OnvoltooidenOnvoltooidenDe

iteveri aan | naaaraaniein 2009

AArchitecten lieten onvoltooide gebouwen achter, schilders onvoltooide doeken, schrijvers onvoltooide boeken. Maar nergens anders dan in de muziek zijn voorbeelden te

vinden van onvoltooide werken die zo wereldberoemd werden. Tot op de dag van vandaag worden ze gespeeld: in obscure gelegen­heden, maar ook in grote concertzalen en operahuizen, door wereld­vermaarde orkesten onder leiding van topdirigenten.

Nergens anders ook dan in de muziekgeschiedenis is sprake van zo veel postume voltooiingen: door andere meesters, maar vaker door mindere goden. Sommige componisten instrueerden op hun sterfbed collega’s of leerlingen. Anderen kozen daar niet voor, of hadden geen keus. Hoe dan ook: het onvoltooide, maar toch gespeelde werk neemt samen met het door anderen voltooide een unieke plaats in binnen de muziek­geschiedenis.

Aan de hand van beroemde werken als het Requiem van Mozart, Mahlers 10de, Puccini’s Turandot en de Kunst der Fuge van Bach, maar ook aan de hand van talloze minder bekende voorbeelden, vertelt Paul Witteman het even fascinerende als aangrijpende ver­haal van onvoltooide composities.

Met gratis unieke cd.

promotie

• interviews

• advertenties

• affiches

• leesexemplaren voor de boekhandel

De OnvoltooidenRosemary Brown, een keurig geklede weduwe en huis­

vrouw, stuurde een aantal jaren lang als ‘medium’ composities de wereld in van grote componisten. Een aan­tal zaken waren opmerkelijk. Ze had onvoldoende muzi­kale scholing om te kunnen componeren, terwijl in haar composities door verschillende deskundigen wel een zekere meesterhand werd herkend. Ze maakte ook onvoltooide composities, maar voltooide oud onvoltooid werk niet. En ze had uitsluitend contact met grote, niet met onbekende componisten.

Sinds zij bekend maakte via metafysische weg me­lo dieën te ontvangen van dode componisten, kwa­men televisiereporters uit de hele wereld naar haar bescheiden woning in Engeland.‘Ze hebben nog wat te mede te delen,’ verklaar­de mevrouw Brown het opdringerige gedrag van

Liszt, Brahms, Bach, De bussy en andere muzikale beroemd­heden, die de vrouw al sinds haar negende jaar hadden uit­gekozen als medium. En op verzoek van de cameraploeg zette ze zich maar weer eens achter haar piano.Ook in aanwezigheid van de journalisten lieten de dode musici zich niet onbetuigd. Maar veel soeps was het niet, Chopin en de anderen waren in het hiernamaals duidelijk niet in vorm.

Rosemary Brown stierf in 2001. Het is altijd on­duidelijk gebleven hoe zij, een amateur­pianiste, in staat was de haar door­gegeven composities op te schrijven en te spelen. Er waren geen aanwij­zingen voor bedrog.

Mozart deed aan de ses­sies van Rosemary Brown niet mee, hoewel hij zijn Requiem niet zelf heeft kun nen afmaken. Hij stierf op 5 december 1791 en het verhaal gaat dat de papie­ren vellen met muziek voor het Requiem op en rond zijn bed lagen. Onvoltooid.Dat was voor zijn vrouw een fl inke tegenslag, want het be­trof een lucratieve opdracht en hoewel er al een aanbetaling was gedaan, zou de weduwe een fl ink bedrag mislopen als de compositie niet kon worden uitgevoerd. Na de dood van Wolfgang Amadeus Mozart vroeg Constanze daarom aan hun vrienden Joseph Eybler en Frans Xaver Süssmayer om het stuk te voltooien ‘in de geest van’ haar man.Bedrog? Er zijn maar weinig liefhebbers van het werk van Mozart die kunnen aangeven waar de partituur van de grote meester ophoudt en die van zijn leerlingen begint. Toch blijft de vraag hoe authentiek het Requiem nu eigenlijk is. Hoe zou het genie het door zijn leerlingen afgemaakte werk hebben beoordeeld? Als gemaakt ‘in zijn geest’?

De OnvoltooidenDe OnvoltooidenDe OnvoltooidenDe OnvoltooidenDe OnvoltooidenDe OnvoltooidenDe OnvoltooidenDe OnvoltooidenDe OnvoltooidenDe OnvoltooidenDe OnvoltooidenDe OnvoltooidenDe OnvoltooidenDe OnvoltooidenDe OnvoltooidenDe OnvoltooidenDe OnvoltooidenDe OnvoltooidenDe OnvoltooidenDe OnvoltooidenDe OnvoltooidenDe OnvoltooidenDe Onvoltooiden

Anton Webern werd in 1945 neergeschoten. Uit angst voor de nazi’s was de componist uit Wenen gevlucht naar Saltzkammergut, een

bergachtig buiten. Om zijn kleinkinderen niet te ver­giftigen met nicotine ging hij naar buiten om een sigaret te roken. Dat werd hem fataal. Hij werd neergeschoten door een Amerikaanse soldaat, die de componist aanzag voor een verborgen vijand.Webern was, net als Schoenberg, een van de grote muziekvernieuwers van de twintigste eeuw. Hij ont­

wikkelde een nieuw muzikaal vocabulaire, de twaalf­toonsoort, die het de concertbezoeker niet gemakke­lijk maakte om van zijn muziek te gaan houden. In tegendeel. Webern stond op Hitlers lijstje van ‘ontaarde’ kunstenaars.Na zijn gewelddadige dood liet hij een aantal onvol­tooide werken achter, opus 32. Niemand die er ooit over heeft gepiekerd zijn werk af te maken. Dat zou een onmogelijke opdracht zijn.

Tussen deze twee werken, het Requiem van Mozart uit 1791 en opus 32 van Webern uit 1945, zijn een paar eeuwen verlopen waarin tientallen werken werden ‘voltooid’ door een ander dan de componist zelf. Meester­werken, of aanzetten daartoe, van Bruckner, Mahler, Beethoven, Schubert, Elgar en vele anderen. En steeds laaide de vraag op: kan dat eigenlijk wel? Wat is de waarde van een onvoltooid werk en wat is het belang van een latere voltooiing? Hoe heilig is een com­positie? Wat mag je ermee doen? Voltooien, bewerken, je erdoor laten inspireren, er een andere vorm aan geven? Of moet iedereen er met zijn vingers van afblijven?

In het eerste deel van De onvoltooiden pro­beert Paul Witteman op deze en aanverwante vragen een antwoord te vinden aan de hand van de ontstaansgeschiedenis van beroemde en minder beroemde onvoltooide werken als het Requiem van Mozart, Mahlers 10de, Puccini’s Turandot en de Kunst der Fuge van Bach. Een bonte stoet onvoltooide werken, componisten en navolgers komt voorbij. Het tweede deel, ‘De voltooiden’, bestaat uit columns die eerder in de Volkskrant wer­den gepubliceerd, en die speciaal voor dit boek zijn geactualiseerd en uitgebreid.

P

PPaul Witteman (1946) is van moederskant afkomstig uit de muzikale familie Andriessen. Als kind droomde hij van een carrière in de muziek. Hij bezocht

het conservatorium, maar maakte dat niet af: het werd uiteindelijk de journalistiek. Naast zijn televisiewerk (onder andere Pauw & Witteman, nova en Buitenhof) schreef hij jarenlang een column in de Volkskrant over muziek, zijn grote liefde. In 2006 schreef hij het Boekenweekessay, Erfstukken. Zijn boeken over muziek (Hoor en wederhoor, In hoger sferen en Het geluid van wolken) groeiden uit tot bestsellers.

Paul Witteman De Onvoltooiden

paperback met geïllustreerd13,5 21,5 m176 pagina’s

1 14,95omslag Studio Jan de Boer

nr 665in 97 94 600 3215

oktober 2009