachu, ha muojo, a potajkim husio, ha tamni, a prajachu, buchu wone pez wospjetowane a poznamjenjane: a tak a-a-a abo

*) Nto pojimowa je tak wjele ka za nim ini (nachahmen, imitari).

9 lowjek a ry.

a-a wuraz za nske by zapoa. Dokel pak nska te we wyim hosu ryee ha muski, be za pojimowanje teje sameje te wysoki zynk i jara pihdny; a tak bu i (pdla tamneho a-a) pomjenowanje nskeje: nska. A tele wurazy (a, a-a, i) su so ze reje stariny dele ahnye ha na nae dny; peto to same so z dla hie dens jako wukncy muskeho a nskeho rodu we naich ryach namakaju, runje su so wjacy abo mjenje pemnie (ind. -a-s, gr. -, a. -u-s, stboh. ; , , , j atd. Pir. 4, 3).

b. Hdy lowjek pi wustorenju zynka a ert spnje zaini, wutwori so jemu zjima am. Wn so brzy dohlada, zo so tajki zynk, pez kotry so dale ryenje mh-rjec wotrznje, derje hodi k poznamjenjenju teho, to ma wsty mr na sebi, to so mao hiba abo docya njehiba: potajkim za te pedmjety, ki njebchu ani lowjek ani zwrjo. Klink am poa tehodla tak wjele rka ka wc. A tale zjima je so ha do naich asow zderaa jako wuknenje wcnych wurazow (neutrow) abo tych sowow, ki njejsu ani muskeho ani nskeho rodu (ind. am, a. um, gr. ov, s. o).

c. Tak su najstare ryne pospytowanja, kotre te tudy (ka 7, 1.2.) na pojimowanju wotpouja, cyle rozomne podoki dae za to, zo mee pozdia ry ti rynicowske rody rozdle, hdy te smdee wona sebi dowoli, jenu abo druhu wc, kotra budee jako tajka wuknenje -am dosta ma (pir. b), z dobrej piinu muskemu abo nskemu rodej pipokaza. Grad-ji abo hrd n. p. mee drje (grad-am) hrod-o rka, bu pak x v nscy pomjenowana (grad-ji, hrod-ji, hrd), dokel b wosebje za kruwy postajena.

d. Na mr pokazowaca zjima am pak hodee so te jara derje za to, hdy chcye lowjek poznamjeni, zo wn nto deri abo so z nim pima. A tak dha nasta sowjeso am, dere, pima, ini, kotre je so, dokel lowjek stajnje nto pimae abo nto injee, jara husto naoowao, a z kotreho je so mh-rjec njesknna sya druhich sowow wutworia.

10 Dr. Pful:

4. a. Tak b lowjek zapoa sam na sebje kedbowa: a du blizko leee, zo wn te za ryenje a khodenje (z im so tn samy wjac abo mjenje wot zwrjatow rozdlee) welake wurazy wuda. Ale kak to? a kajke dyrbjachu te by? Zrozymliwe dyrbjachu te same kdemu by! A to mee so jeno tak docpi, zo wn zaso, runje te to bjez zamysa a bjez wjedenja injee, tu wc samu pojimowae, t. r. z tajkimi zynkami wuiowae, z kotrych be ta sama derje a jasnje spzna.

. Tajki cyle pihdny (ryenje wotznamjenjaty) prnik be n. p. ra , z kotreho je we bhu asow rjec a rye nastao.

. Za wobpijee hia a khodenja pak hodachu so jeno tajke zynki, ki nio wottorhnjene (a skakate) na sebi nimaju (kajke nam wosebje b, p, d, t poskieja), ale kotre, ka hie a khodenje t r a j e , same te z wstej t r a j nosu ze rta wustupuja, ka wosebje h, ch, kh, j , , 1, m, w. Tak nastataj n. p. prnikaj cha ( k h a ) a j ha (ja) abo jhi (ji), z kotreju stej so pez pozdie pistawki sowjesy khodi a hi wutworij.

. Nto wottorhnjene (abo krtkotrajne) pak lei n. p. we korjenjach da (da-, da-re, --v), tha (thu-n, i -) a ga (gehen). Pi tym pak njech hnydom sobu na to pokau, zo je korje tha so we sowjaninje na da zesabi a ze sowjesomaj jha a jhi zestaji: da-ja-ji-ti djajiti djajti djejti . d t i , da, ini, kotre d-ti nam ntko za jednory prnik pai. Ale te w druhich zesta-jekach je, ka so mi zda, tamo korjeske da (tha) so zakhowao: n. p. jhi-da-u (hie inju, gehen thue ich) jido jidu . jdu, p. ji-da-ami id, po Wojerowsku nje-jdu, po Budysku n je -du , nedem; cha-da-ji-u chodjiu chodu, khodu (poprawom cha ini du, cha inju).

. Korje r a , na kotry hio prjedy pod . spomnichmy, pojimuje te ropot (haru) khodenja (teptanja, stupanja) a haru pi injenju (danju); wn poznamjenja potajkim 1) ryenje, 2) teptanje abo khodenje, a 3) injenje z haru, a naposledku te kde danje a injenje. Tak je n. p.

11 lowjek a ry.

mok-r -y pak we moku (mokroe) khodacy abo pak mokrotu injacy, z mokom zjednoeny. Tola mam hnydom pistaji, zo je we twrbje -r-y jena zjima wupada, a zo je -r-y nhdy -am-r-y (-ary) rkao (pir. a. -ar-i-s, -alis), tak zo we pidawniku mk-am-ra-a-s abo (mokryj) mokry poprawom te sowjeso um (. 5d) sobu ti, a zo ma tn wuraz dosponje so takle peoi: mokrotu dero injo wn (pi im we nastupanju wukncow s a j na 10 a. a b. pokazuju). Pir. deleka . 5.

b. Druhi derje pojimowaty korje za wuienje khodenja be ma, pomau khodi, a. me-are . Tn samy rozri so pez pistajenje nam hio znajomeho ra: ma-ra , ,pomaukhodenje ini. Tole mara je podok francowzskeho ma- r -cher a grichiskeho o-.

c. Ti druhe nhdue wurazy za hibanje a injenje bchu bjez druhimi te korjenje na, ka, pa.

. Prnik na, hiba ini, spznawamy n. p. ze serbskeho sowjesa wuk-n-u, wuku (abo wuknjenje) inju, a z grichiskeho ix-v-, pokazowanje inju. Z tamneho na wukhada pak n. p. te hebrejske sowjeso n - t n , da, dawa; pir. do ruki sini , in den topf thun atd. Ze zestajenja prnikow ga a na wutwori so we sowjaninje gana, hie hiba, hie ini: *gan-i-ti, goniti, honi.

. Z korjenjow ka a na wuda so ka -na , injenje hiba: *kan-a-ti, konati, do-konje (po Wojerowsku: do-kona).

. Z prnikow pa a jhi (ji) zrose sowjeso *pa-jhi-ti, . po j i - t i , -, ki poprawom pokraowa (z nim) poznamjenja. Sowjeso pa mjenujcy, hibanje, dalehie, pokraowanje, suee nhdy sobu za ntiu pedoku po (lngshin). A runje tak te druhe pedoki na sowjesach wotpouja: n. p. do na prniku da (da-); tak zo je n. p. do wody poprawom nhde tak wjele ka dae (dawanje) wode, dare aquae, geben dem wasser. Grichiske a pak, zo na to te spomnju, wukhadatej wot korjenja am ( 7, 3d): pi im je n. p. a v poprawom nhde tak wjele ka derenje doma (wobsydnywi dom) a pimanje (dobywanje) doma (so do doma dobywajo). t ntko hie

12 Dr. Pful:

na aanske a nmske in pomysli, tn w dobo te w, zo tn wuraz ze sowjesnym korjenjom jim (jim-a-) zwisuje.

. Pedka wa, we (nut, ein-), wotpouje na sowjesnym prniku wa (n. fa-hen, fa-ssen), wot kotreho n. p. te sowjanski wuraz wapno (kalk)wukhada: t. j . nkajka derata abo so derata wc. t potajkim n. p. prajee: Wa da-ma(m) ji(ti), tn poprawom tole wuia: Pima (dobywa) dom hi, t. j . na pimnjenje (dobye) doma hi, do domu stupi pyta, do domu stupa. Prnik wa pak je so (ka witke druhe prniki) pez pj imowanje nastupaceho injenja wutwori; peto t wa praji, tn hubje (wjac abo mjenje) zanknje, a wuii pez to nkajke zapijee abo popadnjenje (einen fang, ein fassen). We nmskej ryi je so tole wa pez prnik ha rozrio: Wah weh wha pozdio fa. Grichiske a v wukhada wot twrby wa-m-ra a wa-jm-ra we mysli zapimnjenja abo zajea.

5. Tak sym nkotre pikady poda za to, zo je (to ja z ponym peswdenjom wrju) lowska ry zwoprdka jeno-zjimna (jenosylbna) bya a zo su prniki we bhu asow do dlejich sowow hromadu zroste, kotre su so potom zaso pozdio te welako pikrtie. To smy prjedy n. p. na wurazu mk-am-ra-a-s mokry (4a. ) wobkedbowa mhli. Tola mam hie pistaji, zo te jenozjimne mak njeje prnjotne. Mk mjenujcy rkae prjedy nhdy ma-am-ka-s a potom mm-ka-s mkas. Amkas pak wukhada wot sowjesa am, dere, pima, a wot korjenja ka (4 c. ), ini, a wuiuje potajkim derenje injenje, nto so pimace, so zjednoowace (hdy je so nkak rozdlio). Pedstajene ma je pisowjesnik (adverb), peco (immer), stajnje; a tn samy wotpouje na sowjesu ma (4b), pomau khodi (so doho ini, doho tra). Sowo ma-am-ka-s poznamjenja potajkim nto so peco pimace, so peco popadowace: we im zjawnje wobpijee wody abo toka (flssigkeit) lei. Tak jasnje widimy, kajku je ntko krtki wuraz mok pi swojim nastau wobrnos m.

8. 1. Ze zjednoenja horjeka ( 7) zapisaneju prnikow jhi (ji) a am wutwori so pomau (sanskritiske) sowjeso jam,

lowjek a ry. 13

ki poprawom hi bra, hys brat (gehen um zu nehmen) a potom zhromadnje bra, wza poznamjenja. Ntia sowjanina je drje jam do jem a j im pewobria; ale stara twrba jam je so wjac abo mjenje zderaa we jara wjele wurazach, kotre po mojej theoriji a po mojim peswdenju z wobstawka jam sobu wobsteja. Pohladajmy na nkotre pikady.

a. Swjaty, p. wity, poob. sjunte, rkae zwoprdka swo-jmty, t. j . za swoje abo za sebje wzaty, wotdleny (wot wdneho), poswjeeny (bjstwu).

b . Sowjesa wjaza, p. wiza, poob. jungzat, wukhada wot pedoki wa (we), nut (ein-), a wot wcnika jam-ga , je-hie, wobjee. Zwoprdka prajachu: Wa jmgam ji-u, do wobjea du (z nim), twerde-derenje (neho) inju; a to so we bhu asow tak pikrti: We jmga jiu wjamgjiu wjamziu wjamu wjau a wjeu. Infinitiv wjamz-ati pak pewobri so pipdla te do wjunzati wjuzati wuzati; a z tejele twrby wurose na uisko-serbski wcnik powuzka abo, ka so nko praji, powzka, das seihetuch.

. Za wa jamgam mee so te rjec da jamgam (do jamgi: do pimanja, do derenja). Tak nasta korje djamg djawg djaug djag, z kotreho Grichojo j-- wudachu; bjez-tym-zo aenjo takle tworjachu: Va-jmg-o vejngo vjungo jungo; sanskrit.: jung-ami.

. We skim a nmskim jho, joch, a we aanskim a grichiskim jugum, (jv) v je zynk m abo n (za jimho abo jinho atd.) wupadny.

. Dotal wuachu, zo je jug-um atd. stara twrba ha jung-o, kotre by nhdy jug-o rkao a potajkim zynk n pistajeny dstao byo. Ale t tak wui, tn zapomni,

1) zo wc jugum njeme stara by, ha wobpijee wjazanja, a zo potajkim wcnik jugum njeme we twrbje prnjotnii by, dyli jeho podok, sowjesne wobpijee wa jamgam am-mi (do wobjimanja inju), jang-ami, jungo; ka

2) zo ry swojich twrbow we bhu asow njerozrja (khiba hde so jej we jenotliwych padach z tym dunii klink

14 Dr. Pful:

dostanje), ale zo te same pomau jednorie ini a pez to za wuprajenje pola. Ja tehodla wobkruam, zo je jugum, v, jho wotwodowanka wot nastupaceho sowjesa, a jako tajka te mda (potajkim u tudy korjeske).

c. P j a t a (ferse) a pje (fnf), p. pita, pi, rkae nhdy da-jm-ta a pa-jm-ti-s. Pjata poznamjenja pojee (einfassung), wobjee, kulu, kuljty dl stopy; pajmtis pak pojee abo hromaduwzae porstow: w porsty jeneje ruki hromade (peto najprjedy su ludo to nkoti hie dens inja po p o r s t a c h liili). Runje tak wotpouju pjas (p. pi), faus t a pugnus na wurazu pa-jm.

d. . Mloko, o. Nhdy bywachu konje dejene (to je we Aziji densa hie wanje, a wo im nam te Homeriske swdi). Tehodla njetrjebamy dwlowa, sowo mloko z kobami do zwisowanja pinjes, kotre so zastarsku te mary mjenowachu (hl. ). Prnjotna twrba tameho wuraza rkae mar-ije jm-ko kobowne branje, t. j . to, to so wot kobow bjerje, deji; a ta sama so po porjadnych zakonjach rye takle spemnja: Marje jwko marjanko maljanko maljoko mljoko mloko; ruscy: maljoko maoko mooko (maloko).

. Podobnje tworjene su sowa, ki wumjo poznamjenjeju. Wumjo je wu-jim-jo: wonbranje, msto wonbranja (dejenja); a. uber je u-ber: wu-bjer, wonbranje; je j--; stejate branje; n. euter je eu-ter, wuiowanje, wot pedoki eu = u, wu, a sowjesa ter, kotre so pez aanske ter-o a so. tr-u dosponje wujasni.

. Prjedy naspomnjene sowo mara (koba) zrozymi so lhko pez nmske mhre, kotre je nhdy mra rkao (a wot kotreho staj te wurazaj marstall a marschall wudanaj, kotry poslednii je so zwoprdka mari schalk pisa a tehdy wosebneho konjaceho wotroka poznamjenja: pi im me so Homeriski Eumaios abo pasty Paris piruna). Korje sowa mara pak je mag (pir. -, mag-nus, s. mog-u, n. mach-t, ver-mag). Wot teho korjenja nasta pidawnik m a g - r a - s , mc injaty abo snad z mocu khodaty: mcny, sylny. Twrba magras zesabi so na maras . We

15 lowjek a ry.

nskim rode prajee so mara-a mar mara , sylna, t. j . koba. Te we hebrejskej ryi je so k druhdy pez wuraz sylny poznamjeni (Jerem. 8, 16; 47, 3; 50, 11). Hebrejske sowo sus pak (it. zuz, a pir. we prjedniim zeiwku asopisa str. 97 pismik !!!) nio druhe njeje ha zwjaz abo zwuz (p. 1 b powuzka), t. j . s-pah (gespann): peny k (kotry je zwoprdka adjektiviscy zuz-ji abo zui rka). A to wustorenje zynka w nastupa, pir. pola nas zuk a zynk, t. j . zwuk a dwik.

e . Sowjeso jam namaka so te we wukncach sowow, wosebje we lokativje, hde stej twrbje jam a j im zjednoenej: n. p. wada jam jim, woda derenje pimanje, wadajajim wadajaji wadajaj wadejaj wadjai wodj wodje wode, pisane wode.

. Wot sowjesa bra pirunajmy tole: 1. Bjer-m-mi, bjer pimam, bjer inju, bjeru, b je r jem ; 2. bjer-jam-siji, bjer ini, bjerjmi bjerjmi berjmi bjerje, po Wojerowsku: brjo. Poslednja wosoba pak wutwori so z namstowcom (pronomen) oni abo oni ti (woni, woni i): n. p. bjer-oniti, fer-unt, (*ov) o, p. bier-, s. bjeru. We wskej ryi trjeba so wuknenje -ono, kotre ma so ze serbskim wone piruna: n. p. amano = a. amant. [Je-li ita zwueny, sebi wuknenje -mi atd. hinak wukadowa, dha jemu njezadam: ja jeno prou, zo by wn mi njewobara, wuknenja wosobow za to bra, za o sym pi dohich pepytowanjach ja te same pzna.]

2. a. Mi chce so zda, ka by wi tko s owjanske jtowanje, wot kotreho smy tudy nkotre pikady po jich nastau spznali, na sowjesomaj j i , hi, a jam abo j im, p ima , ini, wotpoowao.

b. Mam-li z tym prawje, dha j towanje nio p i padne a druhotne ( sekundarne) njeje, ale kor jenski wobstawk, kotry pak su ska a junosowjanska a druhe rye z najwjeteho dla puie: n. p. pajmtis (. 1 c), *pjenti, pi, pje, pjaty , pt.

3. a. Te sowo lowjek, na o njech hie wosebje spomnju, z prnikom jam, jim zwisuje. To same rka po

16 Dr. Pful:

klterskej podryi jek (t. j . owjek), po Budyskej ljk, bo Wojerowskej l e w j e k , po delnjouiskej clek (nhdy clejk = clewjek).

b. lowjek je knjez stwrby: a to je te we jeho pomjenowanju wuiane. Wn prajee sebi najprjedy alij wab-jmaka-s abo alij wa-jm-jim-a-ka-s, knjejstwo-wobjima, knjejstwo-mje, knjez; to je so w bhu asow tak pemnio: elij wajjimak elj wajjimk 1j wajjik ljewjjik ljewjjk abo ljewjik ljewjek ljewjek a lewjek ljowjek a lowjek abo te owjek. Nkotre sowjanske splahi naouja c za ; a z teho wujasni so hio naspomnjena twrba (clewjek) clek pola delnjouiskich Serbow, pola kotrych clek we wurazu mj clek mandelskeho abo mua (jako knjejstwo-mjerja) poznamjenja (pir. fr. homme, lowjek, mu).

c. a- l i j e , po-at-k, knjejstwo (), wukhada wot korjenja an abo en a in, kotry mamy we sowjesu poe-, po-in-a-. Pir. p. n a - c z a l n i k , wode.

4. aanske homo (hominis) je najskerje te tak wjele ka wobknjee, knjez. Ka so mi zda, rkae to same nhdy ha-am-in-a-s, hromadudere, knjez. Wot stareje pedoki ha mjenujcy ( 9), za kotru so we romskej zemi piwuzne (kon) con naoowae, a wot znajomeho sowjesa am be so, jeli zo prawje widu, wcnik ha-am-a-s abo hamas (pir. humanus pdla hmo) wutwori: hromadubranje, knjejstwo, mc; a z teho je so z piwzaom sowjesa jim tole wudao: Hamam jim-nu-s, mc-dere, knjez, hamajinas hamjinas haminas hamin(s) homen (homo) homo.

5 a. Grichiske ` (--), abo poprawom w, rkae zwoprdka wa-ama(m) na-ra-a-s, zapimowanje (eingreifen) hiba inje, t. j . da, sylny: mu; abo snad te knjez: lowjek. aanske vir je nto krte: Wa-ama(m) ra-a-s, zapimowanje (pimanje) inje, sylny.

b. Grichiske ` peoeju Nmcy pez mannsgesicht, a to dyrbi tak wjele rka ka mannesgestalt. To najskerje tamn Francowza te wrjee, ki kniku wuda pod

17 lowjek a ry.

napismom: Les femmes ne sont pas hommes! A zo by so (---) hdy do pewobroio byo, to hie adyn nmski (a te adyn francowzki) filolog dopokaza njeje. to du? Ja praju: je (po horjeka zapisanych prnikach) wa-ma(m) tha-ra-pa-a-s, zapimowanje (poatk, knjejstwo) staje khode htowa, t. j . khodacy abo iwy knjez.

c. Wospjetowanje podobnych wobpijeow njeryi peiwo mojemu wotwodowanju; lud d pi rozkadowanju hie densnii de rad wospjetuje.

6. a. Hebrejske dm dyrbi pjea erwjeny rka. Ja pak njewrju, zo je prni lowjek erwjeny by, runje Arabiscy lowjekow do erwjenych (t. j . bych) a do ornych dla (peto woni to zjawnje tehodla inja, dokel jim adam ka erwjeny klini); a ja te wm, zo barby njejsu prnje bye, na o je lowjek kedbowa: peto hie we Homeriskich asach bchu barby khtro njedosponje znajome. Ja we sowje adam dokel na nhduej piwuznosi ariskeje a semitiskeje rye njedwluju nkotre powdomych prnikow pytam, a sym peswdeny, zo je to same nhdy takle rkao: Am-d-ma-a-s, pimanje inje khode.

b. Hebrejske ne abo (in) i, mu, rkae zwoprdka am-na-i, pimanje-hiba, da, sylny. Podobne hebrejske sowo na khoros poznamjenja. Ale dokel khoros nio za mua kharakteristiske njeje, dha te pomjenowanje teho sameho wot khorose wzate by njeme.

7. a. . Nmske man ma swj podok we prjedy wujasnjenym korjenju mag (8, 1. d. .), mcny. To same klinee nhdy mag-na-a-s, mcny hiba, t. j . sylny da; a je so pomau tak petworio: Magns mn mana man (mann). Tola te we. tutym sowje nae znajome am ti; peto mag wobjima prniki ma am ga, stajne derenje hiba (ini), t. j . swoje mocy hromadu bra, mocy m.

. Sowjanske mu, p. m, je so takle wutworio: Magna-a(-s) ga-ja-s (stajne derenje injaty khode) mana-gajas mangajas mangjas mangas menga abo munga meng (m) abo mung mun, mu).

18 Dr. Pful:

b. Wot sowa man wudachu Nmcy mann-iska-a-s muski, mansk mensk (ka so densa hie wokoo poncneho morja praji) a mensch. Mensch je potajkim poprawom tak wjele ka muski. Dokel pak to wysokemu wobpijeu lowjeka njewotpowjeda, su Nmcy korje sowa mensch we sanskritiskim man, mysli, pytali, kotre mamy my n. p. hie we wurazu po-mja- t -k (za-tym-myslenje, nachdenken, nachsinnen: erinnerung) a po-mn- i ; a ta wc woprawde jara spodobnje klini a by z ponej wstotu wrna bya, hdy b nmski lowjek hio tehdy, hdy wn sebi mensch narjekny, k temu wjedenju pio by, zo je duch a myslenje kharakteristiske znamjo lowjeka.

8. a. . - (-x-) wukhada wot sowjesa gan (gen-ui, gen-s, -o), porodi. Tola chcu hnydom te pispomni, zo gan adyn prnik njeje. Wobstawki teho sowa su pedka ga, hromadu, hromade ( 9) a znajomej sowjesy am a na: a ga-ama(m) na poznamjenja zjawnje hromadubranje ini (pibjera, pisporje: porodi). Mnja drje, zo perfektum nas wui, zo je nastupacy korje ga by (a nic gan); j a pak wobkruam, zo je tama zadenos nhdy ga-gan-wa rkaa: geganwa gegawa . Tak je najprjedy zynk n showaceje dychawki dla so wustori, a potom je w po wanju grichiskeje rye wonmio. Tole w pak deru ja za identiske z aanskim v we wuknenju -vi (ama-vi), a ja za to mam, zo je kde perfektum II. nhdy tn samy wuknc mo, dokel njemu zrozymje, kak dyrbjaa ta twrba zadenos poznamjenje mc, hdy by enje ane na to pokazowace znamjo we njej byo njebyo. (Znamjenja temporow je tn a druhi wujasni pyta; mi pak so zda, zo w tym nastupanju hie doista nio wujasnjene njeje.)

. je te hromadubranje: ga-am-a-a-s ( 9). b. Za ga-m-na-a, pibjeranje injeka, prajachu te ga

jm-na-a; a to je so tak petworio: Gajmna gejmna gejmna gjemna gjena gena ena ona.

9. Zo pak sowa so woprawde pikrteju a skepsuja, to njech nam nmskaj wurazaj hochzeit a jahrmarkt wobswditej, kotraj so wot naich susodow z dla hoxt a j mt

19 lowjek a ry.

wurjekujetaj. Wye teho pir. n. p. Konstantinopolis Stantinopuli Stantpuli Stampuli Stambul ; Mons Belligrdo (w.) Monbelliard (fr.) Mmpelgard; Frumentaria F o r m e n t e r a (hisp. kupa); Civitas Ceuta (hisp. sydlio w Marokku).

9. Ti jara husto trjebane pedoki prnich asow ryi bchu ga, ka, cha.

1. Prnja je so we twrbje ge pola Nmcow zderaa: Ge-b rde r , ge-vat ter .

2. a. Druhu widimy we sowjanskim , ke, k: n. p. ke mni, k nam, a we aanskim cu-m (con).

b. Nae ke rkae nhdy ka- j aanske cum nhdy k - ma.

3. Tea twrba, cha, je so na cha- j -ma podljia, a to je so do chejm chjam chsam v s, su, sy, se pewobroio. (Z wuwzaom nkotrych zestajekow je so se pola nas na ze zesabio.)

4. Twrba kaj abo kja (2. b.) pede leho wuprajenja dla do tja. Z teho nasta nmske *tsu, zu, a (po wustorenju jta) germaniske tu.

5. Korje tudy zapisanych pedokow su sowjesa ga, ka, cha, ja, ma, ki witke hie abo khodenje poznamjenjeju. Z wobpijea hia abo khodenja wuwi so wobpijee so-pibliowanja (pir. ka-ma, nmski komme-n, a nae t de?), abo te wobpijee pewodenja (v, cum, se), kotre poslednje so nam z durativneje mocy naeho sowjanskeho chaditi (choditi, khodi) lhko wujasni.

Pipis. Nastae zynka d we sowjesowaj (ji-d, jdu) du a (ha-d-ji-u) khodu je so hio horjeka poznamjenio ( 7,4. a. .).

6. Tudy chcu w dobo hie na wjazawu a, i atd. spomni. a. Nae a, jendelske and (ntko nd itane), nmske

und a aanske et wotpouja na twrbje am- ta abo (po zesabenju) an -da , derenje-injenje: zjednoenje, towarstwo. Sowjanske i klinee zastarsku j i m - t a , j t a atd.

b. Grichiske i je nhdy k-jam hromaduwzae, rkao. c. Hebrejske wa pokazuje na w a - a m - t a , piwzae,

wobjee, towarstwo.

20 Dr. Pful:

7. a. Sowjeso sta- njeje prnik, ale zestajeka z pedoka sa (. 3.) a z prnika t a , kotry po swojim klinku nto wottorhnjene abo zatorhowane poznamjenja, ka nam te twrba (ta-pta) te-pta pokazuje; pedoka sa pak wuiuje po swojej pirode (t. j . jako pez zadwki we zubach wutworjeny zynk) nto zadwane, zaderowane. Prnje wobpijee sowjesa sta- je potajkim hromadu teptny, stupanje zadere, zasta khodi; a so sta (geschehen, fieri) poprawom te tak wjele rka ka hromadu stupi, z rozwiwanjom zasta, rozwiwanje abo porjadny khd nkajkeje druheje wcy petorhny. Blizko pak lei, zo lowjekojo prnich asow prjedy na zastae (so stupjenje) kedbowachu, ha na jednore, htowe stejenje, ki nio kedbliwos zbudowace na sebi njemjee.

b. Z takle dobyteho korjenja sta a ze znajomeho prnika ja wutwori so dlje sowjeso s ta - ja -u , stejo (dale) du, stejenje dale wjedu, ntko: s te ju, abo (po Wojerowsku) stoju. A z prnikom na wuda so s ta -na-u , stejenje hibnu, stejenje do skutka staju, zaponu sta, stanu.

c. Korje sta a zjednoenaj prnikaj na a pa podachu sowjeso s tanapa , stejenju hibanje ini, stanpa stampa s tp-a - , s t u p - a - ; stanapa-jiti s t u p - i .

10. Ze zestajenja prnikow cha a ji wude wcnik chaj-a-s chajs chjis chsis si, khode: lowjek, a naposledku namstowc (pronomen) si, tn. Tole sowo zjednoi so z prjedy wuoenym ji, ja, je ( 4, 3. b. .), a tak wutwori so namstowc s i j , s i ja, si je, tnle, kotrym je so we sowjanskich ryach zdera (runje we naej krajinje jeno pola Kamjeskich Serbow, hde so wjele sych lt praji). A z tuteho si abo sij je po mojim peswdenju tamo -s nastao, kotre wueni nominativiske znamjo mjenuja. Ntie postajniki abo artikle (der, the, le, ) su nhdy namstowcy bye, a runje tak je namstowc -s we wstych asach za postajnik pai, ha je naposledku swoju mc doista zhubi a hoe nominativiske wuknenje by zapoa: po im bu we pade potrjeby nkajki druhi namstowc, pak sprjedy pak zezady wcnika, jako artikl pistajeny. Tamo nominativiske

21 lowjek a ry.

-s widimy n. p. we sowomaj io-, equu-s . Ha pak su Sowjenjo (ka nkoti wobkrueja) te hdy n. p. koni-s prajili? Haj: ale jeno tehdy, hdy mjee zhromadne pomjenowanje k (pferd, ein pferd) so jako we mysli wobmjezowane poznamjeni (bestimmtes pferd, das pferd); hewak je nominativ jeno kanj i abo konji rka. Za to woboje rukuje nam ta wobstejnos, zo ntia sowjanina so ze anym artiklom njewobeuje, kotry je hoa a njetrjebawi wc a ry jeno rokotnu ini: pir. n. p. Mu sebi konja kupi a Ein mann kaufte sich ein pferd; abo: Daj konjom syno a Gieb den pferden das heu. Sowo tn (kotre njeje artikl, ale pronomen demonstrativum) sm so jeno tam trjeba, hde ma so pak pone pronomen abo pak tola wsta pronominalna mc wuie: to poslednie so we aanskej ryi wosebje pez ille ini (n. p. tn prawy, justus ille).

11. 1. We 8. c. . a we 10 sym nkotre pikady za to poda, kak su te rkane wuknenja nhdy samostatne sowa bye, kotre su we bhu asow pomau z korjenjemi hromadu zrostowa zapoae a naposledku samostatne by pestae, a ntko mam tudy jeno hie to pistaji a wosebje wuzbhny, zo su te wuknenja (runo korjenjam) nhdy wjele wobrnie bye, khiba hde te same snad na nkajkim prniku wotpouja. (Pir. te, zo Chinesa n. p. Kamje do za kamjek praji.)

2. Moja mysl je potajkim ta a moje rozestajowanja na to pokazuja, zo je (to je so pola Chinesow zderao) witka lowska ry nhdy z jenozjimnych prnikow wobstaa, z kotrych su so we bhu asow wjacyzjimne korjenje sowow a wuknenja tych samych zwuwiwae. Witke prniki pak zaoeja so na hsnym pojimowanju nastupaceje wcy: to memy na wjele wurazach hie densa spzna.

3. Kak dohi as je ry trjebaa, zo bychu so prniki pomau do wjacyzjimnych sowow pewobrie, to ja woblii a praji njemu, runje ka n. p. te pirodarjo njewjeda, za kak dohe asy je naa zemja swoju ntiu podobu dostaa. Mao pak ani tutych ani tamych lt byo njeje: peto pemnjenja we wobmaj so jara pomau stawaju.

22 Dr. Pful:

4. Nkotre sldy nhdueho hromadustajenja su so na pozdie asy abo te ha na densnii de zakhowae. We Homeriskich asach sowjesne zestajeki hie twerde njebchu, a Grichojo prajachu tehdy po spodobanju n. p. - abo , abo (per chresin) te atd.; pir. aanske inque p e d i v i t (na kncu hexametra) = inpedivitque. Wotpowjedace nmske twrby poprawom hie densa zroste njejsu, ka kdy lhko pznaje, hdy n. p. na tole pohlada: Ab-werfen a ich werfe ab; auf-stehen a auf aber stand er nicht. Nio podobne we sowjaninje nimamy, khiba zo chcemy to sem lii, zo nkoti Serbjo kjn za (knj) k, kaj za (kaj) ka atd. praja, a zo we starobohaskej podryi ze zynka j wutworjena syawka ped susodny zubnik skoi: n. p. wid-ji-u wid-i-u widju

widu (pisane widu) a wrat-ji-u wrat-i-u wratju w r a t u (pola nas wrt-u, pis. wru) stbh. wi--d- a wra--t-.

Pipis. W naej ryi je, zo to pipdla sobu naspomnju, w jenym wjesnym mjenje so syawka te tak pesunya: we mjenje Njezdaecy, nm. hie Nedaschtz (bjez syawki). To sowo wukhada wot pidawnika njaw-a-s (sanskr. nawas), now-y, a wot sowjesa dja-ti, d-a: ini, twari, abo wjele wjac wot wcnika dja-ch-a-s, d--o: twarjenje, twar (wjes). Njawas djachas abo (pozdio) njaw djach je potajkim tak wjele ka nowotwar abo nowe sydlio, a njawdjach-je wicy abo njawdjae wicy tak wjele ka nowotwarna wjes, nowa wjes. Njawdjae wicy pak so takle pemnichu: Njewdjae wicy Njedjaewicy (nmski: *Nedaschwitz *Nedaschitz,Nedaschtz) Njedzaejcy Njezdaejcy Njezdaecy. Podobnje tworjenej wjesnej mjenje stej tejhle: a. Nawodjalne wicy Nawdjalne wicy Nadjalnewicy (nm. Nadelwitz) Nadjalnejcy Nadalnejcy Nadanecy (pi. Nadanecy) ; a b. Nawa djaji-s Nawdjaji Naudjeji Nadjej Nadej Nedej (nm.) *Neude (ntko Neyda) Ndej Nydej. Za Nadelwitz praja Nmcy te Adl i t z , t. j . atdlne (wotdlne) wicy.

23 lowjek a ry.

5. Nastae sowjesow wri a wide be po mojej mysli tajkele:

a. Sowjeso wri wutwori so we tajkim asu, hde b lowjek zwonka swojeho pebytka (kotry b zwoprdka nkajka jama abo dra). Wn pokazowae na swojeho towara abo na nkajku wc a na bydlesku jamu a wupraji tele prniki: Wa r ta, nut-teptanje (nut-hie) ini. Z teho wutwori so korje warta abo pozdio wra ta , nut-hie-injenje: wrenje, najprjedy do jamy nut, a potom wrenje na stare msto, wo jene ha be to same znutka abo zwonka jamy. (Sowjeso wjere pak wukhada wot wcnika wa-jm-ra-ta: wobjee, einfassung, kreis).

b. . lowjek na woi pokazujo prajee: Wa jima(m) da am mi, zapimnjenje (eingreifung) ini dere ja, t. j . ja zapimuju (z woomaj). Tak nasta we bhu asow korje wa-jda wjida wida abo wid (vide-o, *w-, ); a k temu samemu pistupichu sowjesy j i a ja (hi) a ze sowjesom am (pimam, inju) zjednoeny namstowc mi (ja), wot kotreho je so nae mi a mje (a. me) zderao. Wcnikaj i-o a i-ov pak wotpoujetaj na reduplikaciji w-w, t. j . na podwojenju korjenja wid ze srjeda zastajenym sowjesom j im ( 9, 6. a.): Wid jim wid, wide abo hladanje a hladanje, widjiwid wedjiwid wejiwid wejwid wwid w-w .

. Runje tak lowjek na howu pokazujo prajee: Wa jm jim dmi, zapimuju, deru, wajjidami wojjdam wajida wejida wjaida (wdti, wjede) waida

wo-, o, ich weiss, sanskr. wda. We bhu asow je vokalismus teho sowa so z dla zesabi: n. p. ja * , s ie w i s s e n .

To je mj nahlad wo nastau a piwuznosi teju sowow: a z tymle nahladom ja aneho sanskritiskeho guna (do kotreho ja njewrju) a nieho podobneho njetrjebam. Diph-thongi a vokale so we bhu asow zesabjeja (to je wrno, dokel witko injenje so po asu zesabi): ale sam wot so zesylni so adyn jeniki vokal njeje (dokel so nio we pirode samo wot so njezesylni)! Kde guna (zesylnjenje) wu

24 Dr. Pful:

khada wot kajkejekuli stareje twrby. Guna b za indiskich rynicarjow dobry a dosahacy wuraz; ale nai wueni dyrbjeli tola kus dale hlada a kus dale wide!

12. Tak sym Wam, wysoko dostjny knjee, we krtkich ahach pokaza, to ja wo nastau lowjeka a wo nastau low-skeje rye mnju. Pijmie tn nastawk, smm-li prosy, jako wuraz mojeho zmyslenja peiwo Wam, t. r. jako sabe znamjo wutrobneje dakownose za to, zo se Wy k lpemu wcy, a k mojemu polenju wudawanje naeho serbskeho sownika tak swru a tak mcnje podpjerali, a w dobo zo hie densa za pichdne rozrjenje tehole howneho wuskutka naeje Maicy z njepemnjenej horliwosu hromadie. Wy se pi itanju pznali, zo sym ja w nastawku nimale wuhde swj samsny pu o; a ja sym peswdeny, zo Wy to njejse za njeprawe dereli, dokel wse, zo we wdomstwje rye hie wjele mnoty knjei, a zo dyrbi, prjedy ha bude ncht poslednje wjesee x zawoa mc, we tym samym so ntokuli hie dopepyta abo te runjewon znowa pepytowa.

Wo nastau lowjeka samozrozymliwje nio lpe a nio wye poda njemach, ha to je we wurazu Stworjeny po Boej podobnosi swjate pismo naim myslam a wutrobam poskiio; wo nastau rye pak a welakich rynych twrbow mnju nto dotalnych nahladow lpe a wrnosi blie poda by, dokel so mi zda, zo witko, to sym praji, na pirode wcow wotpouje. A du dha Was w dobo hie prou, Wy chcyli, jeli zo aneho howneho wobmyslenja nimae, tnle mj nastawk z najmjea jako wotewrjene praenje te zjawnosi pepoda, zo by tn a tamn, ki te rady na poatki lowskeho rodu pohladuje, so snadi nawabi da, wo tajkich a podobnych wcach swoje mysle wupraji.

Hdy pak dwanae lt po doknenju naeho serbskeho sownika z nowa na Wae zasuby wo tu knihu z wutrobu spominam, inju, wysoko dostjny knjee, jeno po waej mysli, hdy tudy te teeho we sownikaskim zwjazku, Handrija Se i l e r j a , pomjenuju a dopomnjeu teho sprawneho a swrneho Serba, kotry je te hio prjedy naju asa za pznae

25 lowjek a ry.

naeje rye a za duchowne pozbhnjenje naeho maeho luda sprcniwje skutkowa, ryespytny nastawk Sowjan prnich asow dakownje poswjeu, kotry chcyli Wy eserjam teho mua, kotry pi wej swojej serbskosi te bjez naimi zdobnymi nmskimi susodami aneho njepeela njemjee, pi skadnosi sobu pedoi.

P o z d i i p i p i s . Horjeka str. 8 pod textom je so zapomnio wuraznje naspomni, zo sowjeso nachahmen wot korjenja hm (jam) wukhada, aanske im-itari (im-ago) pak a grichiske (--) wot podwojeneho korjenja jim (im). Po tym sym ja horjeka sowjeso po-jim-owa wutwori.

Sowjan prnich asow. Dopomnjeu naeho Handrija Seilerja, ki mee so typus

s t a r e h o S e r b a mjenowa, w lubosi poswjei Bohuwr Pful.

1. 1. a. Prnje sydo lowskeho splaha je Asija bya, a to bjez dwla ta strona, kotra je so P e r s i s k a pomjenowaa. Za to swdi, ka je znajome, ta wobstejnos, zo we Persiskej nae ita hie densnii de same wot so rostu. Ale te ryespyt nas na Asiju a Persisku pokazuje, kotry nam pzna dawa, zo su pez stary swt sowjanske ludowe powjese e, kotre podawachu, zo je ta strona, kotrej my Persiska rkamy, prnje sydo lowskeho rodu bya; peto stara twrba P e r s i d (*i-, i, gen. i-o) wotpouje zjawnje na sowjanskim wurazu perwi sid abo peri sid, prni syd: prnje sydo. Tuto perwi abo peri (za kotre my ntko prn i = prjedni, der vordere, naoujemy) wujasni so nam pez ske pr w (prni), p. pierw-szy, atd., a we naej samsnej ryi pez Wojerowske sowo (pjerwjenica) pjerjenca (ta pokruta khlba, ki so pi pjeenju prnja z pjecy wuehnje); twrba sid pak je kdemu Sowjanej hnydom dosponje zrozymliwa.

b. Peiwo tej etymologiji zda so dwoje rye: 1) ta wobstejnos, zo je i femininum, a 2) zo wobydle Persiskeje so - mjenuje. Mje pak to njemyli, 1) dokel

26 Dr. Pful:

peri sid abo persid grichiskemu owjekej adjektiviscy klinee (ka pers-id), kotremu bchu krajne mjena nimale witke nskeho rodu (z pimyslowanym ), a 2) dokel Gricha sebi pitym z grammatiskej nuznotu substantiv - tworjee, wot kotreho so jemu tamo po grichiskim zauu adjektiviske pers-id wotwodowane zdae (pir. -, E-, gen. Eo). Tak dha sym ponje peswdeny, zo i je perwi sid abo pers id (lowjestwa).

c. We powjesach wo prnjej hospode lowjekow su hie sowjanske wurazy, na kotre chcu, dali Bh, pozdio raz popokazowa.

2. Jako bchu so ludo pisporili, poachu so najprjedy po Asiji rozrje, k ranju a k wjeoru a k ponocy; a hdy bchu tu samu po asu napjelnili, dchu wjete abo mjee rjdy pak do Afriki, pak do naeje Europy. Ale te do Ameriki (a Australije) su owjekojo hio we starodawnej zadenosi pili, njech su tam w runy pu z Asije abo pozdio po wunamakanju dow z Europy so pesydlili. ita so za wopokazmami praa? To drje runje ane wopokazmo byo njeby, zo je Amerika dawno do Kolumba wotkryta bya: t. r. zo su Danojo a Jendelenjo wjacy ha sto lt prjedy nkajki swru potajany kraj znali, do kotreho su po pekupske pokady z demi jzdili. Moje wopokazmo je to, zo su we Kolumbowych asach Europejscy we Mexiku pdla diwjakow wste a njemylne pomniki starozastarskeje wysokeje kultury nadejli, a zo su nowii wcywustjni dopznali a dopokazali, zo je doho ped tejle kulturu zaso stara wysoka kultura we Mexiku knjei dyrbjaa.

3. Kak wjele je tajkich peahowanjow byo, njeda so na ane wanje wusldi. Jeno to memy z wstosu praji: Kdy raz, hdy ludom poa nhde wuzko by, hladachu za tym, kak bychu sebi pihdnii statok wudobyli; a du dha su sebi we Asiji, ka brzy pznajemy, wjacy kr z tym pomhali, zo cye splahi do Europy pekroichu.

4. Tak b nhde ti sta lt po Khrystowym narode rania Asija so peludnia. Wobydlerjo poachu so tam hiba a so do srjedneje a wjeorneje Asije peahowa. Tak peco jedyn

27 Sowjan prnich asow.

lud druhi iee; a hdy nowi pidechu, dyrbjachu stari swoje dotalne strony wopui. to pak mjachu i zapoe, ki hio na samym wjeornym kncu Asije bydlachu? i buchu do Europy wustorkani.

5. Tele wulke ludoahi so za Europu we le ti sta a pje a sydomdesat pez diwich Hunnow wotewrichu.

2. 1. Mno a k wrje podobne je, zo su Hunnojo pi swojim pekroenju welake druhe ludy, bjez kotrymi bchu snad Sowjenjo, z Asije ze sobu torhnyli, abo te zo su druhe splahi z kajkejekuli piiny za nimi showali, runje spisaeljo jenikich Hunnow mjenuja, dokel ile pez swoju njewurjeknjenu diwjotu a surowos pede witkimi kedbliwos na so ehnjechu; historiscy wste pak je, zo su Hunnojo so do Europy piwalawi druhe ludy z jich sydow wustorkali, a zo su pitym abo potym wosebje sowjanske splahi ranie strony Europy wopuili: pi kotrych peahowanjach su te rody, kotrym so wot spisaelow Serbjo abo Sorbjo (Sorben, Wenden, Sorbenwenden) rka, so bjez witkimi najdale k wjeoru dobyli.

2. ile Sowjenjo pak njebchu prni, ki su wulke kruchi Europy wobsadili. Hio z a s t a r s k u su runje so wo tym dotal znajmjea w dosahacej mrje ryao njeje Sowjenjo daloko po Europ je byd l i l i , a to ha do najwjeor-niich stronow. Kak ja to wm? To mje ryespyt wui. Wjele rynych sldow mjenujcy na to pokazuje a jasnje swdi, zo ma so we uicy a w druhich sowjanskich krajach dwoje, po asu wulcy rozdlne s owjanske wobydlestwo pyta, a zo su te hewak we welakich stronach, hde so nicht Sowjanow nada njebudee, zastarsku Sowjenjo ohnowanje ratarskeje kultury a te wyeje nawjeditose rozpserali. i Sowjenjo pak, koti su w hunniskich asach so po Europje rozsydlili, su z tamymi starimi pomau hromadu zrostli, pez tych samych wyu zdanos dostali a wot nich samozrozymliwje te pomjenowanja susodnych ludow piwzali, wosebje Nmcow a Wochow (Germanow a Latinskich z Grichiskimi), koti bchu dawno do asa tychle nowiich Sowjanow z tamymi starimi Sowjanami hromade bydlili: pi im bchu

28 Dr. Pful:

Nmcy zwoprdka njewinji nomadojo, Wochojo pak, ki te hakle pez Sowjanow wobstajne syda a rataske do pznachu, zwoprdka wjnscy a rubjeni pesharjo Sowjanow ( 11). A wot tychle starych Serbow abo ratarjow ( 10), ki sydu abo sydliu po starim wanju sero rkachu, su nai wtcojo a witke serbske (abo sorbiske) rody mjeno Serbjo piwzali abo pak dostali (kotre by po naej samsnej ryi Sedlenjo abo Sydlenjo klinao): bjez-tym-zo su druhe (pozdio Serbow do Europy pesadene) sowjanske splahi sebi we r a n i e j Europje se a abo sydlia twarili a tam rolu dali a wot tajkich seow sebi Seowjenjo abo Sowjenjo prajili (pir. 810). Akcent sowa sero leee, ka w naim sedo abo sydo, na prnjej zjimje; twrba seo pak so pola Rusow hie densa na poslednjej zjimje zynkuje. Pi tymle wuprajenju dyrbjee hsnik e we sowje sero so dere; we wurazu seo abo Seowjan pak mee tn samy ped showacym akcentom so wuie.

3. Tak bydlachu a bydla we wjeornej Europje Serbjo, we r an i im a poodniim dlu teje sameje pak Sowjenjo, runje bu Serbam, hdy dyrbjee jich narodnos so jako wot nmskeje rozdlna poznamjeni, wot Nmcow hio we srjednim wjeku pipdla te Sowjenjo abo Slawen rkane: kotre mjeno dha, hdy so wo narodnos zhromadnje jedna, hie densnii de Serbow sobu wobjima.

4. Jedyn se rbsk i rd a troji Sowjenjo su so (najskerje w hunniskich asach) do poodnja zabudili a tam swoje stare powitkomne pomjenowanje zakhowali: mjenujcy wobydlerjo Serbije, juni abo dunajscy Serbjo (S rb i ) ; a 1) Sowjecojo (Slowenzen, Slowenen, Winden), kotrych ry je zjawnje powostanki naranie je (ruskeje) zakhowaa [runje nkoti nowii to pzna njema]; 2) Sawoncojo (Slawonier), ki ntko junosowjanscy rya; a 3) Sowakojo (Slowaken), ki su so (t w hdy a ehodla) nawjeornej naryi (echow) pizankli.

5. Z wuwzaom tych trojich Sowjanow a junych Serbow, pdla kotrych dyrbimy hie u i sk ich Serbow naspomni, so witke jenotliwe stawy wulkeho sowjanskeho naroda z wosebiskimi mjenami poznamjenjeju (ka: Rus , ech atd.).

Sowjan prnich asow. 29

3. Mdi Sowjenjo we Europje su potajkim z hun-niskich asow: njech su (pak witcy, abo pak z dla) z Hunnami z Asije pili, abo njech su tehdy swoje hio europejske sydlia we raniich stronach wjac abo mjenje pemnili; s ta r i su hio z dawnose, kotra so njehodi blie postaji. A z tehole stareho hrona je najwjeti dl sowjanskich wjesnych a mstowych mjenow, kotrych wujasnjenje je tehodla, dokel z wsteje stareje a nam tehodla mjenje pistupneje sowjaniny wukhadeju, najble khtro wobene.

Tola ntko dyrbju pokaza, zo je we uicach a w druhich sowjanskich stronach woprawde dwoje sowjanske bydlestwo byo.

4. 1. Zo sowo Serb z naeje samsneje rye by.njeme, wo tym smy so hio prjedy ( 1, 2.) peswdili.

2. a. Pohladajmy na mjenje naeju wsow Nadanecy a Nydeja. Hdy ja dopokazam, zo staj taj wurazaj we hownych wobstawkach identiskej, njebude potom kdy zo mnu praji, zo mjenje tejule mh-rjec susodneju wsow njemetej z jeneho a teho sameho asa wukhade?

to pak nastae teju wurazow nastupa, dha ti we wobmaj 1) adjektiv now-y, kotry po swdestwje sanskrita nhdy naw-a-s rkae, a 2) sowjeso d ja- t i abo d je - t i , wot kotreho mamy hie kompositum so p e -de (sich durch-arbeiten) a substantiv d- o (arbeit). Nawa dja-ja abo Nowa dje-ja (t. j . nowe do, nowotwar, neubau) pak je so peiwo zakonjam naeje rye, po kotrych budee so Nowdeja abo Nodeja praji mo, do nadpadowaceje twrby Nydeja pewobria, bjez-tym-zo su Nawodjalne wicy (nowodlne sydlia; nm. Nadelwitz) so po serbskej ryi takle petworie: Nawdjanewicy Nawdjanejcy Nawdanejcy Nadanecy (pi. Nadanecy) . Nadanecy su potajkim serbotwarna wjes; Nydeja pak wukhada wot kajkichkuli hio prjedy Serbow w uicach bydlacych Sowjanow, koti su potom bjez Serbami so pomau peserbili. Sldy a wopokazmo tajkeho pemnjenja pak mamy te we tym, zo, ka ita sam w, ry Wojerowskich a Kulowskich Serbow so n. p. wot Budyskeje wulcy jara rozdla.

30 Dr. Pful:

b. Njedichow a Njezdaecy (Nedaschtz), nhdy Njaw djach-ow a Njawe dja-ewicy, wotpouja na tymaj samy-maj korjenjomaj njawas (nawas) a dja-ti: bjez-tym-zo Nwsecy (Nmschtz), nhdy Nawe sedecy, a Nowoslicy abo (Nowslicy) Nosl icy, nhdy Nowosedlicy, nas na zastarjene sowo sed pokazuja, kotre tak wjele ka syd-o (sitz) poznamjenjee. Nowoslicy su zjawnje hakle wot uiskich Serbow twarjene.

3. a. My mamy wjesnej mjenje Khomc (By Khomc, orny Khomc) a Kheln (na wyinje), a we znmenej stronje Saskeje (pola Oschatza) steji hrka Kulm-berg; we plskich stronach pak lei msto Chem, kotremu Nmcy Culm rkaju. Substantiv chom abo chum (za hrku, hgel) smy my Serbjo nhdy mli, runje ka n. p. ea sowo chlum hie wobseda; ale twrba chem abo cheln (kheln) ani pola Polakow bya njeje (ka znmene Culm nam pokazuje), ani pola nas uiskich Serbow. Tak je plski Chem njeplski, t. r. plskeho asa stari; a na Kheln je njeserbski, t. r. wot starich Sowjanow zaoeny, ki su so pozdio do Serbow zhubili.

b. Korje cha (cho) je identiski z aanskim coll-i-s (hrka). Serbjo tworjachu cha-amu-s chomu chom khom (demin. Khomc) ; njeznajomi stari Sowjenjo we uicy pak chal-i-nu-s chelinu chelin Kheln.

4. a. . Kaka (ente) rkae pola Poobjanow poil (a pozdio poil). Pola nas so kaki Pila! pila! woaju, runje so kacy samej pia njepraji.

. Sowo poila wukhada wot participialneho adjektiva po- jed -y (zerany, gefrssig), a to same je so takle pemnio: Pojedl-ija pojedlja pojidlja pojilja pjlja pjla abo poila. Hdy by to sowo serbskeho pokhoda byo, by to same seka hinak ha pojdla rkao. Nae pila! dyrbi potajkim z rye starich Sowjanow piwzate by.

b. Husy woaju so Liba! liba! a moda husyca so wokoo Wojerec atd. l ib jo mjenuje (ka tam derjemnjo starej w dobo l ibawa, l ibawka a l ibuka praja). Te tutn wuraz je cuzeje twrby. Liba mjenujcy rkae nhdy pliwba

31 Sowjan prnich asow.

a pozdio p l iba ; naa ry pak by sebi p uwbu (puwaku) adaa, kotra mha so na pubu pikrti. Pir. v-j , kaka, wot sowjesa -j v, puwam. to pak wotstorenje zaponeho p nastupa (pliba l iba) , pir. deleka 20, 8.

c. W Mecklenburgskich lisinach (njepomnju, hde) sym tole ita: Ventum est ad locum, qui Wili damb vocatur. We wurazu Wili damb je prnja poojca njedwlnje z pedhistoriskeje sowjaniny.

5. a. Nae sowo woteka (lenkseil) je njeserbske, dokel njeje po zakonjach naeje rye wudane. Woteka (js. obtog) ma swoje mjeno wot wobahowanja (herumziehen: lenken). Tn wuraz pak je wot tajkich Sowjanow k nam pio, ki t a h a t i za tjahati abo aha prajachu; peto hewak by sowo woteka pola nas wobeka abo woeka klinao. Tnle wuraz dha nas do tych asow wrno pokazuje, hde nai wtcojo hie (jzdeskich) wotekow njeznajachu, a hde mjachu jako kubarjo konjow jeno (jchanske) p imak i : ka so tu a tam hie za zgel (reitzgel) praji.

b. Wuraz woteka je tele pekhody peba: Wab-taga(m) jim-ka-a, wokoo-ehnjenje injeka, wobtagjimka wob-tegjika wobteika woteka woteka.

6. a. Na Muakow rkae nhdy tak: Mija jam-a-kow Mijakow Mjakow Makow Makow. W Ruskej so takle tworjee: Moija jim-ka-w Mojikaw Moikaw Mokaw Mozkaw Mozkw, pisane Moc.

Tej mjenje stej identiskej a poznamjenjatej multitudinis receptaculum (der menge aufnahme). Posledni dl teju sameju je sowjeso jam abo jim, kotre jara derje znajemy, a prni dl wotpouje na substantivje moije (multitudo, menge), kotre pak ani serbske ani ruske njeje, runje so to same znajmjea z delnjouiskeje serbiny wujasni hodi. Sowjanske mnogi (multus, viel) mjenujcy rka tudy mlogi (mlgi) abo (ka my Hornjouienjo zwjeta mody za mody prajimy) te mogi (mgi). Mlogi abo mgi drje tak wjele poznamjenja, ka pola nas Hornjouianow nkotry (mancher);

32 Dr. Pful:

dokel pak je mnogi a mlogi po korjenju zjawnje to same, a dokel so mnogi (multus) a mlogi (non nemo) logiscy derje zjednoi hodi, njeme nio njeprawe by, hdy wot twrby mgi po znajomych zakonjach neutrum mije wudam, kotre dyrbi po mysli aanskemu multitudo a nmskemu menge wotpowjeda. A tak dha Muakow a Moc nhde tak wjele rka, ka zakitowanske mstno abo ka hrodio (hrd).

b. Mjeno rk i Moc je adjektiviskeho pokhoda: Moskw-a Moskw Moc.

7. a. . to Boharska rka? Bo-gar-iska abo Bohaska (Bolgarien, Bulgarei) je horaty abo hrski kraj, a tn wuraz sam wukhada z najstareje reje stariny; peto wn podawa we srjednjej sylbje wstu staru twrbu, kajkeje cya historiska sowjanina njeznaje: Gara = gora, hora. Prni dl pomjenowanja je adjektiv bli (bli-j), ki tak wjele poznamjenja ka - (wulki), a wot kotreho mamy my w naej ryi hie komparativiske adverbium (blije, blje) ble (magis, mehr). Wot wuraza bl-ije gar-ai abo bljgary (wulke hory) pak wutwori so adjektiv b l j g a r - i - s a boga r i (wulkohrski): Boga, Boha .

. Hdy tak bydlerjo bakanskich horow te strony z pedhistoriskim sowom poznamjenjeju, dyrbimy z nuznotu praji, zo su pomjenowanje kraja wot kajkichkuli starich Sowjanow piwzali.

b. . Mjeno Herceg-owina je takle nastao: Har-i tjag (hr-ski ah, bergzug, gebirgszug) heritjeg heritseg herceg.

. Te tnle wuraz je zjawnje ze reje stariny. Dokel pak je so tudy hara naoowao za prjedy podatu twrbu gara (7. a.), ita hnydom widi, zo su hio we rej starinje rozdlne sowjanske dialekty bye.

8. We 58. zeiwku asopisa str. 75101 sym na to popokazowa, zo je sowjanska ry a sowjanska kultura nhdy daloko rozrjena bya. Tudy chcu hie dwaj pikadaj z wjeorneje Europy doda.

a. . Woblienje krajnych wudawkow mjenuje so jendelscy budget (it. bdet). We tym wurazu ti sowjanski wcnik

Sowjan p r n i c h asow. 33

po-et (zlibowanje, rechnung), kotreho korje et (it) je tak wjele rka ka hromadubra, zbra: to z teje wobstejnose pznawamy, zo sowjeso i t a t i nmskemu zhlen, rechnen a lesen wotpowjeda. Sowjanska twrba poet je w jendelskim budget trochu skepsana, ale cyle porjadnje petworjena, dokel najwjeti dl Sowjanow p a kus cunio wupraja, ha wulka wjetina Nmcow, tak zo so jendelskim Germanam zdae, ka bychu Sowjenjo bdet prajili.

Ze sowa budget = poet pipdla zrozymimy, zo jendelski konstitucionalismus na sowjanskim podoku wotpouje.

. Zo pak su we britanniskich stronach nhdy te Sowjenjo bydlili, pznawamy w dobo z teje wobstejnose, zo su we Iriskej runje tajke kuljte zemske wobtwerdenja, kajke su so pola nas we uicach zderae: kotre dyrbja sowjanskeho pokhoda by, dokel maju pola nas sowjanske mjeno hrodia (kotre su sebi nai susodni Nmcy pez schanzen peoili).

b. . Jendelske a francowzske sowo gaze t t e wukhada wot sowjanskeho podlnika (partic. praes.) k a z a t a (to zwoprdka dosponje kazata deska rkae. Wynos by mjenujcy na kazate deski to pisaa, to mjee so ludu wozjewi. To pak bchu najprjedy drje jeno zakonje; ale potom najskerje te zwonkowne powjesa: znajmjea z Caesara b. g. IV 5 a VI 20 wmy, zo bychu Gallojo kdeho puowaceho pekupca nalenje za nowinkami praeli, a zo by wynos z politiki jeno to wozjewjaa, to so tej samej wuitne zdae.

. Tak je jasne, zo machu hio pedhistoriscy Sowjenjo ita, a zo so mh-rjec nowiny pola nich wudawachu.

. Nadijam so, zo nicht mojich sowow tak zapija njeje, ka bych ja mni, zo su Britannojo abo Gallojo ze Sowjanami identiscy byli.

10. a. Z asa Napoleonskich wjnow su moji mi maemu powjedali, zo bchu raz francowzscy wojacy kobu sobu piwjedli, kotra be so potom wozrbia, a zo bchu nato Fran-cowzojo, na zrbjo pokazujo, peco Krepete! krepete! (z trojim krtk im e, a z akcentom na prnjej sylbje) woali. Ta wc je mi we pomjatku wostaa ha do densnieho dnja. Krepete

Dr.Pful: 34

(abo nto podobne) pak we anym francowzskim sowniku njesteji (to so samo rozymi, dokel Francowzojo we wulkim cyku nio wo wanosi ludowych naryow njerozymja a zwjeta jeno te sowa za iwjenja hdne dera, kotre so we sydliu jich kultury naouja); a pi ertnym napraowanju te zhoni njemach, ha by krepete nkajki francowzski wuraz by. Du sym dohe asy njewjeda, to dyrbjao so ze sowom krepete zapoe: ha sebi naposledku prajach, zo drje ani peiwo wulkemu ani peiwo maemu Napoleonej*) ana wulka njeprawda njebude, hdy na to pomyslu, ha snadi je w tamych Francowzach nto sowjanskeje krw eko, a ha mh potajkim wuraz krepete snadi ze sowjanskeje rye by. Tak dha mi hnydom ped woi stupi pedhistoriska sowjanska twrba g r e b e t e , z kotreje nae zrbjo abo rbjo wukhada (plural. zrbjata, rbjata). Tami wojacy bchu potajkim Grebete! grebete! woali; a moji prjedomnicy, ki jako dobri Serbjo aneho g njeznajachu, su za g najblii zynk k wzali a potom, dokel je we twrbje grebete prdku dwoja litera media, ze zauom fonetiskeje symmetrije (a z respekta ped mojej pichodnej filologiju!) te do druheje sylby literam tenuem stajili: tak zo so grebete krebete pihdnje do k r e p e t e pewobri.

b. Pokazuje (na o je ncht mje kedbliweho sini) mjeno Vende snad na Serbow (Wenden)?

c. We Gascogni je wjes Ber l in ; a ryi Gascogniskich so Parienjo smjeja.

d. Pide-li adyn filologiski Sowjan do Francowzskeje abo Jendelskeje, njech so na nastupacych mstnach wobhonja, ha mh wueny swt pez njeho snad nto wobrnie wo tamniej pedhistoriskej sowjaninje nazhoni. Te w Daniskej su mstnose, kotrych mjena na Sowjanow pokazuja.

5. Horjeka podtknjene ludoahi njejsu we jenym msacu ani we jenym le do Europy pie; a nhde dw s

*) Nam Serbam je Napoleon I. wulku lubos pez to wopokaza, zo je prnje serbske Nowiny, ki bchu so jako Serbski Powjeda wot lta 1809 wudawae, 1812 njetrjebawi zakaza.

Sowjan prnich asow. 3 5

lt je trao, prjedy ha tame omy pikhadowacych a pehnawowanych splahow so zaso zmrowachu. Tute ludy su tehdy pomau w europejske kraje napjelnie, njech bchu hio wobydlene abo nic, a su Europje we wulkim cyku tn (ludopisny) napohlad dae, kotry ta sama ntko ma.

6. 1. Nicht praji neme, kak wele lt (t. r. kak wjele tysac lt) je trao, ha je tamn prnjopoatny narod Persiskeje a woklnych stronow pomau do welakich splahow a rozdlnych ludow so rozkorjeni. To pak mu ja z ponej wstosu praji, zo maju i wopaki, ki wobkrueju, zo su Sowjenjo relativnje mody lud. Sowjenjo nio mdi njejsu ha druhe stare narody; a ka by tn so myli, ki by, na Tacitowych Germanow njediwajo, snad hakle po hunniskich ahach Ger-manow we Europje pyta, runje tak maja i wopaki, ki za mne njedera, zo bychu nhdy te wot ntiich stari Sowjenjo we Europje bydlili byli.

2. Wosebje zapisanych powjesow wo Sowjanach we starych asach drje nimamy; ale tola pak znaju ja wsteho a njemylneho a njejebaceho a njestroniskeho woderja do tameje reje stariny: mjenujcy r y e s p y t , kotry z dosahacej jasnosu do teje moweje dawnose swi, do kotreje by hewak seka hdy a seka nkak nkajka swta pruha padnya. Hde pak su po sldach rye nhdy Sowjenjo byli, tam je te s o wjanska k u l t u r a bya: peto jeno nie stejacy lud bjerje cuze sowa wyeje kultury do swojeje rye (ka we naim asu n. p. Modjarojo swda, ki su sebi witke rataske wurazy wot Sowakow poili); a byrnje tajki lud (ka je z dla te zaso pola Modjarow byo) swojeho wuerja z mocu mordaskich brnjow pewiny a z asami pez pipodobnjenje (abo assimilaciju) te cyle pr: wrno tola je a wostanje, zo su tam, hde su wcy ze s owjanskim mjenom pomjenowane, nhdy Sowjenjo byd l i l i , a zo su Sowjenjo tam s k u t k o w a l i , njech je to na lnym abo na duchownym polu lowskeho rozwiwanja byo. Tak nam ryespyt stawizny tych sowjanskich asow wujasnja, kotre wot aneho pjera wopisane njejsu, we kotrych pak su Sowjenjo hio wulki a sawny narod byli (pir. 4, 8.).

36 Dr. Pful:

7. 1. Mjeno Sawjan abo Sowjan je so pez wurazaj sawa (ruhm) a sowo (wort) wukadowao: tak zo by Sawjan abo Sowjan pak s awneho poznamjenja, pak sowneho, t. j . ryateho, abo tajkeho, z kotrym me rye, dokel wn twoju ry rozymi; a temu je so Nmc napeiwo staja jako nmy, t. r. jako tajki, z kotrym so njeme zrye, dokel wn twojeje rye njerozymi. Tak by Sowjan nhde k r a j a n a (landsmann), Nmc pak nhde cuzeho poznamjenja.

2. To khtro spodobnje klini, te hdy wot sawneho cyle wothladujemy. Ale wotwodowanje mjena Sowjan wot wuraza sowo je ryespytnje njemne, dokel Sowjan po starej twrbje poprawom Sawjan rkae, kotra je hakle we bhu asow so na Sowjan zesabia. Du by nam za wuswtlenje Sawjana jeno sawa wye wostaa. Peiwo temu pak te zaso ryespyt swdi; peto dokel so za sawa we anej naryi sowa njepraji, dha te twrba Sawjan so njebudee nihde mha do Sowjan pewobri.

3. Po tym we wurazu Sawjan abo Sowjan ani sawa ani sowo (ryenje) wuiane njeje. Tehodla dyrbimy za hinaim wuoenjom teho sameho pyta (kotre nam najskerje te Nmca hinaeho, ha nmeho, pokae: pir. 11, 1).

8. Ka kde pomjenowanje lowjeka poprawom na tu wc pokazuje, pez kotru je tn samy so wuznamjenja: tak dyrbi po mojej mysli te Sowjan swoje mjeno wot nkajkeje wcy m, pez kotru so wn wot hinaich ludi, wot druhich ludow, rozdlee. Ale kajka je to wc bya?

Sowjenjo su pede witkim a pede witkimi rataski abo rlniski lud, a su tajcy z wstosu hio zastarsku byli, bjez-tym-zo bchu druhe splahi honitwaske a rubjene. Sowjan sebi potajkim tehdy, jako be zemja hie swobodna a wuhde kdemu pistupna, wobstajne msto wuzwoli (a to, ka hie densa je, wosebje we runinach), hde mee sebi polo zaoi a sebi we twarjenych pebytkach skludene stada dere a tak na lowjeka hdne wanje sebje a swoju rodinu (swjbu) iwi, bjez-tym-zo druhe ludy (ka ntko hie Cygani a we Americy Indianarjo inja) hie bjez doma a wobsedestwa

Sowjan prnich asow. 37

a nawoprawskeho mandelstwa po kraju ahachu a wot njedanych zeminych podow a wot zwriny jdachu a, hde so runje hodee, te pola Sowjanow rubjachu (ha naposledku te woni to spytowa a lubowa zapoachu, to pola Sowjanow jako dune a wuitne pznachu). Tak bu Sowjan prnich asow zaoe witkeje pzdnieje kultury cyeho lowjestwa. Tole drje wn pewide njemee; ale to tn samy z wstosu brzy wobkedbowa zapoa, zo so wn pez swoje wobstajne sydo wot druhich ludow rozdlee: a du hinak by njeme, ha zo je wn, hdy nomadiske splahi we swojej blizkosi widee, sebje sameho jako sedaceho abo wobsydneho poznamjeni. Na to je so hio horjeka 2, 2. skrtka spomnio; ntko pak sebi jo kruio wobhladajmy.

9. 1. Nae sowo sydo (sitz) rkae nhdy s e d - o abo te seo (ka so hie densa we welakich naryach praji). Wot tuteho wuraza narjekny zastarski Sowjan sebi sed-m-wa-a-s sewa-s seowas seow, sydow-y: wobsydny (ansssig). Wn pistaji te hie wcnik jam-na-a-s, jima, pima, dere, wobsede (pir. 11), jana-s. Sewa janas abo sawajanas Sawjan, Sowjan je potajkim sydowy dere, t. j . domtwarje a rata.

2. a. Z jednoreho sewas, sawas wutwori so S lavus , Slawe.

b. . Nmcam a Romanam b zynk dasnowskeho (ki je so pola Rusow a Polakow zdera, pola nas pak jako w na hubje peskoi) cuzy a njepistupny, a woni pytachu tn samy pez cl (kl) wuie: Sc l avus , E - s c l a v e (pir. sperare e-spre r ) , Sklave. Pewinjeny wbohi Sowjan (ki dale nio zawinowa njebe, ha zo b Sowjan) bu wotrok swojeho pemoerja, a zakhowa jako wotrok swoje narodne mjeno: der Sklave sklave , 1 esclave.

. Byzantiniscy spisaeljo su z dla pez jednore , z dla pez wotedawali: vo.

3. Korje sowjesa sede rkae sa-jm da(ti), hromaduwzae sini, so hromadu wza (po stejenju). Pipdla prajee so te sajm na d(ti). Wot tehole wukhada p. u - s i s , wot tameho p. s iad-a- .

38 Dr. Pful:

10. 1. Stara twrba za sedo, sydo be sad-ro sa ro (pir. grich. - a z aanskim sed-la sella). Piwjemy korje bu we transitivnej mysli grichiskeho - a nmskeho bau-en, dha dostanjemy saro bu-a-s, sydo inje, dom twarje, sarbua-s sarbus *Sarb (d. -u. sar-ski) Serb a Srb. Zaanena twrba je Sorabus (za Sarobus), nmska Sorbe, a za poodniu stronu: Serbe , Serbier. Stari Boharjo prajachu (ka cp za serp).

2. Najskerje je so pola Sowjanow, jako bchu i sami hio jara daloko (po Asiji) rozrjeni, domytwarjenje a hospodarjene dwjcy wunamakao: najprjedy pola Serbow, ki bchu so k wjeoru sahnyli, a potom znowa pola Sowjanow, ki bchu ble we raniich stronach zawostali. To zda so mi piina teho dwojeho pomjenowanja by, kotre je po wcy tosamotne.

3. Tudy chcu w dobo hie pispomni, zo so Sowjenjo pola byzantiniskich pisaelow te mjenuja. Mno by byo, zo by, na o brzy zapadnjemy, za o stao a z twrby o skepsane byo. Ale jedyn tamych pisaelow praji, zo po jeho mysli i sami - o tak rkaju; a mi so zda, zo, runje sowjanski narod aneho grichiskeho mjena m njeme, we jeho wurazu znajmjena po wcy nto wrne lei. Ja mjenujcy za to mam, zo sowo () na sowjanskim wurazu sbr abo zbr wotpouje, a zo tnle sbr, zbrk abo hromaduzebranje, nkajke zastarske politiske zjednoenje abo tola stary wojeski zwjazk Sowjanow wjacorych sowjanskich splahow poznamjenjee, kotry je najskerje hio do asow grichiskeho khorstwa wobsta, a kotreho sowjanske pomjenowanje je we re Grichow so do wuraza za s owjansku n a r o d n o s pewobrio.

4. Zbytkuje, zo bych korje bu ( 10, 1.) wujasni. Prnik pha abo bha pojimuje pez zatorhnjene dunjenje nkajke so petorhowace injenje, kajke je hromadustajenje z kruchow. Hsnik a wuiuje po swojej (ponej) pirode ponos , huboki zynk u pak hubokos. Du dhaba-a-u tak wjele rka ka ini doho (a) huboko. Korje ba-a-u see so hromadu do ba-au bau, a z teho nasta nmske bau-en ,

39 Sowjan prnich asow. bjez-tym-zo na sowjanskej zemi takle dobyty korje bau so pewobri do b (b), b (bu), b, by (by), wot kotreho ma hornjo-uiska serbina intransitivne sowjeso we toch twrbach: b-, bu-, by-, poprawom so po kruchach hromadu ini (bywa, pibywa), a transitivne za-by a wotby, poprawom do zady sini a pez injenje wotstroni, pre sini (wegthun).

11. 1. Nhdua sowjanina mjee (pir. 9.) wcnik j a m - a - s abo pozdio jam, derenje, wobsedestwo. Wot teho wutwori so jama(m) jimk-ji-s, wobsedestwo jima (dere): wobsydny, rlnik; a z teho so potom z prjawu nje wuda njejamjimkjis njejamjikjis njejemjikjis njejmikjis njmitjis njmitis nmici Nmc. Nmc poznamjenja potajkim njewobsydneho, nomadu (pir. . 3. a 4.).

2. Sowjanina ma pdla Nmca hie jene druhe domjace mjeno za druhi njesowjanski lud: Walch abo Wach, Wch. Tak rkae nhdy kdy ntiich romaniskich splahow (a najskerje te Gricha); w naim asu pak so jeno Italski tak mjenuje: a pola nas Serbow je so znajmjena wski worjech zakhowa (wlsche nuss). Sowo wach klinee nhdy warch wrach wrch, a to samo wuiuje poprawom cyle to same, to we nkotrych ntiich sowjanskich naryow zderany wuraz wrag abo wrog, t. j . njepeel. Korje teho sowa pak, war, wujasni so nam pez nmske wehr (br) a ske wlka, wjna; a war same zas wukhada wot zjednoenych prnikow wa am ra, zapimowanje (pimanje) ini: pima, wojowa.

3. Pedhistoriski Nmc be potajkim za Sowjana njewinjty nomada, Wch pak rubjeny njepeel.

4. Ale ja sym tola we wueni sya, zo romaniske ludy (ka Francowzojo atd.) wot starych Romskich wukhadeju. Wo derje: to sym ja te sya, a sym jo te doho wri; ale naposledku so domasach, zo welake zynkowske (fonetiske) a rynicowske (grammatiske) twrby we romaniskich naryach so na ane wanje z aanskeho jazyka wujasni njehoda: n. p. roi a r-x (hde je oi zjawnje stare ha aanske ), a wske sono a amano (ki je we wukncu zjawnje nto

40 Dr. Pful:

dosponje hinae, ha aanske sum a amant). Tajkich pikadow pak ja khtro wjele wm, a tajkich snad wjacy ha tamych, kotre na pezjenos aanskeje a romaniskich ryow pokazuja. Du tehodla j a praju, zo su we ntiich romaniskich krajach, runje tam te romscy wojacy atd. so zasydlichu, dawno ped romskim wulkim asom tajke splahi swoje statoki me, kotrym memy (runja Romskim) La t ino jo rka abo po sowjanskim wanju te (stari) Wochojo praji, a kotrych starozastarsku ry dyrbimy tehodla s o t r u , nic pak dowku nhdueje aanskeje mjenowa. Je-li pak, ka sym dosponje peswdeny, to woprawde wrno, dha sebi ntii Rumunojo (Wallachojo) ze swojej ze wch susodnych jazykow napatanej ryu, kotrym so wo wulko-rumunskim kralestwje dije, njetrjebada dleje howu ama z tym praenjom, we kak-wjelitym stawje su woni z peelstwa ze sawnym Ciceronom abo snad te ze samym khorom Augustom.

12. Tola ita ada wopokazma, zo je twarjenje domow a r a t a s t w o wot Sowjanow wunamakane. Te wopokazma poskia nam ryespyt.

13. 1. a. Sowo dom dama-s, , domus wukhada wot korjenja t h a ( : - ), staji, pooi a rkae najprjedy t h a - m a - s , stajenje, pook, twar. Sowjenjo pak su (ka nas n. p. su-do-bje wui) korje tha na da zesabili a tak za thamas pomau damas domos praji poeli. Hdy b so to hio stao, hakle tehdy su Grichojo a Indojo sowjanski dom pznali; peto hewak by we grichiskej a indiskej ryi na poatku sowa litera adsp i r a t a staa. Tak je dopokazane, zo je dom s owjansk i wuraz.

b. Pola Indow a Grichow stej so twrbje damas a ha na dam a pikrtij.

c. Grichiski perfekt sua k druhotnemu sowjesu - (pir. o-), a nic (ka grammatikojo chceda) k nkajkemu prnikej , twarju.

d. Wot tameh zastarskeho tha abo ta a wot korjenja war (za-wr-u) wukhada nae sowo (thwar) twar, twar - i (ka te goth. t imr jan , twari, a nmske zimmer, stwa, zimmern, zimmermann, sla, kotremu we Wojerowskich

41 Sowjan prnich asow.

stronach twarc rkaju), bjez-tym-zo we wurazu d-wr, zawrjee (einschluss), nau pedoku do widimy (kotra ze sowjesom da- zwisuje). Prjedy naspomnjeny korje war sam pak pokazuje nas na wa-m-ra (eingreifung, einschluss).

2. Grichiske (woo) o a aanske vicus (nhdy waikas) wotpouje na sowjanskim wa-jim-ka-s, nut- bjerje pibjera (aufnehmer), wajikas. Podobnje matej kha a haus za hownej podokaj pedoku cha abo ha a wcnik a m - a - s a poznamjenjataj potajkim zhromadowaku.

3. Hebrejske ba j i th abo bej th , dom, kha, dopomnja nas na poobjanske bajt a na ske bej t (bti) z jeho wcnikom byt; pir. pola nas: p e -by t -k .

4. Tak ma dom pola druhich narodow s owjanske mjena: potajkim je dom wot Sowjanow wunamakany. Welake hinae pomjenowanja doma pak, ka n. p. francowzske maison, njejsu nawoprawske a prnjopoatne poznamjenjenja teho sameho.

14. Wobrmy so ntko k ra ta s twu. 1. Sowjeso wora wukhada wot prnikow wa am ra

abo wjele wjac wot wcnika wa-m-a-s a wot sowjesa ra; a wama(m) ra(ti) wmra(ti) wrati worati poznamjenja, ka kdy widi, nut-pimanje (nut-danje) ini (do zemje pima, zemju da).

2. Tudy mh ncht praji: Haj, nastae sowa je tak wujasnjene; ale wjele skerje je tola k wrje podobne, zo su wtcojo sawnych Grichow woranje (-) wunamakali, a zo su Sowjenjo wot Grichow wc a pomjenowanje piwzali. Temu m ja tole znapeiwi:

3. Kdy korje, ki njeje w dobo prnik a ki b potajkim nhdy wjacyzjimny, je so na jenozj imnu twrbu p i k r t i ; tehodla dyrbimy praji, zo je te korje wara(s) we bhu asow so do twrby war pewobri: a tole war te je pez nau serbinu wobswdene; peto we naej na-ryi me so takle wotmnje: 1. wos. pitomn. wor-u, 2. wor- je , 3. wor-je, 4. wor-jemj, 5. 6. wor-jetaj, wor-jetej, 7. wor-jemy, 8. wor- jee , 9. wor-u abo wor- je ja (runje snad twrba woru so njenaoa). Ale Sowjan je we tym

42 Dr. Pful:

ka we wjele druhich sowjesach w dobo tamo a zasuwowa, kotre ponos a z tym te wospjetowanje abo trae atd. poznamjenja, a je potajkim za war-u atd. te takle praji: 1. W a r - a - j - u abo w a r - a - m (ru. oraju, s. woram); 2. wara je i abo warai (ru. oraje, s. wora), atd. Poznamjenje-neho iterativneho a ana njesowjanska ry njeznaje; tehodla ja praju, zo je grich. (w) a aanske (arao) aro, njeposrdnje ze s owjanskeho waraju wutworjene sowo, kot re by hewak *-v a *arere rkao . W dobo pak krtke o pichoda (a) na sowjanske ro tameho hsnika pokazuje; peto hewak budie so stajao (pir. --).

4. Zapoatne w sowjesa wora je pola Gricho-Wochow ( 11, 2.) a.pola najwjeteho dla Sowjanow so zhubio. Tola da so te mysli, zo su Sowjenjo hio we najstarej starinje pdla wa-hamra-s (nut-pimnjenje) jednorje sobu amra-s (pimanje, danje) prajili.

5. a. Z piwjekomaj ta ra wutwori so wcnik wara(m) tara-a-s, woranje inje, wora, arataras arator , atd.; a wot teho potom waratara am, worarjowa wc, waratram ara t rum, oov, (worado) rado.

b. Pitym trjebae so wcnik waratara-ji-s wartarjis ratarji r a t a ; abo te: ratarjis ratajis r a t a j .

c. Sanskritiske a r i t r a m , wjezo (ruder), kotre nkoti tudy piplacuja, wukhada z cyle druheho ra; to same je takle nastao: Waz-jim-ta-ra-am, wjezerjowa wc abo wjezenje injado, wazjitaram wazritaram waritaram a r i t ram. Tak pipdla widimy, zo su te wjeza wot Sowjanow wunamakane.

6. Wa-ama(m) kan-ra-a-s,pimanje (danje) inje: msto danja, pewobri so takle: Wamakanras wamkaras wakaras (wakar) acker , a (wo) a, (agros, agrus) ager.

7. Tak stej woranje a (o, wororija, wrorja, wrolja) ro la pola Nmcow, Grichow a Wochow po wcy a po pomjenowanju sowjanskej; a druhe rye (ka n. p. hebrejska a te hio francowzska) ani aneho nawoprawskeho sowa za woranje a rolu nimaju.

43 Sowjan prnich asow.

15. 1. a. Pohladajmy na pug abo p uh , jend. plough, n. pflug. Nmcy sami su wuprajili, zo je (hdy su witke wot pf poinace sowa njenmske) wuraz pflug sowjanskeho pokhoda; a z tym su i sami sobu wuznali, zo je puh wot Sowjanow wunamakany. Sowo pug pak je wot korjenja par (por-u, ich trenne) a wot prnikow am a ga so takle wutworio: Par-a(m) m-a-s ga-a-s, pre injacy khode, parmgas parwgas paraugas praugas paugas pogas pugas. Witke tu zapisane pekhody zynkow su pez ryespyt dopokazane a potajkim dosponje wste.

b. Wot wcnika pug wutwori so te sowjeso p ug-am-mi puh pimam, jend. ploug-o ploughe plough.

2. Wot wcnika ka- jam-ra , hromadu-pimnjenje (z noom abo z noicami) wuda so (z piwzaom iterativneho a)

a. sowjeso kajamr-a-ti kjarti kjerti k r t i , kra ;

b. kjara-a-s kara-s taras n. schaar (pflugschaar), jend. share; franc. c h a r r u e , puh;

c. kjerdo, krajado, kerado terado erso rso;

d. kjera-pa-s terapas erpas se rp , p. s i e rp (jend. syrhe).

3. Wot korjenjow sa-jam-ka, hromadu-branje, pimanje, wukhada sowjeso k-u , sek-u , syk-u; a wot teho potom

a. sek-jm-ra-s abo sek-jam-ri-s: a. s e c u r i s , s. sekera (bjez-tym-zo -x na per-u pokazuje);

b. n. *sech-am, sech (pflugsech); franc. soc, radlica; c. n. s ichel , jend. sickle a (za kosu) sith(e); d. teho runja *sjam-za, n. sense. e. Siciliske x, serp, rkae sowjanscy da-jamka-a

zapimowaka, djamkaa dzankaa. 4. Ka-jmra-a chada-ja, hromadu-branja khodeka, zbywa

pomau kjamchadja kamchaja kawchaja, kauchaja kochaja kochja kochsa ksa kosa.

5. Grichiske ov, serp be zwoprdka drapanja am, drapanja wc.

44 Dr. Pful:

6. aanske metere (messis) a grichiske M- (njowski msac) wukhada wot sowjanskeho *met-u (pola nas: 2. mjece, 3. mjece), za o so pozdio mjet-a-m prajee. ito mjeta je zjawnje prnjotny wuraz za ito syc.

7. Tka (weben) rkae nhdy tekti (tyka). Stara twrba b tek-u: infinitiv tek-tji tektsi teks( i ) . Wot poslednieho sebi stari Wochojo tex-ere wudachu.

8. a. Plske by-do (skt) poznamjenja poprawom to, to je , abo to, p ez o so je (wodurch man ist, besteht): t. j . to , to je lowjekowe zamoenje (z najmjea we prnich asach), a potom w dobo to, wot eho so lowjek iwi. Bydo (wot sowjesa by-) da so potajkim jara derje z grichiskim o (wot , i) piruna, ki a. bye a b. zamoenje poznamjenja.

b. Wot korjenja by wukhadee te stary sowjanski wcnik byw, o (vorhandensein, vorrath), kotry pola Sowjanow serbskeje wotnohi te bw abo buw klinee (pirun. pola nas: by-, b-, bu-). Z piwjekom - j is wutwori so na grichisko-wskej zemi sowo bowjis abo bowis, jedyn abo jena z bwa, z wobsedestwa (stada): a. (bov-s) bos (gen. bov-is), grich. o, (w-) o (gen. *ow, o).

9. a. Rg abo rh (horn) rkae pola nkotrych Sowjanow rig (pir. k m.-ru. ki) . Wot teho nasta pidawnik rignata-s abo rignaty, rignat, rinat, rohaty (gehrnt). Rinate (skoo) pewobri so pola Nmca (kotry sowjanske t za d bjerjee) do twrby rind (howjado).

b. Hebrejske alef ( l e f ) , howjado, je walew-y abo woow-y: wo. Sowo wal abo wo wukhada wot korjenja wa, kotreho wobpijee so nam pez sowjeso wal-i' wujasni).

16. Podate pikady drje dosahaju dopokaza, zo je kultura lowjestwa wot sowjanskeho naroda zaoena a so ze Sowjanow dale rozpseraa; a ja mam tudy jeno to pistaji, zo su druhe ludy jenu abo druhu pez Sowjanow pznatu wc z blizkoleacych piinow te wot pihdneho domjaceho sowa pomjenowali, ka nas n. p. aanski wuraz fal-x (pir. -) wui, kotry drje so na aanske (far-i-o) fer-i-o za

Sowjan prnich asow. 45

oa, kotry pak tola w dobo na tosamotne sowjanske pjer-u pokazuje.

17. 1. a. Samo wot sebje so rozymi, zo je wubjerny sowjanski narod, do kotreho prnich stawiznow smy runje pohladnyli, pez swojeho zdaneho ducha sebi we bhu asow te zdanu ry wutwori, kotra je witke hrube a mjenje dunje klinate zynki prnich poatkow swru wotstronjaa; a ja chcu hnydom tudy sobu wupraji, zo je ta sowjanina, na kotru so we wokomiknjenju poahuju, w wobenose wurjekowanja we tej samej abo wjele wjacy we hie wyej mrje pewiny wjedaa, ha so to na rjanej starej grichiskej a na rjanej starej indiskej ryi pipznawa a khwali. Tale daloko rozrjena zdana pedhistoriska sowjanina pak je zaja; a wona te wuhde a peco jenaka njebe. Ta sama mjee najprjedy po rozdlnych kra j inach runje tajke narye, kajke so nam w naich ntiich ryach poskieju, kotrych liba pak so blie postaji njehodi; potom po asu pak rozpaduje ta sowjanina do dweju wulkeju hronow (periodow), we kotreju prniim so ta sama we grammatiskich twrbach a we zynkowstwje hakle wot zhromadneho ar iskeho (t. j . ratarskeho) jazyka pua a tak mh-rjec hakle s owjanina by zapoina: we posledniim pak hio dosponje sowjanski napohlad, ale w dobo te tajke polowanja we konsonantismje pokazuje, kajke we tym wobsahu hewak ana znajoma ry wuwjeda njeje.

b. Jedyn pikad z poznamjenjeneho stareho hrona je wote mnje w asopisu hio wujasnjeny podlnik waj-ant*) (*A-), kotry b so pomau do muskeho mjena A pewobri, ki je ze stareho njesmjertneho wulkoasa sowjanskeje narodnose pola pedhomeriskich Grichow (ki bchu po mojim peswdenju welako ze Sowjanami zmeni, a z kotrymi tehdyi Sowjenjo tam do jeneho spuwowachu) dobry klink mo a so pak pez Grichow samych abo pak pez wjnu-spwatych Sowjanow tym dostawao, koti so zastarskim rjekam sowjanskeho naroda runachu.

*) hl. asopis 1878, str. 75 s.

46 Dr. Pful:

c. Druhe pikady z praejneje stareje sowjaniny steja we tym samym nastawku, ka dale te we asopisu 1879 a horjeka 4.

2. Tami stari Sowjenjo su so (ka pola Grichow) wuhde we pozdiich pikhdnikach zezhubjeli, koti so jako njeproeni hoso do jich krajow nawalachu (podobnje ka to Caesar b. G. I. 31. wo druhich ludach powjeda).

18. Moje ra za pznae nhdueje sowjaniny su (wye jenotliwych zastarskich sowow w ntiich sowjanskich naryach) welke mythologiske a g e o g r a f i s k e a druhe podobne wurazy, kotre su so ze starodawnych asow (pez pismo) ha na nae dny zakhowae, a to wosebje we mjenach bjstwow, lowjekow, krajow, horow a wodow.

19. Witke tajke sowjanske pomniki chcu, da-li Bh, pozdio we wobrniim spisu pedoi. Tola zda so mi pihdne by, zo, prjedy ha Sowjana prnich asow densa wopuu, hie zynkowske prawida tameje stareje a mdeje pedhistoriskeje sowjaniny we zhromadnych ahach hnydom sobu pokau: prjedy teho jeno ze sowkom to podtknywi, zo, dokel su pomniki nhdueje sowjaniny (nimale witke) wot Njesowjanow zapisane, nam nikak diwno by njeme, hdy je zynk sowa p i n a p i s a n j u so t rochu skepsa (ka to ita hio z Poobjanskich pomnikow znaje: asopis 1863 a 1864); a tak so samo wujasni, kak su wosebje p i smik i g, d, b za k, p, t zas tup i mhe (kotre poslednie drje Sowjan jara derje wot tamych rozdla, kotrych pak tn samy pi wuprajenju z tajkej mocu njewustorkuje, ka to nkotre druhe narody inja).

20. 1. a. Poznamjenjene p rn je hrono sowjaniny mjee w k r tke a dohe hsniki, a te dwuh sn ik i (au, ai atd.). - We sowach, kotre bchu Grichojo piwzali, je so a z wjeta do (ionisko-attiskeho) pewobrio.

b. We d r u h i m hronje su prjedawe dohe hsniki z dla hio na jednore zesabjene, a dwuhsniki z wjeta wotstronjene.

c. Wye teho je tehdy a do o abo e pejo, a buke z dla do hubeho u, z kotreho so potom zaso

Sowjan prnich asow. 47

(grich. pisane) wutwori. Teho runja so druhdy i za o trjebae (ka pola Maorusow): n. p. bik, bok.

2. a. Suhsniki abo dychawki prn jeho hrona bchu pak jednore, pak zesylnjene (adspirowane): n. p. g gh; j jh; b bh, p ph (kotre pak ane f njeje!), w wh; s sh, z zh.

. Poslednie su so we druhim hronje na jednore zesabie, pi im je so pak prni, pak druhi wobstawk tych samych zakhowa; tak zo so n. p. za ghora ntko gora a hora, za jhiti pak . j t i a pola nas hi praji. (Te Sowjenjo druheho hrona mjachu hio goru a horu.)

. Wot zapoatneho wh, sh, zh je so najprjedy prni a potom pozdio te druhi dl zhubi: n. p. whoko (h. u. woko, d. u. hoko) oko; wal, wo al; shn-ce (jse. sunce) n; zhelawa-s (zeleny) (elaw) elaf. (Tym ja njemu pihosowa, ki mnja, zo je n. p. oko stara twrba ha whoko abo woko.)

b. Dychawki druheho hrona podlhuja (bjez-tym-zo su dychawki prnjeho hie wobstajne) z dla cyle tym samym pemnjenjam, kajke su we ntiej sowjaninje, a to we wjeornej wotnozy teje sameje. Wye teho pak je so, jeli zo prawje widu, k njepordko na t zesabio: nic jeno podobnje ka n. pr. Poobjan te wilt ja a djora za wilkaja abo wilka a gorja prajee; ale te we welakich jenotliwych sowach, hde so ana piina tehole pemnjenja pzna njeda, jeli zo nochcemy piwza, zo je we hie starich asach tam tola zynk j sye by.

3. a. Zynk j, kotry je pozdio drje we witkich ryach welake pemnjenja zhtowa, be we prnim hronje hie znjesliwy ze swojimi susodami: n. p. mak- j i - t i mak- j i -a - t i , mae. Mno pak, zo je tn samy tu a tam te wonmja: n. p. makiti .

b. . W druhim hronje wuia j prjedniu dychawku: n. p. chadi-ja-ti chadjati cha j a t i (. 8 a.);

. j pede do syawki: n. p. chadjati chadza t i chazat i (. 8 a.); gjer-u geru deru (z plskim ) diru iru ziru, eru;

48 Dr. Pful:

. Ka so mi zda, zbu j te r: n. p. chadjiti chad r i t i char i t i , khodi.

4. Dasnowske je so w druhim hronje tu jako nawoprawske wuprajao (ka ntko hie pola Rusow a Polakow: n. p. da) , tam jako jednore l (ka ntko pola echow: n. p. da l ) , a na druhich stronach jako w (ka pola nas Serbow atd.).

5. Za , kotre drje jako tajke ani we prnim ani we druhim hronje njesyane njebe, sym z dla z (t. j . rz) a z dla jednore (t.j. r) nadejo, kotre poslednie znajomno pola nas we uicach knjei.

6. n so ped dychawku pez ns wurjekowae (ka pola ntiich Francowzow), khiba hde so to same na m pipodobni, wo kotrym zmje so deleka wosebje porye (. 9.).

7. . w we wukncu pewobri so we druhim hronje do f (grich. ), t. j . v, kotre potom te zawosta, hdy so kncowka piwjesy, a kotre ma so wupraji, ka w we plskim (skim) prawda: n. p. praf, prav-y, p ra fa , prafo. . Hewak petwori so w do m: n. p. prami (pramy), prawy, p rama , prame.

Pipis. Zo so skonjowanje po skepsanym nominativje zouje, za to chcu tudy dwaj nmskej pikadaj pistaji. Za korn a eben praji so w Saskej wokoo Oschatza atd. k o r n t a ebent (hde so t piwjesy, dokel so pez to pihdnii knc wurjeknjenja wutwori). Plural tameho rka k e r n t e r ( t . j . krnter; we pisanej ryi krner). Plural poslednieho pak, die eben ten , je so potom takle skepsa: Ebeten ebten et ten (e ten) ; a tole etten so te sobu jako singular trjeba: n. p. die wyse ys etten (die wiese ist eben).

8.a. . Hromadutrjechenje dychawkow je so w druhim hronje pez wotmjetowanje prneje wotstronjao: n. p. grad, grd, rad , rd (ka te my uiscy Serbjo prajimy, runje so hrd pie); damb dab, dub; at-amati abo wat-wamati aamat i abo awamat i , wotama (pir. . 3.)

. We nkotrych padach je so druha tajkeju dychawkow wustoria: n. p. s jan t abo sant , swjaty; p - h a w j i t i abo p -ha j i t i , pawi; cyle ka uiscy Serbja we wdnej ryi

49 Sowjan prnich asow.

sjaty a p-huwa abo te puwa za puwa praja (kotre poslednje je nhdy phuwati rkao), a podobnje ka Nmcy wokoo Oschatza ich kunne , wul le za ich konnte, wollte trjebaju.

b. Jeli zo so njemylu, je te wot zapoatneho sk a sp a wot podobnych druhich zjednoenjow, kotre su hewak we ryach zwjeta bjez postorka bye, we tamej sowjaninje so prni dl wotstronja: n. p. t a t i , stati, sta; ka a abo tawa, skaa.

c. Najskerje je te wuknna dychawka ped showacej dychawku wupadowaa abo so tej samej (nhde ka we sanskrie) nkak pipodobnjaa: n. p. ma dab, may dub, ma dab abo mal dab.

9. a. Wuknne m so pomau zesabi a naposledku dosponje wonmi (najskerje te ped showacej dychawku): n. p. am ta abo amta ta , ata.

b. Hde b we wukncu zady zynka m hsnik so doho dera a mh-rjec hakle po sprostnjenju (erstarrung) twrby naposledku woichny, tam so m showacej dychawcy pez to pipodobni, zo to same so do w petwori, na o so zaso w do hsnika u pewobri: n. p. ama ta amta awta au ta ; a hdy so tudy i abo j pizankowae, bu u pez tole i abo j na pozbhnene, na o so te na i zli. Tak nastachu n. p. tele twrby:

. am ta awta auta; . am ri awri auri ari airi; . em ta ewta euta; . em ri ewri euri eri eiri; . om ta owta outa; . om ri owri ouri ori oiri. Pipis 1. Twrba ei (pod .) ma so tak wupraji, zo

jasne krtke e ped it-om klini (nic ka wjetina Nmcow swoje ei wurjekuje, kotre so pitym wot ai njerozdla).

Pipis 2. au a ou metej do a hromadu spuny. (Pir. zo franc. au ka klini, a zo nkotry Nmc n. p. fr za frau praji.)

50 Dr. Pful:

Pipis 3. Pez moje prawida wujasni so te n. p. gric h i s k e w u , a -

ow u u, pisane o. 21. Tak wjele tudy wo Sowjanach prnich asow a wo

jich ryi. P i w j e k .

22. 1. Ped wjele ltami (1850) je we New-Yorku kniha wuja z tym napismom: Historical view of the languages and literature of the Slavic Nations with a sketch of their popular poetry. Ta sama je wot nmskeje knjenje spisana, wot mandelskeje dra. Edwarda Robinsona we New-Yorku, dowki statneho radiela v. Jacob, ki b w swojim asu w Halli iwy. Spisaelka rka sebi Talvj (t. j . T. A. L. v. J.). Ta knjeni je hio prjedy zbrku junoserbskich psni khwalobnje do nmskeho peoia, a je te welaku skadnos ma Sowjanow witkich splahow zezna. Ta sama je pitym k temu