bruggeske 1972-1a4web

bruggeske

1. Kapel se Godshui sfigur en 2

2. S i nt Sebastiaensgi lde

INHOUD

Blz.

9

3. Beel den u i t m i j n k i nder j ar en 1 2

4. Jaar snipper sKaleidoskoop v an mensen en di ngen ui t de eerste hel f t van de XXe eeuw 1 6

5. D e Pes t

6. D e D ennenbur ghoeve

7. 4e Gr ote Tentoonstel l i ng Kapel l en- Ker m i s

27

•

't Bruggeske - 4e jaargang - 1972 - nr. 1

b r u g g e s k e

ORGAAN VAN DE

CULTURELE KRING VAN KAPELLEN

4e J A A RG A NG N r .

1972

ADRES R E D A K T I E

KONING ALBERTLEI 38, KAPELLEN

1

't Bruggeske - 4e jaargang - 1972 - nr. 1 - p 1

hapetse godsbuisfiguren

2

Cor Van den Hoek

In het Kapelse Godshuis, h ier hel Gesticht genoemd, woonden in deloop der jaren eigenaardige wijsneuzen en plezante mannen.Nog v66r de eerste wereldoorlog kenden we zo o.m. Jefke Perlemoen,Louis van ' t Gesticht, zotte Rik.,.

Jake Perlemoer was een leegloper, e e n e e r d e r n o r s e n i n z i c h z e lf g e -

keerd man. Men kon hem regelmatig ontmoeten op eenzame, smallewegen, zoals het Bruggeske, de Prop en ' t Rood. Daar was h ij in zijnelement, brabbelde wa t voor zich u it en ging voor niemand u it deweg.Als jonge snaken trachtten wij dan ook steeds een zijweg in te slaanom hem te ontwijken !

Louis van ' t Gesticht was de overal gekende en gewaardeerde bood-schapper voor de burgerij en voor iedereen die e r hem om verzocht.Hij zorgde e r voor dat de duivemelkers nooit zonder hun « Spaansetarf » geraakten. Men mocht hem net zo goed naar de sjieke zakensturen (Delhaize o f gezusters Wagemakers), a ls naar de volksbeen-houwerij va n Taak de food (kinderen Lion] i n de Statiestraat, he tsoldenhuis in de Dorpsstraat of het naaiwinkeltje van de twee gezus-ters, naast de smederij van Peer de smid. A lle boodschappen werdensteeds prompt en met de meeste zorg gedaan. Louis had een zeerbevende en zangerige stem en was heel goed gezien in de gansegemeente.

Rik van ' t Gesticht was zeker de meest eigenaardige en alleszins deplezantste die ooit in ' t godshuis verbleef. Evenmin als van zijn tweevoorgangers kennen wij zijn ware naam.Rik van ' t gesticht had twee heel bijzondere bezigheden.Wanneer men in Kapellen een nieuwe zaak opende, maakte men dataan het geacht publiek bekend door strooibriefjes, want van tien ver-schillende advertentiebladen was er toen geen spraak.Die strocibiljetjes kwamen toen altijd u it de Drukkerij Van den Bergh(meester Lambrechts, die als onderwijzer, geen tweede beroep mochtuitoefenen).


0

Rik van 't gesticht was de meest aangewezen man om deze strooibrief-jes aan de man of de vrouw te brengen. Men mocht heel zeker zijn dathet « Belangrijk Bericht » in elk Kapels gezin binnenkwam, daar in debus « lettres » of onder het poortje, ginds achter de haag. Maar terechtkwam het

De tweede bijzondere bezigheid van Rik bestond hierin, dat h ij « deman » was om het plankje te dragen op de teerdag van een of anderevolksmaatschappij. Di t wa re n meestal verenigingen d ie gevestigdwaren op « den Hoek » (Hoevensebaan) o f in het Essenhout. De ton-gooiers, de mannen van de handboog of van 't schijvenspel, de duiven-melkers, ' t spaarkastje waren alle maatschappijen, d ie zich n ie t deluxe van een vaandel o f standaard konden permitteren. Dat was hetvoorrecht van de grote harmonies, de fanfares en de grote parochialeverenigingen ; maatschappijen die over een ere-voorzitter, en dus overcenten, konden beschikken.

De volksmaatschappijen moesten zich tevreden stellen met een langestaak voorzien van een dwarsplankje, waarop de naam van hun ver-eniging.

Als de groep op stap trok, met o f zonder harmonicaspeler, werd e rhalt geblazen aan de deur van elke bevriende stamineebaas.

Rik kreeg, net zo goed als de werkende leden, zijn pint of zijn wittekeaangeboden. Na een paar stopplaatsen kwam Rik volop in actie.Zijn bolhoed vloog herhaalde malen de hoogte in en h ij maakte degekste danspasjes waarb ij de slippen van zijn pitteleer in ' t rondezwaaiden. De lach en de leute waren dan algemeen. Zijn onuitputte-lijke geestdrift werkte straffer op ' t gemoed als een rode lap op eenkudde stieren. Men zal dan ook best begrijpen dat e r b ij z ijn terug-keer in ' t godshuis heel wat ambras te noteren viel. Moeder oversteverklaarde steevast, dat het nu de allerlaatste keer was geweest, dathij dat plankje had gedragen. Maar ook moeder overste kon niet lan-ger dan twee minuten kwaad blijven op Rik als ze zijn « innemendgezicht zag.

Rik zal zelf wel niet geweten hebben hoeveel staken met dwarslatjeshij ergens achter liet o f vergat terug te dragen.Zijn vertrek u it Kapellen was eerder dramatisch.

Wanneer op een dag een huis in vlammen opging, kreeg Rik hiervande schuld. Hij zou een brandend lucifertje in het varkenshok hebbenla ten vallen en v66r men kon ingrijpen was het a l te laat.

Alhoewel heel Kapellen overtuigd was van zijn onschuld, we rd h ij,op bevel van hogerhand, verplaatst naar een andere inrichting.Rik, dat vat vol geestdrift, liep leeg.

3


Men mag ons gerust geloven, dat er in de ganse gemeente verslagen-heid en treurnis was, wanneer men, enkele weken later, het overlijdenvernam van die goeie, plezante sukkelaar.Of hij zich zelf als een sukkelaar voelde, valt wel te betwijfelen, wanthij leefde in zijn goeie t ijd volop in 't plezier en hij zorgde er wel voordat de anderen konden meelachen.

Lange Charel en notaris Bared

We horen hier en daar al fluisteren, waar haalt Cor het vandaan omdie twee namen zo maar met elkaar in verband te brengen ! Een dom-pelaar en een notaris, dokter in de rechtenZe waren allebei nogal moe ilijk te r tale, maar dat was dan ook hetenige dat ze gemeen hadden en hierover willen we het zeker n ie thebben.Beiden waren echter betrokken in een pantomime zoals men er zeldeneen te zien kreeg !Vooraf past het enkele Kapelse gewoonten tijdens de lijkdiensten aante halen. Velen kwamen onveranderlijk te laat, spoedden zich na hetdoodsprentje gelezen te hebben, de kerk uit. We hebben het hier spe-ciaal over de mannen. De grootste specialist hierin was, zonder twijfe l,wijlen notaris Paul Bareel. Tuist v66r de offergang begon, kwam hij dekerk binnengestapt. Na het doodsprentje te hebben gelezen, sloeg h ijeen kruis, maakte een halve kniebuiging en liep dan op z ijn tenenterug buiten. Het was eigenlijk niet meer dan een « acte de presence »voor de rouwende familie.Enkele weken na het einde van de eerste wereldoorlog, hielpen dekoorzangers (wijlen Edward Verbist, Rik Raeymaeckers en ik) onzeorganist Alois Voet bij een dienst van 1.0 uur.Tijdens de offergang werd er toen niet gezongen en dus stonden wi jaan de balustrade om een en ander te kunnen volgen.Wij zien notaris Bareel de kerk binnenkomen en wij zien ook dat h ijeen ferme sigaar tussen de vingers geklemd houdt. Na wat rondkijkenlegt h ij deze neer in het keerspanneke van Sint Antonius, achteraanrechts, b ij de ingang.Met de rapte wip t één van ons naar beneden, plaatst zich vooraan b ijde heren (dat was een voorrecht van de kerkzangers) en zodra deoffergang begint, kan hij, na de familieleden, als eerste, rond de l i jk -baar gaan.Na het aannemen van het doodsprentje gapt h ij de sigaar en bovenwachten wij nu naar de komende dingen.De notaris is « ten offere » geweest, heeft het doodsprentje gelezen,slaat een kruis, maakt een halve buiging en gaat op zijn tenen naar

4


buiten, regelrecht naar het keersepanneke van de heilige Antonius,Hoe hij ook tast, er is niets meer te sigaren.Hij staat e r wat beduusd b ij te kijken en werpt een onderzoekendeblik naar Sint Antonius. Maar de heilige staat buiten verdenking.Aan de doening van de notaris bemerken we nu duidelijk, dat h ij ver-onderstelt dat zijn sigaar waarschijn lijk gevallen is.Hij k i jk t eens links en rechts, van h ier naar ginder, doch er is geenspoor te ontdekken. Het wordt meer en meer komisch nu de een nade ander de ke rk verlaat, na afloop va n de offergang, e n no tarisBareel hen telkens opnieuw, tracht diets te maken dat h ij z ijn goedesigaar in het keersepanneke van Sint Antonius legde...Weldra zoeken een tiental mannen naar de verdwenen sigaar.Hier en daar klinkt ingehouden, spottend gelach en er worden gebarengemaakt van z u l t u zeker vergist hebben, mijnheer de notaris !Dan komt Suske Hermans.Hij hoort de uitleg over de verdwenen sigaar en wijs t dan resoluutmet zijn vinger in de richting van Lange Charel, die daar een drietalmeter vandaan, met zijn klak halverwege het lichaam, aandachtig dedienst volgt. Me teen schijnt de zaak voor iedereen opgelost.Notaris k i jk t we l wa t geërgerd naar Lange Charel, maar du rf t z ijnsigaar natuurlijk niet terug vragen.En met een « wie zou dat durven denken hebben van Lange Charel ?verlaat iedereen de kerk.Na de mis hebben w i j de sigaar, me t de rapte in de handen vanCharel gestopt, en het scheen ons toe dat op dat moment b ij die sim-pele geest, toch een klein lichtje begon te branden...Lange Charel ging overal waar men het vroeg een handje helpen.Wanneer hij niets te doen had slenterde hij straat in, straat uit, steedsmaar bukkend om een « stoempelke » op te rapen.Op een dag verdween h ij plots u it het dorpsleven en zoals zotte Rik,stierf h ij zeer korte t ijd nadat h ij Kapellen had verlaten.

De boonstaken van Keeske den Beul

Keeske den Beul heette eigenlijk Kees Lodewijckx en woonde evenvoorbij het heidekapelletje, over het landgoed Wolvenbos.Als we toen, processiegewijs mee opstap ten naar het kapelletje, kon-den wi j b ij Keeske a lt ijd één o f ander tuig ophalen dat als zitplaatsdienst kon doen voor moeilijk te been zijnde bedevaartsters.Wij willen hier iets vertellen over de fameuze biecht van Keeske denBeul b ij pastoor Van de Houdt. Over schending van het biechtgeheimkan er hiermede geen sprake zijn, want Keeske zelf hing alles zelf aanhet klokzeel.

5


« Meneer pastoor, i k heb in ' t goed van Kronacker 200 boonstakengestolen (h ij zei eigenlijk « gerat »).Na de drie weesgegroetjes, het goede voornemen om het nooit meer tedoen, gevolgd van een akte van berouw, verlaat Keeske de biecht-stoel en wip t buiten op z ijn oude « ots » (fiets) en ri jd t terug naarhuis.Onderweg komt hij meer en meer tot de overtuiging dat het zeker geen200 boonstaken waren geweest, misschien hoogsten 150.Aan het kerkhof gekomen is h ij a l zeker dat h ij een le lijk abuus heeftbegaan in de biechtstoel. Hij wist het nu. Het waren er amper 100.Thuis riep h ij aanstonds zijn vrouw.— Kom hier, mens. Mee naar ' t goed van Kronacker. I k heb daar nog100 boonstaken te goed ! I k heb zonder erg aan meneer pastoor ge-biecht dat ik 200 boonstaken heb gerat .Komaan, een b it je rap. Wi jzullen die 100 andere eens gauw gaan halenWat meteen gebeurde.Toen Keeske uiteindelijk in het godshuis terecht kwam, kon men hemdikwijls aantreffen gezeten op de arduinen onderstand véér de « gril-len » van het godshuis.Hij was helemaal versleten en sukkelde voort met behulp van eenstok, tot ook voor hem het kaarsje uitging.

Snijer en portier

Jantje de snijer was van een heel ander type, vast en zeker niet simpelvan geest, maar rad ter tong en danig vinnig.Vooraleer h i j in ' t godshuis belandde was h i j kleermaker te Putte,vandaar zijn toenaam.Hij speelde portier aan de ingang van de klin iek en hij nam zijn baantjeheel ernstig op. Men moest niet proberen veel te vroeg aan te bellenof even te laat het ziekenhuis te verlaten, wan t niets ontging hem.Alleen als men fantje afkocht met een blinkend geldstuk kon h ij bestbegrijpen dat men niet te best vertrouwd was met de bezoekuren.Hij had de bijzondere gave zijn gezicht te kunnen plooien naargelangde omstandigheden : devotie lijk en vriende lijk voor zuster overste,de rektor en voorname bezoekers ; wat norser voor de bezoekers vanalle dag.Op het laatste van zijn leven scheen het ons toe dat zijn rechterhand,met de wa t geopende handpalm, vergroeid was in de rich t ing vanzijn vestzakje. Ook Jantje is er nu niet meer.Men zou hem trouwens niet meer nodig hebben, vermits nu de deurenautomatisch openen en sluiten.

6


Sutteman en Prins Albert

Sutteman woonde in de Bergstraat en was in zijn jonge jaren, hetgeenmen pleegt te noemen, een pronte jonkman.Flink van postuur moet h ij zeker een goede indruk gelaten hebben.Hij was één van die taaie « bassengwerkers » en aldus maakte h ij ken-nis met de dochter uit het café « De Kievit ».Toen die vrijage echter afsprong, was dat voor hem een zware dom-per, zodanig zelfs dat het hem naar zijn hoofd sloeg.Zijn werkgezellen deden er d ikwijls nog een schepke b ij met opmer-kingen als « Sut, dat is geen spek voor uwe bek. Die kan wel anderevrijers krijgen. Z i j is e r u it getrokken met prins A lbe rt ! (de laterekoning Albert).Als het hem te machtig werd, ging hij zijn litanie afdraaien op de hoekvan de Bergstraat, v66r de staminee van Witte Kloeck (nu Verli).En dat was niet de litanie van Onze Lieve Vrouw of van alle heiligenHet was volkomen eigen werk.Als h ij eenmaal begonnen was, was het geraadzaam u it zijn buurt teblijven en hem vooral niet te onderbreken.Hij riep alles tweemaal achtereen en het klonk ongeveer als vo lg t— Prins Albert, Prins Albert ! ' k Kap hem de benen van zijn l i j f ! Dedochter van de Kievit, de dochter van de Kievit. Waar zit ze ? Waar zitze ? Waar is ze naartoe met prins Albert ? 'k Zal ze raken. 'k Stamp zetegen haar schenen. 'k Stamp hem onder zijn kloefen !Soms duurde dat we l een half uur, maar eenmaal de bui over, was hetweer de stille, bedeesde Sutteman die geen vlieg kwaad zou doen.Sutteman kwam steeds kraaknet voor de dag : met een blauwe kie l,of zippeke, zijn altijd gestreken blauwe lijnwaden broek met de broeks-pijpen onderaan omgeplooid ; daarover zijn sokken in de steeds ge-blonken blokken.Eens op pensioen nam hij zijn intrek in het godshuis.Gedienstig als h ij was, stond hij onmiddellijk in de gunst van moeder

1 o v e r s t e .Hij voerde geregeld de twee of drie slopen melk van Sint jozefs gods-huis naar de Sint jozefmelkerij op de Antwerpsesteenweg. Dus vande ene Sint Jozef naar de andere.Als Sutteman vri j was, dan kon men hem aantreffen op de arduinensteen van de pastorie.Zag hij dan een oude kennis van « de Baarg » of van « den Hoek » dandeed hij reeds van ver teken om eens goede dag te komen zeggen.— Hoe gaat het ? En thuis ? Doe ze allemaal een goede dag van deSutteman, klonk het dan.Wij hebben hem meermaals het plezier van een praatje gegund.Sutteman, die geboren was in 1875 lie t verstek gaan op 8 februari '58.Dag goede Sut

7


Andere figuren

Meneer Albert was steeds p iekfijn gekleed met hoed en pitteleer. Zijnéén been was korter dan het andere en h ij droeg dan ook een schoenmet een dikke zool om het verschil te compenseren.Er was ook die gewezen operazanger. Leunend op een vensterdorpelbegon hij, zonder aanleiding, u it volle borst een aria u it een of andereopera te zingen. Presenteerde men hem een kop koffie, dan « biseerdehij.Daar was ook die kleine, doofstomme voerman, die men alleen te zienkreeg met paard en kar...Natuurlijk waren er ook vrouwen.Eulodie was afkomstig van de Essense Heikant. Z i j was tegen haargoesting in het Kapelse godshuis en als zij ook maar een gaatje zag,muisde zij e r vandoor, naar het station en dan de trein op, terug naarEssen. A ls men haar 's avonds miste op het appél wist men a l vanwanten. Een telefoontje naar Essen en ju f f rouw Eulodie werd, doortoedoen van de rijkswach t van Essen, op de tre in gezet en aan hetstation van Kapellen door twee zustertjes afgehaald.'t Gebeurde dan wel meer dat Eulodie geen voet wou verzetten en menwas dan we l verplicht een zoekenwagentje te halen in het godshuis.Dan werd Eulodie heel rustig en liet zich gewillig thuis brengen.Ook zij is reeds een hele t ijd niet meer onder de levenden,De jaren snellen voorbij en van het gesticht zoals wij dat vroeger ken-den is niet veel meer over. Verscheidene malen is het vergroot en menheeft nieuwe vleugels bijgebouwd. Het geheel is uitgegroeid to t eenmodern ziekenhuis met kraaminrichting, meerdere operatiezalen metde nieuwste apparatuur, met ervaren specialisten.De zusters van Berlaar zullen in « illo tempore w e l nooit vermoedhebben dat hun gesticht eens to t zo'n groot complex zou uitgroeien.Het godshuis als zodanig bestaat nog, al kreeg het een secundaire rol.De echte godshuisfiguren zoals men e r vroeger kon aantreffen vind tmen er echter niet meer.Vroeger vormden die sukkelaars, arme dompelaars en simpelen vangeest een hele gemeenschap.De moderne t i jd en de onstuitbare vooruitgang van de wetenschapzorgt stilaan voor ultra-moderne bejaardentehuizen, waarb ij de ve r-schoppelingen minder ta lrijk worden.Gelukkig maar.

8


Sint Sebastiaensgilde

Vendeliers

3

Cor V. d. Hoek

In 1648 werd een nieuw vaandel aangekocht. Dit schijnt ons te meereen zeer aannemelijke reden om werke lijk overtuigd te z ijn da l degilde reeds v66r 1550 bestond. Dit nieuwe vaandel kostte 78 guldenen 15 stuivers. De 45 gildebroeders brachten u it eigen beurs d it bedragbijeen. Na gedurende negentig jaren dienst te hebben gedaan in pro-cessies en optochten kwam er ook sleet op, en men moest wederomovergaan to t aankoop van een n ieuw vaandel. D i t gebeurde in hetjaar 1738. De aankoopprijs bedroeg 72 gulden. Weer waren het degildebroeders, 51 in aantal, d ie deze som bijeenbrachten, ieder eengulden en 10 stuivers. We vinden over d it fe it volgende aantekening« Memorie va n het n ieuw vendel van de guide va n J. Sebastiaenbinnen Cappellen, de anno 1738.

Inden jaere ons Heeren seventhien hondert ende achtendertigh, sooheeft den dienenden deken Cornelius de Beuckeleer doen maeckenhet n ieuw vendel met consent van hooftman Adriaen De Kle rck enouderman Adriaen Dierckx, Jan de Mo o r coninck, Wille m de Klerckonderdeken ende ouderlinghen ende a lle d e confreers d e r se lverguide : het we lck is ontfangen op den derden luny 1738 ende heeftdaer voor betaelt de somme van twee en tseventigh guldens courantgelt volghens den b lyck ende quitantie van voldoeninghe daer vansynde, wae r vooren den voornoemden decken heeft ontfangen vanieder guldebroeder de somme van eenen gulden en thien stuyvers to teenenvijftigh toe in t ghetalle ende den overschot van de penninghenghegheven aen oncost en van bouten ende he t maecken van denConinck voghel en rechten van de wip waermede dese rekeningheten vollen is voldaen.Actum 4 luny 1738. »We geven hier een opsomming van de vendeliers waarover gegevensbestaan1660 Symo n s Cornelis Jan1684 Jaspers Antoni Peter1701 ja co p s Adriaan (t 1742)1748 K lo e ck Cornelius1809 Hoeykens I.1814 Ge e rts


Verdere namen zijn ons niet bekend. Het schijnt ons we l toe dat menvendelier bleef zolang men kon. Stippen we echter aan dat het vendelook verpacht werd. Hierover een kleine aantekening1814 Geerts.

Het vendel is verpacht dertig gulden in hot (octob. ?) Geertswaer op h y heeft gegeven sondag naer Capellen Kermis 2-21in het jaer 1815 op rekening.

Betreffende de verpachting van het vendel vonden we meerdere teks-ten. Over wimpels o f cornetten echter konden we nergens een aan-tekening vinden.

Tamboers

In 1646 werd de trommel helemaal in orde gebracht. Hierover volgendcitaat

1646 I t e m noch soo brengt den rendant (Lucas Everaerts) noch voorsoo vele hey hevet betaelt aen een niu vel op den trommel, desomme van 1 kg X st.

1647 I t e m noch soo brenget den rendant (Cornelis Wouters) ove ruitgeff de somme van twee gulden ende twee stuyvers vo r soovele by hevet betaelt aen eenen bandelier vorden tamboor mettwee stocxkens o m inde prosessie te gaen, dus comt a lh ie ry kg ende y st.Item noch soo brenget den rendant (Cornelis Wouters( voerutgeff de somme van vie r stuyvers ende dat voer soo vele byhevet gegeven aen twee trommelstocken te doen draegen, duscomt alhier . 4 st.

De tamboer die de trommel pachtte moest zich eerlijk gedragen, a lshij « syn t rommel n ie t behoorlyck sa l comen gade te slaghen, deschaede daer sal aan comen te geschieden, sa l wesen to t den aan-nemer.Als tamboers staan vermeld1776 Coppens Peter

« Peeter Coppens tamboer betaelt alle jaeren 19-8 »1783 De n ys Dirk1802 D e Crom Jan1804 D e Crom Joannes-Baptista1814 Nyse n Geraard1817 Iebens joannes-BaptistHierna is verder niets meer bekend over trommelaars. In onze jeugd-jaren v66 r 1914 was Hubert Van Uffe len (Bart de Pegger) tamboervan de gilde. We herinneren ons nog zeer goed dat h ij ons 's morgensvroeg d ikwijls wakke r trommelde. D i t was dan voor het oproepen

10


van alle gildebroeders tot het bijwonen der « gulden mis » of voor eenof andere plechtigheid. Overa l waar e r aangetreden werd voor hetuitvoeren van oude Kempische dansen was Bart na tuurlijk van departij. We zien hem zo nog gaan me t z ijn lange moustache in dewind. Als Bart de trommel afstond — in 1947 — ging ze over in handenvan zoon Frans. Hi j is nog alt ijd de tamboer van de huidige gilde.

Knapen

Betreffende de Knapen konden we maar enkele namen achterhalen.1742 D e Klerck Adriaan1776 Sanders Peter1778 Sanders Mich ie l1783 Wo u t e rs Peter1802 P it o o rs Peter Jan1803 Ca lu y Cornelis1816 Ma e s JacobusIn onze prille jaren kenden we als knaap P. Van de Leur (Peeke deLeur) een zeer bekend varkensslachter. Na hem kwam J.B. Van Veit-hoven.

Vlaggedragers

Dat was natuurlijk de functie van vendelier in vroegere jaren. Wi jkenden in onze jeugd een zekere Toon Kruk. (Waarsch ijn lijk ToonNagels). We hebben die nog vaak met een zeer oud vaandel wetenopstappen. Na Toon Kruk kwam laak Veresen en later Fon Eist dienu reeds enkele jaren overleden is. Fons was ook vaandrig te paard.

Word lid van de Culture le Kring van Kapellen

door storten van uw bijdragen op P.C,R. 1406.88

Culturele Kring van Kapellen

Lid : 100 F — Steunend lid : 250 F - Ere-lid : 500 F of meer


kinderbeelden u i t mi jn

DE BOLHOED V A N J AN SAUS

Ian Saus was een volksjongen uit een arbeidersgezin, dat hokte in eender laatste huizen van het Essenhout, de specifieke dokwerkersstraatvan vaar de eerste oorlog. I k ben we l verplicht daar de nadruk op teleggen, omdat inmiddels de aanblik van bedoelde straat zo grondigwerd veranderd, dal niemand er nog een buurt zou zoeken, waar arbei-ders hun ellendig bestaan te slijten hebben. De tijden zijn veranderd,de huizen.., e n d e m e ns e n o ok .

De moeder van Ian Saus en de mijne waren twee vriendinnen voorhet leven, wa n t toen mi jn moeder a ls jong meisje b i j Peer-Oom,weduwnaar geworden, twa m inwonen om zijn huishouden te bered-deren, werd die van Ian in hetzelfde huis aangenomen om 's zaterdagsmee te schuren en schoon te maken e n da t had mi jn moeder zogeschikt.Beide jonge meisjes ontmoetten te gelegenertijd een jonge man en...de rest is de eeuwige geschiedenis... Ze trouwden en kregen k in -deren. Ian en ik werden niet op dezelfde dag geboren — het scheeldeamper 14 dagen — en we zouden dus in hetzelfde jaar onze eerstekommunie doen. Dat was uitgerekend 1911. (In onze t ijd moesten wedaar minstens 11 jaar voor geworden zijn.) Nog voor wi j enig besefhadden van ons eigen bestaan, maakten onze moeders reeds uit, datwe cp d ie « schoonste dag u it ons kinderleven » zouden « paren »,wat betekende, dat we het feest samen zouden vieren, waarbij dan dekosten zo stilzwijgend als vanzelfsprekend gedragen werden door hetgezin, dal zich het meest bemiddeld voelde.

12

•

Uit nagelaten geschriften van wijlenPol Beinaerdts


Op die heuglijke dag zagen we er u it als iedere mannelijke kommuni-kant u it die t ijd : zwarte broek met halflange pijpen, zodat de kouse-banden onzichtbaar bleven, en een tamelijk nauwsluitend jasje, waar-uit we zeker tegen het volgende ja a r reeds ha lf uitgegroeid zoudenzijn. — Wa t w i l t ge, a ls d ie eerste kommunie va lt op een t ijdstip ,waarop ge duchtig u it de kluiten begint te wassen. — Samen met destijve, platte halsboord, versierd met een grote, brede, zwarte strik,was er dan nog het grootste pronkstuk van heel ons feestelijk plunjede bolhoed, kostprijs 3,60 Fr., een bedrag, waarover men in die t ijd zomaar niet overheen kon kijken. We stonden e r echter goed mee. Webekeken ons om beurten in de spiegel, lachten tegen ons eigen beelden hadden pret aan mekaars nieuwe gezicht, want de zwarte bol, diede helft van het voorhoofd wegsneed, maakte het overschot van onssnuitje precies dubbel zo breed. We zochten naar evenwicht voor hetongewoon hoofddeksel, dat de neiging vertoonde om achter in de nekte gaan hokken o f naar voor te duiken en daardoor het u itzicht tebeletten, iets waar we l we l een beetje beducht voor waren. Die bo l-hoed werd alleen op de dag van de eerste kommunie gedragen. Geenjongen, die e r ooit zou aan denken hem later nog eens op te zetten.Dat « juweel » was dan ook bestemd om ta l van kommuniekanten-hoofden te sieren. Het deed gewoonlijk de ronde van heel de familieen werd b ijwijlen ook nog uitgeleend aan buren en bekenden, d iezulk « hondenkot » zoals he t d ing in de wandeling we rd genoemd,vandoen hadden. Ik weet nu niet of de hoed van Ian Saus tot de laatstekategorie behoorde, maar dat h ij n iet a l te best op zijn hoofd paste,moet in ieder geval waar geweest zijn. Er komt ook nog b ij, dat Ianzelf n ie t helemaal zonder schuld was voor het naderend drama. E rzou niets gebeurd zijn, had h ij het alleen maar b ij het in de spiegelkijken gelaten, maar h ij kreeg de eigenaardige inval met de hoed op hethoofd een toertje door onze tu in te maken, waar de open waterputhem aantrok. Ian was groot genoeg om over de rand van de bak-stenen putkuip te kijken , a l moest h i j dan ook een beetje moeitedoen en zich rekken, om zijn spiegelbeeld in alle gaafheid te ontdek-ken. En gaaf moet dat beeld we l geweest zijn, want het diepstaandewater werd nooit door de wind beroerd ; alleen de putemmer aan delange ketting vermocht het een storm te veroorzaken daar in de diepte.Ian Saus had ook zo'n bornput thuis en wilde nu wellicht een verge-lijking maken in zake afmetingen. Of heeft de gladde spiegel hem ver-leid zichzelf te willen zien met hoed en al ? I k geloof wel, dat h ij eentijd lang zich in dat onbestendig beeld kan vermeid hebben, maar plotshoorden we buiten een hartverscheurend gehuil opgaan en we zagenIan naar binnen stormen met de éne onveranderlijke kreet : « Mijnhoed ! Mijn hoed !De grote mensen merkten wel, dat Ian geen hoed meer op had, maar

13


toch moesten ze nog vragen : « Wat is e r met uw hoed ? » En tussenzijn toenemend snikken in, vulde Ian aan : « In de put ! » Met een heelonkristelijk woord, dat absoluut niet paste b ij een eerste-kommunie-feest, vloog vader op, recht naar de put. Alle feestelingen vlogen hemachterna alsof er buiten iets moois te zien was.En,.. er was iets moois te zienDe hoed van Ian lag rustig op het water, de kop omhoog, de rand platop het spiegelend vlak. Me t ons a llen hingen we over de putrand.Onze koppen vonden hun evenbeeld op de diepe spiegel en omkranstende hoed van Ian.We keken in de diepte... en zwegen...Vader bedacht zich even...« Korn, allen weg van de put !Iedereen gehoorzaamde. We stonden op eerbiedige afstand, want vaderkon zeer zenuwachtig en gejaagd zijn , a ls h i j meende handelend temoeten optreden. Hij nam de emmer met de lange ketting en niet totde kommunikanten d i e waren nog te klein — maar tot de grote men-sen zei h ij : « Ik ga hem trachten te scheppen ». Vader keerde de em-mer om, hield de onderkant stevig vast en in dezelfde hand het u it -einde van de ketting. H i j rich tte de emmer zo, da t h i j terecht zoukomen naast de hoed, die heel st il scheen te liggen, alsof h ij wachtteom zich te laten pakken. « Plof » De ledige emmer kwa m ergensterecht, maar beslist niet op de plaats, d ie vader zich had ingedacht.De slag van de neerploffende emmer had de rust van de waterspiegelzo prettig verstoord, dat een kineast enkele tientallen jaren later metdergelijke opnamen een hele sto rm had kunnen ensceneren. En dehoed, die daar een t ijd als dood in de put had gelegen, begon te leven,te lachen, te dansen en pret te maken, te rwij l mijn vader zichtbaarvan streek de emmer ophaalde, n ijd ig het water in de put bekeek enzegde, dat er nu toch moest gewacht worden tot de hoed stil lag.Ian en i k gingen weer kijken, een beetje schuchter en voorzichtig,omdat we de stand van de prikkelbaarheidsbarometer bij vader duide-li jk aanvoelden. We zagen in ieder geval hoe h ij met gespannen aan-dacht emmer en ketting opnieuw in de rechterhand klemde, weer deneerstortende emmer een richting poogde de geven. De weg naar dehel is met goede bedoelingen geplaveid ; de weg naar de bolhoed vanIan Saus was niet zo lang, maar de dartele golfjes van het wiegendewater, die maar op een emmertje wachtten, om hun stilleven even temogen onderbreken, vergde van de vaderlijke zenuwen meer daniemand kon vermoeden.Maar de man met de emmer zou de strijd niet opgevenVeiligheidshalve lie t iedereen hem alleen b ij de putkuip. Moeder namons twee bij de hand : we moesten vader maar laten doen. Ze beloofdeJan zelfs een nieuwe hoed als ' t nodig zou zijn. Ze moet er zich dus


stellig van overtuigd gehouden hebben, dat vader het zaakje wel dege-li jk zou kunnen opknappen, want drie frank zestig méér uitgeven dante verantwoorden was, daar draaide moeder de centen drieënzestigmaal voor om.Herhaalde malen plofte de emmer naar beneden — zonder resultaat.Dan opeens hoorden we als van uit de diepte de lang verwachte woor-den opstijgen : « 'k Heb hem ! » De beide kommunikanten lieten moe-der in de steek, hupten naar de waterput om de triomfantelijke ver-rijzenis met eigen ogen te aanschouwen. In mijn uitbundige b lijhe idvoor de terugkeer van de verloren zoon, stootte ik tegen vaders a rmen... Veiligheidshalve zijn we gaan lopen Jan en ik, t e rwij l een helepaternoster « zware schietgebeden » ons achterna galmden. Daarnawerd het stil. Niemand zei een woord. Van op afstand zagen we de« operatie hoed » verder gaan en hoorden we telkens het geluid vande neerploffende emmer... En onverwachts is de bolhoed bovengeko-men. « Hier », zei vader en legde het natte tu ig op het deksel van deregenbak. Jan keek naar zijn hoed en zei niets ; ik evenmin. Iedereenging terug naar binnen. De bolhoed bleef eenzaam achter en deedlangzaam afstand van het water, dat h i j in de waterput had opge-slorpt...Moeder diende weer op.We aten wat we eten konden !'t Was immers eerste-kommuniefeestAls we 's namiddags naar 't lo f gingen, had Ian zijn hoed weer op. Ofdie dan al helemaal droog was... ?

Werp uw oude voorwerpen niet weg. Schenk ze ons.Wij bewaren ze voor het nageslacht.

Telefoneer : 64.42.04 - 64.43.92.

Alles is we lkom

15


KALEI DOSKOOP V A N MENSEN EN DI NGENUI T DE EERSTE HE L M' V A N DE XXe E E UW

1900

a a r s n i p e r s

Wereldtentoonstelling te Parijs o p he t Champs-de-Mars. Op dedrempel van de 20e eeuw voelt men aan dat onze eeuw een mij l-paal zal worden in de geschiedenis der wetenschappen. Als pronk-stuk exposeert men dan ook een reusachtige dynamo van 10 mdoorsnede met een vermogen van 5 000 pk. Aan het succes van deEiffeltoren, voltooid voor de tentoonstelling van 1889, va lt echterniet te tornen.De Boksersopstand in China brengt hevige beroering in heel dewereld. De « witte duivels » ageren woest tegen de buitenlandseinmenging die a l jaren duurt, en hebben het vooral gemunt op devreemdelingen en de Chinese christenen. Peking word t finaal ge-plunderd.Internationale troepen onderdrukken he t oproer en de Chineseregering wordt verplicht de schuldigen te straffen en moet 2 mil-joen gouden francs betalen als schadevergoeding.De eerste stap voor een Chinese republiek is echter gezet.Te Rome gaat de première van de opera La Tosca van GiacomoPuccini.Ferd. Zeppelin maakt te Friederichshafen een eerste vlucht met zijnbestuurbare stijve ballon, de L Z I.Parijs huldigt zijn metro in, van Porte Ma illo t tot Vincennes, en inAmsterdam wordt de eerste electrische tramlijn van Nederland ingebruik genomen.De Italiaanse koning Umberto I wordt te Monza door de anarchistBresci doodgeschoten.Te Munchen huwt Prins Albert van België met prinses Elisabethvan Beieren.Oscar Wilde, b ijna vergeten en nagenoeg door iedereen verlaten,sterft te Parijs.Hij schreef in 1891 de roman « Het portret van Dorian Gray » enin 1898 het toneelstuk « Lady Windermere's waaier ».In Brussel wordt de orde van Leopold I I ingesteld.Herman Heyermans sch rijf t « Op hoop van zegen e n de jongeWeense_zenuwarts Siegmund Freud « Uitleg der dromen ».


• B o rd e t en Gengou beschrijven voor het eerst de bacterie van dekinkhoest.

• O n d e r leiding van Maria Belpaire versmelten « Het Belfort » enAlbertingk Thyms « Dietsche Warande » tot het tijdschrift « DietseWarande en Belfort »,

• Do o d van Friedrich Nietzsche. Hi j was reeds e lf jaar beroofd vanzijn geestelijke vermogens.« Hard zijn de scheppenden... ». « Geheel h a rd i s a lle e n h e tedelste...

1901

• O p 1 januari 1901 begint de twintigste eeuw van onze tijdrekening !• D e Belgische mijningenieur André Dumont ontdekt in Belgisch Lim-

burg bij As een eerste kolenlaag op 541 m diepte.• Hu b e r t Cecil Booth krijg t het patent op zijn uitgevonden vacuum

cleaner, de stofzuiger.• D e Amerikaanse president Wi l l ia m MacKin ley wo rd t door een

Pools anarchist dodelijk gewond op 6 september en ste rf t achtdagen later. Theodoor Roosevelt vo lgt hem op a ls president to t1909.

• Ma rco n i doet zijn eerste draadloze uitzending tussen Engeland enAmerika.

• Fo rd e , Dutton en Bruce ontdekken de verwekker van de slaap-ziekte.

• D e Duitse professor Berson bereikt met zijn vrije ballon « Preusseeen hoogte van 10.500 m.

• D e okapi, een nogal eenzelvig levend schemeringsdier u it de regen-wouden van de stroomgebieden van de I tu ri en de Semlika, word tgedetermineerd als een nieuwe soort, behorende tot de groep vande giraffen.

• Do o d van Henri de Toulouse Lautrec ( 1864) te Malromé in hetkasteel van zijn moeder. Deze kreupele dwerg, te lg van een deroudste en beroemdste geslachten van Frankrijk was een bege-nadigd kunstenaar met verfijnde smaak en grote eruditie.Verslaafd aan Montmartre's nachtleven en, in de laatste jaren, on-dermijnd door overdadig drankmisbruik, bleef h ij een onvermoeidzoeker naar nieuwe wegen in de kunst. Door zijn schilderijen, l i -tho's en affichen maakte h ij de Moulin Rouge onsterfelijk, en ver-eeuwigde o.a. de gratie van Jane Avril, de dansers van de quadrille,La Goulue en Valetin.

• P e t e r Benoit overlijd t te Antwerpen.Door zijn geniaal temperament droeg h ij veel b ij to t het Vlaamsnationaal bewustzijn en de ontwikkeling van de Vlaamse muziek.Zijn zeer bekende Rubenscantate dateert van 1877.

17


Jan Blocloc volgt hem op als directeur van het Antwerpse Conser-vatorium.

• D e eerste Nobelprijzen worden toegekend, o.a. aan Röntgen, deDuitse natuurkundige.

1902

• T e Monte Carlo wo rd t voor de eerste maal een weg met asfaltbestreken. He t is een u itvinding van de Zwitserse dokter Ern.Guglielminetti.

• I n de Opéra Comique te Parijs gaat de première van de opera« Pelléas en Mélisande » van Claude Debussy.

• H e t Engels electrische spoorwegnet word t ingehuldigd.• I n België wordt de Braille-liga gesticht.

De anarchist Genaro Rubino doet c-,en mislukte aanslag op Leo-pold l i t e Brussel.Grote opschudding in het Antwerpse.Tij dens de lichtstoet die op O.H. Hemelvaart door de straten vanAntwerpen trekt va t een praalwagen vuur. Maria 's Heeren een

18

Ter z al i ger gedachteni sV A N M I , j1 5 1,1,h k

M A R I A ' S t I S E Rslacht of f er v an de bra nd ramp ON' el k omen

aan eenen p r aa lwagen v a n den l ic ht s r oet d iede s t rat en v an A n t wer pen door k r uis t e

op f 5 A ugus t i ,O. L. V. Hem el vaart 1902.


achttienjarig meisje, sterft 's anderendaags aan haar verwondingen.De begrafenis word t door duizenden bijgewoond.

• D e Nobelprijswinnaar Ka rl Landsteiner onderscheidt v ie r bloed-

1903

• H e t Servisch vorstenpaar Alexander I en koningin Braga wordenvermoord b ij een milita ire opstand te Belgrado.

• Verzend ing van het eerste telegrafisch bericht tussen de Engelsekoning Edward VII en president Roosevelt.

* Ee rste u itre iking van de P rix Goncourt, doo r testamentaire be-schikking van de schrijvers Jules en Edmond de Goncourt.

• T e Parijs vertrekt de eerste ronde van Frankrijk.Maurice Garin wordt eindoverwinnaar na nachtelijke ritten wegensgevaar van molestaties. De 2 428 k m werden afgelegd i n v i j fetappen.

• H e n ry Ford verkoopt zijn eerste « Ford » in Amerika.• P ie rre en Marie Curie ontvangen de Nobelprijs voor de ontdekking

van het radium.• P iu s X wordt tot paus gekozen.• D e Nederlandse natuurkundige Wille m Einthoven vindt de snaar-

galvanometer uit, waaruit later de electro-cardiografie is ontstaan.• Do o d van Paul Gaugin, baanbreker van de moderne kunst en voor-

trekker van het expressionisme, dat pas na de eerste wereldoorlogzou doorbreken. Door zijn p rimit ie f exotisme wees h i j reeds deweg naar de abstracte kunst.Stijn Streuvels schrijf t « Langs de wegen » en Cyrie l Buysse hettoneelstuk « Het Gezin van Pamel ».Op 17 december doen Orville en Wilbu r Wright, fietsmonteurs u itDayton, hun eerste historische vlucht met een motorvliegtuig, teKitty Hawk. Orville legt b ij zijn eerste vlucht 36 m af in 12 secon-den. Zijn vierde vlucht is de meest succesvolle : 258 m in 59 sec.De « Flyer » was een grote tweedekker in hout, bamboe en linnen.

• Do o d van Nicolaas Beets. Zijn « Camera Obscura » werd vertaaldin alle Europese talen.

• O md a t het Engelse Lagerhuis weigert te debatteren over het vrou-wenkiesrecht, wo rd t e r prompt een militante vrouwenorganisatiegesticht : de suffragettes.

1904

groepen.

• I n de Scala te Milaan gaat de première van Madamevan Giacomo Puccini.

• T e Antwerpen wordt de firma Gevaert en C' gesticht.

Butterfly

19


* J a n Olieslagers bereikt te Oostende 109 km per uur op een 7 pkmoto.

* I n Engeland verlaat de eerste Rollc-Royce de fabriek.• Do o d van August Snieders, vo lksschrijver en hoofdopsteller van

het Handelsblad.• F ra n k r i j k en Engeland sluiten een Entente Cordiale, om de koloniale

geschillen op te lossen.* I n het Weerdingerveen, in de Nederlandse provincie Drente, wo r-

den twee veenlijken gevonden. Deze lugubere vondst — stille ge-tuigen van de mensenoffers u it het ijzertijdperk — is niet de eerstevan die aard. In Nederland alleen werden er 48 veenlijken ontdekt,in Denemarken 166, in Sleeswijk Holstein 69, i n Hamburg 5 en141 in Nedersaksen en Bremen, Alhoewel 2000 jaar oud zijn delichamen be trekke lijk goed geconserveerd d o o r d e chemischewerking van het veenwater.

• Do o d van Anton Tsjechov.

1905

• B loed ige zondag te St Petersburg als begin van de Russische op-stand. Bilan : 1000 doden en 2000 gewonden.

* I n Wenen gaat de première van de Lustige Weduwe van FranzLehar.

• Mu i t e r i j van de matrozen op de Russische kru iser « Potemkin » teOdessa.

• D e gebroeders Wrigh t doen nu een gesloten vlucht per vliegtuig.Ze leggen 39 km af in 38 min. 13 sec.

• Schaudinn ontdekt de bleke verschrikking : de verwekker van desyphillis,

• E rn e st Claes sch rijf t « De Wit te », in boekvorm gepubliceerd in1920. In 1941 zal de 50e druk verschijnen.

• Ro b e rt Koch krijg t de Nobelprijs voor geneeskunde.In 1882 ontdekte h ij de tuberkelbacil en later de verwekker van decholera en de slaapziekte. Na Pasteur is h ij de grondlegger van debacteriologie en de belangrijkste pionier van deze wetenschap.

• A l b e r t Schweitzer neemt ontslag als docent van het St Thomas-stift te Straatsburg om als zendelingenarts naar Frans EquatoriaalAfrika te vertrekken.

• A lb e r t Einstein ontwikke lt zijn « Bijzondere Relativiteitstheorie ».• P remiè re van de opera « Salome » van Richard Strauss te Dresden.• Japanse successen in de Russisch-Japanse oorlog verrassen de open-

bare opinie. De onafgebroken reeks milita ire nederlagen van Rus-land zijn alleszins een stimulans voor het ontwakend Azië.

20


1906

• Aa rdbeving en enorme brand verwoesten San Francisco. I n deaardkorst ontstaat een grote breuk van Californië to t in Mexico.28 000 huizen storten in en 250 000 mensen zijn dakloos. E r zijn390 doden.

• D e Noor Road Amundsen, vertrokken in jun i 1903 met de G ji5a,een omgebouwde haringkotter, overwinterde driemaal, om tenslottein 1906, langs de Beringstraat de Grote Oceaan te bereiken.Hij was de eerste en de enige die, met eigen schip, de noordweste-lijke doorvaart volledig heeft kunnen realiseren.

• Ondergang van het Belgisch schoolschip « De Smet de Naeyerin de golf van Gasconje.

• P a u l Cézanne 1 8 3 9 ) ove rlijd t te Aix-en-Provence, vo o r velenonbekend en door anderen bespot. Deze autodidact wo rd t be-schouwd als de vader van het kubisme. H i j is bekend voor zijnstadszichten, genrestukken en stillevens.

• D r August Vermeylen schrijf t zijn « Ahasverus o f de wandelendejood ».

• T e Brussel wo rd t de Belgische b iljartbond voo r liefhebbers ge-sticht.

• E e n tifoon te Hong-Kong eist 10 000 doden.• Wasse rman maakt zijn serum-diagnose van de syphillis bekend.• P ie rre Curie komt te Parijs onder een paardespan terecht en wordt

vertrappeld.Zijn vrouw, Marie Curie, krijg t de taak van haar man toegewezenen bekomt het eerste vrouwelijke professoraat in Frankrijk.

1907

• T e Antwerpen word t het n ieuw gebouw van de Vlaamse Operaingehuldigd.

• P a u l Cornu voert de eerste vri je vlucht u it met een hefschroef-vliegtuig te Lisieux.Stijn Streuvels schrijf t « De Vlaschaard » en Maurits Sabbe « Defilosoof van ' t Sashuis ».

• R . Kipling, een A n g l o -I n d i ë r , k r i j g t d e N o b e l p r ij s v o o r l e t t e rk u n d e .

Hij is het meest bekend voor zijn jungleverhalen en zijn soldaten-balladen.

1908

• Be lg ië neemt de Kongo-Vrijstaat over.* E e n aardbeving in Calabrib en Sicilië eist 150 000 doden.* O p 24 januari sticht Robert Baden Powell de « Boy-scouts ».

21


• D e grootst gekende meteoor (± 180 ton) komt neer in het Siberischoerwoud.

* D e Franse tekenaar Emile Cohl vertoont de eerste tekenfilm « Fan-tasmagorie » in het Theatre de Gymnase te Parijs.

* W i l l i a m C. Durant sticht de General Motors C'.• L e o p o ld II legt de eerste steen van de basiliek van Koekelberg. (De

inwijding zal gebeuren op 14 oktober 1951.)• O p 1.10 stelt Henry Ford zijn eerste auto model T voor in Amerika.

Dertien jaar later zouden er reeds 5 miljoen verkocht zijn.• W i l b u r Wrig h t win t de Miche linprijs (20 000 f r ) vo o r gesloten

vlucht van 124 km in 2 u 20 min. boven Le Mans.• I n Parijs word t de opera Boris Goudonov van Moussorgsky opge-

voerd als opening van het eerste Russische operaseizoen.• G i lb e rt h Keith Chesterton schrijf t zijn « Orthodoxy ».• D e Belg Cyrie l Van Hauwaert win t Milaan-San Remo met 17 min.

voorsprong. Er waren 16 deelnemers en Cyrie l ontvangt een prijsvan 9 000 fr., een klein fortu in in die t ijd .

1909

• O p 6 april plant Peary de Amerikaanse vlag op de noordpool.• P icasso verkoopt zijn eerste kubistische schilderij in het Parijse

Montmartre. De schrijve r Ma x Jacob laa t he t woo rd o kubusvallen. Vandaar « kubisme ».

• D e Russische balletdanser Nijinsky oogst een overdonderend suc-ces met zijn « pas de trois » in het Chatelet te Parijs.

• S t ich t in g van het Futurisme, dat de machine en de snelheid ver-heerlijkt. (Emilio Marinetti in Italië).

• D e Franse luchtvaarpionier Blériot steekt, per vliegtuig, het kanaalover, van Calais naar Dover.Hij vliegt, zonder kompas, de 40 km in 37 min., me t een 3 cyl.25 pk. « Engeland is geen eiland meer ».

• H e t Amerikaans leger koopt een eerste vliegtuig van de gebroedersWright, voor 30 000 dollars.

• I n België wordt de wet op de persoonlijke dienstplicht van kracht.De toting behoort tot het verleden.

• T a f t word t Amerikaanse president. Hi j zal het b lijven tot 1913.• V o rmin g van de Zuid-Afrikaanse Unie.• He rma n Teirlinck schrijf t « Het ivoren aapje ».• H e n r i Bessard maakte de eerste foto vanuit een vliegtuig, boven de

vlakte van Mourmelon in Frankrijk.• S t ich t in g van de Anglo-Persian Oil C'.• P a u l Ehrlich, grondlegger van de chemotherapie, vind t het salvar-

san uit.

22


* O p 17 december : overlijden van LeopoldDrie dagen later legt Albert I de grondwettelijke eed af.

1910

• Revo lu t ie in Mexico.• I n Parijs opent de « Vélodrome d i- I j v e r » .(Gesloopt in 1959.)• Do o d van Tolstoï, auteur van o.a. « Oorlog en Vrede ». H i j we rd

82 jaar.• N a a r aanleiding van de moord door de Engelse dokter Grippen op

zijn vrouw, word t het eerste politiebericht door radio verzonden.Dr Crippen, d ie met zijn geliefde Ethel De Neve naar Quebec wasgevlucht, wordt bij aankomst gearresteerd.

• Wa s s i l i Kandinsky (1866-1945) schildert het eerste abstracte schil-derij.

• Do o d van Henri Rousseau, bijgenaamd « le douanier ». Frans p ri-mitivist.

• I g o r Stravinsky componeert, speciaal voor het te Parijs opgerichteRussische ballet, de « Vuurvogel ».

• Do o d van Marc Twain (' 1835) auteur van Tom Sawyer en Huckle-berry Finn.

• Do o d van O'Henry, grootmeester van het kort verhaal.

UITSLAG VAN DE WEDSTRIJD ROEP- OF TOENAMEN

Wij publiceerden in ons vorig nummer een lijstje met dertig toenamenvan jongens d ie, 55 ja a r geleden, b i j h o o f d o n d e r w i j ze r S p r a n g er s

('t Ratteke) in de klas zaten.De inzender van het grootste aantal overeenkomstige familienamen,beloofden we een prijs. Toen we een lijstje binnenkregen met 18 juisteoplossingen dachten we echt dat de winnaar gekend was. Wi j reken-den echter buiten de waard. Tist Plompen stuurde 27 juiste familie-namen binnenHij werd dus de eigenaar van het geschiedenisboek, alhoewel h ij hetzichzelf moe ilijk kon vergeven dat h i j de d rie ontbrekende namenniet gevonden had.Graag voegen wi j hieraan toe dat h ij ons, op zijn beurt, bedacht meteen enig document over het « Blauw hof » en een bidprentje van dejongste gesneuvelde Kapellenaar, Georges Spellier (" 24 april 1898 -t Ramscapelle, einde oktober 1914). Hiervoor onze beste dank !

Cor van den Hoek

23


D E P E S TAl laat de Zwarte Dood ens momenteel koud, we zouden er danig depest aan krijgen moest ze nog eens met haar scepter gaan zwaaien.Alleen a l in Europa stierven in totaal een slordige 30 miljoen mensenaan deze ziekte. De epidemie van 1346-1350 reduceerde de bevolkingtot op de helft en minder. In 1664 werd 1/6 van het aantal Londenaarsweggemaaid.In onze streken zijn 1623, 1631, 1656 zwarte data. Van de 350 Kapel-lenaars stierven er 70.Het voorspel was onveranderlijk een rattenepidemie. Deze schuweknaagdieren kwamen nu u it riolen, kelders en zolders om in het dag-licht te sterven. De bevolking kon niets anders doen dan de gezwollenkadavers verzamelen en verbranden, hopend t e g e n beter weten in —dat het daarbij zou blijven. Maar spoedig bleek het, dat het doek voorde grote tragedie was opgegaan. Weldra werden de eerste ziektegeval-len gemeld.Het begon met koorts, hoofden lendepijn, waarb ij de vloolebetenmaar bijkomstig leken. De lympheklieren van hats, oksel en lies zwol-len op. De zieken waren erg angstig en vaak verward van geest. Nakorte t ijd barstten de pestbuilen open tot etterende wonden. De meestepatiënten stierven na 3 to t 6 dagen. Hun lichaam vertoonde zwartevlekken...Het getamp van de doodsklokken was niet meer uit de lucht.De « haestighe sieckte » was haar werk begonnen.De eerste slachtoffers kregen nog een regelmatige begrafenis, maarweldra was het temponiet meer bij te houden. Dodenkarren dokkerdendoor de straten en stopten voor de huizen waar een bussel stro wasneergezet om de lijken op te halen. Dan ging de tocht naar het kerk-hof waar een massagraf wachtte.De Zwarte Dood sloeg grimmig toe met een wispelturigheid d ie demensen wanhopig maakten.In elk buis lagen zieken, stervenden, doden. Handel en economie vie-len stil. De velden werden niet meer bewerkt. Over de steden en dor-pen dreef de walgelijke, zoete geur van lijken in ontbinding. De stankvan de dood.

Plunderaars drongen uitgestorven huizen binnen op zoek naar kost-baarheden en kleren. Ze bekochten het, op hun beurt, met de dood.De mensen vermeden a lle bijeenkomsten, zonderden zich a f in devergeefse hoop aan de pest te ontsnappen. He le gezinnen, soms openkele leden na, werden uitgeroeid. Nie t zelden bezweken de doden-dragers ze lf op hun lugubere tocht naar de begraafplaats, zodat hetpaard, met de kar, alleen doorstapte en zonder begeleiders op het kerk-hof aankwam.

24


Een ongelijke strijd

De radeloze bevolking bestormde de heilige Rochus (en Adrianus)met hun gebeden o m hulp o f. . . g ing zich in zedeloze excessen tebuiten.Alle maskers vielen af, zoals altijd, wanneer de mens massaal word tgeconfronteerd met zijn aartsvijand, de dood. Pas als men bijna ietsverloren heeft, voe lt men hoezeer men e r aan gehecht is. En menbesefte dat men wilde leven.De chirurgijnen stonden vri jwe l machteloos. Ze dos ten zich u it metpotsierlijke o f afstotende maskers om de pest af te schrikken en omzichzelf te beveiligen. Voorts beperkten ze zich — willens nillens —tot het snijden van de pestbuilen en het aftappen van « vuil bloed ».Soms zakte de koorts na de tiende dag, en dan was er weer hoop, ten-minste als het hart van de patient het niet lie t afweten.De meest fantastische recepten kwamen in omloop. I n het archiefvan Broechem werd zo'n behoedmiddel tegen de pest gevonden, date-rend van 1630.Het bestond u it de wortels van Bevemel o f Pimpernel, k w ik in eenleren buisje, zaad van Madagascar. De drie « speciën » moesten op hethart gedragen worden. Het hielp uitstekend, zolang er geen vlooien inde buurt waren. De besmetting van de builenpest, van mens tot mensnamelijk, is practisch n ih il, a l liep het sterftecijfer b ij een epidemieop van 25 to t 90 ')/0. De longpest daarentegen is uiterst besmettelijk.Na maximaal 48 uren maakte ze een einde aan het leven van de hoes-tende lij der.In een longpestepidemie lag het sterftecijfer tussen 80 en 100 0/.Henri Simon sneed een enig straatnaambord voor de weg waarlangseens de pestlijders u it Ekeren naar Kapellen werden gedragen, o mdaar, ver buiten de agglomeratie te worden begraven : de Pestweg, dehuidige verbinding van de Fortsesteenweg me t de Heidestraat, n uHelmstraat genoemd. Twee dodendragers, weggedoken in brede kap-mantels, zeulen doodvermoeid verder met de draagbaar, waarop hunlugubere last. Ergens ten westen van de huidige spoorbaan kregen deslachtoffers een anoniem graf...Soms loste de Zwarte Dood even zijn knellende greep, om dan weerhard toe te slaan. Slechts heel langzaam nam de epidemie af.Als de sto rm e indelijk was uitgeluwd, herademde • men a ls i n eennieuwe lente. Men maakte het bilan van de doden, a l was het somsgemakkelijker de overlevenden te tellen.Vele huizen stonden leeg, de boerderijen kwamen handen te ko rt ,wezen moesten een onderdak krijgen. Heel traag kwam het gewoneleven terug op gang.De Zwarte Dood sloeg littekens voor jaren...

25


Ratten

Pas in 1894 ontdekten Kitasato en Yersin de pestbacterie, de pasteurel-la pestis. Ze bleek staafvormig en kleurde aan de polen bij toevoegingvan anilinekleurstoffen. He t stond vast dat de rattevlo, Yenopsyllacheopis, de ziekte overbracht van de ra t op de mens.Het bloed van de pestzieke ra t wemelt namelijk van pestbacterienen in de maag van de vlo vermenigvuldigen ze zich in een geweldigtempo.Als de ratten stierven, moesten de vlooien een n ieuw onderkomenzoeken en vermits de ratten zich liefst ophouden in de nabijheid vande mens, lag het voor de hand dat die het volgende slachtoffer werd.Elke beet van de vlot was een naamkaartje van de Zwarte Dood.Met ontzetting constateerde men, da t e r zoveel ratten a ls mensenbestonden.In de duistere in t imite it van riolen en vuilnisbelten leefde een vijfdekolonne, vastbesloten de wereld te veroveren !Afkomstig u it het Verre Oosten overrompelden zij, in een min imumvan t i jd Europa, met a l de gevolgen van dien. Een eeuw later zatenzij a l in Amerika. Overal waar er mensen zijn, zijn ze te vinden, kna-gend, vernielend, rusteloos op zoek naar voedsel.Een rat eet 50 g per dag en bezoedelt dan minstens 300 g. In India gaatde he lf t van de levensmiddelenproductie verloren door hun voort-durende acties. Ratten z i jn scherpzinnig, ste rk en passen zich u it -stekend aan aan ieder milieu. He t z ijn bovendien onvermoeide re i-zigers.Vooral zorgen ze voo r het voortbestaan van hun ras. Hu n vrucht-baarheid is spreekwoordelijk : een vierta l worpen per jaar met e lktien ratjes. De dracht duurt slechts d rie weken. Gelukkig leven deratten slechts gemiddeld zes maanden, maar dat is lang genoeg o mheel wat onheil te stichten.Men begon eerst een verspreide aanval met klemmen, katten, hondenen vooral met vergif.De zwarte rat kreeg het erg te verduren. Zij werd meedogenloos ver-dreven u it stallingen en schuren, en hun aantal vermindert voort-durend.Maar de bruine rioolratten, dubbel zo groot en uitstekende zwemmerszijn veel taaier en intelligenter. Het bleek spoedig dat katten en hon-den meer om hun rust geven dan om hun reputatie als rattevangers.De bruine ratten leerden vlug de klemmen te ontwijken en het ver-giftige voedsel raakten ze n ie t meer aan. Aileen de domste en dezwakste kwamen om.Toen ook de roofvogels practisch werden uitgeroeid moest men weldrahet hoofd bieden aan een selektie va n nog sterkere en slimmereratten.

26


Dat ze gebruikt worden voor alle soorten proeven en dat ze u itve r-kozen werden als eerste cosmonauten is een onmiskenbare hulde aande kracht van hun ras.Men trekt grote kredieten uit om de verdelging op grote schaal te doenslagen. Men gebruikt produkten om ze steriel te maken en vooral deantibloedstollingsmiddelen schijnen succesvol te zijn.Als ze d it laatste lokaas binnen krijgen, word t hun bloed zo verdunddat zelfs de kleinste schram dodelijk wordt.Floe slim ze ook zijn, de ratten kunnen het verband niet leggen tussenhet dagen voordien gebruikte voedsel en de plotse hevige bloedingen.Het zijn in letterlijke zin bloeders geworden...Maar de strijd gaat voort.Alleen door een gecoördineerde en voortdurende inspanning, met allebeschikbare middelen, door intensieve opruiming van de vuiln isbel-ten, maakt de mens een kans om de schakel te verbreken, d ie hembindt met de verschrikking van de Zwarte Dood !

M.

27


De Culturele Kring van Kapellen nodigt uit...

4e grote TENTOONSTELLINGKAPELLEN-kermisin de feestzaal der Gemeentelijke Jongensschool Hoevensebaan 12

DENKEND A A N DE POLDER...

1. k le u rig e evocatie v a n oude e n verdwenen po lde r-gemeenten ! Een fascinerend beeld van het vroegeregemeenschapsleven ! Ons oude erfdeel herleeft in foto's,vaandels, kaarten, voorwerpen, reconstructie van « dewoonkamer toen... », enz.

2. tentoonste lling van werken van oude Kapelse meestersDe Beuckelaer P r o o s t B e c q u a e r t B e n d e rGeelhanden...

3. a l s grote primeur : ALFRED OST.Een twintigtal werken van deze grote kunstenaar uit hetprivébezit van de familie Picqueur

4. g ro t e jeugdprijskamp met vele, prachtige prijzen.

DENKEND A A N DE POLDER...

een realisatie van de Culturele Kring van Kapellenafdelingen : heemkunde - plastische kunsten - Focidac

niet medewerking van het gemeentebestuur

bloemstukken : René Plompen - Kapellen

zaterdag 29 ju li van 16 u. to t 22 u.zondag 30 ju li van 10 u. tot 22 u.maandag 31 ju l i van 17 u. t ot 22 u.dinsdag 1 augustus van 17 u. tot 22 u.

Tijdens de kermisdagen is e r ook een postzegeltentoonstelling in degemeentelijke jongensschool.

De Culturele Kring dankt het gemeentebestuur voor haarbereidwillige medewerking.

Inkom vrij


Dit Bruggeske kon tot stand komen mede dank zij de bereid-willige steun van :

Burgemeester L. De Rooy, KapellenDhr. Theo Blankers, KapellenDr. D. De Cleene, KapellenDhr. Dingemans, Architect, KapellenFoto Finishing Strecker, EkerenDhr. Goedertier Gustave, KapellenDhr. C. Haast, KapellenIPPA SpaarkasKolonel Commissaris, KapellenDhr. Louis Blankers, KapellenDhr. Lucas-V.d. Buick, BerchemDhr. Mannaerts, KapellenJuffr. Osterrieth M., KapellenDhr. Schevernels-Verfaillie, KapellenMevr. Schonkeren, Putte KapellenDhr. Theeuws Emiel, Kapellen (bos)Dhr. Teunis, KapellenDhr. Van Osta Leo, AntwerpenKolonel Vilain, KapellenDr. C. Van de Perck, KapellenNotaris Wuyts, Kapellen

AANDACHT

De jaarlijkse bijdrage der leden is als volgt

voor de gewone leden

voor de steunende leden

voor d e ere-leden

100 F

250 F

500 F o f meer

Bijdragen te storten Culturele Kring van Kapellen P.C.R. 140688of Kredietbank Kapellen 1 1 3 7 / 0 4 9 9 2

Gen. Bank Mi j Kapellen 0 1 / 3 3 0 2 3 7

't Bruggeske wordt aan al de leden toegezonden.

Nieuwe leden ontvangen de reeds verschenen nummers van het lopen-de jaar.

Orgaan van de Culturele Kring van Kapellenv.z.w.d.

Verschijnt vier-maandelijks.Redaktie : Geelhanddreef 9, KapellenRedaktieleiders : L . De Schutter

G. BogaertsJ. Van de WijgaertJ. Janssens

Verantwoordelijke uitgeverCulturele Kring Kapellen

Techniek : Dru k Luma

bruggeske 1972-1a4web

Documents