50

To kom po sled njih go di na Ere Slo bo -da na Mi lo {e vi }a ~e sto se mo glo ~u ti:“Sr bi ja je kon cen tra ci o ni lo gor!” Ma -da je do pi ra la iz usta pri pad ni ka pro -gre siv ne eli te ta di jag no za ipak je de -lo va la kao pre te ri va nje, hi ste ri~ nadra ma ti za ci ja.

Re ko smo se bi, mo ̀ da gle da mo a nevi di mo.

Do bro, uzmi mo kao da to: Sr bi ja =kon cen tra ci o ni lo gor.

Ali tu do ko nost ili ne ki |a vo per -verz no sti uba ci za lud no pi ta nje: [taje s umet no {}u u lo go ri ma?

Se ti li smo se da se u “nor mal nim”(!?) za tvo ri ma {tri ka lo, ve zlo, he kla -lo, go ble ni sa lo, pi sa le su se pe sme,knji ge (Mein Kampf), pre vo di li kla si -ci (Mil ton, Marx), ga ji le mu {ka tle, ni -je ne do sta ja lo knji ̀ ev nih pri lo ga za

UMET NOST U EKS TREM NOJ SI TU A CI JI

za tvor ske no vi ne, te to vi ra lo se, va ja le se {a hov ske fi -gu re i sit na pla sti ka od sa ̀ va ka nog hle ba (uz `r tvo va -nje de la obro ka), iz vo di le se po zo ri {ne pred sta ve (~aki na Go lom oto ku).

Mo ̀ da bi se i {po re ti ma de in Za be la mo gli sma tra -ti pri me nje nom umet no {}u. Dok pro test no gu ta nje ek -se ra, ka {i ka i sli~ nih me tal nih pred me ta, ure zi va njesim bo la u ~e lo sa mo ~e ka ju da bu du kla si fi ko va ni kaona iv ni body art.

Ipak, za tvor je za tvor, a kon cen tra ci o ni lo gor – kon -cen tra ci o ni lo gor.

Pre li sta va ju }i knji ge o na ci sti~ kim lo go ri ma i GU LAG-usa zna li smo: u lo go ri ma je ca re va la mu zi ka.

Ko mand na struk tu ra je ~e sto pre bi ra la po kla vi ru.Vo zo ve pu ne bu du }ih lo go ra {a do ~e ki va li su or ke -

stri. Na rop ski rad lo go ra {i su od la zi li uz “`i vu” mu zi -ku ili pot po ur ri je sa raz gla sa. I uz njih se vra }a li.

Hit je bio To de stan go.U jed nom (?) slu ~a ju kan di da te za stre lja nje do stra -

ti {ta je pred vo dio umet nik, svi ra ju }i na man do li niCho pi nov po smrt ni mar{.

De ge ne ri sa na cr na~ ka mu zi ka ta ko |e ni je bi la za po -sta vlje na.

Na spe ci jal noj `ur ki za dr Men ge lea vr hu nac za ba -ve bio je lo go ra {ki jazz en sem ble (Ti ger Rag, Ain’tMis be ha ving).

U Buchenwaldu je ra dio bi o skop.Sa ma ar hi tek tu ra lo go ra ~e sto je bi la umet ni~ ka (ru -

sti~ na, funk ci o nal na...).Fritz Ertl, di plo mi ra ni Ba u ha u so vac bio je ko a u tor ar -

hi tek tu re lo go ra Bir ke nau.1/1a

Srpske lepe umetnosti: Beaux arts 51

1) Za ar hi tek te je is ku {e nje gra |e njakob no neo do lji vo. To obil no do ka zu jupu sto lo vi ne Gro pi u sa, Le Cor bu si e ra iHan ne sa Meyera u SSSR sa oba ve -znim unhappy en dom.

Tr pe za ri ju u Dac ha uu uk -ra {a va le su fre ske.

Vor ku ta se di ~i la sim fo ni j -skim or ke strom.

Ho ro vi ma. I fol klor nimgru pa ma.

Rod ~en ko je fo to gra fi saojed nog “obi~ nog”, ne po li -ti~ kog kri mi nal ca: po sle ro -bi ja nja i umet ni~ ke edu ka -ci je na iz grad nji Sta lji no vogka na la, do ti~ ni je po stao ce -nje ni aka dem ski sli kar i va -jar (spe ci ja li zo van za spo -me ni ke).

Pri me ra do volj no da se is -pu ni de beo tom.

Pre ̀ i ve li lo go ra {i li stomtvr de da im je ba vlje njeumet no {}u, u ma ko jem vi -du ili gen reu, po mo glo daop sta nu.

Uop {te, umet ni ci mo gu`i ve ti u lo go ru, ume sto nasza klju ~u je Sol ̀ e nji cin.2

Sled stve no, ono {to je tre -ba lo da bu de va paj “za bri -nu tog gra |a ni na” za in te re -so va nog za umet nost ({ta }ekud }e Mu ~e ni ca Srp skaUmet nost za to ~e na s na mau kon clo go ru?) pre tvo ri lo se

Branko Vu~i}evi}52

Kraj nje za ba van slu ~aj ne za u sta -vlji vog gra di te lja pred sta vlja Ga e ta noCi oc ca (1882-1966).

Na gra dio se voj nih ko mu ni ka ci ja iobje ka ta to kom I svet skog ra ta. Po -~et kom tri de se tih kod Mo skve, uokvi ru FI AT-ovog osva ja nja so vjet -skog tr ̀ i {ta, po di gao su per mo der nufa bri ku ku gli~ nih le ̀ a ja – [ARI KO -PO D [IP NIK. (Ta mo je u am bu lan -ti ra di la su pru ga Er vi na [in ka, dok -tor ka Ir ma, u po ~et noj, op ti mi sti~ kojfa zi nji ho vog bo rav ka u Mo skvi. Vi diEr vin [in ko, Ro man jed nog ro ma na,Zo ra, Za greb, 1955.) Tu je iz gra dio ieks pe ri men tal nu de o ni cu svog naj -mi li jeg pro jek ta usme re nog dru ma(stra da gu i da ta) ko ji je tre ba lo da re -vo lu ci o ni {e kop ne ni sa o bra }aj.

To je bio spoj dru ma i `e le zni~ kepru ge: ne ka vr sta be ton skog ko ri ta nastu bo vi ma du` ko jeg bi vo zi la kli zi labe ton skim {i na ma. Vu ~u su obez be |i -va li trak to ri, te glja ~i sa pro pe le ri ma (i

u ta u to lo {ko do ka zi va nje daje kon cen tra ci o ni lo gor –ra sad nik umet no sti!!!

�

Evo nas u ne ve se loj si tu a ci -ji. ^ak ni mli tav, pre ko volj -ni pi sac ne vo li kad mu crk -ne te ma, a jo{ u me |u vre -me nu, dok se on dvo u miho }u-ne }u, hi po te ti~ ni He rrKom man dant hi po te ti~ nogKON CLO GO RA SR BI JA odena |u bri {te isto ri je.

Tre ba spa sa va ti {to se mo -`e.

Srpske lepe umetnosti: Beaux arts 53

lo ko mo ti ve?). Dru gi pro to ti po vi iz -gra |e ni su u Eti o pi ji (za vre me ra ta) iIta li ji.

Go di ne 1934-35. pred sta vio pro -jekt po zo ri {ta za ma se.

Iz u mi telj ku }a za se lja ke od pre fa -bri ko va nih be ton skih ele me na ta.

@e leo da re vo lu ci o ni {e svi njo goj -stvo:

Ci oc ca je ko na~ no ostva riosvoj san: Grand ho tel za svi -nje. †...‡ Da na {nja svi nja je,imao je obi ~aj da ka ̀e, Pi a -cen ti ni je vo zda nje; mo ra mo jepre o bra zi ti u Le Cor bu si e ro vuzgra du. U tom ci lju je iz gra dio~i ste i zra~ ne pro sto re, ured nona me {te ne ma le oda je. U nji -ma su bi li slam ni le ̀aj, to a leti spe ci ja lan va lov za hra nje njeko ji je do pu {tao do tok kr me

Iz mi slio sam da `e limna pi sa ti knji gu o um -jet no sti pod dik ta tu -rom: o ta li jan skoj um -jet no sti pod fa {i zmomi ru skoj pod dik ta tu -rom pro le ta ri ja ta. (Wal -ter Be n ja min, 18. de -cem bar 1926.)3

Da le ko bi la ne skrom na na -me ra da pre ten ci o zno opo -na {am ma le ro znog Waltera.

(^i ta lac }e uo ~i ti po sle di -cu tra u ma ti~ nog kre pa va njaTe me br. 1 – ne tra gom je i{ -~e zlo na u~ no “mi”, sad jeiz vi ri lo im pre si o ni sti~ ko –FUJ!!! – pr vo li ce jed ni ne.)

U “stva ra la~ koj po met nji”po ja vi se mo gu }a te ma broj2:

Po na {a nje avan gar de ueks trem nim si tu a ci ja ma.

Zvu ~i obe }a va ju }e.Avan gar da u ra tu. @a li bo -

`e, obil no ob ra |e no i ar hi -po zna to (fu tu ri sti za rat;da da i sti pro tiv).

Avan gar da u re vo lu ci ji.Op {te me sto (Nem ci, Ma |a -ri, Ru si-So vje ti). Uklju ~u ju }i

Branko Vu~i}evi}54

sa mo do od re |e ne ta~ ke. On -da, tras! Vra tan ca bi se za tvo -ri la da ogra ni ~e ko li ~i nu hra neko ju svi nja uzi ma. †...‡ Po sto -ja la je i ka di ca. Svi nja bi pap -kom pri ti snu la ko lu ti} i vo dabi {i klja la do kle god se pri ti -sku je. Re zul tat je bi lo od su -stvo bla ta, iz me ta itd. Ci oc caje ~ak svo je svi nje ob u ~io dapi {a ju i se ru u to a let... Po {tose naj e du i na po je, bi ~em jego nio svi nje u to a let. Na konne ko li ko da na svi nje su od la -zi le bez pod sti ca nja. Na tajna ~in je po sti gao ne ve ro vat nere zul ta te: bes pre kor no, bak te -ri o lo {ki ~i sto me so; svi nje ko -je su, ume sto da bu du op te re -}e ne ne zdra vim sa lom, bi levit ke i ele gant nog iz gle da...Ali pro jekt je ob u sta vljen jersvi nje od ga je ne u Grand ho te -lu ni su te ̀ i le vi {e od {e zde setki lo gra ma, dok su one hra nje -ne po mi ja ma te ̀ i le pre ko sto.

Po sle II svet skog ra ta Ci oc ca je biojed na od klju~ nih fi gu ra ob no ve Ita li -je (Br ze ku }e).

Na pi sao knji ge Gi u di zio sul bol sce -vi smo (1933) i Eco no mia di mas sa(1936).

Vi di Jeffrey T. Schnapp: Ga e ta noCi oc ca, con strut to re, in ven to re, agri -col to re, scrit to re, Ski ra, 2000.

Po da ci za ovu pri li ku cr pe ni iz jed -ne ra ni je ver zi je Schnap po vog tek sta:Mo der nism/Modernity, 2.3 (1995),str. 117-157.1a) Dok smo ov de to kom de ve de se tihgo di na, u ni ma lo splen did iso la tion,me di ti ra li je smo li u kon clo go ru, i ako

i mal ~i ce abe rant nu te o ri ju da je J. V. Sta ljin bio naj -ve }i, naj e fi ka sni ji avan gard ni stva ra lac.4

Avan gar da po sle ze mljo tre sa. Ja pan ska da da i sti~ ko-kon struk ti vi sti~ ka gru pa MA VO iz dva de se tih go di na.Na ~e lu Murayama Tomo yoshi.

Po sle ve li kog ze mljo tre sau To ki ju po ja vi li se sa pro -jek ti ma re kon struk ci je gra -da. Do stup ne re pro duk ci jeod li~ nih as sem bla ges (po go -to vo za to ra no vre me) ipro jek ti sce no gra fi je. Ugra -|i va li eks plo ziv ne ka pi sle uko ri ce svog ~a so pi sa. Bi liume {a ni u lu da~ ki filmStra ni ca lu di la (Te i no su keKi nu ga sa, Kur ru ta ip pe i ji,1926) ko ji bi spa dao u tzv.na ra tiv nu avan gar du.

[ta vre di? So lid ni ja gra |ana ja pan skom. Ja pan ski neznam.

Avan gar da u kon cen tra ci -o nom lo go ru.

Pre tra ̀ i va nje mo ̀ da nog{paj za po lu za pam }e nih sme -si ca i In ter ne ta.

Da kle:U lo gor skom si ste mu Tre -

}eg raj ha Te re zin (The re si -en stadt) pred sta vljao je iz u -ze tak.

Srpske lepe umetnosti: Beaux arts 55

je smo – da li je umet ni~ ka pro iz vod -nja spo ji va s ele men tar nom eti kom, uNe ma~ koj su ob ja vlje ni za ni mlji vone ro man ti~ ni re zul ta ti is tra ̀ i va njapro du ̀ e nog `i vah nog pri su stva Ba u -ha u sa u Tre }em raj hu (vi di Ba u ha us -Mo der ne im Na ti o nal so zi a li smus,Winfried Ner din ger, ur., 1993; PaulBetts, “The Ba u ha us and Na ti o nal So -ci a lism – a Dark Chap ter of Mo der -nism”, u Je an ni ne Fi e dler i Pe ter Fe i e -ra bend, ur., Ba u ha us, Köne mann,Köln 2000, str. 34-41). Po sle na sil nogza tva ra nja Ba u ha u sa u Ber li nu, 1933,ko je se obi~ no uzi ma kao be leg kra javaj mar ske kul tu re, ba u ha u sov ci i da -lje in sta li ra ju pre sti ̀ ne dr ̀ av ne iz lo -`be u ze mlji i ino stran stvu, a upa dlji -vo su de lat ni u in du stri ji tek sti la, me -tal nog i sta kle nog po su |a, na me {ta ja,opre mi pu bli ka ci ja (bez ob zi ra nauvo |e nje go ti ce).

Pre no {to }e sti }i u SAD sim pa ti~ -ni Xanti Schawinsky (du {a slav nihBa u ha us `ur ki i ~lan Ba u ha us Ban da)ra dio je u Ita li ji.2) Alek san dar Sol ̀ e nji cin, Ar hi pe lagGu lag, Rad, Be o grad, 1988, tom II, str.349.3) Mo skov ski dnev nik, Ve se lin Ma sle -{a, Sa ra je vo, 1986, str. 39.4) Vi di Alek san dar Ja ki mo vi~, “Eros iTha na tos ko mu ni zma: Pi smo en gle -skoj pri ja te lji ci”, New Mo ment, 4, le to1995, str. 110-115.

Au stro u gar ski gar ni zon sko-ka za mat ski grad (gde jeska pao i Ga vri lo Prin cip) slu ̀ io je kao sa bir ni/pro la znige to/lo gor. Kao sto va ri {te Je vre ja za even tu al ne tr go -vin ske tran sak ci je, tram pu itd. (Pro ~i ta ti G. W. Se bald:Au ster litz!!!)

Te re zin je ujed no po pri {te jed ne od naj ve }ih po tem -ki ni ja da XX ve ka. Uo ~i po se te de le ga ci je Me |u na rod -nog Cr ve nog kr sta, a da bi se umi ri la me |u na rod naza jed ni ca an ti hi tle rov skih si la i ne u tral nih ze ma lja(io na ko, ne ba{ `elj na da vi di i pri zna {ta se zbi va/ra -di u lo go ri ma), u~i nje no je sve da se Te re zin pri ka ̀ ekao idi li~ na ba nja. Oba vlje no je ge ne ral no spre ma nje(uklju ~u ju }i hit nu is po ru ku bo le sni ka i osta lih ne re -pre zen ta tiv nih “glu ma ca” u Auschwitz), ma la nje, sa -|e nje tra ve, cve }a, ukra snog `bu nja; iz gra |en je pa vi -ljon u ko jem je mu zi ci ra la banj ska ka pe la. Po sta vlje neta ble sa ime ni ma uli ca. Ure |e ni po sla sti ~ar ni ca i re -sto ran sa je sti vim re kvi zi ti ma. Or ga ni zo va ni su kon -cer ti (Ghet to Swingers) i po zo ri {ne pred sta ve. Sce no -gra fi ji su do da te igra~ ke i vr tu ljak.

Sve je sni mlje no za film Führer po kla nja Je vre ji magrad (Führer schenkt den Ju den ei ne Stadt, 1944).

Pa {ta? Go eb bels kao Go eb bels, na ci pro pa gan da kaona ci pro pa gan da.

Ipak, ni je sve ba{ to li ko ba nal no.Re di telj fil ma – Kurt Ge ron, le vi ~ar iz Brec hto vog

kru ga.U pra i zved bi Ope re za tri gro {a glu mio ver gla {a i ot -

pe vao uvod ni Mo ri tat o Mac ku No ̀ u. Glu mio uz g|i -cu Di e trich u Pla vom an |e -lu (Ster nberg, Der bla ue En -gel, 1930).5

Branko Vu~i}evi}56

5) Da jo{ ma lo za mr si mo-po ve ̀ e mo.Ne dav no je ot kri ven taj ni brak MissDi e trich iz ber lin skih da na. Mla do ̀ e -nja ni ko dru gi do slav ni Ot to Katz ali -as An dre Si mo ne, pu tu ju }i Agit propKo min ter ne, ak ti van u Fran cu skoj,En gle skoj, Mexicu i SAD (uklju ~u ju }i

U Te re zi nu vo dio ka ba re Ka ru sel.Za uspe {nu re ̀ i ju fil ma na gra |en ga snom ko mo -

rom.Me |u po tem kin skim atrak ci ja ma Ge ro no vog fil ma

bi la je i sce na iz de~ je ope re Brun di bar u iz vo |e njuve se lih ma lih Je vrej ~i }a (od 15.000 de ce u Te re zi nupre ̀ i ve lo je 100 ili 132).

Brun di ba ra je kom po no -vao Hans Kra sa (ubi jen uAu schwitzu) po li bre tuAdol fa Hof fme i ste ra, sli ka -ra, ka ri ka tu ri ste, pi sca ko -me di ja i jed nog od ute me lji -

Srpske lepe umetnosti: Beaux arts 57

Hollywood!). Osu |en na mon ti ra nompra {kom pro ce su i obe {en.

Ta ko je “Pla va Ve ne ra” ko ja je glu -mi la mi ste ri o zne {pi jun ke mo ̀ da bi lataj na zve zda taj nog fil ma I Was Sta -lin’s Spy, a nje ne broj ne ho li vud skelju bav ni ce ne ho ti~ ne epi zo dist ki nje.

va ~a ~e ho slo va~ kog De vet -si la.6 Sce no graf je bio Fran -ti {ek Ze len ka, ta ko |e ~lanDe vet si la.

Ta ko |e ni je pre ̀ i veo lo -go re.

Ope ra je iz ve de na 55 pu -ta.7 Pre mi je ra odr ̀ a na 23.sep tem bra 1943.8

Eto obe }a ne avan gar de ukon clo go ru.9

Re~, broj 63/9, sep tem bar 2001.

Branko Vu~i}evi}58

6) I kad se tzv. isto rij ske avan gar depro se ju kroz naj gu {}e si to ({to tre bare dov no ~i ni ti, sli~ no “ve li kom spre -ma nju” ku }e, ka ko to na zi va ju do bredo ma }i ce), ~e ho slo va~ ki Umet ni~ kisa vez De vet sil (1920-1929) i po e ti -zam ko ji je on lan si rao i prak ti ko vaouvek se po ka ̀ u kao jed na od naj sim -pa ti~ ni jih i naj u spe {ni jih avan gar di.

Ka rel Te i ge i dru go vi su vr lo br zoba ta li li sli kar stvo, va jar stvo i sl. i za -me ni li ih sli ko-pe smom, ko la ̀ em, fo -to gra fi jom i ti po graf skim ob li ko va -njem.

Pro me ni li su iz gled naj ve }eg de la{tam pa nih stva ri u ^SR.

Ar hi tek ti De vet si la su re a li zo va live li ki broj obje ka ta (i jav nih, a ne sa -mo uo bi ~a je nih bo ga ta {kih vi la, uni -kat nog na me {ta ja i ure |e nja sta no -va).

“Oslo bo |e no po zo ri {te” je de lo va lopre ko Vo sko ve ca, Wericha i Bu ri a na ipo sle ras for mi ra nja De vet si la.

ReD, Me si~ nik pro mo der ni kul tu rubio je je dan od naj bo ljih svet skih ~a -so pi sa (uz Schwittersov Merz, var {av -ski Blok...).

I ~e {ki avan gard ni film – kad se po -ja vio tri de se tih go di na; AlexanderHac kenschmied i dr. – bio je u du huDe vet si la.

Da lja sud bi na De vet si la: op {ta ose -ka avan gar di to kom tri de se tih go di -na, skok u ra lje nad re a li zma, ne ma~ -ka oku pa ci ja, ~e ho slo va~ ki sta lji ni zam(je dan od naj svinj ski jih – stra da li su~ak i psi osu |e nih/obe {e nih ci o ni sti~ -ko-ge sta pov sko-ti to i sti~ kih {pi ju na,tj. vi so ka sred njo e vrop ska ci vi li za ci jani je ni ka kva bra na us po sta vlja njuvar var stva), po ste pe no vas po sta vlja -nje se }a nja – uklju ~u ju }i i De vet sil;

Srpske lepe umetnosti: Beaux arts 59

no va so vjet ska oku pa ci ja; ko rak na pred – dva ko ra ka na zad, ob no va ka pi -ta li zma...

On da su sti gle pr vo skrom ne a on da i me ga i zlo ̀ be (Ho u ston, Bar ce lo na)i vi {e ki lo gram ski ka ta lo zi. Tre nut no u do sad nom rop stvu me |u na rod neaka dem ske za jed ni ce, De vet sil tra ̀ i svog pi sca.

Za to – sa mo naj skrom ni ja, do ma }a pri ru~ na li te ra tu ra:Ka rel Taj ge, Va {ar umet no sti, Mla dost, Be o grad, 1977.De vet sil, ^e {ka li kov na avan gar da dva de se tih go di na, iz lo ̀ be ni ka ta log,

Ga le ri ja su vre me ne umjet no sti, Za greb 1989.Alek san dar Ili}, Po e ti zam, Na rod na knji ga/Al fa, Be o grad, 2000. (Iz va dak

iz obim nog work in pro gress, knji ̀ i ca je ne po treb no po kva re na po mod nomsrp skom fe lom an ti ko mu ni zma.)7) Za te o rij sku po za di nu iz bo ra `an ra, vi di tekst Vo ji sla va Vu~ ko vi }a: “Ze -itstück-re vi ja, ka mer na ope ra i cr ta ni film kao plat for ma no vog mu zi~ kogiz ra za”, Zvuk, 8-9, 1933, str. 290-299.

I, opet, ne vo lja. Upu }e ni ~i ta lac, sa gri ma som kao da je oku sio po kva re -ne pih ti je, upi ta }e: “Je l’ to onaj Vu~ ko vi} ko ga je Kr le ̀ a li kvi di rao u An ti -bar ba ru su?”

Ni je vaj de kri ti – je ste.Kr le ̀ a dixit:

Slu ~aj go spo di na dok to ra Vo ji sla va Vu~ ko vi }a pred sta vlja kod nasdi ja lek ti~ ki kvan ti tet, ali bez ika kva iz gle da da bi se ikad mo gaopre tvo ri ti u kva li tet, te je pre ma to me bez na dan. Taj mla di ~o vjekni je ni ka kav po ~et nik! On je di ja lek ti~ ki vr lo ugle dan go spo din nasvo me mje stu: on je mu zi ko log, mu zi~ ki kri ti ~ar, mu zi~ ki re fe rentra znih gra |an skih usta no va, on je sa rad nik li je vih i de snih, po lu -de snih i po lu li je vih ~a so pi sa od “Zvu ka” do “Prav de”, on je pi sacma te ri ja li sti~ kih stu di ja, di ja lek ti~ kih ~la na ka, so ci ja li sti~ kih pri -ka za, on je kon fe ran si je, mi sli lac, tu ma~, ko re o graf, ured nik, di ri -gent, kom po zi tor, je dan od na {ih pi o ni ra, upra vo apo sto la ~e tvrt -ton ske mu zi ke, on je pro pa gan dist-di ja lek tik, te o re tik umjet ni~ -kog stva ra nja, sam re pro duk ti van i pro duk ti van ak tiv ni umjet nik-stva ra lac, kom po nist i vir tu oz, u jed nu ri je~: on je di ja lek ti~ ko ~u -do od dje te ta, ko je u`i va neo gra ni ~e ni di ja lek ti~ ki kre dit upra voonih kni ̀ev no di ja lek ti~ kih kru go va ko ji po bi ja ju “Pe ~at”, spa da ju -}i i sam me |u naj gr la ti je i naj bje so mu~ ni je pso va ~e na {e ga ~a so -pi sa i or ga ni za to re an ti pe ~a tov skog boj ko ta na pro tu troc ki sti~ koj,da ka ko, li ni ji. Taj svi le ni dje ti}, taj {o pen ski nje ̀an adept di ja ma -ta do no sio je i me ni svo je ru ko pi se jo{ dok sam ure |i vao “Da nas”,ali ja nje go ve na zo vi di ja lek ti~ ke ma ga re {ti ne (on da jo{ sa svimbli je do ru ̀ i ~a sto, upra vo pa stel no ko lo ri ra ne nad re a li sti~ ki, ne zva -

Branko Vu~i}evi}60

lov ski, egi pat ski, sa ele gant nim ~e tvrt ton skim pri klo nom sprampro le ta ri ja ta), da ka ko da ni sam {tam pao, eks kom pli men ti rav {i gavr lo u~ ti vo sa tog na {eg ba la, is ple sav {i s njim pre ko par ke ta na -{e di ja lek ti ke ele gant no na po lje u mr klu bal kan sku no}, u ko{, adac ta. Mi sli te li da je ta mo ostao u da na sov skom ko {u? Da, vra ga!Is ko be ljao se iz onog ne sret nog ko {a taj na{ di ja lek ti~ ki ho mun -ku lus i kao pi {kor kroz ra cu pro vu kao se do “Po li ti ke”, do “Prav -de”, do “Knji ̀ev nog gla sni ka”; sko ~io je taj vje {ti pa tu ljak na di -ri gent ski pult ne sa mo Ko lar ~e vog uni ver zi te ta i Ra dio-sta ni ce,ne go ~ak do ~e tvrt ton ske in stru men ta ci je jed ne Zo go vi }e ve pje -sme, i ja ga ve} vi dim pod ku po lom na {e be smrt no sti, na ban ke -tu PE Na, gdje nam svi ma od ma hu je svoj di ja lek ti~ ki “ser vus, go -spo do”, vi ka ko zna te, a ja evo do gu rah do PE Na! Ska ka ti se mo -`e sa lje stvi ce na lje stvi cu, iz ~i na na vi {i ~in bez ika kve opa sno -sti, ali iz di ja lek ti~ kog poj ma na di ja lek ti~ ki po jam ve} je ri skant -ni je. Na ovom tu ̀nom di ja lek ti~ kom ska ka li {tu poj mo va mno go jeve} ska ka ~a po lo mi lo svo je ko sti, jer di ja lek ti ka me lje vla sti tomdi ja lek ti kom i njoj }e da is ki {e svat ko. Pri je ili ka sni je!

Sta vio sam tu ne sret nu di ja lek ti~ ku du {u u {pi ri tus svo je pe ~a -tov ske zbir ke za to, jer pred sta vlja pro sje~ no i nor mal no iz ob li ~enpri mje rak sve ga ono ga {to spa da u “za vod za mu mi fi ci ra nje svi -je sti” na {e ga Og nje na Pri ce †...‡ (“Di ja lek ti~ ki an ti bar ba rus”, Pe ~at,8-9, 1939.)

Ov de na ve de no pre ma: Mi ro slav Kr le ̀ a, Di ja lek ti~ ki an ti bar ba rus, Oslo bo -|e nje, Sa ra je vo – Mla dost, Za greb, 1983, str. 72-73.

Ta ko u on da {njem po le mi~ kom `a ru.Kad se da nas ~i ta, An ti bar ba rus de lu je pri li~ no ce pi dla~ ki.Ma la je ne zgo da i to {to su Kr le ̀ i ne prog no ze sud bi ne nje go vih opo ne -

na ta (po lo mi ti ko sti, sa mle ti) od ve} bu kval no re a li zo va le usta {e i be o grad -ska Spe ci jal na po li ci ja, a ne Di ja lek ti ka. Ma da je oba ve zno da se Kr le ̀ i no iz -vr da va nje pre {tam pa va nja An ti bar ba ru sa ob ja {nja va ku ka vi~ kim opor tu ni -zmom, iz be ga va njem pod se }a nja na fa mo zni “Su kob na le vi ci”, mo ̀ da je je -dan od raz lo ga bio i sen ti men ta lan: ne la god nost {to je le {io le {e ve.

Vu~ ko vi }e va Ma te ri ja li sti~ ka fi lo zo fi ja umet no sti (glav na me ta Kr le ̀ i nogpod sme ha) i osta li este ti~ ko-mu zi ko lo {ki ra do vi su mo ̀ da za tro va ni “bolj -{e vi~ kom este ti kom” (od Ple ha no va do To do ra Pa vlo va). Oce na tra ̀ i stru~ -nja ka.

Isti na je da je V. V. bio sklon da na kon ne ma~ ko-so vjet skog pak ta svo jekom po zi ci je po sve }u je ula sku Cr ve ne ar mi je na “oslo bo |e ne” te ri to ri je ste -~e ne raz boj ni~ kom po de lom ple na iz me |u Sta lji na i Hi tle ra.

Me |u tim, i sve mu upr kos, za ni mlji vi su tek sto vi “Mu zi ka kao sred stvopro pa gan de”, “Pra {ko ‘Oslo bo |e no po zo ri {te’”, “Sa vre me no po zo ri {te”, “Po -

Srpske lepe umetnosti: Beaux arts 61

zo ri {ni fe sti val ‘D37’ u Pra gu” i “Stra zbur {ki eks pe ri ment u sve tlo sti ma te -ri ja li sti~ ke kri ti ke” (u sa rad nji sa Lju bi com Ma ri}).

Kao i glo se o fil mo vi ma u NIN-u (1935).Sve se mo ̀ e pro ve ri ti u knji zi: Dr Vo ji slav Vu~ ko vi}, Stu di je ese ji kri ti ke,

No lit, Be o grad, 1968.In te re so va nje za ~e {ku avan gar du se ne ka ko ne ukla pa?Za bo rav je gad na stvar.Vu~ ko vi} je pri pa dao broj noj ko lo ni ji ju go slo ven skih stu de na ta u Pra gu.

Bi la je to ve se la dru ̀ i na, bor be na i po let na, slo bo dar ska i in te lek -tu al no ra do zna la, glad na i pr ko sna. Sve nas je ta da ra do va lo iodu {e vlja va lo – i mark si zam i avan gard no po zo ri {te, i Pu dov kin iAj zen {tajn, i od u mi ru }a “Da da”, i Ne zval, i Fu ~ik, i Taj ge, i “po e -ti zam” i “Ba u ha us” i “So vjet ska ar hi tek tu ra” s pro jek ti ma pr vihso vjet skih avan gar di sta. †...‡

Na {a ma la stu dent ska gru pa u`i va la je da pr ko si ma lo gra |a ni -ma i da ih u`a sa va svo jim sta vo vi ma i po stup ci ma... (Mu ha medKa di}, “Vu~ ko kao stu dent”, u Vo ji slav Vu~ ko vi}. Umet nik i bo rac, No lit,Be o grad, 1968, str. 210.)

Sad pri rod ni je de lu ju ne ke sim pa ti~ ne na vi ke dr Vu~ ko vi }a (ko je mu Kr le ̀ akao neo zbilj ne ne bi ure zao u po zi tiv ne stav ke bi lan sa-ra bo {a): iz vo dio jeakro ba ci je na bi ci kle tu is pred jed ne be o grad ske no vi nar ske ka fa ne; ra doigrao ping pong sa Ve se li nom Ma sle {om (ko ji je uza sve ~i ta nje Sta lji no vihbro {u ra sti gao da za vr {i go di {nji te ~aj na frank furt skom In sti tut für So zialFor schung te se mo ̀ da paj tao s Wittfogelom, Ador nom i Ric har dom Sor -ge om?).8) Na In ter ne tu je do stu pan tran skript TV emi si je Brun di bar und die Kin dervon The re si en stadt: Zur Geschic hte ei ner Kin de ro per. Pro iz vod nja: SFB/Ra -dio Bre men 1997.9) Zbog ne do li~ nog ba vlje nja ko mu ni sti ma i “ko mu ni sti~ kom te mom” au -tor se iz vi nja va De mo krat skoj stran ci Sr bi je, Srp skoj pra vo slav noj cr kvi, Srp -skom po kre tu ob no ve, Ota ~a stve nom po kre tu Obraz, gg. Ko {tu ni ci i Dra {ko -vi }u, kao i NJKV.