BURJUVA AYDINLANMACILIININ TKEN VE SOSYALST AYDINLANMACILIK Gelenek - ubat 2005 - Gelenek 83. Say

Osmanlca, neden anlalmaz bir dildi?

nk halkn bu dili anlamas istenmiyordu. Saray dili nin, daha dorusu devlet dilinin halk dilinden ayrtrlmas,

son derece bilinli bir tercihtir. Bilgisiz halk, kolay ynetilir.

Okuryazarlk orannn ok dk olduu bir lkede, eitim verilen kk bir aznla gndelik konuma dilinden farkl

bir dil retilip bu dille yazmalar salandnda, hem halk yukarda nelerin olup bittiini izleyemez, hem de

ayrcalkl bir katmana dnen okumu insanlar halktan kopar.

Roma mparatorluu ile onu izleyen Ortaa Avrupas nda da benzer bir durum sz konusuydu. Halkn anlamad bir

Latince, hem Roma mparatorluu nun hem de Ortaa boyunca kilisenin resmi dili oldu. Dnemin kitaplar bu dilde

yazld.

nsanlk, yazy, binlerce yl nce (M 3000 yl dolaylarnda) yaratmt.

Ama okuryazar insanlar, iki yzyl ncesine kadar, ekonomik adan en ileri lkelerde bile, ok kk bir aznlk

oluturuyordu. rnein, 1820 ylnn ngilteresi nde, her 15 ocuktan yalnzca biri okuma yazma renebiliyordu.

Fransa da ise her 35 ocuktan biri...

Uzun yzyllar nce in de gelitirilen matbaann Johann Gutenberg tarafndan icat edilmesinin 1450 yln bulmas,

Avrupallarn teknik geriliklerinden ok, bu tr bir teknolojiye ihtiya duymamalarnn rnyd. Okuyan ve yazan

insanlarn says ok azd ve bunlarn artmas istenmiyordu. Nitekim inliler de, matbaay ok nceden gelitirmi

olmalarna karn, ondan pek fazla yararlanmyorlard. in deki egemen snf, halkn okumasn istemiyordu.

Avrupa da matbaa kullanlarak hazrlanan ilk kitap ncil di ve Almanya da baslan bu kitabn dili Latince ydi. Ksacas,

kapitalizmin ortaya kndan nce, insanln bilgi birikimi, ok kk aznlklarn tekeli altndayd. Tecrbelerini yazl

olarak biriktirebilen egemen snflar, dnyadan haberi olmayan , daha dorusu rivayetlerden, efsanelerden ve din

adamlarnn vaazlarndan baka bilgi kayna bulunmayan halklar idare etmek konusunda pek az zorlukla

karlayordu.

Dolaysyla insanlk tarihinin kapitalizm ncesi dneminin karanlk bir dnem olarak nitelendirilmesi, bugnden

bakldnda, hi de yanl deildir. nsanlk, o dnemde de, retim aralarn gelitirdi, dnya hakkndaki bilgisini

artrd, sanat ve edebiyat gelitirdi, bugn bile aheser olarak nitelendirilen yaplar ina etti, vb. Ama firavunlara

mezarlk etmekten baka bir ilevi bulunmayan piramitlerin, devasa tapnaklarn, saraylarn inasnda alan ya da

devlet yneticilerinin, din adamlarnn, filozoflarn almadan yaamalarn salayan emekiler, yani dnya

nfusunun ezici ounluu, sefalet ve cehalet iinde yaamaya devam ediyordu.

Egemen snf, egemenliini nasl kurar ve korur?

Snflarn ortaya kabilmesi iin, insanlarn, kendi yaamlarn srdrebilmeleri iin zorunlu olanlardan daha fazla

gda, giyecek, barnak vb. retebilmeleri gerekir. Bir insan topluluunun varln srdrebilmesi iin bu topluluun

tm yelerinin az ok eit dzeyde almas zorunluysa, snfsal ayrmalarn ortaya kmas kolay deildir. Ama

retim aralarnn gelimesiyle birlikte, bazlar alrken bazlarnn da alanlarn srtndan geinmesi mmkn hale

gelir.

Kukusuz, retimin artmas, ilk aamada, snfsal ayrmayla sonulanmak zorunda deildir. Bir baka olaslk da,

herkesin daha az almasdr.

Ancak snfsal ayrma, yani insanlarn ynetenler ve ynetilenler biiminde ayrmas, bunu gerekletiren insan

topluluklarna nemli bir avantaj salar. Bu topluluklar, dierlerine gre, daha gelikin bir iblmne ve daha gl

bir rgtlle sahip olurlar. zellikle de, dier insan topluluklarnn rettiklerine el koymak iin askeri bir

rgtlenmeye gittikleri zaman.

Askeri bir rgtlenmeye sahip olup da yamaclkla yetinen toplumlar, saldrdklar toplumlarn retim glerini

tahrip ederler. Buna karn, igal edilen topraklarda yaayan insanlarn retmeye devam etmelerinin salanmas, bu

topraklarn dzenli gelir kaynaklarna dnmesi anlamna gelir. Kukusuz, bunun iin, ok daha gelikin bir devlet

rgtlenmesine ve emekilerin devlet tarafndan konan kurallara itaat etmesi iin fiziksel g dnda ikna

mekanizmalarna ihtiya vardr.

Kapitalizm ncesi dnemin fiziksel g dndaki en nemli ikna arac dindir.

Nitekim bu dnemde devlet kurumlar ile din kurumlar i iedir. Yama ve igal savalarnn pek ou din adna

yaplmtr. Devleti ynetenler, yneten-ynetilen ayrmnn ve kendilerinin ynetici olmalarnn ilahi yasalarla

uyumlu olduunu, daha dorusu ilahi dzenin bunu gerektirdiini ileri srerler. Bu gelip geici dnyada kullara den

ilahi yasalara ve bu yasalar temsil eden devlete, krala, padiaha, ara vb. itaat etmektir. Dier yandan, bu dnyada

eitlik, hak ve adalet aramak, bir yerden sonra gereksiz, hatta yanltr, Buras yalnzca bir snav yeridir ve ektikleri

aclara, yoksulluklarna, uradklar hakszlklara ramen itaat etmeyi srdrenler, br dnyada

dllendirileceklerdir.

Yalnzca iktidarda olanlar deil; iktidara gelmek isteyenler de, halk arkalarnda toplayabilmek iin dine bavurmutur.

Bazen yeni dinleri yaygnlatrarak, bazen de mevcut dinin iinde yeni mezhepler yaratarak.

Ama u gerek deimemitir: Halktan istenen ve beklenen, akl yoluyla kavramas deil, inanmasdr.

Bilimsel Devrim

nsann doaya ve kendisine bakn ciddi ekillerde deitiren ve bugn Bilimsel Devrim olarak anlan byk atlm,

Ortaa Avrupas nda yaand.

Bilimsel Devrim ncesinde, saduyuya ve kutsal saylan kitaplara uygun bir ekilde, evrenin merkezinde Dnya nn

bulunduu ve dier gezegenlerin ve yldzlarn yan sra Gne in de Dnya nn evresinde dnd dnlyordu.

Nitekim gkyzne bakan bir insan, Gne in her gn bir noktadan doup bir dierinden battn grr. Yldzlar ve

Ay hareket halindedir, Dnya ise sabit...

Dier yandan, yine Bilimsel Devrim ncesinin yaygn inanna gre, hareketin olmas iin, bir hareket ettirici ye

ihtiya vardr. Tpk bir tan bir noktadan bir bakasna gidebilmesi iin onu frlatan bir kuvvetin olmas gerektii

gibi... Gne in, Ay n, dier gezegenlerin ve yldzlarn hareket halinde olmasn salayansa, evrene ilk hareketi

vermi olan Tanr dr.

Ancak, 1500 l yllarn ilk yarsndan itibaren, Kopernik (1473-1543), Kepler (1571-1630) ve Galile (1564-1642),

evrenin merkezine Gne i yerletiren modeller kurdular. Bu arada, Kepler, Dnya nn Gne evresindeki

yrngesinin ekliptik olmas gerektiini buldu ve ilk yrnge hesaplarn yapt. Gkyz gzlemlerinde teleskopu

kullanan Galile, yeni bir hareket yasas formle etti: Belirli bir hzla hareket eden bir cisim, kendisini engelleyen,

ynn deitiren ya da hzlanmasn salayan herhangi bir kuvvetin bulunmamas durumunda, sonsuza dek ayn

dorultuda ve ayn hzla yoluna devam eder. Buradan karlabilecek basit bir sonu; bir ilk hareket ettirici olarak

Tanr ya ihtiyacn bulunmaddr.

Klasik fiziin doruk noktas, 1642-1727 yllar arasnda yaayan Newton un 1867 ylnda yaymlanan Principia (lkeler)

adl almasdr. Hareket yasalarn sistemli ve byk oranda tutarl bir btnle (fizik bilimine) kavuturan Newton,

gk cisimleri ile Dnya daki cisimlerin ayn hareket yasalarna tabi olduunu gsterdi.

Artk, doada olup bitenleri aklamak iin Tanr nn mdahalelerine (ya da Tanr nn doaya srekli bir ekilde

mdahale ettii varsaymna) gerek kalmamt. Doa, insann kendi aklyla bulabilecei yasalara gre hareket

ediyordu.

Ayn dnemde, yalnzca fizik biliminde deil, kimya ve biyoloji gibi baka alanlarda da devrimci atlmlar yaand.

Ama Bilimsel Devrim' in kalclamas ve asl nemlisi toplumsal lekte sonular dourabilmesi, baka koullarn

olgunlamasnn rnyd...

Sanayi Devrimi

ngiliz Sanayi Devrimi nin (1770-1830) tarihteki nemini sorgulamak isteyenler, Ortaa da gerekletirilen bir

sanayi devriminden sz ediyorlar.

Gerekten de, Sanayi Devrimi nin kkenlerini, Ortaa Avrupas ndaki teknik ilerlemelerde bulmak mmkndr.

Hibir teknik ilerleme gkten dmemitir. rnein, ngiltere nin kapitalistleme (ve emperyalist bir gce dnme)

srecinde ok byk bir rol oynayan ve 1769 da James Watt tarafndan icat edildii sylenen buhar makinesi,

Thomas Newcomen n 1712 ylnda icat ettii bir buharl makine modeline dayanyordu. Bu model de, Thomas

Savery nin 1698 de patentini ald modele...

Ama Sanayi Devrimi nin ayrt edici yan, teknik bululardan ok, retim srecinde ve toplumsal yapda yaanan kkl

dnmlerdir. Pamuklu dokuma makinelerinin retim srecine sokulmas ile balayan, grece gelikin buharl

makinelerin kullanlmas ve demiryollarnn inasyla devam eden bu srecin sonunda, snai retim tarmsal retimi,

kent nfusu da kr nfusunu geride brakt. rnein, ngiltere deki kentleme oran, 1750 ile 1850 yllar arasnda

yzde 16 dan yzde 50 ye kmt.

Sanayi Devrimi ile birlikte, insann doa zerinde egemenlik kurma sreci yeni bir evreye girdi. Bilimsel Devrimle

doann hareket yasalarnn akl yoluyla formle eden insan, Sanayi Devrimi' yle, bu yasalardan da yararlanarak,

doay daha fazla denetim altna ald. Bu, ayn zamanda, insann doal ve doa d glerden duyduu korkunun

azalabilecei anlamna geliyordu...

Burjuvazinin egemenlik biiminin fark

Kapitalizm ncesi dnemde, insanlarn emeklerinin rnlerine (ister fiziksel g kullanm yoluyla olsun isterse yasal

dzenlemeler ya da feodal yaplarn i hukuku yoluyla) zorla el konuyordu.

Ekonomilerin temelinde tarmsal retimin durduu bu dnemde, egemen snflar, retim aralarnn srekli ve hzl

bir ekilde gelitirilmesine dnk bir aba iinde olmadklar gibi, bunu tevik etme gereini de duymuyorlard.

Kapitalizmin ortaya kabilmesi iin gerekli sermaye birikiminin olumasn salam, yeni ktalarn kefedilmesini

tevik etmi ve bu keiflerden yararlanm olan tccar snf bile, retim srecinin kendisiyle ilgilenmiyordu.

Buna karn, krn artrmak iin teknolojiyi srekli olarak gelitirmesi gereken sanayi burjuvazisi, zgr emekiye

ihtiya duyar. nk toprak aasna ya da airet reisine bal olan ya da bir bakasnn klesi durumundaki emekinin

emek gc ya hi kullanlamaz ya da ok pahalya mal olur. En ucuz emekiler, retim aralarndan yoksun braklm

ve yaayabilmek iin emek gcn satmaktan baka aresi olmayan emekilerdir.

Dier taraftan, sanayileme sreci, sadece vasfsz emek gc ihtiyacn deil, giderek uzmanlaan makineleri

kullanma becerisine sahip, farkl ileri yapabilen, renme yeteneine (ve isteine) sahip emekilere duyulan ihtiyac

da artrr. Topraa bal kyl ya da kle, bu niteliklere sahip deildir. zgr emeki ise, hem isizlik korkusuyla

hem de biraz olsun daha iyi yaayabilmek iin daha yksek cret alma abas iinde, renmeye ve becerilerini

gelitirmeye ok daha aktr.

Tm bu nedenlerle, sanayi burjuvazisi, bir yandan feodal snflara kar emei zgrletirme mcadelesi

yrtrken, dier yandan da laik eitimin yaygnlamasn desteklemitir. Sanayileme srecinin ilk aamalarnda

kentlerdeki cretlerin grece yksek olmas, burjuvazinin, topraa bal kyllerin desteini almasn

kolaylatrmtr.

Fransa nn fark

Kapitalistleme srecine ilk giren lke olan ngiltere de, burjuvazinin feodal snflarla mcadelesi siyasal bir devrime

yol amad. Ekonomik gcn giderek artrrken nce iktidara ortak olan burjuvazi, feodal snflar, atmalar ve

uzlamalarla dolu bir srecin sonunda tasfiye etti ve iktidarn tekletirdi.

Fransz burjuvazisi ise iktidara ortak olabilmek iin, kapitalist reformlara direnen krallk, soylular ve kilise ile ok daha

iddetli bir mcadeleye girimek zorunda kald. Asl nemlisi, Fransz burjuvazisi, bu mcadeleyi kazanabilmek iin,

halkn desteine ihtiya duydu.

1789 Fransz Devrimi nin temel sloganlar, eitlik, zgrlk ve kardelik ti. Bunlar, kentlerdeki yoksul

emekileri, kk esnaf, zanaatkrlar ve kyll arkasnda toplamak isteyen burjuvazinin, kendi karlarn tm

halkn karlar gibi gstermesini salayan sloganlard.

Fransz Devrimi ile kendi dnemlerini Aydnlanma a olarak tanmlayan Fransz dnrleri arasnda gl balar

vard. Aslna baklrsa, aydnlanmac dnrlerin nemli bir blm, krallk rejimini ayakta tutmann yollarn

aryorlard. Ama bunun iin aklc bir ynetimin kurulmas ve halkn laik bir eitimden geirilmesi (aydnlatlmas)

gerektiini savunuyorlard. Tpk, burjuvazinin istedii gibi...

Fransz burjuvazisinin balangtaki niyeti, devrimi u noktalara tamak deil, iktidara ortak olmakt. Ama devrimin

siyasallatrd yoksul kitleleri rgtleyen daha radikal kanatlar, burjuvazinin lml temsilcilerini tasfiye etmeyi

baardlar. Bu sayede ykselen bir izgi izleyen devrimin tepe noktas, eski rejimin kurum ve temsilcilerine kar en

uzlamaz mcadele izgisini izleyen jakobenlerin iktidar oldu.

Bu arada, devrim, kendisine silahl bir direni sergileyen kiliseye, topraklarna el koyarak, devlet ynetimini

laikletirerek ve laik eitimi yaygnlatrarak karlk verdi. Halkn da bu srece dahil edilmesi, laikliin toplumsal

tabannn geniletilmesini salad.

Burjuvazinin gericilemesi

Fransz Devrimi nin ykselen izgisi, yalnzca Avrupa nn (ngiltere dahil) dier lkelerindeki iktidarlar deil, Fransz

burjuvazisini de tedirgin etti. Burjuvazi, devrimin sreklilemesini deil, istikrarn salanmasn istiyordu. Jakobenlerin

iktidar 1795 ylnda devrildi ve burjuvazinin de desteiyle, Napoleon un imparatorluunu ilan etmesiyle (1804)

sonulanacak bir ara dnem yaand. mparatorluk dnemini ise, monarinin geri dn (1815) izledi. Bu arada,

kilise, ayrcalklarnn bir blmne yeniden kavutu.

Monarinin geri dnmesiyle, burjuvazi bir kez daha muhalefete itilmi, devrimci ideallerini hatrlamak zorunda

kalmt.

Fransa daki 1848 Devrimi ne de burjuva siyasetiler nclk etti. Ancak cumhuriyetin ilan edilmesini salayan, ii

snf temsilcilerinin ayaklanma tehdidi oldu. i snf, tarih sahnesine ilk kez kendi bana kyordu. Geri ileri

srlen talep burjuva cumhuriyetin ilan edilmesinden baka bir ey deildi ama bu yeni durum, sanayi burjuvazisinin

feodal snflarla ibirliine gitmesine yetti. Kendi devrimine ihanet eden burjuvazinin yeni ncelii, kendine gveni

artan ii snf hareketinin bastrlmasyd.

1848 ylndan sonra gerekleen burjuva devrimlerinin ortak zellii, halk hareketlerine dayanmamalar ve bu

nedenle de uzun srelere yaylmalardr. Fransa da yaananlardan btn lkelerin burjuvalar ve burjuva

siyasetileri ders kard: Harekete ge(iril)en bir halkn nerede duraca belli olmaz. Hele iin iinde ii snf da

varsa...

Avrupa nn pek ok lkesinde patlak veren 1848 Devrimleri, burjuva aydnlanmaclnn da biim deitirmesine yol

at. 1789 da halk siyasal mcadelenin iine eken burjuvazi, bu yolla, aydnlanma ideolojisinin toplumsallamasn

da salamt. Buna karn, 1848 sonrasnn uzun srelere yaylan burjuva devrimlerinde, feodal snflarla ittifak kuran

ve onlarn kapitalistleme srecinin doal ak iinde, kendiliinden bir ekilde zlmelerini bekleyen burjuva

snflar, gerici kurum ve ideolojilerle toplumsal lekte hesaplamalara gitmekten de kandlar.

Dier taraftan, burjuvazi, iktidarn salamlatrd her yerde, dinsel kurumlarla ilikilerini restore etme yoluna gitti.

Snfl toplumlarda ezilen snflar dzene balamann en etkili aralarndan biri olan din ideolojisine burjuvazinin de

ihtiyac vard. Tabii bunun iin, dinsel kurumlarn da yeni dzene uyum salamalar, kapitalist ilikiler temelinde

yeniden rgtlenmeleri gerekiyordu. Temel ilevleri toplumsal eitsizlikleri mazur gstermek ve bu eitsizliklerden

yararlanmak olan dinsel kurumlarn bu dnm yaamak konusunda ok fazla zorlanmadklar eklenebilir...

Bu sylenenler, 19. yzyln ikinci yarsndan itibaren insanln tarihsel ilerlemesinin son bulduu anlamna gelmiyor.

Ama artk, burjuvazi, ilerlemeyi hzlandrmaya deil, onu denetim altnda tutmaya alan bir gtr.

Kapitalist retim ilikilerinin gelitii her yerde gemi dnemlere ait iliki biimleri ve kurumlar zlme ve yeniden

yaplanma srecine girmi, kentleme hzlanm, okuryazarlk ve temel eitim kurumlar yaygnlam, nitelikli emek

gcnn nfusa ve toplam nfusa oran ykselmi, iletiim teknolojilerindeki gelimelerin de yardmyla insanlarn

yaadklar lke ve dnya hakkndaki bilgileri artm, kadn-erkek eitlii salanmasa bile kadnlar toplumsal yaama

daha fazla katlmaya balam ve insanln elindeki bilimsel ve teknik birikim zenginlemitir.

Buna karn, tm bu ilerlemelere, kapitalizmin akl dlklarndan beslenen ve bu akl dlklar perdeleme ilevini de

stlenen gerici ideolojik ve siyasal saldrlar elik etmitir.

Bu adan bakldnda arpc bir rnek, burjuva iktisat biliminin bilim olmaktan kmasdr. Klasik burjuva iktisadnn

kurucular olan Adam Smith ve zellikle de David Ricardo, tarihsel adan daha geri bir dzen olan feodalizmle ve

feodal karlar savunan iktisatlarla hesaplamaya altklar oranda, bilimin alannda kalabilmilerdi. Buna karn,

izleyen dnemlerin iktisatlarnn temel amalar, kapitalist dzenin olabilecek en iyi dzen olduunu savunmak,

snfsal elikilerine iaret ettii iin klasik iktisatlarn formle ettii emek-deer yasasn bir kenara itmek ve bu

arada kapitalizmin bunalmlarn ekonomi d etkenlerle aklamaktr.

1800 l yllardan bu yana okuryazarlk dnyann her tarafnda artm ama kapitalist lkelerde okunanlarn ve

yazlanlarn nitelii srekli bir gerileme iinde olmutur. En gerisinden en ilerisine tm kapitalist lkelerde en ok

satan gazeteler en pespaye olanlardr. En gerisinden en ilerisine tm kapitalist lkelerin ok satanlar listeleri fal

kitaplar, dinsel kitaplar ve ucuz romanlarla doludur.

20. yzylda iletiim teknolojileri hzl bir gelime gstermi ama televizyonlardan yaynlanan ey kltrszlk

olmutur.

Ksacas, kapitalizm, insanln nne ilerleme olana sunan her eyi kendisine uydurmu, uzayn fethedildii bir

ada insanlar karanlkta brakmay baarmtr.

Kapitalizmin bunalm dneminde insanlk

Kapitalizm, 1970 li yllarn bandan bu yana, uzun sreli bunalm dnemlerinden birini yayor. Bundan ncekilerden

farkl olarak, aradan otuzu akn srenin gemi olmasna karn, henz bu bunalmn alacana ilikin herhangi bir

iaret bulunmuyor.

Bunalm, bir tarafta zenginliin, dier tarafta ise sefaletin birikmesidir. Kapitalistler ellerindeki mallar satamamaktan,

retim kapasitelerini deerlendirememekten ikyetidirler, emekilerse alm glerin azlndan. Ama bu tr

durumlarda kapitalistlerin tepkisi cretleri artrmak deil, daha da drmek olur! 1970 li yllardan bu yana dnyann

tm lkelerinde olduu gibi... cretlerin drlmesi, emekilerin alm gcnn daha da azalmas ve kapitalistlerin

ellerindeki mallar satmak konusunda daha byk zorluklar ekmeleri, yani bunalmn daha da derinlemesi sonucunu

dourur. Evet, bu bir ksr dngdr. Kapitalizm ne kadar akl d bir dzen olduunu bunalm dnemlerinde ok

daha ak bir ekilde gsterir.

Bunalm dnemlerinin bir dier zellii, emperyalist smrnn younlamasdr. Emperyalist lkeler, az gelimi ve

orta gelikinlikteki kapitalist lkelerin kaynaklarna ok daha iddetli bir ekilde saldrrlar, direnen lkeleri igal

ederler ve bu lkelerin kalknmasn, ilerlemesini olanaksz hale getirirler. Tpk bor batana soktuklar Trkiye ye

yaptklar gibi...

Kapitalizm, bugn insanln geleceini her zamankinden fazla tehdit ediyor. Emperyalist lkeler de dahil olmak zere

dnyann her yannda toplumsal kamu harcamalar kslrken eitim ve salk hizmetlerinin paral hale getirilmesi,

eitimsiz ve salksz nesillerin yetiecei anlamna geliyor. Gerek cretlerin srekli geriletilmesi, iddia edilenin

aksine, isizlii azaltmyor. nsanlk, 21. yzyln banda, yoksullama, isizlik ve alk sorunlarnn daha da arlamas

gereiyle kar karya. Elimizdeki (daha dorusu emperyalistlerin kendi tekellerine aldklar) bilimsel ve teknolojik

birikimin, dnya zerinde yaayan herkesin insanca yaamasn mmkn klacak kadar gelikin olmasna ramen...

Tam da bylesi bir dnemde, akl d ideolojilerin ve dinci gericiliin g kazanmas hi de artc deil.

inde bulunduumuz dnemin burjuva ideologlar olan postmodernistler, aydnlanma, ilerleme, bilimsellik,

aklclk gibi kavramlar sorguluyor ve bunlarn yerine her trden gericiliin ve akl d dncenin propagandasn

yapyorlar. ABD, emperyalist yama giriimlerini Hal Seferi olarak nitelendirirken, snfsal elikinin zerini her

trden dinsel, kltrel ve etnik farkllklar glendirerek rtmeye alyor. Medya ve popler kltr retim sektr,

her trden felaket tellalln destekleyerek insanlarn korkularn besliyor. Gericilik ve rklk, emperyalist lkeler de

dahil olmak zere dnyann her yannda g kazanyor.

Ksacas, 21. yzyln banda, insan aklna ynelik byk, yaygn ve sistemli bir saldryla kar karyayz.

Sosyalizm ve aydnlanma

1789 Fransz Devrimi nin idealleri olan eitlik, zgrlk ve kardelik gibi aydnlanmaclkla ilikili olarak da burjuvazi

bir uzaklama ynelimine girmi, te yandan sz konusu boluk sosyalist harekete devrolmaya balamtr. Ama

burjuvazinin eitlikten, zgrlkten, kardelikten ve aydnlanmadan anladklar ile sosyalist eitlikilik, zgrlklk,

kardelik savunuculuu ve aydnlanmaclk arasnda ciddi farklar vardr.

Burjuvazinin eitlikten anlad, yasalar nndeki biimsel eitlie dayal bir frsat eitlii dir. Gerekte ise,

kapitalizm koullarnda frsatlar bile hibir zaman eit olamaz, nk mlk sahibi snfn ocuklar olarak dnyaya

gelen insanlar yar a biti noktasnn hemen dibinde balarlar.

Burjuvazinin zgrlkten anlad, retim aralarndan yoksun braklan insanlarn emek glerini diledikleri patrona

satma zgrldr.

Burjuvazinin kardelikten anlad, insanlarn evrensel kardelii deil, lke karlar diye yutturduu kendi snf

karlarnn tm emekiler tarafndan kutsal saylmas ve ayn emekilerin baka lkelerin emekilerini dman olarak

grebilmesidir.

Burjuvazinin aydnlanmadan anlad ise, emekilerin kendi ihtiya duyduu niteliklerle donatlmasndan ve ilerini

grmesini zorlatran dinsel kurum ve ilikilerin, yeniden kurulmak zere tasfiyesinden ibarettir.

Burjuva aydnlanma srelerinin tmnn yarm kalm ve bunlar restorasyon dnemlerinin izlemi olmas bouna

deildir. Tpk eski Yunanistan da ya da Ortaa Avrupas nda olduu gibi emperyalist-kapitalist dnyada da,

insanln bilgi birikiminden ve kltrel mirasndan yararlananlar ve bunlara katkda bulunanlar, ok kk

aznlklardr. Geni kitlelerin payna ise, sistemli bir ekilde retilen cehalet ve kltrszlk dmektedir.

Buna karn, sosyalizm, insanln kendi kaderini sermaye ilikilerinin boyunduruundan kurtararak kendi ellerine

almasn hedefler. Sosyalist aydnlanmaclk, din ve devlet ilerini ayrmaktan, dinsel kurumlarn insanlar zerinde

maddi-manevi bask uygulamasn nlemekten, herkesin eit, parasz ve bilimsel eitim hizmetlerinden

yararlanmasn salamaktan ve her trden metafizik inann yerine insanln bilimsel kazanmlarnn geirilmesi iin

mcadele etmekten daha fazlasn ierir.

Sosyalist aydnlanmacln temelinde, emekilerin, her trden gericilie kar harekete geirilmesi vardr. Emekilerin

mcadelesine yaslanmayan her trden aydnlanma hareketi yarm kalmaya mahkumdur.

Trkiye de burjuva aydnlanma sreci

Halifeliin kaldrlmas, baz dinsel rgtlerin yasaklanmas ve bazlarnn da bask altna alnmas, anayasann slam

dinine atfta bulunan ifadelerden arndrlmas, sarn yasaklanmas, eitim birliinin salanmas, eitimin ieriinin

laikletirilmesi, Arap alfabesinin yerine Latin alfabesinin konmas, ilkretimin kzlar da dahil olmak zere tm

ocuklar iin zorunlu hale getirilmesi, kadn-erkek eitliini gzeten yasal dzenlemelerin yaplmas ve kadnlara

snrsz seme ve seilme haklarnn Fransa gibi lkelerden nce verilmesi...

Tm bunlar, gerekten de ciddi reformlardr...

Osmanl Devleti ni kurtarma abalarnn rn olan ve nemli bir blm emperyalist lkelerin dayatmalaryla

gerekletirilen reformlar bir yana brakrsak, Trkiye nin burjuva aydnlanma srecinin asl olarak cumhuriyetin ilk

dneminde yaandn syleyebiliriz.

Ancak, kapitalistleme srecine ge giren dier lkelerde olduu gibi Trkiye de de, burjuva aydnlanmas bir halk

hareketine dntrlmedi ve byk kentlerin dndaki etkileri snrl kald.

Dier taraftan, cumhuriyetin ilk dnemlerinde, kentleme orann ykselten bir sanayileme dinamii de

yaratlamad. 1923-50 dneminde, ehir nfusunun toplam nfusa oran deimedi ve yzde 25 civarnda kald.

Dolaysyla sanayilemenin ve kentlemenin feodal balar zc etkisi zayf kald.

Burjuva aydnlanma srelerinin ilk elden taycs olabilecek kesimlerin darl konusundaki bir baka arpc rnek,

yksekretim kurumlandr. Bu kurumlarda alan retim elemanlarnn says, 1940 a kadar binin altnda, 1950 ye

kadar da 2 binin altndayd. Yine 1950 ylna gelindiinde, o ana dek yaklak 40 bin mezun vermi olan yksekretim

kurumlarnda 25 bin civarnda renci bulunuyordu.

Okuryazarlk oran bile ok yava ykselmitir. 1945 ylnda, 7 ve daha yukar yataki nfusun yalnzca yzde 30 u

okuryazardr (bu oran, 1960 ylnda, yalnzca yzde 40 a ykselmitir). 1945 ylnda, kadnlarn yzde 83 okuma

yazma bilmemektedir.

Oysa ayn dnemde, Sovyetler Birlii, byk bir sanayileme hamlesini gerekletirmenin yan sra, nfusun ve bu

arada kadnlarn byk ounluunu okur-yazar yapm ve kadnlarn toplumsal yaamda arlk kazanmalarn

salamtr.

Kemalist aydnlanmacln snrlar

Bir devlet/iktidar ideolojisi olarak kemalizm, hibir zaman tutarl bir btnle kavuturulmad. Bu dorultudaki

giriimler desteklenmedi, hatta bu tr giriimlerin n kesildi.

nk cumhuriyetin kuruluuna nclk eden kadronun nihai hedefleri ile gncel almlar arasnda bir a vard ve

sz konusu kadro bu ann bilincindeydi.

rnein, iktisadi devletilik, kemalizm iin bir ama ya da ilke deil, liberal ekonomik dzene ulamak iin

bavurulmas zorunlu olan geici bir politikadr. Asl ama, zel sektrn (yani sermaye sahiplerinin)

desteklenmesidir. Ama bir yandan Trkiye deki zel sermaye birikiminin yetersizlii, dier yandan 1929 Dnya

Bunalm nn d (kapitalist) dnya ile ilikilerin kesilmesine yol amas, devletin iktisadi rolnn artmasn

gerektirmitir. Devleti politikalarn uyguland dnemde babakanla sermaye evrelerinin gvendii bir kiinin,

Celal Bayar n getirilmesi, asl ama konusunda gerekli akl salyor...

Daha genel olarak bakldnda, kemalist aydnlanma projesinin merkezinde, kapitalist gelimenin dntrc

gcne duyulan gven vard.

Cumhuriyetin kurulu dneminde temel hedef, kapitalist gelimenin nndeki engelleri kaldrmakt. zel sermaye

birikimi belirli bir lee ulatnda, 1923 zmir ktisat Kongresi nde benimsenen ve 1923-29 dneminde uygulanan

liberal iktisat politikalarna dnmek mmkn olacakt.

Ancak bu yolda, zel sermaye birikiminin yetersizlii sorununun yannda, ana tehdit (ya da dman) sz

konusuydu: Komnizm, isyanc Krt airetleri ve dinci gericilik.

Krt isyanlar ve dinci gericilik, cumhuriyetin kurulu dneminde, feodal yaplarn direncini temsil ediyordu.

Kemalist nderliin nnde iki seenek vard: Ya feodal ve dinci gerici direnii krmak iin yoksul kyllk harekete

geirilecek, ya da feodal unsurlar arasndaki dmanlklardan yararlanlarak, isyanc unsurlarn zerine gidilirken

dierleriyle uzlama salanacakt. kincisi tercih edildi...

Bu tercihin ardnda, her eyden nce komnizm korkusu vard.

Bir yandan 1848 Devrimleri ile 1917 Ekim Devrimi nden karlan dersler, dier yandan Kurtulu Sava dneminde

Anadolu da (resmi bir komnist partinin kurulup dierlerinin yasaklanmasn gerektirecek kadar) hatr saylr bir

bolevizm dalgasnn grlmesi, kemalist nderliin kitle hareketlerine korkuyla bakmasna yol at. Trkiye nin

burjuva aydnlanmaclar, kylleri feodal smrye kar mcadeleye armak yerine, Kurtulu Sava dneminde

toprak aalar ve airet reisleriyle kurulan ittifak korumay tercih etti.

Burjuva aydnlanmaclnn sonu

Trkiye deki burjuva aydnlanma dnemi, 1940 l yllara doru, byk oranda son buldu. Byk kentlerde, ordu

iinde ve okumu insanlar arasnda belirli bir karlk bulan kemalist aydnlanmaclk, toplumun byk ounluu iin

dsal bir olgu olarak kalmt.

Nitekim ok partili rejime geildiinde, Cumhuriyet Halk Partisi, mevcut toplumsal gereklie kendisini uydurma

abasna giriti. 1947 ylnn banda, okullarn dnda din eitimi verilmesi serbest brakld. 1948 ylnda imam-hatip

kurslarnn almasna izin verildi. Yine ayn yl, ilkokullara din dersi kondu. 1949 ylnda Ankara niversitesi ne bal

bir ilahiyat fakltesi ald.

Ancak bu tr admlar Demokrat Parti nin (DP) ykseliini durdurmaya yetmedi.

Mahmut Makal, Bizim Ky adl kitabnda, dnemin kylsn u ekilde konuturuyor:

manm demirkratlar! Her dediklerini yaptryorlar. Bu sene din dersini koydurdular m, gelecek sene de kendileri

kar baa. Esas teki Mslman yazsyla fesi getirirler yine. Atarlar u dinini s...min apkasn filan...

ok partili rejime geile birlikte, o yllara kadar ak faaliyetleri kstlanm olmakla birlikte varlklarn srdrm

olan tarikat ve cemaatler, siyaset sahnesine dahil oldu. 1950 lerde DP yi destekleyen ve bu parti araclyla meclise

temsilci gnderen tarikatlar, siyasetteki arlklarn bugne kadar korudular.

Trkiye nin ABD yrngesine girmesi ve Souk Sava politikalarnn uygulanmasnda aktif bir rol almas da, dinci

gerici rgtlenmelerin nn at. Komnizmle Mcadele Dernekleri kuruldu, imam hatip liseleri ve Kuran kurslar

ald vb.

Souk Sava n merkezinde, kapitalist lkeleri komnizm tehdidi nden koruma abas bulunuyordu. Ama burada,

dsal bir tehdide kar nlem alnmas deil (Sovyetler Birlii nin kapitalist lkeleri igal etmeye ynelik herhangi bir

plan yoktu), sosyalizmin g ve prestij kazand bir dnyada kapitalist lkelerin i dinamiklerinin kontrol altna

alnmas sz konusuydu. Dinci gerici, rk ve faist hareketlerin CIA ve NATO gibi emperyalist kurumlarn da

desteiyle rgtlenmesinin ardnda, ii snfnn iktidara gelmesi olasln bertaraf etme kaygs vard.

Nitekim hem ok partili rejime gei hem de dinci gericilik zerindeki basknn kaldrlmas, Trkiye deki snfsal

ayrma dinamiklerinin g kazanmasyla dorudan ilgiliydi. Bir devlet/iktidar ideolojisi olarak kemalizm, giderek

glenen ii snfn dzene balamak konusunda yetersiz kalacakt. Toplumun byk ounluuna ve bu arada

kentlere yeni g eden insanlara seslenme gc en yksek olan ideoloji, din ideolojisiydi.

ok partili dzene gei, sermaye devleti iin, bir deneme niteliini de tayordu. Demokrat Parti yi kuran kadrolarn

CHP iinden km olduklar unutulmamaldr.

nceki denemeler (Terakkiperver Cumhuriyet Frkas ve Serbest Frka) baarl olamamt.

Ama aradan geen sre iinde kapitalist gelime belirli bir olgunlua ulam, sermaye sahipleri sava dnemi

ekonomisinden de yararlanarak zenginlemi ve emperyalist lkelerle ilikiler yeniden derinletirilmeye balamt.

Bu koullar altnda, dinci gericiliin sermaye dzeninin ihtiyalar ile tam anlamyla uyumlulatrlmasnn mmkn

olup olmadn test etmenin zaman da gelmiti.

Dinci gericilikle uzlamann snr

Dinci gericiliin yeniden bir dzen kurumu haline getirilmesi giriimi, byk oranda baarl oldu. Trkiye deki dinci

gerici hareket ve rgtler, 1950 li yllardan bu yana, mevcut dzeni ve bu dzenin emperyalist bamllk ilikilerini

merulatrma ve koruma grevlerini yerine getiriyorlar. Gerektiinde emperyalizme kar mcadele eden solcular

katlediyorlar (16 ubat 1969 daki Kanl Pazar rneinde olduu gibi), gerektiinde i sava ortam yaratyorlar

(1978 deki Mara Katliam rneinde olduu gibi), gerektiinde devlet kurumlarn ve bu arada niversiteleri

soldan arndrma faaliyetlerine katlyorlar (12 Eyll darbecilerinin Trk-slam Sentezi politikas hatrlanabilir),

gerektiinde Krt hareketine kar sivil bir silahl g olarak kullanlyorlar, vb. 1993 ylnda gerekletirilen Sivas

Katliam, Trkiye deki dinci gericiliin her eyden nce sola ve komnizme dmanlk temelinde rgtlendiini bir

kez daha gsterdi.

Bu baar nn ardnda, ciddiye alnabilir tm dinci gerici rgtlenmelerin devletle ve sermaye ile ok gl balara

sahip olmalar var.

Tm bunlar, dinci gericiliin belirli dnemlerde siyasi bir kriz dinamii haline gelmesini nlemiyor. Daha dorusu,

kapitalizmin kriz dinamikleri, dinci gericilii de dzen asndan bir sorun bal haline getirebiliyor.

Trkiye deki dinci gericiliin toplumsal taban, byk oranda, kapitalizmin yoksullatrd kitlelerden oluuyor.

Krlardaki gcn burjuva aydnlanma srecinde bile koruyan dinci gericilik, kentlerde de zellikle yeni g etmi olan

yoksul emekileri (ve okumak iin kentlere gelen yoksul emeki ocuklarn) hedef ald. Maddi olanaklarn da devreye

sokan gerici hareket, bir yandan yoksullarn bir blmne dzene ayak uydurarak ykselme frsatn sunarken, dier

yandan da bu frsattan yararlanamayan daha geni bir kesimin dzene ynelebilecek tepkilerini kontrol etme grevini

stlendi.

Aslna baklrsa, dinci gerici rgtlenme, ayn zamanda bir sermaye rgtlenmesidir. Din kardelii, sigortasz ve

sendikasz ii altrmay kolaylatrr. slami kurallara uygun alma koullar, kadnlara dk cretli ileri kabul

ettirmeyi salar. Tesettr, retim ve ticaret kollaryla bal bana bir iktisadi sektr yaratr. Alveri yaparken ayn

tarikat ya da cemaate bal insanlar ve onlara ait irketleri tercih etme eilimi, korunakl bir pazarn varl anlamna

gelir. Devlet kurumlar iindeki dinci gerici kadrolama, devlet kaynaklarnn yamasna katlma olanan salar.

Nitekim tarikat ve cemaat liderlerinin tm Trkiye nin en zengin insanlar arasnda yer alrken, st ve orta kademe

yneticiler de pastadan hiyerarik konumlarna uygun paylar alrlar.

Ama bu dzen i koruyabilmek iin, yoksullarn ve genlerin dinsel inanlarn diri tutmak, onlara hedef gstermek

ve din adna kimi kazanm lar elde etmek gerekir. eriat devleti hedefi, uzak ve soyut olduundan, bu ihtiyac

karlamaya yetmez.

Ayrca, lke iinde solcularla, komnistlerle ve Krt hareketiyle, lke dnda da Ruslarla ya da Srplarla savatrlan

gen militanlara da, bo kaldklarnda, onlar oyalayacak megaleler bulmak gerekir. stne stlk, bunlar yle

nemli megaleler olmaldr ki, iktidarda olduklar dnemlerde Filistinlilere zulmeden srail devletiyle ya da ABD ile

ibirlii yapmalarn ikinci plana atabilsinler...

Dolaysyla dinci gerici rgtlenmeler, kendi yarattklar bir taban basnc yla kar karyadrlar. Bu rgtlerin

liderleri, para kazanmaktan baka bir ulvi amalar bulunmasa bile, tabanlarn dier dinci gerici rgtlere

kaptrmamak (ya da dier rgtlerin tabanlarna oynamak) iin, toplumsal yaamn dinsel kurallara gre

biimlendirilmesine ynelik giriimlerde bulunmak zorundadr.

Tpk, dinsel inanlar oya tahvil etmeye aran siyasetiler gibi...

Burada, snr izgisinin tam olarak nerelerden geecei, dzen ii gler arasndaki bir mcadele konusudur. Bu

mcadele zaman zaman atmaya dnr.

Tmyle dinsel kurallara dayal bir rejimin kurulmas, Trkiye kapitalizmi asndan, tarihsel bir yenilgi ve kme

dme anlamna gelecektir. Bylesi bir Trkiye nin emperyalist lkelere nezdindeki pazarlk gc bir hayli azalacak ve

bu arada zel statl bir AB yelii bile imknsz olacaktr.

Dier taraftan, sanayileemeyen, kalknamayan ve emekilere gelecek umudu sunamayan bir dzenin dinci

gericilikten vazgemesi dnlemez. Bugn de, AB hayalleri dnda, yoksul kitleleri dzene balayan en nemli

ideoloji, dinci gericiliktir.

Ancak bu iki u, yani tmyle dinsel kurallara dayal bir rejimin kurulmas ile dinci gericilii kullanmaktan tmyle

vazgeilmesi seenekleri arasnda, olduka geni bir alan bulunuyor.

Bu alanda zaman zaman (rnein 1950 lerin sonunda ya da 28 ubat sreci olarak kodlanan restorasyon sreci

srasnda) yaanan atmalar, gerek atmalardr; nk bunlar, istikrarsz Trkiye kapitalizminin kriz dinamikleri

tarafndan retiliyor.

Ama bu arada, sz konusu atmalarda kart ular temsil eden dzen ii odaklarn, atmalarn kontrolden

kmasn nlemek iin zel bir aba harcadklarn da eklemek gerekiyor. Ne burjuva aydnlanmaclnn taraftar

grnen kesimler mcadelelerini toplumsal lee tama giriiminde bulunuyorlar, ne de dinci gerici rgtlenmeler

kitlelerini gerek bir seferberlie aryorlar. nk iki taraf da birbirlerine muhta olduklarn gayet iyi biliyorlar...

28 ubat sonrasnda ne oldu?

Turgut zal n babakanlk ve cumhurbakanl dnemlerinde dinci gericiliin nn amak iin att somut

admlar, babakanln Necmettin Erbakan n yapt Refahyol hkmeti dneminde yaplanlardan ok daha ciddiydi

ve kalc sonular dourdu. Benzer ekilde, 12 Eyll darbesinin Trk-slam Sentezi ni devlet kurumlarna ve

niversitelere yerletirme giriimi, din derslerinin zorunlu hale getirilmesi, imam hatip liselerinin ve bunlarn orta

ksmlarnn yaygnlatrlmas ve 1980 li yllarn ikinci yarsndan itibaren Krt hareketine kar ete olarak anlan

faistlerin yan sra onlarla ibirlii yapan dinci gerici rgtlerin karlmas, Trkiye de gericiliin toplumsal tabannn

genilemesine byk katklarda bulundu.

Dolaysyla 1995 ylnn Aralk aynda yaplan seimlerden Refah Partisi nin birinci parti olarak kmas, artc bir

gelime deildi.

Ama ayn dnemde Trkiye kapitalizminin i siyasi dengeleri ok fazla bozulmutu ve bu dengeler dzeltilmeden dinci

gerici partinin iktidara gelmesi yeni sorunlar yaratacakt.

Temel sorun, 1980 li yllarn ikinci ve 1990 l yllarn ilk yarsna damga vuran Krt hareketinin, Trkiye kapitalizminin

1989 sonrasnn dnyasna ayak uydurmasn geciktirmesiydi. Sovyetler Birlii ve Dou Avrupa da sosyalizmin

zlnn ardndan, Avrupa lkelerindeki NATO ya bal kontrgerilla rgtlenmeleri geriye ekilirken, Trkiye de

faist (ve militan dinci gerici) rgtler daha da glenmi ve devletin kimi kademelerini kontrol eder duruma

gelmilerdi. Byk yerli ve yabanc sermayedarlar asndan nem tayan devlet ihaleleri (ve bu arada zelletirme

ihaleleri) bile, faist etelerden sorulur olmutu.

Krt hareketinin ykseliinin durdurulduu bir dnemde, hem bu sorunu nihai bir dzen ii zme balayabilmek,

hem Trkiye nin emperyalist-kapitalist hiyerari iindeki yerini dzeltmeye ynelik admlar atmak hem de dinci

gericiliin yeni dnemin gereklerine uygun bir ekilde yeniden yaplanmasn salamak iin, bir ara dnem e, daha

doru bir ifadeyle bir restorasyon dnemi ne ihtiya vard.

Bu adan bakldnda AKP iktidar, restorasyon srecinin baarszln deil, baarsn temsil etmektedir.

Aradan geen sre iinde faist eteler ve Hizbullah tr dinci gerici rgtlenmeler etkisizletirilmi, Krt hareketi bir

kriz dinamii olmaktan karlp byk oranda kontrol altna alnm ve burjuva siyasetinin merkezine Trkiye yi

emperyalizme pazarlama faaliyeti yerletirilmitir.

Bu arada Refah Partisi nin blnmesi ve Erbakan a siyaset yasa getirilirken AKP nin nnn almas, dinci gerici

siyasetileri fazlasyla rahatlatmtr. Bugn AKP, emperyalist-kapitalist dnya ile ilikileri derinletirme ve AB nin,

ABD nin ve yerli sermaye evrelerinin destekledii ekonomik ve siyasi reformlar hayata geirme grevlerini, ciddi bir

taban basncyla karlamadan yerine getirebilmektedir.

Askerler ve dinci gericilik

Trkiye de dinci gericiliin en az rgtlenebildii ve rgtl gcn en az hissettirebildii kurumun ordu olduu

dorudur. Bunda, cumhuriyetin kurulu dneminden itibaren subay yetitiren okullarda verilen eitimin nemli bir

pay var. Dier yandan, zellikle gen subaylar arasnda laik cumhuriyet e ballk orannn yksek olduu

sylenebilir.

Ama buradan, Trk ordusunun dinci gericilikle uzlamaz bir kartlk iinde olduu sonucu kmaz. Tam tersine, ordu,

zellikle NATO ya girilmesinden bu yana, sola ve yakn gemite de Krt hareketine kar dinci gericilii rgtleyen

kurumdur.

En az bunun kadar nemlisi, zellikle 1960 l yllardan bu yana, Trk ordusunun halk ve aydnlanmac ynleri tasfiye

ediliyor.

27 Mays darbesinin emir-komuta zinciri bozularak, alt kademeden subaylar tarafndan gerekletirilmesinden

karlan en nemli ders, subaylar ile halk arasndaki balarn koparlmas gerektii olmutu. Trkiye nin en byk

holdinglerinden biri haline gelen OYAK, bunu salamak iin kuruldu. Askeri lojmanlar, orduevleri, dinlenme tesisleri

ve alveri merkezleri, subaylar ve subay ailelerini halktan tmyle ayrd.

Bugnse, profesyonel orduya gei planlar yaplr ve uygulamaya konurken, ordunun tmyle irketletirilmesi sz

konusu. OYAK araclyla zelletirme ihalelerine katlan ve yabanc sermaye ile ortaklklar kuran ordunun st rtbeli

komutanlarnn karlar ile sermaye sahiplerinin karlar tmyle zdelemi durumda. Dolaysyla sermaye

sahiplerinin ve emperyalistlerin desteini alan AKP ile ordu arasnda uzlamaz kartlklarn bulunduunu dnmek

iin hibir neden bulunmuyor.

Her eye ramen, tm dier devlet kurumlar iinde olduu gibi ordu iinde de, dinci gericiliin toplumsal lekte g

kazanmasndan ve emperyalizme bamlln derinlemesinden rahatszlk duyan kesimlerin bulunduu ak. Ayrca,

ordunun ara kademelerinin daha da daraltlmasna yol aacak olan profesyonelleme srecinin hibir tepki

dourmamas dnlemez. Benzer ekilde, Avrupa Birlii nin, istediklerini daha kolay yaptrabilmek iin, ordunun

siyasi arlnn snrlandrlmasn ve tek ve gl bir yrtme gcnn yaratlmasn dayatmas da baz

huzursuzluklara neden oluyor.

Ancak tm bu i rahatszlk ve gerilimlerin, kendi balarna bir mcadele dinamii yaratmalar pek olas grnmyor,

nk ideolojik bir boluk sz konusu. Gericilie kar mcadele edebilmek iin, gericilii besleyen, daha dorusu

tmyle gericileen emperyalizmle ve kapitalizmle de mcadele etmek gerekiyor. Bu da, burjuva aydnlanmacln

(ya da kemalist aydnlanmacln) almasn gerektiriyor.

Trban neden nemli?

1980 li yllardan bu yana yaanan trban tartmalarnn seyri, dinci gericiliin kapitalist dzen iindeki konumu

hakknda gerekten de ok ey anlatyor.

Kendilerini laikliin temsilcisi olarak gren ve gsteren kesimler ile dinci gericiler arasndaki mcadelede trbann bu

denli merkezi bir yer igal etmesi, her iki tarafn da iine geliyor.

Dinsel simge olduu gerekesiyle kamusal sfatyla anlan baz alanlarda trban taklmasna kar kan laiklik

savunucusu kesim, dinci gericilikle mcadeleyi biimsel bir bala indirgerken, kadnlarn rtnmesinin bir zgrlk

sorunu olduu yutturmacasna da destek vermi oluyor.

Zorunlu (ve belirli bir dinin belirli bir mezhebinin propagandasnn yapld) din dersleri devam edecek, dinsel

inanlar siyasi ve ticari karlar dorultusunda smren tarikatlar ve cemaatler datlmayacak, 16 yandan kk

ocuklar iin Kuran kurslar dzenlenmesi yasaklanmayacak, dinci gericilerin yerli-yabanc sermaye balantlarnn

zerine gidilmeyecek, devlet kurumlarndaki dinci gerici kadrolar tasfiye edilmeyecek, tm bunlar yapabilmek iin

gericilie kar toplumsal lekte bir aydnlanma mcadelesi yrtlmeyecek ama baz yerlerde trban taklmasna

kar klacak...

Bu tr bir laiklik taraftarl, dinci gericilie meruluk kazandrmaktan baka hibir ie yarayamaz ve yaramyor.

Nitekim liberallerin ve hatta liberal solcularn desteini de alan dinci gericiler, trban tartmalar sayesinde, bask

altnda olduklar edebiyatn yapma ve zgrlk grnme olanan buluyorlar.

En az bunun kadar nemlisi, dinci gericiler, trban tartmalarn srekli canl tutarak, kendi tabanlarnn baka

konulara ynelik ilgisini datmaya alyor. rnein, AKP nin, Afganistan ve Irak igal eden, srail e destek olan

ABD ile ibirlii yapmasndan ok, falanca AKP li milletvekilinin trbanl einin hangi resepsiyona katlp hangisine

katlamad konuuluyor.

zgrlk sorunu olarak sunulmaya allan bir baka konu, imam hatip liselerinde okuyan rencilerin

niversitelerdeki blm seme haklar...

mam hatip rencilerinin blm seme haklarnn snrlandrlmas, tek tek bu okullarda okuyan rencilerin kiisel

tarihleri asndan bakldnda, gerekten de bir hakszlk iermektedir. Ancak bu noktaya taklp kalmak, meselenin

zn grememek anlamna gelecektir. Bugnn Trkiye gerekliinde, imam hatip liseleri, imam ve hatip yetitiren

meslek okullar deil, dinsel eitim kurumlardr. Dinci gericiler de, imam hatip mezunlarnn blm seme

haklarn, hem devlet iinde kadrolama olanaklarn artrmak hem de asl nemlisi imam hatip liselerine daha fazla

rencinin kaydolmasn salamak iin istiyorlar. nk niversiteye girme olanaklarnn snrlanmas, asl amalar

imam ya da hatip olmak deil, eitim almak isteyen genlerin bu liselerden uzaklamasna yol ayor.

Gerici kadrolama ve douraca sonular

Medya, emperyalistlerin ve sermaye sahiplerinin desteini alan AKP nin deitiini iddia ederken, bu partinin dinci

gerici yzn en fazla gsterdii alan srarla grmezden geliyor. AKP, devletin tm kurumlarna kendi kadrolarn

yerletiriyor. Bu kadrolarn ortak zellii ise, az saydaki istisna dnda, atandklar grevlerin gerektirdii niteliklere

sahip olmamalar.

Bakanlar Kurulu nu bile ancak DYP ve ANAP artklarnn yardmyla doldurabilen AKP nin niteliksiz kadrolarnn ne tr

felaketlere yol aabileceini, hzl tren katliamyla. somut olarak grdk.

Tccar siyaseti, AKP kadrolarnn siyasete bakn doal ekilde yanstan bir tanmlama. Siyasete giren yobaz tccar

devleti idare etmeye baladnda, ilk yapaca, devlet maln ucuza kapatmann yollarn bulmak olacak ve babalar

gibi satmaktan sz edecektir.

stelik bu siyaset anlay, kreselleme ann gerekleriyle de son derece uyumludur. Kamunun kltlmesi

istenen bir dnemde, kamu kurulularnn gerici kadrolara teslim edilmesi, bu kurulularn ilemez hale getirilmesini

de salyor.

Para kazanma olana grdkleri her yeri ele geirmeye alan dinci gericilerin ilk hedef aldklar kurumlardan birinin

TBTAK olmas, sorunun ne kadar vahim olduunu gsteriyor. Daha vahimi, TBTAKtaki kadrolama giriiminin

bilim ve akademi evrelerinin ciddi bir tepkisiyle karlamamas. Bu da, sz konusu evrelerin, ticarileme srecine

oktan katlm olmalarnn rn.

Avrupa Birlii ve dinci gericilik

Anayasa taslanda kiliseden sz ederek Hristiyanl temel aldn vurgulayan Avrupa Birliinin Trkiye politikas,

dinsel kimliklerin desteklenmesini de ieriyor.

Trkiyedeki dinsel vakflarn her tr faaliyetinin serbest braklmasn ve mlk edinme haklarnn kabul edilmesini

dayatan AB, tm dinsel topluluklarla ayr ayr iliki kurmaya alyor ve belirli inanlar temsil ettiini iddia eden

kurululara fon aktaryor. AB fonlarndan yararlananlar arasnda Mazlum-Der tr rgtler de bulunuyor.

Avrupal emperyalistler de, tpk ABD gibi, Trkiyenin bir lml slam lkesi haline getirilmesinde yarar gryor.

Buradaki lml sfat, emperyalizmin ibirlikiliini yapmak anlamna geliyor. Bir slam lkesi olarak Trkiyeye

den grev, ibirlikilik konusunda bulunduu blgenin halklarna rnek olmak ve bu yetmediinde de

emperyalistlere asker salamak.

Ilml slam projesi ile farkl dinsel kimliklerin desteklenmesi arasnda bir eliki bulunmuyor. nemli olan,

emekilerin kendilerini her eyden nce dinsel kimlikleriyle tanmlamalar ve bunu yapabildikleri iin de ABye

minnettar olmalar.

Tabii bu arada, toplumun dinsel kimlikler ekseninde blnmesi, merkezi iktidarn zayflamas anlamna gelecek. Bu da

Avrupal emperyalistlerin beklentileriyle son derece uyumludur.

Kimilerinin ABden gelmesini umduklar zgrlk, her trden gericiliin rgtlenme zgrldr.

Dolaysyla, AKPnin en ABci parti olarak sivrilmesinde artc bir yan bulunmuyor. Dinci gericiler, tpk AB

fonlarndan yararlanan akademisyenler, sendikaclar, liberaller ya da liberal solcular gibi, ABnin nimetlerinden

yararlanmaya oktan balam durumda.

Bu arada, kamu ynetimi reformu ad altnda hayata geirilen yerelletirme srecini bir demokratikleme

sreci olarak grmek de byk bir hata olacaktr. AB emperyalizminin de desteiyle hayata geirilen reformlarn

znde zelletirmecilik ve gericiliin glendirilmesi bulunmaktadr, Yerelleme ve cemaatleme, ulus-devlet

modelinden daha ileri bir alternatif deil, Ortaa karanlna doru atlan geri admlardr. Sol, devletin

kltlmesi, brokrasinin gcnn snrlandrlmas tr kimilerine ekici gelen sloganlarn etkisini krmaya ve bu

arada bu srecin aa kartt ve karaca tepkileri sosyalizm eksenine ekmeye ya da en azndan yaklatrmaya

almak zorundadr.

eriat tehlikesi var m, yok mu?

Bugnn Trkiyesinde, bu soru, yanl bir sorudur.

Trkiyenin ciddi bir dinci gericilik sorunu vardr ve bu sorun lkemizin ilerlemesinin nndeki en nemli engellerden

biridir.

Yoksul kitlelerin umutlarn dinsel inan smrs yapan partilere balayabilmelerinden daha byk bir sorun olabilir

mi? Tm devlet kurumlar gerici ve niteliksiz kadrolarla doldurulurken, ran ya da Suudi Arabistandan farkl bir lke

olduumuz iin sevinebilir miyiz? Eitim ve bilim kurumlarndaki dinci gerici kadrolamann geleceimizi her

anlamyla karartt ak deil mi? Daha ok yakn bir gemite Sivas Katliamn gerekletirmi olan dinci gericilerin

bugn solcular tarafndan bile zgrlk ve demokrasi adna desteklenebilmeleri, insan aklna ynelik saldrlarn

ne kadar etkili olduunu gstermiyor mu?

Kendi yaam koullarndan baka hibir eyi dnmeyen orta katmanlarn laik kesimi, AKP iktidarnn korktuklar gibi

olmad kansnda, nk (en azndan imdilik) byk kentlerin merkezi semtlerinde kimse rtnmedii ya da

ramazan aynda oru tutmad iin gericilerin saldrlarna maruz kalmyor. Yobaz belediye bakanlar, zabta

memurlarn namus bekilii yapmak zere parklara gnderebilse de, bu tr olaylar tepki topladnda geri adm

atlyor

Ama byk kentlerin kenar mahallelerine doru gidildiinde, manzara hzla deiiyor Bu dzenin en fazla ezdii

insanlar, dinci gericilere snmaktan ve ocuklarn onlara emanet etmekten baka are bulamyor.

Sosyalist aydnlanmacln toplumsal karl var m?

Olmasayd, yaratmak zorunda kalrdk...

Ama var.

stelik sosyalist aydnlanmacln hedef kitlesi, bugn kendisini laik olarak tanmlayan kesimlerden ok daha genitir.

Kemalizmi temsil ettiini iddia eden topluluklarn bugnk zayfl bir l deildir. Bu zayfln nedeni, genel olarak

aydnlanmacln devrini kapatm olmas deil, burjuva aydnlanmacln barutunun tkenmiliidir, Emperyalizmin

ve kapitalizmin bu denli gericiletii bir dnemde, emperyalizm ve kapitalizm kartl barndrmayan bir gericilik

kartlnn inandrclk sorunu yaamas kanlmazdr.

Ayrca, Trkiyedeki burjuva aydnlanmacl, gericilik kart mcadeleyi hibir dnemde toplumsal lee tamad

iin gdk kalmtr ve bugn de bunun skntsn ekmektedir.

Oysa sosyalist aydnlanmaclk, her eyden nce, dinci gericiliin en nemli rgtlenme alanlarn, yoksul emekileri

ve emeki ocuklarn hedef alacaktr.

Dinci gericilik, g kazandka, gerek yzn ok daha ak ekillerde gsteriyor. AKP iktidar, ibirlikiliiyle ve

zelletirmeciliiyle, emeki dman kimliini da vuruyor Gericiliin ibirlikilik ve zelletirmecilik demek

olduunu emekilere anlatmak iin bundan daha uygun bir dnem olabilir mi?

nan smrs yaparak ar dk cretlerle ve sigortasz olarak ii altran dindar patronlarn gerek yzn

emekilere anlatmak, o kadar da zor deil.

Tarikat ve cemaat liderlerinin, tpk dzenbaz hocalar ve siyasetiler gibi, dinden imandan sz edip kasalarn

doldurduklarn aslnda herkes biliyor. Bu durumun doal kabul edilmesinin tek bir nedeni var: Neredeyse kimsenin

sesini karmamas.

Solun nnde, evre basks yznden rtnmek zorunda kalan gen kzlara, Kuran kurslarna gitmeye zorlanan

rencilere, gericilerin kuatmas altndaki genlere ulama ve onlar bilimsel dncenin aydnlyla tantrma

grevi duruyor,

Dinci gericilie kar yrtlen mcadeleye ve zellikle de bu mcadelenin ideolojik cephesine Trkiyenin ilerici

aydnlarnn, bilim insanlarnn, akademisyenlerinin, retmenlerinin, sanatlarnn ve yazarlarnn aktif bir ekilde

katlmalarn salamak, bir dier vazgeilmez grevdir. Bugn, lkenin aydnlar ile emekiler arasndaki balar

yeniden kurabilecek ve aydnlarn gerekten de halk aydnlatmalarn salayabilecek olan tek g, komnist

harekettir.

Her eyi brakp, halk dinci gericilik konusunda aydnlatma abasna m girieceiz?

Elbette hayr.

Ama halk emperyalizme, zelletirmelere ya da smrye kar mcadeleye arrken dinci gericilik sorununun

etrafndan dolanmaya almak, bundan ok daha byk bir hata olacaktr.

nk dinci gericilik, halk emperyalizme, zelletirmelere ve genel olarak smrye kar mcadeleden uzak tutmak

isteyen dzenin elindeki en nemli silahtr.

Ateizm propagandas m yapacaz?

Komnistler, kapitalistlerden, dinci gericilerden ya da faistlerden farkl olarak, gerek dnce ve amalarn

gizlemezler. Ateist olduklarn, yani bir tanrnn varlna inanmadklarn da...

Ama komnistlerin, herkesin ateist olmasn salamak gibi bir hedefleri yoktur, Yalnzca, insanlarn belirli dinlere

inanmalarna yol aan toplumsal koullar deitiinde, yani smr ilikileri son bulduunda, bu inancn da

zayflayacan ve giderek ortadan kalkacan dnrler.

Kapitalizm koullarnda ise, komnistlerin tek bir hedefi vardr: Toplumsal eitsizliklerin ortadan kaldrlmas. Bu

mcadelede, pek doal olarak, ok farkl inanlara sahip insanlar yer alacaktr.

Bu dnyaya eitlik ve adaleti getirmek isteyen komnistler, yine pek doal olarak. br dnyay temsil ettii

iddiasyla eitsizlikleri kabul ettirmeye alanlarla da mcadele eder.

Sosyalist rejimlerde dinsel inan sahibi insanlarn bask altna alnd iddias ise, tmyle uydurmadr. Komnistlerin

bu konuda temel ilkeleri bellidir: nan zgrl...

Gerek bir inan zgrlnn temel koulu, insanlarn belirli bir dine inanp inanmamaya zgrce karar

verebilmeleridir. rnein, 16yan altndaki genlere ve ocuklara dinsel eitim verilmesi, bir zgrlk deil, inan

zgrlnn ortadan kaldrlmasdr.

Sosyalist Trkiyede dinin yeri ne olacak?

Sosyalist Trkiyede din, tmyle ve gerek anlamyla, bireysel bir konu olarak deerlendirilecek. Hibir kurumun,

insanlarn dinsel inanlarna mdahale etmesine ya da onlardan yararlanmasna izin verilmeyecek.

Dolaysyla ve rnein, bugnkne benzer, yani belirli bir dinin belirli bir mezhebini benimseyen ve yaygnlatrmaya

alan bir Diyanet leri Bakanl, sosyalist Trkiyede bulunmayacak. Eitim, herhangi bir dinsel inancn

dogmalarna deil, insanln bilimsel kazanmlarna dayanacak. Tarikat ya da cemaat benzeri, insanlar zerinde bask

uygulayan her tr rgtlenme datlacak.

Peki, camilere ne olacak?

Sosyalist Trkiyede, yeni camilerin almasna, mevcut camilerin korunmasna ya da kapatlmasna halk karar

verecek.

Bteden camilere. cemevlerine, kiliselere, havralara, ilkretim okullarna, ortaretim okullarna, niversitelere,

hastanelere ya da yeni fabrikalara ne kadar pay ayrlaca, tm halkn katlmyla hazrlanan planlara gre

belirlenecek.

steyenlerin kendi camilerini, cemevlerini ya da kiliselerini kurmalar, bir baka deyile bu tr ilerin dinsel

topluluklara braklmas ise, yanl bir uygulamadr. Birincisi, bu tr ibadet yerlerinin nerelerde alaca, toplumun

btnn ilgilendirir. kincisi ve asl nemlisi, bu tr bir uygulama, dinsel topluluklarn ticarilemesini ve yeleri

zerinde manevi bask kurmasn kolaylatrr.

Farkl dinsel topluluklarn din adam ihtiyalarn karlamaya ynelik dinsel eitime de doal olarak izin verilecektir.

Ama dinsel eitim almann temel art, gerekli ve herkes iin zorunlu olan ilk ve orta retimin tamamlanm

olmasdr.

Ksacas, sosyalist Trkiyede, szcn gerek anlamyla inan zgrl olacak.

Sosyalist Trkiyenin aydnlanma sreci

Aslna baklrsa, sosyalist Trkiyenin kurulu srecinde, din bal, gndemin st sralarnda yer almayacak. Sosyalist

aydnlanma srecinin ekseninde, kadn-erkek tm yurttalarn, insanln ve lkemizin bilimsel ve kltrel

birikiminden yararlanmalarn ve bu birikime katkda bulunmalarn salama abas duracak.

Herkesin eit, parasz ve bilimsel eitimden yararlanmas, sosyalist aydnlanma srecinin yalnzca bir boyutudur.

nemini kmsemek mmkn deildir; ama yeterli olamaz.

Kadn-erkek tm yurttalarn retim srecine katlmalar, sosyalist aydnlanma sreci asndan da byk nem

tayacak. Kapitalizm koullarnda, insanlarn nemli bir blmnn (ve kadnlarn ounluunun)isizlie mahkm

edilmesi, alan insanlarn byk ounluunun kendilerini fiziksel ve zihinsel olarak tketen iler yapmalar ve

yaplan ilerin nemli bir blmnn de toplumsal karlara hizmet etmemesi nedeniyle, insanlarn yalnzca ok

kk bir aznl, dnsel retim potansiyellerini deerlendirme olanan bulur. Oysa sosyalizmde, fiziksel emek

gc gerektiren iler teknoloji yardmyla en aza indirilerek paylatrlacak ve tm yurttalarn retim srecine zihinsel

yaratclklarn katmalar hedeflenecek.

Bundan daha nemlisi, yine tm yurttalarn katlaca merkezi planlama sreci, sosyalizmin insanlarn, lkenin (ve

dnyann) sorunlar, ihtiyalar ve gelecei konularnda daha fazla dnmeye, daha fazla bilgi ve daha fazla

sorumluluk almaya yneltecek

Sosyalist Trkiyede sanatn, sporun ve elencenin toplumsal faaliyetler olarak rgtlenmesi ve bu alanlarda tketim

kltrnn almas, sosyalist aydnlanma srecinin vazgeilmez bir unsuru olarak grlecek.

Kadnlarn toplumsal yaama eit bireyler olarak katlmalarnn nndeki her tr engelin kaldrlmas mcadelesi,

yalnzca kadnlar iin deil, erkekler iin de aydnlatc olacak.

Ksacas, sosyalist Trkiyenin insanlar, kendi geleceklerini kendi ellerine alacak.